مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۲ مهر ۱۳۲۴ نشست ۱۵۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهاردهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بودجه مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهاردهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: متن قوانین - تصویبنامه‌ها - صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی - سوالات- اخبار رسمی - فرامین - انتصابات - آئین‌نامه‌ها - بخش نامه‌ها - آگهی‌های رسمی
سال اول - شماره ۱۹۶ مدیر: سیدمحمد هاشمی نماینده مجلس شورای ملی - ۳شنبه ۲۴ مهرماه ۱۳۲۴
دوره چهاردهم قانونگذاری
شماره مسلسل ۱۴۲۳
مذاکرات مجلس
جلسه ۱۵۰
صورت مشروح مجلس روز ۴ شهریور ۱۳۲۴ نشست ۱۵۰
فهرست مطالب:
- ۱ - مذاکره راجع بصورت مجلس و تصویب آن
- ۲ - تقدیم پنج فقره لایحه از طرف آقای وزیر دارائی
- ۳ - مذاکره و اخطارنظامنامه راجع بجریان تصویب طرح مربوط بتاخیر انتخابات
- ۴ - موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
صورت مشروح مجلس روز یکشنبه ۲۲ مهر ۱۳۲۴ نشست ۱۵۰
مجلس مقارن ظهر بریاست آقای ملک مدنی (نایب رئیس) تشکیل گردید.
- مذاکره راجع به صورت مجلس و تصویب آن
۱- مذاکره راجع به صورت مجلس و تصویب آن
صورت مجلس روز ۵ شنبه ۱۹ مهر ماه را آقای هاشمی بشرح زیر قرائت کردند
نیم ساعت قبل از ظهر مجلس به ریاست آقای ملک مدنی نایب رئیس تشکیل و صورت جلسه پیش [قرائت] و تصویب گردید
غائب با اجازه – آقای تهرانچی
غائبین بی اجازه- آقایان: فرمند – مظفرزاده- قوامی- عامری- کاظمی- امیرابراهیمی- منصف- تولیت- دکتر زنگنه- دکتر[..] - معدل- رفیعی- ایرج اسکندری- دکتر […]
دیرآمدگان با اجازه- آقایان: جلیلی- تیمورتاش- حسن اکبر- نمازی- دهقان- دکتر کیان- مراد اریه
بدواً با نظارت آقایان مرآت اسفندیاری و قبادیان با انتخاب سه نفر کارپرداز شروع شد ۱۰ نفر عده حاضر آقای افخمی با ۶۶ رأی و حشمتی با ۵۵ رأی انتخاب شدند و بعد برای سومین کارپرداز اخذ رأی بعمل آمد و آقای مرآت اسفندیاری به اکثریت ۶۰ رأی انتخاب گردیدند.
آقای اردلان راجع به برق شهر تهران سئوالی از وزارت کشور تقدیم داشتند و آقای بهبهانی اظهار نمود که نظر به اوضاع و احوال فعلی مملکت و نزدیک انتخابات دوره پانزده عده هشتاد نفری از آقایان نمایندگان طرحی امضاء و پیشنهاد نموده‌اند که تا قوای بیگانه در مملکت است انتخابات دوره آینده به تأخیر افتد این طرح به قید دو فوریت تقدیم شد و به شرح ذیل قرائت گردید.
- ماده واحده – انتخابات پانزدهمین دوره تقنینیه مجلس شورای ملی یک ماه بعد از تخلیه خاک ایران از کلیه قوای بیگانه بعمل خواهد آمد.
آقای شهاب فردوسی اظهار نمودند که اگر یک ماه پس از تخلیه قوای بیگانه انتخابات شروع شود ممکن است فترتی پیش آید این پیشنهاد باید مورد مطالعه بیشتری قرار گیرد.
آقای طباطبائی بیان داشتند که این پیشنهاد به امضای هشتاد نفر از آقایان رسیده و چنین تصمیم قاطعی تا کنون سابقه نداشته و از شش ماه پیش نیز مطالعات کافی بعمل آمده و برای حفظ مصالح عمومی مملکت لازم است که هر چه زودتر به تصویب رسد و رأی به فوریت اول گرفته تصویب شد فوریت دوم نیز به تصویب رسید.
آقای رحیمیان اظهار نمودند با اینکه هیچ ایرانی موافق نیست که قشون بیگانه باشد و انتخابات شروع شود معهذا برای قضاوت تاریخ نظر خود را می‌گویم. از این پیشنهاد چنین مفهوم می‌شود که در انتخابات دوره چهارده قشون بیگانه دخالت داشته‌است در حالی که قطعاً کسانی که در تحت تأثیر رفته بودند دخالت می‌کردند و جمعی از دوره سیزدهم توسط دولت در دوره چهارده استفاده کردند و این رویه به صلاح ملت ایران نیست و اعمال نفوذ بوسیله مأمورین دولت در حوزه انتخابیه موجب سلب حق مردم می‌شود و اگر مقصود خدمت به مملکت است پیشنهاد می‌کنم که وکلای دوره چهاردهم از انتخاب در دوره پانزدهم محروم باشند زیرا قدرت مملکت امروز دست ایشان است و همه به نفع خود کار می‌کنند بهتر است فداکاری کنیم در دوره آتیه انتخاب نشوند.
آقای هاشمی در اطراف بیانات ایشان توضیحاتی دادند و در تعقیب آن آقای دشتی بیان نمودند که تظاهراتی بر ضد مجلس سیزدهم بود ولی راه قانونی برای لغو انتخاب آن دوره بدست نیامد و در دوره پانزدهم نیز بیم مداخله نمایندگان در بین نیست زیرا به موجب همین پیشنهاد وکلا از مداخله محروم خواهند شد.
بنابراین نظر آقایان بطور ائم و اکمل تأمین می‌شود و فراموش نکنیم که هر کسی مداخله کند بهتر از آن است که اجنبی دخالت کند و بنابراین هر ایرانی شریف وطن پرست راضی نخواهد بود که با قشون بیگانه انتخابات شروع شود در عین حال لازم است که قانون انتخابات نیز اصلاح بشود و نیز ممکن است جمعی از مردمان صالح را تعیین کنیم که در امر انتخابات نظارت کنند و همانطور که لایحه نفت را تصویب کرده‌ایم این لایحه نیز تصویب شود.
آقای دکتر کشاورز اظهار نمودند که هیچ ایرانی باشرفی قبول نمی‌کند در مملکتش قوای اجنبی حتی متفقین وجود داشته باشد و هر کس که بر خلاف مصالح ملت و تمامیت مملکت سر و سرّی داشته باشد مزدور است و چون این پیشنهاد به صلاح مشروطیت نیست و باز پس از بیست سال دیگر ملت قضاوت خواهد کرد، اجازه دهید دلایل مختلف خود را بیان کنم. سپس اظهار داشتند که ملت آمریکا پشتیبان آزادی و دموکراسی است و نسبت به ملت ایران هم کمک‌های بسیار کرده‌است بهترین مثلاً کنفرانس صلح است که نمایندگان ایران را قبول نمی‌کردند و ملت آمریکا از ایران پشتیبانی کرد و نسبت به انگلستان روابط ما از چهل سال پیش شروع می‌شود همه می‌دانند که این دولت در صدر مشروطیت هواخواه استقرار آن بود و در ۱۹۰۶ با مداخلات علنی به مشروطه خواهان ایران کمک کرد امروز هم دولت کارگری انگلیس بر سر کار است و انتظار داریم که سیاستش غیر از سیاست محافظه کاران باشد. دولت انگلیس در مشروطیت ایران کمک مؤثری کرد و حتی آقای تقی زاده را برای فرار از فشار مستبدین ضمانت کرد که از ایران خارج شود و به همین دلیل نمی‌شود که بعضی روابط را اجنبی پرستی نامید و دوستی بی آلایش با یک دولت خارجی باید در کادر ملت ایران منافع عمومی مملکت را ملحوظ و محفوظ بدارد. سپس به معاهده ۱۹۰۷ اشاره و اضافه کردند که معاهده ۱۹۱۹ نیز وقتی با تنفر و جنجال ملت ایران روبرو شد و همسایه دیگر ما از تمام حقوق خود در ایران صرفنظر کرد و سیاست بین‌المللی عوض شد راه حل دیگر بدست آمد که تا وقایع شهریور کشید و نسبت به روابط با دولت شوروی صحبت نمی‌کنم که چگونه ب د و اکنون هست. سپس راجع به سیاست یک جانبه اشاره کردند و اظهار داشتند طرحی که به مجلس تقدیم شده و انتخابات دوره آینده را موکول به تخلیه ایران از قشون متفقین می‌کند این قوا در دوره چهاردهم نیز وجود داشت و اگر مقصود اعمال نفوذ است پس از رفتن هم وسایل دیگر خواهد شد و با تصویب این لایحه پایه دوره چهارده متزلزل می‌شد.
در این موقع آقای نایب رئیس ماده ۱۲۷ نظامنامه را قرائت کردند و به ختم مذاکرات ایشان رأی گرفتند و تصویب شد.
