مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۳ خرداد ۱۲۸۷ نشست ۲۸۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۳ خرداد ۱۲۸۷ نشست ۲۸۷
مذاکرات دارالشورای ملی ۳ شنبه ۱۶ جمادی الاولی ۱۳۲۶
یک ساعت بغروب مانده مجلس منعقد شد.
خلاصه مذاکرات جلسه قبل قرائت گردید.
رئیس- بعد از آن که آن روز مجلس مقدس رأی داد که هیئتی از طرف مجلس مقدس بحضور مبارک اعلیحضرت همایونی شرفیاب شده و لایحه که از طرف مجلس نوشته شده بود تقدیم حضور مبارک شود برای شرفیابی وقت خواسته بودیم و برای امروز وقت را معین فرمودند لهذا هیئت مزبوره شرفیاب شده و لایحه را تقدیم داشتند در جواب فرمودند که جواب را نوشته خواهم فرستاد و بعضی فرمایشات شفاهی هم فرمودند که ماحصل آن این بود که من همانطور که از سابق کمال همراهی و مساعدت را با مجلس مقدس داشتم حالا هم دارم و خواهم داشت و من خود عاشق این اساس هستم و جواب لایحه هم صادر و فرستاده خواهد شد این بود فرمایشات اعلیحضرت همایونی.
وکیل التجار- بنده متحیرم از اینکه وقتی که یک هیئتی بحضور اعلیحضرت همایونی مشرف می‌شوند غیر از اظهار همراهی از اعلیحضرت همایونی چیزی شنیده و دیده نمی‌شود و در واقع غیر مهم نباید باشد و از طرف نمایندگان ملت هم غیر از جریان امور از مجرای قانون و جریان قانون تاکنون چیزی دیده نشده و با این حال بنده نمیدانم از چیست که اینگونه اسباب اختلال فراهم می‌آید و برای چیست و عاقبت آن معلوم نیست که چه می‌شود و بدیهی است که مجلس شورای ملی تاکنون غیر از صلح و مسالمت راه دیگری نپیموده و نخواهد هم پیمود و این همه تلگرافاتی که از ولایات می‌رسد تا حال جواب آنها داده نشده و همین نرسیدن جواب تلگرافات باعث تشویش خاطر آنان خواهد بود آن روز که می‌خواستند مردم را از مسجد متفرق کند با آن ایستادگی مردم که فی الجمله سوءظنی هم از بعضی حاصل کرده بودند بهر نحوی بود مجلس آنها را متفرق نمود و همه این مطالب را بردباری نموده تحمل کرده در اینصورت با اینحال اغتشاش ولایات مجلس باید بهر طوری که هست بتوسط وزراء مسئول زودتر جواب این لایحه را بخواهد تا اینکه جواب تلگرافات ولایات داده شود وهمه میدانند که این فصل فصل زراعت مردم است این هیجان وتعطیل چقدر اسباب خسارت و ضرر خواهد شد هر گاه این طوری که اظهار همراهی و مساعدت فرمودند و از این راه اطمینانی برای وکلاء حاصل است زودتر بیک نحوی ولایات را ساکت نمایند وهر گاه باز همان اشخاص که اسباب این فتنه وفساد هسند حال هم نگذارند که اصلاحی شود آنوقت هم مجلس باید تکلیف خود را بداند تا اینکه تکلیف مردم هم معلوم شده زودتر آسوده شوند.
وکیل الرعایا- همه چیز را می‌بینیم برخلاف آن چیز که می‌شنویم نمیدانیم که راحتی ده نفر یا صد نفر یا هزار نفر برای یک مملکت کافی است که تا ما هم بتکلیف خود عمل نماییم اگر در حقیقت اجرای قانون انصاف ومروت است باید طوری کرد که سایر مردم هم آسوده و راحت شوند و اینهمه تجار و اصناف بازار که متحمل این خسارت وزحمت شده‌اند باید سه برابر قوه آن روزی زحمت کشیده که آنها را راضی نموده تا بر سر کسب خود بروند بدیهی است که ما با کسی طرف نیستیم و شخص اعلیحضرت هم که عاشق قانون وکنستی توسیون بوده و هستند واین اتفاقات هم معلوم است که از کجا است با این همه صدمات آخر یک تکلیفی برای این مردم باید معین شود واین مردم در مدت شصت سال بطور دیگری گرفتار ظلم واستبداد بودند و حالا بواسطه چند نفر مفسد دچار اینگونه صدمات ومخاطرات هستند.
