مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۵ امرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۳۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۵ امرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۳۹
مذاکرات روز یکشنبه ۸ رجب المرجب ۱۳۲۵ دارالشوری ملی
خلاصه مذاکرات روزشنبه ۷ را آقاسید محمد تقی قرائت کردند۰
آقا سید محمد تقی- عرض مختصری دارم پریروز قرارشد وکلا دو ساعت بغروب مانده حاضر شوند ومشغول تصحیح قوانین شوند معهذا بعضی از آقایان حاضر نمی‌شوند اکیدا خواهش میشودکه عموم وکلا حاضر شوند۰
آقا سید حسن تقی زاده- خوبست جناب رئیس قبل از وقت در مجلس بنشینند تا سایر وکلا شاید بیایند۰
رئیس - این کار بعکس است باید اول وکلا حاضر شوند مع ذلک بنده در ساعت مقرر حاضر می‌شوم و خواهم شد۰
در این موقع شروع بقرائت نظامنامه شده پس از قرائت چند ماده شروع بمذاکرات نمودند۰
آقا میرزا سید محمد مجتهد - دیروز پاره مطالب که مذاکره شد و راجع بوده به واردین بهارستان نظار همچو خیال کرده‌اند که مقصود اینها بوده‌اند ولی خیر مقصود بعضی از مفسدین هستند که خود را به لباس مشروطه خواهان در اورده افساد می‌کنند مقصود انها بوده‌اند ولی نظار که با کمال معقولیت حاضر می‌شوند البته حق نظارت دارند۰
آقا سید محمد تقی - رقعه ایست که جناب حجه الاسلام آقا سید جمال الدین اقجه در همین موضوع بمجلس مرقوم داشته‌اند قرائت شد قریب باین مضمون:
- البته پر تمام معلوم است که ما از ین اساس غرضی نداشتیم جز رفاهیت و اسایش عامه وعلم الله انچه از وکلا شنیده و دیده می‌شود همین است ولی حالا که مفسدین القا شبهه می‌نمایند چرا در صدد رفع بر نمی ائید چند روز قبل بر حسب وعده مخصوصی که وزیر داخله داده بودند تا چند روز دیگر این غائله را دفع نمایند از انوقت تا امروز هفت روز می‌گذرد که ثمری ظاهر نشده
و عریضه از طرف انجمن اصناف نوشته راجع بهمین مطلب است. کاغذ مزبور قرائت شد قریب باین مضمون:
- چون از اول وظیفه این انجمن اینست که بدون اطلاع حجج اسلام بهیچ کاری اقدام نکنند لهذا عرض و ایفاد می‌شود در باب افساد حضراتی که در زاویه مقدسه حضرت عبد العظیم هستند و انتشار روزنامجات انها اسباب تهیج ملت شده روز گذشته قریب هزار نفر بانجمن ریخته اظهار داشتند که غرض اینها فتنه و بلوا در میان ما ملت است و از این رو خیال داشتند که دکاکین را بسته و در خواست دفع و رفع این مفاسد را جدا بنمایند در این خصوص عریضه بمجلس مقدس عرض و اظهار شده استدعای همراهی و جلوگیری از این مفاسد داریم بهر طور مصلحت دانند این اوراق را توقیف و ملت را از شر آنان اسوده فرمایند۰
محقق الدوله - باید روزنامه انها را توقیف و مفاسد انها را رفع کرد۰
آقا میرزا سید محمد مجتهد - گیرم دفع خود انها متضمن اشکالی باشد توقیف سنک مطبوعات انها که دارای اشکالی نبود چرا توقیف نکردند قرار بئد مخصوص برود این سنک را توقیف نماید چطور شد۰
آقا سید حسین - دیروز در این باب صحبت شد قرار بر این شد که جواب بعد از مراجعت هئیت وکلا از حضور همایونی معلوم می‌شود حال معلوم خود هئیت محترم چه گفتگوئی در این خصوص کرده‌اند اصناف لوایحی نوشته و جواب خواسته‌اند ملت بیش از این تاب تحمل ندارند۰
