مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۲ بهمن ۱۳۰۴ نشست ۲۵۳

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری پنجم

قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم

مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۲ بهمن ۱۳۰۴ نشست ۲۵۳

مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۲ بهمن ۱۳۰۴ نشست ۲۵۳

جلسه ۲۵۳

صورت مشروح مجلس مورخه پنج شنبه ۲۲بهمن ماهد ۱۳۰۴مطابق ۲۷رجب ۱۳۴۴

مجلس سه ساعت و نیم قبل از غروب بریاست آقای تدین تشکیل گردید

صورت مجلس روز قبل را آقا ی آقا میرزا شهاب قرائت نمودند

رئیس – آقا ی شوشتری (اجازه)

شوشتری – قبل از دستور عرض دارم.

بعضی از نمایندگان – دستور بین نیست.

رئیس – آقای سهراب زاده (اجازه)

سهراب زاده عرضی ندارم

رئیس آقای دکتر آقایان (اجازه)

دکتر آقایان ـ عرضی ندارم

رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)

آقا سید یعقوب ـ عرضی ندارم

رئیس ـ آقای طهرانی (اجازه)

آقا شیخ محمد علی طهرانی ـ در تبصره ماده دوم بنده پیشنهاد کرده بودم حقوق معلین که تازه کلاس‌ها شان تاسیس شده است موضوع شود. آقای وزیر مالیه جواب دادند تامین شده است این جا تامین را ننوشته‌اند از این جهت تقاضا می‌کنم نطق آقای وزیر مالیه را مجملا بنویسند.

رئیس ـ آقای کازرونی (اجازه)

کازرونی ـ بنده در وقتی که بودجه کل مملکتی مطرح بود در قسمت معارف پیشنهادی دارم که راجع بمستمری و شهریه بگیرها تجزیه شود و آقای رئیس فرمودند که قانون اساسی این مسئله را تامین کرده و محتاج بتصریح نیست آقای وزیر مالیه هم قبول کردند و اظهار موافقت کردند در صورت مجلس این توضیحات را ندیدم و بعقیده بنده مهم است

رئیس ـ تصدیق می فرمائید که از این مفصلتر صورت مجلس را نمی‌شود نوشت. آقای رهنما (اجازه)

رهنما ـ همچو بگوشم خورد که بنده را دیر آمده بی اجازه نوشته‌اند در صورتی که استجازه کرده بودم

رئیس ـ اصلاح می‌شود. آقای حاج آقا رضا رفیع (اجازه)

حاج آقا رضا رفیع ـ بنده این طور شنیدم که در جواب بنده آقای وزیر فوائد عامه گفتند راجع بجنگل یک لایحه حاضر خواهم کرد برای این که سابقه پیدا نکند استدعا می‌کنم بعرایض بنده گوش بدهند که هیچ لایحه بدون تصویب مجلس شورای ملی نمی‌تواند رسمیت داشته باشد و البته بایستی التفات بکنند بهمان سابقه بر گرداند یا عقیده مجلس را بخواهند

رئیس ـ آنچه که در صورت مجلس نوشته شده است طرف مذاکره واقع می‌شود. این راجع بصورت مجلس نبود. آقای امامی (اجازه)

امامی ـ در پیشنهادی که بنده کرده بودم قید کرده بودم اشخاصی که مشمول این قانون استخدام می‌شوند در صورتی که دارای حقوق اداری یا انتظار خدمت یا تقاعد باشند واینطور که بنده شنیدم در قسمت صورت همین فقط نوشته شده بود حقوق اداری و تقاعد گویا (انتظار خدمت) از قلم افتاده استدعا می‌کنم اصلاح شود

رئیس ـ در موقع رای گرفتن با ورقه نسبت بلایحه دوازدهم یکنفر از آقایان اشتباها عوض یک ورقه دو ورقه داده است بنا بر این یک رای کمتر محسوب می‌شود از آن آرائی که اعلام شده در موقع رای گرفتن با ورقه نسبت ببودجه کل مملکتی هم همین طور شده از آن آراء هم یک رای کم خواهد شد چون راجع بصورت مجلس است عرض کردم. آقای وزیر فوائد عامه (اجازه)

وزیر فوائد عامه ـ بنده تقاضا می‌کنم لایحه شیلات مطرح شود

رئیس ـ با مطرح شدنش کسی مخالف هست، آقای عراقی (اجازه)

عراقی ـ این لایحه که پیشنهاد می‌کنند بنده خودم در کمیسیون فوائد عامه بودم بیست ماده است یک همچو لایحه که راجع بیک همچو قراردادی باشد که بیست ماده هم داشته باشد حالا در اساس آن خیلی حرفهاست بجای خودش این لایحه باین مهمی را با اینکه ما وقتمان تقریبا بیست دقیقه دیگر بیشتر نیست ابدا نمی‌شود مطرح کرد

وزیر فوائد عامه ـ بنده تصور می‌کنم آقایان تصدیق بفرمایند که اگر یک مسئله بشود و اظهار عقیده هم بکنند نه اینکه اصلا وارد در آن مسئله شوند خوبست آقایان بگذارند مطرح شود و مذاکراتی که دارند بکنند بعلاوه لوایحی هم بوده است که خیلی بسرعت گذشته دولت هم این لایحه را بیخود پیشنهاد نکرده پس بگذارید این وقتی که هست سه این مسئله صرف شود و تقاضا می‌کنم مطرح شود

رئیس ـ رای می‌گیریم به این پیشنهاد

امامی ـ بنده عرض داشتم

رئیس ـ در این گونه مواقع یک مخالف و یک موافق بیشتر حق ندارند حرف بزنند

رئیس ـ رای می‌گیریم باین پیشنهاد آقایانی که موافقند قیام فرمایند

(عده برخاستند)

رئیس ـ تصویب شد. خبر کمیسیون فوائد عامه که اخیرا داده است اولا بعرض مجلس می‌رسد

(بشرح ذیل قرائت شد)

کمیسیون فوائد عامه لایحه جدید دولت را راجع بشیلات مورد مطالعه قرار داده و موادی را راپورت سابق خود تصدیق کرده بود مجددا تایید نموده و عبارت حق استفاده از شیلات (مندرجه در ماده اول و تبصره دوم ماده ۹) و حذف کلمه ایران درماده ۹ در لایحه جدید دولت بود نتوانست با نظر دولت موافقت نماید.

رئیس ـ متکی شده است فوائد عامه به خبر نمره ۱۳ با این تفاوتی که ذکر شده رهنما

مخبر ـ یک اصلاح دیگر هم بجای لفظ عبارت باید نوشته شود (باعبارت)

رئیس ـ خبر کمیسیون بودجه دیروز صادر شده است و چون تصور شده است که دیگر امروز بطرح نخواهد بود بطبع نرفته است. علتش فقط این بوده است. برای اطلاع آقایان قرائت می‌شود

(بضمون ذیل قرائت شد)

کمیسیون بودجه قدیم لایحه ۹۵۳۷ دولت را تحت شور و دقت قرار داده نظر به این که در لایحه مبلغ سرمایه شرکت مختلط و مبلغی که بعهده دولت تعلق می‌گیرد معلوم و مشخص نشده کمیسیون نتوانست اظهار عقیده نماید.

