مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۰ تیر ۱۳۳۰ نشست ۱۶۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری شانزدهم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره شانزدهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی – اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
سال هفتم – شماره ۱۸۶۸
۴شنبه ۲۶ تیر ماه ۱۳۳۰
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۱۶۷
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۱۶
جلسه: ۱۶۷
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه ۲۰ تیر ماه ۱۳۳۰
فهرست مطالب:
۱ - طرح صورت مجلس
۲ - بیانات قبل از دستور آقایان: دکتر جلالی - اردلان و کشاورز صدر
۳ - بیانات آقای جمال امامی طبق ماده ۹۰ آیین‌نامه
۴ - تصویب صورت مجلس
۵ - بیانات آقای نخست‌وزیر و تقدیم سه فقره لایحه
۶ - بیانات آقای نایب رئیس راجع به تصمیمات هیئت رئیسه
۷ - بقیه مذاکره دایر به ترتیب رسیدگی به اوراق شرکت سابق نفت
۸ - ختم جلسه به عنوان تنفس.
مجلس ساعت نه و پنجاه دقیقه صبح به ریاست آقای گنجه (نایب رئیس) تشکیل گردید.
۱ - طرح صورت مجلس.
نایب رئیس - اسامی غایبین جلسه قبل به اطلاع مجلس می‌رسد )به شرح زیر خوانده شد( غایبین با اجازه - آقایان: شکرایی - صفوی - امامی‌اهری - اورنگ - آصف - دکتر معظمی - بوداغیان - غلامرضا فولادوند - آشتیانی‌زاده - شهاب خسروانی - افشار - قاسم فولادوند - محسن طاهری - گیو - صالح - دکتر بقایی - مکی - دکتر شایگان - طباطبایی
غایبین بی‌اجازه - آقایان: خاکباز - محمودی - خسرو قشقایی - سنندجی - امینی - تولیت - اکبر - ابتهاج - حاذقی - رضوی - سلطانی - جواد مسعودی
دیر آمدگان با اجازه - آقایان: عرب‌شیبانی یک ساعت - منصف یک ساعت - دکتر طبا نیم ساعت-
نریمان آخر وقت یک ساعت - اردلان یک ساعت
دیر آمدگان بی‌اجازه - آقایان: برومند یک ساعت - هراتی یک ساعت - دکتر مصباح‌زاده یک ساعت - نصرتیان نیم ساعت
نایب رئیس - نسبت به صورت جلسه قبل اعتراضی نیست؟ آقای اسلامی بفرمایید
اسلامی - تمام مردم بابل پریروز در تحت هدایت روحانیون بابل من جمله آقای حاج سالکی و آقای علامه حائری رفتند در تلگرافخانه و تلگرافاتی کردند و آمادگی خودشان را برای هر گونه فداکاری اعلام کرده بودند و تقاضا کرده بودند که بنده اینجا به عرض ملت ایران برسانم این بود که چون موضوع اهمیت داشت بر خلاف نظامنامه چند ثانیه وقت آقایان را گرفتم یکی هم آقای ابوالقاسم معتقدی به من اختیار داده که دو خانه‌اش را بفروشم و در اختیار دولت بگذارم برای امور مالی.
نایب رئیس - بیانات شما مربوط به صورت جلسه نبود.
اسلامی - معذرت می‌خواهم
نایب رئیس - آقای معدل بفرمایید
معدل - چند کلمه اشتباه در اظهارات بنده شده که اصلاح کرده‌ام تقدیم می‌کنم تمنا می‌کنم دستور بفرمایید اصلاح بشود و ضمناً این یادآوری را می‌کنم که اظهارات بنده در جلسه گذشته مصادف شده بود پشت سر پیشنهاد آقای جمال امامی در صورتی که هیچ ارتباط با آن مطلب نداشت بنده نسبت به شخص ایشان کمال تعظیم و احترام را دارم و منظوری نداشتم و این بر حسب تصادف بوده که بعد از بیانات ایشان واقع شد و الا هیچ ارتباطی به مطالب ایشان نداشت.
آزاد - چقدر خوب بود راجع به قتل محمد مسعود هم یک فرمایشی می‌فرمودید.
نایب رئیس - آقای ابریشم‌کار
ابریشم‌کار - بنده در مذاکراتم یک اشتباهاتی شده که اصلاح می‌کنم و می‌دهم به تند نویسی.
نایب رئیس - آقای آزاد بفرمایید
آزاد - بنده می‌خواستم ببینم راجع به آقای ابوالقاسم امینی چیزی مرقوم فرمودید یا خیر؟
نایب رئیس – در هیئت رئیسه تصمیم گرفته شد. آقای شوشتری
شوشتری - بسم‌الله الرحمن الرحیم با نظری که جناب آقای ملک‌مدنی در جلسه قبل تذکر فرمودند و کاملاً هم صحیح بود ولی این نطق مفصل بنده که در اینجا طبع شده و صحیح است و هیچ گونه توهین به هیچ شخصیت و مقامی نبوده فقط و فقط از نظر تذکر که عقیده من این است پیام رئیس محترم جمهوری امریکا را دیدید در این موقع باریک ممکن است یک حرف کوچولو مملکت را به پرتگاه سوق بدهد من عقیده‌ام این است که وکلا نمایندگان در درجه اول باید حفظ این معنی را بکنند و این معنی را بدون توهین اصل عادت من خروج از ادب نیست من اهل بیانم و بیان استدلالی بدون فحش می‌شود و در همه جا هم خریدار دارد فحش است که هیچ جا خریدار ندارد در گذشته من عرایضی کردم وقتی از مجلس خارج شدم آقای گنجه آقایان نمایندگان محترم. من اگر امروز دست روی دست می‌گذارم ساکتم برای خاطر نفت و مملکت است در چنین موقعی محال است که حاضر بشوم یک لغزش در افکار ملت پیدا بشود
ولی یک دسته چاقوکش، یک دسته اوباش جمع شدن وکلا را تهدید کردن کار خوبی نیست من از تهدید نمی‌ترسم و بدانید موضوع نفت تمام می‌شود این حساب خورده‌ها تصفیه می‌شود ولی شأن مجلس شورای ملی نیست هر کس بیاید جلوی مجلس وکلا را تهدید بکند این را بدانید که من کسی نیستم از میدان به در بروم من هم بلدم اما اگر نمی‌کنم برای خاطر مملکت است.
نایب رئیس - آقای نورالدین امامی بفرمایید.
نورالدین امامی - بنده خیلی معذرت می‌خواهم جلسه گذشته اداره مجلس با خود بنده بود بدبختانه یک تظاهری از طرف تماشاچی‌ها شد (فرهودی عده‌ای از تماشاچی‌ها) ولی چون اکثریت نبود و نمایندگان محترم تشریف برده بودند من آن طوری که باید و شاید نتوانستم انجام وظیفه کنم ولی باید شما جوان‌ها و تماشاچی‌ها و مدیران جراید بدانید که امروز فردایی دارد یک روز چند نفر برای رزم‌آرا یک روز برای من یک روز برای زید نباید احترام این مقام مقدس را زیر پا بگذارید (صحیح است) اول باید این مقام را حفظ بکنید امروز نورالدین امامی را در نظر نگیرید فردا زید و پس فردا عمرو را بدانید اینجا مقام مقدس و مأمن تمام ملت ایران است (صحیح است) امروز من وکیلم فردا کسی که شما دل‌تان می‌خواهد باید وکیل بشود آن روز هم ممکن است من خدای نکرده بر علیه وکیل شما یک عملی بکنم بدانید شما افراد ملت ایرانید و اینجا پناهگاه ملت ایران است امروز بنده می‌آیم و می‌روم ولی این مقام مقدس را باید تمام افراد ملت ایران اگر ایمان به مملکت و پرچم مقدس شیر و خورشید دارند باید اول اینجا را نگاه دارند با یک فرد مملکت اداره نمی‌شود ملت باید همه دست به دست یکدیگر بدهند اینجا دستور کتاب آسمانی نوشته است: (و شاورهم فی الامر) باید در هر کار مشورت کرد یکی نظر موافق دارد یکی نظر مخالف دارد همه باید نظر خودشان را بگویند مشورت بکنند حلاجی بکنند شما را از گرداب بلا خارج بکنند (صحیح است) تظاهر بر له من تظاهر بر علیه برادر من یا زید و عمرو صلاح مملکت نیست بدانید امروز گفتم اگر خدای نکرده عمل نکنید فردا نتیجه بر عکس خواهید گرفت (صحیح است، احسنت)
نایب رئیس - آقای جمال امامی
جمال امامی - بنده راجع به مذاکرات جلسه گذشته هم طبق ماده ۹۰ هم طبق تمام موادی که مربوط به نظم مجلس است و مربوط به مصونیت نمایندگان است اخطار دارم محفوظ بماند
نایب رئیس - آقای حائری‌زاده بفرمایید
حائری‌زاده - جلسه سابق در ضمن بیانات بنده یک اشتباهات مختصری دارد که تصور می‌کنم با ذوق سلیم ممکن است اصلاحش کرد، در مطبعه یا تند نویسی اشتباه شده است و یک اوراقی بود من جمله یک طومار مفصلی است مال اهالی قم که باید تقدیم مقام ریاست شود اظهار تنفر نسبت به رأی دیوان دادگستری لاهه شده است که تقدیم آقای کشاورزصدر کردم که ایشان به عرض مجلس برسانند و در این قسمت آقایان را متوجه می‌سازند و صحبت‌هایی هم اینجا از طرف آقایان می‌شود که به عنوان اصلاح صورت مجلس وصله می‌شود بنده ۵ دوره در مجلس بوده‌ام همیشه هم در اقلیت بوده‌ام همیشه هم مورد احترام بوده‌ام هیچ جا چاقوکش نبوده ما باید اعمال خودمان را اصلاح بکنیم (شوشتری - چه اعمالی کردند غیر از تحریک مگر چیز دیگری بوده؟)
۲ - بیانات قبل از دستور آقایان دکتر جلالی - اردلان – کشاورز صدر.
نایب رئیس - حالا به نطق‌های قبل از دستور می‌پردازیم.