میرزا مرتضی قلیخان - حالا دیگر از اینها گذشته است که بعضی ملاحضات بشود قرار شد که وزیر علوم ووزیرمخصوص این سنک را توقیف نمایند بعد طوری انها سنگ را محفوظ داشته‌اند که توقیف سنگ دارای همان اندازه اشکالی است که دفع انها دارا خواهد بود ملت تا کنون چند دفعه شورش کردند و آقایان حجج اسلام ممانعت فرمودند حالا دیگر بیش از این تحمل ندارند صراحه عرض می‌کنم قرار بگذارید تا سه روزه اصلاح را از وزارتداخله بخواهید هرگاه اصلاح شد فبها والا بخود ملت واگذار کنید۰
آقا سید مصطفی - انجمن اصناف در جلوگیری اصناف خیلی جد و جهد کرد ولی دیگر ممکن نیست که انها را ساکت نمایند اگر تا سه روز دیگر اصلاح نشد خیال دارند دکاکین را باز نکنند و در مسجد شاه جمع بشوند واصلاح بخواهند۰
حاج میرزا علی آقا - در این خصوص حضورا بزبان ترکی بعرض همایونی رسانیدم که اشخاصی که حال انها معلوم است در صدد افساد بین دولت و ملت هستند ناچار بپاره از وسائل متمسک می‌شوند چنانچه بر صدق دعوای خود از عدم موفقیت دولت با ملت همین تجاوزات شیخ را شاهد قرار داده‌اند که اگر دولت با ملت همراه بود شیخ را رفع می‌کرد اعلیحضرت اقدس همایون اعلی خلد الله ملکه چنین فرمودند که چون شیخ از سلسله جلیله علما است و از خود آقایان بوده ما نخواستیم طوری جلو گیری کنیم که اسباب اغتشاش شود حالا هم دفع او باین است که بگذارند خودش بتدریج تحلیل می‌رود انچه بنده استنباط کردم قصد اعلیحضرت همایونی این بود که رفع او را بتصویب مجلس محول داشته‌اند بطوری که تولید اشوبی نشود۰
حسام الاسلام - یک سهم از مالیات ایرانرا برای شیخ معین کنید تا ایشان بیایند شهر۰
محقق الدوله - باید مردم را راحت کرد حجج اسلام حفظ مقام آنها را کردند ولی انها منظور نداشتند۰
آقا میرزا سید محمد مجتهد - باز هم ما حاضریم که برویم و ایشان را بیاوریم ولی بدون شرط نه اینکه شرطی اظهار کنند اگر بنا بشود یک کلمه اظهار شرط نمایند ممکن نخواهد بود انچه تکلیف ما بود تاکنون بعمل اوردیم۰
سید الحکما- بعقیده بنده بوزارت داخله نوشته شود که دو روز انهارا از زاویه مقدسه خارج نمایند اگر نکردند ان وقت ملت اقدام خواهند کرد۰
وکیل الرعایا - فتنه را بطهران داخل کردن یعنی چه ما سالها منتظر بودیم که حق از باطل تشخیص داده شود با انچه از این شخص تاکنون دیدید چگونه او را بطهران راه می‌دهید۰
آقا میرزا سید علینقی - در دولت مشروطه وزرای مسئول داریم اینگونه امورات را باید از وزیر مسئول خواست تکلیف وکلا این است که این گونه امورات را بدوش ملت بگذارند تا دفع فاسد بافسد نشود خوب است رجوع بوزارت داخله شود که هر طور صلاح بدانند بزودی رفع این غائله را بکنند ولی اینطور واگذاردن بملت اسباب فساد خواهد شد۰
وکیل الرعایا- این مسئولیت ربطی بوزیر داخله ندارد مسئولیت رخنه کردن در دین مبین با حجج اسلام است۰
آقا میرزا سید علینقی - تمام امنیت با وزیر داخله ایت و اینکه اعلیحضرت رجوع بمجلس فرموده‌اند در حقیقت تدبیر سلطانی نمودهاند که تفسیر را از گردن دولت خارج کرده بگردن ملت بیندازند در هر صورت ما احترام شئونات سلطنت را باید ملاحظه کنیم و رفع غائله را از وزیر مسئول بخواهیم۰
رئیس-همچو فرض کردید که این هئیت حضور شاه رفته‌اند هر چه بنظرشان می‌رسد خواهند گفت این طور نیست بلکه همان مطلبی که در مجلس تصویب شده بود و لایحه نوشته قرائت شد و مذاکره شد۰
