مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۰ فروردین ۱۲۸۷ نشست ۲۵۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۰ فروردین ۱۲۸۷ نشست ۲۵۹
مذاکرات روز پنج شنبه هفتم شهر ربیع الاول دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز شنبه پنجم ربیع الاول را آقا میرزا طاهر قرائت کردند.
رئیس- بر حسب تعیین موضوع مذاکرات دو روز سه شنبه قرار بود امروز وکلائیکه قسم یاد نکرده‌اند قسم یاد نمایند خوب است اقدام شود واین هم اسامی اشخاصی است که روز سه شنبه حاضر نبودند قرائت می‌شود
(قرائت شد اسامی مزبور از قرار ذیل:)
- وثوق الدوله
- حاجی امین الضرب
- آقا میرزا محسن
- آقا سید نظام الدین
- آقا سید حسن
- آقا میرزا محمود
رئیس- بعضی از وکلای آذربایجان هم در آن روز حاضر نبودند ولی بجهت این که به تلگرافخانه برای مخابره با تبریز رفته بودند معذور می‌باشند
(دراین موقع کلام الله مجید را بمجلس آورده عموم وکلا و جالسین برای پاس احترام قرآن مجید بعنوان تواضع برخاسته و وکلایی که قسم یاد نکرده بودند با شرایط مقرره شروع بقسم یاد نمودن کردند.)
رئیس-کاغذی است که از وزارت داخله رسیده قرائت می‌شود
(رقعه مزبوره که مبتنی بود بر مطالبه نظامنامه قراسورانها که زودتر از تصویب مجلس مقدس بگذرد و اعاده بدهند تا بموقع اجرا گذارده شود قرائت گردید.)
رئیس- کاغذی هم بهمین مضمون در چند روز قبل قرائت شد و نظامنامه پلیسها خوانده شده و رجوع بکمیسیون گردید خوبست امروز هم نظامنامه قراسورانها قرائت شود اگرتصویب شد رجوع بکمیسیون گردد
(شروع بقرائت نظامنامه قراسورانها شده ختم گردید.)
رئیس- حالا این لایحه باید رجوع بکمیسیون بشود یا نه؟
اسدالله میرزا- این که جمعی از وکلا اظهار داشته‌اند که یک انجمن مقننه لازم است بجهت این است که اینگونه نظامنامه‌ها که قدری از آن نصیحت و قدری اعلان و قدری هم خارج از موضوع نوشته شده داخل مجلس نشود و عقیده بنده این است که مجلس ما واضع قانون و مقننه نخواهد شد تا چنین مجمع قانونی تشکیل نشود پس هر چه زودتر اقدام به تشکیل چنین انجمن قانونی شده اشخاصی را که لایق اینکار میدانند انتخاب کرده در یک جای معین تشکیل دهند که قوانین را بطور تناسب بنویسند.
رئیس- این مسئله صحیح است چند روز قبل هم در این باب مذاکره شده واقدام خواهد شد ولی حالا نباید از موضوع خارج شد این نظامنامه راجع بکمیسیون بشود یا نه؟
اسدالله میرزا – نتیجه مقصود بنده هم همین است که این نظامنامه حقیقة نظامنامه نیست بلکه یک لایحه‌ایست اگر برای اداره قراسوران نظامنامه لازم است نوشته شود باید قوانین یک از ممالک متمدنه را ترجمه کرده و از روی کتب راجع باین مسئله نظامنامه به اقتضای مملکت نوشته بشود.
آقا شیخ حسین – مسلم است که باید راهها را امن نمود و مسلم است که وجود قراسوران لازم است اما این لایحه مکفی نیست همینطور که شاهزاده اسدالله میرزا گفتند کمیسیون لازم دارد که نظامنامه صحیحی برای ترتیب اینکار نوشته شود.
امان الله میرزا – اینکه گفته شد قانون قراسوران را از روی قوانین یکی از ممالک متمدنه اخذ نمایند اروپا تماما مشبک از راه آهن است و ابداً در آنجا گفتگو از این مسائل نمی‌شود و قراسوران لازم ندارند خوب است یک کمیسیونی معین شود که قانونی برای ترتیب قراسورانها نوشته و وضع نمایند.
آقا میرزا فضلعلی آقا – باید وزارت داخله این قانون را نوشته بمجلس بفرستند و همه قوانین رالازم نیست مجلس بنویسد چنانچه در همه جا هم هست که اکثر قوانین را وزارتخانه‌ها می‌نویسند و بمجلس پیشنهاد می‌نمایند.
آقا سید حسین – اگر کمیسیون هم از وکلا تشکیل بشود باز همان طور که گفتند قوانین اختلاف پیدا می‌کند و اگر وزارت داخله هم بنویسد همین طور است پس باید یک کمیسیون قانونی تشکیل شود که کلیه قوانین در آنجا نوشته شده و وضع بشود که بی مناسبت نباشد و مثل زنجیر بهم دیگر اتصال داشته باشد.
رئیس – این کمیسیونی که میگویند پریروز هم در این باب گفتگوشده ولی رأی مجلس معلوم نشد روز شنبه این مطلب مطرح شده رأی گرفته می‌شود هر قسم که رأی دادند بهمان طور اقدام و معمول خواهد شد حالا باید این مسئله را تمام کرد که این لایحه بکمیسیون مجلس فرستاده شود یا نه.