آقا میرزا سید حسن – در این چند روزه انقلابات اهالی تمام ولایات در صدد مطالبه حقوق ضایع شده خود برآمده اندو اتصالا تلگرافات است که می‌رسد ومجلس هم بر حسب صلاح دید همین لایحه را نوشته تقدیم حضور همایونی کرد وجواب اینهم امشب یا فردا خواهد رسید اما ابداً ترتیب آسایش و اطمینان مردم معلوم نیست خوب است فعلا کمیسیونی تشکیل شده در باب انتظام و آسایش ولایات مذاکره نموده ترتیبی مقرر نمایند تا جوابی که می‌رسد تکلیف معلوم شود.
آقا ملا حسن وارث- در این خصوص فعلا هر چه مذاکره شود بی نتیجه خواهد بود تا جواب لایحه نرسد معلوم نخواهدشد البته اگر انشاءالله جواب مساعد رسید آن وقت قراری در آسایش ولایات و مردم داده خواهد شد وحالا مذاکره در این موضوع بی ثمر است.
آقا شیخ حسین – آنچه که آقا ملا حسن گفتند صحیح است ولی اینمردم که در ولایات جمع شده‌اند حرف حساب دارند البته کسی که از کسی طلب دارد اول بطور انسانیت وملایمت مطالبه طلب خود را می‌نماید اینکه در روزنامجات و لوایح می‌نویسند که اعلیحضرت پدر مهربان است یقین است که اعلیحضرت پدر مهربان بوده و می‌باشند.
اعلیحضرت مظفرالدین شاه در زمان خود این حقوق کنستی‌توسیون را بملت عطا فرمودند و این اعلیحضرت هم امضا فرموده‌اند البته این اعلیحضرت پدر مهربان همانطور که مساعدت فرموده‌اند بعدها هم خواهند فرمود و این مردم هم حقوق خودشان را مطالبه می‌نمایند البته اعلیحضرت هم مرحمت خواهند فرمود.
آقا میرزا محمود – بنده با جناب آقا ملا حسن هم عقیده هستم وکلای ملت آخرین صلاح خود را دراین دیدند که این لایحه را نوشته تقدیم حضور همایونی نمودند و آنچه نقض عهد و مخالفت قانون شده در آن نوشته شده است پس تا جواب لایحه نرسد تکلیف معلوم نیست و مذاکرات بی نتیجه و بی حاصل است.
مبشرالسلطان – قراربود که پس از تقدیم لایحه که در باب ترمیم مواد قانون اساسی بود هیئتی که شرفیاب حضور همایونی می‌شوند شفاهاً هم در همان زمینه بعضی توضیحات عرضه بدارند آیا مقام این نبود که از حضور همایونی سئوال شود که گرفتاری میرزا سلیمان خان باین ترتیب مطابق کدام قانون بوده است.
حسام الاسلام – معمول این بود که هر لایحه که از مجلس تقدیم حضور همایونی قرائت شود و بنده هم یکدفعه لایحه را در حضور همایونی قرائت کردم و در حقیقت این لایحه زبان ملت و مجلس بوده و رسمیت داشت و ما از درباریان شکایت داشتیم که نمی‌گذارند عرایض ما بحضور همایونی برسد حال می‌خواهم سئوال کنم که چرا این لایحه قرائت نشده است.
آقای حاجی امام جمعه – بعد از آنکه تمام کره ارض ما را به مشروطیت شناخته‌اند دیگر در اینجا بنشینیم و بگوییم که ما حقوق خودمان را می‌خواهیم بسیار بیجا و بیمعنی است مطلب دیگر اینکه فعلا ما در این موضوع نباید بحث کنیم آنچه که گفته شود زیادی خواهد بود تا این که جواب لایحه برسد.
