مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ دی ۱۲۸۵ نشست ۱۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ دی ۱۲۸۵ نشست ۱۹
مذاکرات روز یکشنبه هفتم ذیقعده الحرام
صدیق حضرت – در خصوص حاضرنشدن آقایان وکلا در موقع تکلیف چیست.
آقا سید حسین – وقت حضور وکلا هیچ مرتب و معین نیست خصوصا در ایام بارندگی لازم است که ترتیب صحیحی داشته باشد.
رئیس- البته وکلا باید در وقت معین حاضر بشوند ولی چون فعلا کار لازمی موجود نیست مسامحه می‌کنند که اگر دیرتر هم رفتیم شغلی نیست در صورت وجود شغل البته در موقع خود حضور بهم میرسانند.
آقا سید محمد مجتهد – البته باید وکلا تکلیف خودشان را بدانند و بوظیفه خود عمل نمایند و تکاهل و تسامح در اینگونه از امور نورزند و در موقع مجلس حاضر شوند.
آقا سید حسین – این تعویق وتأخیر وکلا در حاضر شدن مجلس برای نرسیدن نظامنامه است هرگاه برسد وکلا هم بتکلیف خودشان عمل خواهند کرد.
سعدالدوله – تمام فصول نظامنامه باستثناء فصلی که راجع بمجلس سناست خوانده و ملحوظ شد در این خصوص هم قرار شد که از حالا منعقد و برقرار شود و اینکه در این باب معین شده که امضای آن مجلس یک ثلث از دو ثلث از ملت انتخاب شوند میگویند بعکس باشد بعضی را هم عقیده بر این بود که نصف اعضاء از طرف دولت انتخاب شوند و نصف از ملت در این موضوع از من رای خواستند من اظهار رای نکردم و گفتم باید بمجلس رجوع شود بنابراین شد که بیاورند در مجلس و قرائت شود تا ترتیب آن معین و ختم شود در باب بانک هم مذاکره شد پولی که بدولت داده شود باید مدت آنرا معین نمود و قرار بگذارند که تا یکماه پرداخته شود می‌خواستند این شرط را جزو قرارنامه مندرج کنند گفتم چون هنوز بانک تشکیل و مرتب نشده و شرکاء آن معین نشده‌اند و وجوه آن هنوز جمع‌آوری نشده و آنچه حالا همراهی می‌شود از مال خود مؤسسین است نه پول ملت، قید کردن این شرط ممکن نیست گفتند پس باید در این باب نوشته خارجی بدهند ولی حضرت ولیعهد در پیشرفت این اساس کمال همراهی و نهایت جد را دارند و در خصوص معدن نفط که بانگلیسها امتیاز داده شده است بر مجلس لازم است که صدیق‌السلطنه را که مأمور این کار است احضار و از او تحقیق نماید از آن زمانیکه امتیاز داده شد تا حال کمپانی چه اقدام کرده است و چون صدیق السلطنه این چند روزه می‌خواهد برود کرمان اگر صلاح بدانید از وزارت معادن بخواهید که فعلا رفتن ایشان چند روزی موقوف باشد تا کسب اطلاع شود.
اسدالله میرزا- اطلاع از شخص او یکنفر کفایت نمی‌کند باید امتیازنامه هم خواسته شود تا تحقیق و رسیدگی صحیح بعمل آید.
سعدالدوله – وقتی او حاضر شد امتیاز نامه هم مطالبه می‌شود وزیرمعادن یا معاون ایشان هم حضور بهمرسانیده تحقیق بعمل خواهد آمد.
اسدالله میرزا – از قرار مذکور چون معدن نفط نفعی عاید ندارد بلکه گفتند ضرر می‌کند از این جهت خوابیده است.
سعدالدوله – حرف در نفع و ضرر نیست معلوم است معدن ضرر هم دارد یکی از شرایط این امتیاز اینست که عملجات آن باید رعایای مسلمان ایرانی باشند ولی از قرار معلوم تمامی عملجات از ارامنه و رعایای عثمانی و هندی وغیر اینها از رعایای خارجه هستند.
صدیق حضرت – گمان نمی‌کنم که صدیق السلطنه در این باب اطلاع کافی داشته باشد.
سعدالدوله – من با شخص صدیق السلطنه خصومتی ندارم کمال دوستی را دارم ولی غرض اینست که اگر او اطلاع در این باب ندارد چرا سالی ششهزار تومان از این بابت از دولت مواجب می‌گیرد باید دولت مواجب او را قطع کند و اشخاصی که می‌توانند از عهده این کار برآیند مقرر دارد.
در این موقع مکتوبی که از طرف حکومت بمجلس نوشته شده بود قرائت شد مکتوب راجع بود:
- باغتشاش و بی نظمی امر گوشت که از رمضان تاکنون امر گوشت مغشوش است و من از مسئولیت این امر بکلی معاف و خارج می‌باشم برای اینکه خواستند کمپانی در این باب تشکیل کنند و چون در مجلس مذاکره شد که این مسئله در عهده حکومت است حال اگر مجلس اقدامی در این باب می‌کند بکند واگر راجع بحکومت است آنهم معین شود تا تکلیف معلوم باشد.
آقا میرسید محمد مجتهد- باید قرار صحیحی در این کار داد.
سعدالدوله – این کارها کار مجلس نیست در این چند روزه نظامنامه خواهد رسید و مجلس نمی‌تواند دیگر باین کارها رسیدگی نماید فردا امر ذغال و سایر چزها پیشنهاد خواهد شد و از سایر ولایات هم این صداها و تظلمات خواهد رسید آنوقت مجلس باید قائم مقام حاکم و وزیر عدلیه و نظمیه و غیره باشد مسئله نان چون در اول امر بود و مجلس هم کار مهمی نداشت باصلاح آن پرداخت ولی امر گوشت باید با خود حکومت باشد و قرار صحیحی داده شود که فراوان باشد.
آقا سید محمد مجتهد- اگر انجمن عدلیه و بلدیه داشته باشیم صحیح است و مجلس نباید رسیدگی باین جزئیات نماید ولی فعلا که دارای آن نیستیم چه باید کرد پس اینگونه اغتشاشات و نظلمات مردم چگونه باید رسیدگی شود.
سعدالدوله – برای تشکیل این دو هیئت وقت لازم است واصلاح نمی‌شود البته اصلاح این امور در موقع خود خواهد بود.
آقا سید محمد مجتهد – پس مجلس در صدد تشکیل این امر باشد.
سعدالدوله – حکومت هم خیال کند که از جانب مجلس یک کمیسیونی تشکیل داده خودش انجمنی مقرر کند و رسیدگی نماید.
حاج سید نصرالله – از پیش هم مشروحه فرستاده بودند که مشتمل بر قرارداد و ترتیبی بود ولی نپذیرفتند.
سعدالدوله – مجلس داخل امورات جزئیه نمی‌شود اینها کار دیگران است ما مداخله در کار دیگران نمی‌کنیم که دیگران هم مداخله در کار ما نکنند.