جمال امامی - اخطار بنده چه شد؟
نایب رئیس - هنوز وارد دستور نشده‌ایم آقای دکتر جلالی بفرمایید
آزاد - آقای رئیس من مطابق ماده ۱۶۹ اخطار نظامنامه‌ای دارم
دکتر جلالی - عرض بنده بسیار کوتاه است و تصمیم هم نداشتم که وقت شریف مجلس را بگیرم ولی از نظر اطلاعاتی که در این چند روزه به بنده رسیده لازم دانستم عرایضم را مختصراً عرض کنم و وقت را برای استفاده کارهای دیگر بگذارم در مازندران کم آبی وضع بسیار بدی تولید کرده است (چند نفر از نمایندگان - همه جا) الآن در شهر بابل مردم دسته دسته می‌آیند در کنار خیابان‌ها می‌خوابند وضع بسیار خطرناکی به خودش گرفته و از قرا بسیاری که در امتداد نهر کاری منشعبه از هراز است قریب ۱۳۰ پارچه به کلی از بین رفته مردم قوت و غذا برای مدت کوتاهی حتی مالکین هم ندارند استدعا می‌کنم از جناب آقای فرمود دستور می‌فرمایند به این کار توجه بشود، البته کم آبی بوده نمی‌شود کاری کرد بنده استدعا می‌کنم یا ۷ میلیون تومان که در سازمان برنامه برای ۴ شهرستان بابل و آمل و نوشهر و شهسوار حصه شهرستانی تخصیص دادیم ۴ میلیون تومان هم برای راه سازی هراز معین شده اینها را دستور بفرمایید که فوراً عمل بشود که رفع این بیکاری لااقل بشود برای این که هیچ راهی ندارد و همین طور بانک کشاورزی دستور بفرمایید که وام‌های طویل‌المده‌ای به میزانی که پول دارند بدهند بنده نمی‌گویم این ۱۰ - ۱۲ میلیون را امروز مرحمت بفرمایید این را به تدریج در ظرف چند ماه هم بدهید هم راه سازی خواهد شد و مردم هم بی‌کار نخواهند ماند یک عرض کوچکی راجع به وزارت بهداری دارم و آن راجع به آسایشگاه شاه‌آباد است. خوشبختانه رئیس آسایشگاه شاه‌آباد کمال مراقبت را داشته و هیچ خبط و خطایی هم از او سر نزده است اگر شما هشت سال قبل آنجا را می‌دیدید آنجا جایی بود بدون تشکیلات سیصد تختخواب بیشتر نداشت ولی امروز هزار تختخواب دارد با کمال نظم و ترتیب و من آنچه اطلاع دارم آنجا تحریکاتی وجود دارد که باید دستور بفرمایید رسیدگی بشود یک کسی که از همه چیز و از مطبش صرف‌نظر کرده است و در این مدت سعی کرده است که یک جای آبرومندی باشد به فرض این که او را نخواهید باشد مریضخانه چرا باید از بین برود؟ به هر صورت بنده استدعا می‌کنم رسیدگی بفرمایید بنده عرض زیادی ندارم فقط یک نکته‌ای می‌خواهم عرض کنم و آن این است که حالا که قرار شده مجلس مأمن و پناهگاه همه مردم باشد بعضی به عنوان تحصن می‌آیند اینجا چرا به کارشان رسیدگی نمی‌شود یک کسی به نام صفار مدتی است متحصن است ابداً به کار او توجهی نشده از مقام ریاست معظم تمنا می‌کنم که دستور بفرمایند به وضع ایشان رسیدگی بشود مطلب دیگر این که در مازندران از یک محلی که مربوط به قند و شکر است تصمیم گرفته شد یک مبلغ خیلی ناچیزی گرفته بشود برای تهیه بیمارستان مسلولین این پول حاضر است منتهی جناب آقای وزیر کشور باید اجازه بفرمایند، یک چیزی هم نوشته شده حضورشان تقدیم کنم این را استدعا می‌کنم دستور بفرمایند زودتر انجام بشود.
نایب رئیس - آقای اردلان
اردلان - دیروز در مجلس سنا یکی از سناتورهای محترم جناب آقای سروش اشاره به گزارشی که بنده در پنچشنبه گذشته راجع به مأموریت خوزستان به عرض مجلس شوای ملی رساندم اشاره فرمودند و ضمن بیانات خودشان در مجلس سنا فرموده بودند که مطلب برای ایشان روشن نبود و این طور نتیجه گرفته بودند در ضمن بیانات خودشان که عرایضی که بنده اینجا کرده بودم ما نمایندگان هیئت اعزامی یک مطالبی را پشت پرده داشته‌ایم یک مطالبی را برملا آنچه برملا بوده اینجا عرض کرده‌ام و آنچه محرمانه مخفی بوده این طور استنباط می‌شد از بیانات ایشان که ما نگفته‌ایم و از مجلس سنا تقاضا کرده بودند که آن مطالب هم گفته شود و مجلس سنا موافقت کرده بود که روز شنبه پس فردا جلسه خصوصی مجلس سنا تشکیل شود و تصویب شده بود که مطالب خصوصی و محرمانه‌ای که راجع به این مأموریت بوده است به عرض آقایان سناتورها برسد من به طور وضوح به همکاران محترم خود نمایندگان مجلس شورای ملی در اینجا عرض می‌کنم که در این مأموریت خوزستان آنچه بنده به عنوان گزارش به عرض رساندم عین واقع قضیه بود و به هیچ وجه مطلب محرمانه نبود که به عرض نرسانده باشم و این قضیه را لازم دانسته به عرض آقایان برسانم که این از نظر آقایان یک شک و شبهه‌ای به وجود نیاورد که ما رفتیم به خوزستان یک مأموریت بسیار مهمی از طرف مجلس شورای ملی به ما محول شده بود و ما رفتیم آنجا و یک مطالبی پشت پرده گفتیم و بحث کردیم و یک مطالبی هم آمدیم اینجا به عرض رساندیم که غیر از آن مطالب محرمانه بود خواستم رفع این ابهام از همکاران محترم بشود که آنچه را اینجا بنده عرض کردم قضایایی بود که واقع شده بود چه در داخل اطاق و چه در خارج هیچ مطلب محرمانه‌ای که به عرض مجلس شورای ملی نرسد و این شایسته یک نفر نماینده نیست که مورد اعتماد مجلس واقع شده و به یک مأموریتی برود و بعد بیاید یک مطالبی را محرمانه تلقی کند و اظهار نکند اگر مطالبی بود که بنده صلاح نمی‌دیدم در مجلس شورای ملی به عرض آقایان محترم برسانم در جلسه علنی تقاضا می‌کردم که جلسه خصوصی تشکیل بشود ولی چنین چیزی نبود و در گزارش خودم هم عرض کردم آن روزی که ما رفتیم به آبادان آمدند به ما گفتند که تلفن‌های اینجا تحت کنترل است مطالبی را که می‌گویید یا با تهران صحبت می‌کنید همه را می‌شنوند و یادداشت می‌کنند بنده گفتم که ما هیچ گونه مطلب محرمانه‌ای نداریم بنده گفتم که ملت ایران می‌خواهد یک نفتی دارد بفروشد و از عاید آن این مملکت خراب را آباد کند به هیچ وجه مطلب محرمانه‌ای نیست و این راهم می‌خواهیم تمام دنیا بدانند امروز هم عقیده‌ام همین است روزی هم که به این قانون و به ۹ ماده اجرایی آن رأی دادیم بنده فکر می‌کردم که دولت انگلستان که چند میلیارد لیره بودجه آن است هرگز برای مقدار کمی لیره که حداکثر آن از صد میلیون لیره تجاوز نمی‌کند نمی‌آید از یک شرکتی
حمایت بکند چرا؟ برای این که دولت انگلستان در این جنگ اخیر هزینه جنگش روزی ۱۶ میلیون لیره بود بنابراین به عقیده بنده که به این قانون رأی دادم این ماده حیاتی که نفت باشد اگر ما به دولت انگلستان بفروشیم و تأمین بدهیم که صنایع او از کار نیفتد و بحریه او از این چشمه فیض بهره‌مند شود هیچ وقت او نمی‌آید مخالفتی کند برای چند میلیون لیره که برای او ناچیز است ولی برای ما بسیار ذیقیمت است که این مملکت را از این وضع فلاکت بار خلاص کنیم این بود که روی ایمان و عقیده به این قانون رأی دادیم وقتی که به خوزستان رفتیم این ایمان و عقیده ما زیادتر شد برای این که به چشم خودم دیدم که به فرموده سعدی علیه الرحمه که (بر لب آب حیات تشنگیم کشت) اشخاصی که با بازوهای توانای آنها این ماشین عظیم صنعی نفت می‌گردد با چه وضع رقت‌باری زندگی می‌کنند در یک چادرهایی که مستقیماً آفتاب به آنها می‌تابد و درجه حرارت آن از ۴۹ درجه سانتیگراد کمتر نیست زیر یک حلبی‌های نازکی که تا دو بعد از نصف شب از زور داغی دست نمی‌شود به آنها زد واقعاً اینها ببینند که این طور سرمایه آنها، طلای سیاه آنها جاری باشد و اینها مخارج روزانه نداشته باشند و این وضع زندگی آنها باشد این محال است که این وضع ادامه پیدا کند دنیای آزاد باید بداند اگر ما نفتمان را به آنها می‌دهیم باید اینها پولش را به ما بدهند که ما بتوانیم از این صورت بیرون بیاییم و الا این خودش به خودی خود منفجر می‌شود و این وضع قابل دوام نیست اگر خود نمایندگان مجلس شورای ملی انگلستان یا نمایندگان مجلس سنا و شورای امریکا می‌آمدند و وضعیت کارگران خوزستان را می‌دیدند آن وقت پی می‌بردند که این قانون را برای چه وضع کردیم چطور ممکن بود به این وضعیت ادامه بدهیم محال است ما چه گفتیم؟ گفتم این ماده حیاتی که صنایع اروپا را می‌گرداند ما از آنها مضایقه نمی‌کنیم از روز اول گفتیم ما این را به شما می‌دهیم که شما صنایع خودتان را بگردانید ولی ما با پول این باید مملکت‌مان را آباد کنیم ما به هیچ وجه نمی‌گوییم که اطاق کارگر ایرانی که ۸۰ درصد آنها منزل ندارند (کولر) داشته باشد ولی لااقل آب خوردن باید داشته باشند (صحیح است) ما می‌گوییم این وضع قابل دوام نیست این رأی که ما دادیم روی ایمان آرزوی ملت ایران و روی ضرورت بود از روی تفنن و تفریح نبود و مطلب محرمانه‌ای نداریم این است که به جناب آقای سروش سناتور محترم عرض می‌کنم که ما مطلب محرمانه‌ای نداشتیم که در پس پرده باشد حالا آقایان محترم سناتورها خواهند دید که آقای دکتر متین دفتری در گزارشی که به مجلس سنا خواهند داد همین حقایق را تکرار خواهند کرد و اما بنده باید عقیده خودم را عرض کنم برای این که درباره مردم خوزستان دیدم و مطالعه کردم وضعیت حاضر را و حالا می‌گویم عقیده راسخ بنده این است که اگر ملت ایران مقاومت بکند در این قسمت مسلماً موفق و پیروز خواهد شد این عقیده بنده است در آن ایمان دارم برای این که شرکت نفت تا چه مدت می‌توان مشتریان خودش را در مضیقه مواد نفتی نگه بدارد این مشتری‌ها یا ایتالیایی هستند که ۵۰ درصد بود فرانسه هندوستان و پاکستان هست یک ملت نیست اینها که نفت می‌بردند پولش را به شرکت سابق نفت می‌دادند و دلیل ندارد که حالا اینها نفت نبرند و به طور مسلم آنها خواهند آمد و با ما وارد مذاکره خواهند شد و از ما مستقیماً نفت خواهند برد منتهی ممکن است چنانچه در جلسه قبل عرض کردم یک قدری این کار را به تعویق بیندازند و مشکلات مادی فراهم آورند ولی ملت ایران در این تصمیمی که روی ضرورت و اضطراب گرفته در پای تصمیم خودش ایستاده و باید آقایان نمایندگان که متوجه هم هستند بدانند که ما روی این حرف راسخ هستیم و تا آخرین لحظه تا پای جان خود ایستادگی خواهیم کرد و حرف حسابی ما این است که می‌گوییم ما این ماده حیاتی را به شما می‌دهیم و مضایقه نداریم ولی شما پولش را به ما بدهید که ما مملکت را آباد کنیم (صحیح است، احسنت)