رئیس ـ شور در کلیات لایحه است. آقای مدرس (اجازه)

مدرس ـ آقایان البته یک لایحه مهمی که بمجلس میاید اظهاراتی می‌فرمایند احساساتی می‌فرمایند ولی منافاتی ندارد با اینکه مذاکره بشود. بنده اساسا عقیده‌ام بر این است. دو هفته قبل هم خاطرتان می‌آید آقایانی که در اقتصادیات مذاکره می‌فرمودند اول مسئله مهم مملکت را باقتصادیات فرمودند و عقیده من هم اینست که دولت و مجلس باید همش را بر این بگذارد (و معنی اقتصادی هم این است) که نسیه را نقد کند و چیزشانی را فعلی کند. این معنی اقتصادیات است و این از آنچیزهائی است که شانی است و باید فعلی بشود. این لایحه ایست که یکی از منابع ثروت ما است. و مایل است بر اینکه ازش استفاده بکنند. ولی انسان چه یکنفر باشد چه یک شرکت باشد چه یک مملکت ملکش را اجاره می‌دهد امتیاز می‌دهد شرکت تاسیس می‌کند در مواردی که خودش نتواند اما اگر کسی ملک خودش را خودش بتواند زراعت کند اجازه نمی‌دهد. یا اگر خودش بتواند استخراج معدن کند اجازه نمی‌دهد. کما اینکه در دول اروپا می‌شود معادنی که خودشان دارند امتیاز بجاز دیگر بدهند. چون لوازمش را دارند. اولش را دارند متخصص دارند بعقیده من ما هم یک وقتی چنین بودیم یعنی معادن را می‌بایست امتیاز بدهیم یا فلان کارمان را امتیاز بدهیم یا اجازه بدهیم بجهت اینکه نه پول داشتیم و نه آدم ونه سر رشته اینکارها اما امروز که مملکت ما که (خیلی از آقایان به دول متمدانه ایاب ذهاب کرده‌اند و در کارها بصیرت پیدا کرده‌اند گمان من اینست که ما هر چیزی را نمی‌توانیم با دیگران شریک شویم خصوص شیلات که ما هیهایش مال ما. رودخانه هاش مال ما اثاثیاتش هم اصلا مال ما. آدم هم داریم این جور چیزها را بیائیم امتیاز بدهیم یا اجازه بدهیم هیچ نقصی نیست. معذلک کلا چون از ناحیه مازیانی نیست چه زیان سیاسی یا پلتیکی نسبت بتمام دول خصوص با دول همسایه بلا استثناء و همیشه در سیاست و در اقتصاد نظر خوب و روابط حسنه داشته‌ایم و باید هم داشته باشیم سیاست ما مقتضی است که بلا استثناء و همیشه در سیاست ما مقتضی اس که بلا استثناء من غرب و شرق و شمال و جنوب عقیده سیاسی من اینست عقیده مذهبی من اینست که با همسایگان مملکتمان باید سیاست و اقتصاد و تمام خصوصیتمان روابط حسنه و خوب باشد. این عقیده من است.

لهذا من این معامله را اگر دولت صلاح بداند با وجود آن کلی که عرض کردم همچو چیزی خیلی مضربدی نمی دانم ولی انصاف بدهید. اگر چه آقا فرمودند بیست ماده ولی من دیدم هیجده ماده است. شاید لایحه من بالایحه دیگران فرق دارد لایحه من که هیجده ماده است و به استثناء سه ماده اخیر که ماده شانزدهم و هفدهم و هیجدهم باشد باقی موادش همه نظری است یعنی باید بدقت مطالعه کرد و قسمی کرد که از برای طرفین بصرفه و صلاح باشد. باین لحاظ بهمان نظری که آقای عراقی فرمودند گمان نمی‌کنم این مجلس موفق بشود ولی این مجلس اگر موافق می‌شد یا بشود بنده مخالف نیستم. اما باید در مواد دقت کرد (اگر چه روز آخر مجلس است. ولی عیب ندارد با اینکه تب دارم یک عرایضی بکنم) من که نظر کردم دیدم این شرکت همان شرکتی است که دو برادر مال پدرشان را قسمت کردند یکی گفت آن استر چموش لگدزدن از آن من. آن گربه براق مؤکن از آن تو این لایحه یک قسمتش شباهت باین مسئله دارد و آن لایحه که دکتر میلیسپو تهیه کرده بود بعقیده من اگر دولت در نظر بیاورد و آنرا اصلاح کند جای این دارد که آنوقت آنرا مطرح مذاکره بکنیم و بالاخره رای هم بدهیم لهذا رای هم بدهیم لهذا مخالفت من اساسا عرض کردم که یک مخالفت کلی است لکن خصوص اینکار را چندان مضر نمیدانم و باید موادش را اصلاح کرد اگر مجلس حالیه هم فراغت ندارد من خواهش می‌کنم که دولت مشغول مطالعه شوند و موادش را اصلاح کنند مثلا سابقی‌ها من شنیدم صدو پنجاه هزار و صد و شصت هزار باختلاف منات طلا می‌دادند ولی اینجا نوشته‌اند هشتاد هزار تومان این جهت ندارد بنا علیهذا می‌خواهم زیاد مزاحم نشوم اگر دولت خواست نظریاتی بفرماید دو چیز را بالخصوص بنده در نظر دارم که لازمست عرض کنم یکی اینکه اشاره کرده است در ماده اول و این ماده را مربوط به آن معاهده کرده این لایحه هیچ مربوط به معاهده نیست بنده پای آن معاهده بودم. بعضی آقایان دیگر هم تشریف داشتند و بودند آنوقتیکه تاسیس این معاهده را کردیم بنده یکی از ارکان اینکار بودم که نشستیم و زمینه این معاهده را چیدیم این لایحه یک معامله و یک شرکتی است و ابدا متفرع بمعاهده نیست و هیچ مناسبت و ارتباطی ندارد این را منظور نظر بیاورند یکی هم مساله اینستکه اغلب این اثاثیه شیلات مال ماست و این محل شیلات هفتاد فرسخ سر حدما را اشتغال کرده است بعلاوه در این لایحه اسم نبرده‌اند که کار کن و مستخدمین و عملجات این اداره باید از کجا باشند یکی از مطالب مهمه است که باید دولت اگر مجلس امروز موفق نشد تمام کند بنظر بیاورد و اگر هم موفق شدند امروز درست کند این یکی از مطالب اساسی است که باید منظور داشته باشند که در این هفتاد فرسخ سر حد بغیر از ایرانی در او ابدا قبول نشود

