مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ تیر ۱۳۳۳ نشست ۲۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری هجدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس - اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
شماره
شنبه ماه ۱۳۳۴
سال یازدهم
شماره مسلسل
دوره هجدهم مجلس شورای ملی
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره ۱۸
جلسه ۲۶
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنبه اول تیرماه ۱۳۳۳
فهرست مطالب:
۱- تصویب صورت‌مجلس
۲- بیانات قبل از دستور آقایان: کریمی- کاشانی- درخشش
۳- اجرای مراسم تحلیف از طرف آقایان: سلطانی و بوداغیان
۴- معرفی آقای میرمطهری به معاونت وزارت دادگستری به وسیله آقای وزیر دادگستری
۵- تخصیص یک جلسه برای طرح سؤالات
۶- بیانات مقام ریاست و آقای مشایخی درباره بودجه کل کشور
۷- اخطارنامه نظامنامه‌ای آقایان: فرود و شوشتری
۸- طرح لایحه اجازه پرداخت حقوق و هزینه کل کشور بابت دو ماه خرداد و تیر و ارجاع آن به مجلس سنا
۹- طرح گزارش کمسیون دادگستری راجع به الغای لوایح ناشیه از اختیارات دکتر محمد مصدق
۱۰- ختم جلسه به عنوان تنفس
مجلس دو ساعت و بیست دقیقه قبل از ظهر به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید.
۱- تصویب صورت‌مجلس
رئیس- صورت غایبین جلسه قبل قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
غایبین بااجازه- آقایان: دکتر افشار. صدرزاده. مکرم. دکتر عمید. صادق بوشهری. عرب شیبانی. ابراهیمی. پیراسته. میراشرافی. تربتی. دکتر پیرنیا. عبدالرحمن فرامرزی.
غایبین بی‌اجازه- آقایان: پور سرتیپ. کدیور. مصطفی ذوالفقاری. مهندس ظفر. اریه.
دیرآمدگان و زود رفتگان بااجازه: آقایان: سعیدی ۱۵ دقیقبه. قرشی ۱۵ دقیقه. احمد صفائی ۱۵ دقیقه. اورنگ ۱۵ دقیقبه. پناهی ۱۵ دقیقه. امامی خویی ۱۵ دقیقه. حائری‌زاده: ۱۵ دقیقه. تیمورتاش ۱۵ دقیقه. ثقه‌الاسلامی ۳۰ دقیقه. سلطان‌العلماء ۳۰ دقیقه. افخمی ۳۰ دقیقه. محمودی یک ساعت و پانزده دقیقه. مرتضی حکمت یک ساعت و ۳۰ دقیقه. رضا افشار دو ساعت.
دیرآمدگان و زودرفتگان بی‌اجازه- آقایان: معین‌زاده ۱۵ دقیقه. خاکباز ۲۵ دقیقه. برومند ۵۰ دقیقه.
غایبین در رأی. آقایان: محمود ذوالفقاری یک رأی. دولتشاهی یک رأی. سنندجی یک رأی. دولتشاهی یک رأی. سنندجی یک رأی. داراب یک رأی. اسفندیاری یک رأی. کیکاوسی یک رأی.
رئیس- آقای شوشتری در صورت مجلس نظری دارید بفرمایید.
شوشتری- بسم‌الله الرحمن‌الرحیم اگر امروز بد حرف می‌زنم شروع به دندان کشیدن کرده‌ام، پیری است چه باید کرد (نورالدین امامی- دندان طمع را؟) استدعا دارم این موضوع را توجه بفرمایید من در تصحیح صورتجلسه متناسب می‌دانم مطلبی را به عرض مجلس برسانم و یقین می‌دانم نمایندگان محترم هم با من در این قسمت هم‌فکر باشند و تصدیق کنند، جناب آقبای درخشش در جلسه قبل بیانی فرمودند یعنی دو قسمت است که استدعا دارم از نظر حفظ حیثیت و مقام نمایندگی خودشان این دو جزء را تصحیح بفرمایند یک جزء آن این است «آقایان، این لایحة دولت یک توطئه‌ای است که وزارت دادگستری و دیوان کشور مشترکاً برای یک پرونده خاصی طرح نموده‌اند. شما این را بدانید و دانسته و فهمیده تصمیم بگیرید که می‌خواهید شریک این توطئه بشوید یا نه؟ به عقیده من شأن مقام نمایندگی و شأن مجلس توطئه نیست (صحیح است) و این کلمة انتسابش زیبنده مجلس و نمایندگان از نظر اخلاق و ادب نیست و پسندیده نیست این را استدعا دارم خود آقای شریف بیاورید تصحیح بفرمایید و توطئه را در حریم مقدس مجلس شورای ملی راه ندهید یکی این موضوع، و دیگر عبارتی است انسان گاهی ممکن است عصبانی بشود آقا در عصبانیت باید رعایت بکنید بیانی که می‌کنید با اساس موضوعات و حیثیت اشخاص و حساسیت کشور برنخورد و آن عبارت در بین نطق آقای صفائی است آنجا که صحبت از این بود که اگر نماینده‌ای نطقش را نوشته باشد آقا می‌فرمایید که این را سفارت نوشته (درخشش- تکذیب می‌کنم) در صورت‌مجلس نوشته شده است: (درخشش اگر نوشته باشد قبول دارم) این را سفارت برمی‌گردد به نطق آقای امیر احتشامی ممکن است کسی با بیان انسان با نطق انسان مخالف باشد.
رئیس- بیانات‌تان را تمام بفرمایید.
شوشتری- ولی گفتن جمله سفارت نوشته برای حیثیات مجلس پسندیده نیست و برخلاف شئون نمایندگی است (دکتر جزایری- ولی نطق آقای امیر احتشامی بسیار بد نطقی بود).
رئیس- می‌خواهم امروز مطالبی را به اختصار به سمع و عرض همکاران محترم برسانم از بدو افتتاح مجلس دوره هجدهم بنده همیشه سعی کرده‌ام به وسیله حفظ نظم جلسات یک محیط آرامی فراهم کنم (صحیح است) تا نمایندگان ملت بتوانند با عزم راسخ عقیده ثابت و آزادی کامل مراحل دشواری را که برای اصلاحات ضروری و رفع آلام عمومی و تأمین آسایش مردم در پیش دارند توفیق حاصل نمایند (صحیح است) و البته نظر هیچ یک از آقایان جز خدمت به خلق و کشور چیز دیگری نیست (صحیح است) مجلس شورای ملی حافظ حقوق عامه و محل بحث مذاکره، استدلال و مشورت و آزادی بیان و تبادل افکار است تا بالنتیجه حقایق و مصالح مردم درک و کشف شود (صحیح است) متأسفانه می‌بینم چند جلسه است بعضی از آقایان محترم به این نکات توجهی ندارند و طوری دچار هیجان می‌شوند که حاضر نیستند حتی عقاید و مطالب یکدیگر را استماع کنند و این مخالف رویه پارلمانی و اصول مشورتی است آیین‌نامه برای حفظ وحدت نمایندگان مخصوصاً ذکر کلمات و الفاط موهن را ممنوع دانسته حتی سؤال تذکر، استیضاح نماینده‌ای از نماینده دیگر را ممنوع کرده است (صحیح است) نه‌تنها این نکته رعایت نمی‌شود بلکه هر صحبت و بحثی در مجلس متأسفانه به مجادله منتهی می‌گردد بنده انتظار دارم آقایان محترم با رعایت احترام همدیگر و کمک بنده در حفظ نظم مساعدت بفرمایند تا به فضل الهی بتوانیم در ترمیم خرابی‌ها و تأمین حوائج مردم و حل مشکلاتی که کشور ما را احاطه کرده است توفیق حاصل کنیم (نمایندگان- انشاءالله) امروز مذاکره آقای شوشتری بنده را ناچار کرد این مطالب را به عرض همکاران خود برسانم.
نمایندگان- متشکریم
رئیس- در صورت مجلس نظری دیگر نیست؟ (اظهار نشد) صورت‌مجلس تصویب شد.
۲- بیانات قبل از دستور آقایان: کریمی- کاشانی- درخشش
رئیس- آقای کریمی بفرمایید نطق قبل از دستوری که از جلسه قبل محفوظ مانده بود برای امروز به عمل می‌آید.