رئیس- غرض از تشکیل این مجلس امروز این بود که آن لایحه که به آن هیئت فرستاده شده بحضور همایونی تقدیم و شرفیاب شده‌اند و کمال مساعدت و همراهی را هم اظهار فرمودند و در آن لایحه هم آنچه مقاصد وکلاء و ملت بود تماماً مندرج بوده است و قرار شد که جواب آنرا مرقوم داشته بمجلس مقدس بفرستند بعد از آنکه جواب آن لایحه آمد آنوقت آنچه لازمه مذاکره است می‌شود فعلا در این موضوع دیگر جای صحبت و مذاکره نیست اما این که جناب حسام الاسلام گفتند آن لایحه چرا خوانده نشده عرض می‌کنم شما که در آنجا نبودید که ببینید خوانده شده است یا نه معلوم است چیزی که از طرف مجلس واز زبان وکلا و ملت بحضور همایونی تقدیم شود قرائت خواهد شد و اعلیحضرت همایونی با کمال دقت آن لایحه را ملاحظه و تمام آن را قرائت فرمودند و مقرر داشتند که جواب را بمجلس مقدس می‌فرستم و کمال مساعدت و همراهی را هم اظهار داشته‌اند دیگر در این موضوع جای مذاکره و صحبت نیست.
مجلس در نیم ساعت قبل از غروب ختم شد.
سواد لایحه که از طرف مجلس مقدس بمصحوب هیئتی از وکلاء محترم تقدیم حضور مبارک اعلیحضرت همایونی گردید. ۱۵ جمادی الاولی:
بشرف سده سنیه اعلیحضرت اقدس شاهنشاهی خلد الله ملکه و سلطانه میرساند:
- در جایی که از دولت چند هزار ساله ایران نمانده بود مگر اسمی بلامسمی و قوای حبوتیه آن با تسلط خارجه و جهل و بی قیدی داخله به اسفل مراتب سقوط رسیده سلاسل امنیت واستقلال آن منتهی بود بموئی موسوم به اراده ملوکانه که آنهم در مقابل تندباد اغراض اجانب سفیل و سرگردان رو به مخاطرات عظیمه سیر مراتب مضره می‌نمود چون مشیت خداوندی منشور اضمحلال آن را امضاء نفرموده بود ندای غیبی اسلامیت و ایرانیت افراد اهالی را از خواب غفلت بیدار و براهی هدایت فرمود که هادی عقل و تجربه در طی مراحل تاریخ اختیار نموده لهذا یکباره خاص و عام مملکت با وجود اختلاف مدارک پی بمخاطرات و مهالک برده بیک حرکت غیورانه از فضاحت و بی حسی خود را دور ساخته تنبیه باین دو اصل اصیل استقلال ملیت و استحکام قومیت شدند که قوای مملکت ناشی از ملت است و سلطنت ودیعه ایست که بموهبت الهی از طرف ملت بشخص پادشاه مفوض شده است لاجرم خواستار تغییر مسلک سلطننت شدند و اعلیحضرت شاهنشاه مبرور انارالله برهانه بامضای فرمان مشروطیت واعطای سعادت حریت منتی بزرگ بر ملت نهاده نام خود را برحمت ابدی زینت تاریخ ایران ساختند ولی تکمیل این عطیت و تتمیم این موهبت را روزگار برای تقدیس و تکریم نام نامی اعلیحضرت همایونی ذخیره کرده بود این استکه مساعدت بخت بلند و طالع ارجمند همایونی در اواخر ولایت عهد و اول جلوس میمنت مأنوس رضای شاهانه را به تصدیق مشروطیت جالب شده در ۲۷ ذی حجه ۱۳۲۴ حسن نیت شاهانه را با آروزی ملت که بصورت هیجان عمومی ظاهر گشته بود توفیق داده به اکمال نواقص قانون اساسی فرمان دادند در صورتی که جهانیان منتظر بودند که از این تجاذب حقیقی که بین پادشاه و رعیت حاصل و با این سرمایه سعادت که بتوفیقات خداوندی کامل گردید آثار ترقی و تمدن بسرعت و سهولتی که شایسته نجابت ملی و فطانت جبلی ایرانیان است ظاهر و موجبات امن و آسایش عمومی فراهم گردد روزبروز اغتشاش ولایات و ناامنی طرق و شوارع انقلابات سرحدات زیادتر و در خود پایتخت که در