جمعی از نمایندگان ـ صحیح است

وزیر فوائد عامه ـ همیشه از برای بنده مشکل بوده است که در مقابل آقای مدرس صحبت کنم و گمان می‌کنم این اشکال تنها از برای بنده و هر ناطقی که بعد از ایشان بخواهد صحبت کند خود را در مقابل یک وضعیات خیلی مشکلی باید ببیند آقا بطور کلی صحبت کنم فرمودند وقتیکه یک کاری را خود انسان می‌تواند بکند لازم نیست بغیر بدهد ودر آخر مذاکرات گمان می‌کنم خودشان هم متذکر شدند که این مساله شرکتست وقتی هم که شرکت شد یک پایش هم خود ایرانست بلی اگر ایران داخل نبود صحیح بود ولی یک شریک تاسیس می‌شود که در آن شرکت ایرانهم هست یک مساله دیگر این بود که فرمودند لایحه محتاج باصلاح است بنده البته نخواهم بگویم لایحه که امروز تقدیم مجلس شده است و مطرح شده است این لایحه هیچ عیب نداشته است و ممکنست بنظر آقایان دارای نواقص باشد. ولی بنده اطمینان می‌دهم که اینحرف هیچ از روی حرف لفظ و سرسری نیست و دولت بنده تکلیف را در این دانستیم وظیفه خود و مصلحت خود مملکت را در این دانستم که این را بیاوریم در مجلس آنوقت البته مجلس مذاکرات خودش را می‌کند دولت هم اصلاحات رامی بیند و اصلاحاتی را که باید پذیرفت می‌پذیرد و آنهائی را که می‌تواند بپذیرد سعی می‌کند که مجلس را متقاعد کند فقط در اینجا دو مساله را متذکر شدند یک اینکه این مسئله مربوط به معاهده نیست و یکی هم قضیه کارگر را. البته این یک اصلاحی است وقتی به آن ماده رسیدیم ممکنست پیشنهاد شود ولی اگر دقت کنند در همین لایحه که دولت پیشنهاد کرده است نوشته است که چون موافق فصل چهاردهم عهدنامه ایرون و روس بایستی ترتیبی راجع بکار محصول شیلات بین ایران و روس داده شود این را که آقا انکار نمی‌کند حالا در تفسیر بعضی عبارات و الفاظ آن معاهده اگر اختلافی باشد ولی این نکته طرف اتفاق است که ما قرار گذاشته‌ایم راجع بمحصولات شیلات یک ترتیبی بدهیم

عده‌ای از نمایندگان ـ جایش اینجا نیست

وزیر فوائد عامه ـ بهر حال اینهم یک نظرهائی است که می‌فرمایند بالاخره اگر مجلس موافقت کرد بانظر آقا در خصوص مجلس موافقت کرد بانظر آقا در خصوص آن اصلاحاتی را که به نظرشان می‌رسد در موقع خودش بفرمایند و تشکر می‌کنم از آقای مدرس که فرمودند باید نشست و اطرافش را نگاه کرد و آنچه که موافق مصلحت است آن ترتیب را بالاخره باید گفت و کرد خوبست آقایانهم همینطور موافقت کنند ودر مواد هر اصلاحی میدانند می‌کنند و البته سعی هم خواهد شد به آن ترتیبی که مصلحت است اینکار انجام شود

رئیس ـ آقای علاء (اجازه)

میرزا خسینخان علاء‌ـ مخالفت با این لایحه واضح است از نقطه نظر ضدیت با شرکت شوروی نیست بر عکس صمیمانه آرزومندیم که روابط حسنه اطمینان بخش ما بین ایران و ملت شمالی ما برقرار و روز بروز محکمتر باشد ولی برای اینکه روابط بین المللی بترتیب اساسی معین و محکمی استوار شود. بعقیده بنده نباید موجبات سوء ظن و رنجشی زا ایجاد کرد و اگر موجود است حتی المقدور باید سعی کرد در برطرف کردن آنها. متاسفانه این لایحه یکی از آن موجبات است و نگرانی هائی در قلب هر ایرانی ایجاد می‌کند. این لایحه بعقیده بنده مهمتر است برای منافع حیاتی و سیاسی و اقتصادی ما بنده یکنفر نیستم که یک قراری در باب شیلات بدهیم ولی یک قراری که جلب اطمینان ملت ایران بکند والا هر قراری بگذاریم عملی نخواهد بود و مؤثر نخواهد بود

بعضی از نمایندگان ـ صحیح است

علاء ـ این است که بنده در سهم خودم یک نظریاتی در کلیات دارم و چند نکته اساسی و برجسته بنظرم میاید که می‌خواهم بعرض آقایان برسانم. اولا اینکه مقصود دولت شوروی تامین ارزاق است و بماهی ما محتاج است. ما هم حرفی نداریم و با کمال اطمینان خاطر باید فراهم کنیم اما برای نتیجه لازم نیست که سر تا سر حدات شمالی خودمان را باز کنیم برای مداحلات یک دولت خارجی نسبت بما خیلی خوبست. ولی در همین مجلس در موضوع لایحه رب السوس یک اصلی اتخاذ شد و آن این بود که هر وقت سرمایه خارجی در ایران آمد باید اکثریت اسهام در دست ایرانی‌ها باشد و این نکته در اینجا گنجانیده نشده است و یک مطلب مهم دیگری هست که خزانه ایران از هر دولت بخواهد قرض کند باید با تصویب مجلس شورای ملی باشد و در این لایحه دولت تصریح می‌شود که کسری سرمایه خودش را از دولت شوروی با تنزیل صدی هشت قرض کند رابعا این لایحه خیلی عیوب دارد و بنظر بنده برای تسکین خاطرایرانی‌ها و برای اینکه وقتی این کمپانی تشکیل شود خوب اداره شود بهتر خواهد بود که رئیس آن یک متخصصی از یک دولت ثالثی باشد مثل دول اسکاندیناوی یا دولت هلند که در مسئله ماهی متخصص هستند و طرف اعتماد ما هم هستند و کلیه عملجات و متخصصین فنی هم لازم دارند بایستی یا از مملکت دیگری باشد و یا از اتباع خودمان اینها یک مطالعاتی کلی است و البته آقایان دیگر هم مطالعاتی کرده‌اند و نظریاتشان را خواهند فرمود بنده که هر چه مطالعه می‌کنم در این لایحه یک ماده نمی‌بینم که ما بتوانیم در روی آن یک پیشنهادی با یک اصلاحی بکنیم و بعقیده بنده ما را هی نداریم بجز رد کردن این لایحه و از دولت خواهش می‌کنم که مجددا با طرف داخل مذاکره شوند و سعی کنند که یک زمینه بدست بیاورند که کاملا منافع ایران را حفظ کنند دیگر بسته است بنظر آقایان

