مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۵ اردیبهشت ۱۲۹۰ نشست ۲۴۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۲۵ اردیبهشت ۱۲۹۰ نشست ۲۴۷
جلسه ۲۴۷
صورت مشروح روز سه شنبه ۱۷ شهر جمادی‌الاول ۱۳۲۹
رئیس آقای مؤتمن‌الملک رئیس سه ساعت و یک ربع به مقام ریاست جلوس نموده و پس از یک ربع مجلس رسماً تشکیل شد.
صورت مجلس روز پنجشنبه دوازدهم را آقای میرزا ابراهیم خان قرائت نمود
(غائبین جلسه قبل) معاضدالسلطنه- آقا میرزا اسدالله خان- آقا میرزا علی اکبر خان دهخدا بدون اجازه غائب
آقا شیخ محمد حسین ۴۰ دقیقه - حاج آقا ۳۰ دقیقه از حضور در وقت مقرره تأخیر نمود.
حاج معین‌الرعایا مریض بودند.
رئیس- آقای وحیدالملک
وحیدالملک – در صورت مجلس نوشته شده است که بنده یک پیشنهادی کردم و رد شد. در صورتی که بنده آنروز یک اصلاح عبارتی تقدیم کردم و در ضمن توضیح هم عرض کردم که این یک اصلاح عبارتی است پیشنهادی نبود که رد کرده باشند.
رئیس- توفیر نمی‌کند اصلاح هم مثل پیشنهاد است و ضمیمه می‌شود به صورت مجلس دیگر ملاحظاتی در صورت مجلس نیست؟ (اظهاری نشد)
دستور امروز راپُرت کمیسیون بودجه راجع به اعزام شاگرد به فرنگ - ایضاً راپُرت کمیسیون بودجه راجع به حقوق داودخان مجاهد - راپُرت کمیسیون قوانین مالیه راجع به لایحه مخارج وجه استقراض.
حالا شروع می‌کنیم به راپُرت کمیسیون بودجه در باب اعزام محصلین به فرنگ.
آقایان البته در خاطر دارند که ماده ۵ راپُرت کمیسیون که راجع به اعزام یک نفر سرپرست با شاگردان مزبور بود دو مرتبه در این جا مطرح مذاکره شد و بلاتکلیف ماند. حالا هم اگر مذاکره می‌شود در ماده ۵ خواهد شد.
معاون وزارت معارف- این مسئله اعزام محصلین مدتی است به مجلس پیشنهاد شده ولی هنوز نتیجه حاصل نشده است و ظاهراً علت تأخیر و بدست نیامدن نتیجه اشکالی در ماده ۵ راجع به اعزام یک نفر سرپرست است که وزارت معارف پیشنهاد کرده بود یک نفر سرپرست هم با شاگردها فرستاده شود و بنده خواستم امروز تقاضا کنم که عجالتاً در این مسئله مذاکره نشود و در کلیه این مسئله رأی آخری گرفته شود و تکلیفش معین بشود و وزارت معارف هم شروع به ترتیب آن بنمایند و در باب سرپرست باز هم مذاکره می‌شود. آراء به هر شکلی که قرار گرفت پیشنهاد شود و در آن موقع هر طور که صلاح دانستید رأی خواهید داد.
رئیس- ماده ۵ را آقای معاون مسترد می‌کند پس رأی می‌گیریم در کلیه سایر موادی که از مجلس گذشته است که ماده ۱ و ۲ و ۳ و ۴ است. آقایانی که با کلیه این مواد موافقت دارند ورقه سفید خواهند انداخت.
اوراق رأی اخذ شده آقای حاج میرزا رضا خان:
اوراق سفید را به ۶۲ شماره نمود.
تصویب کنندگان:
- آقا سید حسین اردبیلی- صدرالعلماء- نجات- ادیب‌التجار- حاج محمد کریم خان- سلیمان میرزا- شیبانی- معتمدالتجار- آقا شیخ ابراهیم- آقا شیخ رضا فرزانه- دکتر اسمعیل خان- آقا شیخ علی شیرازی- دکتر لقمان- انتظام الحکماء- حاج مصدق‌الممالک- آقا سید جلیل- حاج وکیل‌الرعایا- آقا میرزا مرتضی قلی‌خان- ابوالقاسم میرزا- آقا سید حسین کزازی- منتصرالسلطان- آقا سید محمد رضای همدانی- دکتر سعیدالاطباء- بهجت- افتخارالواعظین- ناصرالاسلام- معدل الدوله- مشیر حضور- آقا میرزا قاسم‌خان- معززالملک- تربیت- آقا شیخ مهدی- حاج عزالممالک- حاج معین‌الرعایا- عزالملک- معاضدالملک- آقا میرزا علی اصفهانی- حاج میرزا رضاخان- لواءالدوله- آقا میرزا رضای مستوفی- ضیاءالممالک- آقا شیخ غلامحسین- دکتر علی خان- آقا میرزا داودخان- علی زاده- طباطبائی- لسان‌الحکماء- حاج شیخ علی- آقا سید محمد رضای مساوات- فهیم الملک- حاج شیخ‌الرئیس- متین‌السلطنه- آقا میرزا ابراهیم خان قمی- محمد هاشم میرزا- وحیدالملک- دکتر حاج رضاخان- دکتر حیدر میرزا- حاج سید ابراهیم- دکتر امیرخان- آقا میرزا احمد- آقا میرزا ابراهیم‌خان
رئیس- به اکثریت ۶۲ رأی تصویب شد.
راپُرت کمیسیون بودجه راجع به حقوق داودخان مجاهد کمیسیون بودجه تصویب کرده است که ماهی ۱۵ تومان به داودخان مجاهد داده شود. در این خصوص مخالفی هست؟
افتخارالواعظین- بنده مخالف نیستم فقط می‌خواستم عرض کنم که خوب است مخبر کمیسیون توضیح بدهند از حالات و کیفیت استحقاق این شخص و تحقیقاتی که کرده‌اند تا اینکه وقتی که آقایان می‌خواهند رأی بدهند از حال او مسبوق باشند.
رئیس- دیگر مخالفی نیست؟ راپُرت کمیسیون مفصل است و حاضر هم نداریم که خوانده شود گویا محتاج هم نباشیم. حالا رأی می‌گیریم. آقایانی که تصویب می‌کنند ماهی ۱۵ تومان به داودخان مجاهد داده شود ورقه سفید خواهند انداخت
(اوراق رأی اخذ شده آقای حاج میرزا رضاخان ورقه‌های سفید را به عده ۴۲ رأی شماره نمود و آقایانی که تصویب کردند:
- صدرالعلماء- آقا شیخ ابراهیم- انتظام‌الحکماء- آقا میرزا ابراهیم خان قمی- معدل‌الدوله- دکتر اسمعیل خان- متین‌السلطنه- وحیدالملک- آقا سید محمد رضای مساوات- حاج وکیل‌الرعایا- آقا میرزا داودخان- لسان‌الحکماء- آقا سید حسین کزازی- دکتر امیر خان- آقا سید جلیل- منتصرالسلطان- آقا میرزا احمد- لواءالدوله- آقا میرزا مرتضی قلی‌خان- دکتر سعیدالاطباء- علی زاده- سلیمان میرزا- ضیاءالممالک- آقا شیخ غلامحسین- فهیم الملک- حاج عزالممالک- حاج معین‌الرعایا- حاج شیخ‌الرئیس- حاج سید ابراهیم- آقا میرزا ابراهیم‌خان- افتخارالواعظین- طباطبائی- ابوالقاسم میرزا- آقا شیخ علی شیرازی- حاج میرزا رضاخان
رئیس- به اکثریت ۴۲ رأی تصویب شد. راپُرت کمیسیون قوانین مالیه راجع به مخارج وجه استقراضی.
معاون وزارت معارف- اجازه می فرمائید ۲ فقره پیشنهاد از طرف وزارت معارف شده است تقدیم کنم و مختصر توضیحی هم بدهم.
رئیس- بفرمائید
معاون – عرض می‌کنم آقایان نمایندگان محترم البته همچو منتظرند که در مسئله معارف اقداماتی از طرف دولت بشود شاید هم یک قدری دیر شده است در این اوقات که انجمن شورای معارف تشکیل شده بود در خصوص معارف مذاکرات خیلی شده است و بالاخره این اوقات رسیده‌ایم چند نتیجه که امروز بنده قسمت اولش را تقدیم مجلس می‌کنم که راجع است به اصلاحاتی که در بابت مکاتبات ابتدائی شده است که شروع کنیم از این جا و مکاتب ابتدائی را یک ترتیب صحیحی بدهیم تا این که متدرجاً برسیم به مدارس عالی و به آنها بپردازیم و لایحه که نوشته شده است راجع است به تأسیس ۵ باب مدرسه ابتدائی که دایر بشود و مقدمه باشد از برای تدریسات متوسطه و عالیه یعنی مقدمات آن در این مدارس تحصیل بشود و لایحه ۲ راجع است به بعضی تعمیراتی که در بعضی از ابنیه دولتی لازم است و یک اعتباری خواسته شده است از طرف دولت که اگر آن اعتبار داده نشود و شروع به تعمیرات آنها نشود شاید اسباب یک ضرر کلی و خسارت فوق العاده بشود. این ۲ لایحه را تقدیم مجلس می‌کنم که انشاءالله هرچه زودتر از مجلس بگذرد.
(تقدیم میز ریاست نمود)
رئیس- در لایحه خارج وجه استقراض شور کلی شده است و رأی گرفته‌ایم که داخل شور در موادش بشویم. حالا شروع می‌کنیم به شور در ماده اول
حاج شیخ اسدالله - باید وزراء حاضر باشند.
رئیس- پس چون آقایان وزراء تشریف نیاورده‌اند و حالا کار دیگر هم نداریم به قدر ده دقیقه تنفس داده می‌شود تا اینکه آقایان وزراء که آمدند شروع می‌کنیم به شور در مواد لایحه مخارج استقراضی.
(بعد از تنفس مجدداً یک ساعت و چهل دقیقه قبل از غروب رئیس آقای مؤتمن الملک به کرسی ریاست جلوس کرده و پس از یک ربع ساعت مجلس رسماً افتتاح شد)
رئیس- لایحه مخارج وجه استقراض ماده اول لایحه راجع به مخارج وجوه استقراضی.
با حضور هیئت وزرا به قرار ذیل قرائت شد:
- ماده اول- پس از تأدیه مطالبات بانک شاهنشاهی که در ماده ۴ لایحه راجعه به استقراض ذکر شده تتمه وجه استقراض برای مصارف ذیل تخصیص می‌شود از سه کرور تومان برای مصارف ۱۵۶۲۸ نفر قشون برای اردبیل، قراچه داغ، استرآباد، شاهرود، بروجرد، لرستان، عربستان، کردستان، کرمانشاهان، فارس و بنادر مبلغ مزبور را از بودجه کل قشونی تنگوزئیل شرکت خواهد کرد.
۲- ۲۲۰۰۰۰ تومان برای خرید اسلحه
۳- ۱۰۰۰۰۰ تومان برای پرداخت حقوق عقب افتاده سفرا و مأمورین دولت ایران در خارجه
۴- ۲۰۰۰۰۰ تومان برای مصارف اداره امنیه به این ترتیب که ۸۰۰۰۰ تومان مطابق پیشنهادی که بعد از ورود متخصصین سوئدی از وزارت داخله تهیه و به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌شود.
۵- تتمه وجه استقراضی برای پرداخت حقوق عقب افتاده سنه ایت ئیل قشون و امنیه و نظمیه اعتبار داده می‌شود که با رعایت تفتیش پرداخته شده و اگر چیزی باقی بماند از بقایای محلی وصول کرده بپردازند.
رئیس- مذاکرات در ماده اول است
وزیر مالیه - در فقره اول و پنجم این ماده اول چون مختصر اختلاف نظری مابین وزراء کمیسیون است این است که بنده تقاضا می‌کنم این دو فقره را از ماده اولیه رجوع بکنید به کمیسیون و در سایر فقراتش مذاکره کنید.
رئیس- آقای مخبر در این باب چه می گوئید؟
فهیم‌الملک- در صورتی که آقایان وزراء تقاضا می‌کنند ممکن است که رجوع بشود به کمیسیون که آن اختلاف نظری که می فرمائید معلوم شود و مجدداً به مجلس راپُرت بدهد.
رئیس- پس شروع می‌کنیم به مذاکره در فقره دوم از ماده اول که ۲۲۰۰۰۰ تومان برای خرید اسلحه. آقای سلیمان میرزا در این باب حرفی دارد بفرمائید.
