مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ تیر (سرطان) ۱۳۰۲ نشست ۲۹۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ تیر (سرطان) ۱۳۰۲ نشست ۲۹۴
جلسه ۲۹۴
صورت مشروح مجلس یوم جمعه ۲۲ جوزا ۱۳۰۲ مطابق هفتم ذیقعده ۱۳۴۱
(مجلس دو ساعت قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید)
(صورت مجلس صبح یوم ۵ شنبه ۲۱ جوزا را آقای امیر ناصر قرائت نمودند)
رئیس- صورت جلسه مخالفی ندارد؟
حاجی میرزا عبدالوهاب- بنده تا یک ساعت و نیم قبل از ظهر این جا بودم بعد چون آقای رئیس‌الوزراء بنده را به دربار احضار کردند شرحی به کمیسیون عرایض نوشتم و رفتم. گویا کمیسیون هم اجازه داده است.
رئیس- کمیسیون اجازه داده است؟
آقا سید یعقوب- بله اجازه داده است.
رئیس- بسیار خوب اصلاح می‌شود. راپُرت کمیسیون بودجه قرائت می‌شود. (راپُرت کمیسیون بودجه راجع به مستمریات و شهریه‌ها به شرح ذیل قرائت شد)
خبر از کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی- در ماده ۵ قانون شهریه و مستمریات مصوبه ۱۷ برج اسد ۱۳۰۱ مقید است اشخاصی که صاحب مستمری بوده‌اند و مستمری را تبدیل به شهریه کرده‌اند چنانچه مایل باشند می‌توانند حقوق خود را به حالت مستمری عودت دهند ولی در قانون مذکور تصریح نشده است که پس از تبدیل شهریه به مستمری نرخ تأدیه از چه قرار خواهند بود. وزارت مالیه نرخ این قبیل مستمریات را دو ریال فرض می‌کند ولی صاحبان حقوق مدعی هستند که نرخ تأدیه باید به قرار زمان تبدیل باشد در زمان تبدیل اگر دو ریال می گرفته‌اند حال هم دو ریال خواهند گرفت و اگر از قرار تومانی پنج هزار یا یک تومان می گرفته‌اند حالا نیز تومانی ۵ هزار یا تومانی تومان دریافت دارند. موضوع فوق در کمیسیون بودجه مطرح و ماده واحده ذیل را برای تصویب مجلس مقدس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید:
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است که حقوق اشخاص را که به موجب ماده ۵ قانون شهریه و مستمریات مصوبه ۱۷ برج اسد ایت ئیل ۱۳۰۱ از شهریه به مستمری می‌نمایند مطابق نرخ موقعی که از مستمری تبدیل به شهریه نموده‌اند پرداخت نمایند.
رئیس- مخالفی نیست؟
مدرس- بنده عرض دارم.
رئیس- بفرمائید.
مدرس- بنده آن روزی که این لایحه تصویب شد جزء کمیسیون بودجه بودم و ابداً این شبهه برای بنده حاصل نشد چون این یک مسئله مسلمی است. آن روزی که این مستمری تبدیل به شهریه شده به چه حالی بوده. آیا تومانی تومان بوده یا تومانی پنج قران یا دو ریال و حالا اگر صاحبش بخواهد برگرداند به همان حال اولی بوده که بر می‌گردد بنده آن روزی که عضو کمیسیون بودم اینطور فهمیدم و پیش من هم مسلم بود و کسی هم در این باب شبهه نکرد تا امروز محتاج به این توضیح باشد ولی حالا که کمیسیون راپُرت داده بنده هم موافقم چون همان عقیده است که آن روز داشتم یعنی به همان ترتیبی که سابق بوده و دریافت دارد. به عبارت آخری به ترتیبی که حین انتقال بوده بایستی رفتار شود.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده موافق هستم
رئیس- آقای میرزا علی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- این شهریه و مستمری برای ما یک عرض دائمی شده که تا نفس آخر هم دست بردار نیست. بنده عرض می‌کنم یک مستمری که برگشته و شهریه شده و تصویب شده است ثانیاً برای چه می‌خواهد برگردانند و مستمری نمایند ما که از همه جا بی خبر نیستیم البته همه تصدیق می‌کنند که صاحبان شهریه همیشه در کار خودشان مطالعه می‌کنند و می‌بینند چه منفعتی در تبدیل مستمری به شهریه هست و چه منفعتی در تبدیل شهریه به مستمری و اگر بنا بود مستمری که شهریه شده تومانی تومان بوده و حالا باز می‌خواهد از قرار تومانی تومان برگردد و مستمری شود گمان می‌کنم از اول تحصیل حاصل و یک عمل تعدی بوده و بنده با این ترتیب کاملاً مخالفم. چون درست نمی دانم چه نظریه داشته‌اند و برای چه اسباب تضییع اوقات مجلس شورای ملی را فراهم کرده‌اند آنهم در آخرین وقتی که ما برای انجام کارهای مهمتر حاضر شده‌ایم. بنابراین بطور خلاصه عرض می‌کنم کلیتاً بنده در این چیزها عقیده ندارم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- برای تذکر خاطر آقای کازرونی عرض می‌کنم که لازم نیست به این پیشنهاد رأی داده شود که نگرانی که بعضی دارند رفع شود. اینکه فرمودند اشخاصی که می‌خواهند شهریه خود را تبدیل به مستمری نمایند یک نظر انتفاعی برای خودشان دارند صحیح است. البته آن‌ها می‌خواهند از این رأیی که مجلس می‌دهد استفاده‌هایی بکنند. آن استفاده‌ها چیست؟ این است که می‌گویند مستمری ما مطابق تصویب مجلس قوی ئیل تومانی تومان بوده و این یک حقوق مشروع ما است و حالا که شهریه شده نمی‌خواهیم شهریه بگیریم و مراجعه می‌کنیم به مستمری و باید تومانی تومان بگیریم ولی چون در رأیی که مجلس داده تصریحی نیست که آیا تومانی تومان باید بگیرند یا تومانی ۵ قران یا ۲ ریال از این جهت برای رفع این شبهه این پیشنهاد شده نظریه کمیسیون هم همانطور که آقای مدرس توضیح دادند این است که حین انتقال هر حالتی را داشته است حالا هم به همان حال برگردد اگر تومانی تومان بوده تومانی تومان باشد اگر دو ریال بوده ۲ ریال اگر ۵ قران بوده ۵ قران و در این تصریح نفعی هم هست و جلوی تقلبات را هم می‌گیرد.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده برای اینکه امروز جلسه آخر است و با آزادی عقیده وظیفه خودم را نسبت به مستمری و شهریه انجام داده باشم به نمایندگان محترم عرض می‌کنم شاید صدای بنده به گوش نمایندگان دوره پنجم هم برسد. قوی ئیل ۱۳۲۵ یک وقتی بود که ادارات اینقدر دارای مواجب گزاف نبودند ولی بعد از آنکه مالیه مملکت ما رسیده است به ۲۳ میلیون و تمام را به ادارات می‌دهیم دیگر نباید طابق النعل بالنعل هر چیزی که در سنه قوی ئیل مقرر شده است ما آن‌ها را معمول بداریم. آقا! آن وقت ادارات حالیه نبودن مواجب به قدر حالا داده نمی‌شود و ما ناچار شدیم یک مستمریاتی به عنوان دعاگوئی برقرار نمائیم ولی حالا نمی‌خواهیم مملکت را به عنوان دعاگوئی اداره نمائیم ما می‌خواهیم به عنوان استخدام پول بدهیم. و مملکت را با اصول صحیحی اداره کنیم نه به عنوان سنه قوی ئیل و باید دفتر قوی ئیل را به کنار گذاشت تا هر روز با سند سنه قوی ئیل به ما حمله بنمایند که چون قوی ئیل این کار را کرده است باید شما هم تصویب نمائید خیر آقا قوی ئیل یک دوره بود و گذشت و هیچ اعتبار ندارد ولی حالا وضع مملکت مثل آن زمان نیست و ما حالا ۲۳ میلیون عایدی مملکت را به ادارات می‌دهیم دیگر چرا یک چیز زیادی هم بدهیم؟ با این مواجب‌های زیاد دیگر سزاوار نیست چیزی اضافه داده شود ما ناچاریم به موجب وکالتی که داریم ناظر در خرج باشیم هر کجائی که نفع ملت در آن است آن را در نظر بگیریم و مقدم بداریم وزارت مالیه منافع مملکت را در نظر گرفته است و با محفوظ بودن تعدیل بودجه این پیشنهاد را کرده است و اگر بنا باشد ما الآن رأی بدهیم تعدیل بودجه را از دست خواهیم داد و بودجه تعدیل شده بهم می‌خورد. دولت ملاحظه تعدیل بودجه را کرده و گفته است مستمریات تومانی دو ریال بشود شما از یک طرف به تعدیل بودجه رأی می‌دهید از طرف دیگر می آئید و یک رأی دیگر می‌دهید که تعدیل بودجه بهم بخورد؟ ما امروز که از مجلس می‌رویم می‌خواهیم یک بودجه تعدیل شده به دست وزراء بدهیم و بسپاریم ولی این رأی‌هایی که می‌دهید آن تعدیل را بهم می‌زند و یک سوراخ‌های دیگری برایش درست می‌کند این است که بنده مخالفم و با پیشنهاد دولت موافقم چون دولت با در نظر گرفتن بودجه این پیشنهاد را تقدیم مجلس نموده و دو ریال در نظر گرفته است.
مخبر- بنده خیلی افسوس می‌خورم که وقت خیلی کم است زیاد نمی‌توانم توضیح بدهم. آقای آقا سید یعقوب درست راپُرت را مطالعه نفرموده‌اند موضوع این نیست که تعدیل بودجه بر هم بخورد در موقعی که قانون شهریه‌ها و مستمریات از مجلس گذشت رأی داده شد اشخاصی که سابقاً مستمری داشته‌اند و بعد شهریه کرده‌اند باز می‌توانند از شهریه به مستمری عدول نمایند این جا برای وزارت مالیه اشکالی پیدا شد در اینکه چطور حساب نماید مثلاً یک کسی که در هفت سال قبل مستمری خود را تبدیل به شهریه کرده است و امروز بخواهد عدول به مستمری بنماید آیا با نرخی که همان وقت تبدیل کرده با او معامله نمایند یا با نرخ امروز صبح حالا مجلس جواب می‌دهد مطابق نرخ همان تاریخی که مستمری خود را تبدیل کرده با او رفتار شود. بنابراین نه یک شاهی بر بودجه مملکت افزوده می‌شود و نه یک قدم برای بهم خوردن تعدیل بودجه و برخلاف قوانین مصوبه برداشته می‌شود.
رئیس- برای اطلاع آقای آقا سید یعقوب عرض می‌کنم که از طرف دولت در این باب پیشنهادی نرسیده است.
مخبر- وزارت مالیه سئوال کردند ما هم رفع اشکالشان را کردیم.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم. آقایانی که مفاد راپُرت کمیسیون بودجه را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
رئیس‌الوزراء- اجازه می فرمائید یک لایحه‌ای است که از طرف دولت تهیه شده تقدیم می‌کنم و فوریتش را هم تقاضا می‌کنم.
(لایحه مزبور به شرح ذیل قرائت شد)
ماده الحاقیه به قانون استقراض مصوبه ۲۱ جوزا ماده الحاقیه محل پرداخت قرضه ۵ میلیون دلار عایدات مملکت خواهد بود به استثنای عایدات نفت جنوب (رئیس‌الوزراء)- (وزیر مالیه)
رئیس- تقاضای دو قسم فوریت می نمائید؟
رئیس‌الوزراء- بلی تقاضای هر دو قسم را می‌نمایم.
رئیس- در قسمت اول مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- آقایانی که فوریت قسم اول را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. در خود ماده هم مخالفی نیست؟
آقا میرزا علی کازرونی- بنده عرضی دارم.
رئیس- بفرمائید
آقا میرزا علی- بدیهی است محل تأدیه و استهلاک عایدات مملکتی خواهد بود یا از عایدات عادی خواهد بود یا از عایدات فوق العاده. چون در مقابل عایدات عادی خرجی هم معین شده و اگر از محل یک مالیات فوق العاده‌ای است خوب است آن را هم توضیح بدهند.
وزیر مالیه- مالیات عادی مملکتی عایدات فوق العاده نیست آقای کازرونی گویا نظرشان این است که پرداخت این قرضه از همین امسال شروع می‌شود آن وقت می‌گویند امسال در بودجه مملکتی محلی برای این کار پیدا نشده و حال آنکه اینطور نیست و این قرضه به آخر سال وصلت خواهد داد و ترتیب پرداخت هم از سنوات بعد شروع می‌شود و محلش هم در جزو عایدات عادی مملکتی محسوب می‌شود.
رئیس- برای استحضار خاطر آقای آقا میرزا علی ماده الحاقیه مجدداً قرائت می‌شود.
(به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- آقایانی که ماده واحده را تصویب می‌کنند قیام نمایند
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. راپُرت کمیسیون بودجه راجع به کسر بودجه ایت ئیل وزارت معارف قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه لایحه ۱۰۹۴ دولت را راجع به مخارجی که وزارت معارف در سنه ایت ئیل از نقطه نظر ضرورت نموده و در بودجه وزارت معارف از قلم افتاده تحت مطالعه در آورده مواد ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده اول- مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید مبلغ ۲۲ هزار تومان که بر طبق کنترات در سنه ماضیه ایت ئیل به معلمین اروپایی پرداخته شده است وزارت مالیه محسوب دارد.
ماده دوم- مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید مبلغ یک هزار تومان که در سنه ماضیه ایت ئیل از اعتبار مدرسه آلمانی که به آن مدرسه تأدیه شده وزارت مالیه منظور دارد.
ماده سوم- مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید که ۱۳۳۱ تومان که برای مخارج سفر مأمورین معارف و اوقاف مصرف شده است وزارت مالیه محسوب دارد.
مخبر- قبلاً لازم است بنده یک توضیحی بدهم تا آقایان دچار اشکال نشوند. راجع به بودجه ایت ئیل وزارت معارف بطوری که آقایان می دانند یک اعتباری در مجلس تصویب شد صورت جزوش هم به کمیسیون آمد مثلاً در آن اعتبار رأی داده شد ده هزار تومان به مدرسه آلمانی تأدیه شود و از آن مبلغ فقط هزار تومان صرف بنائی مدرسه شده و چون مدرسه تأسیس نشده وزارت مالیه اشکال می‌کند و نمی‌دهد ملاحظه می فرمائید ما خرجی تصویب نمی‌کنیم این حسابی است که وزارت مالیه و دکتر میلیسپو می‌خواهند سند داشته باشند و کارشان مرتب باشد چون بعضی اقلام اعتباری یا مورد پیدا نکرده یا کمتر خرج شده یا اشکال دیگری به خود گرفته بنابراین در این سه چهار ماده این اقلام نوشته شده که تصویب بفرمائید و این توضیح را دادم که رفع اشکال آقایان بشود چون در غیاب بنده یک لایحه صد هزار تومانی را رد کرده بودند به خیال اینکه خرج تازه‌ای است در صورتی که این طور نبوده و برای تنظیم دفاتر وزارت مالیه هیئت دولت این پیشنهاد را بابت ایت ئیل تقدیم نموده بود.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده در کمیسیون بودجه هم همین طور نظریه را عرض کردم باز هم تکرار می‌کنم راجع به این قبیل پیشنهادات عموماً (فرق نمی‌کند صد هزار تومان یا پانصد تومان یا هزار تومان) پس از خرج کردن پیشنهاد به مجلس کردن را مخالفم. با بودن مجلس و با بودن یک بودجه مرتب یا یک اعتباری که به یک وزارتخانه می‌دهد آن وزارتخانه حق ندارد یک دینار از بودجه مصوبه زیادتر خرج کند. اگر بخواهد خرجی بکند یعنی محتاج بشود باید به مجلس پیشنهاد نماید و پس از تصویب مجلس خرج کند نه قبل از تصویب واِلا اگر ما امروز این رویه را تصدیق کنیم که با بودن مجلس دولت‌ها یک خرجی بکنند علاوه بر بودجه مصوبه مجلس و بگویند آقایان حالا ختم شده و گذشته و حالا موقع تفریغ بودجه است خوب است حالیه رأی بدهید من با این اصل مخالف هستم و باید مجلس شورای ملی کاملاً به دولت‌ها خاطرنشان کند که پارلمانی باشند و در همه امور مخصوصاً امور مالیه مطیع اوامر مجلس باشند بنده نسبت به هزار تومان که از اعتبار ۱۲ هزار تومان مدرسه آلمانی خرج بنائی کرده‌اند حرفی ندارم زیرا آن را مجلس تصویب کرده ولی خرج مسافرت را مجلس تصویب نکرده که بعد از خرج به مجلس پیشنهاد می‌نماید همچنین راجع به کنترات‌ها و حقوق معلمین این اعتباری که به وزارتخانه‌ها داده شده تمام این‌ها در ضمن آن اعتبار کلی مندرج است و پیشنهاد دوباره نمی دانم چه صورت دارد و اگر در اعتبار کلی هم مندرج نباشد و محتاج هم باشند باید پیشنهاد جدید به مجلس بنمایند و بعد از گذشتن از مجلس خرج کنند نه بعد از گذشتن ۴ ماه از سال که وقتی که بعد خرج کردند و تمام شد. بنده با این اصل کاملاً مخالفم و باید امور به جریان خودش مسیر بنماید.
وزیر معارف- اگر اجازه می فرمائید آقای میرزا مجید خان آهی معاون وزارت معارف در این خصوص یک توضیحی بدهند.