آقا سیدحسن تقی زاده – این لایحه قانونی نیست که از وزرات خانه‌ها بترتیب قانون رسیده باشد ما دو قسم عنوان داریم که یکی اظهار است ویکی عنوان یکی از طرف مجلس اظهار میشودکه وزیر بصحه همایونی رسانده بموقع اجری گذارده شود و یکی از طرف وزرا بمجلس می‌آید که بعد از اصلاحات لازمه در آن اعاده داده شود در اینصورت وزیر آن راتصویب می‌نماید و باید خود آن وزیر حضور داشته باشد که مدلل دارد همین طور استکه من نوشته‌ام ولی اکثر این لوایح را بنده درگاهها نوشته‌اند و کراراً در این باب مذاکره شده و حالا نیز عرض می‌کنم که الان یک نتیجه عمومی گرفته شود که منبعد اینگونه لوایح را وزرا تصویب ننموده بمجلس نفرستند.
آقا شیخ محمدعلی – مخالف با قانون یاموافق با قانون است نمیدانم ولی عرض می‌کنم که مملکت بسیار مغشوش و مجلس وقتش مغتنم است اینگونه لوایح خوب است اول در هیئت رئیسه خوانده شود اگر قابل است بیاید بمجلس والا اوقات مجلس بی جهت ضایع نگردد.
رئیس- اول باید در مجلس خوانده بشود تا معلوم شود که قبول می‌شود یانه.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – این مسئله قابل ارجاع بکمیسیون نیست باید رد شود و نظامنامه دیگر بنویسند.
حاجی شیخ حسین – آن اجتماع هیئت قانونی طول دارد وامنیت طرق و شوارع خیلی لازم است بعقیده بنده باید رجوع بکمیسیون مجلس شده زودتر تمام بشود.
وکیل التجار – بنده مختصراً عرض می‌نمایم که باید این لایحه را برگرداند بوزارت داخله و قدری ایشان را متنبه نمایند که اینگونه لوایح را دیگر نفرستند بلکه بدهند از اجزاء وزارت خانه اشخاصی که اطلاع دارند این قسم لوایح را بشکل قانونی درآورده و نوشته آن وقت بمجلس بفرستند و اکثر لوایح قانونی باید از وزارتخانه‌ها برسد اگر باین ترتیب باشد جز تضییع وقت فایده ندارد.
حاجی امام جمعه – صحیح است این لایحه صورت قانونی ندارد ولی قراسوران مبتلا به عمومی است و امروز اکثر طرق ما مأمون نیست و قراسوران در حقیقت یک عده از قشون هست باعتقاد بنده هر چه زودتر یک کمیسیونی تشکیل شده یک قانونی برای این مسئله بنویسند درست است که این لایحه صورت قانونی ندارد اما می‌ترسم اگر رد شود فراموش کاری شده دیگر قانونی هم نوشته نشوددر صورتی که ترتیب و نظم قراسوران خیلی لازم است پس این لایحه را یا عودت بدهند بوزارت داخله وتأکید شود که زودتر لایحه قانونی بنویسند بفرستند یا کمیسیونی انتخاب شود که عاجلا اقدام باین کار نمایند.
حسینقلی خان نواب – این لایحه شکل قانونی ندارد نمی‌شود که آن را مطرح قرار داد و چیزی نوشت خوب است فرستاده شود بوزارتخانه که دو سه روزه یکی بنویسند بدهند.
امان الله میرزا – ما خوب مطلع هستیم از قوه قانون نویسی وزارت خانه‌های خودمان هر گاه معاودت بوزارتخانه بدهیم باز چند روزی به تعویق خواهد افتاد پس همانطور که نظامنامه پلیس رجوع بکمیسیون شده تنقیح می‌شود خوب است این را هم رجوع بکمیسیون نمایند که یک نظامنامه ترتیب داده و زودتر تنقیح و تمام کرده بمجلس بدهند.
آقا شیخ حسین – عقیده بنده این است که باید این لایحه برگردد بوزارت داخله که تقریبا آن وزیر و مستشاری که اینگونه لوایح را می‌نویسند بدانند چه می‌نویسند نه اینطور بدهند بمجلس.
حسام الاسلام – چون این مجلس مجلس مقننه است هر چه راکه می‌دهند بمجلس باید قوه آن را داشته باشد که بطور قانونی بنویسد حالا باید خود مجلس این نظامنامه را بنویسد وبدهد.
آقا میرزا محمود- ما امروز احتیاجمان بقانون است و فقط منحصر بهمان قانون قراسوران نیست اهل این مملکت محتاج بهمه قسم قوانین هستند بعقیده بنده همان قسم که جناب مخبرالملک گفتند آن مجمع قانونی تشکیل شده قوانین را بنویسند.
لسان الحکما- به اعتقاد بنده این لایحه بر فرض بوزارت داخله هم اعاده داده شود باز سه روز دیگر همینطور بمجلس عودت داده خواهد شد بعد از سه روز چه کار خواهید کرد حالا هم همان اقدام را بنمایید.
حاجی معین التجار- گویا این لایحه را هم وزارت داخله بعنوان لایحه قانونی نفرستاده‌اند فقط چیزی که معلوم می‌شود اینست که پانزده هزار تومان اضافه خواسته‌اند که بر حقوق ایشان افزوده شود و گویا این را فرستاده‌اند که تصویب شود و از قرار معلوم رئیس و مرئوس را هم معین کرده‌اند.