نایب رئیس - آقای کشاورزصدر
کشاورزصدر - (در حالی که لوله چلواری بزرگ امضا و مهر شده‌ای در دست داشتند و به صورت طومار بزرگی در آمده بود به آقایان نمایندگان ارائه دادند گفتند) این قطعنامه‌ای است که وجوه اهالی قم و نمایندگان مردم در قم تهیه کرده‌اند مبنی بر انزجار و تنفر از بی‌دادگری دیوان بی‌دادگری لاهه (صحیح است) (عده‌ای از نمایندگان - تمام مردم از آن متنفرند) یکی یکی از هر جا که آمد می‌خوانیم و شرحی به جناب آقای حائری‌زاده نوشته‌اند که اینجانبان به نمایندگی از طرف اهالی شهرستان قم عین اعتراضی که اهالی نسبت به رأی داوری دیوان لاهه نموده‌اند تقدیم داشته تقاضای اهالی این است که در مجلس شورای ملی قرائت و به آقای نخست‌وزیر تسلیم تا به سمع جهانیان برسد بنده تقاضا می‌کنم که اینها را جمع کنند و از جناب آقای نخست‌وزیر استدعا دارم که این را امر بفرمایند در پرونده مربوطه ضبط بفرمایند تا دنیا بداند که افکار عمومی ملت ایران چیست همین طور که جناب آقای آزاد فرمودند از اطراف و اکناف مملکت از تمام طبقات مردم راجع به پشتیبانی دولت در امر اجرای قانون خلع ید و ملی شدن نفت و ابراز انزجار از بی‌دادگری دیوان لاهه (امامی‌اهری - دیوان بلخ بفرمایید) رسیده است و حتی بسیاری از اشخاص تلگراف کرده‌اند و از نمایندگان مصر و لهستان که مردانه و از روی حق و عدالت اظهارنظر کرده‌اند تشکر و امتنان نموده‌اند (صحیح است) بنده در نطقی که در رأی ذیقیمتی که این دو نفر نوشته بودند دیدم انصافاً و حقاً وظیفه قضاوت و دادگستری را ادا کرده‌اند هم از لحاظ عدم صلاحیت دیوان لاهه، دیوان بلخ به فرمایش آقا و تمام مردم و هم از حمایت و ایرادات دیگر مطلب را آن طور که باید و شاید گفته‌اند ولی متأسفانه مثل این که این دیوان‌ها و این دستگاه‌ها برای تضییع حقوق ملت‌های ضعیف به خلاف آنچه که به زبان می‌آورند درست شده این که بنده تردید ندارم که تمام نمایندگان مجلس شورای ملی و تمام افراد ملت ایران از زن و مرد و کوچک و بزرگ و ضعیف و قوی و ملل متنوعه و ایرانی‌ها و مسلمان‌ها در ایران و در ملت‌های همجوار ما ملت‌های مسلمان تمام علاقمند پیشرفت و تثبیت حق حاکمیت ایرانند چرا؟ برای این که اگر این امر انجام نشود بقیه دولت‌های خاورمیانه دچار بدبختی و استعمار و بیچارگی می‌شوند آقای اردلان به طور صریح فرمودند ما هیچ چیز جز حق خودمان نمی‌خواهیم و حق خودمان را می‌خواهیم برای این که اگر دولتی حیات دارد باید مستقل باشد من یک وقتی می‌شنیدم که می‌گفتند یا مرگ یا استقلال این را درست معنایش را درک نمی‌کردم و نمی‌دانستم معنایش چیست حالا والله نه بنده بلکه عموم آقایان می‌دانند که یا مرگ یا استقلال همین است که ما الآن داریم ما اگر در اتومیبل کادیلاک بنشینیم و دولت‌های دمکراسی جهان ما را در کاخ ۷ طبقه بنشانند ولی آزاد نباشیم راجع به سرنوشت خودمان از آن چیزها تنفر و انزجار داریم آن چیزی که رضایت خاطر ملت ایران را تأمین می‌کند آزادی و استقلال در ایمان و حق حاکمیت از طرف هر ایرانی است و لو پابرهنه باشد اما یک مطلبی را برای آقایان نقل می‌کنم و استدعایم از همکاران عزیزم این است که ما به همدیگر نباید نیش بزنیم هیچ کدام. ملت ایران از تمام این نمایندگان (اقلیت و اکثریتی ندارد) قدردانی می‌کند برای این که من شنیدم از زبان حضرت آیت‌الله کاشانی که اظهار می‌داشتند اگر ملت ایران می‌خواهد حقگذاری کند باید از کلیه نمایندگان قدردانی کند و همچنین از بیان پیشوای محبوب خودم آقای دکتر مصدق شنیدم که فرمودند اگر ملت حقگذار باشد باید از جمیع نمایندگانی که رأی دادند به قدردانی این عمل‌شان اگر هیچ خدمت دیگری نکرده باشند باید ۵ دوره آنها را انتخاب بکند هیچ فرقی ندارند (خنده شدید نمایندگان) این نکته را هم عرض کنم استدعا می‌کنم عنایت بفرمایید در روزنامه‌ای خواندم نوشته بود که موریسون احتمال دارد به ایران برود و اگر موریسن به ایران برود و بتواند دوستانه با دولت دکتر مصدق مسأله نفت را حل کند به طور یقین و قطع در انتخابات آینده انگلستان حزب کارگر اکثریت قریب به اتفاق را می‌برد آقایان ما بودیم در این مملکت یک کاردار سفارت یک عضو شرکت منحله سابق نفت می‌آمد به ما آزار می‌داد و اذیت می‌کرد نخست‌وزیر ما وقت ملاقات می‌خواست و نمی‌داد چطور شده حالا انگلستان می‌خواهد که امیدواری حاصل کند برای این که دکتر مصدق نخست‌وزیر اجازه ملاقات به سفیر کبیر انگلستان بدهد و البته ما باید سرمان را به آسمان بساییم و البته ملت ایران شأن و مقام واقعی خودش را دارد من مخلص آقای شوشتری هستم آقای شوشتری هم طرفدار آقای دکتر مصدق هستند (یکی از نمایندگان - آقای شوشتری هم مخلص شما هستند) چون جناب آقای نخست‌وزیر لابد فرمایشی دارند بنده بقیه مطابم را خلاصه عرض می‌کنم و استدعا می‌کنم که دولت عنایت و توجه کند یادداشت کنند یکی این که یک توجهی به جنوب شهر همان جنوب شهر که بزرگ‌ترین دلیل جنابعالی شد برای تضیع حقوق ملت ایران راجع به وضع جنوب شهر و بهداشت آنجا، فرهنگ آنجا یک عنایت و توجهی بشود یکی هم راجع به خانه‌های کارگران که بانک رهنی ساخته ولی به چندین برابر قیمت به آنها داده و اسباب آزار و زحمت آنها را فراهم کرده‌اند توقعم این است که جناب آقای نخست‌وزیر امر بفرمایید به وزارت دارایی که جناب وزیر دارایی یک کمیسیون بکنند و نمایندگان آنها را بخواهند و رسیدگی کنند که خانه‌ای که ده هزار تومان قیمتش نبود بیست هزارتومان درست کردند و فوق‌العاده و اضافه کاری مأمورین بانک رهنی را روش کشیدند (شوشتری - ده هزار تومان را ۴۰ هزار تومان حساب کرده‌اند) دادند به آنها این را توجه بفرمایید که درست بشود یکی هم زمین‌های وزارت جنگ است که تیمسار معاون وزارت جنگ باید توجه بفرمایند اراضی پشت باغ شاه و آن اراضی دور افتاده مقداری را به مستخدمین دولت فروختند از قرار متری هشتاد تومان کارشناس وزارت جنگ و وزارت دارایی قسمت کرد و به حلقوم آنها کرد در صورتی که خدا شاهد است بهترین نقطه آنجا
متری چهل تومان نمی‌ارزد این موضوع را من با علیحضرت هم عرض کردم ایشان فرمودند که هیچ کس حاضر نیست نه دولت و نه من و با بودن آقای دکتر مصدق باید این وضعیت حل شود و جلوگیری از این تجاوزات بشود ما دویست و چهل میلیون تومان از این مردم از خون این مردم می‌دهیم به بودجه وزارت جنگ و آن وقت شما به جای این که از این مردم بدبخت ۴۰ تومان بگیرید هشتاد تومان می‌گیرید بنده به عرایض خودم خاتمه می‌دهم آقای اسلامی هم مرقوم فرموده‌اند که خوب است جناب آقای نخست‌وزیر این اعلامیه‌ها و این قطعنامه‌هایی که به این صورت می‌آید برای نمایندگان خارجی بفرستند مخصوصاً امریکا که به رئیس جمهورش نشان بدهند که مردم این چیزها را می‌خواهند حق‌شان را باید به ایشان داد و اگر ندهید همان طور که عرض کردم یا مرگ یا استقلال (احسنت، احسنت)
نایب رئیس - تلگرافی هم از فرهنگیان شیراز در همین موضوعی که آقای کشاورزصدر صحبت کردند رسیده بود که به دفتر مجلس فرستاده می‌شود.
آزاد - اخطار قانونی دارم.
نایب رئیس - مطابق کدام ماده
آزاد - ماده ۱۶۹ راجع به سؤالات
نایب رئیس - ماده ۱۶۹ قرائت شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
ماده ۱۶۹ - دولت مکلف است از تاریخ ابلاغ سؤال در ظرف یک هفته حاضر بودن خود را برای جواب سؤال اعلام بکند و در صورتی که بعد از یک هفته حاضر به جواب نباشد از طرف رئیس بازخواست می‌شود مگر در موارد مطالبی که دولت استتار آنها را لازم بداند در آن صورت در جواب سؤال لزوم استتار را در ظرف همان مدت اظهار می‌دارد.
نایب رئیس - در این سه چهار جلسه اخیر عده‌ای از آقایان وزرا همیشه حاضر بودند و کتباً هم حاضر بودن خود را برای جواب سؤالات نوشته‌اند خصوصاً در جلسه گذشته از طرف آقای نایب رئیس اعلام شد که جلسه سه‌شنبه هفته آینده اختصاص به سؤالات داشته باشد.
آزاد - من مدتی است که سؤال کردم و به تأخیر افتاده.
۳ - بیانات آقای جمال امامی به عنوان ماده ۹۰ آیین‌نامه.