سلیمان میرزا – در فقره دویم در این راپُرت کمیسیون نوشته شده است ۲۲۰۰۰۰ تومان برای خرید اسلحه بطور ابهام در صورتی که در ماده ۴ لایحه وزراء نوشته شده و معین کرده برای خرید اسلحه که بعد معین می‌شود و آن راپُرت را کمیسیون در ۱۸ ربیع الثانی به این ترتیب پیشنهاد کرده است که باید این دویست و بیست هزار تومان را اعتبار به دولت بدهیم برای پرداخت قسط اول اسلحه که دولت خریداری خواهد کرد در ماده ۳ شرح داده می‌شود و ماده ۴ لایحه وزیر یک ترتیبی برای خرید اسلحه معین کرده که نمونه اسلحه را بیاورند و کمیسیونی در وزارت جنگ از نظام حاضر باشند و آن اسلحه را سیستمش را معین می‌کند و از آن اسلحه که ممتاز بشود خریداری بکند و این ۲۲۰۰۰۰ تومان را برای قسط اول آن بپردازند و بدین ترتیب شور اول آن در مجلس شد و این ترتیب امروز که در این راپُرت قدیمی که از کمیسیون آمده است این ۲۲۰۰۰۰ تومان را بطور مبهم نوشته است و آقایان در نظر دارند و فراموش نفرموده‌اند که در موقعی که شور اول این لایحه شود در مجلس گفتگو شد از یک مقداری اسلحه که دولت بدون اطلاع مجلس شورای ملی خریداری کرده‌اند و هیئت وزراء در آنوقت نظرات مختلف اظهار می‌کردند بعضی از آقایان وزراء اظهار کردند که این تفنگ جزو این ۱۵۰۰۰ اسلحه است که باید خریداری شود. آقای رئیس‌الوزراء سپهدار اعظم مخصوصاً اظهار فرمودند که دولت بیش از این‌ها لازم دارد آنهم اضافه بر این مقداری که پیشنهاد شده است خریداری خواهد کرد در کمیسیون چون بنده را هم فوق العاده دعوت کرده بودند در این موضوع نظرات مختلف مابین وزراء و اعضاء کمیسیون بود آقایان وزراء نظر داشتند که این ۲۲۰۰۰۰ تومان را بدهند به آن اسلحه که از روسیه و بدون اطلاع مجلس خریده‌اند و این وجه را به این مصرف برسانند در صورتی که لایحه که اول دفعه وزراء پیشنهاد کردند از برای خرید یک اسلحه کلی بود و آنهم به سیستم جدید و حالا بر خلاف آن لایحه این اسلحه را خریداری کرده‌اند معلوم هم نیست که این سیستم نمره اول باشد چنانچه آقای معززالملک در آنجا دو ایراد نظامی فرمودند که بنده این جا تکرار می‌کنم یکی این بود که فرمودند در روسیه با سرنیزه تیراندازی می‌کنند و مرکز ثقل آنها را با سرنیزه در کارخانه معین کرده‌اند بنابراین چون در ایران معمول است که بدون سرنیزه تیراندازی بکنند وقتی که سرباز این تفنگ را در دست بگیرد غالباً به نشانه نخواهد زد در صورتیکه این علت را هم دارد و یکی دیگر این که این تفنگ تازه نیست و چندین دفعه گویا به محل استعمال گذارده شده باشد و در جنگ‌ها بوده در صورتی که ما می‌خواهیم با این ضیق سرمایه یک اسلحه بخریم گمان می‌کنم حالا باز چه عرض کنم نظر اکثریت مجلس به چه تعلق بگیرد لابد آن مطاع است لیکن به نظر بنده گویا صحیح نباشد که با این ضیق مالیه یک ۲۲۰۰۰۰ تومان را در صورتی که بتوانیم می‌توانیم با آن یک مقدار زیادی اسلحه بخریم نخریده و به اسلحه‌ای که بدون اطلاع مجلس خریده شده باشد بدهیم و به همان هم متقاعد بشویم این ترتیب گویا بهیچوجه پسندیده نباشد. بنابراین به عقیده خودم این را رد می‌کنم و گمان می‌کنم که هیچ یک از رفقای بنده هم قبول نکنند و شاید آقایان دیگر هم اگر این مطلب را در نظر بگیرند و وضع حاضر را که یا زیاده بر این اسلحه لازم داریم و وقت دیگر به این نزدیکی‌ها نمی‌توانیم یک پولی تهیه بکنیم و باز به قیمت ۷۰۰۰ اسلحه بدهیم اگر تأمل بفرمائید خواهید تصدیق کرد که اگر ما یک اسلحه صحیحی مطابق ماده ۴ بخریم و این ۲۲۰۰۰۰ تومان را از بابت قسط اول آن بپردازیم و بدین قرار می‌توانیم یک مقدار اسلحه زیاد در دست داشته باشیم به این جهت بنده مخالف این ماده بوده رأی ندارم.
رئیس‌الوزراء- بله فرمایشاتی که شاهزاده سلیمان میرزا می‌فرمایند صحیح می‌فرمایند اولاً عرض کنم که ما ۳۰۰۰۰ اسلحه لازم داریم و باید حتماً هم امسال خریده شود و باید بزودی هم آورده شود و امروز هم در ذخیره ما هیچ اسحله نداریم و اگر این ۳۰۰۰۰ اسلحه را نخریم و تا یک ماه و دو ماه دیگر وارد نکنیم تا مدت قلیلی تمام مملکت ما خواهد آشوب و اغتشاش شد و لازم است و این اسلحه ما هم اول اسلحه است و از همه اسلحه‌ها بهتر است و در این جا هم امتحان خواهد شد و به این قیمتی هم که خریداری شده است مناسب است و این ۷۰۰۰ تفنگ نمونه است از این مقداری که بعد خریداری خواهد شد اگر آنرا در این جا وکلای عظام و همه ملت تجربه کنند که از همه این اسلحه‌هایی که می‌گویند در کمیسیون دیدیم بر حسب تیراندازی و نشانه زدن برای جنگ و دعوا در همه موارد از همه اسلحه‌ها هم بهتر است باید این اسلحه بزودی برسد این مختصر خرید اسلحه اینقدر قابل گفتگو مابین وکلای عظام نیست خوب است بطور .... چه عرض بکنم .... از روی مهر و محبت فرمایشات نکنید.
وحیدالملک – بله یک مسئله درست واضح نشد در ضمن شور اول مذاکره ناقصی در این لایحه خرج بعمل آمد و در آنوقت معلوم شد که مابین خود آقایان وزراء عظام یک اختلاف نظر راجع به این ماده اسلحه موجود است خاطرم است که آقای وزیر مالیه مخصوصاً فرمودند که آن اسلحه که باید خریداری شود از این ۲۲۰۰۰۰ تومان خریداری خواهد شد و آقای رئیس‌الوزراء همینطوری که حالا اظهار کردند قبول فرمودند لزوم اسلحه را ولی اظهار داشتند که از همین مبلغ پرداخته خواهد شد در آنوقت آنقدر معلوم شد که این اختلاف نظر مابین آقایان وزراء بود حالا هم از برای بنده درست معلوم نشد یعنی درست واضح نیست که آیا آن اختلاف نظر برداشته شده است یا اینکه همینطور باقی است بنده با فرمایش آقای رئیس‌الوزراء کاملاً همراه هستم که ما خیلی اسلحه لازم داریم آلات دفاعیه از برای مملکت از مایلزم احتیاجات است گویا در آن هر یک از وکلا تردیدی نداشته باشند ولی چیزی که هست راجع به ترتیب جلب و حصول این آلات دفاعیه اگر خاطر آقایان باشد در راپُرتی که کمیسیون یعنی از هیئت وزرای سابق آمده بود در آنوقت طبع و توزیع شد در آن وقت یک خیالی بنظر آنها رسیده بود نظر کمیسیون و اولیای امور آنوقت این بود که یک کاری بکنند بلکه از همین پول با یک خرج وجه نقد و مختصری یک عده زیادی اسلحه از برای مملکت تهیه بکنند که احتیاجات ما را به اسلحه رفع بکنند چنانچه آقایان ملاحظه فرمودند پرداخت یک قسط آن اسلحه را از این وجه استقراضی داده بودند که آن مبلغ درست خاطرم نیست گویا ۲۵۰ یا ۳۰۰۰۰۰ تومان می‌شود و مابقی آن به اقساط پرداخته شود از روی این نقشه از یک طرف احتیاجات مملکت رفع می‌شود و از طرف دیگر با همین وجوه کمی که در این وقت صرف می‌شد ما می‌توانستیم احتیاجات را از خودمان رفع کنیم و از برای این کار هم چنانچه سابقاً هم اشاره شد یک کمیسیونی معین کرده بودند که در وزارت جنگ بنشینند و مرکب باشد از مردمان متخصص این کار که اسلحه و تفنگ‌های مختلف را امتحان کنند و خوب داخل در جزئیات آن بشوند و بعد پیشنهاد وزیر مالیه بکنند و وزیر مالیه به مجلس شورای ملی پیشنهاد بکند آنوقت آن لایحه به موقع قبول و عمل بیاید ولی حالا بدبختانه بنده این جا می‌بینم که دو عیب اساسی عمده «که همینکه اساسی شد لابد عمده هم می‌شود» در این کار پیدا شده است اولاً همانطوری که خود آقای رئیس‌الوزراء هم تصدیق فرمودند احتیاج ما به اسلحه خیلی زیاد است و چنانچه ایشان فرمودند ۳۰۰۰۰ اسلحه لازم داریم بلکه زیادتر.
رئیس‌الوزراء - به فوریت
وحیدالملک - به فوریت و رفع احتیاجات ما را این ۲۲۰۰۰۰ تومان نخواهد کرد این یک عیب و عیب دیگر اگر چه آقای رئیس‌الوزراء خودشان فرمودند و بنده هم نمی‌خواهم رد بکنم فرمایشات ایشان را این راجع می‌شود به خصوصیات اسلحه. بنده خودم نظامی هستم و نمی‌توانم تشخیص بدهم کیفیات و جزئیات تفنگ‌ها و اسلحه‌های مختلف را ولی بنده فقط از یک نقطه نظری که آن مسئولیت نمایندگی ملت است به این گونه امور نگاه می‌کنم وکلای ملت بعد از اینکه بعضی محل‌های فوق العاده از قبیل استقراض‌های خارجی از برای احتیاجات فوری و قطعی اساسی مملکتی تصویب بکنند اولاً باید یک ترتیبی را پیش خودشان داشته باشند که فی‌الحقیقه رأیی که می‌دهند از روی یک اطمینان تام و تمامی و از روی یک وجدان صافی باشد که در نزد موکلین خودشان و یک ملتی فی‌الحقیقت خجالتمند نباشند و بتوانند در آتیه بگویند که ما پیش خودمان شرمنده و خجالت زده نیستیم و یک رأیی را که دادیم از روی حسیّات نبود بلکه از روی واقعات و آنوقتی که آن رأی می‌دادیم خدای خود را شاهد و ناظر و حقیقت آن رأی می‌دانستیم در کلیه این امور یک قسم تفتیش و نظارت پارلمانی مخلوط با تقسیمی که هم بتوانند نمایندگان ملت و هم اولیای امور دولت خودشان را متقاعد بکنند و یک نقشه متضمن جنبه علمی و هم جنبه اساسی شده و می‌شود تا از روی آن رأی‌های پخته صائب داده شود بنده می‌بینیم که این عیب‌ها را پیدا کرده است. بدبختانه در صورتی که مابین خود آقایان وزراء عظام تردید واقع بشود و بنده یقین می دانم که تردیدشان تردید صحیحی است (نمی دانم که الآن هم تردیدی باشد لکن آنوقت تردید بود) کاملاً همراه هستم با آن تردید و خود وزرای عظام هم یک مسئولیت فوق‌العاده دارند در مقابل ملت و نمایندگان ملت در صورتی که تردیدی باشد مابین خود وزرای عظام چطور ما نمایندگان بیائیم یک رأیی بدهیم در این فقره راجع به خرید اسلحه که نه آن حوائج فوری قطعی ما را رفع بکند که ۳۰۰۰۰ یا ۵۰۰۰۰ اسلحه که لازم است الآن که لزوم قطعی بهم رسانیده است آن از برای ما حاصل شود و هم در نمونه در قیمت در ترتیب خرید تفتیش در نظارت پول دادن یک نوع اطمینان صحیحی بهم برسانیم که فی‌الواقع آن پولی که داده می‌شود به بهترین و مناسب ترین وجهی که برای حوائج ملی صرف بشود. پس بنده ترجیح می‌دهم آن پیشنهادی را که سابق شده بود در این موضوع در این مسئله اگر وزراء عظام یک ترتیبی بدهند حالا یک کاری شده است و گذشته است و خرید اسلحه شده است و این ۷۰۰۰ را خریده است و لابد معامله‌ای که دولت بکند کرده است و گذشته است و برگشتی در آن نیست یک ترتیبی بدهند شاید بودجه متعارفی مملکت ما امسال تقاضا بکند در صورتی که ۵ کرور از خارج وارد شده است نود هزار تومان یا پانصد هزار تومان یا بیشتر بنده نمی دانم مبلغش چقدر است از بودجه مملکتی پرداخته شود و آنوقت از برای تدارک اسلحه وافی دولت یک ترتیبی را به همان ترتیب سابق اتخاذ بکند چنانچه هم عرض کردم هم اطمینان خاطر خودش را فراهم بیاورد هم ما بتوانیم به آسودگی و با طیب خاطر این رأی را بدهیم. پس بنده تقاضا و استدعایم این است که اگر این موافقت داشته باشد با عملیات هیئت دولت این فقره را استرداد بکند مثل ماده اول که آقای وزیر مالیه استرداد کردند برود به کمیسیون و در کمیسیون یک ترتیبی داده شود تا حاوی نظرات سابق‌الذکر گردد.
وزیر داخله – بله بنده خیلی تعجب دارم که آقایان نمایندگان عظام هیچ عطف نظری به حال داخله مملکت نمی‌کنند و در این جا با جمله های طولانی (الفاظ مشعشع اوقات مجلس را مشغول می‌کنند) البته حق دارند هر قسم تنفیذ بکنند ولی یک قدری به حال مملکت عطف نظر بفرمایند بهتر است و ببینند مملکت در چه حالت است بلی یک پیشنهادی از طرف کابینه سابق شده بود که دولت محتاج است یک اسلحه کلی یعنی ۳۰۰۰۰۰ تومان تفنگ بخرد برای اصلاحات البته از بهترین سیستم تفنگ‌ها و با وسایل ممکنه اما کی بود آن پیشنهاد در ۵ ماه و نیم قبل بود آن روز روزی بود که زمستان بین اغتشاشات مملکت و قدرت دولت یک حائلی بود در صورتی که برف آشوب و اغتشاش را خوابانده بود اگر دولت اقدام می‌کرد و آن اسلحه را حاضر می‌کرد البته بایستی از بهترین اسلحه‌های اروپا با شرایط خیلی صحیح و با دقت کامل این اسلحه را خریداری کند ولی بدبختانه آن مدت طولانی منقضی شد و امروز دو ماه تقریباً می‌گذرد از اول و در همه جا اشرار و اوباش سر عصیان و طغیان را بلند کرده‌اند و دولت چنانچه آقای رئیس‌الوزراء فرمودند هیچ اسلحه ندارد و ملت بعد از زحمات زیاد یک قرضی می‌کند برای این که از این استفاده کند یعنی به اساس مملکت و آسودگی اهالی خدمتی بکند اگر این برای این است که واقعاً این را بگذارند در یک جائی در یک صندوقی و بگوید که ما ۵ کرور داریم مثل آن آدم گرسنه که پشت شیشه یک پارچه نان بگذارد و خودش از دور نگاه بکند که این نان است اگر برای این است که البته ما باز برویم به انتخاب و تشخیص سیستم‌های تفنگ و بعد نمونه آنرا به مجلس بیاوریم و در کمیسیون نظام به دقت ملاحظه شود بعد از آنکه تام شرایط و دقت‌ها بعمل آمد لابد دو سه ماه طول خواهد کشید آنوقت سفارش بدهیم به یکی از فابریک‌های فرنگ که برای ما تفنگ بخرد و بعد از آنکه آن سفارش به انجام رسید ببینیم آنرا از چه راه وارد خواهیم کرد از جنوب یا از شمال شرایط حمل اسلحه و کلیه شرایط هر نوع مال‌التجاره از طرف شمال بر احدی پوشیده نیست ک آقایان همه می دانند که محتاج چقدر مذاکرات و محاط به چقدر مشکلات است. از طرف جنوب هم همینطور به طوری که امروز یک اسلحه را حمل کنند از فرنگستان تا چند ماه دیگر به مرکز می‌رسد و این ابداً فایده برای آسایش مملکت و رفاه ملت نمی‌بخشد. به این مناسبت کابینه حاضر قطع نظر از پیشنهاد سابق و قطع نظر از خرید یک اسلحه که البته محتاج آن هست و خواهد بود به فوریت را از روسیه خرید که محتاج این همه تفصیلات نباشد و بتواند آنرا در ظرف چند روز در سرحد مملکت تحویل بگیرد برای این کار ۲۰۰۰۰۰ تومان اعتبار می‌خواهد سهل و ساده هیچ اختلافی هم در نظر وزراء نیست و ابداً مربوط نیست به آن اسلحه که وزارت جنگ البته لایحه آنرا حاضر خواهد کرد و یک اسلحه کلی با شرایط خیلی صحیحی که وزارت جنگ معین خواهد کرد و آنرا البته به مجلس پیشنهاد خواهد کرد و این جا ۲۲۰۰۰۰ تومان آنرا در تحت یک ضرورت فوق العاده امروز دولت از شما اعتبار می‌خواهد که اسلحه بخرد یعنی ۲۰۰۰۰۰ تومان برای تفنگ و ۲۰۰۰۰ تومان برای مهمات توپخانه که به پاریس سفارش داده شده است و آن ۲۰۰۰۰ تومان یک قسط اولی خواهد بود برای کلیه آن مهمات ولی آن ۲۰۰۰۰۰ تومان را مستقلاً تفنگ می‌خرد آنهم از جائی که تا چند روز دیگر بتواند وصلت بدهد به دولت حالا ملاحظات نظامی در این باب بکنند و که مرکز ثقل تفنگ با داشتن سرنیزه کجا است و قشون ایران عادی نیست که با سرنیزه تیراندازی بکنند این‌ها را اهل خبره بهتر می دانند ولی بنده عرض می‌کنم که این قبیل چیزها تقریباً چشم و هوش باز کردن است به پاره مطالب‌هایی که امروزه با حالت استیصال و ضرورت و حالت اضطراب ما ابداً مناسبت ندارد و آن جا مذاکره شد و می گویند این اسلحه کار افتاده و مستعمل است البته آن کسی که اسلحه می‌خرد و آن کسی که می‌فروشد این ملاحظات را خواهد کرد و هیچکس نمی‌رود اسلحه کار افتاده را بخرد و پول بدهد و اینکه آقای وحیدالملک فرمودند خوب است که این اسلحه که خریده شده است پول این را از مالیات تدارک کنند بنده عرض می‌کنم همین طوری که این اسلحه به فوریت خواسته شده است باید پولش را هم به فوریت داد تا اینکه آن اسلحه را تحویل بدهند از آذربایجان اسلحه می‌خواهند از خراسان اسلحه می‌خواهند و هر کدام از آنها در تحت یک فشارهای فوق العاده می گویند اگر دولت نمی‌خواهد بخرد ما خودمان بخریم و واقعاً چطور بشود به یک ملتی گفت خیر ما نمی‌توانیم اسلحه بدهیم نداریم بدهیم خودتان هم نخرید بگذارید بیایند شما را بچاپند و اگر بگوئیم شما خودتان بخرید آنوقت ببینید این چه چیز عجیبی می‌شود که مجلس شورای ملی که اعتبار خرید ۷۰۰۰ تفنگ را نمی‌دهد آیا ضرورت اجازه می‌دهد که هر نقطه از نقاط مملکت برای خودش یک سیستم مختلفی اسلحه بخرد و به حساب دولت بگذارد؟ این خیلی چیز عجیبی است بنده عرض می‌کنم که اگر در خرید این اسلحه یا در سیستمش پاره‌ای محظورات بود واقعاً این یک چیزی است که مکرر گفته‌اند که الضرورات الضرورات قبیح‌المحظورات.