آقا سید محمد جعفر - در باب زاویه مقدسه که حاج علی آقا بترکی گفتگو کردند بنده هم استفسار کردم مقصود این است طوری رفتار شود که توهین اهل علم نشود حالا هم در صدد رفع ان هستند در خصوص موافقت و همراهی دولت با ملت مذاکره شد قسم یاد فرمودند که من نهایت همراهی زا با ملت دارم چطور می‌شود که شخص سلطانی رفاهیت و ترقی رعیت خود را نخواهد۰
آقا میرزا حسین شهیدی - در باب فتنه حضرت عبدالعظیم عقیده بنده اینست خود جناب رئیس عده از وکلا را معین نمایند چند نفر هم از وزرا معین شده کمیسیونی تشکیل شود و بهر طور صلاح میدانند در تبعید و برگردانیدن انها مذاکره نموده نتیجه بگیرند۰
آقا سید حسن تقی زاده - بنده هیچ کمان نمی‌کردم منتخبین و عقلای یک مملکت در یک جا جمع شده و هر کدام یک رائی بدهند که تمام نا صواب باشد از ملت طهران یک مختصری مخالفت کردند و جمعی انها را از اینجا بیرون کردند حالا نباید انها راه داد یا اینکه ما بانجا برویم شماها همیشه درد را میگوئید هیچ وقت علاج را نمیگوئید انسان همیشه باید علاجی را که باعث مفسده بشود اختیار ننماید اخرین علاج این است که انها انجا باشند و ما هم هیچ اعتنا نکنیم و انها در تحت قانون و حکم حکومت باشند و آقایان اجازه بدهند که این سنگ را توقیف نمایند ما باید احترام زاویه مقدسه را منظور داریم مادامی که کار انها متعقب بفساد نباشد انجا در کمال خوبی تعیش کنند ولی در تحت حکم حکومت باشند هر وقت خلاف قانونی از انها تراوش کرد باید جلوگیری و مجازات شوند۰
آقا میرزا محمود خوانساری - عقیده بنده مخالف عقیده آقای تقی زاده است وکلا بمنزله طبیب هستند طبیب باید اول تشخیص مرض داده بعد درصدد معالجه برایند یقینا میدانیم که اگر ده سال هم اینطور باشد کار از پیش نمی‌رود هر چه در صلاح بکوشیم انها بوسیله همین لوایح افساد می‌کنند۰
آقاسید محمد جعفر - صلاح همان است که آقای تقی زاده گفتند بشرط انکه انچه از بابت روزنامه و مسئولیت ان گفته شد مجری شود والا غیر از فساد چیزی نخواهد بود۰
آقا سید مهدی - عجب دارم از اشخاصیکه در اینجا در چند دقیقه حرف می‌زنند یک دفعه میگویند سنک را طوری آنها مخفی داشته‌اند که توقیف ان مثل رفع آنها اشکال دارد گاهی میگویند که توقیف نمایند ولی عقیده بنده همان است که جناب آقا شیخ حسین شهیدی فرمودند که علما و آقایان و وکلا به نشینند فکر اصلاحی بکنند والا اگر حکومت می‌توانست تا حالا جلوگیری کرده بود۰
آقا شیخ حسین شهیدی- اینطور که پیش گرفتهایم قانون اساسی یک سال طول خواهد کشید و تا شما قانون اساسی را تمام و در موقع اجری بگذارید انها بطور کمال کار خودشان را صورت خواهند داد۰
حاج میرزا علی آقا- ایراداتی که حضرات کرده‌اند بنده بعضی از لوائح انها را ملاحظه کرده‌ام در خصوص خود مجلس چیزی از لوایح انها نفهمیده‌ام ولی بعضی ایرادات که کرده‌اند مثل ایرادات که کرده‌اند مثل ایرادات خود ما است پس عقیده بنده هم همان طور است که جناب تقی زاده فرمودند در انجا هم که در انجا هستند هرگاه عمل خطایی از انها صادر شد به مجازات برسند۰
آقا ملا حسن وارث- اینهمه که در روزنامه نسبت کفر و زندقه بما داده‌اند مگر نخوانده‌اید۰
آقا شیخ حسین- اولا هر کسی باید عقیده خود را ازاد بگوید ثانیا آقای تقی زاده میگویند که انها در آنجا باشند انها اتصالا دعات در اطراف می‌فرستند و فساد می‌کنند آن روز با وزیر مخصوص گفتگو شد لفظا گفت بهر طوری که مجلس صلاح بداند رفتار می‌شود عقیده بنده این است که مجلس سریعا سخت بنویسد بوزیر داخله و بخواهد که انها را رفع کند۰