رهنما مخبر کمیسیون ـ عرض می‌کنم در موضوع این لایحه لازم است توضیحا عرض کنم که راجع باین لایحه کمیسیون مذاکراتی شده مقصود دولت این بود که با کمیسیون تبادل نظری بکنند بلکه این مواد را بهمین شکلی که هست در اینجا پیشرفت بدهند متاسفانه ما نتوانستیم بعضی مواد را قبول کنیم و بهمین جهت بود که در راپورت دوم کمیسیون نوشته شده است که نظریاتی را که دولت اظهار کرده است نمی‌توانیم قبول کنیم پس بنا بر این در اصل این قضیه نمایندگان یک نظر یاتی دارند ویک تذاکراتی هم داده‌اند که اساسا خیلی مفید است و ما هم لازم میدانیم و البته باید یک تذاکراتی داده شود آن قسمت هائی را که آقای علائی فرمودند ما یک قسمتش را در کمیسیون جلوگیری کردیم و آن راجع به قرضه است در لایحه دولت همانطور که آقای علائی گفتند این تکه را داشت که وقتی آن صدی پانزده و هشتاد و هزار تومان کافی نباشد آنوقت باید قرض کند با تنزیل صدی هشت و ما مجبور شدیم با یک زحمتی این را قبولانیم به آنها که اگر دولت ایران خواست یک مبلغ بدهد دیگر مجبور نباشد قرض کند و این قسمت را که آقای علائی فرمودند بهشان عرض می‌کنم که تامین شده در سایر موارد هم البته ما در نظر داریم که نظر آقایان نمایندگان را بفهمیم و بالاخره رای قطعی با خود آقایان است و هر گونه اصلاحاتی که می‌توانند می‌فرمایند ولی آنچه را که کمیسیون توانسته است بیک جائی برساند همین است که رسانده و بجای متخصصین فنی روسی هم که در ماده نهم ذکر شده ایران و روس گذاشته است. ولی دولت آن را قبول ندارد و شاید دولت راپرت خودشان مطرح بشود ولی ما این قسمت را از طرف کمیسیون این طور فرستادیم.

رئیس ـ آقای عراقی مخالفید؟

عراقی ـ بلی.

رئیس – بفرمائید.

عراقی – بنده خیلی متاسفم از اینکه این لایحه را یک دولتی آورده است که طرف اعتماد من است و من مجبورم با این لایحهن مخالفت کنم. این لایحه از چند جهت که عرض می‌کنم برای ما قابل نیست. یک قسمتش را حالا عرض می‌کنم خدمت آقایان و آن اینست که دونفر شریک که می‌خواهند یک دکان خیلی کوچوکی را باز کنند. اول باید قسمت سرمایه خودشان را در آن شرکت نامه بنویسند که ما می‌خواهیم هزار تومان دو هزار تومان سرمایه خودمان را بکار بیندازیم و مشغول معامله شویم و آن یک قرار دادی در این قسمت می‌دهند. یعنی اگر من پانصد تومانش را نداشته باشم صد تومانش را پول می‌دهم دویست تومان دیگر ش را هم سند می‌دهم بدبختانه این لایحه این نظریات منظور نشده سرمایه معلوم نیست چقدر است آنوقت سرمایه غیر معلوم را درش می‌نویسیم که هر قدر کسر داشته باشد دولت ایران باید از دولت شوروی اتحاد جماد بر روسیه قرض کند واز قرار صدی هشت هم تنزیل بدهد. د راینصور ت بنده هر چه فکر می‌کنم که یک همچو قرار دادی رااگر ما بیائیم امروز تصویب کنیم فردا بگویند سرمایه پنجاه کرور بود نمیدانم بگویند پنج کرور بود نیمدانیم پس باید سرمایه معلوم باشد. بنابراین هیئت خترم دولت تصدیق می‌فرمایند که نمایندگانی که از طرف ملت بشوند و در اینجا می‌آیند و می‌نشینند و قتی که دیدند این قبیل چیزها به اساس بر می‌خورد مجبورند قبول نکنند. بنده وقتی که می‌بینم یک لایحه می‌آورند که بقول من دارای بیست ماده است و آقای مدرس فرمودند دو تاش را بنده زیاد تر عرض کردم بنده با آن ماده خبر کمیسیون وقتی حساب کردم بیست ماده می‌شود. بالاخره با یک همچو قرار دادی که هیچ سرمایه اش معین نشد ه بنده نمی‌توانم موافقت کنم قسمت دیگرش اینکه وارد می‌شویم د رآن قسمتی که آقا ی علائی فرمودند د رکمیسیون هم صحبت شد و دولت آمد با ما داخل مذاکره شد و ما قبول نکردیم و یک قسمتش راازدیم و آن عبارت از متخصصین تجارتی وفنی بود که کمیسیون قبول نکرد و گفت مامتخصصین فنی و تجارتی را اینطور که درلا یحه سابق که الان دست بنده هست قبول داریم و بالاخره یک همچو چیزی را که یکطرف داشته باشد ما نمی‌توانیم قبول کنیم که هر چیزی که خانمان سوز است برای ایرانی باشد و هرچه که منفعت داشته باشد برای طرف من این طور شرکت ر ابرای خودمان اضر ا زهر چیزی میدانم این است عرایض بنده دیگر بسته است بنظر آقایان.

وزیر فوائد عامه – بنده ناچارم چون وقت تنگ است مختصر عرض کنم راجع بسرمایه شرکت قسمت عمده بود که اظهار کردند فرمودند یک سرمایه غیر معین است و ظاهرا همینطور است ولی ملاحظه میفرمائید شرکتی باید تاسیس شود موافق قانون ایران یک اساسنامه باید تهیه شود که سرمایه د رآن اساسنامه تعیین بشود و چون اساسنامه و شرکت نامه را بایستی دولت امضاء‌کند و در خود همین لایحه هم که نوشته شده است که تعیین سرمایه شرکت بسته است بر رضایت طرفین و به تراض معین خواهد شد بنده تصور می‌کنم قبل از اینکه شرکت بربگیرد د رآن موقع سرمایه اش هم معین خواهد شد و در اینصور ت جای نگرانی باقی نخواهد بود و خوبست آقایان اجازه بفرمایند که داخل در مواد بشویم و در هر مواد ممکن است نظریات خودشان را بفرمایند. بعضی از نمایندگان – مذاکرات کافی است.

بعضی گفتند – کافی نیست.

رئیس – مذاکرات کافی است.

بعضی از نمایندگان – خیر کافی نیست.

رئیس – معلوم می‌شود کافی نیست.