نایب رئیس - روز سه‌شنبه آقای جمال امامی اخطار داشتید مطابق کدام ماده؟
جمال امامی - مطابق ماده ۹۰
نایب رئیس - ماده قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
ماده ۹۰ - اگر در ضمن مذاکرات صریحاً یا تلویحاً نسبت سویی به یکی از نمایندگان داده شود و یا عقیده و اظهار او را برخلاف واقع جلوه دهند و نماینده مذکور برای رد آن نسبت و یا رفع اشتباه اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت به او اجازه داده می‌شود و نطق او نباید از مدتی که در فقره ۴ بند الف ماده قبل معین شده تجاوز نماید.
نایب رئیس - این وارد نیست در اطراف نطق جنابعالی که اعتراضی نشد
جمال امامی - چرا صورت جلسه هست اگر آقا استنباط نفرمودید دلیل بر این نیست که وارد نیست صورت جلسه هست بنده عرض کردم که طبق ماده ۹۰ عرایض بنده قلب شده ثانیاً مصونیت نمایندگان در خطر افتاده و همچنین نظم مجلس.
نایب رئیس - این موضوع را که اخوی محترم صحبت کردند این که مربوط به جنابعالی نبود راجع به صحبتی بود که آقای معدل کرده‌اند و این صحبت‌ها به میان آمد.
جمال امامی - مگر اخوی بنده پرت پارل بنده‌اند (خنده نمایندگان)
نایب رئیس - تحریف و توهین نشده معذلک بفرمایید.
جمال امامی - بنده تمام مواد نظامنامه در خاطرم نیست ولی عرض کردم که طبق ماده ۹۰ و هم طبق تمام موادی که مصونیت نمایندگان را باید حفظ بکند بنده اخطار دارم عرض کنم که پریروز پس از آن که حسب‌الامر جناب آقای دکتر مصدق نخست‌وزیر ما آن کمیسیون را برای رسیدگی به اسناد انتخاب کردیم به پیشنهاد من مجلس شورای ملی رأی داد آقای معدل نماینده محترم تشریف آوردند اینجا یک بیاناتی فرمودند که این بیانات در صورت جلسه هست ما چکار کردیم؟ جناب آقای نخست‌وزیر نامه‌ای مرقوم فرموده بودند خطاب به مجلس شورای ملی به این مضمون که چون وقتی که آن طرح را نمایندگان داده بودند و سه فوریتش تصویب شد من فرصت نکردم که به مجلس مراجعه کنم و کمیسیونی معین کنیم بنابراین شش نفر از نمایندگان را خودم دعوت کردم حالا خودتان کمیسیونی معین بفرمایید ما چه کردیم ما آمدیم گفتیم برای حفظ احترام آقای نخست‌وزیر ما همان ۶ نفر را معین می‌کنیم مگر غیر از این کردیم؟ همانی بود آقای نخست‌وزیر گفته بود مجلس شورای ملی هم تسلیم رأی ایشان شد گفتیم به احترام ایشان ما همان‌ها را انتخاب می‌کنیم (صحیح است) خوب آقای معدل آمدند اینجا فرمودند شما سنگ جلوی پای دولت می‌اندازید شما کارشکنی می‌کنید با تصویب این طرح نفهمیدم کجایش کارشکنی بود من در خارج از نماینده‌ای پرسیدم آقای معدل چه فرمودند گفتند ما نفهمدیم و عجب اینجا است که فرمایشات این نماینده محترم خوش الحان فارس را فارسی‌ها نفهمیدند ولی دو نفر از نمایندگان آذربایجانی فهمیده‌اند چون دیدم به ایشان تبریک می‌گفتند آقای کشاورزصدر هم می‌بوسیدش کجا است آقای کشاورزصدر خوب اگر بوسه‌اش سبیل نبود من هم می‌بوسیدمش چون بوسه‌اش سبیل است من هم چیزی که سبیل است دوست ندارم عرض کنم یک عده‌ای از تماشاچی‌ها دست زدند آقا نخست‌وزیر نفهمیدم این را بر له شما دست زدند یا بر علیه شما چون که ما فرمایش ما را آقای نخست‌وزیر اطاعت کردیم و به فرموده شما رأی دادیم دست زدن اگر بر علیه شما بود من توبیخ‌شان می‌کنم از این گذشته ما چندین دفعه گفته‌ایم که در مجلس شورای ملی تظاهر له و علیه نباید باشد (صحیح است) اولین شرط آزادی عمل نماینده این است که از طرف تماشاچی‌ها و روزنامه‌ها مصون باشد بنده چند دفعه گفتم که اینجا را مبدل به گود زورخانه نکنید وقتی که کردید هیچ کدام مصونیت نداریم امروز عده‌ای از طرف شما می‌آیند جلوی مجلس باز فردا از طرف من می‌آیند جلوی مجلس باز شنیدم که آقای رئیس مجلس می‌فرمایند اخطار من مورد ندارد شما حافظ نظم مجلس هستید جلوی مجلس باز نسبت به چند نفر نماینده توهین کرده بودند من که بیرون آمدم دست زدند و هورا کشیدند من گفتم نه دست بزنید و نه مرده باد بگویید این که مانعی ندارد اگر آقای رئیس مجلس نمی‌تواند جلوگیری از این اعمال بکنند باید بفرمایند نماینده نیاید مجلس و اگر نیاید با عده‌ای بیاید ما من بعد از را قبول نخواهیم کرد آقای رئیس مجلس من اخطار می‌کنم که بعد از این اگر این عمل تکرار شود من هم عده‌ای خواهم آورد و مسئولیت نتایج وخیم این امر به گردن رئیس مجلس است.
شوشتری - همه می‌آوریم
نایب رئیس - متأسفانه این مطلبی که طرح فرمودند سابقه پیدا کرده و جلسه ما قبل هم این طور بوده و من خواهش می‌کنم از آقایان که خودداری بکنند و دسته‌جاتی نیاورند و بگذارند مجلس کار خودش را بکند و فرمودند که جلوی مجلس یک تظاهراتی کردند ولی بر علیه کسی نشنیدم تظاهری شده باشد خوشبختانه به طوری که شنیدم بر له آقا بوده الآن هم آقای شوشتری فرمودند البته تعقیب می‌کنم و به آقای مدیر کل بازرسی دستور می‌دهم که مراقبت بکنند این کارها نشود.
۴ - اعلام تصویب صورت مجلس.
نایب رئیس - چون عده کافی است صورت مذاکرات جلسه هیجدهم تیر ماه اعلام می‌شود
۵ - بیانات آقای نخست‌وزیر و تقدیم سه فقره لایحه.
نایب رئیس - آقای نخست‌وزیر
نخست‌وزیر - آقایان نمایندگان محترم اطلاع دارند که در نتیجه فشار و تسلط سیاست خارجی و سلب آزادی از مردم سال‌ها جامعه ما را چنان زبون و بیچاره ساخته بود که احدی یارای آن نداشت تا در مسائل حیاتی یعنی آنچه مربوط به زندگانی فردی و اجتماعی او است سخنی بگوید و نظری اظهار بدارد البته معلوم است که در چنین محیط پرخوف و هراس هنگامی که قرارداد تمدید امتیاز نفت به مجلس عرضه گشت نمایندگان مجلس جز قبول آن چاره‌ای نداشتد و باید بگویم که اگر هم مجال سخنی بود اکثر نزدیک به تمام نمایندگان مانند افراد ملت چنان در این باب در عالم بی‌خبری بودند که گذشته از مضار سیاسی از نظر فنی و اقتصادی هم کمتر امکان داشت که بتوانند سخنی مستدل بگویند و نگذارند قراردادی چنین هولناک به ملت ایران تحمیل گردد.
شرکت سابق نفت از ابتدای شروع به کار تا روزی که سخن از تجدید و تمدید امتیاز به میان آمد و بعد از آن تا تصویب قانون اخیر به تمام قوی می‌کوشید که مردم را در جهل و بی‌خبری نگاه دارد و نگذارد از ارزش این ثروت هنگفت که خداوند عالم در سرزمین پر برکت ایران به ودیعت نهاده است آگاه شوند تا بتواند چنانکه دیدیم با فراغ بال و وسعت مجال این ثروت بی‌کران را یغما کند و به عبارت بهتر از کیسه تهی ملت فقیر ایران برباید و انبان بی‌انتهای حرص و آز سرمایه‌داران کشور خود را پر سازد این جهل و بی‌خبری همچنان ادامه یافت و شرکت سابق بدون هیچ دغدغه خاطر ثروت ملی ما را تا دوره چهاردهم خاطر ثروت ملی ما را تا دوره چهاردهم مجلس می‌ربود در این دوره به مناسبت ورود نماینده‌ای از طرف جماهیر شوروی برای تحصیل امتیاز نفت شمال فرصت مناسبی به دست آمد و برای اولین مرتبه صدای مظلومیت ملت ایران در مجلس شورای ملی طنین انداز گشت و به گوش جهانیان رسید. اینجانب با اغتنام از این پیش‌آمد تا آنجا که میسر بود تحت عنوان مضار واگذاری امتیاز نفت شمال زیان‌های حاصله از قرارداد دارسی و قرارداد ۱۹۳۳ را در مجلس شورای ملی به عرض نمایندگان محترم رسانیدم و یادآور شدم که این قرارداد اخیر در موقعی به مجلس و مردم ایران تحمیل شده است که هیچ گونه مجال بحث و اظهارنظر نه فقط برای مردم بلکه
برای نمایندگان مجلس نیز فراهم نبوده دلیل مهم‌تر از همه این که هیچ یک از نمایندگان مجلس نظر مخالفی ابراز نداشتند و فی‌المجلس به تصویب رسید و از این بالاتر چنان شتاب و عجله در به تصویب رسانیدن این قرارداد به کار رفت که لایحه کمک به معلمین با آن که بیشتر مواد آن به تصویب رسیده بود به تقاضای وزیر مالیه وقت از دستور خارج شد و این قراداد مطرح گشت و هر کس می‌تواند با مراجعه به صورت جلسات آن دوره این حقیقت را به خوبی دریابد که چگونه از محیط استبدادی و بی‌خبری مردم استفاد کردند و این قرارداد شوم را به ملت ایران تحمیل نمودند اینها مطالبی بود کما بیش پس از تقاضای امتیاز نفت شمال از طرف دولت شوروی در مجلس شورای ملی مطرح گشت و اگر چه در آن هنگام جز عده معدودی از نمایندگان مجلس و ارباب جراید در این باب سخن نگفتند و آن را دنبال نکردند اما از این مختصر این نتیجه حاصل شد که مردم از خواب غفلت بیدار شدند و کمی دانستند که نفت یعنی این سرمایه گران‌بهای ملی آنها چه ارزشی دارد و چگونه به رایگان از دست می‌رود اما این مبارزه با پایان دوره چهاردهم و جریاناتی که در آن هنگام پیش آمد نا تمام ماند کیفیت اختتام دوره چهاردهم و موضوع تمدید این دوره را که در اواخر کار پیش آمده بود آقایان محترم به خاطر دارند بعضی از نمایندگان آن دوره بیم داشتند که به واسطه علاقه‌ای که قاطبه مردم کم کم برای دخالت در سرنوشت خود ابراز می‌داشتند بار دیگر انتخاب نشوند این بود که برخلاف قانون اساسی سخن از تمدید به میان آوردند تمدید دوره مجلس نه تنها برخلاف قانون اساسی بلکه صریحاً مخالف افکار عمومی نیز بود قبل از این جریانات انتخابات دوره پانزدهم نیز بر طبق ماده واحده‌ای تا زمانی که قوای خارجی در ایران اقامت داشت تحریم شده بود نظر اینجانب آن بود که با استفاده از موقع قانونی بگذرد تا هم اصلاحی در کار انتخابات بشود و هم مشروطیت برای مدت نامعلومی تعطیل نگردد و آزادی از بین نرود ولی مع‌الاسف هر قدر منتظر شدم که برای پیشرفت این اصلاحی از طرف احزاب سیاسی یا طبقات اصلاح طلب تظاهری بشود نشد و به عکس در روزهای آخر دوره از طرف احزاب دست چپ عده در مقابل مجلس گرد آمدند و هجوم کردند و مجلس را از کار انداختند و این عمل درست در همان موقع انجام گرفت که قبلاً یکی از نمایندگان دول بزرگ گفته بود برای حسن روابط با دولت ایران فقط با دولت قوام می‌تواند وارد مذاکره شود و لا غیر
احزاب چپ به این اتکا جرأت پیدا کردند و از هر نوع توهین و تهدیدی نسبت به وکلای دوره چهاردهم خودداری ننمودند تا بالاخره مجلس چهاردهم به صورتی پایان یافت که حتی برای استماع گزارش رئیس دولت که از سفر مسکو باز گشته بود نیز اکثریت حاصل نشد.
