مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۵ تیر ۱۳۳۰ نشست ۱۶۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری شانزدهم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره شانزدهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی – اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
سال هفتم – شماره ۱۸۷۰
۳شنبه اول امرداد ماه ۱۳۳۰
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۱۶۹
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۱۶
جلسه: ۱۶۹
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنبه بیست و پنجم تیر ماه ۱۳۳۰
فهرست مطالب:
۱ - تصویب صورت مجلس
۲ - بیانات قبل از دستور آقایان: گنجه - عماد تربتی - آزاد
۳ - بیانات آقای وزیر کشور راجع به جریان عصر ۲۳ تیر ماه ۱۳۳۰
۴ - بقیه مذاکره و تصویب و ترتیب رسیدگی به اوراق اداره انتشارات شرکت نفت سابق و ارجاع آن به مجلس سنا
۵ - استرداد دو فقره سؤال از طرف آقایان کهبد و حائری‌زاده
۶ - ختم جلسه به عنوان تنفس
مجلس ساعت نه و نیم صبح به ریاست آقای حکمت تشکیل گردید.
۱ - تصویب صورت مجلس.
رئیس - صورت اسامی غایبین جلسه قبل قرائت می‌شود
(به شرح زیر خوانده شد)
جلسه اول
غایبین با اجازه - آقایان: شکرایی. صفوی. اورنگ. محمدعلی مسعودی. بوداغیان. طاهری. افشار. مکی. ملک‌مدنی. طباطبایی. دکتر معظمی. دکتر شایگان. دکتر بقایی. گودرزی. آشتیانی‌زاده. شهاب خسروانی. غلامرضا فولادوند. قاسم فولادوند. صدر میرحسینی. معین‌زاده. صالح. دکتر هدایتی. دکتر کیان. دکتر طبا. ثقه‌الاسلامی. منصف. امامی‌اهری. برومند. فرامرزی. محمد ذوالفقاری. حمیدیه. بهبهانی.
غایبین بی‌اجازه - آقایان: تیمورتاش. پیراسته. نصرتیان. وهاب‌زاده. هراتی. قراگزلو. عامری. سنندجی. محمدی. خاکباز. تولیت. دکتر مصباح‌زاده. خسرو قشقایی. ابتهاج. امینی. سودآور. رضوی. حاذقی. سلطانی. حسن اکبر. جواد مسعودی.
جلسه دوم
غایبین با اجازه - آقایان: اورنگ. شکرایی. صفوی. محسن طاهری. آشتیانی‌زاده. فتحعلی افشار. محمدعلی مسعودی. بوداغیان. شهاب خسروانی. مکی. دکتر معظمی. دکتر شایگان. دکتر بقایی. گودرزی. معین‌زاده. صدر میرحسینی. بهبهانی. غلامرضا فولادوند. قاسم فولادوند.
غایبین بی‌اجازه - آقایان: محمودی. خاکباز. جواد مسعودی. تولیت. ابتهاج. سلطانی. حاذقی. رضوی. سودآور. حسن اکبر. امینی. خسرو قشقایی. دکتر مصباح‌زاده.
رئیس - آقای شوشتری نسبت به صورت مجلس نظری دارید بفرمایید.
شوشتری - بسم الله الرحمن الرحیم. بنده این صورت مجلس را آوردم اینجا قرائت می‌کنم و ضمن تصحیح این صورت آن حقی که قانوناً طبق آیین‌نامه از ماده ۹۰ باید استفاده کنم حالا استفاده می‌کنم که دیگر وارد نشوم و به مشاجره نرسد (صحیح است) بنده در جلسه قبل در صورت مجلس در پیشنهادم راجع به اسنادی راجع به اوراقی که تقدیس کردم من آقای فرهودی را برای این که سند و مدرک و دلیل وقتی اطلاق می‌شود که ما یطلق بالمدرک و الا این اوراقی است که طبق اظهار آقای مخبرفرهمند نماینده محترم که فرمودند اوراق پراکنده‌ای است که هنوز ترجمه نشده بنده قسمی که خوردم گر چه که البینه علی‌المدعی والیمین علی من انکر قسمی که من خوردم به آن وصف گفتم این کیفیات که در جراید صورت اشخاص سناتورها و رجال مملکت را داده‌اند به جدم اینجا برای به هم ریختن مملکت است و ساختگی است دلیل من اظهار شخصی آقای مخبرفرهمند است که فرمودند اینها اوراقی پراکنده است و ترجمه نشده با یک مشت اوراقی پراکنده جمع نشده و ترجمه نشده چطور ممکن است که حیثیت مملکت را از میان برد و مملکت را به جان هم انداخت بنا علیهذا مثل این که دیشب در رونامه کیهان در روزنامه دیگر خواندم که یک مقدار دیگر اوراق در خوزستان از یک جامه‌دانی بیرون آمده است چندی دیگر خواهید دید یک جانی خانی از جای دیگر از یک صندوقخانه بیرون خواهد آمد.
رئیس - آقای شوشتری شما درباره صورت مجلس صحبت کنید (شوشتری - من از ماده ۹۰ استفاده می‌کنم طبق آیین‌نامه) موقع استفاده از ماده ۹۰ وقت دیگر است اگر شما حقی داشته باشید به موقعش صحبت خواهید کرد خارج از موضوع صحبت نکنید.
شوشتری - در این صورت مجلس که مورد تصدیق عموم نمایندگان است وقتی که گفتند اینها صحیح است نوشته شده است این دیگر مناسب نبود بعضی چیزها گفته شود از این جهت خواهشمندم آقایان در نظر بگیرند من دیگر از ماده ۹۰ استفاده نمی‌کنم اولاً من مرید لازم ندارم من اهل دکان نیستم نمی‌خواهم کسی هیچ کس مرید من باشد آقا ارادت به من داشته باشند یا نداشته باشند به گاو و گوسفند من ضرری نمی‌زند بنده اگر قسمی خوردم روی علم خودم و تحقیق خودم بود و می‌بینم اوضاع دارد چطور می‌شود اگر چیزی را می‌بینم باید بگویم می‌بینم مملکت را دارند روی این اختلافات به کجا می‌کشند وکیل ملت اگر نمی‌خواهد بگوید پس چرا اینجا می‌آید باید برویم پی کارمان ما نوکر مملکتیم خادم مملکتیم اگر دیدیم که یک خطری برای مملکت ما پیش می‌آید آقا کباب چیز خوبی است اما اگر بخواهید در گلوی بچه دو ماهه
فرو بکنید می‌میرد اوضاع سیاسی دنیا با عقل و منطق است نه با احساسات و عشق اینها احساسات و عشق و قمار بازی است سرمایه آن هم مملکت است و مملکت دارد سرمایه قمار بازی قرار می‌گیرد البته من نخواهم گذاشت البته اگر کسی کسی را دزد می‌داند خائن می‌داند باید بیاید پشت تریبون داد بزند که فلان آدم جاسوس است و پول گرفته به صرف کاغذهای پراکنده ترجمه نشده نمی‌توان مملکت را به جان هم انداخت.
رئیس - آقای فقیه‌زاده
فقیه‌زاده - در جلسه گذشته ماده ۷۲ نظامنامه قرائت شد و دستور داده شد که سر ساعت ۹ زنگ جلسه زده شود متأسفانه باز هم امروز ماده ۷۲ به موقع اجرا گذاشته نشد. (چند نفر از نمایندگان - ساعت ۹ زنگ زده شد) استدعا می‌کنم که مراعات بشود.
رئیس - اولاً این وظیفه وکلا نیست وظیفه رئیس است و انجام می‌دهد آقای تیمورتاش.
تیمورتاش - عرض بنده خیلی مختصر است بنده را جزو غایبین بی‌اجازه نوشته‌اند در صورتی که به عرف معمول اگر عمل شده بود تأخیر نداشتم تأخیر را البته من اذعان می‌کنم ولی آن جریان که آن روز قرار شد که ساعت ۹ زنگ بزنند و ساعت ۹ و نیم جلسه را تعطیل کنند این جریانات خلق‌الساعه را چون بنده خبر نداشتم به نظر بنده خیلی مطابق با انصاف نبود که غایب بی‌اجازه باشم.
رئیس - لازم نیست که خبر داشته باشید ساعت ۹ که اعلام تشکیل جلسه می‌شود همه باید حاضر باشند آقای پیراسته
پیراسته - در جلسه گذشته بنده اظهاراتی کردم خیلی خوب نوشته شده ولی چند غلط چاپی دارد اگر اجازه بدهید توضیح بدهم یا اصلاح کنم بدهم به تند نویسی عرض دیگر بنده این است که یک طرحی راجع به قضات به امضا ۳۶ نفر از آقایان نمایندگان تهیه و تقدیم شده در جلسه گذشته هم این عرض را کردم و از جنابعالی استدعا می‌کنم که دستور بدهید این طرح را جزو دستور قرار دهند.
رئیس - بسیار خوب آقای امامی اهری.