آقای سید ضیاءالدین طباطبائی با اظهار تأسف از اینکه آقای دکتر کشاورز نتوانستند بیانات خود را ادامه دهند و اکثریت نیز نظر دارد در این پیشنهاد زودتر تصمیم بگیرد جواب بیانات ایشان را به جلسه آینده موکول داشتند. آقای دکتر عبده نسبت به اظهارات آقای دکتر کشاورز و توضیحاتی که در سیاست خارجی ایران دادند اشاره کردند که رابطه مستقیم با پیشنهاد مطروحه ندارد و در عین حال هر ایرانی باشرفی از قرارداد ۱۹۱۹ متنفر است و نیز از نغمه‌های شومی که در آذربایجان بلند شده نفرت دارد و معتقدم اگر ژاندارم ما را راه ندهند باید برود و کشته بشود در این موقع صدای خودمان را به گوش عالمیان برسانیم و هنگام ملاحظه نیست اگر در دوره چهاردهم هم قوای بیگانه در ایران بوده آن موقع به خودشان مشغول بودند و امروز به امور کسانی که تمام قوای خود را به کمک آن‌ها دادند مداخله می‌کنند و ما با تصویب این پیشنهاد نخست به دنیا اعلام می‌کنیم که از اقامت قوای بیگانه در کشور خود راضی نیستیم و سپس به دست یک حکومت ملی و همت مردان وطن پرست سعی می‌کنیم در محیط آرامی انتخابات را انجام دهیم این طرح مظهر اراده ملت ایران است و آقای دکتر مصدق نیز که مظهر افکار عمومی ملت هستند در این پیشنهاد شرکت کرده‌اند و این عمل از اقداماتی است که ملت ایران را نجات می‌دهد. در این موقع کفایت مذاکرات تصویب شد. آقای لنکرانی پیشنهاد نمودند که طرح از دستور خارج شو و در اطراف پیشنهاد خود توضیحات مفصلی دادند و اشاره کردند که در این طرح عنوان قشون متفقین قید شده و هر ایرانی باشرف نمی‌خواهد قشون اجنبی را در خانه خود ببیند و نسبت به اوضاع آذربایجان هم همه متأثر هستند و بیان داشتند که روی حریق نفت نباید پاشید و بجای اینکه میدان برای سایرین باز کنیم باید به احساسات ناراضی‌ها توجه کنیم و به علاج آن بپردازیم سپس به اهمیت آذربایجان و خدمات آن در راه مشروطیت اشاره کرده اظهار نمودند باید کوشش کرد فواصل و شکاف‌ها را از بین برداشت و فردای امروز را هم در نظر داشت. لازم است دولتی روی کار باشد که وقتی دید اجنبی مداخله می‌کند انتخابات را فاقد شرایط قانونی بداند و آن را از جریان بیندازد زیرا ایرانی بزرگتر از آن است که افکار طفیلی و تبعی داشته باشد. نخست باید حکومت ملی تشکیل دهیم و قوانینی از گذشته را لغو کنیم و قدرت را از بعضی مقامات سلب نمائیم و اگر مداخله کردند انتخابات را موقوف بداریم. در این موقع رأی پیشنهاد آقای لنکرانی گرفتند و تصویب نشد.
آقای حکمت پیشنهاد نمودند به محض خروج قشون بیگانه از ایران فرمان انتخابات صادر شود پیشنهاد ایشان به اکثریت تصویب شد. در این موقع آقای دکتر مصدق پیشنهاد دادند که برای تجدید نظر و اصلاح قانون انتخابات در صدور فرمان انتخابات دوره آینده سه ماه تأخیر شود و اظهار نمودند هیچ‌کس در این مجلس موافق نیست که تا قشون خارجی هست انتخابات شروع شود. این پیشنهاد هم در جلسه‌ای که از اکثریت و اقلیت تشکیل شده بود تنظیم شده‌است و سپس به شیخ بهائی اشاره کردند که الناس مجزیون باعمالهم آن خیرالخیر و آن شرافشر و بیان داشتند که مجلس ما هم بر چهار وجه می‌تواند باشد و برای وجه چهارم آنکه نمایندگان مجلس به هیچیک از متفقین متمایل نباشند شرایطی لازم است که تا قانون انتخابات اصلاح نشود و دولتی بوجود نیاید که به تمام معنی ملی باشد همچو مجلسی نمی‌توان داشت. ما باید اول قانون انتخابات را اصلاح کنیم که اشخاص باسواد رأی بدهند و در یک روز هم انجام شود و بکلی از هر دستبردی مصون بماند واِلا مقصود حاصل نمی‌شود. چون قانون برای مملکت است نه مملکت برای قانون، بنابراین نمی‌شود بر خلاف قانون اساسی قانونی تصویب نمود و این قانون چون محدود نیست نمی‌شود بدین وسیله مشروطیت را تعطیل کرد باید این مجلس فداکاری کند و پیشنهاد تأخیر سه ماه را تصویب نماید. اگر باز قشون اجنبی باقی بود به تصویب این طرح بپردازد.
آقای طباطبائی توضیح دادند که اکثریت با پیشنهاد ایشان توافق نکرده بود و چون پیشنهاد آقای حکمت نیز تصویب شده‌است دیگر مجالی برای تصویب پیشنهاد آقای دکتر مصدق نیست آقای نایب رئیس اظهار داشتند بنابراین اکنون پیشنهادات دیگر قرائت می‌شود.
پیشنهاد آقای آصف این بود که دوازده نفر از نمایندگان صالح انتخاب شوند که در انتخابات دوره پانزدهم نظارت کنند و در اطراف پیشنهاد خود نیز توضیحاتی دادند.
آقای مهندس فریور پیشنهاد نمودند که دولت با مراجعه به آراء عمومی ۲۰ نفر از تهران و ۱۶ نفر از شهرستان‌ها به نسبتی که کمیسیون کشور تعیین می‌کند برای نظارت در انتخابات انتخاب کند که این عده به عنوان هیئت مشاوره در تمام کارهای دولت مخصوصاً انتخابات نظارت کنند و چون ممکن است فترتی پیش آید و نمی‌توان وضع آن روز را پیش بینی کرد لازم است این هیئت ولو کمتر هم باشند قبل از اختتام دوره فعلی انتخاب شود و مقصود اصلی را از جریان انتخابات آینده تأمین نماید.
آقای دشتی راجع به بیانات آقای دکتر مصدق و طرح پیشنهادی و انتخاب هیئتی که در غیاب مجلس نظارت بر دولت داشته باشد و اصلاح قانون انتخابات و جلوگیری از مداخلات اشخاص توضیحاتی داده ابراز موافقت کردند و گفتند که هیچ‌کس در این مجلس با دیکتاتور موافق نیست و اکثریت قاطع مجلس اعم از اقلیت و اکثریت معتقد به این اصول هستند و باید موضوع را به شکل صحیح در نظر گرفت و پس از پیشنهاد آقای حکمت ممکن است در اطراف همین طرح هم گفت و گو توافق حاصل شود.
آقای اردلان با پیشنهاد آقای مهندس فریور مخالف بوده و اظهار داشتند با طرحی که پیشنهاد کرده‌ایم فترتی بوجود نمی‌آید. قانون انتخابات نیز اصلاح خواهد شد و به پیشنهاد آقای مهندس فریور رأی گرفتند و تصویب نشد. آقای دکتر معظمی پیشنهاد کردند در صورتی که در نتیجه اجرای ماده واحده فترتی پیش آید دولت مکلف است از آقایان حکیم الملک - دکتر مصدق- بهاءالملک رئیس دیوان کشور و رئیس مجلس برای مشورت در کارهای دولتی و نظارت در انتخابات دوره پانزده دعوت کند و نظریات ایشان را اجزا نماید و توضیحاتی در اطراف پیشنهاد خود دادند و اشاره کردند که اهالی حوزه انتخابیه ایشان ۱۲ سال از حق انتخاب محروم مانده بودند و این پیشنهاد برای حفظ حقوق ایشان و سایر نقاط کشور است که در صورت فترت مقدرات مردم به دست اشخاص غیر صالح نیافتد زیرا نمی‌توان مملکت را در زمان فترت تسلیم حوادث نمود و در خاتمه اضافه کردند که آقای مؤتمن الملک نیز جزو این هیئت دعوت شود.
آقای سید ضیاءالدین طباطبائی اظهار نمودند که تمام بدبختی‌های بشر از ترس است و ترس هم از سوءتفاهم و عدم اعتماد پیش می‌آید و اگر حسن تفاهم و حسن نظر بین اقلیت و اکثریت باشد فترتی پیش نمی‌آید و اگر هم پیش آید کسی نمی‌تواند سوء استفاده کند واِلا نظار هر چند هم باشند در مقابل قوه قهریه و نبودن تشکیلات ملی منظم تأثیری نخواهد داشت و چون نمی‌خواهم از اظهاراتم تشنجی در مجلس ایجاد کنم توضیح بیشتری در اطراف مذاکراتی که شده نمی‌دهم و پس از تصویب پیشنهاد آقای حکمت بهتر است هر راه حل دیگری بنظر می‌رسد در جلسه آینده طرح و مورد توافق و تصویب واقع شود.
آقای دکتر معظمی پیشنهاد خود را پس گرفتند بشرطی که اکثریت به طریق دیگر که لازم باشد با پیشنهاد ایشان موافقت کند. آقای نایب رئیس اظهار داشتند در اطراف پیشنهادات و تبصره‌ها در جلسه آینده مذاکره بشود.
جلسه سه ساعت و نیم بعد از ظهر ختم و مجلس آینده به روز یکشنبه ۳ ساعت پیش از ظهر موکول گردید.
نایب رئیس- در صورت جلسه آقایان نظری دارند؟
بعضی از نمایندگان- بلی آقا.
نایب رئیس- آقای تیمورتاش بفرمائید.
تیمورتاش- گر چه موضوع خیلی قابل اهمیت نیست لکن جلساتی که ساعت یازده تشکیل می‌شود دیگر دیر آمده یک قدری زائد است چون ما معمولاً از ساعت ۱۰ اینجا هستیم.
نایب رئیس- اینجا صورت حضور و غیاب هست و این صورت حاضر و غیاب را یک نفر مأمور هست که تعیین می‌کند. اگر در تشکیل مجلس تأخیری شود ولی در ساعتی که تعیین شده آقایان نمایندگان باید حاضر شوند. (کام بخش- ساعت را یازده معلوم بفرمائید)
نایب رئیس- این قسمت اختیارش با مجلس است ممکن است آقایان ساعت تشکیل جلسه را ساعت یازده قرار بدهند ولی هر وقت که تعیین شد و اعلام شد اگر آقایان دیر بیایند از حقوق شان کسر می‌شود و جریمه می‌شوند. آقای فرخ در صورت جلسه نظری دارید؟
فرخ- خیر.
نایب رئیس- آقای دکتر کشاورز در صورت جلسه نظری دارید؟
دکتر کشاورز- در خلاصه صورت جلسه قبل یک اشتباه عبارتی وجود دارد که تذکر می‌دهم و خواهش می‌کنم که اصلاح بفرمائید. در موقعی که آقای ملک مدنی نایب رئیس مجلس شورای ملی رأی گرفتند در مجلس برای اینکه در آن جلسه من از صبحت کردن ممنوع بشوم فرمودند که رأی می‌گیریم به اینکه آقای دکتر کشاورز در این جلسه حق صحبت نداشته باشند به این عبارت تقریباً و در خلاصه صورت جلسه این را خیلی با تردستی به این ترتیب نوشته‌اند که رأی گرفته شد به ختم مذاکرات دکتر کشاورز و این صحیح نیست. مجلس شورای ملی در جلسه قبل به اکثریت ۴۸ نفر به من اجازه صحبت نداد و من را از پشت تریبون پایین کشید. این به مناسبت اینکه بنده خیال می‌کنم یک افتخاری است باید در خلاصه صورت جلسه درست تذکر داده شود.