منتصرالسلطان- این نکته را ابتداء لازم است عرض کنم که هر یک از نمایندگان چه از اکثریت و چه از اقلیت در مجلس شورای ملی بیاناتی که می‌کنند از روی عقیده است و از روی عقیده که شد نباید هیچوقت اعتراض بشود و ایرادی را که آقای ...
رئیس- کسی ایرادی نکرد یک جمله فرمودند بعد در آخر جمله فرمودند که آن جمله اول را اصلاح می‌کند.
منتصرالسلطان- پس بنده عرض می‌کنم که اظهار فرمودند که این هفت هزار تفنگ را لازم داشتیم و خریدیم برای اصلاحات مملکتی و اظهار فرمودند که مملکت غیر منظم است و باید منظم کرد بواسطه این اسلحه که وارد می‌شود بنده به همان دلیلی که آقای رئیس الوزراء فرمودند که ما برای این قشون خودمان سی هزار تفنگ لازم داریم و امروز هیچ تفنگ نداریم و آن اردوی سیاری که معین فرمودند که پانزده هزار و ششصد خورده‌ای است عرض می‌کنم پس آن هفت هزار تفنگ برای آن قشون نتیجه نخواهد داد در موقعی که این تفنگ را که تقریباً در دو ماه یا سه ماه بیشتر به فوریت وارد مذاکره آن می‌شدند که به فوریت وارد شود پس بنده سئوال می‌کنم که آیا اگر از دولت آلمان یا از دولت ایتالی می‌خرند چقدر تفاوت داشت آن تفاوت چند روز را باید ببینیم و نسبت اسلحه خودمان را هم بسنجیم ببینیم که تفنگی که در آلمان به سی و پنج هزار فرانک می‌فروشند و این سیستمی که الآن در دست دولت ایتالیا است ۴۵ هزار فرانک می‌فروشند و بهترین تفنگ‌هایش در اروپا است یعنی تفنگی به این خوبی در اروپا نیست و آن سیستم را که دولت روس از دست قشون خودشان انداخته‌اند و دو سال است که اسقاط کرده‌اند امروز بایستی بفروشند دانه‌ای چهار فرانک خیلی اسباب استعجاب است تفنگ بسته کارخانه پنج تیر آهنش و همه چیزش خوب به دانه‌ای چهار فرانک الآن به دولت ایران می‌فروشند ما باید ببینیم تفاوت این مساحت را که یک ماه و نیم است مشغول خرید این تفنگ شدیم و به دانه‌ای چهارده تومان و تفنگ پنج تیر آلمانی را به ۳۵ مارک و مارک دانه دو قران و هفتصد دینار است نخریدیم و تفنگی که آلان دست قشون ایتالیا است به ۴۵ فرانک که هر فرانکی دانه دو قران و یک عباسی است می‌توانستیم بخریم و حال آنکه با این اعتبار که دویست و بیست هزار تومان است که برای این کار معین کرده‌ایم می‌توانستیم اینرا پیش قسط داده باشیم و بقیه را به اقساط بپردازیم چنانچه اسلحه از سابق خریده‌ایم جزء بودجه مان هست که هر ساله می‌پردازیم پس همیشه نظریات به آن دو چیز است که انتقاداتی که می‌خواهیم در موقعی که داخل کار می‌شویم و یک فرض می‌کنیم برای مملکت کرده باشیم و آن استفاده این است که ما امروز این قسم که استفاده می‌کنیم به آن شرایط و به آن ترتیب از برای این است که مملکت مان را مرتب و منظم بکنیم کسی که بگوید نمی‌خواهم مملکت مان منظم بشود همیشه شب و روز نمایندگان در این باب کوشش و جد و جهد دارند و ساعی هستند که تمام اطراف مرتب و منظم بشود و هر وقت که یک واقعه واقع می‌شود و یک خبری می‌شود شاید وکلا زیاد تر از سایرین دلتنگ و کسل می‌شوند از برای این اتفاقات ناگهانی فقط سئوال می‌کنم که چه چیز مجبور کرد که از یک ما ه و نیم پیش تا حال که برای این تفاوت را این هفت هزار تفنگ را که از روسیه خریده‌اند دانه ۴۵ فرانک ه هر فرانک دانه‌ای دو قران یک عباسی که ۹۸ هزار تومان پول تفنگ می‌شود و صد و دو هزار تومان پول فشنگ چه مجبور کرد که از برای ۵ روز تفاوت راه که از آلمان تفنگ تهیه و ارزان تر یا از ایتالیا بهتر و ارزانتر خریده نشد و این هفت هزار تفنگ برای ما چه نتیجه خواهد داشت و همان فوریتی که آقای وزیر داخله و آقای رئیس الوزراء فرمودند در همان وقت هم ممکن بود که این مذاکره را با کارخانه طرف مذاکره واقع بشوند و عمل را ختم می‌کردند و امروز که به فوریت پول او را می رسانید و حمل می‌کنند او را هم پولش را به فوریت می رساندند و حمل می‌کردند. پنج روز فرق می‌کرد و این قسمی که می فرمائید بنده خیلی متعجب هستم گمان می‌کنم که از برای عقب افتادن ۵ روز تفاوت این ضرر را به خودمان نخریم به این جهت بنده رأی ندارم در خرید این اسلحه.
وزیر امور خارجه – موضوع تفنگ یک موضوعی است که فقط هیئت دولت و نمایندگان مملکت باید رعایت حوائج مملکت را در آن باب بکنند و دیگر خوبی سیستم و اینکه از کجا خریده شود تصور نمی‌کنم شایسته باشد که در این جا آن راه محل مذاکره قرار بدهند که از نزاکت خارج بشود. و بنده نظر آقایان را جلب می‌کنم به اینکه چطور می‌توانند تصور بکنند که یک دولتی که با دُوَل صاحب تفنگ و اسلحه‌های مشهور اروپا هم حد است و قوه نظامی دارد و مشغول است به اینکه در مقابل آنها حفظ حدود خودش را بکند یک تفنگی داشته باشد که از تفنگ باطله فلان دولت دیگر که خیلی از ما دورتر است بدتر باشد. اگر آقای معززالملک آن روز در کمیسیون یک اظهاری در این خصوص کردند یک اظهار دیگری هم کردند و گفتند که تفنگ پنج تیره روسی اگر از تفنگ (لبل) بهتر نباشد پست تر نیست پس این را هم باید تصور کرد که یک دولتی مثل دولت ایران که امروز تفنگی به فوریت می‌خواهد و از هر طرفی خود شما می‌شنوید و می‌بینید که حوائج مردم تقاضای خواستن تفنگ را می‌کند و تلگرافات والی آذربایجان و انجمن ایالتی و اردبیل و غیره چطور عرصه را تنگ کرده است و مقتضیات مملکتی برای فرستادن این اردوها تا چه درجه لزوم تهیه یک تفنگ و استعدادی را به ما نشان می‌دهد در این صورت برای ما یک تفنگی که مثل تفنگ (لبل) باشد خیلی اهمیت دارد و باید خیلی آن را مغتنم شماریم و به فوریتی که می گویند در عرض چهار پنج روز یا یک هفته می‌توانیم آنها را وارد بکنیم و اینکه می‌فرمایند تفنگ فلان دولت را می‌توانند به پنج روز تفاوت وارد کنند انشاءالله اگر نقشه جغرافی را به نظر بگذرانند و خط عبور این تفنگ‌ها را تا به ایران وارد بشود ملاحظه بکنند خواهند دید پنج روز که سهل است احتمال دارد که تا سه ماه هم نتوان آن تفنگ‌ها را وارد ایران کرد. تفنگ‌ها کلیتاً دو قسم است یک تفنگ هائی هستند که خود آن دولت‌ها آنها را در دست ریخته‌اند آنها را البته به چهار فرانک پنج فرانک می‌دهند تفنگ‌های دیگری هست که دولت معظمی در دست قشون خودش دارد آن را به قیمتی که الآن استعمال می‌شود به شما خواهند داد حالا اگر یک هیئت دولتی می‌آمد و در عوض تفنگی که دست قشون یک دولت معظمی است یک تفنگ‌های وا زده دولت دیگری را می‌خرید آیا شما تصدیق می‌کردید؟ من تصور نمی‌کنم که یک نفر نماینده محترمی که یک همچو تفنگی را تصدیق بکند که خریده شود و این را هم عرض بکنم این که می‌فرمایند این تفنگ‌ها یک ماه و نیم پیش خریداری شده است یک ماه و نیم پیش مذاکره شده است ولکن وقتی خریداری می‌شود که پولش را بدهند و تفنگ را بخرند و پول آن هم بسته به گذشتن همین پیشنهادی است که هیئت وزراء به مجلس کرده‌اند و رأی مجلس را در آن خصوص می‌خواهند تا اینکه آن تفنگ‌ها به سرحد ایران وارد بشود و مسلم است که دولت دیگر هم اگر یک همچو تفنگ حاضری داشته باشد تا پول نگیرد که تفنگ نخواهد داد وقتی تفنگ را می‌خرند که پولش را بدهند و پول آنهم همین است که پیشنهاد به مجلس شده است بعد از اینکه از مجلس گذشت آنوقت باید حساب کرد که چقدر مدت طول خواهد داشت تا اینکه از آن دولت‌ها خریده شده و وارد بشود نه ۵ روز است نه ده روز است نه ۲ ماه همه آقایان می دانند یعنی آنها که در خارج بوده‌اند و از ترتیب کارخانه‌های نظامی اطلاع دارند که در هیچ کارخانه یک مرتبه ده هزار ۱۵ هزار سی هزار تفنگ موجود نیست باید پیش از وقت به آنها فرمایش داد این فرمایش هم هر قدر که کم باشد تا ۲ ماه طول خواهد کشید که بیست سی هزار تفنگ تهیه بشود و بعد از آن هم تا آن تفنگ‌ها از آن کارخانه‌ها وارد سر حد بشود همه می دانند چقدر طول می‌کشد و امتحان هم کرده‌اید پریروز تفنگ از فرانسه وارد کردند از اتریش وارد کردند و دیگر حاجت به این نیست که بنده عرض می‌کنم اگر موانعی نباشد چقدر طول خواهد کشید. معین است از سه ماه کمتر طول نمی‌کشد و در این صورت این تفنگ‌ها می‌ماند برای سال دیگر و این که آقای وحیدالملک فرمودند که یک وجهی را درست بکنند و این تفنگ‌ها را از آن محل بخرند ممکن است که دولت در ضمن بودجه بعد از ورود این تفنگ‌ها بتواند محلی را تهیه کند که آن تفنگی را که وزارت جنگ لازم دارد خریداری بشود ولی آن محل را باید گذاشت از برای آن تفنگ‌ها عجالتاً این تفنگ را بایستی از آنقدر وجوه خرید و در عرض یک هفته وارد کرد و به سمت آذربایجان و سایر نقاط که شما مجبورید از روی سیار بفرستید به دست آنها بدهید و این هم که آقایان وزراء می گویند که تفنگ نداریم تصور نشود که دولت ایران تفنگ ندارد تفنگ در دست آنقدری که ما باید تفنگ داشته باشیم و استعداد را که می‌خواهیم بفرستیم و فوراً تفنگ به دست آنها بدهیم محل اهمیت و توجه است که باید دولت ذخیره داشته باشد پس همیشه هیئت دولت بایستی ملاحظه این نکته را بکند و یک تدارکی از برای خودش دیده باشد و بایستی خیلی ممنون باشید که تفنگ حاضری مثل تفنگ‌های سایر دُوَل موجود شده است که نزدیک هم هست و کارمان را راه می‌اندازد و حالا بعد وزارت جنگ هم برای نقشه تفنگی که الآن دارد تدارکش را می‌بیند و پیشنهاد می‌کند و مطابق مذاکراتی که در کمیسیون شد آنرا هم هر طوری که مجلس تصویب کرد خواهند گذرانید ولی این اسلحه یک اهمیتی دارد که به فوریت باید آنرا گذرانید و واقعاً خدمت به وطن را برای این جزئیات تأخیر نیانداخت.