امامی‌اهری - در توضیحاتی که در اطراف پیشنهادی که داده بودم عرض کردم یک اصلاحات عبارتی دارد که اصلاح می‌کنم و اگر اجازه بفرمایید برای اصلاح به تند نویسی می‌دهم ولی موضوعی که لازم می‌دانم عرض کنم این است پیشنهادی که بنده نموده بودم پیشنهاد اصلاحی بود که هیچ تباینی با آن ماده واحده مصوبه پیشنهاد آقای جمال امامی نداشت و آقای نایب رئیس از لحاظ این که وارد نیست اصلاً به پیشنهاد رأی نگرفتند بنده اصرار در این که پیشنهاد بنده تصویب شود و یا نشود ندارم ولی از لحاظ این که بدعت نشود و نظایر این در آینده تکرار نشود بنده تقاضا می‌کنم آقای رئیس در این مورد توجه خاصی بفرمایند چون پیشنهاد اصلاحی بود.
رئیس - در جلسه پیش داده‌اید؟
امامی‌اهری - بلی در جلسه پیش پیشنهاد اصلاحی دادم که با آن پیشنهاد آقای امامی که تصویب شده بود هیچ مباینتی نداشت و بلکه به عقیده بنده تلفیق بود که حتماً با توضیحاتی که داده می‌شد آقایان تصویب می‌کردند ولی رأی گرفته نشد برای این که در آینده سابقه نشود خواهش می‌کنم توجه بفرمایید.
رئیس - جلسه پیش بنده نبودم پیشنهاد ملاحظه می‌شود اگر اشکالی داشت رفع می‌شود آقای مخبرفرهمند.
مخبرفرهمند - در بیانات بنده یک اصلاحات عبارتی است که می‌دهم به اداره تند نویسی اما این که جناب آقای شوشتری فرمودند که بنده عرض کردم اوراق پریشان و فلان بنده عرض کردم این یک اوراقی منظم و ترجمه شده مهیایی نبوده است که ما برویم فوراً بخوانیم و بیاییم گزارش بدهیم اوراقی که هست اوراق زیادی است پرونده زیادی است بنده هم موافقم که باید رسیدگی بشود و عقیده‌ام این است که شأن یک وکیل نیست که یک مطلبی را بگوید که غیر قابل انجام و اجرا باشد آقا هی داد می‌کند که بیاورند چی را بیاورند اینهایی را که دادند به روزنامه‌ها قبل از ما داده‌اند (یکی از نمایندگان - کی داده؟) من چه می‌دانم چه عرض کنم هنوز هم این قانون از مجلس نگذشته بنده استدعا کردم که افرادش را انتخاب بکنید خود آقا انتخاب بشوند بیایند بخوانند اگر نیست بیایند و بگویند اگر هست خودتان بفرمایید قسم هم نخورید وکیل نباید قسم بخورد باید مطلبی را بگوید وقتی قسم که خوردید بنده مشکوک می‌شوم.
رئیس - این کلمه‌ای که اظهار کردند آقای مخبرفرهمند که مأموریت داده شده هیچ مأموریتی از طرف مجلس به نمایندگان داده نشده است مادام که یک نماینده‌ای بخواهد یک عمل انجام بدهید باید به رأی مجلس باشد این را بدانند که خود آقایان رفته‌اند نه از طرف مجلس و بعد از این هم باید این قسمت رعایت شود (صحیح است) (نبوی - الآن هم یک عده دیگر رفته‌اند) آقای دولتشاهی
دولتشاهی - بنده با کمال تأسف مجبورم که از حدود مقررات تجاوز بکنم که اگر امروز برای جواب سؤالات است آقای معاون وزارت دارایی جواب سؤال بنده را که تقریباً بیست روز قبل تقدیم کرده‌ام لطف کنند.
رئیس - بسیار خوب ولی این که می‌گویید مربوط به صورت مجلس نیست آقای صفایی.
صفایی - در جلسه گذشته جناب آقای امامی فرمایشی فرمودند که آن وقت بنده متوجه نشدم در آنجا فرموده‌اند که صفایی تو هم از اشخاصی هستی که کمتر در جلسه حاضر می‌شوی چون یقین دارم آقای نورالدین امامی نایب رئیس مجلس شورای ملی به بنده نظری نداشته‌اند و اشتباه کرده‌اند این است که خواستم عرض کنم که بنده به شهادت صورت جلسات همیشه حاضر بوده‌ام و غایب نبوده‌ام (صحیح است) و مطلبی هم که خواستم به عرض مجلس شورای ملی برسانم قتل عامی است که پریروز در تهران واقع شده است که در تاریخ مشروطیت ایران سابقه ندارد که به واسطه جمله قوای نظامی و مأمورین دولت به مردم بی‌اسلحه ۱۰۰۰ نفر زخمی و عده‌ای مقتول شده‌اند (امامی‌اهری - این به صورت مجلس ارتباطی ندارد) (حکیمی - چه ارتباطی به صورت مجلس دارد؟) اجازه بفرمایید آقای حکیمی
رئیس - آقای صفایی شما فقط حق دارید درصورت مجلس صحبت کنید.
صفایی - من به صورت مجلس ایراد دارم عرض می‌کنم در تاریخ مشروطیت سابقه ندارد که به ملت تیر اندازی بشود که هزار نفر مجروح بشوند و به یک عده‌ای به عنوان این که توده‌ای هستند تیر اندازی کنند یک عده‌ای را هم به واسطه این که مسلمان هستند حبس می‌کنند این صحیح نیست مردم بی‌اسلحه، تماشاچی که در میدان آمده‌اند چه تقصیری داشته‌اند فرضاً که تخلفی کرده باشند همان طور که در دنیا معمول است به وسیله گاز و اتومبیل آبپاش مردم را متفرق می‌کنند جایی که صد هزار نفر جمعیت ایستاده هستد سابقه ندارد مردم را به وسیله اسلحه گرم متفرق کنند (صحیح است) (نریمان - صحیح نیست این طور نشده بنده خودم آنجا بودم و شاهد بودم) شما می‌فرمایید صحیح نیست به دلیل این که شما جزو جبهه ملی هستید بعد می‌آیند یک عده از نمایندگان را دعوت می‌کنند برای رسیدگی نمایندگان مجلسین که مستخدم دولت نیستند تمام نمایندگان ملتند اگر باید مأموریتی داشته باشند از طرف مجلس باید انتخاب بشوند این چه وضعی است که آقای نخست‌وزیر عده‌ای را از طرف خودشان دعوت بکنند و بعد مأموریت بدهند این صحیح است آقا؟ (زنگ رئیس)
رئیس - آقای صفایی خواهش می‌کنم بفرمایید بنشیند اینها راجع به صورت مجلس نیست آقای نریمان بفرمایید
نریمان - در بیانات بنده در جلسه گذشته یک اشتباهات مختصر عبارتی است که اجازه بفرمایید اصلاح می‌کنم می‌دهم به اداره تند نویسی
رئیس - بسیار خوب آقای دکتر هدایتی
دکتر هدایتی - در جلسه گذشته بنده پیشنهادی کردم آقای نایب رئیس پیشنهاد بنده را که متن آن در صورت جلسه هست وارد ندانسته قرائت نکردند و اجازه هم نفرمودند که توضیح بدهم بنده به احترام ایشان و به احترام کرسی که ایشان جلوس فرموده بودند عرضی نکردم ولی از من و نوع من بعید است که پیشنهادی بر خلاف منطق داده بشود خواستم که ایشان توجه بفرمایند پیشنهادی که داده می‌شود توجه بکنند که از طرف چه کسی داده می‌شود (صحیح است) در ضمن خواستم استدعا کنم این که در صورت جلسه بنده را دیر آمده یا غایب نوشته‌اند بنده یک ربع تأخیر داشتم همان طوری که آقای تیمورتاش فرمودند بنده هم اطلاع نداشتم استجاره کردیم
رئیس - آقای فرامرزی
فرامرزی - عرضی ندارم
رئیس - آقای نبوی
نبوی - به طوری که آقای امامی و آقای دکتر هدایتی به عرض مجلس رسانیدند در جلسه گذشته بنده هم در آخر جلسه وقتی که شور در لایحه تمام شد طبق ماده ۱۲۴ پیشنهادی تقدیم کردم جناب آقاب نایب رئیس فرمودند وارد نیست البته بنده هم عرضی نکردم جلسه هم ختم شد حالا خواستم عرض کنم که پیشنهاد بنده مطابق قانون بود و لازم هم بود که توضیح بدهم (صحیح است)
رئیس - آقای نورالدین امامی
نورالدین امامی - عرض کنم که فرمایشات آقای امامی‌اهری و آقای دکتر هدایتی و آقای نبوی مطابق نص صریح آیین‌نامه وارد نیست استدعا می‌کنم بفرمایید آن پیشنهادات را به عرض‌تان برسانند با مواد آیین‌نامه تطبیق بفرمایید تا معلوم شود بدون این که توجهی بفرمایند فقط برای این که چند کلمه در مجلس صحبت بفرمایید این ایراد را می‌کنند.