آقا سید عبد الحسین شهشهانی- مردم ملتفت باشند همینقدر انها در مقام فتنه جویی نباشند هر قدر در انجا بماند بدتر اسباب افتضاح انها خواهدبود۰
حاج امام جمعه- عرض مرا گوش بدهید دو در باب در باب انها گفته شد یکی انکه انها را بیاورند اوردن هم دو قسم است یکی به التماس که از انها تمنا شود که شق عصای مسلمین ننمائید صحیح نیست این مطلب قبول نخواهند کرد و یکی بقوه جبریه اما بقوه جبریه ابدا عقیده ندارم بارها هم گفته‌ام که نباید لباس مظلومیت به آنها پوشانید اما در خصوص سنگ هم نباید توقیف کرد زیرا که انوقت دلالت می‌کند که اینها مطالب حقی داشتند و می‌خواستند اظهار کنند نگذاشتند بر سنگ هم توقیف شود قلم وزبان که توقیف نمی‌شود اما در باب اینکه انها مارا تکفیر می‌کنند اولا انها هم مسلمان هستند ولی همین قدر عرض می‌کنم ما از کفر باید بترسیم نه از تکفیر۰
حاج میرزا ابراهیم آقا- این حضرات که رفته‌اند در زاویه مقدسه حضرت عبد العظیم تکفیر می‌کنند یا نمی‌کنند تکفیر علت می‌خواهد و اینکه حرف انها پیش می‌رود علت ان این است که انها القا می‌کنند بمردم که مجلس قانون اساسی را در خفا می‌نویسد و نعوذ بالله کفریات می‌خواهند بنویسند پس باید مجلس این قانون اساسی را در دو سه روز بخواند و بصحه همایونی برسد و منتشر شود تا مردم به بینند و بدانند که همچو نسبتها نیست۰
حاج محمد اسمعیل آقا- متمم این عرایض را عرض کنم انها منتظر قانون اساسی هستند همین قدر که قانون اساسی تمام شد امید انها هم بریده می‌شود۰
آقا میرزا سید محمد مجتهد- عقیده بنده هم همین است که زودتر اقدام شود بتصحیح قانون اساسی و منتشر شود تا رفع این شبهات بشود۰
آقا میرزا سید علینقی- واگذاشتن بملت دفع فاسد بافسد می‌شود۰ باید این مطلب را مجلس از وزیر داخله بخواهد که او هر طوری که صلاح بداند رفع کند یا او را از انجا بیرون نماید۰
حاج امام جمعه-این عبارتی که وکیل الرعایا از روزنامه انها خواند هرگز از این مطلب مشمئز نشود یکی دو ماه که گذشت و مردم دیدند که ما نه دینی را تغییر دادیم و نه نسبت بسلطنت سوء ظنی حاصل کرده‌ایم و بلکه اعلیحضرت کمال مرحمت را نسبت بملت دارند انوقت معلوم خواهد شد کذب انها۰
رئیس - بعضی مطالب دیگر هم داریم باید مذاکره شود۰
محقق الدوله-باید نتیجه این مطلب را گرفت۰
رئیس - امروز نتیجه گرفته نمی‌شود۰
محقق الدوله- چرا نوشته شود به وزارت داخله که رفع این فساد را بهر طور مصلحت بدانند بکنند۰
آقاشیخ حسن- من قسم می‌خورم که او دست بر نمی‌دارد باید بوزارت داخله رجوع نمود که او هر طور که صلاح میداند رفع فساد او را بکند شایید وزارت داخله بخواهد صد هزار تومان باو بدهد او رابیاورند او مگر از برای چه رفته است بحضرت عبدالعظیم دید مدخل او کم شد از اینجهت رفته است بآنجا و الا درد دیگر ندارد.
وکیل التجار – هر وقت یک ورقه ژلاتینی که یک کلمه بر خلاف یکی از علماء نوشته می‌شد ما تماماً رأی می‌دادیم که باید روزنامه‌ها بواسطه آن توقیف شود حالا چه شده است که هر روز این روزنامه را که همه قسم نسبت بحجج اسلام می‌دهد توقیف نمی‌کنند امنیت داخله با وزارت داخله است باید این مفاسد را اصلاح نماید.