آقای آقا سید یعقوب (اجازه)

آقا سید یعقوب – گمان می‌کنم که نمایندگان محترم سبک و سلیقه این حقیر ضعیف را بدانند که از روی صاف و سادگی د رمجلس در این دو دوره که افتخار نمایندگی ملت را داشتم هیج وقت آن عقایدی راکه تصور می‌کردم بحال ملتم نافع بوده است هیچگونه ملاحظه نکرده به عرض رسانده‌ام و هیچکس نمی‌تواند تحمیل یک فکری بر من بکند با اینکه اعضاء این دولت رافوق – العاده بهشان علاقه دارم زیرا غالب آنها از و کلا و همکاران مابوده‌اند از وقتیکه این کابینه تشکیل شده است با یک فشار فوق العاده قرار داد شیلات را می‌خواهند بگذرانند مکرر بهشان گفته‌ام بنده را که امتحان کرده‌اید میدانید که هیچکس نمی – تواند یک عقیده ایکه موافق مصالح مملکت من نیست بر من تحمیل کنند

افسر – همه همینطور هستند

آقا سید یعقوب – بله همه همینطور هستند لیکن من از جانب خودم عرض می‌کنم و از طرف جنابعالی نمی‌توانیم عرض بکنم بنده سه مرتبه د رکمیسیون فوائد عامه بودم وقتیکه آقای تیمور تاش وزیر فوائد عامه این لایحه شیلات را آوردند آقایان مستحضرهستند که بنده آنوقت نایب رئیس بودم در کمیسیون فوائد عامه صحبتهائیکه بنده کرده‌ام د رآن صور تجلسه هست در آنجا صحبت شد هکه یک ماده یعنی ماده چهاردهم عهدنامه ایران وروس که د ردوره چهارم اینجا نوشته شده است باعث سوء ظن و عدم توجه دولت نسبت بآن ماده شد ه است این است که آن ماده هیات دولت را دعوت کرده است این قرار دادی را که هیج مناسبت با آن ماده ندارد بنویسد حالا فصل چهاردهم را من بعرض آقایان میرسانم آنوقت قضاوت و حکومت آن را بنمایندگان محترم واگذار می‌کنم تا ببینید که حکایت ماست است و دروازه برای اینکه د راینجا د رفصل چهاردهم می‌نویسد: با تصدیق اهمیت شیلات سواحل بحر خزر برای اعاشه روسیه دولت ایران پس از انقضاء‌اعتبار قانونی قبلات فعلی خود نسبت بشیلات مزبور حاضر استکه با اداره ارزاق جمهوریت اتحادی اشتراکی شوروی روسیه قرار دادی در باب صید ماهی یا شرائط خاصیکه تا آنزمان معین خواهد شد منعقد نماید این جزء‌اول جزء‌دوم فصل چهاردم عهدنامه که پیش من خیلی مقدس است وعهدنامه مودت است بنده نماینده ملت ایران هستم و تمام صفحات تاریخ شهادت می‌دهد بصلح طلبی ملت ایران و ملت ایران همیشه دست اتحاد و داد ودوستی را بطرف همسایه‌های خودش دراز کرده است و هیچوقت کل بر همسایه‌های نبوده است و همیشه همسایه‌ها کل برما بوده است و همیشه همسایه‌ها کل برما بوده‌اند و طبیعت ما اینطور بوده است که همیشه بیگانگان را دوست می‌داریم من نماینده همچو ملتی هستم و اینطر دست اتحاد را بطرف همه دراز کرده‌ام این عهدنامه بین ملت ایران و روسیه است که نوشته شده او این هیئت دولت مامور هستند که فصول این عهدنامه را بموقع اجرا بگذارند. بنده چقدر ایراد دارم به هیئت‌های دولتی که فصول این عهدنامه راهنوز بموقع اجرا نگذاشته‌اند و آن چیزهائیکه برای ما نافع بوده است. از قبیل سرحدات خراسان و تقسیمات آنها اینها هیچکدام واقع نشد ه است. چون موقع دارد تمام می‌شود. چکار کنم؟ ناچارم صحبت کنم این قسمت دوم فصل چهاردم عهدنامه است که می‌خوانم و همچنین دولت ایران حاضر است که با دولت شوروی روسیه داخل مطالعه ومسائلی که حالیه نیز تا رسید ن موقع شرایط مذکوره در فوق امکان رساندن مواد شیلات مزبوره را بروسیه د رنظر ادارات ارزاق جمهوری اشتراکی دوسیه تامین بنماید بشود یک قانونی هم د ردوره چهارم گذشت و آن قانونی بود که هیئت محترم آمریکائی را آورد اینجا برای اداره کردن مالیه و حفظ اقتصادیات د رماد ه ششم کنترات رئیس مالیه مینوسید و قتیم که نمایند ه هیئت محترم آمریکائی اینجا آمدند موادی که ما بخواهیم حق انحصار یا کنتر ات بدهیم باید با ورجوع کنیم. ما ملت قانونی هستیم. ما نماینده ملتی هستیم که درتحت قانون اساسی حکومت می‌کند وزرای ما محکوم قانون اساسی باید کا رکنند مختار که نیستند بروند هر چه می‌خواهند بنویسند بیاورند بمجلس و بکویند آی مجلس قبول کن کدام یک از وزارتخانه‌ها ملک طلق و رویر پاده شش دانگی اوست هر کس بخواهد فلان امتیاز را بفلانکس بدهد که توبرو نفت سمنان را اینطور بکن؟؟ تو برو آذربایجان همچو بکن؟؟ صد هزار دویست هزار بلکه یک کرور آزادی خواهد کشته شد تا قانون اساسی را گرفت. صد کرور ثروت ایرانی رفت تا اینکه دارای قانون اساسی شد و وزراء‌را مسئو ل قوانین قرار دارند ما در دوره چهارم قانون گذراندیم که دراین قبیل موارد باید ورجوع بد کتر میلسپو بکنند ونظریات وزارت مالیه را مد خلیت بدهند در آنلاحیه که دیروز آورده بودند دیدم امضای رئیس – الوزراء ووزیر فوائد عامه هست ولی امضای وزیر مالیه را نداشت.

آقای رئیس الوزراء تو رئیس دولت هستی ایندولت باید د رتحت مسولیت مشتر که کار کنند.....

شیروانی – استیضاح می‌کنید.

آقا سید یعقوب – استیضاح نیست راجع بلایحه عرض کردم و اعتماد بنده بایندولت بیشتر ازهمه است الان که موقع منقضی می‌شود دولت را دعوت بقانون می‌کنم که مملکت را درتحت قانون اداره کند بداند مسئول قانون اساسی است. مسئول ملت است. مسئول قانون اساسی است. مسئول ملت است. مسئول قوانین مملکتی است. حالا آقای شیروانی ما نمی‌خواهیم د رسر این مسئله با هم رنجش پیدا کنیم. د رفصل چهارم عهدنامه ایران و روس معین کرده است. که دولت ایران برای اداره ارزاق شوروی صید ماهی حرام (این قسم ماهی غیر از خاویار است و در مذهب ما حرام است) برای تامین ارزاق آنها بدهیم. ما آدم داریم صیاد داریم تمام این چیزها را داریم از دست خود ما بر می‌آید و می تواینم آنرا تهیه کنیم. فقط چیزیکه عهد نامه مارا ملزم می‌کند و وادار می‌کند از اطاعت آن اینست که دولت یک ترتیبی برای تامین ارزاق دولت شوروی بدهد و صید ماهی حرام را به آنها واگذار کند. اما شرکتی باینترتیب تشیکل بدهد کجای این فصل چهارده هست. ؟. همان بیانی مبود که استاد معظم آقای مدرس بیان کرد ند واین فصل چهاردهم ابدا ناظر باینقراراداد نیست که ماده اول آن آمده است این قرارداد را مرتبط کرده است بفصل چهاردهم عهدنامه د رصورتی که هیچ مناسبتی باهم ندارد. حالا میائیم د رموادیکه د رکمیسیون بودجه هم صحبت شد و راپرتش بمجلس تقدیم شد....