دکتر هدایتی - آقا برای این که زودتر جلسه را ختم کنید اجازه نفرمودید توضیح داده شود و تکلیف پیشنهاد معلوم شود.
۲ - بیانات آقای گنجه - عماد تربتی - آزاد
رئیس - یک پیشنهادی آقای جمال امامی کرده‌اند که نطق قبل از دستور امروز مطرح نشود و دولت توضیحات لازم را راجع به جریان دیروز بدهد (بعضی از نمایندگان - بفرمایید بخوانند) ولی نطق قبل از دستور بسته به نظر مجلس است پیشنهاد قرائت می‌شود.
(پیشنهاد آقای جمال امامی به شرح زیر قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم به جای نطق قبل از دستور جریانات ۲۳ تیر مطرح و دولت توضیحات لازمه را بدهد.
رئیس - آقای امامی
جمال امامی - عرض کنم بنده ایرادی به ماهیت امر ندارم که چرا دولت دستور داده است تیراندازی بشود و یک عده‌ای مقتول بشوند (صفایی - ما ایراد داریم) بنده از طرف جنابعالی صحبت نمی‌کنم از طرف خودم صحبت می‌کنم بنده نه تنها ایراد ندارم تأیید هم می‌کنم (امامی‌اهری - صحیح است) بلی به ماهیت امر ایراد ندارم تأیید هم می‌کنم از این هم شدیدتر بکنند ولی به طرز عمل شدیداً ایراد دارم (صحیح است) هشت سال است من در این مملکت داد می‌زنم این میکربی که به دست اجانب پخش شده است خانمان برانداز است و تا این را ریشه کن نکنیم ما هیچ کار در این مملکت نمی‌توانیم بکنیم (صحیح است) چیزی که قوانین آسمانی، اخلاقی. بشری تمامش این را منع کرده است من ایراد دارم که چرا دولت جلوی آن را نگرفته است ایراد دارم که چرا می‌گذاشتند که کانون درست بکنند (صحیح است) چرا می‌گذاشتید که میتینگ بدهند با این که مواد عدیده‌ای دارید که می‌توانستید جلوگیری بکندید چرا می‌گذاشتید جوان‌های ما را اغوا بکنند و بالنتیجه ایراد دارم که به استناد نوشته باختر امروز دولت که اطلاع داشت از این جریان چرا قبلاً اعلان نکرد که اگر بیرون بیایید من می‌زنم چرا دولت اعلان نکرده است این را؟ دولت که مطلع بود آنها بیرون می‌آیند مصلح هم هستند و این جریان بر پا خواهد شد چرا اعلان را می‌کردند مردم زن و بچه و دخترهای‌شان را نمی‌گذاشتند بیایند بیرون و در معرض گلوله قرار بگیرند و تلف بشوند خون اینها به عهده کیست؟ یک عده دخترها یک عده جوان‌های بیچاره اغوا شده گلوله خورده‌اند یک عده دخترهای پانزده شانزده ساله این به گردن کیست؟ (نریمان - دخترها را خود میتینگ‌دهندگان آوردند جزو آنها بودند) آقای نریمان این را نفرمایید شما کسی هستید که وقتی به روی حزب توده گلوله هم در نمی‌کردند ایراد می‌کردید حالا که من حرف می‌زنم وسط حرف من حرف می‌زنید چون دولت شما است؟ آقایان شاهدند آن روز اینجا یک صدم این کار اگر می‌شد ننه من غریبم در می‌آوردید حالا می‌آیید دفاع می‌کنید من می‌گویم به ماهیت امر ایراد ندارم به طرز عمل ایراد دارم حالا باید دولت بیاید جواب بدهد که چرا قبلاً اعلان نکرده است که اگر بیرون بیایید من می‌زنم، من سه ماه قبل در اینجا در زمان آقای علا راجع به این موضوع صحبت کردم و همین آقای وزیر کشور فرمودند صحیح است حرف‌های شما و ما شدیداً جلوگیری خواهیم کرد، چرا تا حالا جلوگیری نکردید که این عواقب وخیم پیش بیاید (پیراسته - آقای وزیر کشور مصلحتش نبود) (عبدالقدیر آزاد - پس بگیرید پیشنهادتان را) من ایرادم به دولت است این است که این شبیه به صحنه سازی است و پیشنهادم را هم پس می‌گیرم
رئیس - آقای گنجه‌ای برای نطق قبل از دستور بفرمایید
گنجه‌ای - این صحبت قبل از دستور به مناسبت ورود آقای هریمن تهیه شده است برای ما ایرانیان از دیر زمانی امریکا به عنوان سرزمین آزادی و آزادگی معرفی شده است جوانان ما از اوان طفولیت از مبارزات استقلال طلبانه و آزادی خواهانه لینکولن‌ها افسانه‌ها و تاریخ‌ها شنیده‌اند و حس بشر دوستی و آزادی خواهی امریکاییان را به عنوان سرمشق و نمونه برای سایر اعضا خانواده بشریت تلقی کرده‌اند.
خدماتی که ملت امریکا در نیم قرن اخیر در موقعی که هنوز فرهنگ ما بنیان محکمی نداشته و تأسیسات علمی کشور ما به پایه و ترقی کنونی نرسیده بود با تأسیس آموزشگاه‌هایی با اصول جدید و تربیت فرزندان ایران نموده‌اند به هیچ وجه فراموش نخواهد شد.
در این موقع که آقا اورل هریمن مهمان عزیز ما و نماینده و مشاور مخصوص جناب آقای رئیس جمهور امریکا در ایران اقامت دارند (محمدعلی مسعودی - البته به عنوان مهمان هستند و دخالتی ندارند) و برای مشاوره و مساعدت در حل یکی از مشکلاتی که ملت ما با آن مواجه است رنج سفر را به خود همواره فرموده‌اند و مقداری از وقت پربها و ارزش خود را برای ایرانیان تخصیص داده‌اند به این مناسبت احساست ما نسبت به ملت آزادی خواه امریکا بار دیگر تحریک و تقویت گردیده است.
من به عنوان نماینده یکی از استان‌های بزرگ و پر برکت و وطن پرست ایران می‌توانم به خود اجازه دهم و پیام پر مهر و محبت و حاکی از تشکر سکنه آن استان را در این موقع به مهمان عزیزمان از پشت تریبون مجلس ابلاغ نمایم سکنه ایالتی که من افتخار نمایندگی آنان را دارم از زمانی که نماینده دولت امریکا در سازمان ملل متحد و شورای امنیت با شجاعت و استحکام از حقوق ایران دفاع نمود یک علاقه و احترام بیشتری نسبت به ملت و دولت امریکا پیدا کرده‌اند این احساسات صمیمانه آذربایجانیان خصوصاً و ایرانیان عموماً یک مسئولیت اخلاقی نیز متوجه ملت آزادمنش امریکا و دولت متقتدر آن می‌نماید
دولت و ملت امریکا می‌دانند که ایران از لحاظ جغرافیایی در موقعیت خاصی و در چهارراه تلاقی جریان‌های سیاسی و تاریخی قرار گرفته اوضاع و احوال خاصی که ما در آن قرار گرفته‌ایم ایجاب می‌کند که شمال و جنوب و شرق و غرب و منابع زیر زمینی شمالی و منابع زیر زمینی جنوب استقلال سیاسی و اقتصادی سر تا سر ایران با هم یک وحدت تفکیک ناپذیر تشکیل دهند.