انتخابات دوره پازدهم هم بعد از آن که دولت به پیشرفت کاندیدهای خویش اطمینان پیدا کرد شروع گردید معذالک با همه کوشش‌هایی که به طور مستقیم و غیر مستقیم به کار رفت تا در مقابل نهضت اجتماعی ایران که بر اساس مخالفت با قرارداد نفت در شرف تکوین بود سدی ایجاد شود باز عده‌ای از آزاد مردان وطن پرست در مجلس پانزدهم راه یافتند و به واسطه مبارزات وطن پرستانه این عده از نمایندگان بیدار مردم ایران به خوبی دریافتند که تمام بدبختی‌های آنها چه در امور سیاسی و چه در مسائل اقتصادی بر اثر اعمال نفوذ شرکت سابق نفت بوده و در نتیجه چنان افکار عامه بر ضد این شرکت غاصب بر انگیخته شد که قرارداد الحاقی با همه زمینه‌سازی‌ها که به عمل آمده بود به تصویب مجلس پانزدهم نرسید علاقه‌ای که مردم تهران در انتخابات دوره شانزدهم از خود نشان دادند با فداکاری‌های بسیار نمایندگان خود را به مجلس فرستادند نشانه صریحی بود از توجه قطعی و میل باطنی آنها به بطلان قرارداد تحمیلی ۱۹۳۳ محققاً در تمام ایران وجود داشت منتهی در همه جا مانند تهران به واسطه عللی که موقع ذکر آن نیست مجال بروز و ظهور نیافت اهالی تهران نمایندگان خود را به این نیت به مجلس شورای ملی فرستادند و چه قبل و چه بعد از آن هر تظاهری که می‌شد و افرادی گرد هم جمع می‌آمدند همین مطلب عنوان می‌گشت و الحق جراید هم افکار عمومی را تقویت کردند و این رشته کشیده شد تا امروز که نهال آرزوی ملی ایرانیان به ثمر رسیده و انشاالله همه افراد ملت هر چه زودتر از آن متمتع خواهند شد پس هر کس بگوید تظاهرات مردم بر خلاف مصالح مملکت بوده سخت ناروا گفته است (آزاد - اگر طبیعی باشد آقای دکتر) اگر مردم در امور سیاسی و اجتماعی خود دخالت نمی‌کردند هرگز قانون ملی شدن نفت به تصویب نمی‌رسید و هرگز دولتی نمی‌توانست زمام‌دار شود که کوچک‌ترین اعتراضی به کار شرکت نفت بکند و دولت هر کاری بکند و مجلس هر کاری کرده است تحت حمایت افکار عمومی بوده (صحیح است) و شک نیست که دولت و مجلسین وقتی از طرف مردم حمایت شدند می‌توانند در مصالح مملکت حرف بزنند و رأی بدهند و قدم بردارند (صحیح است)
روزی که پس از تصویب قانون نفت به اینجانب شد تا برای اجرای آن زمامداری را قبول کنم به طیب خاطر این وظیفه سنگین را پذیرفتم در صورتی که قبل از این هم به اینجانب چنین تکلیفی شده بود ولی چون وجود خود را در مجلس بیشتر مؤثر می‌دیدم و چنین تشخیص داده بودم که بالاخره باید مبارزه ملی ما از مجلس شروع بشود از قبول مسئولیت امتناع کردم ولیکن در این هنگام که ثمره مجاهدات مجلس و ملت ایران مشهود شده و می‌خواست جامه عمل بپوشد یعنی در حقیقت مجلسین وظیفه خود را کما هو حقه انجام داده بودند و دیگر اجرای قانون چنانکه منظور قانونگذار است به دست دولت می‌افتاد دریغ دانستم راهی که طی چندین سال با نهایت مشقت طی کرده‌ام به پایان نرسد و اجرای قانون به دست دولت‌های زبون و ضعیف یا طمع ورز و جاه طلب بیفتد که نتواند یا نخواهند از این فرصت مناسب به نفع مردم فقیر این کشور استفاده کنند تنها به همین دلیل بود که قبول چنین تکلیف دشواری را به رضای خاطر پذیرفتم و در آغاز کار چنانکه هر شخص بی‌غرض روشن‌بینی می‌تواند علت آن را به خوبی تشخیص دهد نخواستم دولتی تشکیل دهم که عملیاتش در این روزها که ما از هر جانب محتاج به وحدت کلمه و آرامش داخلی هستیم وضع کشور را در هم ریزد و متشنج کند لذا یک عده از افرادی را که به نیکنامی و سلامت نفس شهرت داشتند و نظرشان فقط پیشرف این آرزوی ملی بود به همکاری برگزیدم زیرا یقین داشتم که با انجام این مقصود مهم سایر اصلاحات اجتماعی که البته ضروری است به تدریج و در زمان‌های فارغ‌تر عملی خواهد شد امروز دیگر برای مردم و مجلس ایران مبالغه اغراق نیست و شاید در شمار واقعیات و بدیهیات باشد اگر گفته شود که شرکت سابق نفت سلسله جنبان و علت‌العلل همه بدبختی‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی این کشور بوده است و یقین است که اگر دست این شرکت را کوتاه کنیم هیچ فرد و دولتی یارای آن نخواهد داشت که جریان امور را به همان صورت سابق نگاه دارد (صحیح است)
امروز مردم ایران بیدار شده‌اند این مبارزه همین که به نتیجه رسید و انشاالله با اتحاد و اتفاق که هست خواهد رسید در برابر آنچه نفع اقتصادی بر آن متصور است دو صد چندان نفع معنوی و اجتماعی خواهد داشت زیرا مردم را هوشیار خواهد کرد و به سرنوشت خود علاقه‌مند خواهد ساخت و جای انکار نیست که این علاقه و توجه در حکومت‌های ملی چقدر مهم و مؤثر است ملتی که افراد آن با یکدیگر متحد و با حکومت خود از روی ایمان و عقیده و نه از راه ترس بیم همراه و همفکر و هماهنگ باشند هیچ وقت مورد تعدی و تجاوز قرار نخواهد گرفت این که می‌بینید شرکت سابق نفت تا این حد توانسته است در شئون سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ما مداخله کند برای آن است که تاکنون ملت ایران دست بسته تسلیم حوادث بود و به نیروی ملی که مافوق تمام قدرت‌ها است توجه نداشت تنها در چنین موقع خطیری خدا خواست که مردم از این وادی بی‌خبری و بی‌اعتنایی به جانب حقیقت روی بیاورند ملت ایران اکنون به خوبی درک می‌کند که چگونه یک دولت قوی از پشت یک شرکت تجارتی سر بیرون کرده و ملت ایران را به قوای نظامی خود تهدید می‌کند. ملت ایران عضوی از اعضای خاندان بشریت است که تاکنون جز صلح طلبی منظوری نداشته و اگر هم امروز به این قیام ملی دست زده است فقط و فقط برای تأمین همین منظور است زیرا با مقدماتی که پیش آمده ممکن نیست بتوان شالوده صلح را در خاورمیانه بر اساس فعلی که هر آن بیم تزلزل آن می‌رود استوار ساخت و بنیان نهاد اگر مقصود این است که نفت ایران کماکان برای مصرف جهان آزاد جریان داشته باشد این آروزی ما است و تا بتوانیم برای رسیدن به این مقصود می‌کوشیم دولت بارها اعلام داشته که قانوناً مکلف است کاری کند تا جریان نفت و فروش آن به خریداران سابق قطع نشد و حتی دولت اینجانب حاضر شد برای این که وقفه‌ای در این امر حیاتی رخ ندهد مختصراً با گرفتن رسید نفت صادر شود ولی مسئولین شرکت سابق در این راه دست به کار شکنی عظیمی زده‌اند دنیا بداند که مسئولیت قطع جریان نفت با دولت ایران نیست ما آنچه در قوه داشتیم برای ادامه کار شرکت سابق نفت انجام دادیم کارشناسان آنها را با همان حقوق و مزایا پذیرفتیم مقررات شرکت سابق را تا آنجا که با قوانین ایران مغایرت نداشت تنفیذ نمودیم هر چه بود گذشت کردیم بیش از این در طاقت ما نیست و می‌دانیم که افکار عمومی جهان نیز به خوبی به این حقیقت پی برده است.