رئیس – مختصر بفرمائید.

آقا سید یعقوب – مختصر است اما درددل من زیاد است و دارد و قت تمام می‌شود پس دیگر عرض نمی‌کنم.

رئیس – آقای غلامحسین میرزا

غلامحسین میرزا – مخالفم

رئیس – آقای یاسائی

یاسائی – بنده موافقم

حائری زاده – بند ه پیش نهاد ی کرده‌ام

رئیس – پیشنهاد آقای حائری زاده قرائت می‌شود.

(این طور خوانده شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم لایحه از دستور خارج شود.

حائری زاده – بند ه برای مقدمه استدلال پیشنهاد خودم لابدم اکه در دوره چهارم بنده را افراطی می‌خواندند و آقای مدرس می‌گفتند اینشخص افراطی است و بنده خدا شاهد است که هیچ نظر سوئی با هیچ یک ا زملل ندارم و میل دارم که باتمام ملل روی زمین دست برداری بدهیم و بدینوسیله اتحاد و اتفاق بین تمام بشر بر قرار شود...

عراقی – عموم ملت ملت ایران همین عقیده را دارند.

حائری زاده – در هفت ماه قبل بنده در قسمت کنار روسیه عبو ر کردم و بعشق آباد رفتم و از آنجا بباد کوبه آمده کلمه فیروزه را در باب سوم و چهارم عهدنامه دیده بودم که فیروزه را بایران رد کرده‌اند و بتصور می‌کردم که در تصرف دولت ایران است. یکی از اشخاص که از طرف مسکو آمده بود و در عشق آباد بود گفت میل دارم برویم به فیروزه بنده پرسیدم مگر بدولت ایران واگذار نشده است معلوم شد هنوز باین فصل عمل نشده است و بنده پیش خودم فکر می‌کردم که خوب بود دولت ما بطور دوستانه بنشیند و قضایا را تصفیه کند. مثلا فیروزه برای آنجا حکم شمیران رادارد برای طهران شمیران اگر ضمیه مازندران باشد شاید تمامش دو هزار تومان قیمت نداشته باشد، فیروزه وقتی برای عشق آباد باشد مبالغ زیادی قیمت دارد برای این که عشق آباد جای گرمست و مردم از هوای لطیف و آبهای خوب فیروزه استفاده می‌کنند. خراسان این طور آبادی هازیاد دارد دولت ایران ممکن است باروسیه این قطعه اش راتبدل کند هیمن طور راجع بحق ترنزایت و سایر حقوقاتیکه برای مملکت ایران مفید است و بنده پیش خودم خیال می‌کردم که خوب است دوستانه قضایا را حل کنیم چندی است در جرائد مرکز دیده می‌شود که راجع بعمل تجارت شمال مذارکراتی شد که مال التجاره حمل نمی‌کنند.

امامی – وقت تمام شده است

مدرس – غیر رسمی است

رئیس- مختصر تر بفرمائید

حائریزاده – و صادرات شمال مدتی است بحال وقفه افتا ده است و تجار شکایت می – کنند و در این موقع یک قرارداد شرکتی با این تنگی وقت و نفس آخر که یا مدت منقضی شده یا این که دو سه دقیقه به آخر وقت مانده است بمجلس آورده‌اند در صورتی که نتیجه ندارد و بنا براین من معتقدم که از دستور خارج شود ودولت مطالعات کافی در آن بنماید و آن زمینه راهم که دکتر میلسیو پیش نهاد کرده بود تحت نظر بگیرد برای دوره ششم حاضر شود تا بطریق دوستی ومحبت این کارخاتمه پیدا کند

رئیس – آقای بهبهانی (اجازه)

بهبهانی – بنده بساعت نگاه می‌کنم می‌بینم در سه دقیقه هم از وقت گذشته است و گمان می‌کنم دیگر موقع منقضی نیست صحبت کنم

رئیس ـ تشخیص این قضایا موکول برای مجلس می‌شود. فعلا مذاکراتیکه می‌شود غیر رسمی است علی الحال در عین اینکه بیانات آقای مدرس در اول این جلسه طرف توجه آقایان واقع شده بنده هم کاملا موافق بودم و هستم محض تایید فرمایشات ایشان بطور خلاصه عرض می‌کنم. در زمینه مذاکراتی که در موضوع لایحه شیلات در این مجلس شد یک اصل بطور خوبی واضح آشکار شد و آن اینست که مجلس شورای ملی کمال میل را دارد که روابط حسنه بین ملت ایران باملت شوروی همیشه برقرار باشد

نمایندگان ـ صحیحست

مطلب دیگر که معلوم می‌شود اینست که یا از این علاقمندی که مجلس شورای ملی اظهار کرد و تمام آقایانهم که مخالفت می‌کردند و در عین حال تصدیق داشتند که باید حفظ روابط حسنه را کرد متاسفانه تمام شدن وقت قانونی اجازه تعقیب این مسئله را نمی‌دهد ولی آقایان اجازه می‌دهند که بنده از طرف همه آقایان بدولت حاضره که طرف اعتماد مجلس است عرض کنم که دولت اهتمام کند تا هر چه زودتر مجلس ششم بطوریکه این مسئله بنفع ملت ایران و روسیه و مصالح مملکتین باشد از تصویب مجلس بگذرد. بنا بر این البته تصدیق خواهند کرد از طرف مجلس هم در این باب هیچ قصوری نشده است و حالا جلسه ختم می‌شود فقط تکلیف این صورت مجلس را آقایان معین بفرمایند که چه خواهد شد.