رئیس- بفرمائید
معاون وزارت معارف- یک قسمت از این مبلغی که پیشنهاد شده راجع به حقوق معلمین اروپائی است که کنترات‌های جداگانه دارند و این مربوط به وزارت معارف نبوده. کنترات‌های آن‌ها در وزارت خارجه بسته می‌شود و از وزارت مالیه حقوق شان پرداخته می‌شود. وزارت مالیه هم برای تصفیه حساب خودش لازم می داند یک سند خرجی تحصیل نماید و این چیزی نیست که جزو بودجه وزارت معارف گذاشته شده باشد در بودجه هذه السنه وزارت معارف این مسئله کاملاً منظور شده. ولی در سنه ماضیه نظر به اینکه از سابق معمول بوده که وزارت مالیه حقوق آن‌ها را مستقیماً پرداخته است در بودجه وزارت معارف منظور نشده و حالیه وزارت مالیه برای تنظیم دفاتر خودش سند خرج این تصویب را می‌خواهد و این حقوق اصلاً تصویب شده است.
مسئله دوم راجع به مدرسه آلمانی است. برای مدرسه آلمانی ده هزار تومان به تصویب مجلس شورای ملی رسیده بود که پرداخته شود این ده هزار تومان تأدیه نشد فقط در سنه گذشته هزار تومان برای بنائی آن جا از طرف مدرسه آلمانی تقاضا شد وزارت مالیه هم پرداخته است حالا سند خرج می‌خواهد.
مسئله سوم راجع به خرج مسافرت مأمورین معارف است که به ولایات رفته‌اند چون بودجه‌ای که در سنه گذشته به مجلس شورای ملی تقدیم شد آخر سال بود و این مخارج در اول سال به مصرف رسیده بود و جزو بودجه نیامده بود و حالا وزارت مالیه سند خرجی لازم دارد. این است که به مجلس شورای ملی پیشنهاد شد که تصویب فرمایند در هر صورت این ۳ فقره خرج تازه‌ای نیست. (جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم برای دخول در شور مواد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول
(به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رأی می‌گیریم. کسانی که این ماده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم قرائت می‌شود
(آقای امیر ناصر به شرح سابق قرائت نمودند)
رئیس- این ماده هم ایرادی ندارد؟
(بعضی گفتند خیر)
رئیس- رأی می‌گیریم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده سوم
(به شرح سابق خوانده شد)
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- از توضیحاتی که آقای معاون وزارت معارف دادند خیلی مشکلات برای بنده تولید شد.
اولاً- فرمودند در موقع تقدیم بودجه از قلم افتاده بعد فرمودند در اول سنه ماضیه خرج شده است. بنده گمان می‌کنم اگر مخارجی در عرض سال شده باشد و اینکه فرمودند از قلم افتاده بنده نمی دانم مگر اداره محاسبات یا (به قول یکی از نمایندگان که دیشب فرمودند) دایره محاسبات امورش منظم نیست که همچو حسابی را در ضمن بودجه پیشنهاد نمی‌نماید و از قلم می‌اندازد آنوقت دایره‌ای که آنقدر حقوق می‌گیرد گفته می‌شود یک قلم از مخارجش را انداخته و فراموش کرده است اگر حقیقتاً اینطوری است که فرمودند صحیح نیست و اگر ترتیب دیگری است خوب است توضیح بدهند تا رفع اشکال بشود.
مخبر- در خاطر آقایان هست که بودجه وزارتخانه‌ها در آخر سال قبل از ایت ئیل تقدیم مجلس شد و مقصود آقای معاون وزارت علوم اول سال قبل بود که بودجه راجع به آن سال تقدیم مجلس شده بود و بعضی از اقلام در بودجه نوشته نشده بود و حالا چون وزارت مالیه سند خرج می‌خواهد به مجلس مقدس پیشنهاد شد تا تصویب شود ولی باز عرض می‌کنم این خرج جدیدی نیست و تحمیلی بر بودجه تعدیل شده نمی‌شود بنده باز الآن هم به معاون وزارت معارف و هم به معاون وزارت مالیه تذکر دادم که این اقلامی که تصویب می‌شود از حدود اعتبار سال قبل نباید تجاوز کنند. آقایان هم می‌گویند همینطور است و در حدود همان اعتبار تصویب شود. بنابراین اشکال ندارد و بنده هم حاضرم در ضمن ماده این مطلب را تصریح کنم تا معلوم شود که خرج تازه نیست (خطاب به آقای رئیس) اجازه می فرمائید این توضیح در ماده داده شود؟
رئیس- بفرمائید. عجالتاً این ماده اصلاح شود راپُرت کمیسیون خارجه قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل خوانده شد)
کمیسیون خارجه لایحه نمره ۲۳۱۱ دولت را راجع به استخدام هشت نفر مستخدمین اتباع خارجه برای وزارت فواید عامه تحت مطالعه و دقت در آورده استخدام مستخدمین مزبوره را از نقطه نظر عدم لزوم تصویب نمی‌نماید.
رئیس- مخالفی نیست؟
(جمعی از نمایندگان- بفرمائید اسامی همه قرائت شود)
رئیس- فرستادم اسامی را بیاورند. چون حاضر نبود بالفعل تا حاضر بشود ماده سوم راپُرت کمیسیون بودجه راجع به بودجه وزارت معارف که اصلاح شده قرائت می‌شود و بعد رأی می‌گیریم.
(ماده مزبوره پس از اصلاح به شرح ذیل قرائت شد)
ماده سوم- مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید که یک هزار و سیصد و سی و یک تومان که برای مخارج سفر مأمورین معارف و اوقاف مصرف شده است (در حدود اعتبار مصوبه برای بودجه ایت ئیل وزارت معارف) وزارت مالیه محسوب دارد.
رئیس- رأی می‌گیریم به این ماده. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر برخاستند)
رئیس- تصویب شد. در کلیات مخالفی هست؟ آقای آقا میرزا شهاب‌الدین (اجازه)
آقا میرزا شهاب‌الدین- این قیدی که شده و نوشته در حدود بودجه مصوبه خوب است نسبت به دو ماده دیگر هم بشود.
مخبر- خیلی محل تعجب است که بدون تأمل اعتراض می فرمائید عرض کردم که این‌ها مصرح است و محل اعتبار آن‌ها معین است یکی راجع به مدرسه آلمانی است که تصویب شده ماده دوم هم محلش معین است دیگر چه چیز را قید کنیم ...
رئیس- دیگر مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رأی گرفته می‌شود به کلیه لایحه. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا ....
آقا سید فاضل- اجازه می فرمائید؟
رئیس- بفرمائید
آقا سید فاضل- بنده تصور می‌کنم محتاج به رأی با ورقه نیستیم چون در حدود بودجه مصوبه مجلس است و سابقه هم داشته یعنی خرج هائی که در حدود بودجه مصوبه است رأی با ورقه لازم ندارد.
رئیس- گمان می‌کنم باید با ورقه رأی گرفت.
(اخذ و استخراج آراء به عمل آمده به شرح ذیل نتیجه حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۵۱
رئیس- عده حضار ۷۵ به عده پنجاه و یک رأی تصویب شد.
معاون وزارت معارف- تقاضا می‌کنم لایحه راجع به مدارس حومه هم جزو دستور شود.
رئیس- عجالتاً کارهای لازم تر از آن هست. راپُرت کمیسیون بودجه قرائت می‌شود. (راپُرت کمیسیون بودجه راجع به کنترات موسیو مولیتر به شرح آتی قرائت شد)
کمیسیون لایحه نمره ۲۱۴۷ دولت را راجع به کنترات موسیو لامبر مولیتر تحت مطالعه در آورده مواد ذیل راجع به مجلس مقدس پیشنهاد می‌نماید.
ماده اول- دولت مجاز است موسیو لامبر مولیتر تبعه بلژیک که در تاریخ چهاردهم میزان پیچی ئیل ۱۲۹۹ به ریاست کل گمرکات منصوب بوده است از تاریخ اول حمل ۱۳۰۲ شمسی برای مدت سه سال به همان سمت سابق استخدام نماید.
ماده دوم- مواجب موسیو لامبر مولیتر سالیانه ده هزار تومان خواهد بود.
ماده سوم- در انقضاء مدت این کنترات تا فسخ از طرف دولت برای مخارج مراجعت موسیو لامبر مولیتر مبلغ یک هزار تومان تأدیه خواهد شد.
ماده چهارم- موسیو مولیتر در هر سال محقق یک ماه مرخصی با اخذ حقوق خواهد بود.
ماده پنجم- در موارد تغییر مکان و نقل و تحویل به جهت انجام مأموریت مخارج مسافرت موسیو لامبر مولیتر بالتمام تأدیه خواهد شد.
ماده ششم- اداره گمرکات کما فی‌السابق یک دستگاه عمارت مناسب با اثاثیه لازم در شهر و یک دستگاه در شمیران موقع تابستان در اختیار مولیتر خواهد گذاشت.
ماده هفتم- استثناء درباره موسیو مولیتر حقوق تقاعدی به میزان سال یک هزار تومان مقرر می‌شود که پس از انقضاء خدمت مرتباً در موارد مشارالیه مادام‌الحیات پرداخته شود.
ماده هشتم- برای خدمت موسیو مولیتر از تاریخ نصب مشارالیه به ریاست کل گمرکات تا تاریخ اول حمل ۱۳۰۲ همان شرایط مقرّره موجب کنترات سابق راجع به مقام مزبور مرعی خواهد شد.
ماده نهم- دولت مجاز است بر طبق ماده دوم کنترات مستخدمین خارجه مصوبه ۲۲ برج عقرب ۱۳۰۱ سایر شرایط را تعیین و کنترات موسیو لامبر مولیتر را امضاء نماید.
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- موافقم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده هم موافقم ولی در موادش بعضی عرایض دارم.
رئیس- آقای آقا میرزا علی کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی- بنده هم اساساً با استخدام موسیو مولیتر موافق هستم و خدمت ایشان را هم تقدیر می‌کنم چون تا آن اندازه که بنده اطلاع دارم ایشان گمرکات جنوب را منظم و مرتب نموده‌اند باید حقایق را گفت که آن‌ها هم بدانند خدماتشان منظور نظر ما هست ولیکن در حقوقی که معین شده بنده عرضی دارم چون نسبت به دارائی ماها خیلی زیادتر است و این آدم مدت‌ها است در ایران مشغول خدمت است و در حقیقت نزدیک است ایرانی شود و البته نبایستی در گرفتن حقوق این قدر زیاده روی بنماید و با آن حسن ظن که ما نسبت به او داریم و میل قلبی که او نسبت به ایران دارد نباید راضی بشود این قدر حقوق گزاف بگیرد و گمان می‌کنم اگر قدری حقوق را تخفیف دهند بهتر باشد.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- اشخاصی که شور مواد را تصویب می‌نمایند قیام فرمایند
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول قرائت می‌شود
(به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- آقای حائری‌زاده مخالفید؟
حائری‌زاده- بنده سئوالی داشتم در کنترات رئیس کل مالیه شرط شد که باید تمام مستخدمین مالیه در تحت نظر او ترفیع یا تنزیل رتبه حاصل نمایند. می‌خواهم ببینم دولت نظریه او را در این باب جلب کرده است یا نه؟
معاون وزارت مالیه- کلیه مستخدمین که در وزارت مالیه هستند اعم از اینکه با کنترات باشند یا بدون کنترات بدون جلب نظر رئیس کل مالیه ترفیع یا تنزیل رتبه حاصل نمی‌کنند.
رئیس- دیگر مخالفی نیست؟ (گفته شد خیر) رأی می‌گیریم. کسانی که ماده اول را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم.
(به مضمون سابق خوانده شد)
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- موافقم
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- موافقم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده بطور مختصر عرض می‌کنم که از هفت هزار و پانصد تومان زیادتر عقیده ندارم دلیلی هم لازم ندارد و با بیشتر از این مبلغ مخالفم.
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- آقای حاج شیخ اسدالله که هفت هزار و پانصد تومان پیشنهاد می‌کنند گمان می‌کنم از سابقه اش اطلاع نداشته باشند که پس از مذاکرات زیادی که با حضور اعضاء کمیسیون بودجه شد به این مبلغ تنزل داده شد. موسیو مولیتر بیست سال است که در وزارت مالیه مستخدم است و خدمات عمده در گمرکات ایران کرده است و آخرین حقوقی که می گرفته معادل همین مبلغ بود به علاوه مطابق نظامات گمرکی همه ساله از جرائمی که در اداره گمرک جمع می‌شد حصّه به رئیس کل گمرکات پرداخته می‌شد اخیراً از طرف رئیس کل مالیه در ضمن تصمیماتی که اتخاذ شد تمام این جرائم را جزء عایدات دولت محسوب نمود. ماهی مبلغی از این وجوه به مشارالیه می‌رسید دیگر پرداخته نمی‌شد و مطابق اطلاعاتی که کمیسیون بودجه تحصیل کرده این مبلغ آخرین حقوقی است که می‌توان به مشارالیه داد و کمتر از این مبلغ را قبول نمی‌کند.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم. آقایانی که ماده دوم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(عده زیادی قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده سوم
(به مضمون قبل قرائت شد)
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- در این قسمت عرضی ندارم.
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- موافقم
رئیس- آقای اقبال‌السلطان موافقید؟
اقبال‌السلطان- بلی موافقم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب چطور؟
آقا سید یعقوب- بنده هم موافقم
رئیس- پس مخالفی نیست. رأی می‌گیریم. تصویب کنندگان ماده سوم قیام نمایند
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده چهارم
(به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- مخالفی نیست؟
(اظهاری نشد)
کسانی که این ماده را قبول دارند قیام فرمایند
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
تصویب شد. ماده پنجم
(به مضمون قبل خوانده شد)
رئیس- آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب- این ماده به عقیده بنده خیلی محتاج به تفسیر است. منجمله: در موقع حمل و نقل مخارج تأدیه می‌شود معلوم نیست حمل و نقل کجا و مخارج چه؟ مثلاً اگر خواست به اروپا هم برود ما باید تمام اثاثیه او را به اروپا حمل کنیم؟ خوب است این ماده را تفسیر کنند تا بعد اسباب اشکال نشود.
معاون وزارت مالیه- رئیس کل گمرکات گاهی محتاج می‌شود از برای انجام مأموریت خودش مسافرت نماید. بدیهی است مسافرت او هم در خود مملکت ایران است و چون کنترات است قید چنین ماده در این جا لازم بود و ابداً محتاج به تفسیر و تغییر هم نیست.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
پیشنهاد آقای مدرس به شرح ذیل قرائت شد
پیشنهاد می‌کنم اضافه شود فوق العاده (مدرس)
رئیس- آقای مدرس (اجازه)
مدرس- چون بنده تصور می‌کنم مقصود از مخارج مسافرت تمام مخارج نباشد و مخارج فوق العاده باشد نه مخارج عادی این بود که پیشنهاد کردم مخارج فوق العاده که مستلزم مسافرت است نوشته شود و این چیزی است که فلسفه هم دارد و گمان می‌کنم مقصود کمیسیون هم عین مقصود بنده باشد.
معاون وزارت مالیه- بطور معمول مأموریتی که برای انجام مأموریت خود محتاج به مسافرت می‌شوند حقوقشان مرتب داده می‌شود و گاهی هم اتفاق می‌افتد که یک فوق العاده هم از بابت آن مسافرت به آن‌ها می‌دهند و این جا هم ماده طوری است که مقصودش رساندن خرج سفر تنها هست ولی مخارج فوق العاده که داده می شده و در بعضی ممالک هم معمول است در این جا منظور نشده است و اگر کلمه فوق العاده را هم اضافه کنیم یک خرج اضافه علاوه بر خرج سفر خواهند گرفت.
نصرت‌الدوله- مخبر کمیسیون بودجه- استدعا می‌کنم مقرر فرمائید پیشنهاد آقای مدرس مجدداً قرائت شود.
(به شرح سابق قرائت شد)
نصرت‌الدوله- مخبر- مقصود از این ماده همانطوری که گفته شد خرج سفر است و اگر فوق العاده هم اضافه شود تولید اشکال می‌کند ولی لفظ (فقط) را بنده قبول می‌کنم.
مدرس- بسیار خوب بنویسید فقط خرج سفر
معاون وزارت مالیه- عرض کردم قید این ماده برای این بود که خرج سفر موسیو مولیتر تأدیه شود و گمان می‌کنم محتاج نباشیم که لفظ فقط را هم اضافه کنیم اگر خیلی اصرار دارید نوشته شود خرج مسافرت موسیو مولیتر تأدیه می‌شود واِلا محتاج به اضافه فقط و فوق العاده نیست.
مخبر- بنده این اصلاح را می‌پذیرم که نوشته شود در موارد تغییر مکان و مأموریت مخارج مسافرت مولیتر تأدیه خواهد شد.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده پیشنهاد می‌کنم نقل و مکان هم حذف شود.
مخبر- بنده قبول می‌کنم.
(ماده پس از اصلاح به شرح ذیل قرائت شد)
در موارد مسافرت به جهت انجام مأموریت مخارج مسافرت موسیو لامبرت مولیتر تأدیه خواهد شد.
رئیس- دو فقره پیشنهاد رسیده است قرائت می‌شود
(به شرح آتی خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم این طوری نوشته شود: در موقع مسافرت مخارج سفر بطور فوق‌العاده تأدیه خواهد شد (علی کازرونی)
آقا میرزا علی کازرونی- بنده اصلاح اولی را می‌پذیرم و پیشنهاد خود را استرداد می‌کنم.