در مورد رأی دیوان لاهه باید عرض کنم که دولت ایران همواره متکی به مقررات سازمان ملل متحد بوده و تا توانسته است از این سازمان جهانی پشتیبانی کرده و پس از این نیز همین رویه را با کمال ثبات و استقامت دنبال خواهد نمود و اگر در این مورد به قضاوت اجباری دادگاه لاهه تن در نداد از آن جهت بود که مکرر اعلام داشت دولت ایران با دولت انگلیس قراردادی منعقد نساخته و طرف دولت ایران در این قضیه یک شرکت تجارتی است (صحیح است) بسیار جای افسوس است که دادگاه لاهه به اعتراض ایران گوش فرا نداد و برخلاف اصول و اصل حاکمیت ملی ما نظری ابراز
داشت و به این ترتیب عقیده و ایمان ملل کوچک را نسبت به این دستگاه داوری که باید به قوی و ضعیف به یک چشم نگاه کند سست و متزلزل نمود و در مجامع بین‌المللی که برای حفظ صلح و احقاق حق به وجود آمده‌اند نباید روش کار به کیفیتی باشد که این مجامع در نظر ملل کوچک فقط وسیله‌ای برای حفظ منافع ملل بزرگ جلوه کنند اگر ایمان ملل کوچک از این قبیل مجامع سلب شود تنها خدا می‌داند چه نتیجه وخیمی برای صلح جهان خواهد داشت ما برطبق اصل حاکمیت ملی گفته بودیم که فلان بازرگان چون مانع استقلال سیاسی و اقتصادی ما است بساط خود را برچیند و کشور ما را ترک کند اگر در نتیجه این تصمیم خسارتی هم به او وارد شود تعهد می‌کنیم که از روی انصاف رسیدگی نماییم و بپردازیم و این از حقوق اولیه هر ملتی است که در حقوق بین‌المللی و در منشور ملل متحد پیش‌بینی شده است پس اگر به دیده حقیقت‌بین بنگریم عدم قبول قضاوت اجباری دادگاه لاهه بیشتر نشانه علاقمندی ما به سازمان‌های بین‌المللی است که بعضی دول بزرگ عمداً می‌کوشند تا آنها را در انظار جهانیان بی‌ارزش و آلت بلا اراده‌ای برای اجرای مقاصد خود نشان دهند (صحیح است)
دردسر ندهم اینجانب تصمیم راسخ دارم که به پشتیبانی ملت ایران و اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و با تقویت مجلسین بر طبق موازین قانونی بدون اندک انحرافی به وظیفه خود با نهایت ثبات و استقامت عمل کنم تا در این راه دشوار از برکت افکار عمومی مستفیذ و بهره‌مند هستم از هیچ مشکلی نمی‌هراسم هیچ گونه نگرانی ندارم حتی اگر سیاست دولت انگلستان و عمال شرکت سابق نفت به وسائل مختلف داخلی و خارجی چنانکه اکنون پیدا است و همه شب می‌شنوید و می‌خوانید برای سقوط دولت اینجانب قوای خود را تجهیز نمایند ذره‌ای در مبارزه خویش سست نخواهم شد زیرا یقین دارم که این مبارزه فعلاً به جایی رسیده است که در هر حال و به هر صورت باید طریق طبیعی خود را طی کند و به نتیجه برسد اکنون آفتاب عمر من به لب بام رسیده دیر یا زود باید به راهی بروم که همه ناگزیر خواهند رفت ولی چه زنده باشم و چه نباشم امیدوارم و بلکه یقین دارم که این آتش خاموش نخواهد شد و مردان بیدار کشور این مبارزه ملی را آن قدر دنبال می‌کنند تا به نتیجه برسد اگر قرار باشد در خانه خود آزادی عمل نداشته باشیم و بیگانگی بر ما مسلط باشند و رشته‌ای گردن ما بگذراند و ما را به هر سوی که می‌خواهند بکشند مرگ بر چنین زندگی ترجیح دارد و مسلم است که ملت ایران با آن سوابق درخشان تاریخی و خدماتی که به فرهنگ و تمدن جهان کرده است هرگز زیر بار این ننگ نمی‌رود (صحیح است) امروز مبارزه بزرگی را ملت ما شروع کرده است که هیچ کس از ابهت آن غافل نیست البته در این گونه جنبش‌های اجتماعی باید در مقابل هر گونه محرومیت ایستادگی و در برابر آن آماده بود هیچ مبارزه این هر قدر کوچک و ناچیز باشد به آسانی به نتیجه نمی‌رسد تا رنج نبریم گنج میسر نمی‌شود در این راه سعی نا کرده به جایی نتوان رسید.
(صحیح است، صحیح است)
در این که مملکت ما در این زمام مانند مریضی است که محتاج به معالجات می‌باشد حرفی نیست گرچه اینجانب طبیب نیستم ولی به مثل معروف که رنج کشیده طبیب است و سال‌ها است که تحمل رنجوری را می‌کنم تا این درجه دریافته‌ام که معالجات بر دو گونه است معالجات برای قلع ماده مرض است و معالجاتی که برای رفع عوارض به کار می‌رود.
نسبت به قلع ماده امراض کشور خودمان در برنامه تقدیمی دو مطلب اصلی را که به منزله معالجات قطعی تلقی می‌شد گنجانیدم یکی از آنها موضوع اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت و خلع ید شرکت سابق نفت بود که فساد آن در مزاج مملکت متفق علیه عامه است در اجرای این مقصود تا امروز کمال جدیت و فعالیت از طرف مأمورین دولت و آقایان اعضای کمیسیون مختلط به کار رفته و به طوری که مشهود است در هیچ مرحله از مراحل عمل نه قصوری شده و نه اشتباهی روی داده است علاوه بر رضایت از نتایج عمل خود امیدواری کامل داریم که به این سیاق به بالاترین موفقیت‌هایی که آرزومند هستیم نائل گردیم.
معالجه اساسی دوم به نظر اینجانب اصلاح قانون انتخابات می‌باشد که لایحه آن مطابق مقتضیات تنظیم و تقدیم شده و تصویب آن مورد انتظار عموم می‌باشد البته نمایندگان محترم با سلیقه و تجاربی که دارند در این باب شور خواهند فرمود و حافظ حقوق ملت و صاحب حقیقی مشروطیت نمایندگان مجلسین هستند و ناچار دولت‌های آینده قانون جدید انتخابات را به ترتیبی که موجب اطمینان شود عملی خواهند نمود و نمایندگان با مسئولیت خود همیشه در نگاهداری اساس مشروطیت و حقوق ملت ایران کمال جدیت را خواهند داشت.
در اینجا لازم عرض کنم که این دولت به هیچ وجه خود را حاضر برای اقدام در انتخابات این مملکت نمی‌بیند بقای این دولت یعنی دوام این دولت تا زمانی که کار نفت خاتمه نیافته خواهد بود من با هر حال ناتوانی به هیچ وجه من‌الوجوه از کار کناره جویی نمی‌کنم مگر این که مجلسین به من رأی ندهند آن وقت البته مجبور به کناره‌گیری هستم ولی تا زمانی که کار نفت اگر خدای ناخواسته خدای ناخواسته طوری شد که روز شروع انتخابات گذشت البته با این سیاستی که دولت در نظر دارد که مملکت متشنج نشود صلاح مملکت در این است که دولت لایحه‌ای به مجلس بیاورد و انتخابات را به تأخیر بیاندازد تا کار نفت خاتمه پیدا کند تأخیر انتخابات هم مخالف یکی از اصول قانون اساسی نیست که مجلس شورای ملی نتواند به آن رأی بدهد البته دولت یک چنین لایحه‌ای را اگر خدای نخواسته به آنجا کشید که خاتمه پیدا نکرد خواهد آورد البته اگر آقایان محترم فرمودند انتخابات دیرتر انجام می‌شود ...
(شوشتری - اگر چرا می‌فرمایید؟ لو فرضیه چرا؟ باید اطمینان داشته باشد) اطمینان هر کسی به عمل خودش است (صحیح است). مسائل بین‌المللی را نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم.
و اما معالجاتی که برای رفع عوارض و تسکین حال مریض به کار می‌رود و نیز از اموری است که به انتظار قلع ماده انصراف از آن ممکن نمی‌باشد و می‌بایست حتماً در موقع خود به آن عمل نمود چنانکه می‌دانید حریف عنود ما یکی از طرقی که برای به زانو در آوردن دولت فعلی و ممانعت از قلع ماده امراض مملکت انتخاب کرده ایجاد مشکلات مالی برای خزانه دولت و اقتصاد کشور است.
مشکلات فعلی از ۳ طریق پیدا شده است یکی از آنها مشکلات ارزی است که به مناسبت عدم دریافت لیره‌های شرکت سابق نفت به ودجود آمده و بانک ملی نیز در این خصوص طی نامه به اینجانب یادآوری نموده است که اقدامتی که تاکنون از طرف بانک به عمل آمده برای رفع این بحران احتمالی کافی نمی‌باشد و دولت را متوجه نموده است که نسبت به جریان معاملات خارجی و مخصوصاً واردات ضروری هر قدر زودتر دست به کار اقدامات مؤثرتری بشود علیهذا با مشورت متخصصین فن لایحه‌ای تدارک شده است که به موجب آن می‌توان از ارزهای موجود در حساب پشتوانه اسکناس موقتاً و به تدریج مبلغی لیره دریافت و به وسیله آن قسمت مهمی از واردات ضروری کشور را تأمین نمود و اتفاقاً انتقال لیره‌های تضمینی از خارج به ایران از جهات عدیده نیز قرین مصلحت می‌باشد مشکلات دیگر مربوط به انجام قانون ملی شدن صنعت نفت و نگاهداری این دستگاه عظیمی است که تا به جریان افتادن معاملات با مشتریان سابق ناچار باید تحمل مخارجی را نمود بدیهی است در این صراطی که برای رسیدن با مال ملی خود انتخاب کرده‌ایم ناگزیر از فداکاری‌های بسیار خواهیم بود و یکی از وظایف مهمی که تمام افراد مملکت عهده‌دار آن هستند کمک‌های مالی به خزانه دولت می‌باشد و خوشبختانه ملت ایران با احساسات وطن خواهانه در این ایام اخیر مدلل داشته است که هنگام عسرت تا آنجا که مقدورش باشد از هر گونه مساعدت با دولتی که مورد اعتماد او است دریغ نخواهد داشت چنانکه از شروع به عملیات خلع ید جمع کثیری به وسائل گوناگون قمستی از دارایی و مایملک خود را با کمال شوق و رغبت به اختیار دولت می‌گذاشتند و اینجانب با عرض تشکر تقاضا نمودم که عجالتاً تأمل نمایند تا در موقع لزوم به ترتیب که مناسب باشد از این مساعدت‌های فردی و جمعی استفاده کنیم، نظر به این که تا موقع به جریان افتادن معاملات نفت با مشتریان خارجی مخارج لازم را باید کاملاً تأمین نمود و عایدات فعلی برای انجام این کار نیست با اعتماد به عواطف و احساسات عمومی لایحه تدوین شده که به موجب آن مبلغ دو میلیارد ریال از داخله کشور استقراض شود این لایحه نیز تقدیم می‌گردد.
در این ضمن به نظر رسید که برای رفع اشکالات حاصله از بیکاری و ایجاد وسائل توسعه امور تولیدی باید اقدامات سریع‌تری به عمل آید لهذا در دنبال مذاکرات با بانک صادرات و واردات آمریکا مجدداً صحبت شده است که اعتباری به مبلغ ۲۵ میلیون دلار که دوره استهلاکش ۱۵ سال طول خواهد کشید برای خرید ماشین آلات کشاورزی و راه سازی گرفته و به خرید و حمل آن ماشین آلات زودتر اقدام شود تا به وسیله فروش و توزیع آنها بین کشاورزان میزان تولید اقسام محصولات مخصوصاً چغندر و پنبه بالا رفته و از حجم واردات قند و شکر کاسته و بر میزان صادرات پنبه و سایر محصولات کشاورزی افزوده گردد، مایه بسی خرسندی است که این اعتبار به مصارف غیر تولیدی مانند خرید اسلحه و امثال الآن نخواهد رسید و مخصوص است به اموری که منافع آن عمومی بوده و نتیجتاً مقدار تولید را به میزان معتنابهی بالا می‌برد.