نایب رئیس- اصلاح می‌شود برای اینکه اظهارات جنابعالی صحیح است و صورت مجلس به این مفصلی هیچوقت نبوده‌است. چون جلسه گذشته حائز اهمیت بوده به این جهت مفصل شده و حالا این قسمت اصلاح می‌شود. آقای امینی در صورت جلسه نظری دارید؟
امینی- بنده می‌خواستم قبلاً تذکر بدهم که آقای مظفر زاده بوسیله بنده اجازه خواسته‌اند و ایشان را غائب بی اجازه نوشته‌اند دیگر اینکه واقعاً صورت جلسه طوری است که وقت مجلس را می‌گیرد و واقعاً طولانی است و بعلاوه بعضی از مطالب زیاد است و بعضی مذاکرات هست که ذکرش در صورت جلسه زیاد ضروری نیست. یکی را که بنده توجه کردم این بود که آقای طباطبائی در مذاکراتی که فرموند اینجا ذکر شده‌است که ایشان حق خودشان را برای جواب به این جلسه محول فرمودند. من می‌خواستم به آقای طباطبائی عرض کنم که دیگر موضوع ندارد که ایشان حقشان را به جلسه آتیه موکول کنند چون ما به صورت جلسه رأی می‌دهیم می‌خواستم استدعا کنم که دیگر آقای طباطبائی لطفاً این حق را برای خودشان قائل نشوند که در این زمینه صحبت بفرمایند چون این صحبت‌ها وقت دولت و وقت ملت را می‌گیرد و من در آن صورت استدعا می‌کنم ایشان از حق خودشان صرفنظر بفرمایند و در این زمینه مجدداً صحبت نفرمایند و صحبت ایشان اگر لازم باشد مستلزم رأی بعدی مجلس است.
نایب رئیس- آقای مجد ضیائی در صورت جلسه نظری دارید؟
مجد ضیائی- بنده هم خواستم عرش کنم که بنده درست به ساعت نگاه کردم دیدم سی و پنج دقیقه از وقت مجلس صرف خواند صورت مجلس شد و این را خواهش می‌کنم که آقایان توجه بفرمایند که خیلی خلاصه باشد این بهتر است چرا؟ برای اینکه بنده عرض می‌کنم که علاوه بر این صورت خلاصه مذاکرات را تماماً می‌نویسند و بنده از مذاکرات مجلس از آقای هاشمی خواهش می‌کنم و از آقایان مخبرین جراید هم استدعا می‌کنم که این الفاظی که از روی احساسات در اینجا گفته می‌شود ننویسند چون ماده ۱۱۲ می‌گوید: کلیتاً قطع کلام و استعمال الفاظ زشت و تعرضات شخصی و هرگونه حرکات و نمایشاتی که موجب بی نظمی مجلس باشد ممنوع است. در صورتی که گفتن این الفاظ را ممنوع کرده‌اند به طریق اولی نوشتن آنهم ممنوع است. بنابراین استدعا می‌کنم که این قسم الفاظ نوشته نشود.
نایب رئیس- آقای مهندس فریور در صورت جلسه نظری دارید؟
مهندس فریور- صورت مجلس اینطور خوانده شد که پیشنهاد بنده این بوده تهران و ۱۲ نفر از ولایات باشند. این را استدعا می‌کنم اصلاح فرمائید و بعد هم قرار شد که آن ۱۲ نفر را هم حذف کنیم و فقط ۲۰ نفر از تهران باشند. خواهش می‌کنم این موضوع در صورت جلسه قید بشود.
نایب رئیس- آقای آصف در صورت جلسه فرمایشی دارید؟
آصف - عرض کنم البته این صورت مجلس که در جلسه قرائت می‌شود بایستی خلاصه نوشته شود اما نه اینکه یک قسمت را بنویسند و یک قسمت را حذف بکنند. بایستی مطالب همه‌اش نوشته شود و مطلبی که آقایان نمایندگان در اینجا تذکر می‌دهند به تمام آن‌ها بطور اختصار اشاره شود. پیشنهاد بنده را قسمت اولش را نوشته‌اند ولی بعدش را ننوشته‌اند که بعد از آنکه آقای دشتی در اطراف پیشنهادات صحبت هائی کردند و بعد در نظر گرفته شد که یک همچو لایحه‌ای تهیه شود و به مجلس بیاید راجع به تعیین عده‌ای برای نظارت در انتخابات بنده هم عرض کردم در صورتی که آقایان اطمینان می‌دهند و نظر بنده تأمین می‌شود در این صورت پیشنهاد خودم را مسترد می‌دارم و قسمت عمده‌ای از آقایان هم اظهارات بنده را تأیید کردند و بنده اتخاذ سند کردم و بعد پیشنهاد خود را پس گرفتم. این را خواستم اصلاح بفرمائید.
نایب رئیس- اصلاح می‌شود. آقای طوسی در صورت جلسه نظری دارید؟
طوسی- اینجا اعتراض شد و مذاکره شد که صورت مجلس خیلی مفصل است. البته مشروح هم هست تا قدری ولی باید خاطر آقایان را مستحضر نمایم که از اول دوره چهاردهم تا کنون و بسا هست که در دوره سیزدهم هم جلسه چهار ساعتی و پنج ساعتی نداشتیم بنابراین اگر درست حساب بکنیم صورت جلسه خیلی مفصل نبوده‌است و طبعاً صورت خلاص این مذاکرات هم قدری مفصل می‌شود و البته در آینده رعایت این قسمت خواهد شد.
نایب رئیس- آقای شهاب فردوسی در صورت مجلس نظری دارید؟
شهاب فردوسی- اینجا در صورت جلسه نوشته شده که پیشنهاد آقای حکمت تصویب شد. اصطلاحاتی که در نظامنامه‌است چند جور است. یک وقت پیشنهادی مورد توجه واقع می‌شود یا مورد قبول و یا تصویب می‌شود. تصویب مرحله نهایی یک پیشنهاد یا یک لایحه‌است و بنابراین نمی‌شود گفت پیشنهاد آقای حکمت تصویب شده چون درصورت جلسه نوشته شده‌است پیشنهاد آقای حکمت تصویب شد (یک نفر از نمایندگان- تصویب شد جای طرح اول) اجازه بفرمائید بنده زیاد شهوت حرف زدن ندارم. تصویب وقتی است که مذاکره در یک لایحه‌ای ختم می‌شود و رأی قطعی به یک لایحه‌ای گرفته می‌شود. این مرحله قطعی است وقتی یک یک لایحه‌ای مورد مذاکره‌است پیشنهادات اصلاحی و یا پیشنهاداتی به عنوان تبصره تقدیم می‌شود. این پیشنهادات اگر قبول شد اصطلاح قطعنامه‌ای این است که مورد توجه واقع شد. بنده آن روز دیدم وقتی که پیشنهاد آقای حکمت که پیشنهاد اصلاحی است بجای آن ماده واحده رأی گرفته شد یک مرتبه آقایان گفتند که لایحه تصویب شد و دیگر پیشنهادات خوانده نمی‌شود و نباید خوانده شود این ابداً مطابق نظامنامه درست نیست برای اینکه یک لایحه‌ای تصویب بشود باید مذاکرات کافی بشود، پیشنهادها تقدیم شود، تمام مورد تصویب یا رد مجلس واقع شود وقتی تمام شد همه مذاکرات اعم از پیشنهادات یا مذاکرات کلی آنوقت رأی کلی گرفته شود به آن لایحه در نظامنامه هم در سه مورد دارد که وقتی مذاکرات تمام شد باید بطور کلی به آن لایحه رأی گرفته شود و آن روز آقایان مجلس را به این عنوان ختم کردند که این پیشنهاد بجای ماده واحده تصویب شد و مذاکرات در این باب ختم شد و دیگر پیشنهادات خوانده نمی‌شود ولی این ابداً درست نیست و اگر بنا باشد به این عنوان وارد مذاکره شوند به عقیده بنده هنوز این لایحه تمام نشده و تصویب نشده و هیئت دولت که مأمور اجرای قوانین است نباید اصلاً این لایحه را اجرا کند و دیگر اینکه آن روز که بنده با فوریت لایحه مخالفت کردم عده‌ای از روزنامه‌ها نوشتند که علت مخالفت من با این لایحه طرفداری از بودن قشون اجنبی در ایران است. بنده اصراری ندارم درباره اینکه هر کسی چه تعبیری می‌خواهد نسبت به بنده و رفقای فراکسیون بنده بکنند. برای اینکه عقیده دارم باید افراد مردم را به اعمالشان شناخت و هرگز هم تظاهر نکرده‌ام در مجلس که بنده آدم وطن‌پرستی هستم یا خائن هستم و حالا هم اصرار نمی‌کنم. بنده عقیده‌ام این است که وکیل باید آزاد باشد و به‌هیچ‌وجه نباید عقیده یک وکیل را تخطئه کرد...
نایب رئیس- این مطالبی که می فرمائید راجع به صورت مجلس نیست رعایت این قسمت را بفرمائید.
شهاب فردوسی- این تذکر کوچکی است بنده نمی‌خواهم خیلی وقت مجلس را بگیرم عقیده یک نفر نماینده را نباید تخطئه کرد به عنوان اینکه این خائن است یا طرفدار اجنبی است. باید وکیل آزاد باشد چه در خارج و چه در مجلس و این عقیده با ید از طرف مطبوعات هم رایت بشود و نباید وکیل را محدود کرد که نتواند عقیده خودش را بیان کند. بنده الآن مخالفم با این لایحه یعنی با دو فوریت نه اینکه با اصول لایحه ما مخالفیم با دو فوریت لایحه نه با لایحه برای اینکه الآن اشکالاتی پیش آمده‌است که آقایان پیش‌بینی نمی‌کردند و الآن می‌بینند که اشکال پیش آمده‌است و نمی‌دانند که چطور این اشکالات را مرتفع کنند. بنابراین آقایان باید موافقت کنند پیشنهادات خوانده شود و تکلیف این لایحه بطور صریح و روشن معلوم بشود.