تحت نظر مستقیم اعلیضحرت شاهنشاهی و هیئت دولت و مجلس شورای ملی است وقایعی بس ناگوار اتفاق افتاد که اگر در صور و علل آنها شور دقیق و غور عمیق بعمل آید هر یک از آنها لکه مبرمی است که از انتساب آن باذنی مقربین دربار هر چند قلم ایرانی را شرم آید تاریخ که در محور حقایق امور متحرک لایزال است بدبختانه در ثبت و ضبط آن شرم و ترحم نخواهد داشت تعداد آن قبایح وتذکار آن فضایح را چه حاجت که اجتماعات حضرت عبدالعظیم و واقعه میدان توپخانه و غیره وغیره هنوز در السنه و افواه مثل سال طاعوت و وباء در عداد تواریخ بدبختی ایران مملکت مذکور و مرکوز اذهان است از اثرات آن اتفاقات فضیحه هنوز دلهای رمیده رعیت آرام نیافته و جراحت‌های وارده بر قلوب ملت کاملا التیام نپذیرفته بودکه باز مفسدین بی ایمان امان نداده برای اخلال روابط پادشاه و رعیت وقایع چند روز قبل را حاضر وزاحوال ماه ذیقعده را بوجهی شدیدتر و در ظرف دو روز از حاصل زحمات دو ساله قیمت کلی را بهدر داده از جمله اصل نهم و دهم و دوازدهم وزچهاردهم و بیست وسوم را که روح قوانین اساسی است نقض نموده مجدداً نونهال امید را که بهزاران آه و تدبیر و خون دل در قلوب رعایا میروید از بیخ و بن برانداخته بجای آن یأس و حیرت و یأس و شدت نشانده‌اند مخصوصا در موقعیکه سرحدات مملکت دچار مخاطرات عظیمه است نفاق خانه برانداز خانگی را باین شدت حادث نمودند که خاطر مقدس همایونی رامثل مساعی وکلای ملت و وزرای دولت و قوای مادی و معنوی مملکلت که ناشی از اطاعت رعیت است مشغول همدیگر سازند و بر مقاصد سوء خود پردازند بدیهی است که دوام این حال ملازم است با اضمحلال دولت قویم و قدیم ایران و ایرانی مسلمان که بمدلول فرمان قضا جریان اسناد ازل از آب حیات حب الوطن من الایمان آب خورده با بیداری حواس بطور خاص تشنه حفظ حقوق خویش است متحمل نخواهد شد که ایران و اسلام خود را با هر چه در او هست آلت بازیچه چند نفر مفسد درباری ببندد دستخط همایونی که روز جمعه بر تفرقه معدودی رعایا که بطور صلح و سلم جبر کسور واقعه بر قوانین اساسی و اعاده حقوق رفته خویش را متظلماً استدعا می‌کردند بهر تدبیر و اصرار بود از طرف مجلس شورای ملی که در طی تمامی طرق چاره ساعی است بموقع اجرا گذارده شد ولی این اقدام وامثال آن از قبیل سرشک از رخ پاک کردن است در حالتیکه خون دلها در فوران و کلیه ایران در هیجان است نقض قوانین اساسی از شمال تا جنوب واز مشرق تا مغرب ایران را با ناله و افغان پر کرده که اگر این ناله و فریادها یکجا جمع شود خدای نخواسته چه آهنگ مخالفی از آن ظهور تواندکرد بالجمله تکلیف بر وکلای ملت خیلی سخت شده انتظار مردم طهران و فشار ولایات در اعاده احترام قوانین و اصلاح کلی امور آن به آن در تزاید و فرصت و مجال را از دست می‌برد آنچه بطور قطع بر عقلای مملکت ثابت شده است علت واقعی این همه خرابیها و تکرار اتفاقات ناگوار که شأن عهود و شیشه دلها را یک جا می‌شکند و حرمت قانون با نوامیس سوگند اسلامی را یکسره برطرف می‌کند دو چیز است اولا شبهات مغرضین تاکنون مانع شده است که در قلب شاهانه این اعتقاد راسخ شود که در سلطنت مشروطه تمامی امور در تمامی اوقات باید در مجاری قانونی سیر نماید تا اصول ذیل قانونی اساسی از لفظ بمعنی رسد.