حاج سید نصرالله – مجلس کسی را قبول کند و بحکومت بنویسد که با او قرارداد شود.
سعدالدوله – اگر مجلس لایحه بفرستد بعد فسادش ظاهر شود مسئول خواهد بود باید بخود حکومت واگذار باشد که او مسئول باشد.
خیاط باشی – حکومت هم نمی‌خواهد خودش رامسئول نماید.
آقا میرزا ابوالحسن – باید راجع بحکومت باشد هر گاه اصلاح نکرد مجلس از او اصلاحش را بخواهد.
آقا سید مهدی – حکومت تا حال خیالش این بود که مجلس برای این مطلب کمپانی خواهد قرار داد ولی حال که بداند راجع بخودش هست البته رسیدگی و تمام خواهد کرد.
آقا سید عبدالله – ما زحمت‌ها کشیده‌ایم که عمل نان و گوشت را از تصرف آنها خارج کرده‌ایم آنها می‌خواهند در این امر دخل‌ها ببرند و آن هشت نفری که رئیس این کارند نمی‌گذارند که ترتیب صحیحی در این کار داده شود هر روز یک بازی فراهم می‌آورند که اسباب زحمت و ابتلای عامه است همین طور که امر نان را در عهده گرفته‌اید و مرتب کردید گوشت را هم قرار صحیحی بدهید که این سه چهار ماه بگذرد تا گوسفند فراوان شود آنوقت قرارداد درستی در این باب داده شود.
سعدالدوله – خوبست بحکومت بنویسید و استفسار کنید که چه نحو قرارداد می‌کند هر گاه قرار صحیحی داد قبول می‌کنند والا خودتان در این باب قراری بدهید.
آقا میرزا ابوالحسن – پس اول آن قراریکه باید بدهید معین کنید که چه نحو است بعد بنویسید.
آقا سید حسن تقی زاده – وظیفه این مجلس رسیدگی در امورات کلیه است نه جزئیه و وکلای ولایات برای رسیدگی امورات جزئیه اینجا نیامدند این مجلس مراقب وزراست واین امور در تحت اداره وزیر داخله است باید حکومت بلدیه از هر طبقه و صنفی مجلس بلدیه داشته باشد و این امور را از آنجا باید خواست نه از مجلس.
آقا سید عبدالله – پاره از کارهاست که بالذات شغل مجلس نیست ولی بالعرض امروز تکلیف مجلس رسیدگی در آن امر است چون امر نان و گوشت خیلی مغشوش و انتظام بلدی هم که نداریم مردم تمام چشمشان باین است که نان و گوشت لااقل مرتب باشد دیگر نمیدانند که این ربطی بمجلس ندارد و برای رفاهیت و آسودگی عموم این دو مطلب راجع بمجلس شد تا در مقام اصلاح آن باشد.
حاج سید ابراهیم – حاجی رضا خان حاضر است که امر گوشت را تعهد کند اگر مصلحت میدانید باو واگذار شود.
حاجی محمد اسمعیل آقا – همین نحو که آقا سید حسن گفت که مجلس بلدیه تشکیل شود و رسیدگی باین امور نماید چه ضرر دارد.
آقا سید حسن – مجلس بلدیه و تنظیم اداره وزارت داخله باین زودی مرتب نخواهد شد که رسیدگی درین امور نماید امروزه یک مجلس عجاله از چند نفر اصناف و غیره باید مرتب نمایید که اصلاح این جزئیات در عهده آن مجلس باشد و لازم نیست که اسمش بلدیه باشد.
آقا سید حسین – پس اجزاء کمیسیون را مجلس معین نماید از هر طبقه یکنفر یا از هر محلی چند نفر و بحکومت بنویسید تا اینها را جمع کرده تشکیل مجلس دهند.
میرزا ابوالحسن خان – مجلس محلی که از طرف مجلس معین شود با حکومت طرف است واسباب زحمت خواهد شد.
سعدالدوله – باید خود حکومت مجلس محلی تشکیل نماید شما نباید تکلیف برای او معین کنید.
آقا سید مصطفی – حکومت می‌خواست که انجمن محلی ترتیب بدهد و چند نفر از وکلا را هم می‌خواست که داخل باشند حال که باو ارجاع شود خود در مقام ترتیب خواهد برآمد.
صدیق حضرت – چه ضرر دارد که فعلا انجمن بلدیه تشکیل شود.
حاجی سید نصرالله – باین زودی ممکن نیست.
حاجی محمد اسمعیل آقا – منوط باصلاح اداره وزارت داخله است.
صدیق حضرت – حال وزارت داخله دارید یا نه پس در صدد اصلاح آن باشید والا تمام وزارت‌خانه‌ها را تعطیل کنید برای اینکه همه ناقصند.
حاجی محمد اسمعیل آقا – این چه قیاسی است البته هر مطلب را بخواهید از مبداء‌و انتهایش بر وفق قانون صحیح باشد وقتی لازم دارد و باید بنیانش صحیح باشد.
حاجی معین التجار – در خارجه معمول است که ا نجمن‌های مخصوص برای نظارت و معاونت در هر اداره تشکیل می‌کنند و مقصود اینست که این انجمن هم همانطور باشد.
سعدالدوله – در خارجه چنین معمول است که مقابل هر وزارت‌خانه یک کمیسیون دائر است. حال که مجلس سنا نداریم که بتواند این کمیسیونها را تشکیل کند و مجلس ما هم که اینقدر وسعت ندارد برای اینکار ترتیب بدهد تا وقتیکه انجمن مقرر شد بالطبیعه آن متروک می‌شود و کارها بواسطه آن انجمن اصلاح و رسیدگی می‌شود.
آقای مشهدی باقر- چند نفر را سراغ داریم که آنها حاضرند برای اینکار امشب آنها را می‌بینم اگر قبول کردند فبها والا با حکومت باشد.
آقا سید عبدالله – در هر صورت باید عمل گوشت از این اشخاص منتزع گردد والا نمی‌گذارند این امر صورت بگیرد مبلغی پول جوبدارها را خورده و رفته‌اند بست نشسته‌اند.
سعدالدوله – هر گاه من باشم اینها را تنبیه کرده پول را از آنها می‌گیرم بچوبدارها رد می‌کنم. پس خوبست بحکومت بنویسد که یازده هزار تومان پول چوبدارها را بگیرند و گوشت هم آزاد باشد و هرکس بفروشد.
آقا سید محمد تقی هراتی – آخر نتیجه قرارداد معلوم نشد و اینکه گفتید با حکومت باشد مقصود آقایان اینست که ترتیب مستقلی داشته باشد.
حاجی محمد اسمعیل – انجمن بلدیه که حکومت تشکیل می‌دهد مثل اینست که مجلس تشکیل داده باشد چه فرق می‌کند.
اسدالله میرزا- این اختیار تام است برای حکومت.