رئیس- مذاکرات را آقایان کافی نمی دانند؟
وحیدالملک - کافی نیست برای اینکه این مسئله خیلی مهم است.
افتخارالواعظین- کافی است رأی بگیرید.
رئیس- پس رأی می‌گیریم. آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام نمایند.
(اغلب قیام کردند)
به اکثریت ۳۸ رأی مجلس مذاکرات را کافی دانست. حالا رأی می‌گیریم در این فقره دویم که ماده دویم می‌شود.
(مجدداً قرائت شد)
رأی می‌گیریم - آقایانی که با ماده دویم موافقند ورقه سفید می‌اندازند.
(اوراق رأی اخذ شده آقای حاج میرزا رضاخان از قرار ذیل قرائت نمود):
ورقه سفید علامت قبول (۴۰) ورقه آبی علامت رد (۲۱)
(آقایانی که تصویب کردند):
- مشیر حضور - دکتر حاج رضاخان - حاج امام جمعه- متین‌السلطنه- آقا میرزا ابراهیم قمی- دکتر حیدر میرزا- حاج مصدق‌الممالک- دکتر اسمعیل خان- آقا سید حسن مدرس- آقا شیخ علی شیرازی- ادیب التجار- حاج شیخعلی- حاج وکیل‌الرعایا- حاج عزالممالک- دکتر سعیدالاطباء- آقا سید محمد رضا همدانی- انتظام‌الحکماء- حاج معین‌الرعایا- عزالملک- فرزانه- معززالملک- لواءالدوله- حاج سید ابراهیم - حاج آقا- آقا محمد معدل‌الدوله- حاج شیخ اسدالله- افتخارالواعظین- آقا میرزا ابراهیم خان- آقا میرزا رضای مستوفی- طباطبائی- آقا میرزا مرتضی قلی خان- ناصرالاسلام- آقا میرزا قاسم خان- آدینه محمد خان- آقا شیخ محمد حسین- آقا میرزا علی خان معاضدالملک- حاج میرزا رضاخان.
ورقه سفید بلا اسم (۲)
(آقایانی که رد کرده‌اند):
آقا شیخ مهدی نجم آبادی- آقا شیخ محمد خیابانی- تربیت- ضیاءالممالک- آقا شیخ غلامحسین صدرالعلماء- ابوالقاسم میرزا- آقا میرزا احمد- محمد هاشم میرزا- منتصرالسلطان- نجات- وحیدالملک- آقا سید حسین اردبیلی- آقا میرزا داودخان- آقا سید حسین کزازی- آقا سید محمد رضا مساوات- علی زاده- آقا سید جلیل- سلیمان میرزا- آقا شیخ ابراهیم- آقا شیخ رضا
رئیس- به اکثریت (۴۰) رأی از (۷۴) نفر نمایندگان حاضر تصویب شد. ماده سوم خوانده می‌شود.
(مجدداً فقره سوم از ماده اول که ماده سوم می‌شود قرائت شد)
رئیس- آقای سلیمان میرزا مخالفید؟
سلیمان میرزا- بله مخالفم
رئیس- بفرمائید
سلیمان میرزا- بنده اولاً استدعا می‌کنم از آقایان وزراء که دقت بفرمایند و آنچه می‌شود همانطور تأویل و تفسیر فرمایند زیرا که موقع را مناسب می دانم عرض کنم که آن روزی که در این خصوص بنده عرایضی کردم آقای معاون وزارت داخله عرایض بنده را طور دیگر تفسیر کردند و جواب دادند و بنا به فرمایش خودشان به نام رنجبران ادارات استرحام فرمودند که حقوق عقب افتاده آنها از این محل داده شود از این جهت بنده هم در این جا همان فرمایش ایشان را تکرار می‌کنم که به نام رنجبران تمام مملکت یک قرض را که امروز می‌کنید و بر تمام آنها تحمیل می‌شود و اشخاصی که امروز در کار نیستند آنها باید بدهند استرحام و استدعا می‌کنم که در مصارف آن درست دقت بفرمائید دویم عرض می‌کنم درست در نظر هست که در موقع مذاکره در پروگرام وزراء آقای وزیر داخله یک فرمایش راجع به نمایش بهار اظهار فرمودند در ضمن اظهار کردند که عقیده شان این است که من بعد جمیع کارها باید علنی باشد و علنی بگذرد همه بدانند و بعد از آن چیزی که ما دیدیم این بود که تفنگی خریده شد بدون اطلاع مجلس شورای ملی و امروز وقتی هم که بنده دو دفعه از هیئت رئیسه خواستم که صورت دوسیه معاملات بانک را از وزارت مالیه بدهند با وجود اینکه یک نفر وکیل حق دارد هر چه را بخواهد به اون نشان بدهند علی‌الخصوص در موضوع بودجه مملکتی مضایقه شد در صورتی که بنده خیال داشتم جزئیات آنرا بخوانم و از روی دقت و اطلاع رأی بدهم و علناً و عملاً از روی صورت جزء مسبوق شده متقاعد بشوم که صحیح است. به وزارت مالیه نوشته شد که صورت دوسیه را بفرستند نفرستادند و این کار که امروز در مملکت مشروطه بایستی علنی باشد از برای یک نفر وکیل از جمله اسرار بود و امروز در این مقام فریاد می‌زنم که همه بدانند به چه قسم با اقلیت رفتار می‌شود و صورت جمع و خرج مملکتی را که همه باید بدانند از ما مخفی و مستور می‌دارند و بنابراین چگونه ممکن است یک نفر نماینده که به هیچوجه از بودجه جزء مملکت اطلاع ندارد و دو دفعه از یک مجرای رسمی که رئیس مجلس است از وزارت مالیه بخواهد به قول اکتفا نکنند و ندهند رأی بدهد که یکصد هزار تومان برای حقوق عقب افتاده سفرا و مأمورین دولت در خارجه از وجه استقراض داده شود مگر اینکه آقای وزیر امور خارجه هم تأسی به معاون وزارت داخله بفرمایند و به نام رنجبران وزارت امور خارجه استرحام بکنند و ما هم به این تصور رأی ندهیم و هیچ به وظیفه خودمان عمل نکنیم و اطلاع نداشته باشیم متعجبم در صورتی که هیئت دولت با این ترتیبات که گاهی نمایش بهار به ما نشان می‌دهند و گاهی منظره هولناک به ما نمی‌نمایاندند معذلک کلیه پولی را که به این خون دل می‌خواهند فراهم بکنند عوض اینکه در نهایت تفتیش و رسیدگی و دقت خرج بکنند یک عددهائی را که جزء و جمع آن معلوم نیست یا عبارت آخری جزو اسرار است سربسته می‌آورند به مجلس و رأی می‌خواهند. از این جهت بنده این مستور داشتن صورت جزء معاملات را به نام آزادی اولاً در این جا به هیئت وزراء (پروتست) می‌کنم و هم چنانچه در جزو اول لایحه آنچه را که نوشته بودند بر خلاف آن عمل کردند از این جا به بانگ بلند اظهار می‌کنم که اعتمادی نیست به اینکه این هم تصویب شود در صورتیکه جزء جمع آن مستور است و پس آن هم به خلاف آن عمل بشود به جهت اینکه در خصوص خرید اسلحه در لایحه تصریح شده بود و هیئت دولت هم قبول کرده بود که از بهترین اسلحه‌ها خریده شود و امروز تعجب می‌کنم از این دو کلمه می‌فرمایند از اینکه چرا نطق‌های طولانی در موضوع اسلحه می‌کنند معلوم ا ست ما چون تکمیل امنیت را می‌خواهیم بدین جهت اسلحه بهتری لازم داریم که قشون ما داشته باشند که در وقت زدن بهتر از اسلحه‌ای که امروزه در دست مردم است داشته باشد ولی حالا که این مطلب گذشته است و اکثریت قاطع شده است و البته هر چه را که اکثریت رأی داده است صحیح و مطاع و متبع است ولو اینکه دلایلش هم صحیح نباشد ولی در این موضوع چنانچه در مسئله اول هم عرض کردم عرض می‌کنم که عقیده ما حزب (دموکرات) برای این نیست که پولی را با این شرایط و با این تضییقات قرض بکنیم و بدهیم به حساب‌های عقب افتاده بلکه باید آنرا با کمال دقت و کمال تفتیش به مصارف اساسی و کارهای لازم صرف بکنیم چنانچه وزراء سابق پیشنهاد کردند و پیشنهاد آنها دیناری برای این نوع خرج‌ها نبود یک شاهی از ا ین پول را که به این زحمت فراهم شده است نمی‌خواستند به حساب عقب افتاده سفرا و صورت‌های دیگری که این جا خواهیم خواند و جزء جمعش چنانچه مکرر عرض کردم باز هم تکرار می‌کنم که از حیث نماینده ملت مستور است و در شمار اسرار مکتوم محسوب شده است هیئت دولت آن را مسترد بدارند و از برای همان نمایش بهار و تکمیل امنیت منظره هولناک که به نشان می‌دهند به جای این مخارج اسلحه فراهم بکنند به این که حقوق عقب افتاده خرج بکنند و پس از آنکه این را از مجلس گذراندیم و این رأی را دادیم فردای آنروز هم مثل امروز باشیم و وزراء تشریف بیاورند این جا و آنوقت وزیر داخله یک منظره هولناک و وزیر مالیه یک لکه خالی به ما نشان بدهند و بفرمایند که این قدر باقی داریم و اینقدر باید داده شود و آنوقت هم اگر معاون وزارت داخله تشریف داشته باشند مقام رنجبران ادارات اکرام بفرمایند و مجبوراً معطل و متحیر بمانیم که چه باید بکنیم. پس بنده تکرار می‌کنم که به نام تمام رنجبران مملکت به نام آن اشخاصی که امروزه این پول را شما می‌خواهید بگیرید آنها چندین سال بعد باید با زحمات زیاد به ریختن عرق و کار کردن در آفتاب گرم دینار دینار این پول را فراهم بکنند و بدهند. عرض می‌کنم که این حساب‌های عقب افتاده را همانطوری که محققاً در بودجه محل دارند و باید از آن محل صادر شود این حقوق عقب افتاده را از این لایحه مسترد بدارند و بجای آن اسلحه و استعداد تهیه نمایند که مالیات‌های گذشته و محل‌های لاوصول را وصول نمایند و تمام این مطلب وارد می‌کنم و باز تکرار می‌کنم که چون مسئله خرید اسلحه بر خلاف آنچه که مطرح شده بود مستمسک به فوریت عمل شده است در این مسئله هم ولو اینکه جزء جمیع از اسرار بودن خارج شود و علنی بکند ما اعتماد نداریم از اینکه هیئت دولت مثل اسلحه یک علت قریب به فوریتی را تصور بکنند و به سایر مصارف برسانند و به همین جهت بنده این ماده و سایر موادی را که راجع به حقوق عقب افتاده است عموماً رد می‌کنم.
وزیر مالیه - آقای سلیمان میرزا چندین دفعه فرمایشات خودشان را تکرار می‌کنند و فریاد می‌زنند در صورتی که فرمایشات شان هیچ جا ندارد. شما می گوئید یک نفر وکیل حق دارد که برود دوسیه یک وزارتخانه را ببیند. بنده عرض می‌کنم که یک نفر وکیل این حق را ندارد ولی مجلس و کمیسیون این حق را دارد نه اینکه یک نفر وکیل خودش را مختار بداند و بیاید دوسیه یک وزارتخانه را ببیند و بنده هرگز نمی‌خواستم که در وزارت بنده یک همچه چیزی سابقه پیدا بکند که یک نفر وکیل بخواهد بیاید آن جا یک دوسیه را ببیند. این جا فرمودند که صادره نشد و حال اینکه صورت جزء داده شده است و طبع و توزیع هم شد
سلیمان میرزا- اینطور نیست
وزیر مالیه- همینطور است صورت جزء در آنوقت که این پیشنهاد شد صادر شده است و طبع و توزیع هم شده است این دفعه هم صورت جزء را می‌دهیم که به نظر مجلس برسد و اگر کمیسیون هم بخواهد می‌دهم که کمیسیون هم ببیند طبع و توزیع هم بکنند که همه نمایندگان ببینند اما هیچ راضی نمی‌شوم که یک نفر وکیل بیاید بگوید که من باید دوسیه این کار را ببینم اولاً این دوسیه نیست (قرائت): تا اینکه مرقوم بفرمایند دوسیه این کار یعنی حواله جات دولت را به بانک صورتش را می‌خواهم. این دفتر محاسبات است که حواله جات دولت در آن دفتر ثبت است و صورت آن را می‌فرستم و اگر هم مجلس بخواهد ممکن است خود آن دفتر را هم بفرستم که ببیند و از شرحی که به بنده نوشته‌اند معلوم می‌شود که تصور کرده‌اند که معاملات دولت با بانک به یک مبلغ زیادی رسیده است بله دولت همینطور که یک فردی از افراد همیشه یک صرافی دارد که با او داد و ستد و معامله می‌کند باید یک طرفی داشته باشد که با او طرف معامله باشد و داد و ستد بکند و در اینصورت ممکن است یک وقتی مدیون باشد یک وقتی دائن باشد و بدیهی است که در این مدت بعضی حواله جات از طرف وزارت مالیه به بانک شده است ولی گمان نمی‌کنم که خارج از بودجه شما شده باشد شما وکلا یک بودجه را بعد از آنی که تصویب شده بدهید به دست وزارت مالیه که مطابق آن رفتار بکند وزارت هم مشغول آن بودجه است اگر خارج از آن است شما می‌توانید از بنده سئوال و استیضاح بکنید اما دیگر آنرا هیچ تصور نمی‌کنم که یک نفر وکیل بیاید این جا و بگوید که من می‌خواهم به دوسیه این کار رسیدگی بکنم چرا در صورتیکه مجلس اجازه بدهد یا از کمیسیون بخواهند آنوقت بنده می‌توانم دفتر را بیاورم که در آن جا ملاحظه بکنند اما نه اینکه یک نفر وکیل بخواهد این کار را بکند واِلا شما ملاحظه بفرمائید که اگر بنده این ترتیب را قبول بکنم در مجلس هفتاد یا هشتاد یا فرض بکنید صد و بیست نفر وکیل هست و با این ترتیب بنده باید از فردا در آنجا بنشینم و آنوقت فرد فرد آنها بیایند و بگویند که ما آمده‌ایم دفتر را ببینیم یا فلان دوسیه را رسیدگی بکنیم و دیگر دست از سایر کارها باید بکشیم برای اینکه وقتی از برای من باقی می‌ماند ولی وقتی که اکثریت مجلس حکم کرد که ما می‌خواهیم فلان دفتر را بگیریم البته می‌آوردند که ملاحظات در آن بنمایند و این صورت را هم بنده سپردم و بنویسند و بدهند به هیئت رئیسه طبع و توزیع هم می‌شود که همه ببینند ولی باز هم تکرار می‌کنم که یک نفر وکیل نباید این تقاضا را بکند که من می‌خواهم بیایم آن جا و به دفتر و دوسیه رسیدگی بکنم. اگر یک حرفی داشته باشد می‌تواند بیاید از وزیر سئوال بکند یا اینکه اکثریتی در مجلس تحصیل بکند و قرار بدهند که فلان دفتر باید بیاید این جا که صورت و ثبت فلان مطلب را بردارد و اما در مسئله اینکه این حقوق باید داده شود یا اینکه نباید داده شود بنده تصور نمی‌کنم که اگر داده شود ملاحظه حال رنجبران است مگر این پولی که به مأمورین خارجه و داخله داده می‌شود از برای حفظ حقوق رنجبران نیست تا اینکه شما اعتراض بفرمائید که چطور می‌شود پولی از رنجبران گرفته شود و به حقوق عقب افتاده مأمورین داده شود بله باید داده شود برای چه؟ برای حفظ حقوق همان رنجبرانی که می‌فرمایند آنها از لوازم یک دولت و مملکت است و من هیچ تصور نمی‌کردم که در این ماده این همه اعتراضات و مذاکرات بشود.