نایب رئیس- بیاناتی که آقای شهاب فردوسی فرمودند چون یک قسمتی از آن وظیفه بنده‌است که بایستی جواب بدهم، بنابراین بنده جواب می‌دهم. جنابعالی به صورت تندنویسی که خوشبختانه در روزنامه رسمی کشور هم هست و منتشر می‌شود اگر مراجعه می‌فرمودید رفع اشتباهتان می‌شد. ما وقتی که خواستیم به پیشنهاد آقای حکمت رأی بگیریم بنده تذکر دادم که به پیشنهاد آقای حکمت رأی می‌گیریم که بجای آن ماده واحده پیشنهادی آقایان نمایندگان است و این ماده را دولت نداده بود و نمایندگان دادند که طرح بشود. به دو فوریت اش رأی گرفته شد و چون ماده واحده بود کلیات نداشت، همان رأی که گرفته شد بجای همان تصویبی بود که خود جنابعالی تذکر دادید و آن ماده از مجرای خودش تصویب شده‌است و نظر مجلسی همان است (یکی از نمایندگان- پیشنهادات باید خوانده شود) و اما راجع به پیشنهادات به طوری که در جلسه قبل مذاکره شد و پیشنهاد آقای مهندس فریور و دکتر معظمی چون تقریباً طرف توجه مجلس و اکثریت مجلس بود قرار شد که در خارج یک کمیسیونی آقایان تشکیل بدهند و یک فرمول جامعی را تهیه بکنند و به مجلس بیاورند که آقایان تصویب کنند برای اینکه رفع نگرانی در ایام فترت شده بود (صحیح است) امروز هم این کمیسیون تشکیل شد از آقایان مهندس فریور و دکتر معظمی و فاطمی و دکتر طاهری و یک عده دیگر از آقایان مذاکراتی شد و موکول شد به جلسه فردای دوشنبه که با حضور آقای فریدونی که سوابق زیادی دارند چون یک نظری برای آقای شریعت زاده آمده بود که نمایندگان تهران ممکن است باشند و نظارت کنند چون این سوابق گفته شده بود و این مطلب مورد توجه‌است خوب است که آقای فریدونی هم باشند و سوابق را از اول مشروطه ببینیم این دوباری که قانون اساسی و متمم آن به تصویب رسیده‌است آیا این سوابق محفوظ هست یا نیست و تصور می‌کنم فردا این جلسه تشکیل شود. تصمیم صحیحی اتخاذ شد آقایان نظری دارند که اگر فترتی پیدا شد یک هیئت مورد اطمینانی باشد که در انتخابات نظارت بکند (تیمورتاش – نه فقط در انتخابات در کلیه امور مملکت) این نظریه را امیدوارم آقایانی که نمایندگان اقلیت و اکثریت هستند لایحه اش را تهیه کنند و در جلسه آینده جزء دستور بگذاریم و تصویب شود و رفع نگرانی آقایان بشود. بنابراین آن موضوع خاتمه پیدا کرد آقای فداکار جنابعالی نظری دارید؟ (فداکار – خیر) آقای سید ضیاءالدین (سید ضیاءالدین- بنده عرض ندارم حق خودم را محفوظ می‌دارم) آقای حاذقی
حاذقی- در پایان صورت مجلس قید شده بود که جلسه به امروز سه ساعت قبل از ظهر موکول شد در صورتی که جلسه این روزها ساعت ۱۲ تشکیل می‌شود من خواستم نظر مقام ریاست را جلب کنم که به مجرد اینکه اکثریت در مجلس جمع شدند بفرمائید زنگ جلسه را بزنند تا این لوایح مفیدی که در مجلس جمع شده‌است مطرح بشود و مخصوصاً لایحه بودجه نظام وظیفه و بهداری و غیره زودتر بگذرد.
نایب رئیس- یک تصمیمی می‌گیریم که ساعت جلسه را یک قدری دیرتر معین کنیم (حاذقی- آن وقت بعد از ظهر تشکیل می‌شود) آقای مجد ضیائی
مجد ضیائی- بنده هم می‌خواستم عرض کنم که اگر بخواهیم جلسه را برای ساعت ۱۱ معین کنیم آن وقت تشکیل جلسه می‌افتد به ساعت یک بعد از ظهر از این نظر همان ساعت نه بهتر است.
نایب رئیس- آقای صفوی نظری دارید؟ (صفوی- خیر) آقای فرخ در صورت جلسه نظری دارید؟
فرخ- بعد از صورت مجلس
نایب رئیس- آقای طباطبائی در صورت مجلس نظری دارید؟
محمد طباطبائی- بنده در صورت مجلس عرض ندارم.
نایب رئیس- آقای دکتر کشاورز
دکتر کشاورز- بنده در صورت مجلس عرضی ندارم اخطار نظامنامه‌ای دارم.
نایب رئیس- آقای دکتر مصدق فرمایشی دارید؟
دکتر مصدق- بنده در طرز جریان ماده واحده می‌خواستم عرض کنم.
لنکرانی- بنده در صورت مجلس عرض دارم.
نایب رئیس- بفرمائید
لنکرانی- بنده قبلاً می‌خواستم استدعا کرده باشم که اگر در ضمن مذاکرات عرضی که مخالف نظر آقایان باشد یا اشتباهی از من احساس بفرمایند آنرا بعد بفرمایند، گویا آقایان راه قانونی اش را بهتر بلد باشند ممکن است بعد تذکر بدهند، یعنی تذکرات آقایان در ضمن بیانات بنده طوری است که خط سیر بیان بنده را تغیر می‌دهد به این مناسبت شاید گاهی به ضرر من تمام می‌شود ولی به ضرر دیگران هم تمام می‌شود روی این نظر استدعا می‌کنم وجداناً آزادی مرا احترام کنند زیرا آقایان می‌دانند من هیچوقت تجاوز از حدودی که کوچکترین صدمه به مصلحت مملکت بزند مسلماً نمی‌کنم خیلی مراقبت می‌کنم ولی خوب راجع به اوضاع نظریاتی دارم که عرض می‌کنم. دیگر اینکه من می‌خواهم الآن نظریاتی عرض کنم و قبلاً مطالبی عرض کرده‌ام باید عرض بکنم که بنده منفردم ولی وفاداری خودم را نسبت به اقلیت حفظ کرده‌ام و می‌کنم و خواهم کرد و همفکرها و هم عقیده‌ها و دوستان من در اقلیت بیشتر از دوستان من در اکثریت هستند.
نایب رئیس- راجع به صورت مجلس بفرمائید.
لنکرانی- نخیر چون خواستم مطالبی بگویم بسیار خوب عرض ندارم (خنده نمایندگان) ملاحظه بفرمائید آقای دیگری هم همین را گفتند ولی اطاعت می‌کنم و ضمناً هم عرض می‌کنم چون یک نظر اساسی هم خود بنده داشتم برای آینده موفق بشوم چاره جز موافقت با اقلیت ندارم و نداشتم واِلا ضامن اشتباهاتی هم که شده باشد من نیستم و یکی هم اینکه آقای ملک مدنی در جواب یکی از آقایان فرمودند روزنامه رسمی کشور حاضر است و در ضمن مذاکرات به آن استناد کردند. بنابراین بنده به خودم حق می‌دهم که بگویم کجا است این روزنامه‌ای که فرمودند حاضر است با این بودجه عریض و طویل که بتواند این مذاکرات را بیرون بدهد آنوقت یکمرتبه مذاکرات مرا او خراب بکند یک مرتبه هم روزنامه اطلاعات (خنده نمایندگان) شما را به خدا به وجدانتان قسم می‌دهم ممکن است خودتان هم در مقابل همین مشکل قرار بگیرید شما را به شرافت تان قسم می‌دهم، به شما التماس می‌کنم بیائید یک قدری نظر اصولی و اساسی بگیرید، این چه زندگی و چه وضعیتی است؟ تکه تک یادداشت کرده‌ام، حالا حضورتان عرض می‌کنم، اگر اذیتم نکنند. یادم نرود، تذکری که می‌خواستم راجع به صورت جلسه داده باشم که این‌ها مقدمه‌اش بود و مربوط به صورت جلسه هم هست (به همه هم احترام می‌گذاریم) مطلبی بود که خیلی لازم می‌دانستم به عرض برسانم و آن موضوعی بود که خیلی طبیعی در مجلس اجرا شد و احساسات ملت ایران نسبت به گذشته‌ای خیلی طبیعی مجلسم شد ولی این قسمتش یادداشت نشد و نظم نیست که بین کی و چی بود، این مذاکره بین دو نفر واقع شد، نسبت طرفداری از قرارداد از طرف یکی به یکی دیگر داده شد و این نسبت دادن طرفداری از قرارداد وثوق الدوله را آقای رئیس مجلس اهانت با تشخص تلقی کردند و حتی بجای فحش و توهین حساب شد خواستم عرض کرده باشم و اتخاذ سند کرده باشم و آن روز هم عرض کردم که سند مهمی است و اتخاذ سند می‌کنم. من نمی‌دانم کی به کی این نسبت را داد کاری به اشخاص ندارم (خنده نمایندگان) نکنید آقا! خواهش می‌کنم اجازه بدهید صحبت بکنم! من استفاده می‌کنم به نفع مملکتم، دارم استفاده می‌کنم! خانه شما است! اولاد دارید! زندگی دارید! رئیس مجلس این را توهین تلقی کرد و بجای فحش یعنی بزرگترین خیانت شناخت و تحت عنوان اهانت یک وکیل به یک وکیل، آن وکیل را از حق صحبت مرحوم کرد و مجلس هم رأی داد برای ضبط در تاریخ. این را خواستم گفته باشم (دکتر کشاورز- صحیح است) پس از آن مقدمه این نتیجه را گرفتم که یک بار دیگر مجلس ایران افکار عمومی حالا و گذشته و گذشته تر و بعد از این‌ها را تصویب کرد و حاضر نشد نسبت این را هم برای یک ایرانی قبول کند خواستم این را عرض کرده باشم و کاری ندارم به اینکه کی بوده‌است برای اینکه ضبط بشود در صورت جلسه. دیگر اینکه حق خودم را باستناد فرمایش آقای ملک مدنی برای جلسه دیگر محفوظ می‌دارم که باقی بماند. برای ابراز نظر نسبت به این صورت جلسه سابقه هم دارد که این حق را برای اشخاص محفوظ می‌دارند من همی یک ی از آحاد ناس. برای اینکه ایشان مذاکرات را استناد به روزنامه رسمی فرمودند عرض می‌کنم که این مطبعه مجلس معلوم ی شود یک تجارتخانه‌ای است که همه کار می‌کنند غیر از چاپ روزنامه رسمی.
نایب رئیس- آقا راجع به صورت مجلس بفرمائید.