(پیشنهاد آقای مستشارالسلطنه به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌نماید: در موقع مسافرت‌های ضروریه فقط مخارج مسافرت داده می‌شود. (مستشارالسلطنه)
رئیس- آقای مستشارالسلطنه بفرمائید توضیح بدهید.
مستشارالسلطنه- بنده مسافرت مطلق نوشتن را مخالفم. زیرا مسافرت‌های ضروری باید باشد و لفظ فوق العاده را هم لازم نمی دانم چون موجب اشکال شده و مورد تفسیر و تغییر واقع می‌گردد. و بنده پیشنهاد کردم فقط در مواقع ضروری مخارج مسافرت داده خواهد شد.
مخبر- خرج مسافرت که نوشته شده است برای انجام مأموریت است. و بنده فقط راهم قبول می‌کنم برای اینکه شما پیشنهاد خودتان را پس بگیرید.
رئیس- (خطاب به مستشارالسلطنه)- پیشنهاد خودتان را مسترد کردید؟
مستشارالسلطنه- بلی نظریه بنده تأمین شد.
رئیس- ماده مجدداً قرائت می‌شود (به شرح آتی قرائت شد)
در موارد مسافرت فقط به جهت انجام مأموریت مخارج مسافرت موسیو مولیتر تأدیه خواهد شد.
رئیس- آقایانی که ماده پنجم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده ششم قرائت می‌شود
(به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- بنده موافقم
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- بنده هم موافقم
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده با این ماده مخالفم در کمیسیون هم مخالف بودم در کمیسیون هم اظهار مخالفت کردم و عقیده ندارم این سابقه سوء در مجلس گذاشته شود. بلی نسبت به یک متخصّصی یا مستشارهای جدید مثل مستشاران آمریکائی که وسایل زندگانی ندارند وقتی وارد می‌شوند باید ما به آن‌ها حق بدهیم از دولت تقاضا کنند در موقع ورود منزل و اثاثیه برای آن‌ها تهیه کنند تا بعد از تجدید کنترات ولی در این مورد بنده معتقد نیستم این چیزها قید شود. یک نفر که چندین سال در ایران زندگی کرده در سال مبلغ ده دوازده هزار تومان به عنوان کنترات می گرفته و بعلاوه عایدات دیگر از قبیل جرائم و قاچاق هم می برده می‌تواند وسایل زندگانی خود را از هر جهت تدارک نماید دیگر در کنتراتش قید کنیم در شهر و شمیران عمارت به او بدهیم، فرش و لحاف برایش تهیه کنیم صحیح نیست و بنده مقتضی نمی دانم.
مخبر- اظهارات آقای حاج شیخ اسدالله قابل تأسف است زیرا ممکن است کسی بگوید من مخالف هستم با اینکه دولت خانه به این شخص بدهد در صورتی که باید نزاکت را نسبت به یک مأموری که رئیس کل گمرکات می‌باشد و بزرگترین عایدات خودتان را به دست او می‌سپارید، مرعی داشته و احترامات او را ملحوظ بدارید واِلا اگر قاچاق برده یا فلان کار را کرده چرا استخدامش می‌کنند. و حال آنکه در این مجلس یک عده موافق و مخالف هستند و اظهار عقیده می‌کنند و رأی موافق و مخالف هم حکمیت می‌کنند دیگر این قبیل تفاصیل لازم نیست ولی علت اینکه کمیسیون موافقت کرده بواسطه این بوده است که این ترتیب از قدیم معمول بوده که دولت برای رئیس کل گمرکات در ضمن کنترات مبلغ زیادی مصارف پیش بینی می کرده است و برای رئیس کل گمرکات کسر شده بنده نمی دانم چرا نسبت به یک مستخدمی که تازه می‌آید ما باید یک رعایت هائی بکنیم ولی به یک مستخدمی که پانزده سال بیست سال در یک مملکتی خدمت می‌کند باید به او هیچ مساعدتی نکنیم؟
حاج شیخ اسدالله- اجازه بفرمائید دو کلمه توضیح بدهم.
رئیس- بفرمائید
حاج شیخ اسدالله- عرض می‌کنم شاید بنده خوب تعبیر نکردم یا آقایان سوءتفاهمی کرده‌اند. بنده هیچ منظور نداشتم تنقیدی از موسیو مولیتر بکنم آقای معتمدالسلطنه در ضمن بیاناتشان فرمودند مطابق نظامنامه و مقررات اداری از بابت قاچاق که از گمرک می‌گیرند.
معتمدالسلطنه- بنده جرائم گفتم
حاج شیخ اسدالله- خیر شما گفتید قاچاق گمرک حالا یا جرائم یا قاچاق یا هر چه بالاخره مبلغی اخذ می شده و یک سهمی از آن بابت این شخص می برده آن هم به ترتیبات اداری سوء عملیاتی داشته یا خودش عملیات بدی داشته که عرایض بنده را اینطور تعبیر کرده‌اند بنده عرض کردم سالی هفت هشت ده هزار تومان از دولت می‌گیرد و بعلاوه یک چیزهای دیگری هم در ضمن می برده حالا می فرمائید نمی برده بسیار خوب نمی برده. بنده زیادتر از این چیزی نگفتم و معتقدم این شخص آدم کارکنی است نسبت به سایر بلژیکی‌ها و خوب کار کرده و سابقه خوبی دارد در هر اداره‌ای که بوده خدمات خوبی کرده است و بنده نخواستم نسبت به این شخص توهینی کرده باشم
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده ششم. کسانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد. ماده هفتم
(به مضمون قبل خوانده شد)
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده خواستم از آقای مخبر کمیسیون سئوال کنم که این حقوق تقاعدی که در این جا معین کرده‌اند با قانون استخدام مخالف است یا موافق. اگر موافق است که خود قانون استخدام شاملش می‌شود و اگر مخالف است چطور ما می‌توانیم یک ماده معین نسبت به یک شخص وضع کنیم.
مخبر- قانون استخدام شامل حال مستخدمین خارجی نیست.
رئیس- آقای مساوات (اجازه)
مساوات- بنده می دانم قانون استخدام شامل حال مستخدمین خارجی نیست ولیکن معتقد هم نیستم هنوز که یک قانونی برای مستخدمین خارجی وضع نشده ما این جا یک چنین ماده‌ای را وضع کنیم و به این جهت مخالفم ...
معاون وزارت مالیه- بنده خدمات یک مستخدمی که بیست و دو سال در رأس یک اداره خیلی مهمی که منبع عایدات یک مملکت بوده است کار می کرده عرض نمی‌کنم و طریقه اعمال و رفتارش را هم همه می دانند آن را هم عرض نمی‌کنم ولی باید قائل باشیم کسی که با صداقت در یک مملکتی خدمت کرده باید یک حقوق تقاعدی برای او منظور شو. بالاخره وقتی که از سر خدمت می‌رود یک حق شناسی‌هایی نسبت به او بشود چنانچه تابحال هم نسبت به کلیه مستخدمین اروپائی حقّاً معمول بوده است نسبت به این شخص هم با اینکه از کلیه حقوق او کسر شده است دولت لازم دانسته یک حقوق تقاعدی معادل سالی هزار تومان پس از انقضاء خدمت درباره آن شخص حق شناسی شده برآورده شود و این مبلغ زیادی هم نیست. (جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- مذاکرات کافی است؟
(اظهار شد کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده هفتم.
(بعضی از نمایندگان- ماده ششم می‌شود)
رئیس- بلی بعد ششم خواهد شد. آقایانی که این ماده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد. ماده هشتم قرائت می‌شود
(به شرح قبل قرائت شد)
رئیس- مخالفی نیست؟ آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده درست ملتفت نشدم باید نوشت غیر از این مواد مصوبه مجلس باقی مواد کنترات سابقش لغو خواهد بود؟
مخبر- مقصود از این ماده حقوق آن مدتی است که در بین این کنترات و آن کنترات خدمت کرده و باید به او داده شود و این جا نوشته که حقوق این مدت را مطابق کنترات سابق به او بدهند.
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده هشتم که ماده ششم می‌شود. آقایانی که تصویب می‌فرمایند قیام نمایند
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده نهم قرائت می‌شود (
به مضمون قبل خوانده شد)
(بعضی از نمایندگان- مخالفی نیست)
رئیس- رأی می‌گیریم به این ماده. اشخاصی که موافقند قیام نمایند
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. در کلیات ایرادی هست؟
(یک نفر از نمایندگان- خیر)
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده نمی دانم این لایحه و سایر لوایحی که این دو سه روزه در مجلس بطور عجله از تحت نظر آقایان می‌گذرد صورت صحیحی دارد یا نه؟ به موجب نظامنامه ابتدا باید این لوایح طبع و توزیع شده و در اطرافش مطالعه شود. ولی در این چند روزه بدون اینکه ما در اطراف این لوایح یک مطالعاتی کرده باشیم فوری مذاکره می‌شود و می‌گذرد. بنده که نتوانستم به این چند لایحه که این چند روزه مطرح شده رأی بدهم زیرا یک توضیحات معمولی در مجلس حقیقتاً نمی‌تواند یک وکیل را قانع نماید و بر حسب نظامنامه باید بیست و چهار ساعت قبل از مذاکره طبع و بین نمایندگان توزیع شود. متأسفانه نه راپُرت و نه لایحه طبع شده در وقت قرائت هم یک همهمه در مجلس است که ملتفت نمی‌شویم از این جهت من نسبت به سهم خودم عرض می‌کنم که نمی‌توانم به این لایحه رأی بدهم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- آقای حائری‌زاده می‌فرمایند این لوایحی که مطرح می‌شود چه صورتی دارد بنده عرض می‌کنم هیچ صورتی ندارد و صورت قانونی هم دارد و این اظهار آقای حائری‌زاده را بنده تصدیق نمی‌کنم زیرا بعضی امور برای تشریفات است برای اینکه اذهان وکلاء مسبوق شود باید طبع شود و تحقیقات خارجی بشود مشاوره بشود ولی در هر قضیه رأی مجلس قاطع است حتی رأی مجلس بر خود نظامنامه هم حکومت می‌کند و می‌تواند مجلس رأی بدهد که اساس نظامنامه باطل است و همه را تغییر بدهد و این لوایح با این شرح و بسط به کمیسیون بودجه رفته است و در اطراف تمام این‌ها مذاکره شده و به موادش رأی داده شده. بنده که رأی می‌دهم از روی کمال بصیرت است و آن هائی راهم که مخالف کردم از روی کمال بصیرت بوده است
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به راپُرت کمیسیون بودجه که مشتمل بر هفت ماده است. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا ورقه کبود خواهند داد.
(اخذ آراء به عمل آمده و نتیجه به این ترتیب حاصل شد.)
ورقه سفید علامت قبول ۵۷
رئیس- عده حضار ۷۷ به اکثریت ۵۷ رأی تصویب شد. اسامی که بنا بود قرائت شود و کمیسیون خارجه استخدام آن‌ها را لازم ندانسته است رسیده حالا قرائت می‌شود.
(آقای امیر ناصر اسامی چند نفر را قرائت نمودند)
داشنوسکی (لهستانی)- نوگاتکین (روسی)- شریگر (اطریشی)- پالوتسکی (روسی)- احمد افندی (عثمانی)- اوانس اف (روسی)- محمد خان (روسی)- انکاثر (روسی)
رئیس- باید رأی گرفته شود. آقایانی که راپُرت کمیسیون خارجه را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. راپُرت دیگری از طرف کمیسیون خارجه
(به مضمون ذیل قرائت شد)
کمیسیون خارجه لایحه ۱۰۶۴۷ دولت را راجع به استخدام ۲۰ نفر اتباع خارجه برای وزارت مالیه تحت مطالعه و دقت در آورده استخدام مستخدمین مذکور در لایحه را از نقطه نظر عدم لزوم تصویب نمی‌نماید.
رئیس- رأی می‌گیریم به راپُرت کمیسیون خارجه. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. راپُرت کمیسیون بودجه قرائت می‌شود
(آقای امیر ناصر راپُرت مزبور را به مضمون ذیل قرائت نمودند)
کمیسیون بودجه لایحه ۷۶۵۱ دولت را راجع به مستمریات اتباع خارجه که مشمول بر ۳۶ قلم و سیزده هزار و سیصد و یک تومان و سه قران و هفت هزار و سی و سه فرانک طلا و پانزده هزار فرانک و بیست هزار مالک بالغ می‌شود تحت شور در آورده و ماده واحده ذیل را برای تصویب پیشنهاد می‌نماید.
ماده واحده- مجلس شورای ملی به دولت اجازه می‌دهد به مدارک (۳۶) قلم مستمریات اتباع خارجه مراجعه نموده هر یک که دارای شرایط سه گانه ذیل باشد پرداخت نماید:
۱- آنچه قبل از ۱۳۲۴ به موجب فرمان برقرار شده است.
۲- در بودجه قوی ئیل ۱۳۲۵ به تصویب مجلس رسیده باشد.
۳- آنچه به موجب کنترات‌هایی که به تصویب مجلس رسیده مقرر است.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- موافقم (جمعی از نمایندگان- مخالفی نیست)
مخبر- چنانچه اجازه بفرمائید چون آقای رئیس‌الوزراء نظریاتی راجع به این لایحه دارند تقاضا می‌کنم قدری تأمل بشود تا آقای رئیس‌الوزراء نظریات خودشان را به مجلس اظهار نمایند بعد رأی گرفته شود.
رئیس- پس ممکن است بگذاریم برای بعد از تنفس
(جمعی از نمایندگان- صحیح است)
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
نصرت‌الدوله- آقای رئیس‌الوزراء در خارج یک قسمت چهارمی هم پیشنهاد کردند که به این لایحه اضافه شود و آن قسمت این است:
(آنچه که قبل از افتتاح مجلس دوره چهارم برقرار شده است)
رئیس‌الوزراء- پیشنهاد می‌کنم بعد از کلمه (آنچه که) جمله (به موجب تصویب نامه‌های هیئت دولت) هم الحاق شود.
رئیس- نسبت به قسمت چهارم با این اصلاح پیشنهادی آقای رئیس‌الوزراء مخالفی نیست؟
آقا سید یعقوب- بنده اصلاحی را که آقای رئیس‌الوزراء پیشنهاد فرمودند درست نفهمیدم.
نصرت‌الدوله- پیشنهاد فرمودند بعد از لفظ آنچه جمله (به موجب تصویب نامه‌های هیئت دولت) هم اضافه شود.
رئیس- مخالفی نیست؟
حاج شیخ عبدالوهاب- بنده عرضی دارم.
رئیس- بفرمائید
حاج شیخ عبدالوهاب- چون غالب دولت هائی که قبل از دوره چهارم زمامدار امور بوده‌اند طرف اعتماد ملت نبوده‌اند از این جهت بنده با قسمت چهارم که فعلاً اضافه شده مخالفم و این قسمت را اصلاً زائد می دانم.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- به عقیده بنده نقطه نظر حفظ حیثیت دولت ایران باید تصویب نامه هائی هم که در ایام فترت دولت‌ها صادر کرده‌اند منظور شود ولی اگر آقایان تصویب می‌فرمایند بنده یک قیدی هم زیاد می‌کنم و آن این است که اضافه شود در صورتی که تصویب نامه‌ها تقریباً با قانون استخدام جدیدی که از مجلس گذشته است موافقت داشته باشد.
(همهمه نمایندگان- آقا قانون استخدام شامل مستخدمین خارجی نیست)
آقا سید فاضل- من هم می دانم قانون استخدام راجع به اتباع داخله است ولی عقیده‌ام این است که این قید هم شود تا هم حیثیات دولت‌ها محفوظ بماند و هم پول‌های گزافی داده نشود و به عقیده من این قید خیلی خوب است که با قانون استخدام تطبیق نماید. چندان اشکالی ندارد.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده هم ایراد به حاج میرزا عبدالوهاب دارم و هم به آقای آقا سید فاضل. و عرض می‌کنم این ماده چهارم را این دولتی که محل اعتماد ما است و می دانم مواظبت دارد که خرجی بر ملت تحمیل نشود پیشنهاد کرده و ملاحظه کرده‌اند که این پیشنهاد صرفه به حال دولت و ملت دارد و اما اینکه آقای میرزا عبدالوهاب فرمودند در ایام فترت یک دولت‌هایی بوده‌اند که طرف اعتماد ما نبوده‌اند آقا آن وقت بنده و جنابعالی نبودیم که طرف اعتماد ما باشند آن وقت دو ماه فترت بود و یک مرکز ثقلی که وجود مقدس پادشاه است بود و یک کابینه بودند و عملیاتی کرده که به قول حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا به افکار عمومی مراجعه شده است و ما حالا می آئیم و اعاده به معدوم می‌کنیم و یک چیزی که هفت هشت سال است از بین رفته دوباره بر می‌گردیم به همان قضایا. الآن این هیئت دولت که طرف اعتماد ما است با ملاحظه تمام نکات و دقایق این پیشنهاد را تقدیم مجلس کرده و ما هم رأی می‌دهیم.
(جمعی از نمایندگان- صحیح است. مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده واحده. آقایانی که ماده واحده را تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
(خبر کمیسیون خارجه و بودجه راجع به استخدام مستر گلامان به شرح ذیل قرائت شد)
کمیسیون خارجه لایحه پیشنهادی دولت راجع به مستر گلامان آمریکائی را تحت مطالعه و دقت در آورده استخدام مشارالیه را از نقطه نظر ملیت تصویب می‌نماید. (راپُرت کمیسیون بودجه)
کمیسیون بودجه لایحه پیشنهادی دولت را راجع به استخدام مستر گلامان آمریکائی تحت مطالعه و دقت در آورده و دو ماده ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده اول- مجلس شورای ملی به وزارت مالیه اجازه می‌دهد که مستر گلامان آمریکائی را برای مدت سه سال به جهت اداره کردن بانک ایران با حقوق سالیانه ده هزار دلار استخدام نماید.