حسام الاسلام – اگر یک کاسبی سرمایه او تمام می‌شد و ورشکست می‌رفت حضرت عبدالعظیم بست می‌نشست مگر مانع می‌شدید حالا شیخ هم ورشکسته است رفته آنجا تحصن جسته دکان باز کرده مشغول کاسبی است.
آقا سید حسن تقی‌زاده – خیلی تأسف می‌خورم دیروز شرحی از یک شعبه از شعبات مملکت و مخاطرات آن گفتم و مخصوصاً گفتم عمل مالیه مملکت بحدی مغشوش و خطرناک است که اگر بایست تمام وزراء و وکلاء دست از کارهای مهم خود بکشند باید مسامحه نکنند و به آن کار بپردازند گیرم تمام مملکت را این شخص آتش بزند باید علاج را بگوئید اگر رأیتان اینست صد نفر قزاق فرستاده شود او را تبعید کنند و رأی می‌خواهید بگیرید من بآواز بلند می‌گویم که من رأی ندارم و اینکار را خیانت میدانم.
آقا سید حسین – لایحه اصناف را که خواندید اینمردم منتظر جواب هستند. اگر در باب زاویه مقدسه رأی گرفته نشود تا روز سه‌شنبه فتنه بزرگی بر پا خواهد شد که وزیر داخله هم از عهده رفع آن برنیاید.
حاج امام جمعه – اینمردم را که میگویند شورش خواهند کرد لابد جائی هست که از آنجا اطاعت می‌کنند و آنجا مجلس است باید مردم از اوامر مجلس اطاعت کنند اگر مطیع مجلس نباشند پس ما اینجا چرا نشسته‌ایم.
میرزا مرتضی قلیخان – در این باب از اخطار کردن بوزارت داخله مقصود این نیست که فوراً قزاق فرستاده آنها را رنجیر نمایند عقیده بنده این است که از وزارت داخله جداً رفع این فساد را باید خواست که تولید فسادی بزرگتر نشود.
حاج محمد اسمعیل – آیا چیزی که گفته شد نباید اجرای آنرا هم ملاحظه نمود این شخص را از آنجا بیرون کنند بهر جا برود فتنه بزرگتر بر پا خواهد نمود.
میرزا محمود خوانساری – پس میگوئید اینها با کمال آزدی در آنجا نشسته هر چه می‌خواهند بکنند و هر چه می‌خواهند بگویند.
رئیس – مطلب دیگر عنوان شود فعلاً از این مطلب نمی‌شود نتیجه گرفت.
حسام الاسلام – رای باشد برای روز سه‌شنبه.
آقا سید محمد جعفر – اگر آنها در تحت قانون باشند احدی متعرض آنها نخواهد شد غیر از این هم علاجی متصور نیست.
لایحه از طرف موید السلطنه در باب تلگرافخانه رسیده بود قرائت شد قریب باین مضمون:
- خدمت وکلاء عظام
- محترماً عرضه میدار و این بنده محمدحسین مؤید السلطنه چهل سال عمر خود را با ثروت موروثی در حفظ شئون دولت و خدمت بملت در عمل تلگرافخانه و سایر ولایات صرف کرده‌ام و شواهد زیاد بر صدق این دعوی دارم اغلب از علماء و اشراف اینشهر بحال من مسبوق هستند که ترک اولی از بنده سر نزده تا چه رسد بخلاف شرع بین قریب دو سال است از تلگرافخانه خود را خارج کردم اخیراً که مجلس رو باستحکام گذارده معلوم شد که حسن و قبح اشیاء عقلی است لهذا عرض می‌کنم که دو ثلث از اغتشاش مملکت راجع بتلگرافخانه است اگر باور ندارید حاضرم که بدلایل ثابت نمایم گذشته از بی‌نظمی مفاسد زیاد بر مقاطعه آن مترتب است زیرا که در این مورد زیادی دخل را از کثرت کلام میدانند و آنها را نفع خود ملاحظه می‌کنند عجب اینستکه رؤسای ولایات بطور امانی هستند ولی خود رئیس با دولت بطور مقاطعه عمل می‌کند و باید در این اداره مفتش باشد این بنده بطور امانی بترتیبی که از روی قانون مجلس قرار بگذارد حاضرم که اداره نمایم و علاوه متقبل می‌شوم که از قرار مقاطعه حالیه هر چه کسر شود خودم از کیسه بدهم و اگر زیاده عمل کرد مال دولت باشد در این صورت البته مواجب و حق صحیح برای این خدمت در حق این بنده خواهد مقرر شد و اگر هم مجلس مقدس امانی بودن را صلاح نداند و بطور مقاطعه می‌خواهد باشد در آن صورت تا پنجاه هزار تومان از مقاطعه حالیه علاوه می‌دهم.