کریمی- البته آقایان محترم اطلاع دارند که روز شنبه ۲۹ خرداد پایان سومین سال خلع ید از شرکت سابق نفت است بنده در روز پنجشنبه که یک روز قبل از ۲۹ خرداد بود و همچنین روز یکشنبه برای ادای این فریضه که بر خودم واجب می‌دانستم یادی از روز خلع ید در مقابل زحمات و نهضت ملت ایران کرده باشم به مجلس برای نام‌نویسی آمدم و حتی شب هم در این مجلس خوابیدم متأسفانه مجال پیدا نکردم حال ضمن اظهار تشکر از مقام منیع ریاست که بعد از چند جلسه امروز به بنده اجازه فرمودند می‌خواهم وظیفه خودم را ادا کنم و به عرض نمایندگان محترم برسانم برحسب تصادف در همین زمینه دیروز یا پریروز شنیدم که نمایندگان کنسرسیوم هم برای ادامه مذاکرات نفت به ایران مراجعت کرده‌اند از این جهت هم لازم می‌دانم یک مطالبی درباره نهضت ملت ایران و خلع ید به عرض آقایان برسانم بسیار خوش‌وقت هستم که جناب آقبای امینی وزیر دارایی هم تشریف دارند و عرایض بنده را توجه می‌فرمایید که در مذاکراتی که با آقایان مشغول هستند این مطالب را مد نظر داشته باشید نهضت مقدس ملت ایران که ملی شدن صنعت نفت یکی از مراحل آن بود در اثر فجایع و کارهای ناروا و اعمال ناروای شرکت سابق نفت به وجود آمد و سه سال قبل در یک‌چنین موقعی یک عده از آقایان از طرف مجلس شورای ملی مأمور شدند که قانون خلع ید را که به اتفاق آراء به تصویب مجلسین رسیده بود به موقع اجرا بگذارند در اینجا بنده ناگزیر هستم یک مطالبی را از هم تفکیک بکنم و آن این است که بعضی‌ها موضوع خلع ید را با رفتن کارشناسان نفت اشتباه می‌کنند خلع ید، این لغت که مقصود از تصرف بیرون آوردن حقوق ما از دست دیگران بود موقع رفتن کارشناسان که ما وجود آنها را برای خودمان مضر ندانستیم بلکه لازم هم دانستیم در قانون هم برای آنها یک مورد پیش‌بینی شد که اگر آنها میل داشته باشند استخدام بمانند و ما از اطلاعات فنی آنها استفاده می‌کنیم البته ما میل داشتیم آنها بمانند و مستخدم ما باشند از مزایا و حقوق هم استفاده کنند و کار نفت ما را هم نخوابانند ولی انگلیس‌ها برای این که با ما وارد مبارزه و جدال بشوند نگذاشتند که این اشخاص که تبعه آنها هستند در ایران بمانند و ادامه خدمت بدهند و اما خلع ید یک مطلبی است روشن و معین یک قانونی از مجلسین گذشت که اجرای آن لازم بود از طرف دولت عملی شود مؤسسات و منابع شرکت نفت که حقاً مربوط به ایران است از تصرف خارجی بیرون بیاید بعضی از آقایان این روزها بعضی مطالبی می‌گویند مثلاً گفته می‌شود بنده می‌شنوم که بعضی‌ها می‌گویند انگلیس‌ها به میل خودشان و با یک تصمیم قبلی از ایران رفته‌اند این مطلب را وقتی که من می‌شنوم خیلی تعجب می‌کنم و فکر می‌کنم آقایانی که این عقیده را دارند یا اشتباه می‌کنند و فراموشکار هستند و جریان آن روز را به کلی فراموش کرده‌اند یا خدای نخواسته عصبانیت یا اغراض شخصی که دارند مانع شده است که حقایق را درک کنند و روی حقیقبت صحبت کنند ولی ملت ایران فراموش نمی‌کند وقتی مأمورین برای خلع ید به طرف منابع نفت رفتند آقایان انگلیس‌ها که در زیر سایه توپ‌های جنگی کشتی موریشس ایستاده بودند با یک عجله و شتابی نماینده به شورای امنیت فرستادند که شاید از اخراج اتباع‌شان یعنی از خلع ید جلوگیری کنند ولی ملت ایران اراده خودش را انجام داد و آن آقایان به میل خودشان نرفتند حالا اگر کسی اشتباهاً یا عمداً بگوید انگلیس‌ها به میل خودشان رفتند اقلاً حقایق را تحریف می‌کنند، حقایق را حریف می‌کنند آن هم به نفع انگلیس‌ها و به ضرر غرور ملی ما ملت ایران علیرغم مغرضین خلع ید را یک قدم بلند به جلو در راه نهضت ملی خود می‌داند و بی‌انصافی است که بعضی‌ها وقتی روی ملی شدن نفت صحبت می‌کنند بگویند که در این سه سال چیزی عاید ما نشده است این ضرر مختصر را مردم می‌کشند و این را موجب شماتت و تحقیر و استخفاف ملت ایران قرار می‌دهند ما یک کار نیمه‌تمامی داریم که البته هنوز تمام نشدهن است و البته با توجهات خاص آقایان نمایندگان محترم و همچنین دولت این مشکلات رفع خواهد شد و مسئله نفت ایران حل می‌شود و موقعی که مسئله نفت ایران حل شد باید آقایان از نقطه‌نظر مادی حساب کنند که ما چه از دست دادیم و چه به دست آوردیم امروز که کارت نفت ما نیمه‌تمام است دور از انصاف و مروت است که ما از نقطه‌نظر مادی این سالی چند میلیون لیره را که در این سه سال به دست نیاوردیم به رخ مردم بکشیم و با این عمل و این استدلال نهضت ملت ایران را تخطئه کنیم (صحیح است) البته نظر ملت ایران از ملی کردن صنعت نفت خودش تنها نظر مادی نبوده است (صحیح است) بلکه نظر معنوی در این باره داشته است (صحیح است) ملت ایران بعد از ۵۰ سال محرومیت و زجر و ناکامی که به وسیلة عمال شرکت سابق نفت در این مملکت اجرا می‌شد فهمید مادام که یک اجنبی در داخل مملکتش قسمتی از مملکت را استعمار می‌کند و اقتصاد مملکت را به نفع خودش فلج می‌کند یک اجنبی دیگر هم به طمع می‌افتد و در مقابل این استعمار او هم یک قسمت دیگر از مملکت ما را استعمار کند این معنی یکی از نکات بسیار مهمی بود که توجه ملت ایران را به خود جلب کرد و موجب ملی شدن صنعت نفت گردید.
رئیس- آقای کریمی کلمة استعمار نسبت به ملت ایران و کشور ایران غلط است (صحیح است) خداوند متعال همیشه به این کشور استقلال داده چندین هزار سال است که به مملکت ما استقلال داده و بعد هم خواهد داد (صحیح است) بفرمایید.
کریمی- ملت ایران فهمید وقتی که یک بیگانه در داخله مملکت، یک امتیازی و یک حق آب و گلی برای خودش قائل شد برای حفظ منافع خودش و برای پیشرفت و نظریات کارهای خودش در داخله مملکت دست به اقدامات ناروایی می‌زند و حتی در حکومت ما هم مداخله می‌کرد و یک عده از اشخاص سرسپرده روی کار آورد و وضع ما را به نفع خودشان می‌گردانید و مملکت ایران را از ترقی و تعالی جلوگیری و مخالفت می‌کرد اینها و خیلی چیزهای دیگر بود که موجب تشکیل یا ایجاد نهضت ملت ایران بود یک دلیل دیگری بنده برای اصالت نهضت ملی ایران دارم و آن این است که در اوایل کار یعنی در همان موقعی که مجلسین ایران افتخار این را پیدا کردند که به اتفاق آراء قانون ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور را تصویب کنند و دولت برای اجرای این کار دست به کار شد یک اقلیتی با این خواسته مردم مبارزه می‌کردند، این اقلیت را آقایان می‌شناسید بعدها معروف شدند به توده‌ای نفتی این آقایان از اول تا آخر با نظر ملت ایران مخالفت کردند و مبارزه کردند و خوشبختانه استدلال اینها هر روز یک رنگی به خودش گرفت، در اول کار می‌گفتند که ما لغو قرارداد را می‌خواهیم نگویید ملی شدن را می‌خواهیم این حرف گفته طبقه بی‌سواد و عوام آنها نبود آنهایی که سلسله‌جنبان این دسته بودند روی نقشه توطئه‌ای برای این که مادر مقابل در دست داشتن و استفاده از قانون ملی شدن نفت هیچ منعی نداشت که یک‌جانبه بگوییم قرارداد را لغو می‌کنیم آن موقع این طور سمپاشی می‌کردند بعد که ملت ایران واقف شد که تنها از راه ملی شدن می‌تواند صنعت نفت خود را در اختیار بگیرد آنها زمزمه کردند که ما با استعمار غرب می‌جنگیم و بایستی نفت جنوب ایران ملی شود و نفت شمال را برای اربابان خودشان می‌خواستند محفوظ نگاه دارند، باز ملت بیدار ایران با این افکار هم مبارزه کرد تا این که ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور به تصویب رسید و برای همیشه این حق ملت ایران محفوظ ماند دلیل اصالت نهضت ملی که عرض کردم این بود که بعد در حین عمل یک وقت دیدیم همین اقلیت منفور تحت حمایت رئیس دولت وقت قرار گرفتند و آنها به جای این که مبارزه با رئیس دولت و نهضت بکنند شروع کردند به حمایت دولت و جزء پشتیبانان دولت شدند و دولت به جای مبارزه‌ای که همیشه با آنها می‌کرد آنها را تحت حمایت خودش گرفت و از این دسته خواست استفاده کند در همین موقع بود که ملت بیدار ایران خطر خود را حس کرد، و اشتباهات و خودخواهی‌ها لجاج و عناد نزدیک بود استقلال مملکت را به خطر بیندازد خدا نخواست ولی ملت ایران از هد ف خودش در تمام این مراحل روگردان نبود (احمد فرامرزی- و نیست) و نخواهد بود ملت ایران خلع ید را یک عمل به حقی برای خودش می‌داند و جزو افتخارات و اسباب سربلندی و مباهات خودش در میان ملل زنده جهان می‌داند و خواهد دانست (نمایندگان- صحیح است) در این صورت تخطئه کردن نهضت ملت ایران مخصوصاً در این موقع که نمایندگان کنسرسیوم با دولت، مشغول مذاکره هستند دور از مصلحت مملکت است و مسلماً به نفع بیگانگان خواهد بود، هیچ مملکتی و هیچ ملتی راضی نمی‌شود که در داخله مملکتش به وسیلة نطق و خطابه مطالبی بگویند که به غرور ملی مردم لطمه وارد بیاورد و موجب پیشرفت کار طرف مذاکره با ما قرار بگیرد، مطلب دیگری که می‌خواستم عرض کنم راجع به غرامت بود بعضی از آقایان می‌گویند که در آن قانون نوشته شده است که غرامت پرداخت شود البته این طور نیست اگر آقایان نص عبارت قانون را ملاحظه بفرمایند درک خواهند کرد که برای جلوگیری از سم‌پاشی‌های مخالفین یک پیش‌بینی برای این موضوع شده ولی با قید (در صورتی که) و «اگر می‌باشد
حساب اگر کردیم و اگر چیزی بدهکار شدیم غرامت بپردازیم این دلیل نیست که قانون مملکت ایران را مجبور می‌کند یا موظف می‌کند غرامت بپردازد یک پیش‌بینی برای سم‌پاشی‌های مخالفین در این قانون شده است و البته آن حساب دقیق که خود جناب آقبای امینی می‌دانند اگر حسابی راجع به نفت بشود که بدون کنترل نفت ما را مدت‌ها بردند و از این که ما در مؤسسات خارج شرکت سابق نفت شریک و سهیم هستیم از این که شرکت سابق نفت، نفت ما را به یک قیمت فوق‌العاده نازل و به یک ثمن بخسی عمداً به نیروی دریایی انگلستان فروخته است، از این که دولت انگلستان یک مالیاتی از شرکت سابق گرفته است و عمداً از سهم ما گرفته است و هزاران چیزهای دیگر که اگر به حساب بیاید معلوم می‌شود نه این که ما چیزی به آنها بدهکار نیستیم بلکه مبالغ زیادی هم طلبکاریم یک مثل معروفی هست از قدیم می‌گویند اگر از بدهکار مطالبه نکنید رفته‌رفته طلبکار هم می‌شود ما برای حفظ انتظامات و برای این که دست دولت را باز بگذاریم و تشنجی نشود صحبتی نمی‌کنیم ولی می‌شنویم که آقایان صحبت غرامت می‌کنند این صحبت در واقع خیلی بی‌انصافی است و بنده نمی‌خواهم که یک کلمه خلاف ادبی اینجا عرض کرده باشم بسیار بی‌انصافی است که یک کسی بدهکار باشد و حقوق ملت ایران را پایمال کرده باشد باز خودش را طلبکار بداند این آقایان که الآن تشریف آورده‌اند اینجا دارند مذاکره می‌کنند راجع به نفت اگر فکر می‌کنند که باز آن بساط سابق تکرار می‌شود بنده خدمت‌شان عرض می‌کنم اشتباه بسیار بزرگی است (افشار صادقی- صحیح است) شمس قنات‌آبادی- بساط سابق که تجدید نمی‌شود نظیر آن هم نمی‌شود) در قسمت نفت ما همین حقوق کارگران و ادارة تأسیسات نفت ما همین حقوقی که به کارمندان می‌پردازیم و حقوق کارگران و ادارة تأسیسات نفت نیست شما می‌دانید که چه دردهایی را با داشتن نفت داریم تحمل می‌کنیم این ملت فقیر ون شجاع و جسور ایران که سالی میلیاردها تومان مالیات می‌پردازد بله جناب آقای دکتر امینی مالیات را همان طبقه پابرهنه‌ها می‌پردازند (صحیح است) این ملت بیچاره برای داشتن این نفت خیلی مخارج و تحمیلات را تحمل کرده و می‌کند.