و اگر چه تقاضای فوریت نسبت به این لوایح تا حدی واجب می‌نمود ولی برای این که آقایان نمایندگان فرصت کامل داشته باشند تا آن طوری که باید و شاید در اطراف این موضوعات مطالعات نمایند به طور عادی تقدیم گردید البته انتظار دارد که هر چه زودتر مورد تصویب قرار گیرد.
که حصول مقصود و وصول به مقصد
در صورتی که در ارکان اراده ملت تزلزلی پیدا نشود و سعی بیگانگان به جایی نرسد و یقین است که نخواهد شد و نخواهد رسید حتمی و قطعی و مسلم خواهد بود حریف می‌کوشد تا در میان این وحدت بی‌سابقه ملی خللی ایجاد کند همه باید دست به دست هم بدهیم و نگذاریم این حرف حلیه‌گر به مقصود برسد اطمینان داشته باشید که دنیای آزاد پشتیبان ما است و نام ایران در این مبارزه قرین افتخار و سربلندی خواهد شد (نمایندگان - انشاالله احسنت، احسنت)
در خاتمه بنده می‌خواهم چند کلمه به عرض نمایندگان محترم برسانم و آن یک چیزی است که خود بنده در پنجاه سال قبل دیده‌ام آن هم از یک نفر آدمی که به کلی بی‌سواد و بی‌اطلاع از سیاست و امور دنیوی بود در نزدیک شهر قلعه مرغی، خانی‌آباد و یک ده دیگر ملک موروثی من بود و با یک ده مجاور که جی باشد یک اختلاف اراضی داشتیم که این ملک بنده دو دسته رعیت داشتم که اینها با هم مخالف بودند هر وقت این دسته را مأمور می‌کردم برای یک کاری آن دسته دیگر نمی‌رفت و هر وقت آن دسته را مأمور می‌کردم این دسته نمی‌رفت معامله متقابل می‌کردند تا این که در آن زمین مورد اختلاف یک مذاکراتی شد این رعایا گفتند آن وقتی که ارباب می‌گفت در ده کار کنید ما از نظر رقابت با یکدیگر نمی‌رفتیم ولی این یک مسأله‌ای بود مربوط به ده خودمان اما حالا که اختلاف بر سر زمین دیگر است که مربوط به این ده نیست و مربوط به دیگری است ما باید همه متفق باشیم و این زمین که مایه نان و مایه معاش و قوت ما است در این کار متحد باشیم و با آقای ارباب برویم در جلوی آن رعایای دیگر مبارزه کنیم و بنده واقعاً می‌خواهم عرض کنم که وقتی یک رعیتی یک نفر آدمی که هیچ اطلاع از سیاست ندارد در موقعی که اختلافی بین ده او و ده مجاور واقع می‌شود یک چنین احساساتی ابراز می‌کند البته باید انتظار داشت که مجلس شورای ملی و جراید مملکت و افراد این مملکت موقعی که این دولت با یک دولت دیگر اختلاف دارد موقعی که عایدات این مماکت باید به همه برسد و همه از آن ارتزاق بکند کلمه اختلاف به زبان نیاورند و من نمی‌خواهم بگویم که در عصر این دولت در زمان این دولت کارهای غلط نمی‌شود اگر در نظر داشته باشید خود بنده در روز اول گفتم که من نظری غیر از کار نفت ندارم من می‌دانم که این کار نفت سر آمد همه کارها است اگر این کار تمام شد ملت ایران به هر چه می‌خواهد خواهد رسید ولی اگر این کار نشد برای ما هیچ، هیچ اصلاحی ممکن نیست زیرا هر اصلاحی محتاج به پول است آقایان نمایندگان محترم و آقایان وزرای محترم را شهادت دارند که از وقتی که این دولت تشکیل شده غالب اوقات دولت صرف کارهایی می‌شود که در نتیجه بیکاری تعطیل شده مدتی برای کارخانه‌جات اصفهان مدتی برای کارخانه‌جات آذربایجان که اهالی آن شکایت می‌کردند و کارخانه‌ها را به راه بیندازد هر کاری شما بخواهید انجام بدهید هر اصلاحی که شما بخواهید بکنید محتاج به پول است اصلاح این نیست که یک وزیر برود در وزارتخانه یک عده‌ای را به هوی و هوس خودش خارج بکند و بعد این اشخاص بروند در وزارتخانه دیگری مستخدم بشوند این اصلاح نیست اصلاح این است که شما یک پولی پیدا کنید یک اعتباری داشته باشید یک سرمایه‌ای داشته باشید و در بودجه مملکت مخارجی برای کارهای تولیدی پیش‌بینی کنید و مردم را به کار تولیدی وادار کنید که اینها واقعاً از روی نظر شخص خودشان از روی اختیار از ادارات بروند و کار خارج بکنند امروز اگر مردم به دستگاه دولتی هجوم آورده‌اند از بیچارگی است به این مردم نمی‌توان گفت از این ادارات خارج بشوید و اگر چنین حرفی زده بشود این مسأله خطر همه چیز برای ما دارد باید این وجه را از این شرکت گرفت و صرف کارهای تولیدی کرد غیر از این ضرر شرکت سابق در مسائل سیاسی هم دخالت‌های ناروایی داشته که اسنادش به وسایل عدیده امروز جمع آوری شده و در دست است و اگر یک روزی دولت انگلیس رفت به مجمع ملل متففق شکایت کرد آن اسناد ثابت خواهد کرد که این شرکت در این مملکت چه کارهای ناروایی کرده و چقدر خلاف استقلال مملکت ما عمل کرده و چقدر موجب فقر و بدبختی شده است پس این اسناد برای به کار بردن علیه هموطنان تهیه نشده این اسناد برای این تهیه شده است اگر روزی شرکت یا دولت انگلیس خواست از این ملت فقیر و بیچاره شکایت کند آن اسناد گواه باشد که این ملت بیچاره و زبون همه چیزش را برای این دخالت‌های شرکت از دست داده است این اسناد برای این است می‌خواستم عرض بکنم و بعد البته نظر آقایان باید تأمین باشد (امامی‌اهری - برای اطلاع ملت هم باید منتشر بشود) عرض کنم بنده نمی‌خواهم عرض کنم که ادارات دولتی نباید کار صحیح بکنند البته کار نفت ممکن است چند ماه هم عقب بیفتد و کارها البته باید درست بشود بنده عرض می‌کنم که خوب است آقایان این مطالب را در این مجلس نفرمایند این فرمایشاتی را که آقایان در مجلس می‌فرمایند به هیچ وجه غیر از این که بخواهند آقایانی را که رأی می‌دهند راضی بکنید به عقیده بنده نتیجه دیگری ندارد.
در عین حال بنده نظرم این است که مجلس متشنج نشود نباید این حرف‌ها را در مجلس گفت برای خود آقایان هم فایده ندارد.
بنده نمی‌خواهم عرض کنم مادامی که کار نفت هست هیچ کار صحیحی نشود هیچ کس چنین نظری ندارد باید هم کارها اصلاح بشود تشنج هم نباید بشود تا کار بگذرد (شوشتری - اختلاف بد است موجبش را جلوگیری کنید آقای دکتر کی اختلاف ایجاد می‌کند؟) اجازه بفرمایید بنده نظرم این است که هر روز در این مجلس شورای ملی تشنج نشود اشخاصی که متشنج می‌کنند یا عالماً یا اشتباهاً خدمتی به شرکت سابق نفت کرده‌اند بنده عرض می‌کنم که آقایان اگر صلاح بدانید یک جلسه‌ای هفته‌ای دو روز در خود مجلس شورای ملی تشکیل بدهید از معاونین وزارتخانه‌ها از رؤسای هر که را که آقایان در نظر داشته باشید هفته‌ای یک روز دو روز بیایند آقایان محترم هر شکایتی داشته باشید در آنجا مطرح کنید دیگر تشریف نبرید به یک راه دوری که زحمتی هم داشته باشید (نمایندگان - بسیار خوب است) بنده که حاضر هستم به جهت این که به هیچ وجه دولت نمی‌خواهد اگر آقایان فرمایش حسابی داشته باشند اگر در مسائل حوزه انتخابیه‌شان نظری داشته باشند این مسائل را اجرا نکند.
ولی بنده یک چیزی عرض می‌کنم که مجلس را متشنج نکنید و در مجلس صحبت‌هایی نکنید که باعث تشنج بشود همه با یک وحدت کاملی تا زمانی که می‌خواهید این دولت باشد از دولت پشتیبانی بکنید و هر روزی که صلاح ندیدید این دولت باشد آن وقت مشورت بکنید و با یک رأی عدم اعتماد این دولت را از کار برکنار کنید و بنده به خدا قسم از آقایان تشکر می‌کنم بنده با حال ناتوانی کار می‌کنم و هیچ مایل نیستم که یک ساعت هم کار بکنم، وظیفه ملی است که مرا به کار وا داشته و من به وظیفه ملی خودم کار می‌کنم. (فقیه‌زاده - تا عمل نفت تمام نشده مجلس شما را ول نمی‌کند) این را عرض کنم که بنده ممکن است یک جلسه‌ای در این مجلس شورای ملی با حضور آقایان نمایندگان محترم مجلس و فراکسیون‌ها هر روزی را که معین می‌فرمایید بنده معاونین وزارتخانه‌ها را مکلف می‌کنم که در آن روز به مجلس بیایند و آقایان محترم هر فرمایشی که دارند در آن جلسه معاونین مطرح فرمایند کار مربوط به هر وزارتخانه‌ای که باشد جواب خواهند داد یا مربوط به حوزه انتخابیه آقایان باشد جواب خواهند داد و اگر جواب آنها آقایان را متقاعد نکرد استینافش با خود بنده است به بنده مراجعه کنید و اگر هم بنده استیناف نکردم آن وقت بیایید در مجلس شورای ملی بفرمایید که ما در مرحله اول و دوم گفتیم و نتیجه نگرفتیم حالا آمدیم در مجلس سؤال می‌کنیم این کار که بشود هم وقت مجلس و هم وقت آقایان نمایندگان را نمی‌گیرد و هم اوقات گران‌بهای آقایان نمایندگان صرف مسائل مهم مملکتی می‌شود و هم شما در جامعه این طور مشهور نخواهید شد که با یک دولتی که امروز با شرکت نفت مخالفت می‌کند مخالفت می‌کنید و کارشکنی می‌کنید.
بنده این عرض که می‌کنم خدا گواه است نه برای خودم عرض می‌کنم بلکه برای خود آقایان عرض می‌کنم حالا اگر می‌خواهید این عرایض را از خیر خواهی تلقی بکنید بکنید نمی‌خواهید هم نکنید.