علاقه که دولت و ملت امریکا برای استقلال سیاسی و اقتصادی ایران نشان داد باید عیناً در مورد استقلال سیاسی و اقتصادی جنوب نیز بروز و ظهور کند زیرا ما آذربایجانیان بهتر حسن می‌کنیم تمامیت تمام نقاط و سر حدات ایران و استقلال سیاسی و اقتصادی شمال ایران از استقلال سیاسی و اقتصادی جنوب تفکیک ناپذیر است ما امیدواریم که دولت امریکا مسأله و مشکل شمال و جنوب ایران را با یک واحد مقیاس اندازه گرفته و با دو پیمانه مختلف اندازه نگیرد
انتظار ما این است که دنیای آزاد واقعاً سزاوار عنوان آزاد باشد و سازمان‌های بین‌المللی آلت و ابزاری برای غلبه قوی بر ضعیف نباشد هر چند ما صلاحیت دیوان دادگستری لاهه را از اصل به رسمیت نشناختیم (صحیح است) ولی باید اذعان کرد که نظریه منحوس این دیوان ضربه بزرگی به انتظارات ملل کوچک از مجامع بین‌المللی زد امید است که این دیوان در مرحله دیگر با صدور قرار عدم صلاحیت برای خود در مورد اختلاف ایران با یک مؤسسه بازرگانی قسمتی از ضایعه را جبران نماید (صحیح است) ولی معذالک احتراماً ما نسبت به سازمان ملل متحد و به سایر سازمان‌های بین‌المللی که در حدود صلاحیت خود با ملل رفتار می‌کند پا برجا است ما از روی ایمان و عقیده به منشور ملل متحد سعی و کوشش خود را با سایر ملت‌های مؤمن به اصول سازمان ادامه خواهیم داد که اصول آن منشور درباره ملل بزرگ و کوچک بر اساس تساوی دولت‌های قوی و ضعیف و ملل بزرگ و کوچک بدون تبعیض اجرا شود (صحیح است) و این مؤسسات جهانی آلت ابزار مؤثری برای حل اختلافات بر روی اصل تساوی باشد و هر تجاوز را در موقع خود سر جایش بنشاند و در صورت لزوم گوشمالی دهد گر چه متجاوز یک دولت بزرگ و نیرومندی باشد
جناب آقای اورل هریمن باید متوجه باشند که افکار عمومی ایرانیان به این حقیقت آشنا است که جریان منظم نفت به مجاری سابق خود برای دنیای آزاد اهمیت بسزایی دارد و به همین مناسبت ما در قوانین مصوبه فروش نفت را به مشتریان سابق و لزوم استفاده از کارشناسان خارجی را تصریح کردیم. امروز منافع اقتصادی و سیاسی ایران از لحاظ حل مسأله نفت کاملاً با منافع امریکا و دنیای غرب منطبق است ما هم مانند امریکا و دول غرب که از نفت ما استفاده می‌کردند ذینفع هستیم که جریان نفت ملی شده مانند سابق و بیشتر از سابق ادامه داشته باشد ما هم مانند دنیای غرب در این مسأله کاملاً ذیعلاقه هستیم که با حفظ حاکمیت مطلق ما در قلمرو کشور خود اختلاف ما با شرکت سابق نفت به طور مسالمت آمیز حل گردد ما در ملی کردن صنایع نفت سرتاسری ایران عیناً از همان اصولی پیروی می‌کنیم که در سالیان اخیر بارها در دنیای آزاد از آن اصول استفاده شده است ما اراده راسخ و تغییر ناپذیر خود را برای استقرار حاکمیت و اجرای قوانینی که ناشی از حق حاکمیت ما است به دنیا اعلام می‌کنیم (صحیح است) و یقین داریم که با ملی شدن صنعت نفت روابط ما با دنیای آزاد بر پایه محکم‌تر استوار بوده و روابط ما حتی با بریتانیای کبیر خیلی صمیمی‌تر از سابق خواهد شد (صحیح است) زیرا مودت و دوستی حقیقی باید متکی بر اصول تساوی حقوق باشد (صحیح است)
انتظار ما از دولت امریکا و دول غربی این است و در این انتظار ما منافع مشترک با آنها دایم که سرنوشت نفت ایران و سرنوشت صنایع اروپای غربی را که با نفت ایران می‌چرخد و سرنوشت وسائل زمینی و دریایی و هوایی را که از نفت ایران سیراب می‌شوند فدای سود پرستی یک شرکت خلع ید شده ننمایند ما با ملی کردن صنایع نفت خود و استفاده اقتصادی از آن می‌توانیم متدرجاً یک عدالت اجتماعی متناسب با اوضاع و احوال زمان به وجود آوریم ما با احتراز از اعمال نفوذهای سیاسی که دنباله استفاده اقتصادی از منابع ایران بود می‌توانیم به وضع کشور خود سر و سامانی دهیم.
در صورتی که ما در این سعی و کوشش خود قرین موفقیت بشویم و در صورت احتراز از خرابکاری شرکت سابق بی‌شک موفق خواهیم شد می‌توانیم به صلح یک قسمت حساس از نقاط متزلزل جهان کمک کنیم و وظیفه خود را در هواداری از صلح تجزیه ناپذیر
انجام دهیم.
حوادث و جریان‌های نیرومند جهانی ایران را در سر دو راهی قرار داده است یا داشتن همه چیز و یا نداشتن هیچ چیز امیدواریم که مهمان عزیزمان از روی واقع بینی اوضاع اقتصادی و اجتماعی و سیاسی ایران را در نظر بگیرند و در شناساندن اوضاع ایران و افکار و آرزوها و ایده‌آل‌های اجتماعی ایرانیان به امریکا و اروپا به ما کمک کند و حقایقی را که متأسفانه لااقل در قسمتی از جهان آزاد وارونه جلوه داده‌اند آن طوری که هست جلوه‌گر سازند ما یقین داریم که جناب آقای رئیس جمهور ممالک متحده امریکا و دول امریکا با توجه به موقعیت باریک ایران و در صورت قبول این نکته که ما منافع مشترکی در جریان منظم نفت به مجاری سابق با دنیای غربی و آمریکا داریم در خط مشی که حالا گرفته شده تغییر فاحش داده خواهد شد و موقعیت باریک مجلسین و لزوم اجرای قوانین مصوب را تصدیق فرموده و در این راه از کمک‌های معنوی و فنی لازم دریغ نخواهند کرد ما از صمیم قلب امیدواریم که جناب آقای هریمن رسالت محوله به ایشان را با واقع بینی و روح آزادی خواهی و موفقیت کامل انجام دهند و رشته محبت و صمیمیت و احترام ملت ایران را نسبت به ملت آزادمنش و متمدن آمریکا بیشتر از پیش تقویت فرمایند (صحیح است. احسنت)
رئیس - آقای عماد تربتی
عماد تربتی - به شهادت آقایان بنده کمتر تصدیع می‌دهم (صحیح است) مگر در یک مواقعی که ضرورت ایجاب کند اوضاع امروز و هرج و مرج کشور موجب شد که بنده مهر سکوت را در هم بریزم و وضع دولت را از لحاظ این که قضایا را پیش‌بینی نمی‌کند در معرض انتقاد قرار بدهم انتقاد تنها وظیفه‌ای است برای نماینده مجلس و یک نامه‌نگار انتقاد دولت را به قصور و یا تقصیرهای خود متوجه می‌کند که در آینده نظیرش رخ ندهد البته مصلحت شخص بنده اقتضا نمی‌کرد که از این دولت انتقاد بکنم زیرا دولت خودش را به یک وسائلی مجهز نشان داده است که انتقاد کننده در معرض همه گونه تهمت و توهین و افترا قرار می‌گیرد روزنامه‌های طرفدار دولت از طرفی میتینگ‌ها، صحبت‌ها و حتی در مواقعی تماشاچی‌ها، افکار و عقاید را ترور می‌کنند و از هیچ تهمت و افترایی نسبت به مخالفین کوتاهی نمی‌کنند حتی موضوع کیسه گونی که همه اطلاع دارند این را یک سایه مهیبی در مقابل اشخاصی که مخالفت کنند قرار داده‌اند و مصالح شخصی اقتضا نمی‌کند که یک نماینده‌ای اگر رعایت حال خودش را بخواهد این دولت را با وسایل ناجوانمردانه‌ای که در دست گرفته است انتقاد کند ولی یک وظیفه ملی و عمومی بوده که بنده را وادار به انتقاد کرد موضوع کیسه گونی تازگی در ایران ندارد هر روزی یک نوع اسلحه‌ای برای تهمت و افترا و لکه‌دار کردن این ملت بوده است گاهی چماق تکفیر را به دست می‌گرفتند و علمای بزرگی مثل مرحوم شیخ‌هادی مکتبی را تکفیر می‌کردند در صورتی که مدرس فقه و اصول اسلامی بودند، مخالفین اشخاص محترم را لکه‌دار و نابود می‌کردند بعد مشروطیت آمد مشروطه خواهان مخالفین خودشان را اسلحه استبداد طرف خودشان را لکه‌دار می‌کردند و حتی اشخاص بزرگی را سردار می‌بردند کم کم کمونیست پیش آمد، کمونیستی هم باز یک وسیله‌ای شد بعد توده پیش آمد توده هم یک وسیله‌ای شد بعد بند (ج) پیش آمد بند (ج) را به جان اشخاص می‌انداختند بعد از مدتی موضوع کیسه گونی پیش آمد که آن را به گردن اشخاص