رئیس- آقای کریمی وقت جنابعالی تمام شده (کریمی- دو دقیقه وقت می‌خواهم) آقایانی که با پنج دقیقه وقت اضافی آقای کریمی موافقند قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد بفرمایید.
کریمی- تشکر می‌کنم، برای داشتن این نفت مخارج خیلی زیادی متحمل شده‌ایم و می‌شویم این را باید در نظر بگیریم این معنی و این مطلبی که می‌گویند که در فلان مملکت یا فلان ملت نفت او به فلان مبلغ معامله شده است اگر بخواهند ایران هم تبعیت از آنها داشته باشد این فکر بسیار غلطی است حساب غلطی کرده‌اند بنده از حالا به آقایان عرض می‌کنم این فکر بسیار فکر غلطی است ایران مجبور نیست که چون فلان مملکت فلان معامله را کرده است حتماً ایران هم باید تبعیت کند این را هم که می‌گویند به نفت ایران زیاد هم احتیاج ندارند این هم آقایان می‌دانید شوخی است خیلی هم شوخی است مثل سایر شوخی‌ها احتیاج دارند احتیاج روزافزونی که وسایل تمدن امروزی به نفت دارد ثابت می‌کند که نفت ایران بی‌ارزش نیست این دنیای آزاد اگر بخواهد با ما معامله کند و آن معامله هم بر یک اساس صحیح و درستی استوار و پایدار بماند باید به تمام این نکات توجه کند و باید بداند فقط به عنون یک خریدار می‌تواند به خانه ما قدم بگذارد و لاغیر (صحیح است) بنده بیش از این راجع به نفت چیزی نمی‌گویم چون موضوع حساسی است و می‌ترسم احساسات بر من غلبه کند که یک مطلبی برخلاف مصلحت بگویم جناب آقای صدقی یک تلگراف و نامه‌ای از کاشان داشتند راجع به راه کاشان اهالی کاشان از ایشان خواهش کرده‌اند که از نقطه‌نظر حفظ ارتباط راه طهران و کاشان طهران و قم کاشان و اصفهان ترتیبی بدهند سابقاً این طور بوده و حالا وزارت راه یک قدری صرفه‌جویی کرده یک تلگراف و یک کاغذی به بنده داده‌اند که تقدیم مقام ریاست می‌کنم ضمناً موقع را مغتنم می‌شمرم و از جناب آقای سرلشگر گرزن وزیر راه تشکر می‌کنم که تذکرات و عرایض مرا راجع به راه سنقر مورد توجه قرار دادند و آقای مدیر کل وزارت راه را مأمور بازدید کردند و آنجا مشغول هستند که این کار را اصلاح کنند امیدواریم که این نیت خیر را نگردانند.
رئیس- آقای مصطفی کاشانی بفرمایند.
سید مصطفی کاشانی- با کمال تأسف باید عرض کنم که چند روز قبل حریق مدهشی در بازار اسالم (دکتر عدل- در کجا؟) در اسالم که در ۱۲ کیلومتری هشیر واقع است رخ داد که تمام بازار و تعداد زیادی از خانه‌های مجاور طعمه حریق واقع گردید میزان خسارات وارده را یک‌میلیون و پانصدهزار ریال تخمین زده‌اند تلگرافات زیادی در این خصوص به بنده رسیده که درخواست کمک و مساعدت نموده‌اند و به این وسیله توجه مقامات مربوطه را به این موضوع جلب می‌نمایم البته مقدار ۱۵۰هزار تومان خسارت شاید به نظر بعضی خیلی بی‌مقدار باشد ولی به مصداق (در خانه مور شبنمی طوفان است) برای اهالی آنجا که آه در بساط ندارند فوق‌العاده ناگوار و دشوار است تلگرافاتی هم در این زمینه رسیده است که یکی از آنها فعلاً نزد من است تقدیم مقام معظم ریاست می‌کنم و ضمناً تلگرافاتی هم از کرمان دائر به شکایت از فرماندار آنجا رسیده است که آنها را نیز تقدیم مقام ریاست می‌کنم.
در تاریخ حیات ملت ایران روزهای افتخارآمیزی وجود دارد ملت ایران حق دارد به خود ببالد یکی از آن روزهای فرخنده روز تاریخی ۲۹ خرداد یعنی روز خلع ید عمال شرکت سابق نفت از منابع زرخیز خوزستان است که مبدأ یک تحول اساسی در حیات سیاسی ملت ایران به شمار می‌رود.
درست سه سال پیش در این روز مقدس پرچم افتخار ایران بر فراز تأسیسات نفت جنوب برافراشته شد و اراده ملت بیدار و حق‌طلب ایران عمال شرکت سابق نفت را که در حدود نیم قرن تسلط مطلقه به مناطق نفت‌خیز جنوب داشتند با حسرت و اندوه روانه خاک و خانه خود کرد و ملت ایران تصمیم گرفت سرنوشت منابع نفتی خود را در دست گیرد من وظیفه خود می‌دانم به مناسبت این روز پرافتخار به تمام کارگران و کارکنان نفت خوزستان که با نهایت متانت و شرافت اخلاقی این وظیفه ملی را به نحو احسن انجام داده‌اند درود بفرستم (صحیح است، احسنت) و همچنین از تمام کسانی که در جریان خلع ید صمیمانه فداکاری کردند و در هوای سوزان آبادان و خرمشهر به وظیفه ملی خود قیام و اقدام نمودند در این مجلس مقدس یاد کنم و یقیه دارم ملت ایران این کارگران وطن‌خواه و این مرد و زن از جان گذشته خوزستانی را که بهتر از دیگران مزه استعمار شرکت سابق نفت را چشیده و در راه اعتلای پرچم ایران و عظمت و سربلندی ملت ایران بذل مجاهدت کرده‌اند به عنوان پیش‌قراولان مبارزات ضد اجنبی در صفحه تاریخ پرافتخار ایران ضبط خواهد کرد (صحیح است)
من از موقعیت استفاده نموده و به مناسبت این روز تاریخی و پرافتخار مطلب لازمی که مابه‌الابتلای ما است برای ثبت در تاریخ عرض می‌کنم و استدعای بذل عنایت و توجه کامل نسبت به این موضوع مهم و اساسی دارم. هر چند از مذاکراتی که در جریان است تاکنون اطلاع صحیح و دقیقی منتشر نشده و ملت ایران از کیفیت مسائل و پیشنهادات و نظریات مطروحه خبری ندارد و نکته مهم‌تر آن که سخن‌گویان رسمی و غیر رسمی ضمن مطالب کلی که در اختیار خبرنگاران می‌گذارند گویی سعی دارند کمتر اشاره‌ای به نکات اصلی و اساسی موضوع بنمایند این سکوت و امساک از اظهارنظر در نکات اصلی (قیمت نفت و غرامت ادعایی) در افکار عمومی ملت ایران که با نهایت علاقه و دقت ناظر اوضاع و جریان می‌باشد ایجاد نگرانی‌هایی نموده و اینجانب را موظف می‌دارد توجه مخصوص شما را که اکنون مسئولیت عظیمی به عهده دارید به نکات زیر جلب نماید.
۱- قانون ۹ ماده‌ای به هیچ‌وجه قابل تعبیر و تفسیر نیست و هر قراردادی برخلاف قانون مذکور منعقد شود از درجه اعتبار ساقط است (صحیح است).
۲- راجع به غرامت ادعایی-
نکته مهم این است که ملت ایران بابت تأسیسات شرکت سابق در ایران پس از ملی شدن صنعت نفت بدهکاری ندارد بلکه طبق اصول عدل و انصاف و قوانین جاریه داخلی و بین‌المللی مبالغ هنگفتی هم از شرکت سابق طلبکار می‌باشد طبق ماده ۱۵ امتیازنامه دارسی که مدت آن ۶۰ سال بود پس از پایان امتیاز کلیه اموال شرکت (تمام اسباب و ابنیه و ادوات موجوده) در ایران و در خارج ایران به امتیازدهنده یعنی ملت ایران تعلق می‌گرفت امتیازنامه مذکور در مدت ۳۲ سال ملاک عمل بوده (هر چند موادی که به نفع ایران در آن وجود داشت هرگز کاملاً مراعات نمی‌شد) تا در سال ۱۹۳۳ قرارداد دیگری جانشین آن شد.
راجع به تبدیل امتیازنامه اولی به قرارداد جدید که فقط ظاهری آراسته‌تر داشت جای بحث در این مختصر نیست نکته قابل توجه این است که تحمیلی بودن قرارداد ۱۹۳۳ است که امضاکنندگان آن خود را فقط (آلت فعل) و مجبور معرفی نموده و مطالعه و مقایسه آن دو قرارداد به خوبی نشان می‌دهد که چگونه شرکت سابق و سهامدار عمده آن با تحمیل شرایط ظاهرفر یب استیلای استعماری خود را به منابع طبیعی این کشور محکم‌تر و طولانی‌تر ساخته و با تحمیل قرارداد جدید نه‌تنها سی و چند سال بر مدت امتیاز افزودند بلکه سهم ایران را از درآمدهای شرکت سابق تحدید نموده و تقلیل دادند.
بنابراین چنانچه قرارداد ۱۹۳۳ تا ۱۹۵۰ (تاریخ ملی شدن صنعت نفت در ایران) به دست آورده است به ایران مسترد دارد و حال اگر منافع مذکور را حداقل سالی ۵۰ میلیون لیره برآورد نماییم طلب ایران بابت مدت ۱۸ سال مذکور تخمیناً بالغ بر ۹۰۰ میلیون لیره می‌گردد.