آقای حاج امام جمعه – در این که این مملکت قراسوران باید داشته باشد و قراسوران هم نظام لازم دارد محل حرف وشبهه نیست و لازم برأی گرفتن هم نیست ولی در اینکه نظامنامه قراسوران در کمیسیون جنگ نوشته شود یا بکمیسیون دیگر رجوع شود حرف است.
رئیس- حرف در این است که آیا رجوع بکمیسیون جنگ شود یا نه در این باب باید رأی گرفت.
حسینقلی خان نواب – رؤسای قراسورانها دراین خصوص بهتر اطلاع دارند خوب است خودشان یک چیزی بنویسند بیاورند تا ملاحظه شده و بعد گفتگو شود.
اسدالله میرزا – این لایحه را شخص داوطلبی نوشته که من باین شروط قبول می‌کنم و این لایحه صورت قانونی ندارد و قانون چیزی است که فصل بفصل نوشته بمجلس آمده و بعد بکمیسیون رجوع شده اعضای کمیسیون دقت نموده بمجلس صورت دهند تا از تصویب مجلس بگذرد واین لایحه صورت قانونی ندارد.
آقا میرزا فضلعلی آقا – بموجب قانون اساسی قانون آن است که بتصویب مجلس شوری و مجلس سنا باشد و بصحه همیونی برسد و باید هر نظامنامه که نوشته می‌شود بصورت قانونی نوشته شود واین لایحه صورت قانونی ندارد ووزارت داخله یکی از وزارتخانه‌های عمده است خوب است برگردد بآنجا ویک نظامنامه بصورت قانونی بنویسندبفرستند.
آقا سیدحسین – در باب این مسئله خوب است رأی گرفته شود که رجوع بکمیسیون بشود یا نه.
رئیس- صحیح است بطوری که آقای حاج امام جمعه فرمودند در اساس این مسئله کسی حرفی ندارد ولی باید معلوم شود که این لایحه راجع بکمیسیون بشود یا نه.
اسدالله میرزا – ما باید سعی کنیم که وزارت خانه‌های ما منظم بشود و باید این قبیل لوایح را که می‌نویسند بشکل قانونی باشد اگر بناباشد این ترتیب را ما اختیار نماییم وزارتخانه‌های ما هیچ وقت چیزی نخواهند نوشت که صورت قانونی داشته باشد.
(در این وقت اخذ رأی شد به اینکه لایحه راجع بقراسوران که از وزارت داخله فرستاده شده ارجاع بکمیسیون جنگ شود یا نه باکثریت آراء تصویب شد که لایحه مزبوره رد شود.)
رئیس- عریضه از انجمنها رسید ه که محض اطلاع وکلا بطور فوق العاده قرائت می‌شود.
قرائت شد قریب باین مضمون بود:
- از طرف انجمنهای مجتمعه در مدرسه سپهسالار
- بر خاطر محترم وکلای معظم مکشوف است که در این مدت تمام زحمات ملت و تحمل خسارت فوق العاده از رفتن مال و جان برای استقرار و اجرای قانون اساسی بوده و حکم بین سلطنت و دولت و ملت همان قانون اساسی است که در باب گرفتاری آقا میرزا سید اسمعیل خان و چند نفر دیگر خلاف قانون رفتار شده موادی که از قانون اساسی برخلاف آن در این موقع رفتارشده عیناً محض تذکار خاطر محترم وکلا در این عریضه نوشته می‌شود در ساعت هفت از شب رفته بدون اینکه عنوان تقصیری بشود یا ورقه احضایه داشته باشند در صورتی که اغلب آنها مست بوده بخانه سید ذریه رسول ریخته و او را بدون لباس بیرون می‌برند و بدون استنطاق و معلوم شدن تقصیر فوراً زنجیر بگردن سید بیچاره می‌گذارند وقتی که سئوال دلیل و جهت می‌شود دستخطی که در او تصویب وزیر مسئول نیست ارائه می‌دهند لهذا استدعامیشود که تکلیف ملت را در این باب معلوم و معین بفرمایند.
رئیس- امروز صبح انجمنها عریضه دیگری درهمین مسئله نوشته بودند تلفن کرده وزراء آمدند بمجلس با حضور جمعی از وکلا مذاکره شد معلوم شود که در گرفتاری آنها چندان مراعات قانون نشده بعد از مذاکرات زیاد بنا شدوزراء بروند آنها را بعدلیه جلب کنند و از روی قانون استنطاق کنند و اینکه ملاحظه و مراعات قانون نشده تدارک نمایند.
وکیل التجار – در چند مورد وزرا خلاف قانون اساسی رفتار کردند و ما به تسامح گذراندیم حالا هم اشخاصی که مخالفت کرده‌اند می‌خواهند یک نوع رفتاری کنند که تقریبا به طفره گذشته باشد این که حفظ قانون اساسی اول وظیفه ما است و این که حالا میگویند بروند بعدلیه این را بنده عقیده ندارم آنکسی که مخالفت قانون کرده باید مجازات ببیند تا مخالف قانون را مجازات ندهند فایده ندارد.
آقا شیخ حسین – بر فرض اینکه این سید یا عام مقصر هم باشند خلاف قانون در باره آنها رفتار شده شب ساعت هفت بخانه او ریخته و اهل و عیال آنها را مضطرب کرده‌اند و باید اشخاص مرتکب که خلاف قانون رفتار کرده‌اند بمجازات برسند.