مستشارالدوله – قبل از آنکه عمل تلگرافخانه مطرح شود چند کلمه عرض دارم البته میدانید که اختلالات مملکت طوری شده که اگر چندی هم باین طور باشد یکدفعه رشته امور تماماً گسیخته خواهد شد و اختلالات چند قسم است یکی اینکه کسانیکه زیر ظلم بودند حالا می‌خواهند. طوری فرار نمایند که از عدل هم آن طرف بیفتند مثل اینکه گفتند مباشرین زیادی می‌گیرند و آنها امسال می‌خواهند هیچ ندهند و یکی دیگر بعضی از اسباب و ترتیبات است که روی هم رفته اسم آن را تحریک میگویند و این مسئله موضوع لازم دارد باید مواد مستعده باشد که محرکین تحریک نمایند و آن مواد امروزه در اینجا خیلی هست از قبیل توپچیها که دو سال است حقوق آنها داده نشد و سرباز که بآنها چیزی ندادند و حقوق سایر ارباب حقوق و غیره علاوه از اینکه عشایر در سر حد موجبات اختلال را فراهم کرده‌اند و خارج هم فرصت غنیمت کرده رفع این مفاسد امروز فقط بسته باصلاح مالیه مملکت است پس تمام وکلا و عقلا باید در صدد اصلاح این کار برآیند که مفسدین دیگر نتوانند محرک شوند حال چند مدتی است که بنده و سایر اعضا در کمیسیون مالیه مشغول اصلاح این کار هستیم آنچه راجع بمسئله جمع بود نظریات خودمان را از قبیل برگشتن تیول و تفاوت عمل و تسعیر و غیره عرض کردیم یک مطلب دیگر مسئله خرج است که باید از آن هم قدری کاسته شود ولی نه آنطوریکه مفسدین شهرت می‌دهند از اینکه می‌خواهند حقوق مردم را قطع یا کسر نماید حقوق فقرا هیچ قلم نمی‌خورد فقط از آن قلم‌های خیلی بزرگ چیزی کسر می‌شود و حالا هم پنج ماه از سال گذشته و هیچ معلوم نیست که حقوق مردم بچه ترتیب داده خواهد شد مسئله دیگر هم در خصوص بانک ملی بود در این خصوص آنقدر مذاکره شد که لازم بگفتن نیست گمانم اینست که این سرمایه که معین شده فعلاً میسر نباشد پس خوب است بیک مختصر سرمایه معین شود و از جاهای دیگر طوری که بشود بر آن افزوده گردد و نیز از قبیل تلگرافخانه و غیره چیزی افزوده می‌شود باید اینها را بتدریج اصلاح کرد و اعتقاد بنده این است که باصلاح اینکارها مشغول شویم و یکی از آنها را اصلاح نمائیم بهتر است یا از اشخاص زاویه مقدسه مذاکره و اوقات را صرف کنیم.
وکیل الرعایا – بنده از امر مالیه یک اطلاعی دارم و آن اینست تفاوت عمل را که مجلس تصویب کرده بود از فقرا و کسانی که می‌دادند می‌گیرند ولی دو ثلث از املاک ایران که مال وزراء و اشراف و اعیان است هیچ تفاوت بآنها متوجه نشده و نمی‌دهند اگر چه آن املاک ممیزی نشده است ولی مردمان ایران اینقدر هم بی‌تمیز نیستند خوب است مجلس قدری توجه بفرمایند که از آنها هم این تفاوت بیک اندازه گرفته شود.
آقا سید حسن تقی‌زاده – این مذاکرات پول نمی‌شود اینطور مطالب دو ملاحظات دارد یکی اینکه باید بگوییم که دقت شود و یکی دیگر اینست که گفتم و تکلیف شرعی خود را چنان میدانم که باز بگویم تا چند ماه دیگر اگر اصلاح مالیه نشود امورات بالمره مختل خواهد شد و ارباب حقوق هم از یکطرف حمله خواهند کرد الان دو روز است که ما گرفتار صرافها هستیم بطوری که اعتبار دولت را هم قبول نمی‌کنند تکلیف مجلس است که عمل مالیه را پیش از همه مشغول اصلاح شود.