بار می‌کنند با این وسایل که دولت حاضر در دست گرفته است مصلحت شخص بنده اقتضا نمی‌کرد که خودم را هدف فحش و ناسزا قرار بدهم ولیکن چون نماینده همه باید به وظیفه خودش رفتار کند از این جهت بود که بنده مهر سکوت را در هم شکستم، انتقاد بنده فقط روی یک اصل است و آن اصل این است که دولت ما پیش‌بینی نمی‌کند حوادث و قضایا را و یا این که قاصر است و یا معتمد قضایا بسیار واضح است دولت‌ها باید هوشیار و بیدار باشند اصولاً سر دولت داری و سیاستمداری همین است که قضایا پیش‌بینی شد (صحیح است) بسیاری از قضایا واضح و روشن است و کاملاً قابل پیش‌بینی ولی دولت پیش‌بینی نکرد این حادثه خونینی که در تاریخ ایران و در تاریخ مرکزیت تهران به کلی بی‌نظیر است یک چیزی بود واضح و روشن اتفاقی بود که دولت پیش‌بینی نکرد (صحیح است) از روزهای پیش روزنامه‌ها نوشتند اشخاص گفتند شهرت داشت که چوب و چماق‌ها حتی با استعانت از مؤسسات دولتی و هنرستان‌ها دارد تهیه می‌شود و همه گفتند معذلک دولت پیش‌بینی نکرد که جلوگیری از حادثه بکنند جلوگیری از حادثه بسیار آسان بود بنده نمی‌گویم به وسایل نظامی یا قهری ممکن بود یک حزبی که می‌خواهد عبور کند مانع آن بشوند ولی احزابی که طرفدار دولت بودند و دست نشانده دولت هستند و با وسایل دولتی مجهز هستند این احزاب که در اختیار دولت بودند اینها آقایان به صورت یک پیغام آقای نخست‌وزیر به صورت یک تلفن ایشان، به صورت یک اظهار تمایل ایشان متفرق می‌شدند (صحیح است) و در مقام صدمه و اصطکاک بر نمی‌آمدند که این جور حوادث خونین در کشور ما رخ بدهد که اطفال معصوم و بی‌گناه پایمال شوند زن‌هایی که تماشاچی بودند تیر بردارند و مأمورین انتظامی ناچار بشوند که به روی مردم استعمال سلاح بکنند به روی مردم بی‌گناه و بی‌اسلحه (صحیح است)
یک اشخاصی که مورد توجه عمومی بودند در اینجا تیر برداشتند من از اشخاصی شنیدم در موقعی که در بیمارستان احتیاج به خون پیدا کردند در ظرف ده دقیقه سیصد نفر حاضر شده‌اند که خون خودشان را هدیه کنند این طور اشخاص یک موقعیتی دارند یک وضعیت تمایزی دارند که نبایستی شخصیت آنها به رایگان از دست برود (صحیح است) اشخاصی که در این حادقه خونین از بین رفته‌اند و این حادثه خونین از بین رفته‌اند و این حادثه ثابت می‌کند که در مملکت ما هرج و مرج است در مرکز کشور آدم می‌کشند و دولت نمی‌تواند و قدرت ندارد از حوادث شوم جلوگیری کند و نمی‌تواند اصولاً پیش‌بینی کند این یکی از حوادثی بود که ملاحظه فرمودید دولت پیش‌بینی نکرد و موضوع دیگری را که دولت پیش‌بینی نکرد و بایستی پیش بینی می‌کرد رأی دادگاه لاهه بود (صحیح است) البته دولت که ایراد به عدم صلاحیت کرد یقین داشت که یک دادگاهی نیست که به حقانیت رفتار کند و مسلم بود برای دولت که یک دادگاهی است که طرفدار دولت‌های استعماری است (صحیح است) این را پیش‌بینی می‌کرد از همین جهت هم به صلاحیت آن دادگاه اعتراض کرد و الا اگر دولت اطمینان می‌داشت که رأی به نفع ما است احتیاجی به ایراد به صلاحیت نبود یک ایراد دیگری هم داشت و آن این بود که این دادگاه به طور ظالمانه یک مدت بسیار کوتاهی یعنی مدت شش روز برای ما قرار داد (صحیح است) خود این مدت کوتاه دادگاه لاهه که برای ما قرار داد خودم این باز هم یک دلیل بارزی بود که دادگاه لاهه با ما یک غرض رانی خاصی در این کار دارد (صحیح است) موقعی که ضرب‌الاجل کمی فقط شش روز تعیین کرد دولت آن موقع باید از عضویت قضاوت اجباری دادگاه لاهه خارج می‌شد (صحیح است) نه این که دولت ببیند که صالح برای رسیدگی نیست دولت ببیند که به ما تعدی می‌کند و ۶ روز وقت تعیین کرد و به ما فرصت ندهد آن وقت بماند و پیش‌بینی نکند تا رأی صادر شد عملی بکند بی‌هوشدار و بعد از مرگ باشد قبلاً بهتر بود که بگوید ما خارج می‌شویم تا این که بعد بگوید ما رأی شما را قبول نداریم (صحیح است) این از مهم‌ترین حوادثی بود که دولت حق بود پیش‌بینی می‌کرد و یک اسلحه‌ای دست طرف نمی‌داد که بگویند دولت ایران از رأی دادگاه تمرد می‌کند در صورتی که حقاً و انصافاً دولت ایران تمرد نکرده است و مطابق حق بوده و قبلاً این موضوع پیش‌بینی می‌شد دولت ایران که موافقت کرده به دادگاه لاهه اشخاصی بفرستد حق بود از اشخاص مبرز، اشخاص عالی مقام اقلاً ده نفر از وکلای دادگستری مبرز جهانی می‌فرستاد، آنجا بزرگ‌ترین محل تبلیغات برای ما بود تمام انظار جهانیان به دادگاه لاهه معطوف بود چشم دنیا، تمام جهانیان به آنجا دوخته شده بود که برای تماشاچی هم حتی جا نبود می‌بایستی دولت از مرکز تبلیغات غفلت نکند اشخاصی را بفرستد که آنجا برای ما همه گونه تبلیغات بکنند نه این که اشخاصی را به عنوان کبوتر قاصد بفرستد و آن وقت نتیجه این بشود که یک محکومیتی در دنیا برای ما حاصل شود گرچه رأی نهایی نیست و یک رأی موقتی و اجرایی بوده است ولی به هر حال ظالمانه بود (صحیح است) و این قصور از طرف دولت بود با دلایلی که عرض کردم (نورالدین امامی - اول می‌بایستی صلاحیت را رسیدگی کنند و از طرفی این رأی غلط بود و بر خلاف قانون است) دولت حاضر دولتی است که با حکومت نظامی اصولاً مخالف بود و همیشه داد از آزادی می‌زد و حکومت نظامی را حکومتی می‌دانست که دولت‌های ضعیف در سایه سر نیزه نظامی باید به زندگانی خودشان به طور ناقص ادامه بدهند این افکار و عقایدی بود که جناب آقای دکتر مصدق صریحاً ابراز می‌داشتند بنده صریحاً عرض نمی‌کنم که در حال حاضر حکومت نظامی صحیح نیست و لازم نیست در حال حاضر لازم است ولی دولت نباید یک وضعیتی ایجاد کند که اجبار از آوردن حکومت نظامی باشد (صحیح است) (جمال امامی - باید قبلاً می‌کردند نه بعد) قبلاً می‌بایستی وضعیت به طوری منظم باشد که احتیاجی به حکومت نظامی بعد نباشد و اگر تمام دولت‌هایی که حکومت نظامی می‌آوردند خودشان را در یک وضعیتی دچار می‌دیدند که ناچار بودند از سر نیزه نظامی پیشتیبانی سابق یک وضعیت هرج و مرجی ایجاد می‌کنند که در سایه حکومت نظامی بتوانند به زندگانی خودشان ادامه بدهند به هیچ وجه قضایا در این دولت حاضر پیش‌بینی نمی‌شود و تابع حوادث روز هستند و روزمره هر طور که پیش آید به طور ناقص یک افکاری به عرض عموم می‌رساند یک مطلبی که خیلی واضح و روشن است این است که یک کمپانی غاصبی که مدت پنجاه سال خون
این کشور را مکیده است (صحیح است) در تمام شئون اقتصادی و سیاسی ما رسوخ کرده است (صحیح است) از نظریات سیاسی او بوده است که برنامه‌های فرهنگ