آقا شیخ محمد علی – مجلس چهار وظیفه دارد یکی حفظ مالیه مملکت و یکی حفظ قانون اساسی که اگر رعایت نشود مثل این است که خودمان می‌خواهیم رشته مشروطیت را پاره کنیم و باید نهایت دقت را در این باب بنماییم اگر آن قراردادهایی که سابق شده مجری می‌شد حالا با قانون اساسی مخالفت نمی‌کردند و اینگونه نشستن ما دراین جا فایده ندارد.
آقا سید حسن تقی زاده – این مطلب را ما اهمیتی که لازم است نمی‌دهیم و یا می‌دهیم و ساکت نشسته‌ایم آن کسی که مخالفت با قانون اساسی کرده باید مجازات شود دستخط شاه را بدون امضاء وزیر مسئول نمی‌شود سند قرار داد و عمل نمود باید این مسئله را محل دقت قرار داد و آن کسانی که این کار را کرده‌اند باید مجازات داد مثلا وقتی که در خانه یکی از تبعه خارجه می‌ریزند سفارت می‌گوید که این مخالف عهدنامه شده جواب می‌دهند صحیح است و ما هم نباید که قانون اساسی را کمتر از معاهده ترکمانچای یا معاهدات دیگر بدانیم و بلکه باید قانون اساسی را خیلی مقدس بشماریم اگر شخص حاکم ملاحظه قانون اساسی را نکرده چنین شخصی نباید حاکم باشد و اگر ملاحظه کرده و بدون امضاء وزیر مسئول چنین کاری را کرده باید مجازات شود.
حاج سید نصرالله – این مطلب وقتی که در هیئت رئیسه مذاکره شد و از اهل انجمنها هم حضور احساس کردیم که احتمال انقلابی هست زیرا که جسارت ملت امروز زیاد شده لهذا بر حسب قانون لازم دانستیم که وزراء اخطار شود این بود که وزراء احضار شدند و گفتگوی زیاد شده و تمام وزراء تصدیق کردند که بی قانونی شده و البته مقصرین هم باید گرفتار شوند که سایرین دچار صدمه نشده و امنیت حاصل کرده اما از مجرای قانونی و بدیهی است که باین ترتیب که اقدام شده بدتر هرج و مرج خواهد شد بالاخره قرار شد اشخاصی را که گرفته‌اند از گلستان بعدلیه جلب شوند و بر حسب قانون استنطاق شده و ضمناً هم کیفیت دستگیری آن اشخاص هم معلوم شود و کسانی که تجاوز از قانون کرده‌اند بمجازات برسند تا این درجه هیئت رئیسه احساس نموده و اقدام نمودند حالا هم هرچه بنطر وکلا می‌رسد اظهار بدارند تا اقدام بشود.
آقا میرزا فضلعلی آقا – قرآن مجید که وحی آسمانی است هزار و سیصد سال در میان ما بوده و چون عمل بآن نمی‌شد روزبروز اختلال امور بیشتر می‌شد تا اینکه ملت از بذل جان و مال واقدامات لازمه مضایقه نکرده مجلس مقدس تأسیس شد و بعضی مطالب قانون آسمانی را فارسی نموده قانون اساسی کردند که همه بخوانند و بدانند و عمل نمایند اگر بنا باشد که هر روز مخالفتی با قانون اساسی نمایند و وزرا عذر او را باین نحوها بخواهند باز کاری صورت نخواهد گرفت و عودت بحالت اولیه خواهد شد و باید از این مجلس یا نشد و پی نمود و مفسدین را پیداکرد که این فسادها از کدام منشاء است و مطلب را با آنها یکسره نمود.
وکیل الرعایا – یا باید این قانون را قانون مملکت ندانست یا اگر قانون مملکت است باید مجری شود البته آن کسانی که این کار را کرده‌اند منکر این قانون هستند ما قانونمان قانون هزار و سیصد ساله است قانون تازه نیست و کمتر از عهدنامه ترکمانچای نیست آخر تا کی باید اینجا ساکت بود وزیر چه کند همان ساعت که ما از این مسئله خبر حاصل کردیم وزراء هم همان وقت خبر شده‌اند و اشخاص مرتکب این را قانون نمیدانند و اگر قانون می‌دانستند این کار را نمی‌کردند کسانی که در آن واقعه بزرگ مخالفت قانون اساسی کردند چه مجازات دادند اگر بخواهید بلفظ مجازات قناعت کنید فایده ندارد باید اشخاصی که مرتکب این امر خلاف شده‌اند مجازات سخت شوند.
آقا میرزا محمود- بنده چنین تصور می‌کردم که قسم می‌خورم در مقام سلطنت خیانت نکنم یعنی نگذارم در اجرای قانون اساسی تجاوز و تخلف شود و فرض می‌کنم که سایر وکلا هم با من هم‌رأی هستند دیگر اینکه وزراء اقرار کردند که از طرف حکومت و غیره خلاف قانون رفتار شده در صورتیکه رعایت قانون اساسی خیلی اهمیت دارد وهیچ اقدامی نشده منتهی همین قدر شده که زنجیر از گردن آنها برداشته‌اند که ببرند در عدلیه استنطاق شود و باین ترتیب کار پیش نخواهد رفت.