آقای سلیمان میرزا (اجازه)

سلیمان میرزا ـ در موضوعیکه مطرح بود آقای مطرح رئیس اعلان ختم مذاکره را فرمودند و بنده در آن موضوع می‌خواستم صحبت کنم می‌بینم فعلا موقعش نیست اما چند چیزی است که باید در خاتمه هر مجلس یاد آوری شود در دوره چهارم هم یاد آوری شد فعلا هم بنده آن مطالب را مانند دوره چهارم یاد آوری می‌کنم اگر آقایانیکه در دوره چهارم نبوده فراموش نکرده باشند در این موضوع روز آخر دوره چهارم آقای مدرس بنده با شاهزاده نصرت الدوله مفصلا صحبت کردیم و چون می‌فرمایند فعلا وقت مقتضی هم شده است. این یک کاری نیست که محتاج برای باشد و این یک تاکید و توضیحاتی است که گفته می‌شود یادآوری کردن قانون اساسی از برای دولت یا برای خودمان یا از اهالی مملکت چیزی نیست که محتاج بوقت رسمی باشد زیرا که در اوقات رسمی خودش اشخاص صلاحیت دار آن قوانین را گذرانده‌اند موادی که در دوره چهارم بعنوان تصمیمات مجلس و وکلا در آخرین ساعت رسمیتشان عنوان شد از اینقرار است (اول عرض کردم تکرار از قانون اساسی است که بعنوان تذکر بدولت یاد آوری می‌شود) اولا دولت و مجلس و عموم اهالی میدانند که بدون تصویب مجلس دیناری از مردم در غیاب مجلس هیچ دولتی حق ندارد بهیچ عنوانی بگیرد که بتصویب مجلس نرسیده باشد ویکی از تقصیرات و یکی از اقدام اقسام‌های بر علیه حکومت ملی خواهد بود

بعضی از نمایندگان ـ صحیح است

سلیمان میرزا ـ این را دوره چهارم هم تشخیص دادند دولت نمی‌توانند یک دینار غیر از آن چه در مجلس در زمان رسمیتش تصویب شده است بپردازد و اگر وجهی از این بابت بهراسم و رسم پرداخت جزء مختلفین اموال عمومی است واین بر خلاف قانون اساسی است و باید مطابق قانون محاکمه و مجازات شود و فعلا که قانون مجازات هم داریم دولت باید بداند و قانون اساسی را فراموش نکند که در غیاب مجلس هیچ کنتراتی نمی‌تواند ببندد و بهیچوجه رسمیت ندارد هر قرارداد و کنتراتی که ببندد بر خلاف قانون است و اهالی مملکت و دولت و ملت مدیون و مسئول آن قرار دادها نیستند و عملی است شخصی و بر خلاف حقوق عمومی ملت

مدرس ـ قرض را هم بفرمائید

سلیمان میرزا ـ دولت و اهالی همان طور که آقای مدرس یاد آوری فرمودند میدانند که استقراض را هم بهیچ اسم و رسم و بهیچ عنوان ممکن نیست دولت حق داشته باشد بکند قرض کردن بهر اسم و رسم و بهر عنوان باشد از حقوق ملت و این حق ملت بتوسط مجلس شورای ملی است هر وضع مالیاتی هر مصرفی هر خرجی (یکی از آقایان نوشته‌اند بشرط این که تصویب نامه جای قانون را نگیرد) هر تصویب نامه و هر چه در غیاب مجلس شورای ملی که مداخله در امورات عامه داشته باشد و امورات مملکتی را بهر اسم و رسم دولت مجزا بدارد از درجه اعتبار ساقط و قولی است که مایه الاتفاق تمام و وکلا و قانون اساسی است.

جمعی از نمایندگان ـ صحیح است

سلیمان میرزا ـ در اینجا است که هیچ نظریه سیاسی مداخله نمی‌کند حق عمومی است و همه متفق علیه‌اند امیدوار هستیم که دولت هم این تضیقات را که قانون از برای او گذارده زیاد نگذارد دوام پیدا بکند البته خود بنده ه تصدیق می‌کنم و میدانم که وقتی یک چنین حقهائی دولت ندارد یک فشارهائی است بدولت. این فشارها برای این است که زودتر این صندلی‌ها صاحبان خودشان را پیدا بکنند یعنی اساس مشروطیت جزء وکلا تعطیل بردار نباشد یعنی دولت باید اولین وظیفه وجد و جهد خودش را بکند برای اینکه انتخابات شروع شود اما انتخابات نه صورت لیست انتخابات آزاد انتخابات بدون حکومت نظامی انتخابات بدون سانسور. انتخابات با آزادی مطبوعات و جرائد انتخابات با عقیده صاحب عقیده با آزادی عقیده و رای نه انتخابات در تحت تفتیش نه انتخابات با حبس در نظمیه انتخابات آزاد. انتخابی که وکیل نماینده موکل باشد نه نماینده تفودوزور. دولت باید سعی کند که یک چنین انتخاباتی انجام بدهد در نهایت آزادی یعنی حق مردم را بدست خودشان بدهد و بگوید هر کس هر کس را میل دارد بنویسد از دولت رای باید مخفی باشد. نه اینکه برای همه مامورین دولت و صاحب نفوذها از او باشد ولیکن برای نویسنده مخفی اینطور انتخابات وزن ندارد. اینطور انتخابات انتخاباتی نیست که بتوان بر او گفت حکومت ملی. البته منتظر هستیم از اشخاصی که خودشان هم وکیل بوده‌اند و حالا صندلیهای دولت را اشغال کرده‌اند در پشت همین کرسی خطا به قسم خورده‌اند و قول داده‌اند انتخاباتی را تهیه کنند و شروع بکار بکنند که مطابق همان قولها و قسمها و قانون اساسی باشد و این را همه میدانیم (این تاریخ است) طبیعی است که فشار عکس العمل خیلی فشار به فشار دهنده می‌دهد. ملت باید حق خودش را خودش استفاده کند اگر ملت را در فشار گذاشتند درست است یک چند روزی موفق می‌شوند اما این موفقیت خیلی مختصر و بی دوام است و مثل ستاره صبح است و زود فشار دهندگان را سر نگون می‌کند. چون ما هم نداریم که با این عدد کم و با این افراد قلیلی که در این مملکت داریم زیرا که جمعیت ما بالنسیه بوسعت خاکی که داریم خیلی کم است. بلاهائی هم از هر طرف بر ما وارد می‌شود و عادات و اخلاقی هم که داریم از قدیم باقیمانده مثل ذلت شیره و غیره که انشاء‌الله برطرف خواهد شد ما را از کار کردن خیلی عقب گذاشته است و خیلی نواقص دارد که ما بتوانیم نفوسمان را زیاد کنیم و جمعیت مان زیاد شود. در یک همچو موقعی نمی‌خواهیم مجددا در سر آزادی کشمکش کنیم کشمکش شده است بحمد الله هم گذشته و یک موفقیتهائی هم از برای مملکت پیدا شده است یک قانون اساسی. یک آزادی مملکت داریم. مشروطه یعنی آزادی عقیده یعنی اینکه هر کسی در حکومت اختیار خودش باشد و خودش تعیین مقدرات خودش را بکند ملت حق خودش را بوسیله مجلس اثبات می‌کند و استفاده می‌کند و نظارتش را بوسیله وکلاء عمل می‌کند و این حق در موقع انتخابات است اگر انتخابات کاملا آزاد نباشد هیچ نیست. هیچ نیست. هیچ نیست. بنا براین با نهایت امیدواری دولت.. درست است بعضی از نمایندگان نوشته‌اند وقت گذشت باهمه این ترتیبات که وقت گذشت بنده هم مختصر می‌کنم زیرا که چیزی ندارم جز اینکه باز مواد را تکرار کنم. امیدوار هستم که خیلی زود بقدری که ممکن است با سعی و کوشش که از طرف دولت می‌شود این مجلس مجددا با وکلائی که واقعا وکلای ملت باشند وکلائی که با یک انتخابات آزاد انتخاب شده باشند در جای خود بیایند و شروع کنند بتکمیل آنچه که ما ناقص گذاشتیم و نتوانستیم بپایان آن برسیم. دیگر اینکه معمولا وقتی که داخل این قبیل صحبتها می‌شدیم بایستی که فکر ایام فترت مجلس را هم بکنیم. بایستی تصور کنیم این بنای عمومی که متعلق بهمه ملت است و از برای سعادت ملت تهیه شده است بعد از اینکه این دسته و این عدد که در دوره پنجم مامور این خدمت بوده مرخص می‌شوند تا مدتی که مامورین خدمت دیگری ازطرف ملت معین شوند تکلیف این بنا و اثاثیه و مستخدمین و ادارات ملت معلوم باشد. قبل از اینکه بنده باین برسم تشکر می‌کنم و گمان می‌کنم که رفقا ببنده اجازه بدهند که از طرف همه این تشکر رابکنم از تمام اشخاصی که در این مجلس خدمت کرده‌اند. انصافا مستخدمین از جزء وکل آنها هر کس در حدود خودش در موقع کار خود فداکاری کرده‌اند مخصوصا آن فداکاری که پر شیب کرده‌اند یکی از نمونه‌های فداکاری و زحماتی است که کشیده‌اند همین امروز ملاحظه بفرمائید که با چه عشق مفرطی وظایف خودشان را انجام داده‌اند و هر قدر تشکر بکنم در خور آن هستند. عموم اشخاصی که در مجلس کار می‌کنند همه آنها همیشه چهار پنج دوره است از مجلس گذشته و چهار دوره اش بنده بودم در این ۴ دوره همیشه دیده‌ام که با یک عشق مفرطی خدمات خودشان را انجام داده‌اند نه فقط از نظر خدمت بلکه از نظر عشق و محبت اجزاء بمباشرت و هم چنین تقنینیه همه انجام وظیفه کرده‌اند همه از آنها متشکریم. در دوره چهارم وقتی که بنده این عرایض را می‌کردم از آقای ارباب کیخسرو استدعا می‌کردم و بعد هم آقای مدرس و دیگران و بعد هم آقای رئیس می‌فرمودند که ایشان لطفا قبول بفرمایند و در ایام فترت هم این خدمت ملی را انجام بدهند. یعنی مجلس و این بنام عمومی را از طرف ماها که متولی بوده‌ایم تا برسد به مسئولهای دیگری و اینجا را تحویل بگیرند قبول فرموده‌اند و خدمت ملی خودشان را انجام داده‌اند باز هم امیدوارم با آن عشق مفرط و خستگی ناپذیر قبول این خواهش را بفرمایند و این وظیفه را بپایان برسانند و همچنین اداره تقنینیه همیشه همانطور که در آن دوره هم در تحت نظارت آقای رئیس بوده است دیگر بنده چیزی ندارم جز این که دفعه دیگر و لوازلژها هم باشد افتتاح مجلس را باصر باشیم و ببینیم مجلس بوظایف خودش عمل می‌کند و دولت مطابق قانون اساسی و سایر قوانین موفق شده است و آمده است در روز افتتاح مجلس و اظهار کرده است خدمات من کاملا انجام شده است و همین تشکری که از اعضاء مباشرت مملکت بکنیم و بگوئیم که خدمتشان را انجام داده‌اند.