ماده دوم- دولت مجاز است بر طبق ماده دوم قانون کنترات مستخدمین خارجه مصوبه ۲۲ عقرب ۱۳۰۱ سایر شرایط را تعیین و کنترات مستر گلامان را امضاء نماید.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده موافقم ولی تقاضا می‌کنم دوباره قرائت شود (مجدداً به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده از قراری که شنیدم یک نفر مستخدم برای اداره کردن بانک از آمریکا کنترات شده و مطالعاتی هم کرده است حالا نمی دانم چطور شده مجدداً یک نفر دیگر را کنترات می‌کنند. اگر بنا باشد ما هر روز یک مستخدمی را بیاوریم و باز عوض کنیم نه استفاده می‌کنیم و نه به حال مملکت صرفه دارد. اگر این همان مستخدمی است که پارسال کنترات کردیم و دومرتبه کنتراتش تجدید می‌شود که بنده هم موافقم و عرضی ندارم و اگر چنانچه این مستخدم خیال مراجعت به وطن خودش را دارد که بنده عقیده ندارم یک نفر یک سال بیاید و مطالعه کند یک پول زیادی هم از ما بگیرد و بعد برود.
وزیر مالیه- این شخص که الآن هست یک ساله کنترات شده است از اول هم استخدام نشده بود که بیاید این جا رئیس بانک بشود بلکه از برای آن استخدام شده بود که بیاید و در امورات بانک یک نظریات و مطالعاتی بکند و بعد یک نفر استخدام بشود که نظریات و مطالعات این شخص را به موقع اجرا بگذارد. و واقعاً مدیر بانک بشود و این شخص هم که فعلاً کنترات می‌شود یک شخص متخصّصی است و وزیر مختار ما در آمریکا می‌گوید که این شخص در امور بانک خیلی متخصص است و به ما معرفی نموده است بنابراین مطالعات شخص سابق برای همین عملیات بوده و بی ثمر هم نمانده است.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- آقایانی که دخول در شور مواد را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول (به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- مسئله بانک ایران حقیقتاً یک مسئله لاینحلی شده است از موقعی که ما بانک ایران را تحویل گرفتیم تاکنون امور این بانک منظم نشده که به ببینیم چه داریم و چه نداریم واقعاً تعجب آور است در هر صورت یک شخصی سال گذشته از آمریکا آوردیم که در امور بانک یک مطالعاتی بکند حالا همین شخص می‌رود و یک نفر دیگر را استخدام می‌کنیم بنده با استخدام این شخص موافق هستم لیکن تصدیق می فرمائید که ده هزار دلار برای یک نفر مستخدم خیلی زیاد است و از حقوق یک نفر وزیر ما هم زیادتر است اگر چنانچه حقوقش کمتر می‌شد بطوری که بیشتر از شش هزار دلار نمی‌شد بهتر بود و بنده هم موافق بودم.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- مسئله اداره کردن بانک مسئله وصول ایصال حساب‌های قدیم بانک نیست. اگر می‌خواستیم تنها حساب‌های قدیمه بانک را وصول و ایصال نمائیم یک نفر محاسب و یک نفر مأمور حکومت کافی بود که بنشیند و دفتر را جلوش بگذارد و بگوید این طلب‌ها را بدهید ولی استخدام این شخص راجع به مسئله فنی و مسئله صرافی است تصدیق می فرمائید که اداره کردن بانک یکی از مسائل اقتصادی و فنی است و اشخاص بزرگ متخصص لازم دارد و این شخص متخصص را که به ما معرفی شده استخدام می‌کنیم تا بتوانیم یک بانک مرتب و منظمی داشته باشیم و تمام اعمال صرافی و اقتصادی خودمان توسط خودمان اداره بشود و به این ترتیب از اول هم قرار شد که از آمریکا مستخدمینی بخواهیم و خواستیم در همان وقت قرار شد یک نفر آمریکائی برای یک سال استخدام بشود و مطالعاتی بنماید بعد جایش را واگذار نماید و برود حالا مدت کنترات شخص اولی تمام شده و این شخص ثانی که مستر گلامان است به مدت سه سال استخدام می‌شود حقوقش هم بقدر خدمتش کافی است به جهت اینکه او را می‌خواهیم که بانک ایران و صرافی ایران را اداره نماید.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده اول. کسانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم قرائت می‌شود (به مضمون قبل قرائت شد)
رئیس- مخالفی ندارد؟
(گفته شد خیر)
آقایانی که ماده دوم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. در کلیاتش هم مخالفی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس- رأی می‌گیریم به مجموع دو ماده کسانی که تصویب می‌نمایند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- ببخشید بنده اشتباه کردم باید با ورقه رأی گرفت. رأی می‌گیریم با ورقه. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا کبود خواهند داد.
(اخذ و استخراج آراء به عمل آمده به شرح ذیل نتیجه حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول، ۵۱
رئیس- به عده پنجاه و یک رأی تصویب شد.
(خبر کمیسیون بودجه راجع به استخدام موسیو ترنینسکی برای راه آهن آذربایجان به شرح آتی قرائت شد)
کمیسیون بودجه در جلسه قبل از ظهر جمعه ۲۲ جوزا ۱۳۰۲ کنترات موسیو ترنینسکی لهستانی را تحت نظر در آورده مواد ذیل را برای تصویب مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید:
ماده اول- دولت علیه ایران مجاز است موسیو ترنینسکی لهستانی را برای استخدام وزارت فواید عامه به سمت مهندس متخصص راه آهن آذربایجان کنترات نماید.
ماده دوم- دولت علیه ایران قبول می‌کند که سالیانه مبلغ چهار هزار و هشتصد تومان در مقابل خدمات مشارالیه در دوازده قسط متساوی در آخر هر برج شمسی به مشارالیه بپردازد.
ماده سوم- مدت استخدام موسیو ترنینسکی از تاریخ اول حمل تنگوزئیل ۱۳۰۲ برای مدت یک سال خواهد بود.
ماده چهارم- دولت مجاز است بر طبق ماده ۲ قانون کنترات مستخدمین خارجه مصوبه بیست و سوم عقرب ۱۳۰۱ سایر شرایط را تعیین و کنترات موسیو ترنینسکی لهستانی را امضاء نماید.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- موافقم
رئیس- آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب- از قراری که آقای حاج مخبرالسلطنه وزیر فواید عامه کابینه سابق اظهار می‌کردند اداره کردن این راه آهن نهصد هزار تومان خرج دارد خوب است اول دولت تهیه این مبلغ را برای این راه بکند بعد مستخدم اجیر نماید واِلا همین طور بی مصرف بماند و یک مستخدمی هم اجیر شود بدون اینکه استفاده بتوان از او کرد فایده ندارد.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده در نظر ندارم که آقای حاج مخبرالسلطنه چنین فرمایشی فرموده باشند ولی در هر صورت آقایان تصدیق می‌فرمایند که این راه آهن فعلاً وجود دارد و اگر همچو مذاکره شده باشد در جواب سئوال بنده بوده است که فرمودند برای تکمیل و رفع نواقص این راه یک مخارجی باید بشود تا به جریان بیفتد علی ایحال چه خرج بشود چه نشود محتاجند بوجود یک نفر متخصص و این شخص هم متخصص است و هم مهندس و راه آهن تبریز را خودش درست کرده و به مملکت خیلی خدمت کرده است و ده پانزده سال است در این راه خدمت کرده و حالا هم رسماً کنترات و داخل استخدام دولت می‌شود و گمان می‌کنم از استخدام این شخص هم دولت هیچ ضرری نبرد.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم برای دخول در شور. آقایانی که شور در مواد را تصدیق می‌کنند قیام فرمایند
(عده زیادی برخاستند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول قرائت می‌شود (به مضمون قبل قرائت شد)
رئیس- مخالفی نیست؟ آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- این شخص متخصص را آنچه که بنده شنیده‌ام همان شخصی بوده است که سال‌ها در این راه مشغول خدمت بوده و بواسطه وجود این شخص یک سلسله خساراتی متوجه این راه شده و گمان نمی‌کنم بشود به این شخص اعتماد کرد و اگر از برای راه آهن آذربایجان که یک منبع عمده ثروت و وسیله خوبی برای تجارت و اقتصادیات این مملکت است یک شخص بهتر و متخصص تری کنترات بشود بهتر است زیرا این راه آهن شخص کافی و لایقی لازم دارد و از دادن حقوق کافی هم مجلس شورای ملی هیچوقت مضایقه نخواهد کرد. بنابراین بنده با این کنترات موافق نیستم. (جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده اول. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم (به مضمون سابق قرائت شد)
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- موافقم
رئیس- آقای محمد ولی میرزا چطور؟
محمد ولی میرزا- موافقم
رئیس- آقای فیوضات هم موافقند؟
فیوضات- بنده هم موافقم
رئیس- پس مخالفی نیست؟
(اظهاری نشد)
رأی می‌گیریم به ماده دوم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
تصویب شد. ماده سوم قرائت می‌شود (به مضمون سابق قرائت شد)
رئیس- آقای میرزا علی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- بنده یک سال را کم می دانم
(خنده بین نمایندگان)
چون در این مدت یک سال این شخص باید مشغول عملیات بشود و تشخیص بدهد که خرابی‌های این راه از کجا است و بنده عقیده‌ام این است که لااقل مدتش باید به دو سال باشد.
معاون وزارت فواید عامه- این شخص هیجده سال است در این راه آهن مشغول خدمت بوده و خدماتی در این راه نموده است و اطلاعاتش را تقدیم نموده و عجالتاً برای یک سال کنترات می‌شود و این مدت هم بعد اگر لازم شد البته مجدداً به مجلس مقدس شورای ملی پیشنهاد می‌شود. (جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده سوم. تصویب کنندگان ماده سوم قیام فرمایند
(عده زیادی از نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده چهارم (به شرح سابق قرائت گردید)
رئیس- این ماده هم ایرادی ندارد؟
(اظهاری نشد)
کسانی که این ماده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده زیادی برخاستند)
تصویب شد. در کلیاتش مخالفی نیست؟ آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب- عرض می‌کنم این چهار هزار و هشتصد تومان چیزی نیست ولی متصل از این لوایح پیشنهاد می‌شود پنج هزار تومان شش هزار تومان هفت هزار تومان نمی دانم محل این‌ها از کجا است؟ آقای معاون که فرمودند این شخص برای مطالعه استخدام می‌شود.
معاون وزارت فواید عامه- بنده همچو عرضی نکردم.
حاج میرزا عبدالوهاب- بنده عقیده دارم اول دولت پول تهیه کند بعد برای راه متخصص بیاورد واِلا ما پی در پی پول بدهیم و آن‌ها بنشینند مطالعه کنند فایده ندارد.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم با ورقه. کسانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا ورقه کبود خواهند داد.
(اخذ و استخراج آراء به عمل آمده نتیجه به طریق ذیل حاصل گردید)
ورقه سفید علامت قبول، ۵۴
رئیس- با پنجاه و چهار رأی تصویب شد. یک راپُرت دیگر مانده است قرائت شده رأی می‌گیریم بعد تنفس داده می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه در جلسه ۲۳ جوزا لایحه نمره ۱۱۷۹ دولت را تحت شور و مطالعه قرار داده ماده واحده ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید:
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است از محل اعتبار هذه‌السنه تنگوزئیل مستمریات و شهریه از تاریخ فوت مرحوم حاج میرزا علی محمد دولت آبادی ماهی مبلغ یکصد و پنجاه تومان به شرح ذیل به یک نفر عیال و چهار نفر اولاد آن مرحوم مادامی که شوهر اختیار نکرده ماهیانه چهل تومان
آقا مجتبی پسر اکبر آن مرحوم تا سن بیست سالگی ماهیانه ۳۰ تومان
آقا مصطفی پسر دوم آن مرحوم تا سن بیست سالگی ماهیانه ۳۰ تومان
آقا جواد پسر سوم آن مرحوم تا سن بیست سالگی ماهیانه ۳۰ تومان
صبیه آن مرحوم تا موقعی که شوهر اختیار نکرده ماهیانه ۲۰ تومان
رئیس- مخالفی نیست؟
اقبال‌السلطان- بنده مخالفم
رئیس- بفرمائید
اقبال‌السلطان- مخالفت بنده از این جهت نیست که به ورثه مرحوم حاجی میرزا علی محمد حقوق داده نشود بلکه مخالفت بنده محض این است که یکی از پسرهای مرحوم میرزا علی محمد دولت‌آبادی به این سنی که در این لایحه معین شده است رسیده است و عقیده بنده این است که یک مدتی برایش معین بشود تا آن‌ها بتوانند یک زندگانی بکنند واِلا اگر این قانون بگذرد دکتر میلیسپو نخواهد داد بنابراین باید یک مدت معینی را در این لایحه قرار داد.
مخبر- این نظر مخالفتی که آقای اقبال السلطان فرمودند در حقیقت به مخالفت نباید تعبیر کرد بله موافقت بود حق هم همین است که ایشان فرمودند ماها هم در مورد ورثه مرحوم حاج میرزا علی غیر از نظر موافقت نظر دیگری نداریم در کمیسیون هم همین طور منظور نظر واقع شده بود و پیشنهادی که دولت تقدیم کرده بود همین طور بود ولی در کمیسیون با احساساتی که اعضای کمیسیون داشتند اینطور در نظر گرفتند که نقض یک سابقه‌ای که در مجلس گذشته شده است نکنیم و یقین دارم نزدیک ترین اشخاص با اخلاق آن مرحوم آشنا هستند تصدیق می‌کنند این ترتیبی که نوشته شده مجری شود بهتر خواهد بود.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
آقا سید یعقوب- نخیر کافی نیست. این مبلغ کم است و بنده عرض دارم ....
رئیس- بیش از آنچه دولت پیشنهاد کرده نمی‌توانید پیشنهاد کنید.
آقا سید یعقوب- اجازه می فرمائید دو کلمه عرض کنم.
رئیس- بفرمائید
آقا سید یعقوب- بنده خواستم از آقای وزیر مالیه سئوال کنم اینکه این جا نوشته شده است از محل مستمریات آیا یک همچو محلی در ضمن مستمریات موجود هست که تحمیل بر بودجه تعدیل شده مملکت نشود یا خیر؟ اگر محلی هست که عرضی ندارم و اگر محلی ندارد از چه محل پرداخته می‌شود چون در صورت مستمریاتی که به مجلس آمد و تصویب شد آن مستمریاتی که قطع شد جزو عواید دولت شد بنابراین در آن جا یک محلی موجود نیست و استدعا می‌کنم آقای وزیر مالیه توضیح بدهند که این مبلغ بر بودجه تعدیل شده اضافه نمی‌شود و در مستمریات محل هست که این مبلغ پرداخته شود چون بنده می‌ترسم که خدای نکرده تعدیل بودجه که این قدر ما برایش زحمت کشیدیم بهم بخورد.
وزیر مالیه- محض استحضار نماینده محترم عرض می‌کنم که این مبلغ زاید بر بوده مملکت نیست و دلیلش هم همین است که این جا نوشته شده که از محل مستمریات پرداخته خواهد شد و نیز این را هم عرض می‌کنم که مستمریات یک چیز ثابت و لاینفری نیست البته بعضی از صاحبان مستمریات بعد از عمر طبیعی از بین می‌روند و بعضی هم داخل در خدمت دولت می‌شوند و پس از آن دیگر مستمری آن‌ها تأدیه نخواهد شد و مسلماً هر سال از این راه یک صرفه جوئی‌هایی می‌شود به این ملاحظه دولت این مبلغ را از محل مستمریات منظور نموده
(بعضی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده واحده. کسانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا ورقه کبود خواهند داد.
(اخذ آراء به عمل آمده نتیجه به شرح ذیل حاصل گردید):
ورقه سفید علامت قبول ۴۸
رئیس- با ۴۸ رأی تصویب شد. از حالا تا سه بعد از ظهر تنفس داده می‌شود و از سه بعد از ظهر تا یک به غروب جلسه تشکیل شده و لوایح مهم دیگری که رسیده و باید از مجلس بگذرد مطرح خواهد شد.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از دو ساعت و نیم مجدداً تشکیل گردید)
رئیس‌الوزراء- روزی که بنده کابینه را به مجلس مقدس معرفی کردم راجع به پروگرام کابینه چیزی عرض نکردم به تصور اینکه پس از مطالعه یک پروگرامی به مجلس مقدس تقدیم نمایم ولی اگر گرفتاری این چند روزه و اشتغال به کارهای فوق العاده هیئت وزراء مجال نداد آن پروگرام را تقدیم مجلس مقدس شورای ملی نمایم و از طرف دیگر هم لازم می دانم مجلس شورای ملی از مشی کابینه حاضره مسبوق و مستحضر باشند لهذا عجالتاً اکتفا می‌کنم به خطوط برجسته پروگرام. البته در سیاست خارجه مشی و مسلک دولت حفظ و تشیید مبانی و وداد و دوستی خواهد بود با دُوَل متحابه با محفوظ ماندن اصل منافع دولت ایران (صحیح است) در سیاست داخله هم اموری که منظور نظر دولت خواهد بود تسریع در امر انتخابات و اینکه بزودی مجلس شورای ملی افتتاح و به کارهائی که لازم است مبادرت بشود و بعد از این مطلب دولت کمال جد و جهد را خواهد داشت که یک زمینه‌ها و لوایحی راجع به مسائل اقتصادی که کمال اهمیت را از برای این مملکت دارد تهیه نماید انشاءالله پس از افتتاح مجلس شورای ملی زودتر این مسائل پیشرفت نماید و دیگر البته از وظایف دولت خواهد بود که نظارت نماید در اجرای قوانین خاصه بودجه که از مجلس گذشته و سعی وافی کند که از حدود قوانین و بودجه تخلف نشود. این است اهم اموری که این دولت در تحت نظر دارد و البته بعد از این مطالب مسائل دیگری هم هست که در درجه ثانی و ثالث است.