آقا سیدحسین – در حضور وزراء گفتگو شده و قرار بر این شد که آنها را از گلستان بعدلیه برده و استنطاق شوند حال تقصیر دارند یا ندارند باشد ولی آنهایی که خلاف قانون رفتار کرده‌اند باید قبل از این اشخاص که گرفته‌اند وارد عدلیه شودند و مجازات داده شوند و اگر غیر از این باشد ملت ساکت نخواهد شد و بوزرا هم همین قسم گفته شد.
وکیل التجار- بنده این مطلب را در بین مذاکره لایحه راجع بقراسوران می‌خواستم عرض کنم ملاحظه کردم دیدم که خارج از موضوع است عرض نکردم و حالا این مسئله وارد مجلس شده و مذاکرات لازمه هم در این باب شده عرض می‌کنم که بنده مجازات مباشرین جزء اینکار را محل اعتنا و کافی نمیدانم زیرا که آنها تابع احکام رئیس خود هستند کسی که قانون ندانسته یا دانسته حکومت نموده و این قسم رفتار می‌نماید او باید بمجازات برسد بلکه تمام حقوق و امتیازات او سلب شود که دیگر کسی چنین خلاف قانونی ننماید و قانون اساسی را نباید از جزئیاتش صرفنظر کرد.
آقا شیخ محمد علی – فرق بین این ملت و سایر ملل این است که این ملت اول مشروطه را گرفتند و بعد خونریزی کردند ولی سایر ملل اول خونریزی کرده و بعد مشروطه را گرفتند اینست که مشروطه و قانون در نزد آنها خیلی مقرب و مقدس است و با جان خود برابر میدانند و در مملکت ما هم که این همه خونریزی و قتل و غارت شده برای این است که فصول و مواد قانون اساسی مجری شود و اجرای قانون نباید در مورد هیچکس تفاوت داشته باشد هر کس مخالفت قانون کرده باید مجازات شود و نباید ما بطور تسامح این امر را بگیریم و این همه اموال و نفوس که تلف می‌شود برای حفظ و اجرای قانون است و تا این اشخاص مجازات سخت نشوند نباید مجلس بکاردیگر بپردازد
(در این موقع تقریبا یک رفع ساعت برای تنفس مجلس منفصل شده و پس از یک ربع مجدداً مجلس منعقد گردید.)
رئیس- در باب عریضه که انجمنها عرض کرده بودند عرض کردم که صبح با وزراء صحبت شده و شرحی هم بوزیر عدلیه نوشته شده بود حالا هم شرحی مبنی بر تأکید نوشته شد و دیگر مذاکره دراین باب کافی است.
حاج سیدباقر- آن لایحه خوانده شود.
رئیس- عریضه از انجمن جنوب رسیده که ملفوف آن احکام حضرات حجج اسلام است و محض اطلاع قرائت می‌شود:
عریضه مزبوره قریب باین مضمون قرائت شد مبنی بود بر این که:
- چند طغرا حکم که دارای مطالب پلتیکی وسیاسی است ایفاد شد وچون اهمیت دارد هزار و صد نسخه از آن گراور شده و سیصد و ده نسخه آن به مجلس مقدس تقدیم شده واستدعا می‌شود بطوری که حجج اسلام حکم فرموده‌اند تأکید در ترتیب نظام ملی بشود و احکام حضرت حجج اسلام از قرار ذیل قرائت گردید:
- حکم حضرات حجج اسلام دام ظلالهم در باب نظام ملی.
- بسم الله الرحمن الرحیم.
- بر عموم افراد ملت خاصه عشایر و ایلات و نگهبانان حدود و ثغور مملکت اسلامیه ایران اعلام می‌شود که درهیچ دوره ضعف وناتوانی ممالک و دول اسلامیه باین اندازه که فعلا مشهود همگی است نبوده چنانچه قوه و قدرت و قهر و غلبه اجانب با این قرب جوار و همخاک بودنشان در هر نقطه از نقاط مملکت اسلام با مسلمین در هیچ زمانی کسی یاد نمی‌دهد و معلوم است اگر حال بدین منوال بماند خدا نخواسته حال واندلس در وطن مقدس اسلام خواهد ظاهر شد یعنی قبل الوقت تا فرصتی در دست هست بر شما رؤسای عشایر و ایلات و پاسبانان حدود که بمنزله روح مملکت و قوه قهریه دولت بشماریع شرعاً و عقلا لازم است که اختلاف فیمابین را باتفاق کلمه جامعه اسلامیت مبدل کنید ودست بدست یکدیگر داده در مقدمات دفاع با اجانب از ارض اقدس اسلام بکوشید وتعلیم و تعلم قوانین حرب بطرز جدید فریضه ذمه خود دارید و قانون نظام را از مجلس شواری ملی شیدالله ارکانه درخواست کنید و در فرستادن وکلای خود بمجلس شورای ملی بطالت نکنید و انفاذ اوامر واحکام و قوانین سیاسه موضوعه صادره از مجلس شورای ملی را که وجودش موجب استحکام امر سلطنت و دوام پادشاهی اسلامی است فریضه شرعیه ذمه خود ومخالف آن رادرحکم معاند و محارب با حضرت ولی عصر عجل الله فرجه دانسته تا آب رفته بجوی مگر باز آید ورقیه مملکت و ملت ودولت اسلام از تحت رقیت اعادی دین مستخلص شود والا لاصحبت حوزة الاسلام تحت سلطنة الاجانب یفعلون فیها ما یشاؤن و یحکمون فیها ما یرویدون وال ارناالله ذالک الیوم انشاءالله تعالی
- الاحقر نجل المرحوم الحاج
- میرزا خلیل من الدحقرالجانی
- محمد کاظم الخراسانی
- حرره الاحقر عبدالله مازندرانی.