مخبرالملک – باید ملتفت این نکته بود که اگر گوشت را آزاد کنند سی هزار تومان دولت را که قرار شد قصابها بدهند نمی‌دهند.
سعدالدوله – البته باید پول دولت و چوبدار همه را از ایشان گرفت و بعد هم انجمن بلدی در اینباب از حکومت خواست که تشکیل کند.
خطابه حاج سید نصرالله تقوی که در جلسه مورخ پنجم شوال قرائت نمود
- این ملت چه می‌گوید، می‌گوید:
- هماخطنا اما اسار و امنیه و امادم فالموت بالحر اجدر
- این ملت چه می‌گوید، می‌گوید: اشترم من ناتوانم می‌کشم چونکه گشتم زارباکشتن خوشم
- این ملت چه میگویند، میگویند ما با موت پیمان می‌بندیم و برقبت بیگانگان تن در نمی‌دهیم.
- این ملت چه میگویند، میگویند ما حضرت اقدس والا شاهزاده شعاع‌السلطنه را برادر عزیز خود میدانیم و حفظ رتبه و مقام ایشانرا شیعه‌ای از حفظ شئون سلطنت می‌پنداریم لکن از آن گوهر تابناک متوقعیم در این انقلاب احوال و تغییر اوضاح که دوست ودشمن بیگانه و آشنا بر حال زندگانی ما رقت می‌کنند و اصلاح پریشانی‌های ما را مشکل بلکه فوق قدرت میدانند قدری در تضعیف مشکلات همراهی فرموده بجای تحصیل مقاصد شخصی خود مساعی در ازدیاد عزت و شوکت سلطنت و داعی بر جلب منافع نوعی ملت و دولت باشند. فرضاً که در مقام رضای خاطر چهار کرور نفوس اهالی فارس حیف ومیل در این ملک خودتصور کنند زیانی نکرده‌اند بلکه اگر تمام دارائی خویش را در جذب قلوب آنها صرف کنید سود است نه زیان. شرف و اعتبار است نه خواری و هوان که المال امون من ان یقلیل بالرجال در صورتیکه فقیر و غنی، ضعیف و قوی از اهل این مملکت درصددند که در رفع آرامش و اصلاحات امور دولتی بقدر قوه کوشش کنند و تا بجان و دل حاضر باشند که بقوت سلطنت مدد دهنده و بحشمت و استقلال این خانواده بیفزایند ازآن نهال برومند لایق تر است که در این باب حاضرتر باشند واقدامات صادقانه ملت را از همه کس بیشتر تمجید کنند و در انجام این وظیفه از آحاد سوقه اهل مملکت عقب‌تر نباشند باید ملتفت شوند در این وقت تنگ هر قدر حواس دولت و ملت متوجه اینگونه امور شود از تصفیه کارها دورتر می‌ماند و اصلاح مهمات سختتر می‌شود و پیداست هر قدر زودتر رفع مخاطرات مملکتی شود اصلاحات دستگاه سلطنتی میسرتر و رفع معایب و تکمیل نواقص آسانترخواهد بود در صورت صلاح عام و سکون تام اول ثمری که از این شجر باربر است بی تشویش خاطر اقتطاف شود نصیب زادگان سلطنت است پس چرا در آرامش و پیرایش این درخت همایون با عموم مردم مساعدت نمی‌کنند تا کی بدورغ و چاپلوسی خائنین خودپرست گوش می‌دهند و احوال آینده را در آینه حقیت نمای قلب خود بصرافت طبع مطالعه نمی‌کنند. دریغ این مردم که در مقام حسن خدمت اظهار جانفشانی می‌کنند در همین نطقه ظاهر شود اینها همان اشخاصی هستند که دولت برای تحصیل مقاصدشان دچار این قرض خانمانسوز شد امروز که در نهایت لزوم محتاج قلیل وجه استقراضی است از وحشت عار اینقرض جدید زنهای ملت حاضرند که فرش زیر پا و لباس بر خود را بفروشند و رفع حاجت فعلی دولت را کنند آنمردان مرد یعنی آن نمک شناسان حقگزار و چاکران جان نثار هیچ بروی خود نمی‌آورند سهل است باز کیسه می‌دوزند که هر یک هر قدر می‌توانند برای خود حصه از این وجه بیندوزند و بالای ذخیره‌های خود گذارند و در تهیه این وجه تعجیل دارند و در خلال اصرار و تلویح می‌کنند که اگر چهار روز دیر شود همه ادارات می‌خوابد وارباب حقوق شورش و غوغا می‌نمایند در حقیقت معرفی از حسن کفایت و هنرمندی و لیاقت خود می‌کنند اینست معنی عنوان عرایض که متصل میگویند و می‌نویسند قربان خاک پای جواهرآسای مبارکت شوم. کسانیکه از جوائز دولتی لب تر نکرده‌اند خون از چشم می‌بارند و از این وضع ناگوار جگرشان کباب است و خواب راحت ندارند چه شده است آنها را که پرورده نعمت این خاندانند و از سیری در تخمه رفته‌اند پاس حقوق نمی‌دارند و در مقام سپاسگزاری بقدر یک بیوه زنی از جای نمی‌جنبند، اینها مردند؟ نه مرد نیستند اینها دایه‌های از مادر مهربانترند که در مقام خدمت‌گزاری هنوز حاضرند این تعهد مقدس همایونی را که مفتاح سرنوشت سعادت امت است باطل کنند و نگذارند که ذره پیشرفت کند، در حقیقت دور از مقام منیع و عرق اصیل آن رخشنده کوکب برج خسرویست که با این خیالات ناستوده مردم همداستان باشد و دربرانداختن بنیان نیاکان خود با آنها همدست و همزبان گردد و یا مجال دهد که در این مقام برخلاف رای انور همایونی چیزی از آنها تراوش کند که موهن شراب و جبروت دولت باشد حفظ عزت این تاج و تخت سلطنت بر آحادها مردم فرض عینی است چه رسد بجرگوشگان سلطنت که بروابط قریب‌ترند و بمنیع روح حیات مملکت نزدیکتر. بتوسط آنهاست که باید آفتاب سلطنت باهالی شعاع دهد و این نباتات ضعیف پژمرده نمو یابد و قوی گردد و بارور شود باید بعد از این جهد فرمایند در این مملکت که همچون جنگلستانی بی ترتیب است قدری سایه این درختان تناور بی‌ثمر را کم کنند تا آندرختهای کوچک بارور اندک اندک بیرون آیند. پرو بال گشایند و میوه‌های مختلف الالوان خود را ظاهر سازند و گنجهای مخفی خویش را به اطمینان خاطر هویدا و آشکار کنند. قرنها گذشته که آن دسته از مردم در مقابل اینهمه نعمت و مکنت خدمتی بدولت و ملت ننموده و ذره از دقائق خیانت و تخریب مملکت را فرو گذاشت نکرده‌اند، حالا خواهش این ملت