و علاوه بر این ۳۲ سهم از ۶۰ سهم کلیه اموال شرکت (طبق امتیازنامه دارسی که برای ۳۲ سال ملاک عمل بوده است) به ایران تعلق می‌گیرد و اگر فرضاً قرار ۱۹۳۳ را تا تاریخ ملی شدن صنعت نفت نافذ بدانیم ماده ۲۰ قرارداد و بند ۱ و ۲ آن را باید در نظر داشته باشیم که می‌گوید (در موقع ختم امتیاز خواه این ختم به واسطه انقضای عادی مدت و یا به هر نحو دیگری پیش آمد کرده باشد تمام دارایی کمپانی در ایران به طور سالم و قابل استفاده بدون هیچ مخارجی و قیدی متعلق به دولت ایران می‌گردد) کلمه (هر) لفظ عموم است.
یکی از انحاء ختم امتیاز مثلاً این است که نفت منابع منطقه مورد امتیاز تمام شود نحوه دیگر آن که به مقتضای حق حاکمیت و منشور سازمان ملل متفق صنعت نفت در ایران ملی اعلام شده و ملی شدن آن هم از طرف همه به رسمیت شناخته شده و دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه هم آن را تأیید نموده است.
یکی از انحناء ختم امتیاز مثلاً این است که نفت منابع منطقه موردنیاز تمام شود نحوه دیگر آن که به مقتضای حق حاکمیت و منشور سازمان‌ملل متفق صنعت نفت در ایران ملی اعلام شده و ملی شدن آن هم از طرف همه به رسمیت شناخته شده و دایوان بین‌المللی دادگستری لاهه هم آن را تأیید نموده است.
در این صورت طبق آن قسمت از ماده ۲۰ قرارداد ۱۹۳۳ که فوقاً نقل گردید تمام دارایی و مؤسسات شرکت سابق بدون هیچ قید و مخارجی متعلق به دولت ایران است و ملت ایران از این بابت هیچ غرامتی نباید بپردازد و حتی مبالغی هم دریافت دارد که اجمالاً در ذیل به چند فقره آن اشاره می‌شود.
الف- باید متذکر بود که شرکت سابق در بعضی از سال‌ها در حالی که مثلاً مبلغی در حدود ده میلیون لیره بابت حق‌السهم و حق‌الامتیاز و غیره به ایران صاحب اصلی منابع نفت می‌پرداخت مبلغی در حدود سه برابر این فقط بابت مالیات بر درآمد به دولت انگلستان پرداخت می‌نمود و مبالغ هنگفت دیگری را هم با حساب‌سازی از حساب منافع خود خارج می‌ساخت و صرف تهیه تأسیسات و تشکیل شرکت‌های فرعی می‌نمود و به حساب‌های معدد ذخایر می‌برد تا به این طریق بتواند کم‌ترین مبلغ ممکن را به دولت ایران پرداخت نماید.
ب- مقادیر معتنابه نفتی که به قیمت ناچیزی تحویل بحریه دولت انگلستان می‌گردید قسمت دیگری از حقوق حقه ایران به این طریق ضایع می‌شد اگر به مبالغی که فقط بابت این دو قلم باید به ایران پرداخت شود رسیدگی به عمل آید ملت ایران مبالغ مهمی طلبکار می‌شود.
ج- عمل غیرقانونی دولت انگلیس در محاصره اقتصادی ایران و ضبط کالاهای خریداری شده ایران و ممانعت از فروش و صدور نفت ملی ایران بعد از ملی شدن نفت به خودی خود موضوعی است که اجازه می‌دهد دولت ایران از این بابت نیز مطالبه غرامت نماید.
د- موضوع ۴۹ میلیون لیره‌ای است که در ترازنامه شرکت سابق به عنوان طلب دولت ایران قید و شناخته شده است و باید پرداخت گردد در این مورد تصریح باید نمود که مبلغ مذکور از مطالبات حقه ایران است که نماینده مختار شرکت سابق طی مذاکرات خود با دولت ایران آن را تأیید نموده ولی مجلس ایران آن را کافی ندانست.
ه- پرداخت‌های شرکت بعد از سال ۱۹۳۳ طبق بند ۵ از ماده ۱۰ قرارداد می‌بایست به طلا مطابق نرخ بازار لندن به عمل آید ولی شرکت سابق پس از مدت کوتاهی نرخ ساختگی رسمی بین‌المللی را ملاک عمل قرار می‌داده و اکنون مبالغ گزافی از این بابت به دولت ایران بدهکار می‌باشد علاوه بر اینها اگر به دفاتر و اوراق و اسناد شرکت در ۵۰ سال اخیر ر سیدگی دقیق به عمل آید یقین است که به ثبوت خواهد رسید که شرکت سابق هیچ فرصتی را برای حساب‌سازی و از بین بردن مسلم‌ترین حقوق ملت ایران ضایع نساخته است اما این که می‌گویند در قانون نه ماده‌ای مسئله پرداخت غرامت پیش‌بینی شده است و باید حتماً مبلغی بابت غرامت پرداخت گردد متذکر می‌شود که مسئله پرداخت غرامت از این جهت در قانون گنجانده شده بود که نهایت حسن‌نیت ملت ایران اعلام شده باشد ولی برای پرداخت غرامت هیچ گونه الزامی وجود ندارد زیرا در قانون مزبور نوشته شده است که ۲۵ درصد درآمد خالص در یک بانک مرضی‌الطرفین گذاشته می‌شود که پس از تحقیق و رسیدگی در صورتی که باید غرامت پرداخته شود محسوب گردد.
۳- موضوع قیمت نفت
تعدادی از شرکت‌های نفت یا شرکت سابق انگلیس برای خریداری نفت ایران کنسرسیومی تشکیل داده‌اند و تنها موضوع دیگری که اکنون در اطراف آن هیچ سخنی گفته نمی‌شود قیمت نفت می‌باشد عجالتاً به یک تذکر کوتاه اکتفا می‌نمایم و آن این که ملت ایران به هیچ‌وجه قبول نخواهد کرد که خریداران نفت ایران طرز عمل کمپانی‌های نفت در کشورهای دیگر را ملاک عمل در ایران تصور نمایند و برای خود حق دریافت باج و خراج از منابع طبیعی و خداداد ایران قائل باشند.
ملت ایران بعد از تحمل محرومیت‌های بی‌شمار و پس از حضور و جوابگویی و موفقیت در دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه به هیچ‌وجه حاضر نیست کوچک‌ترین حقی از حقوق قانونی‌اش ساقط گردد خریداران احتمالی نفت ایران فقط با در نظر گرفتن این اصل مسلم و احترام کامل به حقوق طبیعی و قانونی ملت مستقل و آزاد ایران می‌توانند با ما روابط تجارتی برقرار نمایند و نفت ایران را برای مشتریان خود خریداری کنند.
سید ابوالقاسم کاشانی
این بود متن نامه‌ای که حضرت آیت‌الله کاشانی در تاریخ ۱۹/۲/۳۳ برای آقای وزیر دارایی و سایر مقامات مذکور در بالا ارسال گردیده است.
در خاتمه عرض می‌کنم که چون آقایان نمایندگان کنسرسیوم بین‌المللی نفت که اکنون در تهران به سر می‌برند باید بدانند که در مقابل نمایندگان یک ملت رشید و بیدار قرار گرفته‌اند و باید متذکر باشند که عموم افراد ملت ایران با هشیاری و دقت کامل مراقب جریان این مذاکرات هستند و از نظر نمایندگانه دولت که باید فقط در حدود قوانین ایران این موضوع را فیصله دهند کاملاً پشتیبانی خواهد کرد و حسن‌نیت کاملی که ملت ایران فعلاً دارد دلیل شکست و تسلیم نیست ملت ایران پس از آن همه مبارزات طولانی به هیچ قیمت حاضر نیست که از طریق پرافتخاری که پیموده است عدول کرده و عقب‌نشینی نماید. (احسنت)
رئیس- آقای درخشش
درخشش- از جناب آقای رئیس مجلس شورای ملی کمال تشکر را دارم که تذکر فرمودند آئین‌نامه مجلس باید رعایت شود و نمایندگان مجلس هم باید آیین‌نامه را کاملاً رعایت نمایند (نراقی- آقای رئیس که فرمودند) دو موضوع را جناب آقای شوشتری قبلاً تذکر فرمودند یکی راجع به سفارت بود که بنده آن روز چنین کلمه‌ای از دهانم درنیامد و آقایان اگر معتقد هستند که در گذشته می‌گفتند جوجه‌های استوکس و از این صحبت‌ها می‌کردند حالا دیگر خودشان نباید بگویند این کلمه از دهان یکی از هم‌قطاران آقای شوشتری درآید بنده عرض نکرده‌ام (شوشتری- اینجا توی صورتجلسه هست).
رئیس- اگر نگفته‌اید در صورت‌مجلس هست اصلاح می‌شود.