لنکرانی- بله، بله راجع به صورت مجلس است
نایب رئیس- آقا صحبت خودتان را بکنید.
لنکرانی- پس بنده از کجا صحبت بکنم بنده لوح محفوظ که نیستم باید از روی روزنامه رسمی ببینم...
نایب رئیس- آقا شما خودتان نمی‌دانید در جلسه پیش چه گفته‌اید؟ هر جا صحبت تان تحریف شده‌است بفرمائید.
لنکرانی- کجا می‌توانم صورت مذاکراتم را بخوانم که ببینم این خلاصه مذاکرات با مذاکرات مفصل موافق هست یا نیست. این را کجا بخوانم (یک نفر از نمایندگان- در اداره تندنویسی) بنده بروم توی اداره تندنویسی بخوانم؟عوض این خواهش می‌کنم بفرمائید روزنامه رسمی مجلس را عصری منتشر بکنند، نکنید این کارها را. خود تان اصلاح کنید، برای خدا نکنید اینقدر شوخی نکنید. اینقدر مسموم نکنید افکار را. اینقدر مقاومت نکنید. اگر آقایان مدیران جراید یک هیئتی برای این کار تشکیل می‌دادند و و این کار را درست می‌کردند چه عیب داشت بیایند بگویند ما از آینده درس نگرفتیم! این زندگی نیست من چطور ضبط کنم الآن چند شبانه روز است که می‌گذرد و من نمی‌دانم که چه حرفی اینجا زده شده و آیا این صورت خلاصه با آن مطابقه می‌کند یا نمی‌کند. نمی‌دانم چه کنم این روزنامه اطلاعات حاضر است ببینید چه کرده‌است (مسعودی – از تندنویسی گرفته شده) و ضمناً موقعی هم که پیشنهاد بنده … (فیروزآبادی- حرف‌های دیگر نزنید در صورت مجلس حرف بزنید)
نایب رئیس- آقای لنکرانی کار دیگر هم دارم در صورت جلسه حرف بزنید.
لنکرانی- همه صحبت کردند به بنده که رسید می فرمائید کار دیگر داریم یکی هم وقتی پیشنهاد شد راجع به اینکه هیئتی معین بشود برای نظارت در انتخابات ضمن اسامی که مذاکره شد بنده چون احساس نکرد م نمی دانم شنیدم یا چه جور شده بعد از اسم آقای مؤتمن الملک بنده اسم آقای مستشارالدوله را هم جزء آن‌ها آوردم نمی دانم چه شده که ذکر نشده و دیگر اینکه آقای ملک مدنی در همان روزنامه رسمی که فرمودند به من وعده فرمودند که برای این جلسه حق صحبت بنده را محفوظ بدارند و به من اجازه صحبت داده شود و الآن به موجب نظامنامه چون حق من محفوظ است استفاده می‌کنم و یک تلگرافاتی است که می‌خواهم این‌ها را بخوانم.
نایب رئیس- بسیار خوب می‌توانید استفاده کنید ولی بعد از تصویب صورت مجلس بفرمائید.
لنکرانی- مطابق نظامنامه اول مجلس مجلس بنده حق دارم و محتاج به رأی نیست چند سئوال است و یک تلگراف که می‌خواهم عرض کنم راجع به همان آقای اردلان.
نایب رئیس- آقای هاشمی
هاشمی- آنچه آقای لنکرانی و سایر آقایان نمایندگان محترم راجع به تسریع در چاپ و انتشار صورت مذاکرات مجلس و اصلاح نواقص آن تذکر بدهند بنده به نوبه خودم کمال تشکر را دارم و از فرد فرد آقایان کمک می‌طلبم برای رفع نواقص آن و نقیصه بزرگتر این کار در درجه اول آقای لنکرانی وضع این دو سه ماهه اخیر مجلس بوده که چون مجلس این صورت را بخود گرفت متأسفانه اخلال به همه نواحی مجلس و همه نواحی کشور سرایت کرد و آنرا بعد خدمت‌تان عرض می‌کنم. اما راجع به صورت مجلس. اداره‌ای که مسئول رساندن صورت مذاکرات مشروح مجلس بوده عبارت است از اداره تندنویسی بر حسب پیشنهاد آقای طوسی معاون اداری تغییر رئیس داد چند نفر از آقایان نقل و انتقال بجای دیگر پیدا کردند و از حیث عضو هم کمال نقیصه را دارد که باید رفع شود و نظر آقایان امید دارم تأمین بشود و یکی هم اینکه جلسه پریروز از جلسات فوق‌العاده بود که بعد از پنج ساعت کار آقایان سه و نیم بعد از ظهر از مجلس خارج شدند. دیروز هم آمدند مشغول شدند به استخراج صورت مجلس و چند نفر از آقایان محترم هم که خودشان علاقه‌مند به صحبت خودشان بودند به اداره تندنویسی مراجعه کردند و بالاخره واسطه مراجعات آقایان به تندنویسی و مراجعه در نطق خودشان طول کشید و تا ظهر اداره تند نویسی بیش از ۹۰ صفحه موفق نشد به ما بدهد و آنچه که رسید چاپ کردیم دادیم اما راجع به استناد به صورت مذاکرات آنچه که از ناحیه اداره تندنویسی داده شود همان سند و مدرک وکلا خواهد بود و استدعای آخر بنده هم که از ناحیه آقایان تندنویس‌ها گفته شده، این است که اگر ممکن است لطفاً در هنگام نطق آقایان پشت تریبون تشریف بیاورند و مخصوصاً بلندتر و شمرده تر صحبت بفرمایند که با این وضع مجلس کوچکترین اشتباهی حاصل نشود.
نایب رئیس- آقای طوسی درصورت مجلس فرمایشی دارید؟
طوسی- بنده خیلی مختصر برای اینکه خاطر آقایان را مستحضر کرده باشم عرض می‌کنم. اینجا آقای لنکرانی همکار محترم بنده از روزنامه اطلاعات و مذاکرات مجلس فرمودند باید عرض کنم عمل مجلس و روزنامه رسمی البته مربوط به روزنامه اطلاعات نیست و مسئولیت روزنامه اطلاعات را هم اداره مجلس قبول نکرده‌است (دکتر اعتبار- امروز گویا کار دیگری نداریم) (قبادیان- راجع به صورت مجلس بفرمائید)
نایب رئیس- این موضوع راجع به صورت مجلس است (محمد طباطبائی- هیجده ماه‌است که این مباحث در اینجا هست) آقای طوسی بفرمائید.
طوسی- یک نکته که خیلی لازم است به عرض آقایان برسانم این بود که در سوابق ایام و ادوار گذشته مجلس مرسوم و معمول نبود که یک نفر نماینده وقتی فرمایشی در مجلس فرمودند در جلسه بعد عین نطق خودش را بخواهد و این کار خیلی مشکلی بود و از عهده اداره هم ساخته بود. ملاحظه بفرمائید بنده صورت گرفته در جلسه قبل آقایان محترم لنکرانی – دکتر کشاورز- دکتر مصدق- رحیمیان- دکتر معظمی- که تمام مدت جلسه را که پنج ساعت طول کشیده نطق همین آقایان بوده به اداره تندنویسی مراجعه کرده‌اند برای نطق خودشان حالا ملاحظه بفرمائید تندنویس بیچاره چطور می‌تواند این فرمایشات آقایان را بلافاصله استخراج کند و بعد بدهد به روزنامه و آنوقت اگر هم نداد مورد گله واقع شود. بنابراین، از نظر دفاع از حیثت و از نظر دفاع از اداره‌ای که منظم کار کرده و کار می‌کند ناچارم که به عرض آقایان برسانم که این صورت مجلس که به این طریق تنظیم می‌شود غیر ممکن است که تندنویسی هر قدر ولو ده نفر هم بهش اضافه شود بتواند تمام بیانات آقایان را احضار کند که آقایان بدانند کی ممکن است توزیع شود این را بنده خواستنم از نظر دفاع از اداره‌ای که با کمال صحت خدمت می‌کند عرض کرده باشم و به آقای محترم تذکر بدهم که آن‌ها نظری ندارند کارشان را کرده و می‌کنند (بعضی از نمایندگان- دستور، دستور)
نایب رئیس- نظری در صورت جلسه نیست؟
فداکار- بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم.
نایب رئیس- آقای دکتر مصدق نظری درصورت مجلس نیست؟
دکتر مصدق- نخیر.
نایب رئیس- اعتراض دیگری بر صورت مجلس نیست؟ (گفته شد خیر) صورت مجلس تصویب شد.
هاشمی- در آن موقع عده کافی نبود برای تصویب صورت مجلس در موقع اعلام رأی
وزیر دارائی- اجازه می فرمائید (در این موقع عده کافی شد)
نایب رئیس- عده کافی شده اعتراضی بر صورت مجلس نیست؟ (گفته شد خیر) صورت مجلس تصویب شد. آقای دکتر مصدق
فداکار- بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم
دکتر کشاورز- اخطار نظامنامه‌ای مقدم است
نایب رئیس- نمی‌شود آقا، بعد.
فداکار- اخطار نظامنامه‌ای مقدم است. چرا نمی‌شود بنده یک ورقه استیضاح هم دارم که می‌خواهم تقدیم کنم و حالا تقدیم می‌کنم.