ضعیف که تا رمق داشت بار گران آنها را کشیدانیست که یک مدت قبل هم بآنها مجال دهند تا بی مزد و منت در مقام خدمت و عمارت مملکت باشند با آنکه بر همه عالمیان ظاهر است که تجدید بنا را مدتی وسیعتر از هدم و خرابی بنیان لازمست معهذا تمامی این ملت متعهدند که بسالیان اندک موافق فرمان لازم الاذعان این مملکت را مأمور کنند و آب رفته را بجوی خود بازآرند ولی مشروط بآنکه اگر خائنین در اجرای مضمون این توقیع منیع همراهی ندارند لامحاله اخلال نکنند و هر روز بشکلی اسباب دردسر و اشکال فراهم نیاورند ولی افسوس که یکی فرضه جدید را تصویب می‌کند و تعجیل دارد آن یکی طبع روزنامه آزاد را تحذیر می‌کند و انکار دارد آندیگری تغییر حکومت‌ها را در ظرف یکسال بکرات عدیده تجویز می‌کند و امضا می‌فرماید آخر کدام یک از این کارها موافق صلاح و صرفه دولت است بر فرض که این فرض را در این نفس آخر کردیم عاقبت چه خواهد شد اگر آنها این فرض را بعنوان کمک و کارگشائی نمی‌دادند چه می‌کردید شما که بر اقدام ملت در فراهم ساختن این فرض میخندید و تمسخر می‌کنید بفرمایید ببینیم در رأس موعد تادیه این فرض را با کسر پنج کرور بودجه سالیانه از کجا می‌کنید آیا خیال ادای این قروض را دارید یا ندارید اگر خیال ندارید چطور ندارید اگر خیال دارید از کجا می‌پردازید آیا محلی بجز همین ملت فقیر که خداوند آنها را فقط برای تمتع و حظ نفس شما آفریده در نظر است اگر هست بفرمایید کدامست اگر محل دیگری سراغ ندارید زیاده بر این بر آنها نخندید و تمسخر نکنید اداره معارف طبع روزنامه آزاد را منع می‌کند فرض می‌کنیم جلو افکار مردم را در بیان مصالح و تشریح قبایح گرفت نتیجه اش چیست آیا ما عیوب خود را ذکر کنیم و در صدد رفعش برآئیم بهتر است یا واگذاریم تا وقایع ما را اجانب با قبح اشکال اثر جراید و نقل محافل کنند و آخر این دایره معارف مایه این اسم بی‌مسمی است... بعد از سالیان دراز هنوز باید اطفالمان را برای تحصیل به خارجه بفرستیم. مهندسی می‌خواهیم باید به خارجه متوسل شویم. محاسب می‌خواهیم باید متوسل به خارجه شویم. معلم، مترجم، طبیب، جراح که هکذا.... بفرمایید درین امتداد اوقات که مصدر خدمات بوده‌اید چه صلاح اندیشی برای امروز دولت کرده‌اید در مقام خدمات چه امتحان پسندیده‌ای داده‌اید برفرض اینکه مجلس که یک ماه از عمر او زیاده نگذشته است و حکم جنینی بیش ندارد کاری از پیش نبرده است آیا ضرر و خسارتی هم بر دولت و ملت وارد کرده است آیا قرض سنگین نابجایی هم تهیه کرده است آیا هیچیک از عواید مملکتی را از دست داده است؟ آیا امتیاز راه‌ها و یا معدنیات و تاسیس بانک و کشف دفینه و استخراج اشیا عتیقه و بیع صفایای ملوک و خالصه را تصویب کرده است، معلوم است مملکتی را که قرنها زیر و زبر کرده‌اند برای تعمیر و اصلاحش مهلتی لازم است، مخالفین مجلس چه می گویند؟ می گویند فرصت نداریم وا گذارید تا آن بقیه السیف را هم به ثمن بخسی نقد کنیم و بمصرف چند روزه هوی‌های خود برساینم این ملت چه می‌گوید می گوید:
- اشترم من تا توانم می‌کشم
- چونکه گشتم زار با کشتن خوشم
اکنون حاضریم که گوشت بدن خود را طمعه طامعین کنیم و بعد از این نگذاریم حقی از حقوق و یا یک وجب از خاک این مرز و بوم ما از دست برود تا این ودیعه به خلاف آینده ما برسد والسلام.
نظامنامه داخلی دارالشورای ملی ایران
مصوب ۲۹ شعبان‌المعظم ۱۳۲۴ قمری
فصل اول - در تعیین رئیس و نایبان رئیس و منشیان و تکالیف آنها
۱ - پس از افتتاح مجلس در اجلاس اول باید مطابق ماده ۳۲ و ۳۳ نظامنامه انتخابات تعیین رئیس و دو نایب رئیس و چهار منشی از منتخبین به‌اکثریت آراء بشود رئیس به اکثریت تام سایر به اکثریت نسبی و در موقع انتخاب رئیس و نایبان و منشیان باید اقلاً سه ربع از اعضاء مجلس حضور داشته‌باشند.
تکالیف رئیس
۲ - افتتاح و اختتام اجلاسات با رئیس است و قرار گرفتن یا برخواستن رئیس از جای خود علامت افتتاح و اختتام مجلس است قبل از اجتماع عده‌لازمه از اعضاء برای شروع به مذاکرات رئیس مجلس را افتتاح نمی‌کند همچنین تعیین روز و ساعت اجلاسات مقرره یا فوق‌العاده به عهده رئیس است.
۳ - تعیین مستخدمین مجلس از قبیل نویسنده و پیشخدمت و سرایدار و اجزاء نظمیه و غیره مقرر داشتن تکالیف این اجزاء به عهده رئیس است.
۴ - پس از آن که مجلسیان در موضوع معینی به قدر کفایت مذاکره کردند رئیس امر به تحصیل آراء می‌نماید و نتیجه عمل را به مجلسیان اعلان‌می‌کند.
۵ - رییس همیشه مراقب حفظ نظم در مذاکرات هست و هر وقت خلاف نظم ظاهر شود قوانین نظمیه مجلس را به مجلسیان تذکار می‌نماید.
۶ - هر یک از اجزاء مجلس از قوانین نظمیه مجلس منحرف شود و به تذکار رییس متنبه نشود رییس تقصیر او را به مجلسیان اظهار می‌کند و حدی‌که موافق فصل سیم درباره او مقرر است اجرا می‌نماید.
۷ - رییس مجلس داخل گفتگو نمی‌شود و سخنی آغاز نمی‌کند مگر در موقعی که مجلسیان نسبت به یکدیگر بی‌احترامی و خشونت کنند یا وقتیکه چیزی از او بپرسند در صورت اول باید مجلسیان را متذکر کند که ملتفت حفظ قانون باشند در صورت دوم باید جواب سائل را بیان کند.
۸ - هر گاه رییس بخواهد در مباحثه مطلبی دخالت کند باید جای خود را به نایب رییس سپرده خود در جای متکلم قرار گرفته و آن چه صلاح داندمذاکره کند.