درخشش- موضوع دیگر این که بنده چنین حقی را به خود نمی‌دهم که مجلس شورای ملی را خدای نخواسته توطئه‌گر بدانم این حق من نیست و من چنین اجازه‌ای ندارم (شوشتری- کافی است) ولی به جریاناتی که در جلسه قبل عرض کردم اعتقاد کامل دارم لایحه‌ای که به تصویب رسید برای یک پرونده خاصی بود برای این که از دیروز هم در دادگستری کاملاً مشخص و روشن شد قبل از این که این لایحه به مجلس فرستاده شود مشخص شد که این لایحه برای چه گذشته است بنده این را در پرده عرض می‌کنم و رد می‌شوم و صحبت نمی‌کنم موضوع دیگری که می‌خواستم حضور همکاران محترم عرض کنم همان طور که جناب آقای صفائی فرمود بنده جوان هستم و تازه داخل در امور سیاسی جریانات روز شده‌ام و به همین دلیل هم اگر تمام زندگی سیاسی و تمام زندگی داخلی بنده را ورق بزنید جز دو اتاق مرطوب که با خانواده‌ام زندگی می‌کنم و یک ماشین شکسته از زندگی چیز دیگری درنمی‌آید ولی آقایان محترم و دوستان محترم من توجه بفرمایند که چون تاریخچه سیاسی‌شان زیاد است و تحولاتی در تاریخچه سیاسی‌شان اتفاق افتاده است و بنده برای این که بیشتر ارادت پیدا کنم خدمت همکاران ارجمندم در این دو ماه مطالعاتی کرده و اجازه می‌خواهم که این دفتر بسته شود و هیچ وقت در خصوصیات اشخاص وارد نشویم و در اینجا همه‌اش مذاکرات اصولی بکنیم و با منطق صحبت کنیم و به همین دلیل هم است که بنده از ماده ۹۰ هم صرف‌نظر کردم (احسنت) (عبدالصاحب صفائی- ما دعا می‌کنیم که انشاءالله اتاق شما مبدل به کاخ شود) و اما آن چیزی که بنده اینجا به عرض نمایندگان ملت می‌رسانم آن روز هم عرض کردم امروز هم عرض می‌کنم که این موضوع در تمام دنیا حل شده که یک وکیل نمی‌تواند عقل کل باشد یک نماینده‌ای نمی‌تواند هم در موضوع اسکناس دخالت کند هم در موضوع نفت صحبت کند و هم در موضوع کشاورزی صحبت کند این کاملاً روشن است در خارج و در پارلمان‌های دنیا این موضوع حل شده است یعنی احزابی وجود دارد که این مطالب مختلف و مشکل در آن احزاب مثلاً حل می‌شود این مطالب در آن احزاب بحث می‌شود روی‌اش صحبت می‌شود مذاکره می‌شود یک چیز منطقی و مستدل دست نماینده‌ای که مربوط به حزب است می‌دهند و در مجلس قرائت می‌شود و به همین دلیل هم است که من از رفقایم همیشه تقاضا کرده‌ام و می‌کنم که این طرح‌ها یا لوایحی که تقدیم مجلس می‌شود دو فوریت و سه فوریتش برداشته شود تا این که ما بتوانیم در خارج به وسیله اشخاصی که متخصص باشند مطالعه بکنیم و نظر منطقی‌مان را تقدیم مجلس بکنیم و اینجانب افتخار دارم که در جامعة معلمین سمت هیئت رئیسه را دارم و این جامعة معلمین که ۲۱ سال است در این کشور موجود است و اگر احیاناً مطلبی به عرض آقایان نمایندگان محترم می‌رسانم مطالبی است که موکلین من برای من تعیین می‌کنند و این افتخار بنده است صحبت‌هایی که بنده عرض می‌کنم همه آقایان هم می‌فرمایند منتهی مطالب پشتوانه دارد پشتوانه صحبت‌های من یک عده از طبقه منورالفکر این مملکت که رهبران این اجتماع و تربیت‌کنندگان اولاد شما هستند می‌باشند بنده برای این موضوع مدارکی دارم اعلامیه اولی که برای انتخاب اینجانب فرهنگیان رؤسای دبیرستان و دبستان منتشر کردند در دو صفحه روزنامه کیهان اینجا موجود است اینها به من رأی داده‌اند و اینها می‌خواهند که در مجلس من یک راه اصولی را بپیمایم که به نفع مملکت باشد به همان قرآنی که قسم خورده‌ام من اینجا مبارزه می‌کنم برای حفظ اصول مشروطیت و راه مناسبی که پیش گرفته‌ام فقط و فقط هدفم خدمت به مملکت و شاه مملکت است و غیر از این هدفی ندارم (احسنت) منتهی راه‌های سیاسی مختلف است بعضی از آقایان از راه‌هایی می‌روند که با راه من متفاوت است من و همکاران من و موکلین من این طور تصور می‌کنیم که این راهی را که برای من تعیین کرده‌اند این راه به صلاح و خیر مملکت است آقایان دیگر راه‌های دیگری را انتخاب می‌کنند و می‌روند این بود مقدمه عرایض بنده و اما امروز بنده اینجانب می‌خواهم راجع به نفت صحبت کنم قبل از این که اینجا بیایم جناب آقای سرمدی شعری برای من خواندند و من از ایشان خواهش کردم
آن را لطف کنند تا اینجا قرائت کنم: نفت ملی گشت و جز این حق ایرانی نبود- حق ایران بود آری حق کمپانی نبود- نفت از ایران بود و آبادان از ایران وین شگفت- سهم ایرانی که از آن جز فقر و ویرانی نبود (احسنت) (مشایخی- احسنت آقای سرمد)
این حقیقت انکارناپذیر راحتی هر پیرزن ایرانی و هر مرد متوسط از مردم ایران می‌داند که سالیان دراز بیگانه در شئون کشور ما دخالت می‌کرد و بزرگ‌ترین پایگاه نفوذ بیگانه در منابع نفت‌خیز جنوب بود.
آنها برای ابدی ساختن بهره‌برداری خود از زمین و انسان‌های سرزمین ایران آبادان را پایتخت فرمان‌فرمایی خود قرار داده بودند و در تمام امور این کشور مداخله می‌کردند و به لطایف‌الحیل نمی‌گذاردند که ایران با قافله تمدن هم‌آهنگ گردد.
همان‌طور که این سیاست استعماری در اغلب کشورهای آسیا و افریقا و غیره عمومیت داشت. نهضت ملی ایران برای خاتمه دادن به این وضع رقت‌بار به وجود آمد و درست در دوره‌ای که مسئولین اوضاع کنونی نیز آن دوره نهضت را قبول دارند در ۲۹ خرداد یک واقعه تاریخی اتفاق افتاد.
در آن روز تاریخی بر فراز عمارتی که تا آن روز پادشاهان نفت جهان آن را مقر فرمان‌فرمایی خود قرار داده بودند با اراده ملت ایران پرچم سه‌رنگ شیروخورشید به اهتزاز درآمد.
روز ۲۹ خرداد روزی است که گرسنه‌ها و پابرهنه‌های این مملکت نیروی عظیم و لایزال خود را به یک امپراطوری مغرور و فرتوت نشان دادند.
روزی است که یک مشت گرسنه، یک مشت محروم، یک مشت بقال آری یک مشت چلوپز از تهدیدهای مخوف چتربازان آماده به کار و کشتی‌های جنگی انگلیسی نهراسیدند.
در طی نیم قرن به وسیلة مدرن‌ترین اصول فنی شب روز لاینقطع از زیرزمین‌های صدها کیلومتر مربع خاک پربرکت ایران یکی از حیاتی‌ترین منابع مدنیت بشری به وسیله عروق شعریه که در اعماق زمین ریشه دوانیده بود حذف می‌شد و به وسیله لوله‌هایی از نقاط مختلف رو به آبادان می‌کردند و در این نیم قرن زمین ایران و انسان‌های ایران بهره‌برداری می‌شدند و نتیجه زحمت آنها و کد یمین و عرق جبین آنان به وسیله لوله‌هایی به بحریه جنگی و بازرگانی امپراطوری جاری می‌شد و این ماده حیاتی که بدون اغراق خون دل ده‌ها هزار زحمتکش ایرانی و کارمند و کارشناس ایرانی بود نیروی محرکه صنایع و کشتی‌رانی و هواپیمایی و نیروی موتوریزه بریتانیا را به وجود می‌آورد و پایگاه‌های جهانی آنها را سیراب می‌کرد.
مخبرین خارجی در حالی که پرچم‌های سه‌رنگ ایران برافراشته می‌شد به تمام جهان مخابره کردند که در این روز به زندگی ۵۰ ساله یک استعمار خاتمه داده شد و طومار آن به دست ملت ایران درنوردیده شد.
در اوایل قرن ۲۹ عده معدودی از صاحبان صنایع با استفاده از ماشین بخار و تکمیل صنایع اساسی پایة استعماری را گذارده بودند که در نیمه قرن ۲۰ بساط بزرگ‌ترین پایگاه آن در آبادان به دست ملتی مصمم نهضتی ملی برچیده شد. در این روز تاریخی نه‌تنها پایگاه استعمار غرب در جنوب ایران برچیده شد بلکه با خلع ید از اجانب و عملی کردن ملی شدن نفت از کلیه اجانب در سراسر ایران خلع ید شد.
رئیس- آقا نگویید استعمار (درخشش- دولت انگلستان یک دولت استعماری است) به ما چه مربوط است؟
درخشش- بنده دولت انگلیس را می‌گویم.
رئیس- بی‌خود می‌گویید استثمار می‌توانید بگویید می‌توانند بیایند نفت ببرند استفاده بکنند و تجارت بکنند ولی استعمار نمی‌توانید بگویید. این کلمه را حق ندارید بگویید.
درخشش- بله اطاعت می‌کنم و امید و آرزوی آنهایی که در خواب بهره‌برداری از زمین و انسان‌ها و نفت شمال ایران بودند نقش بر آب گردید.
آنهایی که تصور می‌کنند با تکان دادن زبان و قلم می‌توانند حقایق تاریخی را تحریف کنند سخت در اشتباه‌اند.
این روز در تاریخ ایران یکی از پرافتخارترین روزها ثبت خواهد شدن و ما وظیفه داریم با زنده نگاه داشتن خاطره این روز تاریخی به وظایف آینده خود بهتر توجه کنیم و نهضت ملی ایران را به پیروزی نهایی رسانیم. یقیناً تاریخ ایران و نسل‌های آینده ایران اسم بانیان این روز تاریخی را به خیر یاد خواهند کرد زیرا آنها در این عمل مجری اراده ملت ایران بوده‌اند.
در آن روزها که ملت ایران سرگرم مبارزه شرافتمندانه با عمال شرکت سابق بود حزب خائن توده نهضت ملی ایران را تخطئه می‌کرد (صحیح است) و سران نهضت ملی ایران را عمال آمریکا معرفی می‌نمود. (صحیح است) سران خائن حزب توده تعطیل شدن صنعت نفت ایران و جاری نشدن آن را به بلوک غربی خواستار بودند ولی نهضت ملی ایران تمام سعی و کوشش خود را برای تعطیل نشدن نفت و نگاه داشتن کارشناسان به کار برد. آیا صلاح کشور است که بنام مبارزه با دکتر مصدق تقصیر تعطیل شدن نفت را به عهده ایران بگذارند؟ (خلعت‌بری- به هیچ‌وجه (سیاست بریتانیا بود که می‌خواست کارشناسان را به عنوان عمال خود در حمایت کشتی‌های جنگی و تفنگ‌داران دریایی و چتربازان خود در ایران نگاه دارد. (صحیح است) اما نهضت ملی ایران با رهبری صحیح و منطقی و با استفاده از تناقضات سیاست‌های جهانی توانست بدون خونریزی از شرکت سابق نفت خلع ید کند. امروز عمل بریتانیا برای این که در مقابل آن خلع ید عمل وضع ید را از نو اعمال کنند اعمال آن روز دکتر مصدق را نیز تخطئه کرده و آن را خیانت می‌خوانند آنها می‌گویند «ایجاد استقلال واقعی یک کشور داشتن روابط با کشورهای مختلف و ممالک دنیاست» من هم تصدیق می‌کنم ولی آزادی و استقلال عبارت از داشتن روابط بین دول متساوی‌الحقوق است نه داشتن رابطه خادم و مخدومی که کنسول‌گری‌ها و سفارت‌خانه‌های کشور بزرگی در ایران مرکز توطئه و مداخله در امور داخلی ایران باشد. البته در پشت سر آن خلع ید و آن قطع رابطه! خادم و مخدومی می‌بایست به کار افتادن مجدد صنعت نفت و برقراری روابط عادی بین دو ملت و دو دولت متساوی‌الحقوق به وجود آید.