را به طوری کرده است که یک عده اشخاص بی‌کاره در این مملکت تربیت شده و از نظر اقتصادی هم نتیجه‌اش این بود که فقر و فلاکت را برای عموم آورده است این همه فقر و فلاکتی را که برای عموم آورده است این همه فقر و فلاکت و جهل و نادانی کشور را آماده برای هر گونه حوادثی کرده است (صحیح است) حالا بایستی که این حوادث و حوادث خونین‌تر و بدتری پیش‌بینی بشود ولی به هیچ وجه دولت پیش‌بینی نکرده دولت باید پیش‌بینی کند و بداند که اسلحه ما اسلحه مظلومیت است اسلحه حقانیت است و الا ما که در مقابل دولت‌های قوی زور نداریم وقتی که اسلحه ما اسلحه حقانیت است و سنگر ما سنگر مظلومیت دیگر بنده نمی‌فهمم سنگر ساختن در خوزستان و یا رژه قشون در خوزستان چه معنی دارد جز این که آنهایی که با ما دشمنی دارند کشور ما را این طور جلوه بدهند که اینها یک مردمان ماجرا جو هستد و مردمانی هستند که می‌خواهند آتش جنگ را در دنیا مشتعل کنند تمام نفوس جهانی از جنگ بی‌زاری می‌جویند این معنی ندارد باید ما از آن سنگر حقانیت و سنگر مظلومیتی که داریم دنیا را متوجه این موضوع کنیم ما با رژه قشون قشونی که همه‌مان می‌دانیم و با سنگرهای خاکی نباید افکار جهانی را برعلیه خودمان آلوده بکنیم (صحیح است) از مطالبی که این دولت پیش‌بینی نکرد موضوعی بود که در جواب پیام مستر ترومن یک جواب سختی دادند و بعداً ناچار بودند یا ناچار شدند یک پیام محبت آمیزی بدهند دست طلب دراز کنند که نتیجه‌اش تشریف فرمایی آقای هریمن بود (فرامرزی - دست طلب کسی دراز نکرد) البته حق این بود که پیش‌بینی می‌کردند که این دست طلب اگر مقتضی بود همان اول دراز می‌کردند بنده نمی‌دانم که چه جور پیش‌بینی کرده‌اند که آیا به فرمایشات آقای هریمن رفتار کنند یعنی رأی ناقص و رأی ظالمانه دادگاه لاهه که اجرای آن مورد درخواست ترومن بود اجرا بکنند یا نکنند اگر اجرا بکنند که رأی ظالمانه بوده و به هیچ وجه مورد قبول دولت ایران نمی‌تواند واقع بشود و اگر هم قبول نکنند خواهش آنها را نپذیرفته‌اند (یک نفر از نمایندگان - آنها همچو خواهشی نکردند) پس چرا دعوت کرده‌اید (یک نفر از نمایندگان - کسی دعوت نکرده است) تمام این قضایا یک قضایایی است که قابل پیش‌بینی بوده است و از طرف دولت پیش‌بینی نشده است این بساطی که به هم ریخته و پیش‌بینی می‌شد که ما بایستی اول جنبه مالی خودمان را قوی بکنیم و به اصطلاح چاهی بکنیم و منار را بدزدیم دولت در یک وضع بد فشار اقتصادی و مالی قرار گرفته است (اسلامی - کی کرده است آقا) البته دشمنان ایران کرده‌اند دولت سه لایحه مالی آورده است یک لایحه‌ای است راجع به قرضه دلار که ماشین آلات قراضه خواهند داد مثل همان اسلحه پوسیده‌ای که به ما دادند یکی هم لایحه قرضه ملی است که تصور می‌کنم تعارفی بیش نیست و مثل قربانت شوم سر کاغذها است (مخبرفرهمند - به ملت توهین نکنید آقا) و یکی هم لایحه مصرف پشتوانه اسکناس است و این لایحه جز این که موجب تزلزل اسکناس و پول رایج کشور شود به هیچ وجه نتیجه دیگری نخواهد داشت اینها یک چیزهایی است که دولت پیش‌بینی نکرده است و همین طور روز به روز کشور را دچار حوادثی می‌کند هر کسی هم یک چیزی بگوید می‌گویند آی نفت آی نفت آقایان متوجه هستند و کسانی که به مشهد مشرف شده‌اند می‌دانند که یک بازاری کم عرض در مشهد هست غروب‌ها جمعیت در آنجا زیاد است در این ضمن یکی هم نفت فروش است می‌آید و با یک چلیک نفتی که در دستش هست می‌گوید آی نفت، آی نفت همه حریم می‌دهند اینجا هم نفت یک اسلحه‌ای شده است هر کس حرفی بزند می‌گویند آی نفت، آی نفت اشخاص هم مجبورند که یک حریمی بدهند که دامان‌شان آلوده به نفت نشود آقا موضوع نفت وقتی خوب اجرا می‌شود که امنیت داخلی خوب اداره شود (صحیح است). کشور ما بایستی یک وضع بسیار صحیح و آبرومند و یک حالت بسیار صحیح مثل سایر کشورهای آبرومند حسابی داشته باشد تا ما بتوانیم معضل‌ترین قضایای جاری که عبارت از نفت است حل بکنیم و الا تا وقتی که هرج و مرج و آشوب باشد قضیه نفت را هم که هدف ملی و آرزوی تمام ایرانیان از زن و مرد و صغیر و کبیر است متأسفانه ما نمی‌توانیم حل بکنیم پس باید اول وضعیت عمومی کشور را اصلاح کرد بعد هم نفت را در ضمن اصلاح نمود و الا با هرج و مرج یک قضیه به این مهمی را نمی‌توان حل کرد و بعد هم می‌خواست آقای دکتر مصدق اگر اینجا تشریف می‌داشتند به ایشان عرض کنم که اگر دولتی بود و هرج و مرج را این قدر در قضایا پیش‌بینی نمی‌کرد این قدر خونریزی و قتل و غارت می‌شد. آیا ایشان روزی چندین بار آن دولت را استیضاح می‌کردند؟ آیا اجازه می‌دهند که بنده این عمل را بکنم یا خیر (صحیح است، احسنت)
اسلامی - پس می‌گویید که هیچ وقت دست به این عمل نزنیم برای این که همیشه این تشنجات را ایجاد خواهند کرد (زنگ رئیس)
رئیس - آقای اسلامی ساکت باشید آقای آزاد بفرمایید.
آزاد - راجع به حوادث روز یکشنبه بنده می‌خواهم مختصری به عرض آقایان برسانم و خاطر نشان کنم که وضع کشور فوق‌العاده مغشوش و هرج و مرج است (موقر - نیست آقا) اگر نیست پس چرا اعلام حکومت نظامی می‌کردید آقا
من در چند روز قبل در نطق قبل از دستور خودم گفتم که کابینه آقای دکتر مصدق کابینه هو و جنجال است من بدون مطالعه این حرف را نزدم از سالیان دراز که من به طرز فکر و سلیقه آقای دکتر مصدق آشنایی دارم آزمایش کرده‌ام که ایشان در کارهای مثبت عاجزند و در سیاست منفی و میتینگ و نطق و مقاله استاد و مهارت فوق‌العاده‌ای دارند ایشان یک منتقد بسیار خوب و عالی هستند ولی صد دینار از ایشان کار مثبت ساخته نیست (جمال امامی - به همین دلیل رفتید توی جبهه ملی؟) از روزی که زمامدار شدند جنبه سیاست منفی ایشان قوی‌تر از سیاست مثبت ایشان در کارها بوده است و به جای آن که نخست‌وزیرند و قادر به هر کار مثبت قانونی هستند و باید در صدد رفع مشکلات برآیند میتینگ‌ها و مجالس نطق‌ها را تقویت می‌کنند ولی ایشان غافل از این هستند که همه چیز انحصاری ایشان و رفقای ایشان نیست همین کاری را که ایشان و رفقای‌شان می‌کنند ممکن است دیگران بهتر از ایشان بکنند وقتی که به مردم یاد دادید که پیشرفت امور و مقاصد مشروع یا غیر مشروع با هو و جنجال و نطق و رجاله بازی و زنده باد و مرده باد انجام می‌یابد مخالفین و رقبای ایشان هم با همان حربه مجهز می‌شوند و ممکن است بهتر از ایشان آن حربه را به کار ببرند (صحیح است)
اگر آقایان به چند ماه قبل مراجعه کنند می‌بینند قبل از آن که میتینگ‌ها و نمایش‌ها از طرف رفقای آقای دکتر مصدق در تهران و بعضی نقاط دیگر شروع شود توده‌ای‌ها قدرت تظاهر نداشتند و میتینگ و نمایشی از طرف آنها داده نمی‌شد وقتی که مکی و بقایی و شمس قنات‌آبادی همه روزه در تهران و نقاط خارج بنای میتینگ و کنفرانس را گذاشتند توده‌ای‌ها هم به میدان آمدند و مانند آنها هر روز به شکلی تظاهر کرده و به اسمی در خیابان‌های تهران و سایر شهرستان‌ها نمایش و میتینگ دادند.
آقایان وقتی که امور کشور از موازین عقل و منطق خارج شود، وقتی که جریان کار به دست یک عده رجاله و اشخاص غیر مسئول بیفتد و در عقبه ترور و تهدید یک عده لوطی بخواهند مملکت را بچاپند یک عده دیگر هم پیدا شده و با همان حربه وارد میدان می‌شوند گاهی هم می‌شود که بهتر رل خود را بازی می‌کنند تقریباً سه ماه است که کشور ایران تبدیل به میدان نطق و کنفرانس شده و همه روزه مردم را از کار بی‌کار کرده احساسات عامه را تهییج می‌کنند و از این تهییج توده‌ای‌ها بهتر استفاده کرده‌اند تا آقای دکتر مصدق و رفقای‌شان.
در روز جمعه ۱۴ تیر ماه حزب توده با یک عده دو چرخه‌سوار در شهر نمایش داد تا اول خیابان شاه‌آباد که رسیدند از حزب زحمتکشان دکتر بقایی یک عده‌ای بیرون آمده به آنها حمله کرده و چند نفر مجروح شدند در نمایشی که روز یکشنبه دادند در السنه و افواه افتاده بود که حزب توده نمایشی خواهد داد احتمال دارد چندین قتل به وقوع بپیوندد این صحبت چند روز قبل از نمایش میان مردم شایع بود دولت چرا وقوع حادثه را پیش‌بینی نکرد؟ دولت چرا احتیاط لازم را به عمل نیاورد ظاهراً معلوم نیست ولی در باطن امر آنچه مسلم است این است که دستگاه دولتی به این جریانات کمک کرده است.