۹ - اگر به واسطه نزاع و مشاجره اعضاء امر مذاکرات معوق شود رییس می‌تواند موقتاً به اندازه رفع غائله اجلاس را تعطیل کند.
۱۰ - رییس می‌تواند به هر یک از اعضاء مجلس به قدر یک هفته برای رفع حوائج شخصی آن شخص مرخصی بدهد.
۱۱ - رییس مجلس از هر انجمن تحقیقی که از اعضاء مجلس تشکیل یافته باشد می‌تواند داخل شود و در مذاکرات آن انجمن شرکت نماید.
۱۲ - رسیدگی به صورت مجلس که منشیان در هر اجلاسی می‌نویسند به عهده رییس است همچنین تعیین و تحدید مکتوبات تندنویسان برای‌اشاعه و طبع در روزنامجات.
۱۳ - شخص رییس تابع مجلس است در عین این که سمت ریاست دارد.
۱۴ - نماینده مجلس نسبت به خارج منحصر به شخص رییس است و هر وقت هیأت مجلس به خارج مجلس مثلاً به وزراء دولت مطلبی داشته‌باشد به توسط رییس فقط ابلاغ و تحصیل جواب می‌شود همچنین بالعکس.
۱۵ - رییس مجلس می‌تواند بر حسب لزوم شخصاً یا به خواهش ده نفر از اعضاء مجلس یا وزیری اجلاسی محرمانه بدون حضور روزنامه‌نویس وتماشاچی یا انجمنی محرمانه مرکب از عده منتخبی از اعضاء مجلس تشکیل دهد که سایر اعضاء مجلس حق حضور در آن نداشته باشند لیکن نتیجه‌مذاکرات انجمن محرمانه وقتی مجری تواند شد که در اجلاس محرمانه با حضور عده کافی از اعضاء مطرح مذاکره شده به اکثریت آراء قبول شود و اگر‌مطلب در مذاکرات انجمن محرمانه قبول نشد در مجلس عنوان نخواهد شد و مسکوت عنه خواهد بود.
۱۶ - در اول هر دوره اجلاسیه رییس بودجه مخارج و مصارف آن دوره را تعیین کرده در مجلس قرائت می‌شود بعد از آن که در مجلس به اکثریت‌آراء قبول شد یک نفر وکیل خارج از اعضاء مجلس منتخب می‌شود که با نظارت انجمنی از مجلس مباشر مخارج باشد.
تکالیف نایبان رییس
۱۷ - به طور کلی تمام تکالیف رییس در موقع غیبت رییس بر نایبان رییس وارد است. تکالیف منشیان و دفتردار
۱۸ - نوشتن صورت مجلس برای هر اجلاس به طبع رساندن مذاکرات در اجلاسات برای تقسیم به اعضای مجلس و رسیدگی به تحریرات‌تندنویسان و مقابله آنها با صورتهایی که روزنامه‌نویسان بر می‌دارند به عهده منشیان مجلس است.
۱۹ - هر روز در حین افتتاح هر اجلاس منشی اصول مطالبی را که روز قبل در مجلس طرح شده برای مجلسیان قرائت می‌کند که نتیجه مجلس‌سابق را در نظر داشته باشند.
۲۰ - بعد از اجتماع مجلسیان باید حضار مجلس را با فهرستی که در دفتر ثبت است تطبیق کرده عده حاضرین و غائبین را تشخیص بدهند همچنین‌تعیین عده حاضرین از اعضاء قبل از شروع به مذاکرات یا رأی خواستن به عهده منشیان است.
۲۱ - قرائت کلیه مکتوباتی که در مجلس باید خوانده شود با منشیان است مگر آن که مکتوب راجع به یکی از اعضای مجلس باشد و خودش‌بخواهد قرائت کند.
۲۲ - وقتی که منشی مطلبی را در مجلس قرائت می‌کند اگر مجلسیان به تجدید قرائت امر کردند باید دفعه ثانی و ثالث بخواند تا وقتی که از اعاده‌ذکر آن مستغنی شوند.
۲۳ - هر یک از منشیان مادام که مشغول کار است حق دخالت در مباحثات ندارد مگر این که کار خود را به منشی دیگر واگذار کرده خود داخل در‌مباحثات شود
۲۴ - در موقع تعیین اکثریت شمردن آراء به عهده منشیان است.
۲۵ - مکتوباتی که از طرف مجلس نوشته می‌شوند اعم از سئوال یا جواب باید یکی از منشیان مسوده کرده پس از تصویب مجلس و امضای رییس‌به دفتر بفرستند که آن را پاکنویس کرده به امضاء رییس برسانند و اصل را با اسناد راجعه به آن ثبت و ضبط نمایند.
۲۶ - یک نفر دفتردار از اعضاء مجلس منتخب می‌شود که متصدی ضبط اسناد و ترتیب دفتر باشد و نوشتجات و ثبت‌هایی که منشیان به او‌می‌دهند به ترتیب مخصوص ضبط می‌کند که در موقع لزوم مراجعه به آنها سهل و آسان باشد.
۲۷ - نوشتجات و دفاتری که مربوط به مجلس است دفتردار حق ارائه آن را به احدی ندارد مگر به اجازه تمام یا اکثر افراد مجلسیان و همچنین‌اطلاعاتی که دفتر داری یا اجزاء دفترخانه در ضمن خدمت تحصیل کرده‌اند نباید اشاعه و افشاء نمایند.
۲۸ - ثبت اسامی اعضای انجمنهای تحقیق با دستورالعمل کار و تاریخ مأموریت آنها همیشه باید در دفتر حاضر باشد.
۲۹ - برای تعیین تکالیف دفتردار و اجزاء و مستخدمین دفترخانه دستورالعمل مخصوص نوشته خواهد شد و به تصویب اعضاء مجلس خواهد‌رسید.
فصل دوم - در حدود سایر اعضاء مجلس
۳۰ - اعضاء مجلس باید در نهایت ادب و احترام با یکدیگر رفتار کنند و از حیث رعایت ادب فرقی میان افراد اهل مجلس ملحوظ نیست.
۳۱ - تواضع کردن و ادای بعضی رسومات که اسباب تفرقه حواس باشد در مجلس ممنوع است.
۳۲ - هر یک از اعضاء مجلس حق دارد موافق فصل پنجم مطلبی را عنوان کند و در رد و قبول هر امری که دیگری ابتدا کرده و در تحت مذاکره‌است رأی خود را اظهار کند.
۳۳ - اکل و شرب و استعمال دخانیات در اتاق مجلس ممنوع است.
۳۴ - باید هر یک از افراد مجلسیان مواظب باشد که تضییع حق دیگری را نکند مثلاً اگر یکی از اجزاء مشغول نطق است به نجوی کردن یا قیل و قال‌کردن حواس او را متفرق نکند.