سلیمان میرزا - آقای وزیر مالیه کاغذ را ملاحظه نفرمودند که چندین مرتبه یک نفر وکیل فرمودند. بنده شخصاً این تقاضا را کردم چنانچه خود رئیس کمیسیون هستند و خودشان اگر توضیح می‌دادند گمان می‌کنم بهتر بود بنده خودم یک چیزی را نخواسته‌ام تقاضا کردم و به هیئت رئیسه دادم و از هیئت رئیسه رسماً دو کاغذ نوشته‌اند و وقتی رئیس مجلس که نماینده مجلس است یک چیزی را از یک وزارتخانه خواسته است یک نفر وکیل نخواسته است رئیس مجلس خواسته است و برای این است که جزء جمع این کار را دانسته باشیم.
وزیر مالیه - از هیئت رئیسه اظهار آقای سلیمان میرزا ابلاغ نشده است که آن صورت را بدهم نه اینکه از هیئت رئیسه خواسته باشد و باز هم عرض خودم را تکرار می‌کنم که یک نفر وکیل گمان نمی‌کنم بتواند صورت حساب از یک وزارتخانه بخواهد علاوه بر این معامله دولت یا بانک بهیچوجه من‌الوجوه ربطی به این کار ندارد.
وحیدالملک - بنده می‌بینم که یک قراری در این مسئله تولید شده است ولی با (جملات طولانی الفاظ و کلمات مشعشع) بدون ترس و لرز از نداشتن تفنگ و اسلحه و نداشتن باروت عرایض خودم را می‌کنم. بنده در آن ماده فی‌الحقیقه خوف کردم و در سر جای خود می‌لرزیدم که این طور وضع مهیبی جلوه داده می‌شود اگر ۷۰۰۰ تفنگ نرسد تمام ارکان مملکت متزلزل بشود (گفته شد آن ماده گذشت) بله گذشت، و بخیر هم گذشت (اظهار مخالفت شد) این اخطارات از وظیفه رئیس است آقای وزیر مالیه با یک حرارتی می‌فرمایند که وکیل حق ندارد صورت جمع و خرج مملکت را از وزارت مالیه بخواهد، بنده از حضرتعالی که وزیر مالیه هستید به آواز بلند سئوال می‌کنم حضرتعالی از روی چه بودجه عمل می‌کنند این صد هزار تومان را که شما از این وجه استقراض یا از محل دیگر می‌خواهند به مأمورین خارجه بدهند از روی چه دستور و چه بودجه می‌خواهید بدهید؟ کدام بودجه از مجلس گذشته است و به دست شما داده شده است که از روی آن عمل بکنید؟ می دانید که این مبالغی را که شما می‌دهید از هفت سال هشت سال قبل روی همدیگر توده شده است و هر وزیر مختاری از برای شما یک حسابی تراشیده است چون این از مطلب بین‌المللی نیست بدون ترسی و احظار از آقای وزیر امور خارجه این عرایض را عرض می‌کنم و اطمینان دارم که به هیچیک از قوانین بین المللی هم بر نخواهد خورد و باز عرض خودم را تکرار می‌کنم و از آقای وزیر مالیه سئوال می‌نمایم که از روی چه بودجه مصوبه که دو دستی آنرا حفظ کرده‌اند و به کسی نشان نمی‌دهید رفتار می‌کنید و از روی چه دستورالعملی حواله‌جاتی را که به خارج می‌شود تصویب می‌کنند اگر حواله‌جاتی نمی‌فرستید و تصویب نخواهند کرد که دستورالعملی ندارید و اگر دستورالعمل دارید که باید چاپ شود نه فقط وکیل ببیند بلکه تمام افراد این مملکت باید ببینند و بدانند که شما که وزیر مالیه مملکت هستید از روی چه بودجه عمل می‌کنید. هیچ وزیر مالیه نمی‌تواند در عایدات و مخارج مملکتی به حسیات خودش رفتار بکند به جز اینکه از روی یک بودجه جمع و خرجی که نمایندگان ملت بدست او می‌دهند عمل بکند نمایندگان ملت که عوارض بر مردم می‌بندند یا تحمیلی می‌کنند مثل همین تحمیلی که امروز از جانب اکثریت به ملت می‌شود.
حاج شیخ اسدالله- اکثریت تحمیلی نکرده است بعضی‌ها اظهار مخالفت کردند در هر صورت اکثریت مجلس قاطع است. و آنوقت وزارت مالیه آن عایدات را بگیرد و به مصارفی که همان اکثریت تصویب کرده است برساند.
(ثانیاً آقای حاج شیخ اسدالله و عده‌ای اظهار مخالفت کردند) اکثریت مجلس را عرض نکرد اکثر نوعی و در هر صورت آن قاطع است.
رئیس- آقای شیخ اسدالله اخطار می‌کنم.
حاج شیخ اسدالله- بنده صریح عرض می‌کنم و از آقای وزیر مالیه می‌پرسم چه دستورالعملی راجع به سفرا و مأمورین خارجه به وزیر مالیه داده شده است تا اینکه از روی آن رفتار بکنند و بتوانند خودشان منصفانه مطمئن باشند که از روی یک تفتیش و نظارت صحیحی آن پول‌ها به مصرف رسیده است. این چیزهائی که می‌شود و این دستورالعمل‌هایی که از وزارت مالیه داده می بشود از روی چه ترتیبی است جواب این را بفرمائید بدانم و هیچ حرارتی هم لازم نیست اظهار بشود (گفته شد هیچ حرارتی نشد) فرمودند بنده هم انشاءالله هیچ حرارتی نشان ندادم اگر فلان ماده که از برای حفظ امنیت مملکت لازم است و می‌توان آنرا جزء امور اساسی شمرد و دیگر این را چطور می‌شود که جزء امور اساسی شمرد و یک عده مأمورینی شما در خارجه دارید در اینکه آنها یک قدری در حقوقشان که بنظر خودشان حساب داده‌اند و انشاءالله هم صحیح است از دولت می‌خواهند جای تردید نیست بنده هم در این مقام طلب هائی را که آنها دارند تردید نمی‌کنم ولی می‌خواهم بدانم بعد از آنکه یک تحمیل فوق العاده که بر بودجه یک مملکتی می‌شود آیا ممکن است که استفاده از آن تحمیل کرد از برای مخارجی که از چندین سال قبل روی هم توده شده است و مدعا به طرفین است از آن وجوه داده شود آنهم از یک منبع فوق العاده که استقراض خارجی باشد بیایند آن را به حقوق عقب افتاده صرف بکند آیا موکلین ما این توقع را از ما خواهند داشت که برویم به آنها بگوئیم که ما مأمورین داشتیم در خارج و به قول خودشان یک پولی از ما می‌خواستند ما هم بنادر جنوب را گرو گذاشتیم و پول گرفتیم و به آنها دادیم آیا می‌توانیم با این ترتیب که در پیش گرفته‌ایم با روی سفید آنها را قانع بکنیم که فی‌الحقیقه ارکان مملکت متزلزل بود و از برای حفظ این ملکت این کار را کردیم؟ بنده از وکلای منصف و البته تمام وکلا منصفند انصاف می‌طلبم که آیا در این فقره حفظ ارکان مملکت و امنیت منظور است آیا اگر دولت حاضره از این وجه استقراض این صد هزار تومان را نپردازد یک خللی بر ارکان مملکت وارد خواهد آمد لا واله اینطور نیست شما در ماده اول که استردادش را به کمیسیون تقاضا کردید سه کرور از این را می‌خواهید مساعده به قشون خودتان بدهید و مخصوصاً ذکر می‌کنید که این سه کرور از بودجه گذشته نظامی برگشت خواهد کرد و جزء بودجه تنگورئیل خواهد آمد این سه کرور اگر دو کرورش لاوصول باشد دو کرور و چهار صد هزار تومانش هم وصول نخواهد شد که از آن حوائج وزراء مختار خودتان را رفع بکنید پس بنده چنانچه اظهار هم شد چنانچه خودم هم مکرراً در جلسات گذشته در همین مقام عرض کرده‌ام که یک وجود فوق العاده که بر بودجه مملکت از تزلزل منظور باشد حتی‌القوه نباید به مصارف خارجی صرف بشود باز هم عرض می‌کنم که چند ماده تقاضا شده است از طرف وزراء راجع به همین نکته که وجوه استقراض صرف شود و در محل هائی که در آن هیچ گونه تفتیش و نظارتی نشده است و جزء هیچ بودجه مصوبه پارلمان ملی ایران نبوده است و بنده از همه ضعف تر همین تقاضای فقره سیم را می دانم که حقوق عقب افتاده سفرا و مأمورین خارجه و بنده استدعا می‌کنم که این صد هزار تومان یا دویست هزار تومان یا هر چه هست که لازم می دانید امساله و در این سنه تنگوزئیل به وزرای مختار خودمان بدهید این را از محل همان سه کروری که از محل قشونی برگشت می‌کند و جزء بودجه امساله می‌شود بپردازید و این وجوه را که وجوه استقراضی است بگذارید از برای مصارف اساسی که شاید دو ماه یا سه ماه دیگر در این مملکت پول لازم داشته باشید و آنوقت مجبور باشید که بیائید در همین مجلس شورای ملی و درخواست پول بکنید و ما هم متحیر بمانیم و نتوانیم از برای شما پول راه بیاندازیم. همین مبلغ را که امروز استقراض می‌کنید و یک وجه موجود حاضری است ممکن است مثل این است که در خزانه دولت باشد در بانک شاهنشاهی بگذارید که هر وقت برای مصارف اساسی که عرض کردم برای شما پیدا خواهد لازم داشته باشید و از مصارف فوری باشد از آن پول بردارید و به آن مصارف برسانید و این محل را که فوری نیست و از کارهای اساسی محسوب نمی‌شود از بودجه متصارفی مملکت بپردازید که هم بعد از این دچار اشکالات نشوید و هم همیشه یک وجه نقدی از برای مصارف اساسی فوری که بعد از این از برای شما پیدا خواهد شد در بانک حاضر داشته باشید.
وزیر مالیه - این جا برای اینکه اشتباهی نشود بنده می‌خواستم توضیحی بدهم بنده هیچوقت عرض نکردم وکلا هیچوقت حق نظارت در بودجه ندارند حق نظارت در بودجه که دارند سهل است بودجه باید به تصویب مجلس باشد عرض کردم یک نفر وکیل حق ندارد بیاید در وزارتخانه بگوید که من آمده‌ام صورت معاملات دولت را به بانک ببینم اما مجلس علاوه بر اینکه بودجه به تصویب او باید برسد و این را هم می‌تواند بخواهد اما اینکه آقای وحیدالملک فرمودند کدام بودجه؟ بنده خیلی تعجب می‌کنم که می‌فرمایند کدام بودجه همان بودجه که معمول مملکت بوده است و شما از روی آن بودجه عایدات را تحصیل می‌کنید و به موجب آن مخارج می‌کنید همان معامله معمولی مملکت که به نظر مجلس هم رسیده است البته تا حال همیشه بطور معمول عمل می شده است مالیات بطور معمول گرفته شده است و خرج هم بطور معمول تأدیه شده است حالا بعد از این بودجه باید بیاید به مجلس و چنانچه حالا مشغول هستیم و یک قسمت بزرگش هم آمده است بقیه اش هم خواهد آمد و از تصویب مجلس هم خواهد گذشت بعد هم باید مجلس نظارت خودش را بکند و اینکه فرمودند کدام بودجه عرض می‌کنم مطابق معمول پس اگر ما یک پولی را نباید بدهیم بواسطه اینکه بودجه نداشته‌ایم پولی را هم نباید بگیریم بواسطه اینکه بودجه که نداشته‌ایم تا اینکه بدانیم چه باید بگیریم مطابق معمول عایدات را می‌گرفتیم و آنچه معمول مملکت بوده است تا کنون مطابق آن عمل شده است ما هم مطابق آن عمل می‌کنیم وزارت مالیه مطابق آن می‌گیرد و مطابق آن حواله می‌دهد چه به وزارت داخله چه به وزارت خارجه چه به وزارت جنگ چون وزارت مالیه آنچه ادارات است و معوق هر چه هست مطابق سابق که بنظر مجلس هم رسیده است مطابق آن عمل می‌شود مطابق آن کتابچه که سابق به مجلس آمده است و از مجلس هم گذشته است مطابق آن گرفته و خرج می‌شود و وکلا و مجلس حق نظارت دارند در مسئله بودجه علاوه اینکه این حق را دارند از طریق دیوان محاسبات هم که یک تفتیش دارند و همه این‌ها هست و این حقوق را دارند اما اینکه یک نفر وکیل که بخواهد بیاید معامله بانک را با دولت تفتیش کند این را عرض کردم که حق ندارد مگر این که مجلس اجازه بدهد که شما بروید رسیدگی نمائید آنوقت این حق را دارید.