ایضاً سئوال و جواب در خصوص نظام ملی:
سئوال: خدمت حجج اسلام ادام الله ظلالهم عرضه می‌دارد بر آن وجودات مبارکه البته پوشیده و پنهان نخواهدبود که حفظ نظام مملکت و دفع فساد مفسدین و شر اشرار خارجه و سدثغور و حفظ حدود از تعدیات اعسادی دین و دولت منوط است بوجود قوه دفاعیه و استعدادات حربیه که در تمام نقاط مملکت بحسب هر چه اقتضای آن نقطه است از بریه و بحریه محفوظ بوده باشد و هر چه این قوه محکمتر و اساس آن متقن تر شود مصالح لازمه مملکت محفوظ تر و از مضار و مفاسد دورتر خواهد بود و معلوم است که استکمال واستحکام این قوه موقوف است بوجوه نقدیه و بدون آن هرگز صورت پذیر نخواهد شد چنانچه شاعر متمدن گفته:
- به زر می‌توان لشکر آراستن
- به لشکر بسی کینه‌ها خواستن
و تحصیل این وجوه نقدیه از عموم رعیت بطرز رضا و رغبت به این شود که تمام سکنه مملکت در تمام امور سیاسیه ملکیه ناظر بیکدیگر باشند و از لوازم و مصارف ملکیه مستحضر شوند و در نیک و بد خود را شریک بدانند چنانچه در همه ممالک معموره عالم معمول است و لازمه این مطلب این شود که وجوه نقدیه لازمه را بموجب قوانین معتدله متساویه برضا و رغبت تسلیم کارگذاران دولت که از جانب عموم ملت در مقام اجراء و انفاذ امورند خواهندنمود و هر گاه کسی در مقام طغیان و سرکشی از متابعت آن قوانین معتدله مذکوره برآید بقوه قهریه حربیه او را تسکیت کنند بعد تلک المراتب معروض می‌دارد که مملکت حالیه ما بواسطه استبدادات و خودخواهی سابقه اهل دیوان و هرج و مرج بودن اداره مالیه و مسامحه وزراء و امراء فتنه جویی مفسدان و اغتشاشات سرحدات و قوه دول اجانب و تسلط آنها در اطراف و جوانب مملکت از تمام مراتب مسطوره و لوازم معروضه محروم است و اگر به اینطور بماند عنقریب است که مقهور اجانب خواهد شد و چون که این مطلب بر خود ملت در این ایام واضح و ظاهر گردیده از این جهت در کمال رضا و رغبت خود آنها در لوازم جان نثاری و حفظ مملکت اسلامی از نفوذ و تسلط اجانب حاضرند و نهایت مساعدت در همه امور حتی در سرباز بودن و عسگر شدن را دارند خاصه در صورتی که حکم الهی را بر وجود آب بدانند که هزار مرتبه بجان و دل حاضر خواهند بود استدعا این که آنچه مقتضای تکلیف شرعی عموم ملت است سریعاً بفرماید تا این بنده به آنها ابلاغ نموده از جان و دل اطاعت نمایند.
(سرباز داوطلب ملت ابوالسادات).
- بسم الله الرحمن الرحیم:
- مکرر نوشته‌ایم که آنچه موجب قوت ملت و شوکت دولت و رغبت و حفظ حدود و ثغور است بر هر مسلم حتم و لازم است.
- الاحقر نجل مرحوم الحاج میرزا خلیل قدس سره.
بسم الله الرحمن الرحیم:
- البته معلوم است که حفظ بیضه اسلام و پاسبانی ممالک اسلامیه تکلیف عامه مردم است و بر هر فردی از افراد مسلمین واجب است که بحسب قوه و استعداد خود در مقام تحصیل مقدمات آن برآید و در اقدام به لوازم آن کوتاهی نکند و چون که اعظم مقدمات آن تعلیم و تعلم آداب حربیه است که بمقتضای هر زمانی معمول می‌باشد پس بر عموم جوانان مسلمین و ابنای ملت اسلامیه واجب است که در مشق نظامی و تعلم قواعد حربیه جدیده که معمول این زمان است هیچگونه مسامحه و مساهله ننمایند و کمال اقدام واهتمام دراین باب داشته باشند سابق بر اینهم در این سئوالی شده بود بهمین مضمون جواب داده شد و از قرار تقریرات جناب شما و صورت عکس مالیه اجتماعیه مشق نظام ملت که شفاهاً ارائه نمودند معلوم شد که عرق اسلامی عامه مسلمین را در این باب تهییج کاملی نموده پس در این صورت کمال اهمیت دارد که بزودی این مطلب در تحت قانون کلی قرار داده وبه ملت القاء شود که بر طبق آن رفتار نمایند تا که قوه مقننه واعضاء مجریه و نفوس مطاوعه هریک از مرتبه خود از جنود الهیه و در زمره مجاهدین فی سبیل الله محسوب شوند تأکیداً به مجلس محترم شورای ملی عرض می‌شود بهیچ عذری برای تأخیر تعیین قانون مشق نظامی درنظر نمی‌آید البته تعجیل در این امراهم خواهند نمود سارعوالی مغرة من ربکم
- الاحقر محمدکاظم الخراسانی.