نمایش دهندگان از خیابان شاه‌رضا تا خیابان شاه‌آباد بدون هیچ حادثه‌ای منظماً آمدند وقتی که به اوایل شاه‌آباد رسیدند ابتدا بلند گوی حزب ایران فریاد کرد مرده باد حزب توده مثل این که با هم تبانی داشتند پس از فریاد این حرف از حزب ایران ده دوازده نفر و از حزب زحمتکشان در حدود دویست نفر با کارد و چاقو به اینها حمله کردند آنها هم به اینها حمله کردند (کشاورزصدر - آقای قنات‌آبادی با شما دوست بوده چرا می‌گویید؟) چون حزب زحمتکشان و حزب ایران کم بودند فرار کردند بعد جنگ آنها با پلیس آغاز شد و عملیات حزب ایران و حزب زحمتکشان نشان می‌داد که مأمور بودند آتش را روشن کنند و مأموریت خودشان را هم خوب انجام دادند.
در اینجا دولت مسئول است جریان عمل روشن می‌کند که عمال دولت هم بی‌میل نبود یک چنین نمایشی داده شود زیرا اگر دولت نمی‌خواست به وسیله همان تانک و سربازی که بعد از وقوع حادثه به میدان آورد قبلاً می‌توانست از آمدن آنها به خیابان‌ها جلوگیری کند و نگذارد از محل خود خارح شوند.
دکتر مصدق رفته زیر پتو و لحاف
دراز کشیده مقدرات مملکت را به عمال انگلیس‌ها سپرده و آنها را تحت لوای میتینگ و کنفرانس و اعمال دیگر آزاد گذاشته در عین حال می‌گوید من می‌خواهم نفت را از انگلیسی‌ها بگیرم.
من مسئولیت تمام این حوادث و کشتارها را برعهده دولت می‌دانم و دولت را مقصر و مسئول معرفی می‌کنم و از مجلس هم خواستارم فوراً تکلیف دولت را معلوم کنند متهمین حادثه روز یکشنبه را تعیین و به مجازات برسانند یقین داشته باشند اگر این دولت چندی دیگر بماند نه آن که نفت را نمی‌تواند از انگلیسی‌ها بگیرد بلکه کشور را هم در چنگال انقلاب خواهند انداخت و بزرگ‌ترین مصیبت را به مردم وارد خواهند ساخت؟
تعجب دیگر من این است آقای دکتر مصدق که همیشه با حکومت نظامی مخالفت می‌کرد با توقیف روزنامه‌ها بدون محاکمه عصبانیت نشان می‌داد برای کشته شدن مردم به دست نظامی و پلیس گریه و زاری می‌نمود چطور شده حالا که خودشان نخست‌وزیرند زن و مرد را به آتش مسلسل می‌بندند، حکومت نظامی اعلام می‌کنند.
(کشاورزصدر - برای این که مملکت به خون کشیده نشود) (خنده نمایندگان) و روزنامه‌ها را ده تا بیست تا بدون محاکمه توقیف می‌نماید گویا آقای دکتر این کارهای زشت را برای دیگران بد می‌دانند و برای خودشان خوب.
یک قضیه دیگری را که بنده می‌خواهم به عرض آقایان برسانم موضوع توقیف یازده نفر فداییان اسلام است. خود آقایان به خاطر دارند روزی که رزم‌آرا آمد اینجا ما اینجا این قدر تخته‌ها را با آقای دکتر مصدق به هم زدیم که صدای کسی شنیده نمی‌شد (شوشتری - چهارتای آن را هم شکستید) حتی به خود من می‌گفتند که چرا قایم نمی‌زنی تخته‌ها را، به خود من می‌گفتند ما البته فتوای سیاسی قبل رزم‌آرا را دادیم، گفتیم خائن است، وطن فروش است (جمال امامی - شما نمی‌توانید فتوای قبل بدهید) در هر صورت ما با آقای دکتر دادیم و آقای دکتر هم اینجا فرمودند تعجب در این است که همان رزم‌آرا را یک نفر آدم بر حسب این همه داد و فریاد و هو کشت (یکی از نمایندگان - شریک قتل هم شدید؟) حالا که خود آقای دکتر مصدق آمده است نخست‌وزیر شده است این آدم را در زندان نگاهداشته است هر کس که از در خانه او رد شده هر کس با او آشنایی داشته گرفته‌اند در زندان نگاه داشته‌اند بعد پرونده را داده‌اند به دادگستری، دادگستری در محکمه بدوی و استینافی آنها را تبرئه کرده است این هم حکم محکمه است پیش من است اینها را تبرئه کرده‌اند که اینها هیچ تقصیری ندارند بعد از این که حکم آنها صادر شده است آنها را در زندان نگه داشته‌اند باز دارند برای اینها پرونده سازی می‌کنند می‌خواهم عرض کنم که ملت انتظارش از آقای دکتر مصدق غیر از اینها است همیشه انتظارش این بود از آقای دکتر مصدق یک روزی نخست‌وزیر بشود و مزه اجرای قانون اساسی و سایر قوانین را به کام این مردم بچشاند تعجب در این است که همین آقای دکتر مصدق امروزه آمده است برای مردم پرونده سازی می‌کند عدلیه که حکم صادر کرده است آنها را مرخص بکنند آمده است حکم آنها را کان لم یکن فرض کرده و باز آنها را در توقیف نگهداشته است من می‌خواهم بگویم اینها یک عملیاتی است که به ضرر مملکت تمام می‌شود برای این که این مردم بدبخت به تمام اشخاص بد بین می‌شوند، می‌گویند فلانی آمد این جور کرد آن یکی دیگر این جور کرد آقای دکتر مصدق هم که چشم چراغ تمام ملت ایران بود و ما انتظار داشتیم که اگر ایشان نخست‌وزیر بشوند حکومت قانون، حکومت عدالت را در مملکت مستقر بکنند خودشان آمده‌اند برای مردم پرونده می‌سازند خودشان این متهمین را که دادگستری تبرئه کرده است که به حکم وجدان و انصاف باید این حکم اجرا بشود (یکی از نمایندگان - از کجا معلوم تبرئه شده باشد؟) حکمش اینجا است، حکم را بنده الآن می‌خوانم این قرار عدلیه است این را می‌خوانم که تصور نشود بنده بدون اطلاع یک حرفی می‌زنم (نورالدین امامی - آن را همه می‌دانند) در هر صورت وقتی که عدلیه قرار صادر کرد این بر خلاف وجدان و انصاف است که اشخاصی را که دادگستری تبرئه کرده است در زندان نگه بدارند و برای آنها پرونده بسازند دیروز عصر هم اینجا بودم دیدم یک کمیسیونی تشکیل داده‌اند که چهار نفر مال مجلس سنا که گفتند مجلس سنا آنها را انتخاب کرده است و چهار نفر هم آقای دکتر تعیین کرده بودند که راجع به قضایای پریروز رسیدگی بکنند به عقیده من بدون اجازه مجلس اولاً کسی حق ندارد برود و اگر برود رسمیتی ندارد (صحیح است) آقای دکتر مصدق برداشته کاغذی نوشته حسن و حسین بیایند یعنی همان اشخاصی که مال حزب ایران و زحمتکشان هستند بیایند.
اسلامی - آقای رئیس اجازه بدهید من هم در اطراف این موضوع صحبت بکنم.
رئیس - این نطق قبل از دستور بود شما هم بیایید اسم بنویسید و پس فردا هر چه دل‌تان می‌خواهد بگویید.
۳ - بیانات آقای وزیر کشور راجع به جریانات عصر یکشنبه ۲۳ تیر ۱۳۳۰
رئیس - وارد دستور می‌شویم. آقای وزیر کشور فرمایشی دارید. بفرمایید.
وزیر کشور - آقایان نمایندگان محترم نطق‌هایی فرمودند و نظریاتی فرمودند که بعد جوابش را عرض می‌کنم فعلاً اگر اجازه بدهند گزارش روز یکشنبه را به عرض آقایان برسانم (بعضی از نمایندگان - بفرمایید) خاطر آقایان نمایندگان محترم از حوادث اسفناک و تأسف آور عصر یکشنبه ۲۳ ماه جاری به خوبی مستحضر شده است این حادثه از چند جهت قابل تأسف بود. اول از این جهت که جمعی از هموطنان عزیز ما در این واقعه مجروح یا مقتول شده‌اند. دوم این که در حال حاضر کشور ما بیش از هر چیز به نظم و آرامش محتاج است تا دولت به فراغ بال و به اتکا به نیروی عظیم افکار عمومی و علی رغم مشکلات و دسایس گوناگون موفق به اجرای کامل ملی شدن صنعت نفت بشود.