عمیدی نوری- آقای رئیس چه می‌گویند ایشان؟ خادم و مخدومی یعنی چه؟ اینها چیست که می‌گویند؟!
رئیس- آقای درخشش خادم و مخدومی یعنی چه؟ بنده تقاضا می‌کنم حاضر نشوید یک اهانتی به ملت ایران بشود آن وقت من مجبورم از این قسمت‌هایی که در نطق شما اهانتی به ملت ایران بشود جلوگیر بکنم من به شما مکرر گفته‌ام که ملت ایران مخدوم است خادم هیچ ملتی و هیچ دولتی نبوده است (صحیح است) و نخواهد بود و انشاءالله تا آخر هم استقلال خودش را حفظ کرده و خواهد کرد این حرف‌ها خیانت به مملکت است (صحیح است) اتفاقاً وقت شما هم تمام شد اگر اجازه ادامه نطق می‌خواهید باید رأی بگیریم.
درخشش- بله یک ربع دیگر اجازه می‌خواهم.
تیمورتاش- اثرات کنفرانس ژنو در تهران مشهود است.
دکتر جزایری- آقای درخشش خواهش می‌کنم آن کلمات را پس بگیرید.
درخشش- همان طور که تذکر فرمودند بنده خط می‌زنم اینها را کلمه خادم و مخدوم و استعمار را
دکتر بینا- بنده پیشنهاد کردم که این کلمات را حذف کنید.
درخشش- بسیار خوب حذف کردم.
رئیس- رأی گرفته می‌شود به یک ربع ادامه صحبت آقای درخشش آقایانی که موافقند قیام بفرمایند.
(عده کمتری برخاستند) تصویب نشد.
درخشش- بنابراین بنده ابتدای صحبتم بود نتوانستم صحبت کنم.
۳- اجرای مراسم تحلیف از طرف آقایان سلطانی و بوداغیان
رئیس- دو نفر از آقایان باید قسم یاد کنند. آقای سلطانی و آقای بوداغیان
(در این موقع کلام‌الله مجید را با احترامات لازمه به تالار جلسه آورده و عموم حضار قیام نمودند).
رئیس- آقای سلطانی.
(آقای سلطانی در محل نطق حاضر متن قسم‌نامه را به شرح ذیل قرائت و امضا نمود).
من که در ذیل امضا نمایم خداوند را به شهادت می‌طلبم و به قرآن مجید قسم یاد می‌کنم مادام که حقوق مجلس و مجلسیان مطابق قانون اساسی محفوظ و مجری است تکالیفی را که به من رجوع شده است مهما امکن با کمال راستی و درستی و جد و جهد انجام داده و نسبت به اعلیحضرت شاهنشاه متبوع عادل مفخم خود صدیق و راستگو باشم و به اساس سلطنت و حقوق ملت خیانت ننمایم و هیچ منظوری نداشته باشم جز فواید و مصالح دولت و ملت ایران.
رئیس- آقای بوداغیان.
(آقای بوداغیان نیز در محل نطق حاضر و قسم‌نامه را به شرح زیر قرائت و امضا نمودند).
من که در ذیل امضا می‌نمایم خداوند را به شهادت می‌طلبم و در مقابل قرآن مجید به انجیل قسم یاد می‌کنم که مادام که حقوق مجلس و مجلسیان مطابق قانون اساسی محفوظ و مجری است تکالیفی را که به من رجوع شده است مهما امکن با کمال راستی و درستی و جد و جهد انجام داده و نسبت به اعلیحضرت شاهنشاه متبوع عادل مفخم خود صدیق و راستگو باشم و به اساس سلطنت و حقوق ملت خیانت ننمایم و هیچ منظوری نداشته باشم جز فواید و مصالح دولت و ملت ایران.
مجدداً کلام‌الله مجید را با همان تشریفات از تالار جلسه خارج نمود.)
۴- معرفی آقای میرمطهری به معاونت وزارت دادگستری به وسیله آقای وزیر دادگستری
رئیس- آقای وزیر دادگستری
وزیر دادگستری (آقای اخوری)- بنده خواستم جناب آقای میرمطهری را به عنوان معاون وزارت دادگستری به مجلس شورای ملی معرفی نمایم مبارک است).
دکتر جزایری- تبریک می‌گویم معاون بسیار خوبی است.
وزیر دادگستری- بنده هم از آقایان تشکر می‌کنم البته سابقه ایشان در حدود سی سال است (صحیح است) در این سی سال مراحل بسیاری را طی کرده‌اند بدون کوچک‌ترین ایرادی (یک نفر از نمایندگان- امیدوارم در وزارت دادگستری
اصلاحاتی بفرمایند) (دکتر جزایری- ما از دولت می‌خواهیم که انتخاب دیگرشان هم مثل انتصاب ایشان باشد نه مثل دیگران) ضمناً خواستم عرض کنم اشاره‌ای آقای درخشش فرمودند راجع به دادگستری مثل این که لایحه‌ای که آمده مبتنی بوده بر یک نظریات خاصی بنده آن روز عرض کردم خدمت آقایان که در ابتدای شروع کار این دولت اول قدمی که ما برداشتیم موضوع همین لایحه بوده و آن وقت احتیاجات که امروز ایشان به نظر می‌آورند نبود (صحیح است) چون مطالب اساسی بود و خارج از حدود اختیارات بودند که به هیچ‌وجه دولت نمی‌توانست به آن عمل بکند این بود که برای تأیید این نظریه به مجلس شورای ملی مراجعه کردیم بنابراین هیچ مقدمه خارجی نداشته این که می‌فرمایید مذاکره شده البته هر قانونی و هر لایحه‌ای باید به مجلس تقدیم شود و وزارتخانه‌ای در حوزه خودش اشخاص با فکر خودش را دعوت می‌کند تا یک لایحه‌ای را تهیه کند و بعد به مجلس شورای ملی تقدیم بکند اگر تا این اندازه بوده است که ایرادی وارد نیست و اما این که فرمودند از حالا انعکاس پیدا کرده در دادگستری لایحه در حالی نیست که بشود برحسب قوانین به آن استناد کرد هنوز به تصویب مجلس سنا نرسیده بنده معتقدم که برخلاف ترتیب و غیر متعارف ممکن نیست در وزارت دادگستری انعکاس پیدا کرده باشد بنده می‌خواستم این موضوع را به اطلاع آقایان نمایندگان محترم برسانم که اسباب سوءتفاهمی نشود.
۵- تخصیص یک جلسه برای طرح سؤالات
رئیس- بنده خواستم به عرض مجلس برسانم که سؤالات زیادی از آقایان وزراء شده آقایان وزراء هم همه اطلاع داده‌اند که برای جواب حاضرند ولی کارهای جاری ما را مانع شده و وقت نداریم اگر آقایان موافقت بفرمایند یک جلسه در این هفته اختصاص به سؤالات بدهیم (صحیح است) و آقایان سؤالات‌شان را بفرمایند و آقایان وزراء جواب بدهند اگر موافق باشید فردا (نورالدین امامی- پس‌فردا) اختصاص به سؤالات داده شود.
عبدالصاحب صفائی- به جای نطق قبل از دستور سؤالات به عمل بیاید.
۶- بیانات مقام ریاست و آقای مشایخی در مورد بودجه کل کشور
رئیس- لایحه دودوازدهم گزارش حاضر است ولی بنده می‌خواستم عرض کنم این طور روزانه زندگی کردن خوب نیست از کمیسیون بودجه تقاضا دارم صرف وقت بیشتری بفرمایید و بودجه را حاضر نمایید (صحیح است) برای این که در دودوازدهم نمایندگان نه می‌توانند پیشنهاد بدهند و نه می‌توانند چیزی را که موافق هستند حذف بکنند و از یک مخارجی کسر کنند و نه می‌توانند مذاکرات کافی بکنند و این رویه مطلوب نیست.
مشایخی- استدعا دارم اجازه بفرمایید در اطراف کمیسیون بودجه چون بنده مخبر هستم توضیحاتی بدهم.
رئیس- بنده که به جنابعالی اجازه ندادم که صحبت می‌کنید اجازه بدهید صحبتم تمام بشود حالا بفرمایید چون مخبر هستید توضیح بدهید.