وزیر امور خارجه - بنده اگر عرض می‌کنم از آقای وحیدالملک که در خارجه بودند توقع نداشتم که این مذاکرات را بکند شاید از روی صمیمیت عرض کرده باشم یکی از اسلحه‌های نامی دولت نمایندگان دولت است در خارجه دولتی که بتواند روابط خودش را در خارجه محفوظ بدارد و نمایندگان خودش را محترم بشمارد ما این حرف‌ها را نباید بزنیم و از آنقدر وجوه بلکه گمرک شمال جنوب را هم باید گرو بگذاریم و بدهیم به نمایندگانی که دولت ایران را در خارجه معرفی می‌کنند اگر این کار را نکردیم آن وقت روی خودمان در پیش تمام دُوَل سیاه کرده‌ایم و اگر کردیم آنوقت روی خودمان را سفید کرده‌ایم پس آدمی که در خارج بوده و دیده و سنجیده و فهمیده بنده تصور نمی‌کردم که اینطور ضدیت کند و در این موقع جز مساعدت و همراهی چیز دیگر بکند حقوق مأمورین خارجه ما صد هزار تومان نیست یک کرور است از بابت عقب افتاده و این حقوق عقب افتاده هم مال هفت هشت سال قبل نیست بودجه وزارت خارجه حاضر و بنده هم بالخصوص اجازه می‌دهم که هر یک از نمایندگان یک یک بیایند ملاحظه بفرمایند و خود آقایان نمایندگان محترم که این جا شرف حضور دارند می دانند که بعضی از نمایندگان ما لزوماً می‌بایستی حرکت بکنند بواسطه همین ملاحظات کارشان معوق مانده است و از طرف دیگر اتباع ایرانی که در بلاد خارجه هستند کمال انتظار را از برای ورود آنها دارند آنها هم برادران شما هستند آنها هم ایرانی هستند باید رعایت حال آنها را هم کرد نمایندگان آنها هستید شما هم باید رعایت آنها را بکنید و به سرعت اقدام و طلب باید بکند که اسباب کار آنها هم فراهم بیاید شما تصور بکنید که یک نفر ایرانی در خارجه وقتی که نماینده دولت خودش را آنطور بیچاره و در فلاکت ببیند به این دولت به این وزراء و به این نمایندگان چه خواهد گفت جز اینکه تمام را مسئول خواهد دانست و حق هم دارد که مسئول بداند این یک نقطه نظر را بنده و رفقای بنده تصور می‌کردیم که یک چیزی است که هیچ محل مذاکره نخواهد بود برای این که می‌دانستیم که آقایان می دانند حال مناسبات امروزه ما را و نمایندگان ما را در خارجه که بنده با سمت وزارت خارجه منفعل می‌شوم اگر بخواهم جزئیات مطالب را عرض بکنم و امیدوارم که آقایان هم بیشتر از این راضی نشوند که مذاکراتی بشود که اسباب مزید خجالت فراهم بیاید.
رئیس- مذاکرات گویا کافی باشد حالا رأی می‌گیریم در ماده سه. آقایانی که تصویب می‌کنند ماده سه را ورقه سفید خواهند انداخت.
در این موقع رأی گرفته شد و آقای حاج میرزا رضاخان از قرار ذیل اوراق را احصاء نمود):
ورقه سفید (۴۰) ورقه آبی (۲۲)
رئیس- ماده سیم به اکثریت چهل رأی از هفتاد و سه نفر نمایندگان حاضر تصویب شد.
اسامی رأی دهندگان:
- رکن‌الممالک- آقای شیخ علی شیرازی- ادیب‌التجار- لسان‌الحکماء- افتخارالواعظین- میرزا علی اصفهانی- دکتر امیر خان- دکتر اسمعیل خان- آقای مدرسه قمشه- حاج سید ابراهیم - حاج وکیل‌الرعایا- شیبانی- مصدق‌الممالک- انتظام‌الحکماء- دکتر حیدر میرزا- آقا میرزا ابراهیم قمی- متین السلطنه- سعیدالاطباء- فرزانه- ناصرالاسلام- حاج شیخعلی خراسانی- معدل‌الدوله- طباطبائی- حاج آقا- ارباب کیخسرو- آقا سید محمد رضای همدانی- آقا محمد بروجردی- حاج شیخ اسدالله- میرزا مرتضی نائینی- میرزا رضای مستوفی- آدینه محمد خان- مشیر حضور- فهیم‌الملک- میرزا قاسم خان- میرزا ابراهیم خان- معاضدالملک- لواءالدوله- حاج میرزا رضاخان- عزالملک- آقا شیخ حسین یزدی- حاج عزالممالک.
اسامی رد کنندگان:
آقا سید حسین اردبیلی- وحیدالملک- نیرالسلطان- آقا شیخ غلامحسین- آقا میرزا محمد علیخان- تربیت- ضیاءالملک- میرزا داودخان- آقا میرزا احمد- حاج محمد صادق- علی زاده- منتصرالسلطان- ابوالقاسم میرزا- آقا سید حسین کزازی- آقا سید جلیل- آقا شیخ محمد خیابانی- آقا شیخ ابراهیم زنجانی- صدرالعلماء خراسانی- آقا سید محمد رضای مساوات- شاهزاده سلیمان میرزا- آقا شیخ رضای دهخوارقانی- نجات- آقا شیخ مهدی نجم آبادی.
(مجدداً فقره چهارم از ماده اول که ماده چهارم می‌شود قرائت شد)
وحیدالملک- بنده مخالفت اساسی با این ماده ندارم فقط در مسئله اولی که راجع است به هشتاد هزار تومان از برای امنیه فارس از آقای وزیر داخله می‌خواستم سئوال کنم که می‌توانند جزئیات امنیه آن جا را یک اطلاعی به ما بدهند که اطمینانی حاصل شود که امنیه آن جا از روی یک ترتیب علمی صحیحی آورده شده است یا خیر.
وزیر داخله- در کابینه سابق وقتی که ژنرال مالیستا را می‌فرستادند از برای امنیه فارس در موقعی که یک ضرورت فوق العاده داشت یک بودجه ترتیب دادند از برای امنیه آن جا معادل هشتاد هزار تومان در سال بعد از آنکه ژنرال مالیستا وارد فارس شد و قدری عرض و طول فارس را دقت کرد و تحت نظر آورد یک تلگرافی کرد به توسط حکومت آن جا که کلیه فارس قریب هفت هزار نفر برای امنیه لازم دارد که با مخارج صاحب منصب و بروج و قلاعی که برای آنها لازم است در بعضی از نقاط تقریباً متجاوز از هشتصد هزار تومان تقاضا کرده بود و البته این مقدار خیلی گزاف است و دولت امروز نمی‌تواند فقط از برای امنیه فارس هشتصد هزار تومان خرج بکند ولی به ملاحظاتی که خوب مسبوق است خاطر نمایندگان لازم می داند دولت که عجالتاً میزان هشتاد هزار تومان را اعتبار بدهد به توسط بانک شاهنشاهی به امنیه فارس و این مسئله چون هنوز در مجلس نگذشته است به این جهت دولت هنوز داخل مذاکره با ژنرال مالیستا نشده است یعنی مذاکره شروع شده ولی هنوز نتیجه کامل حاصل نشده است و به این هشتاد هزار تومان می‌توان امنیه فارس را بطور کامل اداره کرد یا خیر و چون در این ضمن متخصصینی که برای ژاندارمری خواسته شده‌اند و مدخلیت کلی آنها هم خواهند داشت و آنها هم امروز و فردا حرکت می‌کنند شاید هم حرکت کرده باشند و بعد از اینکه این وجه استقراض از مجلس گذشت تقریباً مصادف خواهد شد با ورود آنها آنوقت با نظریات آنها و با تعاطی افکاریه با حکومت فارس و با ژنرال مالیستا بعمل می‌آید البته وزارت داخله امیدوار است که بتواند به این هشتاد هزار تومان امنیه آن جا را به حدی برساند که اسباب امنیت جنوب از طرق و شوارع بعمل بیاد.
رئیس- دیگر مخالفی نیست؟ رأی می‌گیریم به ماده چهارم. آقایانی که موافقند و تصویب می‌کنند ماده چهارم را ورقه سفید خواهند انداخت.
(شروع به اخذ آراء گردید حاج میرزا رضا خان به قرار ذیل اوراق رأی را احصاء نمود:
ورقه سفید (۴۳) ورقه آبی (۱۸)
اسامی رأی دهندگان:
- لسان‌الحکماء- مرتضی قلی خان نائینی- فهیم‌الملک- دکتر حاج رضاخان- رکن‌الممالک- میرزا علی اصفهانی- آدینه محمد خان- ادیب‌التجار- آقای شیخ علی شیرازی- شیبانی- دکتر لقمان- مصدق‌الممالک- انتظام‌الحکماء- دکتر اسمعیل‌خان- متین‌السلطنه- دکتر حیدر میرزا- آقا میرزا ابراهیم قمی- حاج وکیل‌الرعایا- دکتر امیر خان- حاج شیخعلی خراسانی- لواءالدوله- آقا محمد بروجردی- میرزا رضای مستوفی- حاج شیخ اسدالله- افتخارالواعظین- سعیدالاطباء- ارباب کیخسرو- طباطبائی- معدل‌الدوله- آقا سید محمد رضای همدانی- معززالملک- میرزا قاسم خان- حاج آقا- فرزانه- آقا میرزا ابراهیم مدرس- مشیر حضور- ناصرالاسلام- عزالملک- معین‌الرعایا- حاج عزالممالک- حاج میرزا رضاخان- میرزا ابراهیم خان- آقا سید جلیل- آقا میرزا محمد علیخان تربیت - ضیاءالممالک - آقا شیخ غلامحسین- آقا شیخ رضای دهخوارقانی- آقا میرزا احمد- ابوالقاسم میرزا- علی زاده- میرزا داودخان- منتصرالسلطان- آقا سید حسین اردبیلی- آقا سید حسین کزازی- آقا سید محمد رضای مساوات- وحیدالملک- آقا میرزا محمد نجات- آقا شیخ ابراهیم زنجانی- صدرالعلماء خراسانی- شاهزاده سلیمان میرزا
به اکثریت (۴۲) رأی تصویب شد. چون ماده پنجم مسترد شد ماده ششم را بخوانیم.
(ماده ششم به عبارت ذیل قرائت شد):
برای نظارت و مواظبت در تغییر لیره و خرید نقره از وجه استقراضی و نیز برای تهیه نقشه به جهت تفتیش مخارج مذکور فوق و حصول اطمینان کامل از اینکه وجوه کاملاً در محل خود به مصرف می‌رسند کمیسیونی مختلط از نمایندگان وزارتخانه‌های مختلفه در تحت ریاست وزیر مالیه و نیابت ریاست رئیس کل گمرکات تشکیل می‌شود اعضاء کمیسیون مزبور هفت نفر از مستخدمین اروپائی و هفت نفر از مستخدمین ایرانی به انتخاب وزارتخانه‌ها خواهند بود مستخدمین آمریکائی هم پس از ورود عضو این کمیسیون خواهند بود.
رئیس- مخالفی هست؟
وحیدالملک و سلیمان میرزا- بله هست.
رئیس- آقای سلیمان میرزا بفرمائید.
سلیمان میرزا - این ماده ششم ترتیب نظارت و تفتیش است ولیکن بنده این جا یک اشکالی دارم که گمان می‌کنم آنرا باید رفع کرد اگر اکثریت و هیئت وزراء صلاح بدانند و آن این است که ما مستخدمین آمریکائی را خواسته‌ایم و وارد هم شده‌اند آنها گویا بر حسب شغل ترجیح دارند بر مستخدمین بلژیکی که به حسب مأموریت و شغل رسمی که دارند زیرا که آنها مستشار کل مالیه هستند و از برای این کار مستخدم شده و ادارات گمرک یکی از ادارات جزء وزارت مالیه است پس چطور کمیسیون در نظر گرفته است که نیابت ریاست این کمیسیون تفتیش را بدهند به رئیس کل گمرکات و مستخدمین آمریکائی را عضو این کمیسیون بکنند بنده گمان می‌کنم به این ترتیب آن وقت این مستشارهای ما نتوانند کاری بکنند زیرا که در صورتی که در ترتیب استخدامشان این‌ها مقدم هستند شغلاً و مرتباً جزء باشند و زیر دست واقع شوند چگونه می‌تواند این مستشارهای آمریکائی تازه وارد در کار آنها دخالت بکنند به عقیده بنده این باید تغییر داده شود اگر اکثریت صلاح بدانند واِلا اگر این را هم اکثریت صلاح نداند باز معلوم است آنچه اکثریت حکم کند همان قاطع است ولی نظر بنده این است که اگر ما بخواهیم که این مستخدمین آمریکائی کار بکنند و از وجود آنها استفاده بکنیم این ترتیب اگر از مجلس بگذرد یک تضییقی است که بدایه برای آنها شده است و در آتیه هیچکاری نمی‌توانند بکنند. به عقیده بنده با اینکه هیچ نایب رئیس را معین نکنند یا اگر معین کردند با آنکه مستشار و رئیس مالیه است از مستخدمین آمریکائی به آن واگذار کنند و یک اصلاح عبارتی هم در آخر این ماده لازم است بشود چون نوشته است مستخدمین آمریکائی هم پس از ورود عضو این کمیسیون خواهند بود چون آنها وارد شده‌اند حالا دیگر این عبارت جا ندارد این جا گذارده شود یعنی این پس از ورود زیادی است و بعدهم خیلی اهمیت می‌دهم باز به این نیابت ریاست که این مقام قانوناً حق مستشار مالیه است و این کلمه که نیابت ریاست با رئیس گمرکات است باید برداشته شود واِلا این مستخدمینی که خواستم کاری نمی‌توانند بکنند دیگر بسته به نظر اکثریت است که چه رأی بدهند.