بسم الله تعالی:
- آنچه جناب حجة الاسلام دامت برکاته مرقوم فرمودند مطابق و کافی است درمقام الزام اخوان مؤمنین بر قیام بوظایف این امور که موقوف علیه بقاء استقلال دولت اسلامیه است و سابقا مفصلا بر طبق این عرض شد وزیاده بر این ورقه گنجانیش عرض ندارد.
- حرره الاحقر عبدالله المازندرانی.
سئوال و جواب در باب بانک ملی و تأسیس مکاتیب بطرز جدید قرائت شد.
سوال: خدمت حجج اسلام ادام الله اظلالهم عرضه می‌دارد
- هیچ شکی نیست در اینکه استقلال ملت و دولت اسلام در این جزء از زمان ممکن نشود مگر بدو امر. اول ازدیاد قوه دفاعیه که حاصل نخواهد شد مگر بتشکیل نظام وآلات حرب وادوات آن بطرز جدید دوم اسغناء عموم ملت در نوع فواید و مصالح لازمه خود از ملبوسات و امتعه و اجناس خارجه وغیرها که البته حاصل نخواهد شد مگر باینکه خود افراد ملت در داخله مملکت قیام باحداث این امور بقدر حاجت نوع نمایندوپر واضح است که وجود امر اول بحسب اختلال حالیه مملکت هرگز نخواهد شد مگر باینکه وجوه تقدیه از نوع مردم برضا و رغبت آنها در محلی جمع شود که مصرف آن تحصیل فواید مذکوره باشد تا در نفع وضرر کل علی حسب سهمه شریک شوندواسم آن عمل بحسب لسان جاری دراین زمان بانک ملی است که در حقیقت مانند عمل صرافی است و تخلص از رباء بحیل مجوزه شرعیه چنانچه حاجت بقرض واستقراض شود مطابق آنچه دروسایل عملیه مسطور است برای آنها میسور است و اما وجود امر دوم منوط است بعلوم و صنایعی که خود افراد ملت تحصیل کنند وپس از آن بمباشرت خود بدون حاجت باجانب آلات دفاعیه وسایر ضروریات لازمه را بحسب اقتضای زمان ایجاد کنندواین مطلب بدون احداث مکاتیب که مشتمل بر تعلیم این امور باشد صورت نگیرد و پس از این مقدمات غرض از مزاحمت وجودات مقدسه حجج اسلامیه آن است که تشکیل بانک ملی بمعنی مذکور وتأسیس مکاتب برای تعلیم این امور بنحوی که بهیچوجه بعقاید و اعمال متعلمین ضرر نرساند چه صورت دارد.
صورت احکام حضرات حجج اسلام دام اضلالهم.
- بسم الله الرحمن الرحیم.
- آنچه را که آقایان عظام دامت برکاتهم مرقوم فرموده‌اند بجا و منیع است انشاءالله تعالی اهالی ایران بااستعداد و قابلیت ذاتی که در صنایع دارند اهتمام تمام نمایند که رفع احتیاج آنهابکلی از خارجه بشود و بوجهی از وجوه خارجه را دخیل درامور ننمایند بر بزرگان ملت ودولت هم لازم است ارباب صنایع را تشویق نمایند که استعداد اهل ایران بمراتب بیش از دیگران است.
- الاحقر نجل المرحوم میرزا خلیل قدس سره
- بسم الله الرحمن الرحیم.
- جواز و رجحان امور مزبوره بر نهج مذکور و بحفظ از ربا محرم و مراقبت در حفظ عقاید واعمال محل شک و شبهه نیست بلکه نظر بتوقف حفظ بیضه اسلام و سد ابواب مداخله اجانب بر آن از اهم تکالیف لازمه بر نوع مسلمین است و انشاءالله تعالی حضرت ولی عصر ارواحنا فداه نصرت و تأیید خواهند فرمود ولا حول ولا قوه الا بالله العظیم.
- حرره الاحقر الجانی محمد کاظم‌الخراسانی.
- بسم الله الرحمن الرحیم:
- اهتمام مسلمین و عموم اخوان مؤمنین در قیام بامور مرقومه در ورقه که موجب تقویت ملت ودولت ودوام شعائر اسلام است بنحویکه ترتیب مفسده و ارتکاب محرمات شرعیه در مقدمات و نتایج نشود از اهم امور راجعه بلکه بملاحظه جهاتی واجب و لازم است خداوند عالم جلت الائه ما را از معاونین این امور محسوب فرماید که اعانت بربر و تقوی است.
- حرره الا حقر عبدالله مازندرانی
رئیس- معلوم است اطاعت تمام اوامر واحکام حضرات حجج اسلام بر تمام افراد ملت لازم است و حالا این احکام دو فقره است یکی مسئله انتخاب وکلا ایلات ویکی مسئله نظام ملی است خوب است رجوع بکمیسیون انتخابات و بکمیسیون جنگ شده ولازمه دقت رادراین دو مسئله نموده ونظریات خود را نوشته بمجلس بدهند تا مطرح شده و اقدام شود. ایضاً لایحه از حوزه طلاب محترم نجف اشرف حاوی بر ترغیب وتحریص و تشویق بتأسیس بانک ملی و ترتیب نظام ملی بطرز جدید وتأسیس مدارس و مکاتیب علمیه و ترویج وتکثیر امتعه وطنیه قرائت شد.