(از طرف مجلس- صحیح است)
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- این جمله که آقای مشیرالدوله رئیس‌الوزراء فرمودند قولی است که جملگی بر آنند و همه ماها در آن خصوص متفق الکلمه هستیم و همانطور که ملاحظه شد مجلس به اتفاق آراء اظهار اعتماد به شخص ایشان کرد
(از طرف نمایندگان- صحیح است)
و امیدوار هستیم به خواست خداوند ایشان موفق شوند بزودی پروگرام خود را کاملاً به محل عمل بیاورند و موفق شوند دوره پنجم را به زودی افتتاح بفرمایند و آنچه که عمل فرموده‌اند به نظر وکلاء برسانند که باعث خرسندی عموم اهالی مملکت بشود. البته با بودن رئیس‌الوزراء مثل ایشان و هیئت دولتی که تشکیل داده‌اند همه ماها امیدوار هستیم که انتخابات با نهایت بی طرفی تکمیل شود و به زودی ببینیم این بنا دارای نمایندگان جدید خواهند بود و نمایندگان مشغول خدمات خودشان خواهند شد. با کمال حسن ظن و اعتمادی که به هیئت دولت دارم برای یادآوری این جمله را عرض می‌کنم هر چند محتاج به ذکر نیست زیرا مطابق ماده قانون اساسی است که بدون تصویب مجلس شورای ملی نه دیناری می‌توان از ملت به عنوان مالیات گرفت و نه می‌توان دیناری بدون تصویب مجلس شورای ملی پرداخت. بنابراین تکرار می‌کنم و البته در موقع فترت (که امیدوارم دوره اش خیلی مختصر باشد) این هیئت دولت بهیچوجه اجازه نمی‌دهد خرجی بشود یا اینکه جمعی برای مملکت تهیه شود مگر اینکه در دوره چهارم تصویب شده باشد و همچنین به سایر ترتیباتی که مطابق قانون اساسی نیست اقدام نخواهد شد. از جمله استخدام اشخاص غیر ایرانی و کنترات آن‌ها در غیاب مجلس که در این موضوع هم قبلاً یک عده از نمایندگان پیشنهادی کرده‌اند که در این موقع آخر به عنوان تصمیم مجلس دوره چهارم به دولت تذکر داده شد و اگر اجازه می‌دهند به عرض آقایان می‌رسانم و آن تصمیم این است که می‌خوانم: نظر به ماده ۱۱ قانون استخدام که مقرر داشته است عموم مستخدمین خارجی دولت علیه بر طبق کنترات مخصوص استخدام می‌شوند نظر به اینکه دوره تقنینیه چهارم نزدیک به انقضاء است و البته در غیبت مجلس هیچ نوع کنتراتی قابل تصویب و تصدیق نیست؛ نظر به اینکه ممکن است در بعضی از دوائر دولتی بعضی از مستخدمین خارجی باشند که یا کنترات آن‌ها تصویب نشده و یا اساساً بدون کنترات استخدام شده‌اند؛ لهذا مجلس شورای ملی تصمیم و به دولت اعلام می‌دارد که از اول سرطان ۱۳۰۲ هیچ خارجی بدون کنترات مصوبه حق خدمت در ادارات دولتی و اخذ حقوق از خزانه مملکتی را ندارد.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- وقت مجلس مضیق است و بعد از اظهارات آقای رئیس‌الوزراء آقای سلیمان میرزا به وکالت از طرف همه ماها آن فرمایشات را فرمودند بنده هم گر چه نمی‌خواهم وقت مجلس را با کارهای مهمی که دارد تلف کنم ولیکن به نوبه خودم می‌خواهم از آقای رئیس‌الوزراء تشکر کرده باشم و هم در اظهاراتی که فرمودند خواستم جواباً عرایضی عرض کرده باشم. امروز ماها که از این جا خارج می‌شویم با اعتماد و اطمینان کامل می‌رویم و تمام این اظهاراتی که فرمودند عین آرزو و آمال ما است که در مدت چند روزه فترت کاملاً مراعات شود و البته مراعات هم خواهد شد و هیچ تردیدی نداریم که تمام جد و جهد و مساعی جمیله ایشان صرف این دو مطلبی که فرمودند یکی راجع به حفظ مناسبات خارجی با حفظ منافع ایران و یکی هم راجع به تسریع در امر انتخابات که هر دو نقطه نظر اصلی ما است می‌شود. یک مطلب دیگر هم که می‌توانم این جا عرض کنم این است که ما در پایان دوره چهارم موقعی از هم جدا می‌شویم و خیلی خوشوقت هستیم که اختلاف نظری که بین ماها بوده است رفع و در انقضای دوره هم متفق الکلمه با یک اطمینان و اعتماد کاملی این مملکت را به دست آقای مشیرالدوله رئیس‌الوزراء می‌سپاریم و می‌رویم و اگر در موقع هر کار از ماها فرد فرداً ساخته شود برای موافقت و مساعدت و وحدت نظری که در این جا داشتیم در خارج هم مضایقه ننموده و مابین خودمان در خارج هم این وحدت نظر مقدس را خواهم داشت.
رئیس- داخل دستور می‌شویم. یک مطلب مهمی است که قبلاً عنوان می‌شود. (لایحه راجع به اعانه مصیبت زدگان تربت به مضمون ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه لایحه دولت را راجع به اعانه مصیبت زدگان تربت به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده واحده- دولت مجاز است برای اعانه مصیبت زدگان تربت مبلغ پنجاه هزار تومان به مصرف برساند محل این اعتبار از صرفه جوئی‌هایی خواهد بود که از بودجه کل مملکتی در ضمن عمل حاصل خواهد شد.
رئیس- آقای آقا میرزا علی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- عرض ندارم
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام- آقای رئیس‌الوزراء وعده فرمودند که دو مطلب بود یکی رعایت اهالی تربت و دیگر رعایت معارف ولایات و تقریباً قول دادند که یک مبلغی برای تربتی‌ها و یک مبلغی هم برای معارف ولایات محظور دارند و بنده متأسّف هستم که با آنکه آقای رئیس‌الوزراء در کابینه اولشان هم وعده فرمودند رعایت معارف ولایات را بفرمایند باز حالا در این لایحه رعایت آن‌ها مطلب نفرموده‌اند و این لایحه راجع به یک مطلب بیشتر نیست.
نصرت‌الدوله- این اظهار آقای شیخ‌الاسلام را بنده از طرف کمیسیون توضیح عرض می‌کنم. آقای رئیس‌الوزراء در نظر داشتند و می‌خواستند کی مبلغی به معارف ولایات تخصیص بدهند لکن ملاحظه کردند که مبادا توازن بودجه از بین برود این بود که این مبلغ را هم با مراجعه به رئیس کل مالیه از محل صرفه جوئی که در بودجه‌ها می‌شود پیشنهاد کردند و اگر ممکن بود بیش از این صرفه جوئی می‌کردند لکن کمیسیون و دولت تصور کردند که شاید بیش از این صرفه جوئی ممکن نباشد.
رئیس- آقایانی که ماده واحده را تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد.
(اخذ آراء به عمل آمده و آقایان امیر ناصر و منتصرالملک استخراج نمودند نتیجه به قرار ذیل حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۶۷
رئیس- عده حضار ۷۳ به عده ۶۷ رأی تصویب شد.
(لایحه راجع به ۲۵ هزار تومان حقوق اتباع خارجه در وزارت فواید عامه به مضمون ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه لایحه ۲۰۲۵ وزارت فواید عامه را راجع به بیست و پنج هزار تومان حقوق مستخدمین اتباع خارجه که در وزارت فواید عامه مشغول بوده‌اند تحت مطالعه و دقت در آورده ماده واحده ذیل را برای تصویب مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده واحده- به وزارت فواید عامه اجازه داده می‌شود که مبلغ ۲۵ هزار تومان از محل اعتبار ساختمان حقوق اتباع خارجه را که فعلاً بدون کنترات در آن وزارتخانه مشغول خدمت بوده و مطابق قانون استخدام منفصلند در صورتی که در بودجه آن وزارتخانه منظور شده باشد تا اول سرطان ۱۳۰۲ بپردازند.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- موافقم
رئیس- آقای سهام‌السلطان (اجازه)
سهام‌السلطان- بنده هم موافقم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده خواستم از نماینده وزارت فواید عامه سئوال کنم که این‌ها چکار می کرده و چه بوده‌اند حالا که به سلامت می‌خواهند تشریف ببرند در چه کاری بوده‌اند و چه می‌کردند این را توضیح بدهند
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- اگر کافی می دانید رأی می‌گیریم. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد. (اخذ آراء به عمل آمده و پس از تعداد اوراق نتیجه به قرار ذیل حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۵۵ رأی
رئیس- با ۵۵ رأی تصویب شد.
رئیس‌الوزراء- راجع به قطعنامه‌ای که در مجلس قرائت شد کاملاً قبول دارم ولی به شرط اینکه یک همچو جمله در آخر آن علاوه شود که دولت بتواند در واقع مطابق این قطعنامه رفتار کند اشخاصی که کنترات نامه رسمی در دست دارند تا انقضاء مدت کنترات در خدمت باقی خواهند بود خواهش می‌کنم به این قطعنامه علاوه شود.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- در این قطعنامه که نوشته شده نظر طرح قانونی نبوده و چنانچه ملاحظه می فرمائید مفاد این قطعنامه اجرای ماده ۱۱ قانون استخدام است و چیز تازه‌ای نیست این نظر آقای رئیس‌الوزراء را هم تصور می‌کنم تمام امضا کنندگان قطعنامه قبول داشته باشند.
(از طرف نمایندگان- صحیح است)
لیکن چون این قطعنامه یک نوع اظهار عقیده است و قانون نیست که ما آن را ماده بندی کنیم و تصویب کنیم به این جهت تصور می‌کنم اخذ رأی لزومی نداشته باشد خود بنده هم این قطعنامه را تحریر کرده‌ام و کاملاً از نیات آقایانی که آن را امضاء کرده‌اند اطلاع دارم و تصور می‌کنم الحاق این مسئله به این قطعنامه ضرورتی نداشته باشد لکن اگر هم ضمیمه شود اشکالی ندارد.
رئیس- آقای شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده با اضافه یک کلمه هم به این قطعنامه مخالفم ولی در صورتی که دولت نخواهد یک اشخاصی را نگاهدارد آن یک مرحله ثانوی است و باید حل بشود لکن بنده بطور کلی با رأی دادن به اینکه هر یک از اتباع خارجه در دوره‌های فترت یک کنترات‌هایی داشته‌اند باقی باشند مخالفم و حالا بیش از این نمی‌خواهم توضیح بدهم که مبادا یک مشکلاتی پیش بیاید.
رئیس‌الوزراء- هر قانونی مربوط به مابعد خودش می‌شود و به ماقبل حکم نمی‌کند. دولت یک تعهداتی نسبت به یک شخص خارجی کرده است البته باید آن تعهدات را اجرا نمایند البته بعد از این باید کنترات‌ها به مجلس بیاید لکن بعضی کنترات‌ها هست که به تصویب مجلس نرسیده است و از این حیث دولت دچار محظورات زیادی خواهد شد و به عقیده بنده بالاخره دولت باید کنترات آن‌ها را فسخ کند و یک وجهی به آن‌ها بدهد که بروند و مبلغ زیادی ضرر دولت خواهد شد و برای احتراز از این ضرر بنده پیشنهاد می‌کنم که اگر بنا باشد راجع به قطعنامه رأی داده شود یک همچو عبارتی هم در آن قطعنامه ضمیمه شود.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- بلی در صورتی که به قطعنامه رأی گرفته شود این عبارت را هم قید می‌کنم.
رئیس- آن قطعنامه را از بنده گرفتند.
رئیس‌الوزراء- این یک تذکری بود که به مجلس دادم و همین طوری که شده تذکر مجلس را یادداشت کردم خواهش می‌کنم آقایان نمایندگان هم تذکر بنده را یادداشت کنند.
(لایحه راجع به ورثه آقا میرزا مجید حسین رئیس عدلیه تربت به مضمون ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه لایحه نمره ۱۲۹۸۳۰ وزارت عدلیه را پس از کسب نظر وزارت مالیه تحت مطالعه در آورده و ماده واحده ذیل را پیشنهاد مجلس مقدس می‌نماید.
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است مبلغ پنج تومان علاوه بر ده تومان که مطابق قانون شهریه پرداخته می‌شود در حق ورثه مرحوم آقا میرزا محمد حسین رئیس سابق عدلیه تربت تأدیه نماید که جمعاً ماهی پانزده تومان از محل اعتبار مصوبه برای مستمریات و شهریه به بازماندگان آن مرحوم بطور شهریه پرداخت نماید.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده در این موضوع نظر مخالفتی و موافقتی ندارم که اظهار کنم ولی عرض بنده راجع به لایحه سابق بود که آقای آقا سید یعقوب یک سئوالی کردند و از طرف کمیسیون یا از طرف دولت جواب سئوال ایشان داده نشد و گفتند کافی است. بنده می‌خواستم عرض کنم مجلس برای این است که مسائل مطرح و درست حل شود و معترض را قانع کند بنده با این طرز که هنوز مطلب مذاکره نشده آقایان بگویند مذاکرات کافی است مخالفم و در موضوع این لایحه هم حرفی ندارم.
رئیس- این تذکری که دادید برای مجلس پنجم بدرد می‌خورد. رأی می‌گیریم به این لایحه. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد.
(در این موقع اخذ و استخراج آراء به عمل آمده نتیجه به این نحو حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۵۵
رئیس- با ۵۵ رأی تصویب شد. راپُرت کمیسیون بودجه راجع به مستمری اعضاء وزارت پست و تلگراف به مضمون ذیل قرائت شد.
کمیسیون بودجه لایحه ۱۵۴۹ دولت را راجع به مستمری و حقوق تقاعدی اجزاء ادارات پست و تلگراف تحت مطالعه و دقت در آورده پیشنهادی دولت را مورد قبول ندانسته ماده واحده ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد و تقدیم می‌نماید.
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است از مبلغ ۴۴۰۰۰ تومان مستمریات و حقوق اعضاء و اجزای اداره پست و اداره تلگراف آنچه با قانون استخدام تطبیق نماید از محل اعتبار شهریه و مستمریات کارسازی دارند.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- موافقم
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده راجع به این موضوع عرضی ندارم ولی عرض بنده راجع به فرمایشی است که آقای رئیس فرمودند تذکری که بنده دادم برای مجلس پنجم خوب است. راست است مجلس چهارم یک ساعت دیگر منقضی می‌شود.
رئیس- این راجع به این موضوع است؟
(از طرف نمایندگان- خیر)
(آقای حائری‌زاده سکوت نمودند)
رئیس- رأی گرفته می‌شود به این راپُرت. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید.
نصرت‌الدوله- این خرج تازه نیست و با ورقه رأی گرفتن لزومی ندارد. برای اینکه در حدود مصوبه مجلس است و پرداخت آن یک تحمیل جدیدی بر بودجه مملکت نیست موضوع راپُرت این است که این شهریه مستمری تطبیق با قانون استخدام بشود.
رئیس- خب آقایانی که این راپُرت را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
(لایحه راجع به حقوق آقا میرزا محمد صادق طباطبائی به مضمون ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه لایحه ۴۱۸۸۲ دولت را راجع به شهریه آقای آقا میرزا محمد صادق طباطبائی تحت مطالعه و دقت در آورده مواد ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید:
ماده اول- وزارت مالیه مجاز است ماهی هشتاد تومان خرج تحصیل در باره دو نفر اولاد آقای آقا میرزا محمد صادق طباطبائی تا مدت ده سال به شرط اشتغال به تحصیل پرداخت نماید.
ماده دوم- ماهی هشتاد تومان شهریه آقای طباطبائی از این تاریخ ضبط دولت می‌شود.
رئیس- آقای سهام‌السلطان (اجازه)
سهام‌السلطان- این شهریه که این جا نوشته شده شهریه است که به مرحوم آقا میرزا سید محمد طباطبائی پرداخته می‌شده بعد از ایشان همان طور که مال ورثه مرحوم آقا سید عبدالله به ورثه تقسیم شد مال آن مرحوم هم بین وراث تقسیم شد و هشتاد تومان از آن سهم آقای طباطبائی شد و ایشان چون نمی‌خواستند اسامی ایشان در دفتر شهریه بگیرها باشد و این وجه را دریافت کنند با هم دو نفر اولادشان مقرر کردند و تقاضا کردند نوشته شود برای خرج تحصیل آن‌ها و در کمیسیون مدت او را ده سال قرار دادند که در اروپا تحصیل کنند چون یکی از آقا زادگان طباطبائی در اروپاست و یکی هم در ایران است آنهم که در ایران م باشد مشغول تحصیل است بنده پیشنهادی کردم که در ماده اول نوشته شود از حالیه تا ده سال برای خرج تحصیل داده شود و شرط رفتن اروپا نباشد و این پیشنهاد را هم تقدیم کردم.
نصرت‌الدوله- بنده این پیشنهاد آقای سهام‌السلطان را از طرف کمیسیون بودجه قبول می‌کنم که قید رفتن به اروپا نباشد به عنوان خرج تحصیل مطلق باشد محدود به ده سال.