- تقدیم ۵ فقره لایحه از طرف آقای وزیر دارائی
۲- تقدیم ۵ فقره لایحه از طرف آقای وزیر دارائی
نایب رئیس- آقای وزیر دارائی بفرمائید
وزیر دارائی- چند فقره لایحه‌است که بنده تقدیم مجلس می‌کنم یک فقره مربوط به اعتباری است که برای تعمیر راه‌های شوسه آذربایجان و همچنین تهیه مقدمات امتداد راه آهن از میانه به تبریز. ولی برای استحضار آقایان عرض می‌کنم که این اعتباری که خواسته شده‌است برای امتداد راه آهن پنج میلیون ریال فقط برای تهیه مقدمات کار است واِلا یک لایحه‌ای در دست تهیه‌است که آن برای امتداد تمام راه آهن‌هایی است که تمام نشده‌است و آن را هم در موقع خودش تقدیم می‌دارم و اعتبار اصلی در آن لایحه پیش بینی می‌شود (رحیمیان- راجع به خراسان چطور؟) آنجا هم همینطور است. در آن لایحه‌ای که تقدیم می‌شود راجع به خراسان و یزد و جاهائی که باقی‌مانده اعتبار گرفته می‌شود که تمام شود و یک لایحه دیگر هم هست راجع به صلاح قسمتی از مقررات قانون تعرفه گمرکی و مالیات راه مصوب ۲۳ تیر ماه ۱۳۲۰. عرض کنم فعلاً اجناسی که وارد مملکت می‌شود چه در موقع ورود و چه در موقع خروج مالیات راه از آن‌ها گرفته می‌شود و این کار تقریباً حمل جنس را بطور ترانزیت از ایران ممنوع می‌کند و یک کالاهایی است که در وقت ورود مالیات را می‌دهند و همچنین در وقت خروج کالاهایی که خارج می‌شود مالیات راه می‌دهند و به این ترتیب دیگر تقریباً مال ترانزیتی در ایران وارد نمی‌شود و حالا که بتدریج راه آهن تمام می‌شود و با این وضعیت راه آهن ما که نسبتاً مرتب است و امیدواریم که یک مقداری هم محصولات ترانزیتی داشته باشیم بنابراین به موجب این اصلاحیه از حمل اجناس ترانزیتی در موقع عبور از ایران فقط یک مرتبه مالیات راه گرفته می‌شود و اگر هم بوسیله راه آهن وسایل حمل اجناس متعلق به دولت و یا محمولاتی که تحت نظر دولت است حمل شود چیزی گرفته نمی‌شود آن انتفاعی را هم که می‌خواهیم از راه آهن می‌بریم نه از راه مالیات. دیگر یک فرقه لایحه دیگر مربوط به تعبیر یک جمله داد و ستد است که در ماده دو قانون متمم بودجه سال ۱۳۲۰ است که آن هم برای ما یک اشکالی تولید کرده آن هم تقدیم می‌شود. لایحه دیگری هم که مهمتر از همه‌است لایحه تقاضای وامی برای راه آهن است (یمین اسفندیاری- چه آقا) لایحه وام قرضه. البته آقایان استحضار دارند که یک قسمت زا اموال ارتش آمریکا در ایران که مربوط به راه آهن بوده در کمیسیون هائی که تشکیل شده مخصوصاً کمیسیون هجده نفری که در مجلس تشکیل شد و آقایان دیگر هم بودند در نظر گرفته شده‌است که آن‌ها را ما خریداری بکنیم واِلا وقت فوت می‌شد و این هم از دست ما می‌رفت و به این جهت البته در وزارت راه و اداره راه آهن یک مبلغ معتنابهی ۳۴۰۹ ریال باید بدهند نبود و در نظر گرفته شد که این مبلغ را بانک ملی بطور وام به راه آهن بدهد و بعد این را از وصول مطالبات غیره بعد از اینکه وصول شد مسترد بدارند و این را همین به عرض آقایان می‌رسانم که ما این کار را کردیم برای اینکه نتیجه گرفته شد و اجناسی که فوق‌العاده مورد نیاز است از بین برود ولی البته مذاکرات ادامه دارد و با خوشی ادامه دارد و امیدوارم که این مذاکرات با موفقیت انجام شود و فوق‌العاده علاقه از طرف اولیای دولت آمریکا نشان داده می‌شود که این مبلغ و مبالغ دیگری یعنی احتیاجات دیگری هم که ما از اموال آمریکا داریم از قبیل دوا یا مریضخانه‌ها یا یک چیزهایی که شاید لازم باشد آن‌ها را مجموعاً هر قدر شد به آن ترتیب قسط بندی که مطابق آن قرار داد می‌خواستیم بدهیم به همان ترتیب قسط بندی بدهیم و این را بنده امیدوار هستم که البته این مذاکرات ادامه داده می‌شود که به نتیجه قطعی منجر شود. (اردلان- چک را پس می‌دهند) بله پس می‌دهند در هر حال بطوریکه که عرض کردم اعم از اینکه دلارها بطور اقساط داده شود یا یک‌جا نقداً بدهیم ریال آن باید داده شود بایستی راه آهن بپردازد و تنها راجع به دلار است که باید قسط بدهیم و یا یک‌جا بدهیم در هر صورت یان لایحه‌ای که الآن تقدیم می‌شود تقاضای فوریت کرده بودم ولی چون می‌بینم که وقت مجلس تنگ است که به کمیسیون نرود این فوریت را بنده مسترد می‌کنم که به کمیسیون برود و استدعا می‌کنم که فردا کمیسیون تشکیل بشود که ما بتوانیم در جلسه سه شنبه موفق شویم (یمین اسفندیاری- کمیسیون که نیست) کمیسیون بودجه‌است عرض کنم لایحه پنجم بنده مربوط به دودوازدهم است که این را هم آقایان استحضار دارند چیزی به آخر ماه نمانده و مخصوصاً یک تبصره هائی است که در دودوازدهم سابق بود و وقت نشد اینجا موکول شد به کمیسیون بعضی چیزهای دیگر هم مزید شد این را هم بنده تقاضای فوریت نمی‌کنم که مراجعه شود به کمیسیون استدعا می‌کنم که کمیسیون بودجه زودتر تشکیل شود شاید در ظرف فردا پس فردا آقایان توجهی بفرمایند و بعد داده شود.
ثقه الاسلامی- برای ۵ میلیون راه آهن آذربایجان فوریت بخواهید آن هم فوریت دارد، می‌رود به کمیسیون مربوطه.
نایب رئیس- آقای هاشمی ماده ۱۴۳ و ۱۴۴ نظامنامه را قرائت بفرمائید.
(آقای هاشمی منشی بشرح زیر قرائت نمودند)
- ماده ۱۴۳- مخبرین جراید و تماشاچیان باید ساکت بنشینند و اگر از طرف یکی از آن‌ها علامت تکذیب یا تصدیق مشاهده شود فوراً اخراج خواهد شد.
- ماده ۱۴۴- هر تماشاچی که باعث اغتشاش مذاکرات یا اختلال نظم شود فوراً به محاکم مرجع جلب می‌شود.
نایب رئیس- این مواد را برای این خواندند که اینجا مجلس شورای ملی است. اینجا باید شئونش محفوظ باشد اینجا مجلس تئاتر نیست که مطلبی که طرح می‌شود آقایان نمایندگان یا آقایان تماشاچیان خنده کنند. اینجا باید شئونش محفوظ باشد. اینجا را باید خیلی جدی فرض کنید و طوری باشد مثل ادوار گذشته که خوشبختانه در دوره ششم و پنجم و چهارم سوابق هست هیچوقت این جریانات نبوده‌است. بنده استدعا می‌کنم که آقایان رعایت این نکته را بفرمایند زیرا هر قدر مجلس جریاناتش منظم باشد مربوط بخود آقایان است (صحیح است)
وزیر امور خارجه – بنده وقت را مغتنم شمردم چون موضوع عرض بنده راجع به پول است که عرض می‌کنم آقایان وقتی که مذاکره می‌کردند راجع به یک دوازدهم (اردلان دودوازدهم) به دودوازدهم می‌خواستم موضوعی را عرض کنم که در جلسات پیش مطرح شده و آن اعتباری بود که برای تأسیس سفارت خودمان در واشنگتن بود. نخست اینکه در نظر آقایان هست که ما تأسیس سفارت کبری کرده‌ایم و با تأسیس سفارت کبری یک احتیاجاتی داشتیم که نمی‌توانستیم با آن بودجه جاری که امسال هم خیلی قلیل و کوچک بود آن را تأمین کنیم و تقاضای اعتباری به مبلغ پنجاه هزار دلار کردیم که متأسفانه بواسطه پیش آمدهای جلسه پیش تصویب نشد و من هم اصراری نکردم که در آن جلسه تصویب شود و حالا استدعا دارم در موقعی که این ظنر تصویب هست زودتر بخواهند به مجلس و تصویب بکنند و مورد (صحیح است) یک امر دیگری هم هست که الآن می‌خواستم حضور آقایان عرض کنم آن قسمت تشکیل جامعه ملل است که در دوم دسامبر جلسه اول جامعه ملل متفق در لندن تشکیل خواهد شد و از ما هم دعوت کرده‌اند که نمایندگان خودمان را به آنجا بفرستیم ملاحظه بفرمائید که هر قدر ملت ایران به اینکه در آنجا نماینده داشته با شد در آن جلسه اول مخصوصاً علاقه دارد و باید هم علاقه داشته باشد متأسفانه یک دانه یک شاهی هم ما اگر بخواهیم از بودجه وزارت امور خارجه خرج بکنیم نداریم و در بودجه هم نیست (یک نفر از نمایندگان – پیشنهاد کنید) این را قبلاً آمدم به حضور آقای عرض کنم که این پیشنهادی را که بنده به حضورتان می‌آورم راجع به آن اعتبار لطف بفرمائید و زودتر تصویب کنید (صحیح است – بسیار خوب) (سید ضیاءالدین طباطبائی – راجع به حجاج هم اگر توضیحاتی می‌دادید بجا بود) بنده حاضر عرض کنم.
- مذاکره و اخطار نظامنامه راجع به جریان تصویب و طرح مربوط به تأخیر انتخابات
۳- مذاکره و اخطار نظامنامه راجع به جریان تصویب و طرح مربوط به تأخیر انتخابات
مهندس فریور- اجازه داده‌اید به آقای دکتر مصدق این برخلاف نظامنامه‌است.
نایب رئیس- آقایان در وظایف من نباید دخالت کنید آنوقت می فرمائید که خوب اداره نمی‌کند مجلس را. اگر مرا نشانده‌اید اینجا کار مجلس را اداره کنم دیگر نباید که در کار من دخالت کنید می فرمائید که بنشینند پا شوند این‌ها مربوط به شما نیست مربوط به من است اگر هم میل ندارید بنده از جلسه دیگر نمی‌آیم این جا شما‌ها خودتان در مجلس دخالت می‌کنید بعد می‌گویید چرا مجلس بی نظم است باعث این بی نظمی‌ها خودتان هستید اگر آقای وزیر خارجه اجازه می‌خواهد من باید بدهم می فرمائید آقای دکتر مصدق باید بیایند صحبت بکنند و شما به ایشان می گویید بفرمائید آقایان خودشان باید یک قدری رعایت بکنند و آنوقت اگر بنده تخلف کردم به بنده تذکر بدهند (صحیح است) آقای دکتر مصدق بفرمائید.