شیخ محمدعلی – افتخار این ملت آنست که آقایان علماء و واعظین دراین اساس مقدس سبقت و پیش‌قدمی فرموده‌اند چون تا حال چنین بنظر قاصر بعضی میامد که آقایان علماء مانع از پیشرفت سیاسات مملکت بوده‌اند اکنون که بر حقیقت مطلب مطلع شده‌اند از آقایان علماء نجف اشرف که مؤسسین این اساس مقدس می‌باشند ملت کمال افتخار و تشکر را حاصل کرده و همچنین از طلاب آنجا که دراینباب خیلی زحمت کشیده‌اند باید این دستخط را که راجع به ایلات است و قرائت شده و در خصوص وکلای ایلات مذاکره هم شده بود زودتر وکلای آنها خواسته شوند و آنچه هم که راجع بنظام ملی است آنهم هر چه زودتر باید اقدام نمایند اشخاصی که وطن خواه و ملت دوست هستند از برای جان فشانی حاضرند که با کمال مباهات قبول این خدمت را بکنند پس خوب است که یک کمیسیونی برای نوشتن این نظامنامه تشکیل شود که زودتر نظام جدید و سرباز داوطلب گرفته شود.
آقا میرزا فضلعلی آقا – آقایان نجف اشرف و حجج اسلام حقیقة از آن روزی که این اساس مقدس برپا شده با کمال مساعدت در هیچ موقع هیچ نکته را فروگذار نفرموده‌اند و معلوم می‌شود که آقایان حجج اسلام ملاحظه حالت حالیه و آتیه ما را می‌فرمایند و ما نمی‌توانیم از عهده تشکر هزار و یک آنها برآییم پس بهتر آن است که اظهار تشکرات خود را فعلا بنماییم و احکام مطاعه ایشان را بموقع اجرا بگذاریم بخصوص در مسئله نظام ملی که امورزه خیلی لازم است و باید اقدام شود والحق والانصاف اعضاء کمیسیون جنگ هم دراینباب خیلی زحمت کشیده وکمال تشکر را از آنها داریم.
آقای حاج امام جمعه – بنده حال خودمان واین ملت رامقایسه می‌کردم از فقیر و غنی با دو سال سابق خداوند انشاءالله این حسیات ماها را زیاد نماید و بدیهی است که استقلال برای هر قومی بهترین نعمت است واستقلال هم نمی‌شود مگر بزور یک اندازه قوه و قدرت بهتر است از هزار التماس و التجاء ودر اینباب مکرر مذاکره شده وسایر آقایان هم دراین باب مذاکره نموده‌اند و باید این مسئله از مجرای قانون جاری شود که موجب اختلال نظم نگردد پس بر وزارت جنگ لازم است که هر چه زودتر یک نظامنامه برای قشون ملی نوشته بمجلس بدهد که تنقیح وتصویب شده بموقع اجراء گذاشته شود و بعقیده بنده این مسئله بر همه کس مبرهن می‌باشد که طلب استقلال دین ومملکت خود را نموده و حفظ آنرا بر خود واجب بدانند.
آقا سید حسین – این چند فقره که آقایان حجج اسلام نوشته‌اند واجب ولازم است بر ملت پیروی آنها یکی خواستن وکیل ایلات است که مذاکره شده و دیگری بانک ملی است که مدتی است در باب تشکیل آن مذاکرات شده و فایده تا حال مترتب نگشته و دیگری هم نظام جدید است که مقدمه جهاد می‌باشد که آن بر همه ملت واجب است و باید زودتر اقدام کرد تا نظام گرفته شود.
اسدالله میرزا – از بابت اقدامات آقایان حجج اسلام هر قدر تشکر کنیم کم است زیرا تاکنون بهیچوجه مساعدت خودشان را فروگذار نکرده‌اند همانطور که فرموده‌اند باید دراین مسئله اقدام شود و گمان من اینستکه کمیسیون جنگ از برای نوشتن این نظامنامه کافی نیست باید وزیر جنگ اقدام کند وکمیسیونی تشکیل بدهد که نوشته شده مجلس بیاید.
آقا سید حسن تقی زاده – بنده تکرار نمی‌کنم آنچه را که آقایان حجج اسلام نوشته‌اند تماماً یک معنی دارد و مکرر این مسئله در اینجا صحبت شد اما به بعضی از مشکلات دچار گردید واز هیجان ملی باید نتیجه گرفته شود تمام این سئوالات از عموم ملت ایران بحجج اسلام عتبات شده وازآنجا برگشته است و عمده عمل کردنست باید هر چه زودتر درباب نظام ملی اقدام کرد وارجاع بکمیسیون جنگ نمود یا یک کمیته خارج از مجلس از صاحب منصبان عالم تشکیل گردد که نظامنامه در این باب نوشته و زودتر اقدام شود که ملت مأیوس نشوندو همچنین در خصوص بانک ملی که مکرر مذاکره شده و تمام وکلا تصویب نموده‌اند خوبست این تصویب هم به فعلیت بیاید و بدیهی است اجرای هر کاری هم با دولت است وباید اقدامات نمایند چنانچه حضرت حجة الاسلام آقای آخوند ملا کاظم خراسانی مرقوم فرموده‌اند و مکرر این مطلب اظهار شده و بمسامحه گذاشته است.
رئیس- چون وقت گذشته و این مطلب هم اهمیت دارد باشد برای روز شنبه که آقایان وکلا هم افکار خود را حاضر نموده مجدداً مطرح مذاکره شده و نتیجه صحیح گرفته شود.
(مجلس ختم شد.)