مشایخی- عرض کنم دولت وظیفه خودش را از نقطه‌نظر تقدیم بودجه انجام داده است و در اوایل خرداد بودجه سال ۱۳۳۳ به مجلس تقدیم شده است و البته کمیسیون بودجه هم تشکیل شده و مطابق معمول و مقررات بودجه به کمیسیون آمده است کمیسیون بودجه از نظریات و منویات آقایان نمایندگان محترم پیروی می‌کند و چون بودجه‌ای که از طرف دولت به مجلس داده شده مشتمل بر دو قسمت است یک بودجه‌ای است راجع به درآمدها در حدود هشتصد و پنجاه میلیون تومان پیش‌بینی شده و در ذیل این قسمت نوشته شده است اضافه درآمدهای احتمالی که ممکن است به حیطه وصول درآید این رقم را هم در حدود ۲۵۰ میلیون تومان در جمع درآمد پیش‌بینی کرده‌اند و به طور کلی رقم جمع در این بودجه بالغ بر یک‌میلیارد و کسری است که در مقابل آن خرجی پیش‌بینی شده است که آن خرج در حدود دویست‌میلیون تومان از این دو رقم یعنی درآمد قطعی‌الوصول و درآمدی که ممکن است احیاناً وصول بشود آن خرج فزونی دارد صرف‌نظر از این قسمت در فصل دوم به نام بودجه ردیف سوم یا بند ب خرج‌هایی پیش‌بینی شده و هزینه‌های عمرانی برآورد شده است که در حدود ۸۵۰۰ میلیون تومان تمام می‌شود ما می‌دانیم یعنی کمیسیون بودجه معتقد است که مجلس شورای ملی در درجه اول علاقه‌مند است به این که یک کار عمرانی در کشور انجام بشود (صحیح است) در کمیسیون بودجه مذاکره شد که چون بودجه به مجلس می‌آید نمایندگان مجلس شورای ملی قاطبه ملت ایران علاقه‌مند به این هستند که ببینند در بودجه سال جاری چه خدمتی برای مردم مملکت در نظر گرفته شدهن است و از این نظر اکثریت کمیسیون بودجه به جناب آقای وزیر دارایی تذکر داد که بودجه دوم از نظر ما بیشتر حائز اهمیت است تا بودجه اولی زیرا بودجه اول عبارت است از پرداخت هزینه‌های مستمر مملکت که البته آنها هم غیر قابل احتراز است اما اگر بنا شود که فقط هزینه‌های مستمر پرداخته شود و هیچ خدمتی برای مردم این مملکت انجام نشود واقعاً جای تأسف است که ما بگوییم بیست‌میلیون جمعیت ایران مالیات پرداخت بکنند و این مالیات فقط و فقط به مصرف حقوق کارمندان دولت برسد از این نظر کمیسیون بودجه با دولت وارد مذاکره شده است که باید در درجه اول در موضوع هزینه‌های کشور صرفه‌جویی قائل بشود سعی بکنند از هزینه‌های غیرضروری جلوگیری بکنند از دولت دعوت شد تمام آقایان وزرا در جلسه گذشته در کمیسیون بودجه تشریف‌فرما شدند نظریان آقایان نمایندگان محترم که عبارت از تعدیل بودجه کشور است و در عین تعدیل بایستی که خرج و درآمد با هم موازنه داشته باشد و باید یک خدمات مفیدی برای مملکت انجام بشود به استحضار وزرا رسید از آقایان وزرا تقاضا شد که اولاً بودجه‌های سازمانی و بودجه‌های تفصیلی خودشان را به مجلس تقدیم کنند زیرا دولت فقط بودجه کل کشور را داده است بودجه تفصیلی هنوز به مجلس نیامده است و بودجه وزارتخانه‌ها هنوز به کمیسیون بودجه نیامده است ما اگر بخواهیم رسیدگی کنیم رسیدگی ما عبارت از این است که بودجه هر وزارتخانه‌ای را مورد بررسی قرار دهیم اقلام زائد را حذف کنیم هزینه‌های ضروری را تصویب کنیم و با در نظر گرفتن درآمد بودجه معادلی تنظیم بکنیم و بعد گزارشش را به مجلس بدهیم مادام که بودجه‌های سازمانی و بودجه‌های تفصیلی به کمیسیون نرسد اگر کمیسیون بودجه مبادرت به تنظیم گزارش کند نقض غرض است یعنی ما باید تصدیق کنیم که یک بودجه‌ای داریم که مبالغ فاحشی کسر و نقصان دارد و هیچ خدمتی هم در سال جاری به ملت ایران نخواهیم کرد و به این ترتیب گزارش که به مجلس بیاید محکوم برداشت از این لحاظ بود که از دولت تقاضا شد بودجه‌های سازمانی را به مجلس بیاورند و تذکر هم داده شد که مجلس شورای ملی حاضر نیست یک چنین بودجه‌ای که این رقم فاحش را کسر دارد به تصویب برساند باید در مخارج صرفه‌جویی کرد حداقل مخارج ضروری را ما قبول کنیم و امیدواریم که بعد از رسیدن بودجه تفصیلی از طرف آقایان وزرا کمیسیون بودجه با سرعت هر چه بیشتری رسیدگی را خاتمه بدهد و گزارش نهایی را به مجلس تقدیم کند در اینجا در حضور نمایندگان محترم به جناب آقای وزیر دارایی عرض می‌کنم که در نطق‌های قبل از دستور و در بیانات دیگر در جلسات عدیده آقایان نمایندگان که تشریف‌فرما شدند در اینجا صحبت کردند توضیح و بیان‌شان این بود که مهم‌ترین وظیفه مجلس نظارت در دخل و خرج مملکتی است که به کمیسیون بودجه محول شده است کمیسیون بودجه موظف است که تدابیر منطقی موجهی که متناسب با مقتضیات کنونی کشور باشد در نظر بگیرد و راه‌هایی هم در نظر گرفته شده مثلاً در دفعه گذشته جناب آقای کاظمی در نظر گرفت اگر چنانچه دولت بتواند بازخرید بکند حقوق یک عده از کارمندان را.
رئیس- آقای مشایخی تمام مطالب کمیسیون بودجه را اینجا نفرمایید.
مشایخی- منظور این است که می‌خواهیم بودجه را از چند راه تعدیل بکنیم اول از راه کسر مخارج دوم از راه درآمدها بدون این که تحمیل به طبقه فقیر و طبقه ضعیف این مملکت شده باشد ما می‌دانیم که مردم این مملکت تحمل پرداخت مالیات غیرمستقیم بیش از این ندارند اما اگر بتوانیم از راه وصول مالیات‌ها و ازدیاد مالیات‌ها به نحوی که تحمیل به طبقه ضعیف مملکت نشود درآمد مملکت را بالا ببریم و از طرفی هم مخارج را حذف کنیم و امیدوار هستیم که بتوانیم یک بودجه متعادل تقدیم مجلس شورای ملی کنیم به هر حال رئیس کمیسیون بودجه هفته‌ای دو روز کمیسیون بودجه را تشکیل می‌دهند تمام اعضای کمیسیون بودجه هم حاضر می‌شوند دقت کافی هم می‌شود به نظریات و منویات آقایان نمایندگان محترم هم کاملاً واقف هستند و امیدواریم با تشریک مساعی دولت موفق به انجام منظور اصلی شویم چون تشریک مساعی دولت در درجه اول اهمیت است ما نظارت در تنظیم و تصویب بودجه می‌کنیم و دولت در واقع کارشناسی است که با کمیسیون بودجه همکاری می‌کند آقایان وزرا باید همکاری بکنند دیگر عرضی ندارم.
۷- اخطار نظامنامه آقایان فرود شوشتری
فرود- بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم.
رئیس- مطابق چه ماده‌ای؟
فرود- طبق ماده ۱۴۶
رئیس- بفرمایید قسمت اخیر همان ماده را هم البته قرائت فرمودید.
فرود- بله مختصر عرض می‌کنم اصل ۱۰۲ متمم قانون اساسی می‌گوید دیوان محاسبات مأمور به معاینه و تفکیک محاسبات اداره مالیه و تفریغ حساب کلیة محاسبین خزانه است و مخصوصاً مواظب است که هیچ یک از فقرات مخارج معینه در بودجه از میزان مقرره تجاوز ننموده تغییر و تبدیل نپذیرد و هر وجهی در محل خود به مصرف برسد و همچنین معاینه و تفکیک محاسبه مختلفه کلیه ادارات دولتی را نموده اوراق سند خرج محاسبات را جمع‌آوری خواهد کرد و صورت کلیه محاسبات مملکتی را باید به انضمام ملاحظات خود تسلیم مجلس شورای ملی نماید.» این اصل ۱۰۲ قانون اساسی بود قانون دیوان محاسبات ماده ۱۳ عین همین اصل ۱۰۲ را یک قسمتش را نقل کرده است «دیوان محاسبات مراقبت خواهد کرد که مخارج از بودجه و اعتبارات مصوبه تجاوز ننماید» در قانون اصلاح موادی از قانون دیوان محاسبات
و قانون محاسبات عمومی این ماده‌ای که عرض کردم حضورتان یعنی ماده ۱۳ قانون دیوان محاسبات را که عین اصل ۱۰۲ قانون اساسی است دو ماده ۴ لغو کرده است و مجلس حق نداشته است که قانون اساسی را ملغی بکند و بنده می‌خوانم نوشته است «ماده ۴- مواد ۹- ۱۰- ۱۲- ۱۳- ۱۵ قانون دیوان محاسبات مصوب ۲۴ دی‌ماه ۱۳۱۲ و اصلاح ماده ۱۱ قانون دیوان محاسبات مصوب ۱۲ مهرماه ۱۳۱۳ و ماده ۳۱ قانون محاسبات عمومی ملغی می‌شود» بنابراین بنده با استناد همین اصل و چند ماده‌ای که خواندم به عرض آقایان رساندم به عرض آقایان نمایندگان محترم می‌رسانم که اساساً مالیة مملکت ما کنترل ندارد (صحیح است) و هیچ کس رسیدگی نمی‌کند و آقایان هر چه تصویب بکنند بدانند که هیچ کس کنترل نمی‌کند و مردم که در این مملکت پول می‌دهند باید بفهمند که پول اینها به چه مصرفی می‌رسد و ما نمایندگان هم باید بفهمیم و به این وسیله خواستم به عرض‌تان برسانم هیچ‌گونه کنترلی نیست و هر چه تصویب بکنید بیهوده تصویب فرموده‌اید و من از جناب آقای وزیر دارایی سؤالی کرده بودم راجع به همین قانون دیوان محاسبات و من علاقه داشتم ایشان زودتر برای جواب حاضر شوند.
رئیس- این که مربوط به دودوازدهم نیست با این اخطار می‌خواستید بگویید که طرح دودوازدهم مخالف قوانین است؟
فرود- بنده عرض کردم که این کنترل ندارد و دلیلش را هم حضور آقایان عرض کردم.
رئیس- آقای وزیر دارایی
وزیر دارایی- جناب آقای فرود فرمایشاتی فرمودند شاید بنده در عرایض چندی قبل عرض کردم راجع به مرتب نبودن حساب و تفریغ نبودن بودجه خود بنده اعتراف داشتم ولی دیگر انتظار نداشتم که جناب آقای فرود مسلم بدانید که تعهد خارجی زاید بر آنچه که در اعتبارات مصوب هست تا به حال نشده و اگر بشود آن رئیس حسابداری و حتی وزیر مسئول قابل تعقیب است (فرود- کی تشخیص می‌دهید؟) جنابعالی سؤالی راجع به دیوان محاسبات فرموده‌اید بنده جوابش را تهیه کرده‌ام به عرض‌تان خواهم رساند که متأسفانه دیوان محاسبات در این چند سال اخیر یک وضعی پیدا کرده است که عده‌ای حاضر نیستند عضویت آنجا را قبول بکنند در صورتی که برای انتخاب اعضای دیوان محاسبات بنده تقدیم کردم حضور آقایان در خارج از مجلس یک عده‌ای آمدند نوشتند که ما را انتخاب نکنید (دکتر جزایری- به ما هم نامه نوشته‌اند) (دکتر شاهکار- آقای ایمانی) در صورتی که به نظر بنده دیوان محاسبات یک مرکز بسیار مهم و یک دستگاه عالی است و همان طور که تذکر فرمودند بایستی در دخل و خرج مملکت نظارت بکند و اختیاراتش هم طوری باشد که مأمورین متخلف را تعقیب بکند و در آن قانون اصلاحی قانون دیوان محاسبات پیشنهاد اصلاحی شده است بنده همان لایحه را به جریان می‌اندازم آقایان تصویب بفرمایند دیوان محاسبات تقویت بشود تا دیوان محاسبات بتواند وظایف قانونی خودش را انجام بدهد بنده خواستم خدمت آقایان عرض کنم که از وضع فعلی آن دستگاه بنده خودم هم ناراضی هستم اما جنابعالی طوری شستید که اساساً نه حسابی هست و نه کتابی و مردم هم بدانند که پولی را که می‌دهند غلط خرج می‌شود بیهوده خرج می‌شود (فرود- اینها مربوط به جنابعالی نبود) اجازه بفرمایید فرقی نمی‌کند بنده که امروز وزیر دارایی هستم این دستگاه که تازه نیست مدت‌ها است این دستگاه زحمت خودش را کشیده منتهی دوره فترت زیادی بوده خرابی‌های زیادی بوده است که حساب‌ها معوق مانده است و بنده به آقا عرض می‌کنم که بعد از زحمت‌هایی که کشیده شده در این چند مدت یک قسمت عمده از حساب معوق به جریان افتاده و بنده امیدوارم بعد از انتخاب آقایان اعضای دیوان محاسبات و تقویت این دستگاه حساب‌ها رسیدگی بشود و شسته و رفته بشود بنابراین جنابعالی به استناد این که رسیدگی نمی‌شود پس این که این را هم که تصویب می‌کنیم اگر اعتبار مصوب باشد یا نباشد ضرورتی ندارد برای این که رسیدگی نمی‌شود و وزارت دارایی تخلف کرد بنده خیال می‌کنم که این کمال بی‌لطفی است به همین دلیل هم اگر این لایحه را تصویب نفرمایید حقوق نخواهیم داد این مهم‌ترین دلیل است که اگر ما بتوانیم هر کاری را بکنیم دیگر چرا لایحه بیاوریم.