دکتر مصدق- بنده کاملاً حق را به آقای رئیس می‌دهم و آقایان وزراء هم از نظامنامه اطلاع ندارند و بدون اجازه بلند می‌شوند صحبت می‌کنند. اخطار بنده اولش ماده ۱۰۸ هست که می‌نویسد «در مباحثات ناطقین باید متناوباً مخالف و موافق نطق نمایند». درباره وزراء یا معاونین آن‌ها و یا مخبرین کمیسیون‌ها که مأمور تأیید و دفاع لوایحی یا طرح قانونی هستند لازم به ثبت اسم نیست و هر وقتی که اجازه نطق بخواهند به آن‌ها داده می‌شود. وزراء بی خود نمی‌توانند صحبت کنند (وزیر امور خارجه- بنده اجازه داشتم) و بعد همین ماده ۱۷ راجع به اخطار. اخطار را مقدم می‌داد و در مورد اخطار اگر کسی بخواهد در وسط نطق کسی حرف بزند حق ندارد ولی اگر ناطق حرفش تمام شد اخطار کننده حق نطق دارد. اما راجع به عرض بنده که اصل مطلب بود. بنده هیچ کاری ندارم به اینکه ماده واحده‌ای که در جلسه گذشته تصویب شد از طرف یکی از آقایان نمایندگان اقلیت پیشنهاد شد ولی ما نمایندگان اقلیت به هیچوجه از این ماده اطلاع نداشتیم و یک مرتبه غفلتاً در مجلس پیشنهاد شد و رأی هم داده شد بنده خودم در لایحه یا که این جا مطرح شد از نظر فوریتی که داشت به فوریتش رأی دادم ولی من به ماده رأی ندادم زیرا من با ماده مخالف بودم و اگر آقای پیشنهاد کننده یک مشورتی با ما می‌کرد شاید یک راه حلی پیدا می‌کردیم که بهتر از این می‌شد و بنده این ماده را چرا پیشنهاد کردم برای اینکه یک کار خلاف قانونی نشود اصل مسئله این بود که انتخابات در یک وقتی که ممکن است جریان صحیح و خوب پیدا کنند اجرا نشود و کاملاً رعایت مقررات قانون بشود ولی اگر خود مجلس در تصویب این ماده رعایت قانون را نکند چه انتظار دارد که قانونش در اقصی بلاد این مملکت اجرا شود. این عقیده بنده‌است که اگر یک عده از نمایندگان که مطالبی دارند صحبت کنند یا خواهند گفت که چیز نفهمیدند یا خواهند گفت که نرسیدند و بحمداله در من این دو صفت نیست که تا اندازه‌ای می‌فهمم و ترس و باکی هم از کسی نداشته و ندارم. عقیده بنده این است که این لایحه جریان قانونی خود را طی نکرده‌است زیرا مطابق ماده ۵۸ نظامنامه باید در پیشنهادات مذاکره شود و بعد از تعیین تکلیف پیشنهادات به ماده رأی گرفته شود. ماده ۵۸ را بنده می‌خوانم. ماده ۵۸ وقتی که مباحثات لایحه بطور کلی ختم شد باید مواد آن لایحه یک یک مباحثه شود رئیس در این خصوص از مجلس رأی می‌خواهد اگر در باب مباحثات ماده به ماده رأی داده نشد رئیس رد لایحه را اعلام می‌کند و اگر مباحثات ماده به ماده قبول شده شروع به مباحثات شده در باب هر یک از مواد و اصلاحات راجعه مذاکرات بعمل می‌آید. پس از آن در خصوص شور ثانوی مجلس رأی می‌دهد. شور ثانوی در خصوص هر یک از مواد لایحه و اصلاحات راجع رأی گرفته می‌شود بعد از این ترتیبات یک رأی قطعی در کلیه لایحه داده می‌شود. این قسمت راجع به موارد دو شوری است ماده ۸۰ هم راجع به فوریت دارد.
محمد طباطبائی- این مربوط به لوایح عادی است نه لوایح فوری. عرض کنم یک ماده واحده‌ای است به مجلس پیشنهاد شده‌است این ماده ملحقات هم دارد ملحقاتش چیست؟ اصلاحات و تبصره هائی که پیشنهاد می‌شود همه مربوط به این ماده‌است این‌ها جزء لایتجزای این ماده‌است اگر تبصره هائی پیشنهاد شده تبصره که استقلال ندارد مستقل نیست تبصره مربوط به این لایحه و جزء این لایحه‌است پس بنابراین ماده واحده که در دفعه اول تصویب شده بعد از آن باید تبصره‌ها یک یک خوانده شود. پیشنهادات خوانده شود و مذاکره شود و بعد رأی گرفته شود اگر تصویب شد که جزو قانون می‌شود و اگر تصویب نشد که رد شده‌است و رویهمرفته این ماده تصویب شده باید اصلاحاتی که درش پیشنهاد شده و تبصره هائی که پیشنهاد شده‌است مطرح شود و رأی گرفته شود این عقیده بنده‌است حالا اگر آقایان نمی‌خواهند رعایت نظامنامه را بکنند نکنند تکلیف بنده این است که کاری بر خلاف نظامنامه شده تذکر بدهم.
نایب رئیس- ماده نظامنامه‌ای را که آقای دکتر مصدق تذکر دادند مربوط به لوایح عادی است (دکتر مصدق- ماده ۸۰ هم راجع به فوریت است همینطور است) و مربوط به لوایحی است که فوریتش تصویب نشده باشد و مواد هم داشته باشد ولی این طرح با فوریت پیشنهاد شده بود به دو فوریت هم رأی گرفته شد و تصویب شد و ماده واحده خم بود و عملی که شد مطابق آئین نامه بود معذالک برای خاطر اینکه جنابعالی احتیاط می فرمائید در قوانین (که خیلی هم خوب است) این نظریه را الآن دو مرتبه رأی می‌گیریم (جمعی از نمایندگان – نمی‌شود – رأی گرفته شده‌است) اجازه بدهید ماده واحده را بطور تجزیه رأی بگیریم و مواد بعد را بعد مطرح کنیم (جمعی از نمایندگان- خیر لازم نیست)
دکتر کشاورز- بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم برای آینه عملی که در جلسه قبل شد عمل نظامنامه نبود (عده‌ای از نمایندگان- بوده‌است)
نایب رئیس- در جلسه گذشته موقع رأی گرفتن بنده تذکر دادم که این ماده پیشنهادی آقای حکمت بجای طرح پیشنهادی آقایان تلقی می‌شود رأی می‌گیریم این را تذکر دادم و رأی گرفتیم بجای آن و مجلس هم تصویب کرد و کار خاتمه پیدا کرد الآن هم مجلس حاضر و آماده‌است و هیچ اشکالی ندارد که نظر مجلس خواسته شود.
دکتر مصدق- این ماده نظامنامه که بنده خواندم این اجازه را نمی‌دهد ماده ۸۰ هم راجع به فوریت است اجازه می‌دهید بخوانم.
دکتر کشاورز- بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم به خود شما اخطار دارم.
نایب رئیس- بفرمائید، اما با نزاکت بفرمائید.
دکتر کشاورز- آقای ملک مدنی من با نزاکت صحبت کنم؟ الآن هم مطابق ماده ۱۰۹ بخود شما اخطار دارم به من توهین می‌کنید و قبل از اینکه حرف بزنم می‌گویید با نزاکت حرف بزن. من بی نزاکت حرف می‌زنم؟ سوابق من که یک نفر استاد دانشگاه هستم از جنابعالی خیلی بهتر است بنده یک نفر استاد دانشگاه هستم و جنابعالی سواد ندارید و هیچ تحصیلات ندارید و حق ندارید در مقابل من استاد دانشگاه بگویید که با نزاکت حرف بزن، (زنگ رئیس)
نایب رئیس- شما چرا اینطور حرف می‌زنید و توهین می‌کنید؟
دکتر کشاورز- شما چرا به من توهین می‌کنید و می گوئید که بی نزاکت صحبت می‌کنم.
نایب رئیس- شاهد عملیات شما جلسات گذشته شما است. حکایت شما آن حکایت سعدی است که می‌گوید وقتی که علم دست یک اشخاصی می‌افتد سوء استفاده می‌کنند. من به شما تذکر دادم که با نزاکت صحبت کنید.
دکتر کشاورز- جنابعالی به یک نفر نماینده توهین می‌کنید از مقام ریاست سوءاستفاده می‌کنید آنجا مقام مقدسی است. ماده ۱۴۰ نظامنامه می‌گوید: رئیس از طرف مجلس حافظ و مجری قواعد و نظم مجلس است (صحیح است) جنابعالی که آنجا نشسته‌اید به موجب این ماده حق ندارید قبل از اینکه یک نمایه‌ای حرف بزند به او توهین کنید (نایب رئیس- اخطاری که شد برای جلوگیری از همین حرف‌ها بود) شما با این ترتیب نظم مجلس را بهم می‌زنید یک نفر نماینده که می‌شود حرف بزند بگذارید حرفش را بزند. آنوقت اگر برخلاف نزاکت صحبت کرد بگوئید برخلاف نزاکت صحبت نکن (نایب رئیس- آنوقت منجر به مطالب جلسه قبل می‌شود) این یکی، یکی دیگر هم منظور از این ماده این است که شما که در آنجا نشسته‌اید بیطرفانه بنشینید و بیطرفانه قضاوت کنید شما الآن اظهار نظر کردید و گفتید که پیشنهاد آقای حکمت بجای طرح پیشنهادی آقایان اکثریت قبول شد و تصویب شد (جمعی از نمایندگان- همینطور هم بوده‌است و صحیح هم بوده‌است) اجازه بفرمائید این فرمایش آقای ملک مدنی است. اما مطابق نظامنامه وقتی که یک طرحی به مجلسی آمد یا خود آن طرح تصویب می‌شود یا با اصلاحاتی آن طرح تصویب می‌شود یا اینکه یک ماده دیگری را بجای آن طرح مجلس شورای ملی می‌پذیرد و تصویب می‌کند. پس به هر حال اگر پیشنهاد آقای حکمت هم به عقیده شما بجای طرح پیشنهادی اکثریت قبول شد (عده‌ای از نمایندگان مجلس – تصویب کرده‌است و تمام شده‌است) چرا داد می‌زنید من دارم حرف می‌زنم. (کامبخش- شما اگر داخل آدم نباشید ما داخل آدم هستیم آقای سنندجی) (نایب رئیس- آقای کامبخش صحبت نفرمائید) آقایان شما هشتاد نفر هستید من یک نفر هستم. اجازه بفرمائید بنده عرضم را بکنم. اگر پیشنهاد آقای حکمت بجای آن ماده مطروحه قبول شده باشد آن ماده مطروحه می‌رود کنار و این ماده جای آنرا می‌گیرد و پیشنهادات هم که نسبت به این طرح داده شده‌است نسبت به این ماده می‌شود که جای او را گرفته‌است. بنابراین شما باید تمام این پیشنهادها را مطرح کنید و ببینید کدام طرف توجه می‌شود اگر هیچکدام قابل توجه نشد که به ماده رأی بگیرند اگر پیشنهادی طرف توجه شد که آن ماده را با پیشنهادی که طرف توجه شده‌است یک جا رأی بگیرند ولی شما این کار را نکردید شما اگر بیطرف بودید باید تمام پیشنهادات را مطرح کرده باشید بعد به ماده رأی بگیرید شما از مقامتان سوء استفاده کردید و آقایان هم هشتاد نفر اینجا نشسته‌اند و طرفدار شما هستند.