رئیس- اول باید دید در کلیاتش مخالفی هست یا نه؟ بعد باید در مواد مذاکره بشود. مخالفی هست؟
(جمعی گفتند خیر)
رئیس- رأی می‌گیریم برای ورود در شور مواد. آقایان که شور مواد را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول
(با اصلاح سابق‌الذکر به مضمون ذیل قرائت شد)
وزارت مالیه مجاز است ماهی هشتاد تومان خرج تحصیل درباره دو نفر اولاد آقای سید محمد صادق طباطبائی از تاریخ تصویب تا مدت ده سال بالسویه پرداخت نماید.
رئیس- آقایانی که این ماده را با این ترتیب تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم قرائت می‌شود
(به مضمون سابق قرائت شد)
رئیس- در ماده دوم مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- رأی می‌گیریم. آقایانی که ماده دوم را تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. در هر دو ماده می‌فرمایند رأی به قیام و قعود گرفته شود یا با ورقه؟
ارباب کیخسرو- اجازه می فرمائید؟
رئیس- بفرمائید
ارباب کیخسرو- عقیده بنده این است که اسم دو پسرشان قید شود چون اسم را ذکر نکرده‌اند.
رئیس- صحبت راجع به رأی می‌باشد.
ارباب کیخسرو- عقیده بنده این است چون هنوز رأی داده نشده اسمشان نوشته شود
(جمعی از نمایندگان اظهار نمودند با ورقه لازم نیست با قیام و قعود رأی گرفته شود)
رئیس- رأی با قیام و قعود گرفته می‌شود. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
(لایحه راجع به سیصد خروار جنس حق‌الارض آقا سلیم سنگ به مضمون ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه در جلسه ۲۳ جوزا لایحه نمره ۱۰۸۶۲ دولت را راجع به سیصد خروار حق‌الارض ورثه آقا سلیم سنگ را تحت شور و مطالعه قرار داده و نظر به اینکه این موضوع در کمیسیون بودجه سنه ماضیه ایت ئیل ۱۳۰۱ مورد توجه واقع شده است و راپُرت آن به مجلس شورای ملی تقدیم و در مجلس برای جلب نظر هیئت دولت و مستشار کل مالیه ثانیاً به وزارت مالیه ارجاع شده بود اینکه که لایحه مذکوره از طرف دولت پیشنهاد شده کمیسیون بودجه آن را تصدیق و ماده واحده ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید:
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است که سیصد خروار شلتوک را حق‌الارض ورثه آقا سلیم سنگ در هر سنه مطابق نرخ عادله شلتوک در سر محصول کارسازی داشته و از بابت سنه ماضیه ایت ئیل ۱۳۰۱ و هذه السنه تنگوزئیل ۱۳۰۲ حق‌الارض مزبور را از قرار خرواری (بوقربده بیست من است) دو تومان تأدیه و پرداخت نماید.
رئیس- آقای حاج نصیرالسلطنه (اجازه)
حاج نصیرالسلطنه- موافقم
رئیس- آقای شیخ‌العراقین (اجازه)
شیخ‌العراقین- بنده هم موافقم
رئیس- آقای داور (اجازه)
آقا میرزا علی اکبر داور- بنده هم موافقم
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده مخالفم در کمیسیون بودجه موقعی که بنده بودم آقای امیر ناصر از طرف کمیسیون مأمور شدند که با ورثه مذاکره کنند و قدری تخفیف بگیرند که جرح و تعدیل شود بالاخره ایشان رفتند با ورثه مذاکره کردند قرار شد شصت خروار تخفیف بدهند به دولت چهل خروار دیگر را به قیمت عادله پولش را دریافت کنند تعجب می‌کنم کمیسیون بودجه با این سابقه چرا تمام سیصد خروار را تصویب کرده‌اند.
امیر ناصر- اجازه می فرمائید جواب عرض کنم.
رئیس- بفرمائید
امیر ناصر- آن موقعی که بنده از طرف کمیسیون مأمور شدم و شصت خروار از قرار صد بیست کسر شد بنا نبود که تسعیر شود مقرر شد عین جنس داده شود ولی حالا که خرواری دو تومان بوقربلده تسعیر می‌کنند باید ه مان مقدار سیصد خروار به آنان داده شود.
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم با ورقه. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد
(در این موقع اخذ و استخراج آراء به عمل آمده و نتیجه به قرار ذیل حاصل شد)
عده حضار ۷۱ ورقه سفید علامت قبول ۳۹
رئیس- عده حضار ۷۱ با سی و نه رأی تصویب شد.
(راپُرت کمیسیون بودجه راجع به کسر بودجه مدارس حومه تهران به شرح ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه لایحه ۹۳۱۴ وزارت معارف راجع به مبلغ دو هزار و نهصد و بیست و هفت تومان کسر بودجه مدارس حومه تهران را تحت مطالعه و دقت در آورده و ماده واحده ذیل را پیشنهاد مجلس مقدس می‌نماید.
ماده واحده- مجلس شورای ملی به وزارت مالیه اجازه می‌دهد که مبلغ دو هزار و نهصد و بیست و هفت تومان کسر بودجه مدارس تهران را از اول حمل تا آخر حوت سنه ماضیه ایت ئیل ۱۳۰۱ علاوه بر بودجه وزارت معارف پرداخت نمایند.
رئیس- آقای سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده خودم را حاضر کرده‌ام که در این جا مورد ملامت واقع شوم و نمک معارف پروری نداشته باشم بنده این را به خودم می‌خرم و یک سئوالی می‌کنم با اینکه می دانم هر لایحه که از کمیسیون برسد تصویب خواهد شد. سئوال بنده این است که با اینکه بودجه تعدیل شده و محل اعتباری هم که دولت پیشنهاد نموده و مجلس تصویب کرده تمام شده آیا این را از چه محل خواهد پرداخت. معارف محترم و در مرتبه اعلی و اول واقع است ولی معارف فرع بر دارائی و فرع بر بقاء و استقلال مملکت است که این‌ها محلش از کجا است و آیا جلب نظر رئیس مالیه را کرده‌اند یا نه؟ اگر آقای معاون وزارت مالیه اطلاع دارند خوب است بفرمایند که محلش از کجا است که بنده هم قانع شوم.
معاون وزارت معارف- مدارس حومه تهران از سنه ۱۲۲۷ از دو محل حقوق می‌گرفت یکی در قسمت بودجه وزارت معارف یکی هم از محل خرواری یک قران و تومانی دویست دینار از سنه گذشته عوارض مالیاتی خرواری یک قران و تومانی دویست دینار جزء عایدات وزارت مالیه شد از آن موقع مدارس حومه تهران این قسمت حقوق خودشان را نتوانستند بگیرند و معوق ماند و اصل مبلغ هم زیادتر از این بود بالاخره این مبلغ در کمیسیون بودجه تصویب شد و این مبلغ از محل عوارض خرواری یک قران و تومانی دویست دینار است.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده این فرمایش را که می‌فرمایند مدارس حومه تهران محل حقوقش را از بودجه وزارت معارف و یک پول نامشروع خرواری یک قران و تومانی دویست دینار بوده است و حالا وزارت مالیه این پول نامشروع را جزء عواید خود ضبط نموده است به این فرمایش آقای معاون اعتراض دارم برای اینکه سال گذشته در کابینه آقای مشیرالدوله بود که بنا شد آن پول نامشروع از مردم گرفته نشود و متروک گردد و یک مبلغی برای مدارس در ولایات که تأسیس شده است تخصیص بدهند و کمک کنند و بعضی را هم منحل نمایند منجمله از مدارسی را که منحل نمودند یکی دو مدرسه بود در یزد که آن‌ها را منحل کردند من نمی دانم چرا دولت آن جائی را که در مقابل چشمان است جزء مملکت حساب می‌کنند ولی یک جائی که دور از مرکز است هر چه مکاتیب و تلگرافات و شکایت می‌کند گوش نمی‌دهند و کان لم یکن فرض می‌کنند و چون در خصوص مدارس تبعیض شده است بنده با این لایحه موافقتی ندارم
رئیس- آقای داور (اجازه)
میرزا علی اکبر خان داور- مسئله را که آقای آقا سید یعقوب راجع به محل فرمودند آقای معاون وزارت معارف توضیح دادند فقط چیزی را که نفرمودند این است که بنده عرض می‌کنم. از چند سال قبل به این طرف یک عوایدی دولت برای مدارس حومه تهران معین نموده بود که وصول شده و به مصرف می‌رسد سال گذشته که بنده در وزارت معارف بودم برای اینکه بودجه مدارس مرتب و معین باشد ناچار شدم از مالیه پرسیدم که تومانی یک عباسی و خرواری یک قران از چه محل تعیین می‌شود؟ وزارت مالیه صدی و سی هزار تومان پیش بینی کرد و مجلس هم آن را از برای مدارس ولایات تخصیص و رأی داده ولی اشتباهی که شد این بود که وزارت مالیه صورت عایدات تومانی یک عباسی و خرواری یک قران حومه تهران را نداده بود بعد از چندی معلوم شد که اختلاف نظری بین وزارت معارف در این خصوص پیدا شده و وزارت مالیه حقوق مدارس را نپرداخت و مدارس حومه تهران مجبور شدند یک مدتی تعطیل گردند. البته همه تصدیق می‌کنیم که در تمام نقاط ایران باید مدارس بقدر کفایت باشد ولی آقایان هم باید تصدیق بفرمایند که فعلاً این ترتیب مقدور نیست و امورات تدریجی است و باید از یک نقطه شروع شود تا به نقاط دیگر برسد البته باید سعی کرد که به زودی در سایر نقاط ایران هم مدرسه دایر کرد ولی عجالتاً این وجه متعلق به یک عده اشخاص است که چند ماه زحمت کشیده و تدریس کرده‌اند و هنوز حقوق خود را دریافت ننموده‌اند حالا می‌خواهند تصویب بفرمایند می‌خواهند تصویب نفرمایند.
(بعضی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا کبود خواهند داد
(اخذ و استخراج آراء به عمل آمده نتیجه به ترتیب ذیل حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۴۰
رئیس- با چهل رأی تصویب شد. راپُرت کمیسیون بودجه راجع به خرج تحصیل میرزا محمد خان قوام حضور به شرح ذیل قرائت شد:
کمیسیون بودجه لایحه ۱۰۵۴۱ دولت را راجع به خرج تحصیل میرزا محمد خان قوام حضور تحت مطالعه و دقت در آورده دو ماده ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده اول- به وزارت مالیه اجازه داده می‌شود ماهی هشتاد تومان به عنوان خرج تحصیل میرزا محمد خان قوام حضور از موقعی که برای تحصیل به خارجه می‌رود تا مدت هفت سال به شرط اقامت در خارجه و اشتغال به تحصیل پرداخت نماید.
ماده دوم- مبلغ یک هزار و پنجاه و هشت تومان مستمری مصوبه میرزا عبدالله خان معتمدالسلطنه از این تاریخ بکلی ضبط دولت می‌شود.
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- موافقم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- از آقای معاون مالیه خواستم سئوال کنم صورت مستمریاتی که در مجلس آمد و آقایان نمایندگان هم اطلاع دارند در آن صورت بعضی‌ها را تومانی دو ریال و بعضی تومانی پنج هزار و بعضی تومان تومان بود و از هزار تومان به بالا برگشت کرد و بنده راجع به مستمری آقای معتمدالسلطنه هیچ به نظرم نمی‌آید چقدر بود از هزار به بالا بود یا کمتر از هزار تومان بود. حالا اگر آن مستمری خودشان را می‌خواهند به عنوان شهریه در حق آقازاده شان برقرار کنند که هیچ واِلا اگر زیادتی خرج است بنده مخالفم.
معاون وزارت مالیه- در دفتر مستمریات این مبلغ به اسم آقای معتمدالسلطنه منظور داشت و حالا این مبلغ بر حسب میل خودشان به اسم آقازاده شان به عنوان شهریه پیشنهاد شده و مبلغ مستمری ایشان هم زیادتر از این مبلغ است آن مبلغ هم ضبط می‌شود و از آن مستمری این مبلغ پرداخته می‌شود.
رئیس- آقای آقا میرزا علی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- بنده گمان می‌کنم اگر آقای معتمدالسلطنه این وجه را تخصیص بدهند به یک عده فقرا و ضعفا بهتر باشد.
رئیس- آقای سلیمان میرزا
سلیمان میرزا- اگر تمام آقایان مستمری بگیرها این پیشنهاد را می‌کردند بنده فوراً رأی می‌دادم زیرا بالاخره این شهریه و مستمری‌ها داده می‌شود چه بهتر از این که این اشخاص تا ده بیست سال بگیرند و خرج تحصیل کنند و جوان‌های تحصیل کرده از برای ما بیرون بیایند. بنده تصور می‌کنم چون این خدمت به معارف است باید قبول و تصویب کرد.
رئیس- آقایانی که به شور مواد رأی می‌دهند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول
(به مضمون سابق قرائت شد)
رئیس- آقایانی که ماده اول را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم
(به مضمون سابق قرائت شد)
رئیس- کسانی که ماده دوم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. در کلیات مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- پس رأی می‌گیریم به هر دو ماده با قیام و قعود. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. فقط یک ربع ساعت تنفس داده می‌شود و بعد سه کنترات که در آن مذاکره می‌شود. آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- بنده گمان می‌کنم اگر این سه کنترات را هم حالا تمام کنیم بعد یک تنفس داده شود و بعد از تنفس صورت خلاصه مجلس‌های گذشته و امروز قرائت و تصویب شود بهتر است که در پایان جلسه هم آقایان عرایضی که دارند اگر ممکن شود عرض کنند.
رئیس- صورت جلسه امروز که حاضر نخواهد شد ولی صورت مجلس دیشب حاضر است که در پایان جلسه امروز قرائت می‌شود. راپُرت کمیسیون خارجه راجع به کنترات موسیو پیرو و موسیو شویو مطرح است
(راپُرت کمیسیون بودجه راجع به موسیو پیر به شرح ذیل قرائت شد)
کمیسیون خارجه لایحه ۴۹۱ دولت را راجع به استخدام موسیو پیر و موسیو شویو برای اداره پست تحت مطالعه و دقت در آورده استخدام مشارالیه را از نقطه نظر ملیت تصدی می‌نماید. مخبر کمیسیون (نصیرالسلطنه)
راپُرت کمیسیون بودجه راجع به موسیو پیر به شرح آتی قرائت شد و کمیسیون بودجه لایحه دولت را راجع به استخدام موسیو پیر تحت مطالعه در آورده مواد ذیل را برای تصویب مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده اول- دولت علیه ایران مجاز است موسیو امیل پیر تبعه بلژیک را برای خدمات اداره پست استخدام نماید.
ماده دوم- مدت استخدام مشارالیه دو سال است و ابتدای آن از اول عقرب ۱۳۰۲ خواهد بود.
ماده سوم- حقوق سالیانه موسوی پیر ۲۴۰۰ تومان خواهد بود.
ماده چهارم- دولت مجاز است بر طبق ماده دوم قانون کنترات مستخدمین خارجه مصوبه ۲۳ عقرب ۱۳۰۱ سایر شرایط را تعیین و کنترات موسیو پیر را امضاء نماید.
رئیس- در کلیات مخالفی نیست؟
سلیمان میرزا- راپُرت کمیسیون بودجه راجع به موسیو شویو هم عیناً مثل همین راپُرت است و ممکن است در این راپُرت کلمه موسیو شویو اضافه شود که به هر دو یک مرتبه رأی گرفته شود.
رئیس- بله اسباب تسهیل می‌شود
(کلمه مزبور به راپُرت سابق‌الذکر اضافه شد)
رئیس- آقای اقبال السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- موافقم
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- بنده از آقای معاون سئوالی داشتم. خواستم بدانم آیا قائل هستند که این آدم قابل هست و تخصص دارد یا اینکه باز هم این اداره محتاج به متخصص فنی خواهد شد این را توضیح بدهند که بنده ملتفت شوم.
معاون وزارت پست و تلگراف- تصدیق می‌کنم که این دو نفر متخصص هستند و هر دو نفر از اجزاء اداره پست بلژیک اند و عالم می‌باشند و اینکه فرمودند مستشار دیگری لازم است یا نه بنده عرض می‌کنم بلی لازم است و در مجلس پنجم تکلیفش معین خواهد شد.
رئیس- رأی می‌گیریم به شور در مواد. آقایانی که شور در مواد را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول
(به مضمون سابق قرائت شد)
رئیس- آقایانی که ماده اول را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم
(به شرح ذیل قرائت شد)
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- اظهارات آقای معاون راجع به تخصص مستخدمین رسمیت دارد ولکن عقیده بنده این است که یک نفر شخص متخصص تری باید برای اداره پست بیاوریم و دیگر اینکه عقیده دارم مدت کنترات این دو نفر یکسال بیشتر نباشد و در این خصوص پیشنهادی هم کرده و تقدیم می‌نمایم و زیادتر را هم عقیده ندارم.