حادثه دو روز قبل از لحاظ دولت بیشتر از این جهت تأسف آور بود که علی رغم تمایل ما منتهی به اعلام حکومت نظامی گردید
آقایان نمایندگان محترم مستحضر هستند که جناب آقای دکتر مصدق همواره یکی ازمخالفین سر سخت حکومت نظامی بوده‌اند و همه گفته‌های ایشان را به خاطر دارند که در موارد مختلف در پشت این تریبون اظهار داشته‌اند که خیانت‌های بزرگ به این ملت در مواقعی صورت گرفته که کشور دارای حکومت نظامی و یا در فترت پارلمانی بوده است. اصلاح اخیر قانون حکومت نظامی در این دوره قانونگذاری و موکول شدن آن به تصویب مجلس بیشتر مدیون مبارزات ایشان بوده است.
این دولت به خوبی واقف است که سیاست‌های بیگانه در موارد حساس کوشش کرده است که آزادی اجتماع و آزادی بیان و قلم و عمل را از ملت سلب کند تا در محیط وحشت و اضطراب و اختناق افکار عمومی بتواند آنچه لازم می‌داند بر حکومت‌ها تحمل نمایند.
حکومت حاضر که همواره مستحضر به افکار عمومی بود حکومت نظامی را به منزله سم می‌داند و توسل موقت به آن فقط به عنوان آخرین دارو برای تسکین درد و جلوگیری از اغتشاش و بی‌نظمی بوده است.
آقایان نمایندگان محترم به خوبی واقف می‌باشند از موقعی که سیاست نفت به میان آمد دسته‌ها در نتیجه تحریکات خاص نغمه‌های مخالف ساز کردند و تظاهرات مختلف بر علیه خواسته‌های ملت ایران صورت دادند که از شرح آن فعلاً خودداری می‌شود. دولت حاضر از آنجا که معتقد مؤمن به اصول دموکراسی است و ایمان قطعی دارد که ملت میهن دوست ایران مصالح خود را به خوبی تشخیص می‌دهد و خائن را از خادم می‌شناسد از تظاهرات مختلف جلوگیری به عمل نمی‌آورد.
در چند روز قبل بنابر اطلاعاتی که به اداره کل شهربانی رسیده بود دسته معینی که آقایان به خوبی از فعالیت آنها استحضار دارند تصمیم گرفته بودند که در روز معین تظاهر و قدرت نمایی کاملی بنمایند به این منظور قوای خود را حاضر و آماده و مجهز ساخته و از اطراف تا آنجا که ممکن بود افرادی جمع آوری نموده و کارگران وابسته خود را برای این روز تعلیم داده بودند و نظر آنها این بود که مراکز جمعیت و احزاب و جرایدی را که در اطراف شاه‌آباد و میدان بهارستان است غفلتاً تصرف نمایند و از افراد آنها انتقام جویی کنند البته در این خصوص گزارشات متعددی است که در موقعی که لازم باشد به عرض آقایان خواهد رسید.
در خاتمه لازم می‌داند به عرض آقایان نمایندگان محترم برساند که دولت به خوبی واقف است که برای اجرای وظیفه مقدسی که بر عهده دارد مشکلات و محظورات فوق‌العاده ایجاد خواهد شد این مشکلات ممکن است به صورت اقتصادی و مالی و دیپلماسی و تحریکات و تشنجات مختلف در خارجه و داخله کشور جلوه‌گر شود ولی دولت مصمم است با تأیید خداوند متعال و فداکاری ملت ایران و پشتیبانی نمایندگان محترم مجلس شورای ملی و سنا از هیچ مانع و محظوری نهراسد و در مقابل هیچ نیرویی مرعوب نگردد و این راه را تا وصول به هدف نهایی تعقیب نماید. اما راجع به این که آقایان فرمودند قبلاً جلوگیری می‌کردیم ما حق نداشتیم که یک جمعیتی که می‌خواهد تظاهری بکند. احساساتی بروز بدهد ما جلوگیری از آن بکنیم (آزاد - جمعیت غیر قانونی را حق داشتید که جلوگیری بکنید، حزب غیر قانونی بود شما حق داشتید) (صحیح است) به اسم آن حزب که نیامدند اولاً این حزب به نام حزب توده نیامده بود که ما جلوگیری بکنیم این به نام طرفداران صلح و مبارز با نفت بوده (آزاد - راجع به طرفداران صلح هم وزارت جنگ اعلامیه صادر کرد که غیر قانونی است) (پیراسته - آقای سرلشکر زاهدی می‌خواهد با این کارها دولت را ساقط کند و خودش نخست‌وزیر بشود با دکتر مصدق کسی مخالف نیست خودش می‌خواهد نخست‌وزیر بشود) بنده خیلی متأسفم بنده به آقایان نمایندگان محترم مجلس گزارش می‌دهم.
با وکیل ساوه طرف نیستم
پیراسته - بنده توضیح دارم بنده باید نقشه‌های ایشان را فاش کنم ایشان می‌خواهد دولت دکتر مصدق را ساقط کند خودش نخست‌وزیر بشود.
اسلامی - بنده سؤال دارم فی‌المجلس
۴ - بقیه مذاکره و تصویب ترتیب رسیدگی به اوراق اداره انتشارات شرکت سابق نفت و ارجاع آن به مجلس سنا.
رئیس - سؤال فی‌المجلس نمی‌شود بنویسید، آقایان به خاطر دارند که قبلاً مذاکره شده بود که امروز سؤالات مطرح بشود از طرفی آن طرحی که در جلسه پیش مطرح شده راجع به آن اعلام رأی شده است اول نسبت به آن رأی می‌گیریم بعد وارد سؤالات می‌شویم البته با اصلاحاتی که شده (اسناد) به (اوراق) تبدیل شده یک دفعه دیگر قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی در تأیید عمل جناب آقای نخست‌وزیر مبنی بر دعوت سه نفر از نمایندگان هر یک از مجلسین و دادستان کل برای نظرات در تحقیق راجع به مدارکی که از شرکت سابق نفت به دست آمده است (بعضی از نمایندگان - اوراقی که) اوراقی که از شرکت سابق نفت به دست آمده است ماده واحده زیر را تصوب می‌نماید
ماده واحده - اوراقی که از شرکت سابق نفت به دست آمده است باید کلیه در اختیار کمیسیون منتخب از طرف آقای نخست‌وزیر مرکب از دادستان کل و شش نفر از نمایندگان مجلسین قرار گیرد و دادستان کل مکلف است ظرف یک ماه با حضور هیئت مزبور به اسناد مکشوفه مراجعه و آنچه منطبق با قانون مجازات عمومی است به وسیله دادیاران دیوان کشور که در این مورد کلیه اختیارات قضات تحقیق را دارند به محاکم عمومی مراجعه نماید و آنچه جرم نیست دلیل ارتباط نا مشروع ایرانیان با شرکت سابق نفت است به وسیله وزیر دادگستری در جلسه علنی مجلس شورای ملی اعلام خواهد شد
رئیس - رأی گرفته می‌شود به این ماده واحده آقایانی که موافقند قیام بفرمایند (اکثر قیام نمودند) تصویب شد. به مجلس سنا فرستاده می‌شود اینجا در ماده واحده‌ای که رأی دادند سه نفر از طرف مجلس باید انتخاب بشوند سه نفر سابقاً دعوت شده‌اند اگر موافقید همان‌ها باشند. (مهدی ارباب - باید در مجلس انتخاب بشوند) (جمال امامی - در ماده واحده دعوت نخست‌وزیر تأیید شده) صحیح است در ماده واحده تأیید شده که سه نفری که از طرف آقای نخست‌وزیر تعیین شده‌اند همان آقایان باشند پس مجلس هم از امروز به عهده آنها یک وظیفه‌ای خواهد گذاشت.
۵ - استرداد دو فقره سؤال از طرف آقایان کهبد و حائری‌زاده.
رئیس - آقای کهبد سؤالی از آقای وزیر دارایی راجع به بهای ارز خریداری شده کرده‌اید. بفرمایید.
کهبد - چون موعدش گذشته پس گرفتم.
رئیس - خیلی از اینها موعدش گذشته آقا محمدعلی مسعودی راجع به مهمات فارس (بعضی از نمایندگان - نیستند) (اسلامی - بنده سؤال راجع به مهمات شیراز را قبول دارم) اگر می‌خواهید قبول کنید باید بنویسید. سؤال آقای حائری‌زاده راجع به اعزام مأمور به فلسطین است که خاتمه یافته است.
حائری‌زاده - پس گرفتم.
۶ - ختم جلسه به عنوان تنفس.
رئیس - چون عده برای مذاکره کافی نیست خودم یک کاری دارم تمنا می‌کنم تنفس داده بشود و بعد هم آقایان به جلسه خصوصی تشریف بیاورند بنده عرض دارم.
(ساعت ۱۱ صبح جلسه به عنوان تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نگردید)
رئیس مجلس شورای ملی - رضا حکمت