فهیم الملک- راجع به ترتیبی که برای تفتیش این جا ذکر شد اولاً موقعی که این ماده این جا نوشته شده بود هنوز این حضرات وارد نشده بودند و مخصوصاً از ابتدائی که این لایحه استقراض پیشنهاد شده بود این شرط قید شده بود ولی در این راپُرت اخیر کمیسیون آنها را در نظر گرفته بود و در این ترتیبی که داده نظر مخصوص داشته‌اند آن این است که هیئت مشاوره تهیه نظامنامه تفتیش را نباید با خود هیئت تفتیش مخلوط کرده این جا دو چیز است یکی این کمیسیون که فقط هیئت مشاوره است که از برای هیئت وزراء کمک می‌کنند در ترتیب تفتیش و تسعیر نقره و بعد نظامنامه‌ای برای تفتیش کلیه مملکتی می‌نویسند که بعد باید آن هیئت تفتیش به موقع اجرا بگذارند این هیئت یعنی این کمیسیون مختلطی که در این جا نوشته شده است این‌ها مفتش نخواهند بود و به دست آنها این تفتیش بعمل نخواهد آمد کسی که تفتیش به دست او عمل می‌آید غیر از این‌ها است باید این‌ها لایحه‌ای تهیه بکنند باید یک اطلاعات مملکتی داشته باشند باید یک هیئتی که اطلاعات کامل از مرکز و از ولایات دارد و از روی اطلاعات کاملی که در امور مالیه دارد لایحه برای تفتیش بنویسند و در ضمن این مسئله هم در نظر بود که مستخدمین جدید هم که وارد شدند باید کمک کنند و در آن کمیسیون عضو باشند و در آن نظارت داشته باشند و این یک کمکی است که به این مستخدمین شده است زیرا که اگر بنا بود که این‌ها مستقیماً بیایند و بروند در اداره خودشان بنشینند و به تدریج تحصیل اطلاعات بکنند یقیناً به این زودی موفق نمی‌شدند و اطلاعات تحصیل نمی‌کردند تا اینکه در یک چنین کمیسیونی از اشخاص لایق با اطلاع بنشینند و شور بکنند و زودتر مسبوق شوند وقتی که آن لایحه تفتیش تهیه شد باید به دست آن مستخدمین به موقع اجرا گذارده شود و اینرا هم باید بدانیم که این‌ها دو نفرشان مخوصصاً مأمور تفتیش هستند یکی برای خزانه و یکی برای مالیات مستقیم که هنوز وارد نشده است او همینقدر می‌تواند بکند که در این جا در آن اداره تفتیش ریاست بکند و در خارج از مرکز باز عجالتاً محتاج خواهند شد به آن مأمورین اروپائی دیگر که دولت در ولایات دارد و باید در آن جاهائی که ندارد بدست یاری همان مأمورین تفتیش کنند و آن مأمورین آشناتر هستند به دستورالعمل رئیس مرکزی خودشان تا به دستور رئیس جدیدی که تازه وارد شده است و شاید خودشان هم مقر باشند که هنوز اطلاع کاملی ندارند این است که این هیئت مشاوره را علیحده و تفیتش را علیحده کرده‌اند یعنی لایحه تفتیش را این هیئت می‌نویسند و می‌فرستند پیش وزراء و به مجلس می‌آید و از مجلس می‌گذرد و این هیئت مشاوره است تا موقعی که وزراء لازم می دانند آنوقت که این لایحه گذشت دیگر این کمیسیون حالیه وجودش چنان لزوم نخواهد داشت و کار خواهد افتاد به دست آن هائی که این کار را باید بکنند و باید این لایحه تفتیشیه را به موقع اجرا بگذارند و گویا آقایان هم خودشان تصدیق بکنند که امروز وجود این مأموریتی که سابقه داشته این لایحه را بنویسند بهتر باشد از آن اشخاصی که هنوز اطلاع ندارند و باید به آنها کمک کرد و همراهی کرد بنا باشد ما از حالا بعضی عنوانات را می‌آوریم روی کار اسباب این ا ست که بین هیئت جدید و هیئت سابقه را یک مغایرتی تصور کنیم و شاید از برای آتیه یک اشکالاتی فراهم بشود و حالا این لایحه را اگر این‌ها بنویسند و به توسط همان مأمورین بلژیکی که در ولایات دارند به موقع اجرا بگذارند البته نتیجه و اثرش بیشتر خواهد بود و آن لایحه هم به مجلس خواهد آمد و ملاحظه می فرمائید که چه ترتیبی از برای شرایطش معین کرده‌اند
وحیدالملک - اظهاراتی که آقای مخبر فرمودند بنده را قانع نکرد آن مقصودی را هم که حضرت والا سلیمان میرزا داشتند این بود که چون حضرات به سمت ریاست در اداره خودشان دارند و گمرکات هم یکی از ادارات مالیه ا ست نیابت ریاست باید به یکی از آنها که از همه بزرگتر است تفویض شود و در حقیقت از اطلاعات رئیس گمرک و مستخدمین بلژیکی استفاده خواهد شد. عمده مسئله استفاده نبود مقصود حفظ نزاکت در درجه و شأن و مقام و کار بود. بنده می‌خواهم دو مسئله از وزیر مالیه سئوال کنم در این جا نوشته شده است که این کمیسیون که شرحش در این ماده هست تشکیل می‌شود و در آتیه چون اهمیت این ماده را خود وزیر مالیه تصدیق خواهند فرمود بنده می‌خواستم از آقای وزیر مالیه سئوال بکنم که این لایحه تفتیشیه کی تمام می‌شود و می‌آید به مجلس این یک سئوال بنده است دیگر آن فقره سه گانه که در ماده اول نوشته شده است آنها توقیف خواهند بود تا وقتی که این لایحه تفتیشیه از مجلس بگذرد یا اینکه آنها را آقای وزیر مالیه فوراً به موقع عمل خواهند آورد.
وزیر مالیه- اظهاراتی که آقای فهیم‌الملک مخبر کمیسیون کردند آقای وحیدالملک درست توجه نفرمودند آقای فهیم‌الملک گفتند این هیئت هیئتِ مشاوره است که مدتی است تشکیل شده نه اینکه حالا تازه می‌خواهد تشکیل شود مدتی است تشکیل شده است و ترتیب تفتیش این مسئله را نوشته‌اند در واقع کار این مسئله تا یک درجه تمام شده است بعد از آن یک هیئت عامله باید مواظب این کار باشد اما اینکه آقای وحیدالملک پرسیدند که این لایحه ترتیب تفتیش کی به مجلس خواهد آمد گمان بده این است که این قبل از یک هفته به مجلس بیاید و اینکه فرمودند آیا ممکن است قبل از اینکه این لایحه تفتیش بگذرد شروع به عملیات آن مواد خواهد شد یا خیر بنده جواباً عرض می کم که خیر این موقوف خواهد بود به اینکه آن ترتیب تفتیش به تصویب مجلس شورای ملی برسد.
وزیر امور خارجه- این مسئله تفتیش در کابینه سابق که بنده هم بودم به تصویب وزرای سابق مقرر شد که موسیو (مورنارد) را خواسته‌اند و به او تعلیمات داده‌اند و او هم پروگرام و دستورالعمل اولیه را به مجلس وزرای سابق پیشنهاد کرد و آنها هم مطالعه کرده و تصویب کردند که به آن ترتیب و به آن نظامنامه اقدام بکنند و تشکیل این کمیسیون و بعد از آن هم که این کمیسیون تشکیل شد به ترتیبی که این جا نوشته شده است همین هیئت لایه تفتیشیه خودشان را حاضر کردند که همینطوری که آقای وزیر مالیه اظهار کردند قبل از یک هفته به مجلس پیشنهاد شود ولی این نکته را می‌خواستم عرض بکنم که این مستخدمین اروپائی و آمریکائی که ما داریم دولت باید آنها را با یک حسن مناسباتی نگاه بدارد که آن حسن مناسبات پیشرفت کار شود و اسبابی فراهم نشود که موجب عدم پیشرفت کار باشد و بعضی محظورات و مشکلات برای دولت فراهم نیاورند و باید حسن مناسبات آنها را ملحوظ داشت این‌ها هم هر کدامشان یک وظیفه مخصوصی خواهند داشت مطابق آن پیشنهادی که در مجلس تصویب شده است برای آن وظایف مستخدمین شده‌اند همچنین آن مستخدمین بلژیکی هم وظایفی دارند که برای آن وظائف استخدام شده‌اند و کارشان معین است و این‌ها را باید به مراتب وظیفه خودشان نگاه داشت که حس مناسبات هم ملاحظه بشود و از بین نرفته باشد و محظوراتی هم پیش نیاید.
رئیس- گویا مذاکرات کافی است. دو فقره اصلاح پیشنهاد شده است یکی از آقای معاضدالملک و یکی هم از دکتر علیخان و چند نفر دیگر و پیشنهاد معاضدالملک قرائت می‌شود.
(به عبارت ذیل قرائت شد)
- بنده پیشنهاد می‌کنم که قسمت اخیر ماده شش اینطور نوشته شود: کمیسیونی مختلط از نمایندگان وزارتخانه‌های مختلفه در تحت ریاست وزیر مالیه تشکیل می‌شود اعضای کمیسیون مزبور ده نفر از مستخدمین خارجه و ۷ نفر از مستخدمین ایرانی که به انتخاب وزراء خواهد بود عضو این کمیسیون می‌شوند.
وزیر خارجه - بنده در این مسئله توضیح دارم این یک مسئله است که گذشت و به یک مستخدم رجوع کرده‌اند یک اسباب زحمتی جهت فراهم کردن و جز آنکه نتیجه سوء حاصل کند دیگر ثمری ندارد.
وزیر مالیه- این پیشنهاد بی موقع است بواسطه این که این هیئت تشکیل شده است برای یک ترتیبی و آن ترتیب را هم داده‌اند و گذشته است. چیز گذشته را چه رأی می‌گیرید؟
معاضدالملک- بنده تصور می‌کنم تفتیش نایب رئیس کمیسیون تفتیش وظیفه مجلس نیست این از وظیفه اعضاء کمیسیون است و باید خود اعضای کمیسیون یک نفر را به اکثریت از بین خودشان انتخاب کنند و بنده این پیشنهاد را که کردم برای این بود که ۸ نفر مستخدمین بین اروپائی که حاضرند ۳ نفر هم آمریکائی که رسیده‌اند ۸ نفر هم از وزارتخانه‌ها این‌ها از میان خودشان به اکثریت یک نفر نایب رئیس انتخاب می‌کنند و هیچ تولید اشکال نخواهد شد.
وزیر خارجه - بنده عرض می‌کنم که این مسئله گذشته را چرا تعقیب می‌کند و اسباب زحمت فراهم می‌کند منتهی اگر می‌خواهید اسم ببرید می‌توانید بگوئید مطابق ترتیبی که وزراء داده‌اند واِلا چیز گذشته را بی جهت اسباب زحمت نباید فراهم آورد.
فهیم الملک – سابقاً اینطور پیشنهاد شد از طرف وزراء کمیسیون هم همین طور نوشت یک کمیسیون در ابتداء در این پیشنهاد خواستند داخل جزئیات شوند ولی مطلب طول کشید و همین طول کشیدن و عقب افتادن بعضی تغییرات در نظریات اولیه وارد می‌آورد و همین طور که حالا می‌بینیم بعضی مواد را ناچار می‌شویم تغییر بدهیم و در این ماده هم با آن وصفی که آنروز نوشته‌ایم خیلی تفاوت دارد و آنوقت هنوز کمیسیونی تشکیل نشده بود و کمیسیون قوانین مالیه اصرار داشت و می‌خواست در تحت نیابت ریاست یکی از مأمورین اروپائی تشکیل شده است و یک درجه هم به وظایف خودشان عمل کرده‌اند خوب است ما از این مسئله صرف نظر بکنیم یعنی نیابت ریاست را به همانطوری که اظهار کردند واگذار کنیم به نظر هیئت وزراء همان طوری که پیشنهاد کرده‌اند همین قدر ما قید بکنیم و یک کمیسیونی در تحت ریاست وزیر مالیه تشکیل شود و چون مستخدمین آمریکائی هم وارد شده‌اند لازم نیست دیگر بگوئیم پس از ورود ولی از عده مستخدمین خارجه ده نفر را بنده حرف دارم زیرا که نداریم ده نفر یکی دو نفر آنها رفته‌اند و همان عده آمریکائی‌ها به چای آنها آمده‌اند و الآن گویا ۸ نفر مستخدم خارجه داریم و همینقدر هم کافی است و بعلاوه هم ۷ نفر از وزارتخانه‌ها خواسته‌ایم این می‌شود ۱۵ نفر کافی است زیادتر اسباب زحمت می‌شود آقای معاضدالملک هم آن پیشنهاد خودشان را که ۷ نفر اروپائی و ۳ نفر آمریکائی نوشته‌اند کلیه هشت نفر مستخدمین خارجه بکنند که داریم و ۷ نفر هم از وزارت خانه‌ها در تحت ریاست وزیر مالیه این کمیسیون تشکیل شود وزیر مالیه هم این بار قبول می‌کند.
دکتر علیخان- به ترتیبی که آقای مخبر فرمودند بنده هم قانع شدم و پیشنهاد خودم را مسترد می‌دارم.
معاضدالملک- بنده هم پیشنهاد خودم را همان ۸ نفر از مستخدمین خارجه می‌کنم.
رئیس- پس یک اصلاحی است از آقای معززالملک قرائت می‌شود و رأی می‌گیریم.
معززالملک- بنده هم پیشنهاد اصلاحیه خودم را مسترد می‌دارم.
رئیس- پس مجدداً قرائت می‌شود به قابل توجه بودن. رأی می‌گیریم.
فهیم الملک- این را به همان ماده ۶ منظم کنید بخوانید و رأی بگیرید.
رئیس- خیر نمی‌توانم به جهت این که این اصلاح است مطابق ماده ۳۳ باید به کمیسیون برگردد.
فهیم الملک - چون کمیسیون قبول کرده است می‌شود.
رئیس- بسیار خوب قرائت می‌شود منضماً
(مجدداً قرائت شد به عبارت ذیل)
- ماده دویم و فقره ششم - برای نظارت و مواظبت در تسعیر لیره و خرید نقره از وجه استقراض و نیز برای تهیه نقشه به جهت تفتیش مخارج مذکور فوق و حصول اطمینان کامل از اینکه وجوه کاملاً در محل خود به مصرف می‌رسد کمیسیونی مختلط از نمایندگان وزارتخانه‌های مختلفه در تحت ریاست وزیر مالیه تشکیل می‌شود اعضاء کمیسیون مزبوره هشت نفر از مستخدمین خارجه و هفت نفر از مستخدمین ایرانی که به انتخاب وزراء خواهند بود عضو این کمیسیون می‌شوند.
رئیس- رأی می‌گیریم به این ماده همینطوری که قرائت شد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند
(به اکثریت تصویب شد)
رئیس- ماده هفتم قرائت می‌شود
ماده ۷- کمیسیون مزبور ترتیبی را که برای تفتیش و نظارت در مخارج و مصارف قشون صلاح بدانند اعم از اینکه از وجه استقراضی باشد یا از عایدات دیگر دولت و نیز ترتیب تفتیش سایر مخارج و عایدات دولتی را به صورت لایحه به هیئت وزراء پیشنهاد می‌نماید تا پس از تصویب آنها به توسط وزیر مالیه به مجلس شورای ملی پیشنهاد شود.
رئیس- آقای سلیمان میرزا مخالف هستید؟
سلیمان میرزا - خیر
رئیس- آقای وحیدالملک شما مخالفید؟
وحیدالملک- بلی.
رئیس- بفرمائید
وحیدالملک - بنده اولاً این ماده را یک قدری خارج می دانم از مفاد این لایحه از برای اینکه ما داریم در لایحه خرج در تفتیش یک وجوه معینی گفتگو می‌کنیم و رأی می‌گیریم این کمیسیون کارش را راجع می‌شود به سایر مواد بودجه مملکت و این خارج است از موضوع و ثانیاً بهتر آنست حالا که مستخدمین آمریکائی ما آمده‌اند از روی خیلی توجه و دقت یک لایه تفتیشیه بنویسند و به مجلس پیشنهاد بکنند به این طریق قانون بگذرد برای تمام مملکت به موقع اجرا گذارده شود تا اینکه تفتیش در کلیه جمع و خرج بودجه از روی موازین علمی و بعمل بیاید بنده این ماده را این جا ناقص و خارج از موضع می دانم و کافی هم نمی دانم. آقایان گمان نکنند که بنده بر ضد تفتیش هستم خیر، می‌خواهم کاملاً تفتیش و نظارت بشود کمیسیونی که به این شکل تشکیل می‌شود شاید مناسبت نداشته باشد که در تمام بودجه خرج و دخل مملکت تصرفات قانونی بکند این ماده نه کافی است و نه اینکه دخل موضوع این لایحه است لهذا اگر این ماده از این جا حذف شود و بعد از دقت وافی به طریق لایحه قانونی پیشنهاد مجلس شود آنوقت اصلح خواهد بود.