- اصل چهل و چهارم: شخص پادشاه از مسئولیت مبراست وزرای دولت در هر گونه امور مسئول مجلس هستند.
- اصل ۴۵- کلیه قوانین و دستخطهای پادشاه در امور مملکتی وقتی اجرا می‌شود که بامضای وزیر مسئول رسیده باشد و مسئول صحت مدلول فرمان ودستخط همان وزیر است.
- اصل ۵۷- اختیارات و اقتدارات سلطنتی همان است که در قوانین مشروطیت حاضره تصریح شده است.
- اصل ۶۴- وزراء نمی‌توانند احکام شفاهی یا کتبی پادشاه را مستمسک قرار داده سلب مسئولیت از خودشان نمایند در صورتیکه کلیه اور از جزئی و کلی در مجرای وزارت خانه‌ها فیص پذیرفت مسئولیت نیک و بد آن از شخص همایون شاهنشاهی مرتفع و بر عهده وزراء تحقق می‌یابد و قدس مقام منیع سلطنت تمامه محفوظ می‌ماند والا در صورت بی اطلاعی وزیر از فلان امر کلی یا جزئی ایراد مسئولیت بر آن وزیر بدیهی است از طریق عدل و عقل خارج است و در اساسی که بتجارب هزار ساله عقلا و حکمای جهان مرتب شده است البته تصور چنین امر بی رویه و عجیب نمی‌گنجد که فعل عمر و را زید مسؤل باشد.
- ثانیاً آنچه بیقین پیوسته است اغراض مفسدین چند که دشمن ملت و دولت و خائن شخص شخصی همایونی هستند در میان نیت پاک و فطرت تابناک همایونی که از مزایای سلاطن عظیم الشأن است و حقوق رعایای صدقت شعار حائل وحاجبند و هر ساعت خاطر مقدس ملوکانه را بر صرافتهایی جلب می‌کند که با خیر و صلاح عامه فرسنگها مسافت دارد و هر دقیقه بالقای شهبات مغرضانه قلب شاهانه را از معانی اصول مشروطیت و قوانین اساسی منصرف ساخته باقتضای خود خواهی و استبداد ذاتی خودشان یا در راه خدمت بمصلحت غیر متابعت قوانین مملکتی را گویا در حضور مبارک مغایر شئون سلطنتی جلوه داده بقدر امکان و بهر فرصتی می‌یابند خاطر مقدس را بر ابقای الفاظ و انهدام معانی اصول قانون وامیدارند لهذا مادامی که کسور واقعه بر قوانین اساسی جبران نشده واعاده احترام قانون بعمل نیامده است و در آینده کلیه امورات در مجاری قانونی حل و فصل نشود و نمایندگان ملت را اطمینان کامل حاصل نگردد که بر حفظ تمامی حقوقی ملت قادر خواهند بودو بمثل آنچه تاحال واقع شده بار دیگر نقض عهد و قانون نخواهد شد مجبوریت تامه وارد خواهد بود که وکلای ملت باقضاء وظایفی که دیانتاً و وجواناً با شهادت خداوند و توسط قرآن مجید بر عهده گرفته‌اند عدم امکان تحمل خود را بفشار فوق العاده مسئولیت یک ملت بموکلین خود اعلام نمایند والسلام علی من التبع الهدی.