۳۵ - اگر اتفاقاً دو نفر از مجلسیان مقارن یکدیگر اجازه نطق خواستند سبقت در استیذان ولو به چند ثانیه حق تقدیم می‌دهد.
۳۶ - اگر یکی از مجلسیان شکایت شخصی راجع به یکی از اعضای مجلس داشته باشد باید به مجلس اظهار کند و بعد از این که مدعی‌علیه جواب‌شخص شاکی را گفت هر دو از مجلس خارج شوند تا در غیاب آنها اهل مجلس در ماده شکایت رسیدگی کرده حکم مسئله را معلوم کند.
۳۷ - هر یک از اعضاء مجلس بر ترک یا خلاف فصلی از نظامنامه داخلی مطلع شود حق دارد به رییس اطلاع داده منع و اصلاح آن را بخواهد.
فصل سوم - در جنایات و مجازات اعضاء مجلس
جنایات اعضاء مجلس به چهار درجه تقسیم می‌شود
۳۸ - درجه اول از قبیل نجوی کردن و سرفه کردن به عمد در موقع نطق یکی از اعضاء و مجازات این درجه ملامت کردن و نصیحت کردن بر ترک‌این افعال است.
۳۹ - درجه دوم مثل مخالفت قوانین نظمیه یا اعاده نجوی و قیل و قال با وجود ملامت و نصیحت و مجازات این درجه بیرون رفتن از مجلس است‌به امر رییس به قدر یک ساعت.
۴۰ - درجه سوم حاضر نشدن در تکالیف مقرره است مثل این که یکی از اعضاء در ده اجلاس متوالیه بدون عذر صحیح از حاضر شدن مجلس‌تقاعد کند در این صورت مجلس به او تکلیف خواهد کرد که از عضویت استعفاء کند اگر بعد از تکرار تکلیف استعفا تا سه مرتبه استعفا نکرد از عضویت‌خلع می‌شود و عضو دیگر به جای او انتخاب می‌شود و این عضو از وکلای هر طبقه و ایالتی باشد در صورت اقتضای فرصت باید همان طبقه و ایالت‌بدل او را تعیین کنند و قبل از تعیین هیأت مجلس از او وکالت خواهد کرد.
۴۱ - درجه چهارم خیانت کردن به هیأت مجلس از قبیل رشوه‌گرفتن یا افشای سر مجلس یا سعی در تخریب اساس و اخلال در پیشرفت کار مجلس‌است به غرض و جزای این درجه بعد از ثبوت خیانت اخراج از عضویت مجلس و فرستادن به محکمه عدلیه و تعاقب در مجازات خائن است.
فصل چهارم - در طریقه رسیدگی به مطالب
۴۲- مطالبی که از طرف دولت به مجلس می‌رسد به کلمه (اظهار) تعبیر می‌شود و مطلبی که از طرف اعضای مجلس باشد به کلمه (عنوان) و آنچه سایر مردم بفرستند به کلمه (عریضه)
۴۳- هر گاه عریضه به مجلس برسد و بیشتر از سه ربع اعضای مجلس مذاکره آن را بی فایده بدانند به رییس اظهار می‌دارند که مطلب قابل مذاکره نیست.
۴۴- هر گاه مطلبی باشد که فهم آن موقوف به فهم دیگر باشد، اول مطلب موقوف علیه را مذاکره کرده بعد به مطلب اول می‌پردازند.
۴۵- اگر مطلب پیچیده و درهم و متوقف بر مطالب متعدد شدند دیگر باشد مجلسیان مختارند که خودشان اطراف و حواشی مسله را تنقیح کرده در مجلس مذاکره نمایند یا انجمن تحقیق مخصوص برای رسیدگی به آن تشکیل کنند.
فصل پنجم - در طریقه تقدیم مطلب به مجلس
۴۶- اگر کسی از مجلسیان چیزی راجع به نفع و مصلحت عموم بنظرش رسید بعد از آنکه در لایحه‌ای نوشته و خواست به مجلسیان عرضه دارد باید از رئیس اجازه بخواهد بعد از تحصیل اجازه می‌تواند شخصاً بمحلی که برای نطق وتکلم معین شده برود و لایحه را بدهد که یکی از منشیان بخوانند اگر پانزده نفر از اعضای مجلس با عنوان او همراه شدند یعنی مشاوره آن عنوان را تصویب کردند مطلب او در مجلس قبول می‌شود و در تحت مشاوره درمی‌آید.
۴۷- بعد از قبول مطلبی مجلس مختار است در همان ساعت در آن باره مذاکره کند یا محول بوقت دیگر بگذارد.
۴۸- سایر مردم نیز می‌توانند در صلاح بینی یا شکایات مطالب خود را مکتوباً با امضاء و نشانه منزل بمجلس بفرستند که در انجمن عرایض رسیدگی شده آنچه تکلیف مجلس است گرفتار شود.
فصل ششم - در طریقه تشکیل انجمنهای تحقیق و سپردن مطالب بانها
۴۹- مقصود از انجمن تحقیق هیئتی است که اعضای مجلس برای رسیدگی مطلب بخصوص از میان خود انتخاب می‌کنند و آن برحسب ضرورت و لزوم موقتی یا دائمی خواهد بود.
۵۰- در موقع تشکیل انجمن اول باید تعیین کنند که برای انجام کاری که موضوع تحقیق است چند نفر اجزا لازم است و بعد از تعیین عده اجزاء شروع بانتخاب کنند و طریقه انتخاب آنست که رئیس اسامی اشخاص را که برای عضویت انجمن صلاحیت دارند معین کرده بمجلسیان اظهار می‌کند اگر قبول کردند همان اشخاص اعضای انجمن خواهند بود والا هر کدام مقبول مجلسیان نباشد بحکم اکثریت تبدیل می‌شود.
۵۱- هر یک از انجمنهای تحقیق یک نفر رئیس و یکنفر منشی ویک راپورت دهنده مابین اعضای خود انتخاب خواهند کرد.
۵۲- تکلیف اعضاء این انجمن آنست مطلبی که بآنها رجوع می‌شود اول بطور صحت تنقیح کرده بعد بدقت تمام مذاکره کنند بعد از ختم مطلب نتیجه تحقیقات را راپورت کرده در موقعی که مجلس معین می‌کند بمجلس عرضه دارند.
۵۳- اگر انجمن تحقیق برای مداقه در امری است که یکی از اعضاء عنوان کرده باشد در اینصورت باید آن عضو یکی از اعضای انجمن باشد واگر انجمن راجع بمطلبی است که از طرف وزیری اظهار شده آن وزیر می‌تواند در آن انجمن حضور داشته باشد و در مذاکرات شرکت نماید.
۵۴- بعد از انتخاب اعضای انجمن باید منشی اسامی آنها را ثبت کند و صورت اسامی اعضاء را با دستورالعمل و ترتیبی که مجلسیان برای انجمن مقرر کرده‌اند نوشته بعد از امضای رئیس برئیس انجمن تحقیق بدهد.