نصرت‌الدوله- مخبر کمیسیون- بنده می‌خواهم از آقای حاج شیخ اسدالله تمنا کنم این پیشنهاد را نفرمایند. به علت اینکه اگر بنده این پیشنهاد را قبول نکردم و رأی گرفته شد و خدای نخواسته این پیشنهاد اکثریت پیدا کرد تکلیف چه می‌شود؟ آیا ممکن هست که ارجاع به کمیسیون بودجه شده دوباره به مجلس پیشنهاد شود؟ خیر ممکن نیست. چون وقت نداریم بنابراین، از آقای حاج شیخ اسدالله خواهش می‌کنم که از این پیشنهاد صرفنظر بفرمایند (جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- تصویب کنندگان ماده دوم قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده سوم
(به ترتیب سابق قرائت شد)
رئیس- کسانی که ماده سوم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(غالباً قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده چهارم
(به مضمون سابق‌الذکر قرائت شد)
رئیس- این ماده را هم تصویب می‌نمایند قیام فرمایند
(اکثر قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. در کلیاتش هم مخالفی نیست؟
(یک نفر از نمایندگان- خیر)
رئیس- پس رأی می‌گیریم با ورقه. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا کبود خواهند داد
(اخذ و استخراج آراء به عمل آمده نتیجه به این ترتیب حاصل شد)
عده حضار ۶۹ ورقه علامت قبول ۴۵
رئیس- عده حضار ۶۹- ۴۵ رأی تصویب شد.
(دو فقره راپُرت کمیسیون خارجه و بودجه راجع به کنترات موسیو وستداهل به مضمون ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه لایحه ۲۷۸۱ دولت را راجع به کنترات موسیو وستداهل تحت مطالعه و دقت در آورده دو ماده ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده اول- دولت علیه ایران مجاز است موسیو وستداهل سوئدی را برای ریاست تشکیلات نظمیه از اول حمل ۱۳۰۲ تا اول حمل ۱۳۰۳ با حقوق سالیانه هشت هزار تومان کنترات نماید.
ماده دوم- دولت مجاز است بر طبق ماده دوم قانون کنترات مستخدمین خارجه مصوبه ۲۳ عقرب ۱۳۰۲ سایر شرایط را تعیین کنترات موسیو وستداهل را امضاء نماید. کمیسیون خارجه لایحه ۲۷۸۱ دولت را راجع به استخدام موسیو وستداهل تحت مطالعه و دقت در آورده استخدام مزبور را از نقطه نظر ملیت تصدیق و تصویب می‌نماید.
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- موافقم
رئیس- آقای آقا میرزا علی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- دو سه ساعت پیش کنترات یک نفر رئیس کل گمرکات به مجلس آمد و با تحسین و تمجید قبول شد زیرا حسن خدمت از او مشهود شده ولیکن نسبت به این آدم نه تنها بنده بلکه گمان می‌کنم اگر آنچه در قلوب مردم خصوصاً از آزادی خواهان هست کشف نمایند خواهند دید که قلوب مردم بکلی از استخدام این آدم متنفر است بنده حالا نمی‌خواهم تاریخ استخدام این آدم و عملیات او را شرح بدهم لکن آقایان خوب است در نظر بیاورند که در ایام فترت این آدم نسبت به آزادی خواهان که برای فقط استقلال مملکت فداکاری می‌کردند مرتکب چه اموری می شده اشخاص را به خانه‌های مردم بدون اجازه ورود می داده آزادیخواهان را به محبس تاریک می‌برد تبعید می‌کرد از همه این‌ها گذشته مشهود است که این آدم یک تمایلاتی نسبت به بعضی مقامات دارد از این هم صرفنظر می‌کنم. یک نفر مستخدمی که ما اجیر می‌کنیم باید اقلاً طرف حسن ظن مردم باشد این آدم کاملاً طرف سوء ظن مردم است و به همچو آدمی که طرف سوء ظن است واگذار کردن ریاست نظمیه کار سهل و آسانی نیست بنده نمی دانم علت اینکه ما بایست این آدم را استخدام کنیم و در واقع نظمیه خودمان را به طریق تیول به او واگذار کنیم چیست؟ سال‌ها نظمیه در زیر دست این آدم بوده و الآن بنده اطلاع دارم یک اشخاص لایق و کافی برای اداره کردن نظمیه چه برای مرکز و چه برای ولایات داریم و خیلی بهتر و خوبتر از این شخص می‌توانند نظمیه را اداره کنند در هر صورت بنده با استخدام این شخص کاملاً مخالف هستم و گمان می‌کنم استخدامش یک اثرات خوبی هم نداشته باشد و امیدوارم نمایندگان محترم با عقیده من موافقت نموده و این راپُرت را بطور اتفاق رد کنند.
کفیل وزارت داخله- آقای کازرونی می‌فرمایند اشخاص لایقی هستند که می‌توانند نظمیه ایران را اداره کنند باید تصدیق بفرمایند که این آدم‌های لایق در نتیجه زحمات این شخص موجود شده‌اند زیرا تصدیق می‌فرمایید آن روزی که وستداهل سوئدی به ایران آمد ما یک نظمیه مرتبی نداشتیم و اگر یک نظرهای خوبی نسبت به او پیدا نشده است فقط و فقط بواسطه انقلابات ایام جنگ و کشمکش‌های موجوده آن زمان بوده است واِلا خدمات وستداهل چیزی نیست که انسان بتواند انکار کند فقط چیزی که هست موسیو وستداهل منتظر این است که به طریق کمپانی با او رفتار شود.
ارباب کیخسرو- فارسی بفرمائید
کفیل وزارت داخله- امیدواریم در تحت ریاست آقای مشیرالدوله رئیس‌الوزراء وزیر داخله اگر هم یک غفلت‌های کوچکی می شده است من بعدها نشود.
(جمعی گفتند- مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به دخول در شور مواد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول قرائت می‌شود
(به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- آقای میرزا علی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- باز هم بنده عقیده خود را عرض می‌کنم. استخدام این اثرات خوبی نداده و بعضی مطالب هست که اظهارش شایسته نیست و بنده هم امساک می‌کنم و عرض نمی‌کنم بعضی قضایا در زمان تصدی این آدم اتفاق افتاده از قبیل قتل استوار و غیره که مردم را قدری ظنین کرده و اگر چنانچه حقیقتاً ما می‌دانستیم اگر این آدم برود بکلی نظمیه ما متلاشی می‌شود باز ممکن بود به هر جهت بگذرانیم ولی اینطور نیست برای اینکه مردمان بسیار لایق بواسطه زحمت‌هایی که کشیده‌اند الآن موجودند بعلاوه ممکن است عوض این شخص از جاهای دیگر هم استخدام شود در هر حال بنده با استخدام این شخص بکلی مخالفم.
نصرت‌الدوله (مخبر)- اگر چه آقای کفیل وزارت داخله در موقع شور اظهاراتی کردند ولی چون آقای کازرونی نظریات خود را تکرار فرمودند بنده می‌خواهم از نقطه نظر کمیسیون چند کلمه در اظهارات آقای کفیل شرکت کنم. البته اگر کمیسیون با دولت موافقت نداشت پیشنهاد دولت در کمیسیون تصویب نمی‌شد. اولاً عدم رضایت مردم از رئیس نظمیه چیز خیلی مشکلی نیست بر عکس، ما در همه جای دنیا دیده‌ایم رؤسای نظمیه همیشه مورد ملامت و تهمت واقع می‌شوند. بنده خودم در خاطر دارم موسیو .... که سی سال رئیس نظمیه پاریس بود به قدری این آدم طرف نفرت و انزجار مردم بود که نداشت. لکن این ترتیب برای این است که اصلاً نظمیه یک وظائفی دارد که قابل این است شخص از آن انزجار پیدا کند. خود بنده یا جنابعالی هم شاید از کارهای برخلاف میل خودمان خوشمان نیاید. ثانیاً یک اشاره‌ای بعضی وقایع فرمودند که این قبیل وقایع اسف انگیزی که یکی از موادش را اسم بردند و منحصر به این نبود از این قبیل حوادث در این انقلاب خیلی اتفاق افتاد که نمی‌شود اسم برد ولی نمی‌شود گفت یک رئیس نظمیه مسئول این اتفاقات است زیرا تکالیف برای نظمیه محقق است. یک مسئله دیگری را هم تذکر بدهم و آن این است که ما باید رئیس نظمیه را هم مرئوس بدانیم زیرا رئیس نظمیه همیشه تحت نظر وزیر داخله است و این را تکرار کردن به عقیده بنده مسئولیت اعمال هر رئیس نظمیه با وزیر داخله است پس بدین لحاظ ما همیشه او را مجری و مأمور بدانیم و اگر از نمایندگان بخواهیم مسئولیت‌هایی که وارد کنیم باید به وزراء داخله که به او حکم می‌نمایند وارد کنیم.
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده اول. آقایانی که ماده اول را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم قرائت می‌شود
(به تفصیل فوق خوانده شد)
رئیس- در این ماده مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- آقایانی که این ماده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. نسبت به هر ماده با ورقه رأی می‌گیریم. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید واِلا کبود خواهند داد.
(اخذ و استخراج آراء به عمل آمده به طریق ذیل حاصل گردید)
ورقه سفید علامت قبول ۴۶
رئیس- عده حضار ۷۱ با ۴۶ رأی تصویب شد. پیشنهادی از طرف آقای نجات رسیده قرائت می‌شود ولی بعد تکلیفش معلوم خواهد شد. (آقای امیر ناصر به شرح آتی قرائت نمودند)
مقام محترم ریاست مجلس مقدس مد ظله
برای اینکه وجه استقراض پنج میلیون دلار به مصارف مقرّره در مهمترین و لازم ترین مخارج مملکتی رسیده صرف مخارج غیر لازم عادی نشود ماده ذیل را به عنوان تبصره تقدیم می‌نماید:
تبصره- پنج میلیون دلار استقراضی به موجب تصویب هیئت وزراء و امضاء رئیس کل مالیه آمریکایی به مصارف مقرر خواهد رسید.
رئیس- این پیشنهاد در صورتی می‌تواند مطرح شود که هیئت دولت هم موافق باشند. بالفعل تنفس داده می‌شود
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از بیست دقیقه مجدداً تشکیل گردید)
رئیس- صورت مجلس عصر دیروز حاضر است قرائت می‌شود
(آقای امیر ناصر قرائت نمودند)
رئیس- آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- آقای امیر منتظم چون کسالت شدیدی عارض شده بود به توسط بنده اجازه مرخصی خواستند شرحی هم که ایشان نوشته بودند تقدیم مقام ریاست کردم گویا کمیسیون عرایض هم اجازه داده است.
رئیس- اصلاح می‌شود. آقای شیخ الاسلام (اجازه)
شیخ‌الاسلام- آقای رئیس‌الوزراء صحبت عرایض بنده را در خصوص ماده واحده عدلیه تصدیق کردند و این جا اشاره نشده است.
رئیس- اشاره می‌شود. آقای ملک‌الشعراء (اجازه)
ملک‌الشعراء- بنده از پیشنهادی که کردم مبلغی را هم معین کردم و در صورت جلسه مبلغ ذکر نشده تقاضا کردم از محل استقراض صد هزار تومان به عنوان اعانه تربت و پنجاه هزار تومان برای معارف ایالات تخصیص داده شود اگر صلاح است مبلغ هم قید شود.
رئیس- مبلغ هم نوشته می‌شود. دیگر ایرادی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- آقایان مدرس و سلیمان میرزا اجازه نطق خواسته‌اند کدام یک مقدم هستند؟
سلیمان میرزا- هر چه می فرمائید.
مدرس- حضرت والا بفرمائید
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- در این ساعت که آخرین ساعت دوره چهارم است بنده اجازه گرفتم چند کلمه به عرض آقایان برسانم. اولاً شکر خدا را که موفق شدیم این دوره چهارم مجلس را با ترتیب مرتب و منظمی بر عکس دوره‌های سابق خاتمه دهیم زیرا تاکنون هر یک از این سه دوره به ترتیب خاصی اختتام یافته و این اولین دفعه است در تاریخ مشروطیت که دوره مجلس به ترتیب قانونی و مرتبی خاتمه می‌یابد.
(جمعی گفتند صحیح است)
و این خود در خور همه قسم تشکر است و بحمدالله مجلس دوره اش را ختم می‌کند در صورتی که هیئت دولتی دارد که در رأس آن شخصی مثل آقای مشیرالدوله هستند که طرف اعتماد عموم و اتفاق وکلاء می‌باشند.
(گفته شد صحیح است)
و سابقه خدمات ایشان در راه مشروطیت و وضع قوانین محتاج به ذکر نیست و بر همه واضح و مبرهن است و یکی از دلایلی که می‌توان شمرد همین قدرشناسی است که باز در انتخابات دوره پنجم از طرف اهالی تهران نسبت به ایشان می‌شود و همانطور که لحظه قبل ایشان فرمودند امیدواریم مجلس پنجم زودتر افتتاح پیدا کند و البته سعی و کوشش خواهند فرمود که بزودی نمایندگان مجلس پنجم در مرکز حاضر شوند و کاملاً مطمئن هستیم که انتخابات در تحت نظر ایشان از روی بی طرفی و با رعایت قانون آنقدری که در قوه ایشان است انجام خواهد یافت. حالا چون وقت مقتضی نیست و آقای مدرس هم بعد یک قسمت وقت لازم دارند و ساعت آخر هم هست هر چند محتاج به تذکار نیست ولی چون بنده مطلب را مهم می دانم یک مرتبه دیگر تکرار می‌کنم بطوری که خود آقای رئیس‌الوزراء فرمودند که در ایام فترت و در غیاب مجلس دیناری از مالیه مملکت صرف نخواهد شد مگر آنچه مجلس تصویب کرده این مطلبی است که کاملاً مطابق قانون اساسی و اصول حکومت ملی است و البته با یک همچو رئیس‌الوزرائی می‌توان مطمئن بود که در دوره پنجم یک کتابچه تصویبنامه نخواهیم داشت و آنچه مصرف بشود و یا از مردم دریافت شود تماماً همان است که مجلس خودش رأی داده است و غیر از آن چیزی از مردم گرفته نخواهد شد و همچنین بطوری که در قطعنامه وکلاء تصریح شده و با آن مختصر که دادند تصدیق فرمودند در غیاب مجلس بهیچوجه کنتراتی نسبت به مستخدمین خارجه بسته نخواهد شد و همینطور سایر مواد قانون اساسی و قوانینی که تابحال گذشته است البته در تحت مسئولیت شخصی مثل آقای مشیرالدوله بقدری که ممکن است روز بروز جریان خواهد نمود و امور مملکت به ترتیبات قانونی پیشرفت نموده و هر چه بهتر اداره می‌شود چنانچه یکی از بهترین ترتیبات راجع به عدلیه بود که ایشان فکر کردند و تقاضای تشکیل کمیسیون کردند و حقیقتاً خیلی قابل تمجید و تحسین است. این‌ها آن چیزهایی است که ما در آتیه از یک رئیس‌الوزراء آزادیخواهی مثل آقای مشیرالدوله منتظریم که انجام دهند و از خداوند می‌خواهیم به ایشان توفیق بدهد که تا دوره پنجم بیش از آنچه ما امیدوار هستیم ایشان خدمت کرده باشند و اسباب خوشوقتی را فراهم نموده باشند. حالا اگر آقایان اجازه بفرمایند قدری بنده می‌خواهم برگردم به کارهای راجع به مجلس زیرا همانطور که عرض کردم سابقه نداشته است که مجلس عمر خودش را طبیعی و بدون هیچ حادثه ختم کند و این اولین دفعه‌ای است که ختم می‌شود. بنابراین هر چند که بنده در خور این نیستم که این عرض را بکنم ولی می‌توانم بگویم که از طرف تمام آقایان سمت نمایندگی دارم اول باید از آقای مؤتمن‌الملک تشکر کرد که در تمام دوره مجلس کاملاً رعایت نظامنامه داخلی را فرموده‌اند و یک رئیس بیطرفی بوده‌اند.
(از طرف نمایندگان- صحیح است)
و البته از شخصی مثل آقای مؤتمن‌الملک غیر از این نباید امیدوار بود و امیدواری هست که انشاء الله در این ایام فترت هم باز یک توجهی به ترتیباتی که در اداره مجلس هست بفرمایند و دیگر اینکه آقای رئیس اجازه بدهند با موافقت همه رفقا از آقای ارباب کیخسرو بعد از تشکرات بسیار از اقدامات ایشان در حسن انتظام اداره مباشرت و سایر ترتیباتی که انجام داده‌اند و با یک عشق طبیعی و فطری مشغول هستند مطبعه و کتابخانه مجلس را تکمیل کنند تقاضا نمائیم قبول بفرمایند همان طور که در سابق در دوره فترت مجاناً و بلاعوض فقط از راه خیرخواهی و وطن خواهی قبول فرموده‌اند و مجلس را از مجلس به مجلس دیگر رسانده‌اند و اثاثیه و سایر لوازم را از حوادث و اتفاقاتی که بین مجالس اتفاق افتاده است محروس و محفوظ داشته‌اند این دفعه هم با اجازه آقای رئیس و موافقت نمایندگان لطفاً زحمات ایام فترت را قبول بفرمایند
(از طرف نمایندگان- صحیح است)
و این مجلس را که یکی از بناهائی است که مال آزادی خواهان و مشروطه خواهان است و برای خیر عموم است همان طور که تابحال به این منظمی اداره فرموده‌اند در ایام فترت هم مسئولیت آن را بر عهده داشته باشند و از مستخدمین مجلس که در تمام دوره خودشان با کمال صحبت و درستی وظایف خود را انجام داده‌اند سرپرستی فرمایند (صحیح است) و با اجازه آقایان می‌توانم بگویم که مجلس از تمام آقایان اعضاء خود متشکر است زیرا به وظایف خود آن طوریکه در خور مستخدمین صحیح و درستکار است عمل کرده‌اند. بنابراین باز این استدعا را از آقای ارباب کیخسرو تکرار می‌کنم و امیدوارم ایشان هم قبول بفرمایند تا به سلامتی و خوشی در این مدت قلیلی که از برای فترت تصور می‌شود مجلس با تمام اثاثیه و لوازماتش محفوظ باشد و بلکه از حالا هم بهتر باشد زیرا آنوقت دارای یک کتابخانه و مطبعه صحیح هم خواهد بود و با این ترتیب مجلس را تحویل نمایندگان دوره پنجم بدهند که آن‌ها هم دست به دست به وکلای بعد برسانند.