نایب رئیس- بنده هیچوقت سوءاستفاده نمی‌کنم از موقعیت خودم همه آقایان می‌دانند شما از موقعیت خودتان آقای دکتر سوء استفاده می‌کنید این را بدانید من هیچوقت نه در دوره وکالتم و نه در دوره نایب رئیسی ام هیچوقت سوءاستفاده نکرده‌ام و همیشه هم با نزاکت صحبت کرده‌ام من برای اینکه جریان جلسه پیش تکرار نشود تذکر دادم که رعایت نزاکت را بفرمائید. رعایت نزاکت کردن توهین نیست و شما در این تذکر اشتباه کردید.
دکتر کشاورز- این را به کسی دیگر بگوئید که بی نزاکت باشد بنده خیلی با نزاکتم.
فیروز آبادی- مجلس همه وقتش صرف گفت و گو‌های شخصی بشود پس کی برای مملکت کار می‌کنید؟
نایب رئیس- آقای طباطبائی
محمد طباطبائی- عرض کنم که آقای فیروزآبادی تا قشون بیگانه در این مملکت باشد انتخابات نخواهد شد (صحیح است – صحیح است) در این باب از نظر آشنائی که با هم پیدا کرده‌ایم به شما توصیه می‌کنم که آنقدر اصرار نفرمائید که برای خودتان خوبی نیست (فیروزآبادی- به کی می فرمائید؟) ببخشید مقصودم آقای دکتر کشاورز است (دکتر کشاورز- بنده را مرعوب می فرمائید؟) خدا شاهد است مرعوب نمی‌کنم یک مطلب قطعی را عرض می‌کنم که تا قشون خارجی در ایران هست انتخابات نخواهد شد (صحیح است) این مطلب هم تمام شده (صحیح است) (کام بخش- سفسطه نفرمائید آقای طباطبائی اگر بنای سفسطه باشد ما بهتر بلد هستیم (باز هم یکمرتبه دیگر تکرار می‌کنم که تا قشون خارجی در ایران هست انتخابات نخواهد شد (صحیح است) (کامبخش- آن انتخابات فرمایشی هم به کوری چشم شما نخواهد شد) با این فرمایش باز هم تا قشون خارجی در ایران هست انتخابات نخواهد شد.
کامبخش- بنده اخطار می‌کنم
نایب رئیس- جنابعالی آقای کامبخش توهین می‌کنید چه حقّی دارید به یک وکیل اینطور توهین کنید؟
کامبخش- بنده اخطار کردم می‌خواهم توضیح بدهم
محمد طباطبائی- پیشنهادی که آقای حکمت به مجلس تقدیم کردند پیشنهاد اصلاحی نبود خود پیشنهاد در آرشیو هیئت رئیسه ضبط است و برای اینکه ممکن است در اینجا یک همچو نظری پیش بیاید من گرفتم پیشنهاد را مطالعه کردم و با اینکه از طرف مقام ریاست مطلب تذکر داده شد احتیاطاً خود بنده پیشنهاد را گرفتم از اول تا آخر خواندم و به عرض مجلس رساندم که این خودبخود یک پیشنهادی است مستقل. پیشنهاد آقای سردار فاخر یک پیشنهادی است مستقل. پیشنهاد اصلاحی یعنی یک سطر یا یک کلمه‌ای پس و پیش بشود ولی این پیشنهاد را اینجا خواندند و از طرف مقام ریاست هم تذکر داده شد با این قید که این پیشنهاد بجای آن ماده واحده‌ای است که هشتاد و چند نفر آنرا امضاء کرده‌اند (دکتر مصدق- اینطور نمی‌شود آقا) اجازه بفرمائید همان هشتاد و چند نفر با همان تصویبی که شد به این پیشنهاد رأی دادند (دکتر کشاورز- به پیشنهاد رأی دادند نه به طرح) این پیشنهاد آقای حکمت جای طرح را گرفت و پیشنهاداتی که قبلاً داده شده بود مربوط به طرح بود و پیشنهادها وقتی مطرح می‌شد که مفهوم و منطوق و معنی این پیشنهاد با آن طرحی که داده شده بود مفادش یکی باشد ولی قبلاً پیشنهاد شده بود مطابق آن ماده واحده که یک ماه بعد از تخلیه ایران از قشون خارجی انتخابات شروع خواهد شد و این مطلب پیشنهاد آقای حکمت بود که بعد از تخلیه مملکت ایران فرمان انتخابات داده می‌شود راجع به این پیشنهاد کسی پیشنهاد نداده بود اینجا مراجع بفرمائید اگر مراجع به این پیشنهاد یک نفر دیگر یک پیشنهادی داده بود آنوقت فرمایش جنابعالی بجا است و حق با شما است واِلا این مطلب تمام است.
کام بخش- بنده اخطار دارم
مهندس فریور- بنده مطابق ماده ۸۰ نظامنامه اخطار دارم
نایب رئیس- آقای دکتر معظمی
دکتر معظمی- بنده خواستم عرض کنم که هنوز مجلس وارد دستورش نشده‌است تا تکلیف آن پیشنهادها را معلوم کنیم. وقتی که مجلس وارد دستور شد اگر معلوم شد که به آن پیشنهاد رأی مجزا داده شده‌است معنایش این خواهد بود که ماده واحده مجزا تصویبش شده و باید تکلیف ما بر پیشنهادها را معین کرد. به هر حال مرحله تعیین تکلیف بعد از این است که دستور تعیین شود که آقایان امروز چه خواهند کرد. چون پیشنهادها جزء دستور است بعد معلوم خواهد شد آیا نظر مجلس این است که پیشنهادها مطرح می‌شود یا اینکه آن پیشنهادات می‌ماند برای کمیسیونی که قرار است تشکیل شود و بعد از آنکه در آن کمیسیون مطرح شد یک لوایحی را به مجلس می‌آورند.
کام بخش- بنده مطابق ماده ۱۰۹ اخطار نظامنامه دارم دو کلمه‌است.
نایب رئیس- بفرمائید
کام بخش- این جواب آقای طباطبائی است راجع به انتخابات ایشان فقط تلگرافی است می‌خوانم
- تهران- رمز وظیفه فرموده ۱۰۳۹-۱۰-۱۰-۲۰
- اولاً گزارش ۱۵۸۶۵ طبق رسید مأخوذه در تاریخ ۳۰/۹/۲۲ به تلگرافخانه تسلیم ثانیاً با توجه کامل به مفاد گزارش ۱۶۰۶۹ مورخه ۳/۱۰/۲۲ آمدن ستوان فغانی به مشهد در معیت نماینده وزارت کشور و ملاقات این‌جانب به‌استانداری رفتیم قضیه انتخابات طباطبائی به نمایندگی سبزوار.. (نایب رئیس- این حرف‌ها مربوط به اخطار نیست) چرا آقا، اجازه بفرمائید مختصر است.
قضیه انتخابات سبزوار بر حسب اوامر ریاست پناهی بوده که در مقابل شایعات و انتشارات سوء ستوان فغانی متوسل و جریان امر به نحو معروضه بالا خاتمه پذیرفت. سرهنگ پورزند.
این است انتخابات فرمایشی. یک تلگراف دیگری هم هست اجازه بفرمائید بخوانم..
(زنگ رئیس دعوت به سکوت)
عده‌ای از نمایندگان- (با همهمه) این حرف‌ها مربوط به اخطار نیست.
نایب رئیس- آقا این مطالب اساساً مربوط به اخطار نیست.
محمد طباطبائی- بگذارید بخوانند.
کام بخش- خودشان اجازه دادند (همهمه نمایندگان- زنگ رئیس) یک تلگراف دیگر هم هست در این تلگراف هم می‌گوید که بالاخره در نتیجه ملاقات و مذاکرات این جانب با استانداری بالاخره قضیه در مورد انتخابات سید محمد طباطبائی بر طبق امریه ریاست پناهی خاتمه یافت.
حاذقی- آقای طباطبائی در انتخابات با آقای پروین گنابادی همراه بوده‌اند هر چه بوده‌است با یکدیگر بوده‌اند.
کام بخش- خیر اینطور نبوده‌است بنده الآن با شما می‌رویم … (زنگ رئیس)
نایب رئیس- بنده مجلس را ترک می‌کنم و در همچو مجلسی نمی‌نشینم.
(در این موقع یک ساعت و نیم بعد از ظهر) آقای نایب رئیس جلسه را ترک و مجلس تعطیل شده و به فاصله ده دقیقه مجدداً به ریاست آقای ملک مدنی (نایب رئیس) تشکیل گرد ید)
نایب رئیس- عرض کنم طبق ماده نظامنامه باید تکلیف مجلس و بنده معلوم شود و بر حسب فرموده آقای دکتر مصدق آمدم. و تکلیف این کار برای آتیه معلوم برای این وضعیت که بعضی از آقایان نمایندگان برای بنده مقدور نیست که این وضع را اداره کنم و باید تکلیف از طرف آقایان معلوم شود (صحیح است) و این وضعیت بایستی اصلاح شود.
- موقع و دستور جلسه
۴- موقع و دستور جلسه
بعد ختم جلسه
بعضی نمایندگان – ختم جلسه
نایب رئیس- فعلاً جلسه را ختم می‌کنیم.
جلسه آینده روز سه شنبه ۲۴ مهر سه ساعت قبل از ظهر دستور لوایح موجوده.
(مجلس یک ساعت و سه ربع بعد از ظهر ختم گردید)
نایب رئیس مجلس شورای ملی
ملک مدنی