۵۵- تکلیف انتظامات داخلی اعضای انجمن تحقیق در حکم انتظامات مجلس شورایملی است.
۵۶- اگر اعضای انجمن تحقیق از دستورالعمل مجلس منحرف شوند و بر خلاف مأموریت مقرره رفتار کنند اعمال آنها از درجه اعتبار ساقط است.
۵۷- اعضای انجمن تحقیق در باب حدود و تبیهات و شکایات باید بمجلس شورایملی رجوع کنند.
۵۸- راپورت دهنده انجمن بعد از ختم عمل نتیجه تحقیقات و خلاصه رای انجمن را به مجلسیان اظهار می‌کنند یا تقصیلا راپرتی را که حاضر کرده است قرائت می‌کند و نوشتجات راجع به مطلب را با راپورت انجمن برئیس مجلس تسلیم می‌کند تا باز تفصیلا در موقع بسمع مجلسیان برسد و معلوم شود رأی انجمن در مجلس نیز قبول شده یا نه در صورت عدم قبول خود مجلس در آنخصوص استیناف می‌کند یا انجمن دیگر انتخاب می‌نماید.
فصل هفتم - در انجمن تحقیق عرایض
۵۹- چون عده عرایض بمجلس از طرف مردم غالباً زیاد خواهد بود لهذا برای رسیدگی بعرایض یک انجمن تحقیق عرایض برقرار می‌شود این انجمن عرایضی را که لیاقت مذاکره در مجلس داشته باشند عیناً بمجلس اظهار می‌دارد و از سایر عرایض هفته یک مرتبه فهرستی ترتیب داده با اشاره بخلاصه آنها بعرض مجلس خواهد رسانید.
فصل هشتم - در تصحیح و تجزیه مطالبی که بمجلس داده می‌شود
۶۰- اگر اصل مطلبی که بمجلس داده می‌شود ناطق بر بعضی جزئیات نباشد اعضای مجلس می‌توانند جزئیات مطلب را معین کرده تحت مشاوره درآورند.
۶۱- مطالبی که بمجلس داده می‌شود تکلیف اعضای مجلس یا اعضای انجمنهای تحقیق اینست که اگر در عبارات و طریقه ادای آن یا در شرح جزئیات آن عیب و نقصی باشد تصحیح کرده بعبارات واضح و روشن تعبیر کنند بعد از تصحیح اگر جزئیات و فروع زیاد داشته باشد باید آنرا با جزئی که مطلب از آنها ترکیب شده تجزیه کرده در هر یک علیحده گفتگو کنند مثل اینکه شخصی مطلبی داده است که فلان مالیات باید از فلان محل گرفته شود و بفلان مصرف برسد یک جزء مطلب گرفتن مالیات است از این محل و جزء دیگر مصرفی است که معین شده پس باید مطلب را باین دو جزء تجزیه کرده در هر یک علیحده مذاکره کنند و رأی مجلس یا انجمن را در هر کدام تعیین نمایند.
۶۲- یکی از شرایط تصحیح مطالب اینست که بعد از فراغت از تصحیح سه مرتبه در مجلس خوانده شود اول بعباراتی که صاحب مطلب داده است بدون کم و زیاد. دویم با ضمیمه آنچه کم و زیاد کرده‌اند. سوم بعد از تصحیح تام و علت سه دوره قرائت اینست که معلوم شود تفاوت مطلب تصحیح شده و کم و زیاد آن با اصل مطلب چیست.
فصل نهم - در ترتیب مذاکره مطالب
۶۳- هنگامیکه مطلبی در تحت مذاکره است دیگری نباید مطلب مجددی در آن داخل کند تا مذاکره آن مطلب تمام بشود مگر آنکه مطلب ثانی مقدمه مطلب اول باشد و مجلسیان بآن محتاج باشند.
۶۴- مطالبی که بمجلس برسد هر کدام مهمتر است مذاکره و انجام آن باید مقدم باشد.
۶۵- وقتیکه مطلب بمجلس رسید و رئیس مذاکره آنرا بروزی معین توقیف کرد باید این مطلب در فهرست آنروز ثبت شود تا در آن روز و در ساعتیکه معین کرده‌اند در آن مذاکره شود اتفاقاً اگر مجلسیان در آن ساعت بمطلب دیگر مشغول شدند هر کس از اعضای مجلس ملتفت شد حق دارد اظهار کند که موقع مذاکره فلان مطلب رسیده است و باید آنرا مقدم داشت.
۶۶- اگر مطلب مهمی پیش آید که انعقاد مجلس برای مذاکره آن لازم باشد و تا موقع انعقاد مجلس معمول فاصله باشد باید رئیس اعلان کند که در فلان و فلان ساعت انعقاد مجلس فوق‌العاده برای فلان مطلب لازم است و مجلسیان باید در همان روز و ساعت معین حاضر شوند بعد از حضور و مذاکره اگر باز به انعقاد مجلس دیگر احتیاج افتاد هر یک از مجلسیان می‌توانند ضرورت مجلس فوق العاده دیگر را اظهار کنند و رئیس وقت و ساعت آنرا معین نماید تا وتقیکه مذاکره آنمطلب ختم و اعاده مجلس فوق‌العاده ضرور نباشد.
۶۷- مطالب دولتی و مطالبات اساسی باید سه مرتبه در مجلس قرائت و مطرح مذاکرات شود.
۶۸- ترتیب قرائت سه گاه اینست که پس از قرائت اول در اصول مسئله مذاکره کنند و معلوم شود که رجوع بانجمن تحقیق لازم است یا نیست. از قرائت اول تا قرائت ثانی باید اقلا دو روز فاصله باشد و اگر مطلب راجع بانجمن تحقیق شود باید از روزی که صورتمجلس انجمن تحقیق باعضا تقسیم می‌شود تا روز قرائت ثانی سه روز بگذرد.
۶۹- پس از قرائت ثانی اصلاحاتیکه بنظر اعضاء مجلس می‌رسد باید بترتیب مقرر اظهار نمایند و بدلایل لازمه استدلال کنند. پس از انجام مذاکرات نتیجه آنها را که یکی از منشیان نوشته است بانضمام صورت اصل مطلب در نوبت ثالث قرائت نموده آراء اهل مجلس معین شود.
یقین است اگر در قرائت ثانی مجلس مطلب را رد کند قرائت ثالث واقع نخواهد شد.
۷۰- پس از انجام مذاکرات در قرائت ثانی و تقسیم صورت مجلس باعضاء تا قرائت ثالث باید اقلا دو روز فاصله باشد. بعد از قرائت ثالث اصلاحیکه یک یا چند نفر اظهار نمایند مطرح مذاکره نمی‌شود مگر آنکه پانزده نفر متفقاً آن اصلاح را بخواهند و نتیجه قرائت ثالث رد یا قبول خواهد بود.