رئیس- آقای مدرس (اجازه)
مدرس- یک قسمت از عرایض مرا شاهزاده اظهار داشتند اگر چه آقایان و همچنین منتظرین امروز خسته شده‌اند لکن یک مطالبی است که انشاءالله الرحمن بعد از آنکه عرض کردم رفع خستگی شان خواهد شد. دوست داشتم مابقی آقایان وزراء هم تشریف می‌داشتند ولی حالا تشریف ندارند حاضرین نایب مناب غائبین خواهند بود. موضوع عرض بنده دوره چهارم مجلس است که چگونه آمد و تکلیفش چه بود و چه کرد و به چه نحو می‌رود. تقریباً شش سال فترت طول کشید چه وقایع و حوادثی که دنیا را متزلزل کرد و آن حوادث در ایران اثر کرد. چه خرابی‌ها و صدمات، چه حوادث و جنگ‌ها، که همه مستحضرند در ایران اتفاق افتاد به انحاء مختلفه قتل‌ها. قحطی‌ها، خرابی‌ها، تلف شدن نفوس، بودن قشون خارجی در مملکت، وقوع جنگ در بعضی از نقاط، جنگ داخلی، خارجی، هر چه را که تصور نمی‌کردیم واقع شود تقریباً واقع شد از قبیل مهاجرت، قحطی، جنگ‌های داخلی، مثل قرارداد کذا و کذا مثل کودتای کذا و کذا که هر کدام در مرحله خودش یک حادثه عظیمه برای یک مملکت فقیر و ضعیفی بود که پیش بینی نشده بود و مترقب هم نبود.در این بین انتخاباتی هم واقع شد البته انتخاباتی که مقارن با اینگونه حوادث باشد آن قسمتی که شاید و باید بسا هست واقع نشود و این دوره چهارم مرضی و محسوب ملت واقع نشده باشد کما اینکه در اول تأسیس هم شخص بنده یک نظریات و انتظار یک خدمات خوبی از این دوره چهارم مجلس نداشتیم تا اینکه بعد از این مدت مدید و حوادث و مصائب عظیم دوره چهارم تقنینیه وجود خارجی پیدا کرد از آقایانی که حاضرند و یک عده هم که حاضر نیستند و یک امری که سابقه نداشت این بود که نظریات مردم بین افراط و تفریط نسبت به دوره چهارم دیده شد که حتی منتهی شد به اینکه بعضی اطاله لسان‌ها هم نسبت به بعضی یا نسبت به اغلب یا نسبت به افراد شنیده و دیده شد.غرض عرض بنده این است که می‌خواهم ببینم ترتیب چه بود؟ خوب بود؟ یا بد بود؟ اگر بد بود در آتیه متنبه شویم و اگر هم خوب بود در آتیه متنبه شویم بنده عرض می‌کنم انتخابات همان قسمی است که عرض کردم و با لسان‌های مختلفه و نظریات مختلفه و در مدت طولانی انتخاباتی واقع شد. البته شاید آن قسمی که شاید و باید شده باشد. لکن هر چه مخفی است عملیات مخفی نیست اگر امروز مخفی باشد فردا ظاهر و هویدا خواهد شد.
(گفته شد صحیح است)
اگر امروز من بد باشم البته به نظر خوب ملت شاید خوب شوم اما به نظر بد ملت بدتر می‌شوم. حالا اگر چه این تعریف راجع به من نیست و راجع به آقایان است و من یک فرد ضعیفی هستم در زمان فترت سیاست خارجی نسبت به ایران بکلی غلبه پیدا کرده بود بر سیاست داخلی و زحماتی هم که ملت در غیاب مجلس متحمل شد ریشه آن را قطع نکرد و این مجلس شورای ملی به توافق نظر (بنده اختلاف را منکرم جنگ‌های ما غالباً زرگری است) آن سیاست و آن عیبی که در این مملکت پیدا شده بود که از برای همه سم قاتل بود بحمدالله تعالی و با موافقت صلاح اندیشان و نظر خوب ملت بدون زحمت و صدمه وحشیانه باقیمانده آن سیاست بکلی رفع شد و سیاست مملکت به سیاست خودمان محض شد. حالا: من اگر خوبم و اگر بد تو بر خود را باش که گناه دیگری بر تو نخواهند نوشت. این کار در زمان مجلس واقع شد مستشارهائی که میل نداشتیم رفتند با دوستی و محبت نکته سیاسی در این جا است که یک وکلائی که هیچ مدرسه را مثل بنده طرز نکرده بودند این سیاست را پیش بردند و آنچه را که میل نداشتند رفع کردند محبت هم به جای خود باقی ماند در تعقیب این مسئله با توافق نظر همدیگر و بعضی رجال خیرخواه مملکت جلب یک مستشارهائی از دنیای تازه کردند که امیدواری هستند انشاءالله از وجود این‌ها خیلی اصلاحات بشود این هم به نظر بعضی از افراد شاید خیلی کوچک می‌نماید ولی به نظر ما خیلی بزرگ و برای مملکت نافع است
(صحیح است)
و انشاءالله همان نظر را این دولت حاضر هم تکمیل خواهد کرد و بقیه مستشارهای آمریکائی را از برای فواید عامه استخدام خواهد کرد زیرا آن روزی که این نظر آمد از برای هر دو وزارتخانه که مالیه و فواید عامه باشد آمد. در تعقیب این مطلب این مجلس به گذراندن یک قوانینی هم موفق شد عمده منظور نظر من کارهایی است که نفع‌های اساسی و سیاسی دارد واِلا کار خیلی شد. از جمله قانون نفت شمال و اجازه دادن به دولت از برای مذاکره با کمپانی‌های آمریکائی و بستن امتیاز که آن هم یکی از مسائل اساسی این مملکت است از حیث اقتصاد و غیره. قوانین دیگر مثل قانون استخدام. قانون ممیزی که ناقص ماند و همچنین یکی از امور بزرگ مهم این دوره چهارم توسعه قشون و نظام بود.
(صحیح است)
با اینکه می دانم سردار سپه که وزیر جنگ حالیه است با جوهر و کفایت است ولیکن موافقت مجلس او را قوت داد. موافقت مجلس قشون را تا بنادر برد. پول فراهم کردن مجلس قوت به نظام داد و مملکت را امن کرد پس من تشکر می‌کنم از وزیر جنگ البته آقایان هم با من موافقند ولکن خدا را حمد می‌کنم که ما را موفق کرد به مساعدت با او در تقویت نظام پس این از برکات این دوره و از فیوضات این دوره است و امیدواریم همین قسمی که تابحال در توسعه و تنظیم قوه نظامی سعی شده است دولت حاضر هم تصویب کرده به مرتبه کمال برساند بنده عقیده‌ام این است یکی از خدمات بزرگ دیگر دوره چهارم تقنینیه سپردن زمان فترت است به آقای مشیرالدوله (صحیح است) اگر چه شاهزاده سلیمان میرزا مفصلاً این مسئله را اظهار داشتند. مقصود من هم به مطلب علیحده نیست مکرر این مسئله را عرض کردم که رجال مملکت ما هر کدام به جهت یک موقعی خوب اند به عقیده من و بلکه تمام آقایان آقای رئیس‌الوزراء حالیه برای این موقع بلانظیر بود زیرا سه مسئله منظور نظر ما بود یکی بی طرفی در انتخابات و یکی هم بی طرفی در سیاست خارجی است که به عقیده من اقوی خواص رئیس‌الوزراء فعلی بی طرفی در سیاست خارجی است که به عقیده من اقوی خواص رئیس‌الوزراء فعلی بی طرفی است که این مسئله در زمان فطرت و در موقعی که مجلس شورای ملی نیست فوق‌العاده اهمیت دارد (صحیح است) یکی هم تسریع در افتتاح مجلس شورای ملی است زیرا این را هم تجربه کرده‌ایم و حق وزیر این است مهما امکن یک قدری از مجلس دوری کند بواسطه اینکه انصافاً مزاحم او است لکن طبیعت آقای مشیرالدوله بطوری که سابقاً دیده‌ایم عکس این مسئله بوده که همیشه مایل اند با مجلس شورای ملی مشغول کار باشند و این سه فلسفه عقیده من و آقایان این است که سپردن زمان فترت به این دولت یکی از کارهای برجسته این مجلس است در این مسئله زیاد بر این چیزی عرض نمی‌کنم فقط یک مسئله مانده است و آن مسئله زمان فترت است البته آقایان وکلاء خدماتی کرده که باید بکنند کرده‌اند لیکن به مردم هم حق می‌دهم زیرا یک مقدار عمر ما به یک وضعیاتی که موافق میل مان نبود گذشت و این هم مورد عفو و اغماض است البته ملتی که شش سال در فترت بوده است از دوره چهارم توقع داشت است تمام دو سال را مثل آن دوره کار بکند اگر از این جهت ملالتی داشته باشند یک مسئله‌ای است که باید محاکمه اش را خودشان بکنند و از فترتی هم که امیدواریم به این زودی خاتمه پیدا کند البته وضعیات مجلس کمافی‌السابق همان طور که امروز در هیئت رئیسه مذاکره شد در تحت نظر و مراقبت کماکان خواهد بود. از کلیه مستخدمین هم شخص بنده انشاءالله الرحمن تمام آقایان خیلی ممنون و متشکریم و امور ایشان هم منظم شده است و باید آسوده خاطر باشند تا انشاءالله به زودی مجلس افتتاح شود.
وزیر مالیه- بنده خیلی متأسّف هستم که آقای رئیس الوزراء بواسطه اینکه پیش بینی نکرده بودند که جلسه امروز در این موقع اختتام پیدا می‌کند بواسطه وعده هائی که قبلاً به بعضی اشخاص داده بودند نتوانستند حاضر شوند واِلا اگر پیش بینی کرده بودند خودشان حضور پیدا کرده و آنچه که مقتضی است در مجلس شورای ملی بیانات می‌فرمودند و قدردانی و تشکرات خود را اظهار می‌کردند مخصوصاً نیات مقدسه ملوکانه اعلیحضرت اقدس شهریاری را نسبت به مجلس شورای ملی تبلیغ می‌نمودند و حالا چون بنده کاملاً از احساسات و نیات ایشان اطلاع دارم از حضرات آقایان نمایندگان محترم ملت اظهار تشکر می‌کنم از زحماتی که در این دوره تقنینیه کشیده‌اند و هیچ جای شبهه نیست که یک قوانین مفید به حال مملکت در این دوره موضع کرده‌اند و یک خدماتی انجام داده‌اند و منجمله قسمت اعظم آن را آقای مدرس بیان فرمودند و بنده هم چون وقت تنگ است داخل آن نمی‌شوم فقط مقتضی می دانم یک قسمت را که ایشان نفرمودند تذکر بدهم که یک خدمت بزرگ این مجلس شورای ملی تنظیم و ترتیب بودجه است و نیز از طرف هیئت دولت از مساعدت و اظهار اعتماد و محبتی که نسبت به شخص آقای رئیس‌الوزراء و این هیئت دولت می‌فرمایند اظهار تشکر که البته کمال استحقاق را دارند و بجا است می‌نمایم و شاهد و مأمورم که مساعدت و اعتماد حضرات نمایندگان نسبت به هیئت دولت تنها لسانی بود بلکه عملی هم بود زیرا که سرای پیشرفت کار دولت خواب راحت از خودشان سلب کردند و ترتیباتی که برای پیشرفت کار دولت لازم بود اقدام کردند و بحمدالله انجام کارهای خودشان را کردند و چون بنای بنده همیشه بر اختصار کلام است بیانات خودم را هیچوقت آنقدر قابل نمی دانم که یک مدت مدیدی اوقات آقایان نمایندگان و سایرین را متوجه به عرایض خودم بکنم فقط چیزی که عرض می‌کنم این است که اظهار خوشوقتی و مسرت می‌کنم از اینکه بحمدالله این دوره به خوبی و خوشی ختم می‌شود و همین مطلب را اسباب امیدواری می دانم که دوره فترت هم که در سوابق ایام طولانی می‌شد این دفعه مختصر می‌شود و اطمینان می‌دهم که از طرف هیئت دولت و شخص آقای رئیس‌الوزراء مقدر مقدور اهتمامات واقعه به عمل خواهد آمد که این مقصود حاصل شود. یعنی دوره فترت به سرعت سپری شود و افتتاح مجلس پنجم بزودی واقع شود بعلاوه آن اشاره‌ای را که آقای مدرس فرمودند تأیید می‌کنم که این هیئت دولت اولاً شخص آقای رئیس‌الوزراء و بعد هم سایر اشخاصی که برای خدمتگزاری حاضر شده‌اند بهیچوجه از حضور در مجلس و کار کردن با مجلس گریزان نیستند و این هیئت دولت کاملاً علاقه دارند که همیشه با مجلس شورای ملی کار بکند
(از طرف نمایندگان صحیح است).
و این هیئت دولت عقیده دارد که وجود مجلس شورای ملی خیلی ضروری است به این جهت است که اطمینان می‌دهم آن اندازه‌ای که در قدرت این هیئت دولت هست این دوره فترت کوتاه خواهد بود پس با تجدید تشکر از اظهارات آقایان نمایندگان عرایضم را ختم می‌کنم
(از طرف نمایندگان- احسنت- احسنت)
رئیس- ضمن نطقی که آقای سلیمان میرزا کردند بیاناتی نسبت به بنده فرمودند که طرف تصدیق آقایان نمایندگان محترم واقع شد. از این حساسیت ملاطفت آمیز مجلس شورای ملی نسبت به بنده کمال تشکر و امتنان را دارم و خیلی خجل و منفعل هستم و این نوع اظهارات آقایان برای بنده بهترین یادبود دوره چهارم خواهد بود. در مدت این دو سال که بنده بین آقایان بودم و خدمات ناقابل خودم را تقدیم مجلس شورای ملی کردم دو چیز را همیشه در نظر داشته‌ام یکی انجام وظایف و دیگری حفظ بی طرفی است.
(از طرف عموم وکلاء- صحیح است)
اگر به نظر آقایان رسیده باشد که پاره‌ای اوقات از این طریق منحرف شده باشم به آقایان اطمینان می‌دهم که از روی عمد نبوده است و اگر قصوری شده است باید اغماض بفرمایند
(بعضی از نمایندگان- هیچ نشده است)
اما نسبت به وضعیت مجلس در ایام تعطیل در هیئت رئیسه مذاکراتی شد و اینطور قرار داده شد که اعضاء اداری و مستخدمین کماکان بر سر خدمت خود خواهند بود و به ترتیبی که در بودجه اداری رأی داده شد با آن‌ها معامله خواهد شد. اداره تقنینیه در تحت نظر معاون اداری هیئت رئیسه خواهد بود و اداره مباشرت مجلس شورای ملی و عمارات و ابنیه و ملحقات و تمام در تحت نظر آقای ارباب کیخسرو هر چند که آقای ارباب کیخسرو بواسطه خستگی و فرسودگی که دارند از قبول این امر استنکاف می‌کردند بنده هم با ایشان مذاکرات زیادی کردم و ما قطع داریم بعد از اظهارات آقای سلیمان میرزا و حسیاتی که از طرف آقایان نمایندگان نسبت به ایشان ابراز شد این امر مهم را قبول خواهند کرد خودشان هم اجازه خواسته‌اند اظهاراتی که دارند بفرمایند.
ارباب کیخسرو- بنده هر قدر فکر می‌کنم به چه زبان تشکر عنایات عموم آقایان نمایندگان عظام و آن عنایت خاص مقام منیع ریاست را که همیشه درباره بنده مبذول می شده است به جا بیاورم حقیقتاً نمی دانم با بیانات قاصر خود چگونه این وظیفه را انجام دهم. البته برای امثال بنده موجب بسی افتخار بوده و هست که در خدمات ملی مشغول باشم و اگر توانائی داشته باشم خدماتی که رجوع می‌شود انجام بدهم ولی همان قسمی که آقای رئیس فرمودند بعد از چهارده سال که در این خدمت بوده‌ام خیلی میل داشتم اجازه بفرمایند در این ایام فترت مختصر یک معافیتی از خدمت داشته باشم لیکن با اوامری که صادر فرموده‌اند. و با امید اینکه در تحت توجهات خود حضرت ایشان خواهند بود و با اظهاراتی که حضرت والا فرمودند احساساتی که از طرف آقایان نمایندگان عظام ابراز شد اطاعت دارم و امیدوارم همان قسمی که آقایان محترم منظور دارند بنده هم بقدر توانائی کم خود با همقطاران خودم اعضاء و اجزاء و مستخدمین که همیشه خدمات صادقانه آن‌ها موجب افتخار بنده بوده است بتوانم کار کنم. اگر چه همیشه پیشرفت کار بنده توسط عنایت خاص مقام منیع ریاست بوده است ولی نباید اغماض کنند که کارکنان این جا همیشه با کمال صمیمیت و صداقت بطور عموم کار کرده‌اند و موجب افتخار امثال بنده شده‌اند و امیدوارم با مساعدت آن‌ها در تحت نظر و دستورالعمل مقام منیع ریاست بتوانم وظائف خودم را انجام بدهم. (از طرف نمایندگان- احسنت- احسنت)
رئیس- با اجازه آقایان مجلس را ختم می‌کنم.
(از طرف نمایندگان- صحیح است)
(آخرین جلسه دوره چهارم یک ساعت و نیم از شب گذشته ختم شد)