رئیس ـ آقای وزیر داخله فرمایشی داشتید؟

وزیر داخله ـ آن نطق ختامی که آقای رئیس مجلس فرمودند بقدری جامع بود که بنده چیزی بر آن نمی‌افزایم مخصوصا در خصوص حسن بر آن نمی‌افزایم مخصوصا در خصوص حسن روابط تذاکراتی دادند و گمان می‌کنم که این مرام مرام تمام دولت هائی بوده است که در ایران منعقد شده است. بخصوص دولت حاضره این فکرو رویه را تعقیب کرده است و امیداورم که نگذارد باین فکر مقدس صدمه برسانند اما تذکرات شاهزاده سلیمان میرزا وقتی دولت با رژیم مشروطیت اداره می‌شود این تذکرات زائد است برای خاطر اینکه تازه اینطور نشده است که مملکت با این وضعیت زندگانی می‌کند بنا بر این الزام برعایت قوانین اصلی و اساسی که سهل است الزام بر رعایت قوانین فرعی هم دارد. قوانین موضوعه برای مملکت وضع شده عدولش هم تخلف از قوانین است و برای مختلف هم جزا و جرم است اینها یک چیزهائی است که لا به منبها است اما راجع بانتخابات بطوری که خاطر آقایان سابقه دارد انتخابات جریان خودش را دارد و فوت وقت هم نخواهد شد و با سرعتی که مقتضی صمیمیت و علاقه بمشروطیت است تعقیب خواهد شد و بنده قطع دارم که فرمایشات شاهزاده سلیمان میرزا فرض بود اگر اینطور نباشد اینها بالاخره فرضی بود و الا البته دولت اصول آزادی انتخابات را که نتیجه اش این می‌شود که ملت در مقدرات خودش حکومت کند رعایت خواهد کرد و این منتهی بیک نتیجه خوب می‌شود مداخله در آن هم البته مقرراتی دارد اینها همه در موقع خودش مشخص شده و دولت همان طور که عرض کردم مصمم است که انتخابات را با سرع اوقات با احترام و رعایت قانون اساسی و با احترام بقوانین موضوعه تاما به اختتام برساند

رئیس ـ آقای ارباب کیخسرو (اجازه)

ارباب کیخسرو ـ بنده همیشه تشکر داشتم از آقایان و تشکر دارم از اظهاراتی که شاهزاده سلیمان میرزا فرمودند و در هر موقعی با آن حسن نظری که آقایان داشته‌اند بنده هم حتی الامکان سعی کرده‌ام وظیفه خودم را انجام بدهم و در ظرف این هفده سال که این خدمت ببنده رجوع شده است حتی الامکان سعی کرده‌ام با انجام وظیفه رضایت خاطر آقایان را حاصل کنم ولی بنده انتظار داشتم که در این آخر دوره بنده را معاف بفرمایند از این خدمت و اگر لازم است رجوع بفرمایند بکسی دیگر و ادارات مجلس هم خودش اداره می‌شود و گمان می‌کنم که محتاج ببودن بنده نباشد این بود استدعای بنده

رئیس ـ در هیئت رئیسه این موضوع مذاکره شد و آقای ارباب هم همین اظهارات را فرمودند و طرف قبول واقع نشد و هیئت رئیسه از ایشان خواهش کردند که ایشان لطفا قبول این زحمت را بفرمایند با اجازه آقایان جلسه را ختم می‌کنم

(مجلس قریب یکساعت بغروب ختم شد)

رئیس مجلس شورای ملی سید محمد تدین

منشی م. شهاب ع. خطیبی