۷۱- مطلابیکه در یک دوره اجلاسیه قرائت نشده باشد یا پس از قرائت ناتمام مانده باشد در دوره دیگر مطرح مذاکره نمی‌شود مگر اینکه مجدا به مجلس اظهار شود.
۷۲- برای تحصیل آراء باید مطلبی که مطرح مذاکرات بوده قبل از رأی خواستن جهت تذکار حاضرین در اطاق خوانده شود.
فصل دهم - بعضی از قوانین در مباحثه و مذاکره مطالب
۷۳- در صورتیکه دو ثلث از اعضاء مجلس حضور داشته باشند شروع بمذاکرات و در صورتیکه سه ربع حاضر باشد اقدام به تحصیل آراء می‌شود اگر عده حاضر از سه ربع کمتر باشد تحصیل آراء نمی‌شود.
۷۴- حق نطق با کسی است که پس از عنوان مطلب اول خواهش نطق کند و بعد به ترتیب اظهار.
۷۵- هر یک از مجلسیان که مستعد برای نطق هستند در اول امر بیش از یکمرتبه حق نطق ندارد ولی بعد از آنکه سایر اعضاء مجلس هر کدام یکمرتبه نطق کردند یا از سکوت آنها معلوم شد که نطقی در
آن موضوع معین ندارند و مطلب هم مجمل ماند آنوقت ناطق اول می‌تواند با اجازه رئیس ثانیا نطق کند تا وقتی که مطلب تعیین و تشریح شود.
۷۶- اگر یکی از مجلسیان که نوبت نطق اوست نطق کرد ولی مجلسیان نطق او را ملتفت نشدند می‌تواند از رئیس اجازه بخواهد که نطق خود را تجدید نماید.
۷۷- در موقعی که مباحثه مطلبی در مجلس طول کشید و رای مجلسیان معلوم نشد هر یک از آنها می‌توانند برخاسته واظهار دارند که مذاکره این مطلب طول کشیده باید رئیس اکثریت آرائ را معین کند در این موقع اگر پانزده نفر از مجلسیان شخص متلکم را تقویت کنند رئیس باید فوراً بمجلس اعلان بدهد و درصدد کسب اکثریت برآید.
فصل یازدهم - در طریقه بدست آوردن اکثریت آراء
۷۸- برای تعیین اکثریت آراء پس از اعلان رئیس بهر یک از اعضاء دو قطعه مقوا داده می‌شود که یکی از آنها سفید و دیگری کبود خواهد بود و اسم گیرنده روی آنها چاپ است مقوای سفید نشانه قبول و کبود نشانه رد مطلب است هر یک از اعضاء باید رای خودش را انداختن یکی از دو قطعه مقوا در ظرفی که نزد او می‌برند ظاهر سازد پس از تحصیل آراء تمام اعضاء آن ظرف را در حضور حاضرین خالی می‌کند و یکی از منشیان مقواهای سفید را جدا ومقواهای کبود را جدا بصورت بلند شماره می‌نماید و رئیس مجلس حاصل شماره را اعلام می‌کند.
۷۹- رئیس و منشیان باید رأی خود را بعد از آراء سایرین و قبل از شماره آراء بترتیب فوق اظهار نمایند.
۸۰- هر گاه در موقع بدست آوردن اکثریت آراء یک یا چند نفر که عده آنها بیش از ربع عده اعضای مجلس نباشد حاضر نبودند حق ندارند رای مجلس را قبول نکنند.
فصل دوازدهم - در توضیح خواستن از ادارات
۸۱- سؤالات مکتوبی که از طرف مجلس از وزراء می‌شود باید در ماده معین باشد و پانزده نفر از اعضاء مجلس آنرا امضاء نموده برئیس بدهند که سواد آنرا بمهر مجلس بمقام صدارت تبلیغ نموده اصل را بدفترخانه مجلس بسپارد در موقعیکه رئیس این سؤالات را بمقام صدارت یا وزراء تبلیغ می‌کند باید روزی را تعیین کند که صدر اعظم یا وزیریکه مطلب راجع باوست یا معاون آنها برای جواب دادن در مجلس حاضر شود.
۸۲- روز موعود اول کسیکه توضیح خواسته و منشاء سؤال بوده مطلب را اظهار و موجه می‌دارد تا وزیر یا معاونی که حاضر است جواب بگوید.
فصل سیزدهم - در انشاء عرایض بحضور مبارک
۸۳- برای انشاء عرایض بحضور مبارک همایونی انجمنی مرکب از دوازده نفر از اعضاء مجلس تشکیل می‌شود که هر دو نفر از آنها از طبقه باشند، این انجمن بریاست رئیس مجلس عریضه را نوشته پس از قرائت در مجلس بتوسط هیئتی که مرکب است از رئیس مجلس و شش نفر دیگر که طبقات ششگانه انتخاب کنند بعرض می‌رسد.
فصل چهاردهم - در رسیدگی بشکایات راجعه بانتخابات
۸۴- چنانکه در نظامنامه انتخابات مقرر است شکایات در انتخابات را باید بالاخره راجع بمجلس شورای ملی نمایند و برای رسیدگی باین شکایات باید انجمن تحقیقی تشکیل شود که بمواد شکایات رسیدگی نماید.
۸۵- شکایات راجعه بانتخابات را در هر محلی باید در ظرف ده روز پس از انتخابات به پستخانه آن محل داده باشند والا ظرف ملاحظه نخواهد بود.
۸۶- انجمن تحقیقات شکایاتی را که: وقع بمجلس ارسال شده باز و رسیدگی می‌نماید و صورت مجلس انجمن را بمجلس عرضه می‌دارد واگر منتخبی برخلاف نظامنامه انتخاب شده باشد باید آن انتخاب اعاده شود ولی تا روزیکه در این خصوص حکم مجلس صادر نشد آن منتخب از اعضاء مجلس محسوب است و حق رأی دادن دارد.
فصل پانزدهم - درتکالیف تماشاچی
۸۷- عموم مردم می‌توانند با داشتن بلیت برای استماع مذاکرات در اجلاسات علنی داخل مجلس شورای ملی بتواند و در جائی که برای تماشاچی مقرر است بنشینند.
۸۸- تماشاچیان بهیچوجه حق شرکت در مذاکرات مجلس ندارند و باید در کمال آرامی نشسته فقط مستمع باشند.
۸۹- تماشاچیان باید در ورود بمجلس خود را مکلف باطاعت قوانین نظمیه مجلس دانسته در صورت تخلف از آنها از هر گونه اقدامات سخت نرنجند.
خاتمه
هر یک از این قوانین و نظامات که بحکم تجربه و اتقضای وقت جالب نسخ و تغییر باشد اعضاء مجلس بحکم اکثریت می‌توانند آنرا بقانون دیگر که مناسب با حال مجلس باشد تبدیل کنند و همچنین فصول جدیدی که طرف احتیاج بشوند بر این نظامنامه اضافه خواهد شد.
بتاریخ ۲۹ شهر شعبان ۱۳۲۴