وکیل التجار – کمیسیون مالیه حالا شکوه می‌نماید خوب بود که در صدد اصلاح بر می‌آمدیم بنده الآن مسئله دارم که خیلی فایده‌اش از تلگرافخانه بهتر و بیشتر است حالا تلگرافخانه را تصویب می‌نمائید که مقاطعه نباشد یا نه؟
آقا میرزا سید علی نقی – تلگرافخانه یا غیر آن مجلس باید اینطور رأی بدهد که هر کس زیادتر می‌دهد و آنفع بحال دولت و ملت است بآن داده شود.
آقا شیخ حسین – تا حال کدام مطلب را کمیسیون مالیه در مجلس اظهار کرد که مجلس در آن همراهی نکرد.
وکیل التجار – مقصود اینست که این اهمیت را که حال می‌دهند چرا چندی قبل اظهار نکرده‌اند.
مستشارالدوله – ما هم زیر بار ایراد شما نمی‌رویم و قبول نمی‌کنیم کدام ایرانی است که از مسئله مالیه ایران اطلاع ندارد و خرابی آن را نمی‌داند لازم بشرح نبوده و نیست.
اسدالله میرزا – در هر موقعی که نفعی برای دولت و ملت منظور باشد البته نباید آنرا رد کرد در مسئله تلگرافخانه آقای صنیع‌الدوله خوب مستحضرند و میدانند در زمان وزارت عین‌الدوله سپهداری آمد و در حقیقت خواست خدمتی بدولت نماید چنانچه خدمت هم کرد در حالیکه آنوقت هیچ بوی شورش و آشوب در مملت نبوده که خیال نفعی باشد و همه جا امن بود مبلغی اضافه کردند بدون اینکه محلی داشته باشد یا اینکه بعد محلی خواهد پیدا کرد در پنج ساله اجازه نمودند بمهر دو پادشاه علاوه پنجاه هزار تومان هم بعین‌الدوله و دیگران تعارف یا پیشکشی و غیره دادند امسال هم در اول سال صد هزار تومان نقد داده و مبلغی هم بر مواجت اجزاء اضافه کرد و همه را سیر نمود حال از همه چیز گذشته انصاف می‌خواهم شخصی که اینطور می‌خواهد خدمتی بکند و از کیسه خود چیزی بدهد آیا صحیح است که از او گرفته شود و بدیگری امانی بدهند بعقیده بنده امانی صحیح نیست اگر یکسال کسر آمده این شخص که مقاطعه دارد چون صاحب چیز است می‌تواند بدهد و می‌تواند که دویست هزار تومان را از مال خود بدهد آنکسی که می‌خواهد اینکار را بکند اگر راست می‌گوید سال اول را نقد بدهد بعقیده بنده باز اگر کسی می‌خواهد علاوه بدهد بطور مقاطعه باو داده شود صلاح است نه امانی.
حاج امام جمعه – نظر شما را جلب می‌نمایم بجانب یک مطلب که دقت نموده بعد رأی بدهید امر مالیه همانطوری که گفته‌اند خیلی سخت و خراب بلکه بیشتر از آن است که گفته شود مدتی در اینجا صحبت بانک شده بود که چرا تأسیس نمی‌شود هر کس در این باب عقیده دارد ولی عقیده بنده اینست که امنیت نیست و حرفی که گفته می‌شود راست نیست اگر حرف‌ها راست بود پیره زن‌ها گوشواره خود و پول کفن و دفن خود را می‌آوردند ببانک می‌دادند می‌گویم کاری را که می‌کنید طوری باشد که بموجب شرع اختیار برای شما باشد و بتوانید بهم بزنید خوب است هفتاد هزار تومان امروز برای ما خیلی پول است بلکه هزار تومان هم خیلی است اگر ممکن نیست آنقدر مفاسد از این تردیدات برخاسته می‌شود بلکه از اعتبار دولت و مجلس کاسته می‌شود که چه عرض کنم.
آقا میرزا محمود خوانساری – اعتقاد بنده این است که اگر تلگرافخانه مقاطعه باشد خیلی مفسده دارد مثلاً سالارالدوله اگر یک تلگرافی می‌خواستند بکنند که اسباب مفسده بود محض جلب نفع خود بدون ملاحظه آن تلگراف را مخابره می‌کردند پس باید تلگرافخانه امانی باشد که آنچه صلاح دولت و ملت است تلگراف کنند نه فقط ملاحظه جلب نفع نمایند.