فهیم‌الملک – تمام دقت‌هایی که راجع به تفتیش از ابتدا تا حال کرده‌ایم راجع به این ماده است در ماده قبل گفتیم که یک هیئتی تشکیل می‌شود اما چه بکند آن هیئت و چه قسم باید تفتیش بکند. آن ماده پیش هیچ حاکی از این نیست که آن ترتیباتی را که کمیسیون از برای تفتیش لازم می داند آیا باید فقط به تصویب هیئت وزراء باشد یا خیر به نظر مجلس هم باید برسد در آن ماده هیچ معلوم نیست تا در یک ماده دیگر تکلیف کمیسیون را معین بکنیم. کمیسیون نمی‌تواند مشغول کار باشد و فرمودید که این جا راجع می‌شود به کلیه عایدات مملکت بطوری که در جلسات سابق عرض کردم این جا هیچ فایده ندارد اگر ما تفتیش را منحصر به همین جزئی وجه بکنیم. ما می گوئیم که ۱۲ کرور حقوق باید به قشون بدهیم سه کرور او را تفتیش کنیم نه کرور دیگر را بدون تفتیش بگذاریم تا آن نه کرور او تفتیش بکنیم. از تفتیش این سه کرور هیچ استفاده نخواهیم کرد. کمیسیون اینطور صلاح دانست که کمیسیون تشکیل می‌شود از برای تهیه لایحه تفتیش برای کلیه جمع و خرج بودجه مملکتی تا همانطوری که مقصود آقای وحیدالملک است لایحه قانون تفتیش باشد که به نظر مجلس برسد و تفتیش در این مصارف بشود این لایحه را کی باید بنویسد جز اینکه یک هیئتی از متخصصین باید بنویسند عجالتاً به موجب ماده که سابق رأی داده شد کمیسیونی قانوناً تشکیل می‌شود و یک لایحه برای تفتیش بنویسند به هیئت وزراء می‌دهند هیئت وزراء هم به مجلس پیشنهاد می‌کند از برای وجه استقراض و کلیه مصارف و اگر ما بخواهیم این ماده را حذف کنیم تمام آنچه از اول تا حال دقت کرده‌ایم برای اینکه تفتیش بعمل بیاید به هدر رفته است.
رئیس- گویا مذاکرات کافی باشد. (اظهار شد کافی است) یک پیشنهادی شده است از آقای وحیدالملک ولی این جا جایش نیست.
وزیر مالیه - بنده عرض می‌کنم بطوری که آن دو فقره را رجوع کردید به کمیسیون حالا هم تقاضا می‌کنم این یکی هم به کمیسیون برگردد و در روز پنجشنبه که در آن خصوص مذاکره می‌شود در این هم مذاکره می‌کنیم و یک مرتبه از مجلس بگذرد.
فهیم‌الملک - بنده تصور می‌کنم کمیسیون نظر جدیدی ندارد این ماده از اولی که لایحه استقراض پیشنهاد شد در کمیسیون تهیه شده و تا آخر هم تغییر ندادند. گمان می‌کنم لازم نباشد که برگردد به کمیسیون تا لایحه تفتیش تهیه شود و بیاید به مجلس.
رئیس- رأی می‌گیریم به این ماده هفت. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
به اکثریت تصویب شد. شور در دو فقره این لایحه می‌ماند برای پنجشنبه آتیه (وزراء حرکت کرده رفتند)
(اظهار شد که بعضی سئوالات از وزراء داشتیم)
رئیس- روز پنجشنبه که تشریف می‌آورید قبل از آنکه داخل شور در لایحه شویم اول سئوالات می‌شود. و آقای حاج آقا اجازه خواسته‌اند که نسبتی که به اکثریت داده شده توضیح بدهند.
حاج آقا - بنده در ضمن شور و مواد این لایحه که از طرف اقلیت اعتراض شده به این مواد چون وزراء خودشان مدافعه می‌کردند هیچ به بنده نوبه نرسید واِلا همان جاها می‌خواستم بعضی عرایضی که داشتم بکنم ولی لازم می دانم که همانطور که در جلسه سابق وقتی که در کلیات استقراض و اساس استقراض صحبت می‌شد بعضی عرایض کردم و حالا هم لازم می دانم که بعضی عرایضی بکنم بنده تقدیس می‌کنم باز آن فرمایشی که آقای وحیدالملک فرمودند که اگر از روی حقیقت بعضی مطالب گفته شود و طالب حقیقت باشیم و از روی حقیقت رأی بدهیم مطلب صحیح می‌شود بلی اگر به نظر صحیح رأی دادیم البته در نظر ملت هم صحیح می‌رسد و چیزی که ضمناً گفتگو شد گفتند که یک فرضی از طرف اکثریت بر ملت تحمیل شد بدیهی است هر چیزی که از مجلس بگذرد از طرف اکثریت خواهد بود یا به اتفاق و البته نظر اکثریت مجلس شورای ملی همیشه بر آنچیزی که صلاح ملت و مملکت هست باید باشد که آن رأی را که می‌دهند در پیشگاه موکلین خودشان واقعاً مسئول نباشند و با یک وجدان پاکی در مقابل ملت بتوانند ثابت کنند که موافق مصلحت و حقیقت بشود یک لایحه که از مجلس شورای ملی در خصوص استقراض گذشت چون لازم است تمام ملت ایران حقیقت را بدانند باید آشکار گفت این لایحه استقراض را اکثریت مجلس وقتی که در مقام مخارج و مصارف او کرده بود هیچوقت در ایران این تفتیش و سعی در محل مصرف شدن پولی نشده بود این را به جهت بعضی از مخارج مخصوصه تصویب کردند که فی‌الحقیقه فلسفه اش راجع و تخصیص به دو ماده می‌شود یکی برای امنیت مملکت ایران یکی برای حفظ شرف دولت و ملت ایران اما آنچیزی که راجع به امنیت مملکت بود مخارج قشون و امنیه بود که برای حفظ حدود و ثغور مملکت اکثریت تصویب کرد و یکی دیگر هم راجع به حقوق عقب افتاده مأمورین دولت ایران در خارجه بود که بنده با کمال اختصار عرض می‌کنم که همه ملت بدانند که آنهم حفظ شرف و آبروی دولت و ملت است در ممالک خارجه در نظر اجنبی و این مخارجی که اکثریت تصدیق و تصویب کرد به نام امنیت مملکت و شرف دولت و ملت ایران تصویب کرده و رأی داد و هر دو فقره را تا آخرین درجه برای مملکت لازم می‌دانست بلکه هر آدم معمولی و هر انسان وطن پرستی که هوای ایران را استنشاق کرده باشد می داند که این مخارج از الزم مخارجی که لازم است برای این مملکت بود و از چیزهائی که وجودش خیلی لازم بود دانست و اهمیت داد و اکثریت بواسطه همین مطلب این دو ماده را تصویب کرد و تصدیق نمود و از این دو ماده بیرون نیست یکی راجع به امنیت مملکت ایران و یکی راجع به شرف ملت ایران و بعضی تفسیرات و کنایات که ضمناً گفته می‌شود که هر چیزی با چهل و یک رأی فوری تصویب می‌شود البته واضح است چهل و یک رأی که بیرون می‌آید از روی واقع و مصلحت است و از شاهزاده سلیمان میرزا به نام اکثریت مجلس شورای ملی تمنا می‌کنم که دیگر از این کنایات نفرمایند.
رئیس- شما بنا بود که یک توضیح مختصری بدهید حالا اینکه اینطور مفصل گفته شد مجبورم که به یک نفر هم از اقلیت اجازه بدهم.
سلیمان میرزا – البته چیزی که از مجلس می‌گذرد یا به اکثریت می‌گذرد یا باتفاق در این هیچ گفتگوئی نیست هر چند این مطلب مکرر گفته شد ولی باز برای اینکه سوء تفاهمی نشده باشد عرض می‌کنم مسئول هر امری که از مجلس بگذرد اکثریت است خوب یا بد و اگر هم آقای وحیدالملک اظهاری فرمودند اکثریت نوعی بود و بنده هم اگر غالباً می‌گویم ۴۱ رأی باز خودم را محق می دانم و می‌گویم ۴۱ رأی و هیچ گوشه تعریضی نیست خیلی جای تمجید است که اکثریت ثابتی باشد اگر بنده بگویم ۴۱ رأی در می‌آید چرا بدتان می‌آید می خواهید بگویم ۳۸ رأی و کمتر اینطور بگویم بعد از این خواهم گفت و آن باید به شما برخورد واِلا اگر در ضمن نطقم بگویم همیشه چهل و یک رأی بیرون می‌آید این موافق میل شما است اینرا گله می‌کنند این را تعریضی می گویند از همه آقایانی که منصف هستند انصاف می‌خواهم که آیا ممکن است اینرا بطور کنایه و تعریضی گفت یا تحسین و تمجید؟ بنده باز هم می‌گویم مسئول مملکت همان چهل و یک رأیی است که داده می‌شود و ما هم در موقع خودمان مسئولیت مان اینقدر است که تنقیدات خودمان را بکنیم حالا اگر قبول شد قبول و اگر قبول نشد که خودتان می دانید باز ۴۱ رأی می‌دهند و آن ۴۱ رأی در پیش ملت مسئول صحت و سقم مطلب است و مسئول این قرض از خوب و بد همان اکثریت ۴۱ رأی هیئت مؤتلفه است.
رئیس- آقای آقا شیخ اسدالله نوشته‌اند که در باب اخطاری که به شما کردم اجازه نطق خواسته‌اید موافق کدام نظامنامه دستور شد.
جلسه آتیه پنجشنبه ۱۹ بقیه شور در لایحه مخارج استقراض - راپُرت کمیسیون بودجه راجع به مدرسه سیاسی و کتابخانه- ایضاً راپُرت کمیسیون بودجه راجع به تخفیف صنف دباغ و صباغ کاشان- قانون پستی.
دستور شنبه ۲۱ لایحه تفتیشیه وجه استقراض - راپُرت کمیسیون بودجه راجع به خانواری مرحوم حجت الاسلام
بهبهانی - بودجه مجلس راجع به سنه تنگوزئیل سه شنبه ۲۴ راپُرت کمیسیون بودجه راجع به یوسف مجاهد - قانون قبول و نکول بروات
افتخارالواعظین- بنده باز استدعا می‌کنم کما اینکه در هیئت رئیسه آمدم اظهار کردم که راپُرت کمیسیون فواید عامه در باب تعرفه حقوق مخابرات تلگرافی جزء دستور شود و یادداشت هم فرمودید.
رئیس- صحیح است فراموش شده بود. روز سه شنبه ۲۴ بعد از قانون قبول و نکول بروات راپُرت کمیسیون فواید عامه جزء دستور است.
آقا سید جلیل - کمیسیون اصلاح نظامنامه انتخابات که تشکیل شده است تاکنون هیچ اطلاعی به ما نرسیده است از آن کمیسیون و بنده می‌بینم در تمام جراید ولایات و ایالات نوشته‌اند و منتظرند که برای انتخابات آتیه چه اقدامی شده است و از قراری که می‌شنویم آقایانی که برای عضویت این کمیسیون انتخاب شده‌اند اغلب حاضر نمی‌شوند اگر واقع آن هائی که حاضر نمی‌شوند و خیلی کار دارند نمی‌توانند حاضر شوند استعفا بدهند تا اشخاصی که کار ندارند انتخاب شوند که حاضر شوند مردم را از انتظار بیرون بیاورند و باز هم استدعا می‌کنم از اعضاء این کمیسیون که اگر می‌توانند حاضر شوند به خدمت حاضر شوند و اینکار را انجام بدهند.
متین‌السلطنه - بنده چون عضو کمیسیون انتخابات هستم اجازه می فرمائید عرض کنم؟
رئیس- بله بفرمائید.
متین‌السلطنه - کمیسیون نظامنامه انتخابات مشغول کار بوده‌اند و حاضر شده‌اند در هفته سه جلسه تشکیل شده است و مذاکره نموده‌اند فقط در جلسه آخر چند نفر از اعضاء حاضر نشدند و جهت هم این بود که عرض کردم یک انتظاری داریم که آن هم دست کمیسیون نیست خارج از دست کمیسیون است و آن تشکیل حوزه‌های انتخابیه است که از وزارت داخله خواسته‌ایم یعنی وزارت داخله حاضر شده است که حوزه بندی انتخابات را بفرستند و پس از آنکه به کمیسیون آمد ما هم نظرات خودمان را در آنها بکنیم و آن تشکیلات گویا تمام شده همین دو روزه خواهند داد و چنانچه عرض کردم باستثنای یکی دو نفر که یکی آقای حاج امام جمعه که افسوس دارم از اول حاضر نشده‌اند ولی مابقی حاضر شده‌اند ولی تقریباً در کمیسیون یک مرتبه نظامنامه انتخابات را جرح و تعدیل کرده‌ایم و به عنوان شور اول مذاکره کرده‌ایم و نظرات کمیسیون معلوم شده است که چیست فقط یک نظر ثانوی لازم است که کمیسیون بتواند راپُرت قطعی خودش را به مجلس بدهد و امیدوارم همینکه تشکیلات حوزه انتخابیه برسد دیگر کاری نداشته باشد زودتر به مجلس بیاید.
آقا شیخ اسدالله- اخطار نظامنامه دارم. ماده ۱۲۶
رئیس- ماده ۱۲۶ راجع به جنابعالی نیست راجع به ناطقی است که به او اخطار شده باشد.
شیخ اسدالله- خیر اجازه بدهید بخوانم ماده را.
رئیس- بخوانید.
ماده ۱۲۶- ناطقی که به او اخطاری شده و اطاعت نماید هرگاه برای برائت ذمه اجازه نطق بخواهد داده خواهد شد. هر نماینده که بدون اجازه حرف زده یا نطقی نماید و از این جهت به او اخطاری شود هر گاه برای برائت ذمه اجازه نطقی بخواهد داده نخواهد شد مگر در آخر جلسه اِلا اینکه رئیس اجازه نطق را مقتضی بداند پس از بیانات نماینده در برائت ذمه خود هرگاه رئیس قانع نشده و اخطار را در مورد آن شخص برقرار داشت مراتب را منشی‌ها یادداشت خواهند کرد.
رئیس- بله این راجع به یک نماینده‌ای است که بی اجازه نطق کند نه آنکه از دایره نظم خارج شود و داد و بیداد بکند.
مجلس یک ساعت از شب گذشته ختم گردید.