من آنچه شرط بلاغ است با تو می‌گویم
شوشتری - کدام کارشکنی شده است چه کار شکنی شده آقا بفرمایید آخر چرا این حرف گفته می‌شود آنهایی که به اتفاق رأی داده‌اند رفته‌اند در خارج فحش می‌شنوند.
نخست‌وزیر - سه لایحه که تقدیم شده است لایحه اول راجع به ۱۴ میلیون لیره است لایحه دوم مربوط به قرضه ملی است و لایحه سوم راجع به ۲۵ میلیون دلار است اینها به قید فوریت تقدیم نشده ولی همه اینها فوری است.
نورالدین امامی - بلندتر بفرمایید.
نایب رئیس - راجع به سه لایحه فرمودند که به قید فوریت نیست ولی اهمیت دارد که مجلس شورای ملی در اسرع وقت رسیدگی بکند بنابراین هر سه لایحه به کمیسیون مربوطه ارجاع خواهد شد
رفیع - لایحه قرضه ۲۵ میلیون دلار اگر لایحه جدیدی است به کمیسیون ارجاع بفرمایید ولی اگر لایحه سابق است بی‌خود زحمت می‌کشند.
۶ - بیانات آقای نایب رئیس راجع به تصمیمات هیئت رئیسه.
نایب رئیس - در هیئت رئیسه در جلسه گذشته صحبت‌هایی شد که به استحضار آقایان می‌رسد یکی راجع به تعیین نماینده بین‌المجالس است تا حالا چهار نفر داوطلب شده‌اند و چون هزینه‌شان به عهده خودشان است کسی داوطلب نمی‌باشد هر کدام مایلند مراجعه کنند (شوشتری - محتاج به رأی مجلس است) در هیئت رئیسه تصمیم گرفته شده و این تذکر کافی است یک تصمیم دیگر راجع
به تعطیل مجلس است که در اینجا صحبت شد چون در این چند روز مجلس به تعطیل تابستانی بر خواهد خورد راجع به لوایح و طرح‌هایی که در کمیسیون‌ها هست تسریع بشود.
فرامرزی - کی مجلس تعطیل خواهد شد
نایب رئیس - آن بسته به نظر مجلس است (فرامرزی - شما باید تعیین کنید) از اوایل مرداد شروع خواهد شد (صحیح است)
۷ - بقیه مذاکره دایر به ترتیب رسیدگی به اوراق شرکت سابق نفت.
نایب رئیس - در دنباله پیشنهادات سابق راجع به اوراق شرکت سابق نفت پیشنهاداتی رسیده که قرائت می‌شود
(به شرح زیر خوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم نمایندگان منتخب از کمیسیون دادگستری شورا و سنا فقط حق نظارت داشته باشند نه این که در رسیدگی مداخله داشته باشند
کشاورزصدر
نورالدین امامی - اخطار نظامنامه دارم.
نایب رئیس - بفرمایید
نورالدین امامی - عرض کنم پیشنهاداتی که قبلاً به تصویب رسیده است پیشنهادات بعدی اگر مخالف آن پیشنهاد تصویب شده قبل باشد قبل طرح نیست استدعا می‌کنم که این قبیل پیشنهادات آقایان را بفرمایید تفکیک بکنند و آنها را اصلاً قرائت نکنند و وقت مجلس هم تلف نشود.
نایب رئیس - پیشنهادات مخالف قرائت نمی‌شود آقای کشاورزصدر بفرمایید.
کشاورزصدر - اگر جناب آقای امامی نایب رئیس توجه بفرمایند ملاحظه خواهند فرمود که پیشنهاد بنده معارض با پیشنهاد تصویب شده نیست در اینجا گفتگو از این بود و طرحی که تهیه شده بود این طور بود.
نایب رئیس - آقای کشاورزصدر تأمل بفرمایید اکثریت نیست (لحظه‌ای بعد اکثریت شد) بفرمایید
کشاورزصدر - اگر توجه بفرمایید مضمون طرحی که تقدیم مجلس شورای ملی شده بود این طور تدوین شده که منتخبین مجلس شورای ملی و مجلس سنا بروند و رسیدگی در این کار کنند همان طور که جناب آقای فرامرزی و جناب آقای عامری توضیح فرمودند وقتی مملکت در امور و کارهای خودش روش صحیحی را خواهد داشت که مطابق اصول و مقرراتی که قانون اساسی و قوانین دیگر برای ما معین کرده است عمل بکنیم (صحیح است) تفکیک قوا قوه اجراییه، مقننه و قضاییه برای این است که هیچ کدام دخالت در کار دیگری نداشته باشند تا مسئولیت از طرفی لوث نشود و از جهتی رعایت اصول شده باشد اگر ما بیاییم بگوییم که نمایندگان مجلس شورای ملی از کمیسیون دادگستری شورا و سنا بروند و به طور عام در این کار مختار باشند و رسیدگی بکنند دیگر موردی برای استقلال قضات باقی نمی‌ماند و به عبارت‌الاخری ما که مداخله در کار قوه قضاییه می‌کنیم برخلاف قانون اساسی اصل استقلال قوه قضاییه را ما اینجا مخدوش کرده‌ایم ما تجاوز کرده‌ایم به آن قوه از این جهت بود که بنده پیشنهاد کردم که بایستی اگر در مجلس هم تصمیمی گرفته کسانی در این کار مداخله داشته باشند یعنی رأی مجلس شد که کسانی را انتخاب بکنند فقط نظارت داشته باشد فقط مراقبت و نظارت در اجرای قانون را بکند ولی محققاً و مسلماً بایستی که اختیار با قضات ذی صلاحیت باشد که قانون برای آنها صلاحیت قائل شده بنابراین این پیشنهاد بنده مطلقاً معارض با پیشنهاد تصویب شده نیست بلکه اصولی است (تیمورتاش - تحصیل حاصل است) اگر به این پیشنهاد رأی بدهید منافات با آن پیشنهاد قبلی ندارد و رفع اجمال و ابهام آن را هم می‌کند و طوری می‌شود که قانون را اجرا کرده‌ایم و نظر آقایان هم تأمین شده است منافات با نظر آقایان ندارد.
اردلان - بنده اجازه می‌خواهم
نایب رئیس - آقای اسلامی
اسلامی - با اجازه مقام ریاست و آقایان نمایندگان محترم بنده در اینجا از حضور جناب مولانا ابوالکلام آزاد وزیر محترم فرهنگ هندوستان و این مرد مبارز و دانشمند که سال‌ها برای آزادی هندوستان و آن کشور باستانی و پرجمعیت فداکاری شایان توجهی کرده‌اند اظهار امتنان و خوشوقتی و مسرت می‌کنم (صحیح است) ملت ایران از قدیم‌الایام همیشه با کشور باستانی هندوستان دوست و متفق و همراه و همکار بوده است (صحیح است) امروز هم که باز هم به کمک همین جناب مولانا هندوستان از کشورهای اسلامی مجزی گردیده حقیقتاً روحاً و معناً به هم نزدیک هستند (صحیح است) و بنده در اطراف این موضوع بحثی نمی‌کنم و فقط به نام نمایندگی ملت از طرف عموم نمایندگان محترم و ملت ایران از کشور دوست و افراد ملت نجیب هندوستان که در روزنامه‌ها و در میتینگ‌ها و در سایر تظاهرات پشتیبانی از حقوق ملت ایران کرده و می‌کنند بنده اینجا صمیمانه سپاسگزاری می‌کنم (صحیح است) این مرد محترم که ملاحظه می‌فرمایید سال‌ها در زندان استعمار بوده و امروز سربلند است که با یک وضع بسیار روشن و با یک قلب و وجدان راحتی در اینجا نشسته است و به ملت خود خدمت کرده است (صحیح است) و قطعاً تاریخ ایران و تاریخ آنها و مخصوصاً هندوستان این فداکاری را فراموش نخواهد کرد بنده این جمله را برای این عرض کردم که ایشان سرمشقی باشند برای ما برای ما که یک همچو خدمت بسیار مهمی را در پیش داریم و باید خاتمه بدهیم بنده دیگر در این موضوع عرضی نمی‌کنم و اما راجع به مخالفت با پیشنهاد رفیق عزیزم. به عقیده بنده این احتیاجی به پیشنهاد ندارد برای این که قانوناً و مطابق قانون اساسی که اینجا جناب آقای عامری در جلسه گذشته مفصلاً بیان فرمودند اصولاً احتیاجی به این پیشنها نیست برای این که رسیدگی و تعقیب جرایم از مختصات و از صلاحیت قضات دادگستری است اگر نماینده مجلس یا سناتورها دخالت دارند فقط از نظر نظارت است که بدون این که در آن تشریفات حاضر بشوند باز هم مطابق قانون اساسی آن نظارت را خواهند داشت اما متأسفانه چیزی که بنده می‌خواهم عرض کنم و اعضای محترم دولت رفته‌اند این است که در اینجا صحبت‌های بسیار شیرین و گوارایی خواهد شد و می‌شود اما دنیای خارج از این احساسات اطلاعی ندارد و بنده یکی از رجال را پریروز دیدم صحبت می‌کرد ممکن است در کار ملی شدن صنعت نفت به قدری این موضوع برای بعضی از نمایندگان سیاسی ما، برای بعضی از وزرای مختار و سفرای کبار ما در خارج غیر قابل تحمل بوده که اگر یک ماه پیش می‌گفتند یا حالا هم اگر بگوییم که صنعت نفت باید ملی بشود و ایرانی‌ها باید اداره کنند اصلاً گوش‌شان را می‌گیرند که نشوند این کار را برای این که خیلی خارق‌العاده می‌دانند خواستم این را به گوش دولت برسانم آقای وزیر دادگستری که تشریف دارند در هیئت دولت مطرح بکنند اخطار بکنند برای یک هفته بیایند اینجا احساسات و افکار مردم را از نزدیک ببینند تا یقین حاصل کنند که اینها تبلیغات نیست بعد برگردند بروند آنجا و در مقابل آن تبلیغات شدیدی که آنجا می‌شود جنبشی بکنند.
نایب رئیس - آقای اسلامی در اطراف پیشنهاد صحبت بفرمایید.
اسلامی - مخالفت بنده با پیشنهاد آقای کشاورزصدر (کشاورزصدر - برای این بود که این فرمایشات را بفرمایید) در عین حال بنده می‌خواستم این نکته را عرض کنم که این اصلاً محتاج به قانون نیست خود آقای کشاورزصدر سابقاً در دادگستری بودند قاضی عدلیه بودند و حالا هم وکیل دادگستری هستند روزنامه هم دارند و خودشان می‌دانند که این اصلاً احتیاجی به قانون ندارد و اگر ما این را تصویب کنیم و رد کنیم مفهوم مخالفت بدی دارد بنابراین بنده خواهش می‌کنم که اصلاً مسترد کنید.
۸ - ختم جلسه به عنوان تنفس.
نایب رئیس - نسبت به این پیشنهاد اعلام رأی می‌شود و فعلاً چند دقیقه تنفس داده می‌شود
(مجلس در ساعت ۱۱ و سی و پنج دقیقه به عنوان تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نگردید)
نایب رئیس مجلس شورای ملی - جواد گنجه