مستشارالدوله – در اینجا این گونه ادارات مثل تلگرافخانه و غیره صحیح نیست امانی داده شود زیرا که خرج تراشی می‌کنند اینکه میگویند از بی‌نظمی تولید فساد می‌شود ترتیب و نظم اداره ربطی باین مسئله ندارد ممکن است که بشرایط صحیح داده شود و رئیس مسئول باشد که تولید فساد و بی‌نظمی نشود.
آقا سید حسن تقی‌زاده – تلگرافخانه باید مقاطعه باشد و اگر کسی رأی بدهد که امانی باشد ضرر بدولت زده است حال می‌خواهید تغییر بدهید باید این طور گفت که در زمان استبداد در یک سال حکومت یکجائی را چند دفعه تغییر می‌دادند و آن حکومت مخارج زیاد نموده بمقامات لازمه رسیده و هیچ جا حساب نمی‌شد ولی حالا که مملکت قانونی شده اولاً باید آن دخلی را که برای خود قرار داده بودند بهم زد و ثانیاً حالا که از روی قانون است اگر چیزی قرار داده شد بهم نمی‌خورد.
اسدالله میرزا – شما تمام معاهدات زمان استبداد را بهم زده‌اید که اینهم بر هم بخورد. (جمعی گفتند معاهده داخلی دولت غیر از معاهدات با خارجه است).
رئیس – شما آنچه عقیده‌تان بود بطور اکمل گفتید و حالا هر چه بگوئید طرف هستید امروز هم نمی‌شود را گرفت فعلاً مسئله خالصه عنوان شود تا روز سه‌شنبه نتیجه گرفته شود.
موتمن الممالک – صورتی از کمیسیون مالیه در باب خالصجات اظهار داشت که خلاصه آن مشتمل بود بر اینکه املاک خالصه تا حال هر سال از نقد هزار تومان تا دو هزار تومان اضافه داشت ولی جنس همیشه از آن مقدار تا هشت هزار خروار کسر می‌کرد یک صورتی صدیق الدوله و نصرت الممالک داده بودند که ملاحظه شده بعد صورت دیگری کمپانی تجار دادند که علاوه از عمل صدیق الدوله و نصرت الممالک چهل و سه هزار تومان در پنج سال می‌دهند بعد شخصی دیگر صورتی داد که غیر از امسال در سه سال اول ده یک علاوه می‌دهد و در ۳ سال آخر سیصد و کسری و اضافه که در این مدت داده می‌شود صد و بیست و یک هزار و سیصد و شصت و چیزی می‌شود حال مجلس هر کدام از این سه صورت را تصویب می‌کند اظهار شده ختم شود.
وکیل التجار – روز اول عنوان شد که صدیق الدوله و نصرة الممالک از آن جزو جمعی که دارد چهار هزار خروار جنس و چهار هزار خروار کاه علاوه می‌دهند حالا این جزو جمع باین اندازه از کجا پیدا شد.
مستشارالدوله – امسال که اقبال‌الدوله خواست قبول کند از جزو جمع دیوانی افزوده کرد صدیق‌الدوله و نصرة‌الممالک بر قلمدادی اقبال‌الدوله افزودند دیگران بر قلمدادی ایشان افزودند.
رئیس – یعنی صدیق‌الدوله و نصرة‌الممالک بر جزو جمع اقبال‌الدوله افزودند نه بر عمل کرد او.
وکیل‌التجار – چون مجلس برای صدیق‌الدوله و نصرت‌الممالک رأی داد خوب است بخود آنها رجوع شود.
حاجی محمد تقی – مجلس رأی نداد که به آنها داده شود رأی داد که از اقبال‌الدوله گرفته شود.
وکیل‌التجار – مجلس یا رأی ندهد یا اگر رأی داد هر چه باشد نباید بر گردد زیرا که همان عیبی را پیدا می‌کند که آقای حاجی امام جمعه فرمود
رئیس – امشب رأی گرفته نمی‌شود بماند برای سه‌شنبه.
محقق‌الدوله – این شخص ثالث امساله را چطور قبول می‌کند و تکلیف عمل امسال چیست؟
مستشارالدوله – امساله را خود اقبال‌الدوله از روی قلمدادی که نموده است می‌دهد.
مجلس ختم شد.