شوشتری- بنده هم اخطار دارم.
رئیس- برطبق چه ماده‌ای؟
شوشتری- ماده ۱۳۸
رئیس- اولاً آقایان اخطاری که می‌کنند می‌خواهند مطالب هر چه به نظرشان می‌رسد گفته شود (شوشتری- این غرض بنده لازم است) آقای فرود یک ماده از آیین‌نامه را اظهار کردند و آن این است که طرح لوایحی که مخالف قوانین باشد در مجلس نباید به عمل بیاید. راجع به دودوازدهم استدلال کردند آقای وزیر دارایی هم جواب دادند اصولاً در آیین‌نامه این است که هر تخلفی از آیین‌نامه مشاهده شد با ذکر آن ماده آقایان نمایندگان می‌توانند بفرمایند حالا اگر تخلفی از آیین‌نامه شده بفرمایید چه ماده‌ای است؟
شوشتری- طبق ماده ۱۳۸
رئیس- بفرمایید آقای شوشتری.
شوشتری- بسم الله رحمن الرحیم چون بنده کمسیون‌های مجلس را جزء مجلس می‌دانم و منفک از آیین‌نامه مجلس نمی‌دانم هر وظیفه‌ای که برای نمایندگان در مجلس شورای ملی مقدر است در کمیسیون‌های منتخب از مجلس شورای ملی همان مواد باید ساری و جاری باشد موضوع بودجه که پریروز هم تذکر دادم اهم مطالب مملکت است و رکن مملکت است و وکلاء نسبت به آن احتیاج مبرم دارند ماده ۱۲۸ این طور تعیین می‌کند می‌گوید وقتی که لایحه بودجه در مجلس مطرح شد جلسات مجلس بلاانقطاع هر روز هفته غیر از جمعه و دوشنبه و ایام تعطیلات رسمی هر روزی حداقل مدت پنج ساعت.
رئیس- این مربوط به مجلس است نه کمیسیون
شوشتری- کمیسیون جزء مجلس است اگر این طور باشد بنده به آقا قول می‌دهم که تا آخر سال بودجه به مجلس نخواهد آمد.
رئیس- بسیارخوب ولی این مربوط به مجلس است نه کمیسیون
شوشتری- به عقیده بنده کمیسیون بودجه باید صبح و عصر پنج ساعت بنشیند حلاجی بکند اعتراض آقای فرود دیگر وارد نشود که بیان آقای وزیر دارایی هم تسجیل بشود ما هم اطمینان پیدا بکنیم موکلین ما هم احتیاجاتی دارند، کارهایی دارند اگر بودجه یک دوازدهم باشد ما که نمی‌توانیم پیشنهاد بدهیم، طرحی بدهیم و یا در کلیات در لایحه یک‌دوازدهم هم توضیحی بدهیم من عقیده‌ام این است که کمیسیون بودجه بلاانقطاع باید هفته‌ای پنج روز غیر از جمعه و دوشنبه تشکیل شود و زودتر گزارش بودجه را به مجلس بدهد والا آقایان من به شما قول می‌دهم که تا آخر سال بودجه نیاید به مجلس.
رئیس- من خودم تذکر دادم که کمیسیون بودجه باید صرف وقت بیشتری بکند اما این اظهار شما وارد نیست برای این که وقتی بودجه آمد به مجلس باید مجلس بلاانقطاع جلسه داشته باشد و بودجه را تصویب بکند (صحیح است) ولی مربوط به کمیسیون نمی‌شود و اخطار شما هم وارد نبود.
۸- طرح لایحه اجازه پرداخت حقوق و هزینه کل کشور بابت دو ماهه خرداد و تیر و ارجاع به مجلس سنا
رئیس- لایحه دودوازدهم مطرح است. قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد.)
مجلس شورای ملی
چون لایحه بودجه سال جاری کشور تقدیم و تحت رسیدگی قرار گرفته و از طرفی موجبات پرداخت حقوق و مزایای قانونی کارمندان و خدمتگزاران و مخارج جاری مستمر و غیر مستمر وزارتخانه‌ها و سایر مصارف کشور بایستی به موقع خود فراهم و پرداخت گردد لهذا ماده واحده ذیل با قید یک فوریت تقدیم و تصویب آن را استدعا می‌نماید:
قانون اجازه پرداخت هزینه‌های کشور در ۲ ماهه خرداد و تیر ۱۳۳۳
ماده واحده- به وزارت دارایی اجازه داده می‌شود حقوق و کمک مزایای کارمندان و خدمتگزاران و مصارف مستمر و غیر مستمر وزارتخانه‌ها و ادارات و بنگاه‌های دولتی و سایر مخارج کشور را بابت خرداد و تیرماه ۱۳۳۳ در حدود دودوازدهم اعتبارات سال ۱۳۳۲ و با رعایت مقررات و مصوبات سال مزبور کمیسیون بودجه و سایر قوانین و مقررات مالی و همچنین چهاردوازدهم اعتبار کمک به سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی منظور در ردیف ۷۲ صورت شماره ۲ پیوست لایحه بودجه پیشنهادی سال ۱۳۳۳ کشور از درآمد عمومی کشور پرداخت نماید. اعتبار بودجه مجلس سنا به مأخذ دودوازدهم بودجه سال ۱۳۳۱ با احتساب مبلغ کمک به رسم علی‌الحساب پرداخت و پس از تصویب بودجه سال جاری محسوب و واریخت خواهد شد و اعتباراتی که در بودجه سال ۱۳۳۲ کمتر از دوازده ماه منظور شده به مأخذ ماهیانه قابل استفاده خواهد بود.
نخست‌وزیر سپهبد زاهدی
وزیر دارایی دکتر امینی
رئیس- آقای ارباب در ورقه به عنوان مخالف ثبت‌نام کرده‌اند. بفرمایید.
مهدی ارباب- البته جای تردید نیست که آقایان نمایندگان محترم به یک مشکلاتی آگاه هستند که فقط در موقع طرح بودجه به آنها فرصت داده شده است که بیایند نواقص و حوایج حوزه‌های انتخابیه خود و کشور را به عرض مجلس برسانند و دولت را متذکر کنند که بیشتر توجه کنند متأسفانه به هر تقدیر و هر اشکالی که صحبت شد بودجه به مجلس نمی‌آید و نمی‌توانند آقایان اشکالات مهم کشور را به عرض مجلس برسانند بنده هم که تحت عنوان مخالف اسم نوشته‌ام در واقع بنده موافق دولت هستم به علاوه مخلص جناب آقای وزیر دارایی هم هستم منتهی بعضی مطالب هست که جز تحت این عنوان به هیچ عنوان دیگری نمی‌شود صحبت کرد.
دکتر شاهکار- وقت یک مخالف را می‌گیرید.
رئیس- به عنوان موافق می‌توانید این کار را بکنید ولی این رویه را که به عنوان مخالف و موافق صحبت کنید در مجلس خوب نیست.
مهدی ارباب- اجازه بفرمایید موافق صحبت کنم.
رئیس- من می‌گویم به عنوان موافق ثبت‌نام بفرمایید و صحبت هم بکنید و تذکرات را بدهید حالا که به عنوان مخالف ثبت‌نام کرده‌اید.
مهدی ارباب- اطاعت می‌کنم فعلاً بودجه‌ها دارد صرف پرسنل می‌شود و هیچ کار عمرانی و تولیدی در این کشور انجام نمی‌شود (مهندس اردبیلی- بدبختی است) مخصوصاً چند مورد است که می‌خواستم متذکر بشوم تا جناب آقای وزیر دارایی آنچه در اختیار خودشان است توجه بفرمایند و آنچه در اختیار رفقای خودشان است در هیئت دولت متذکر بشوند و برای نفع مردم و نفع خود دولت زودتر اقدام بشود یکی از این موارد در بندرعباس است که بندرعباس با این که یکی از بنادر قدیمی و تاریخی ایران است و ماهیانه از ده تا بیست میلیون ریال دولت از این بندر منتفع می‌شود و به بودجه کشور کمک می‌کند با این حال یک اسکله صحیح ندارد و حتی یک جرثقیل آنجا نیست الآن یک ماشین‌آلاتی هست که بایستی برای خود دولت در استان هشت وارد شود چون آن وسایل نیست باید یک دور قمری بزنند با میلیون‌ها تفاوت کرایه بیاورند به استان هشت در صورتی که این وسایل موجود بود دولت آن مخارج را نمی‌کرد و حتی تفاوت کرایه مساوی بود به ساختن اسکله و نصب جرثقیل تأسف بیشتر اینجا است که با این که این بندر این‌طور کمک مالی به بودجه دولت می‌کند هنوز یک تأسیسات بهداشتی ندارد حتی یک جراح ندارد، پزشک ندارد، ماما ندارد یک وضع دلخراشی دارد (شادلو- خیلی جاها ندارد) مثل این که ارزشی برای اشخاص و افراد آنجا قائل نیستند یک تلگرافی از جاسک آمده برای مجلس که عیناً برای استحضار جناب آقای وزیر دارایی می‌خوانم.
رئیس- تلگراف را بخوانید بعد هم وارد اصل موضوع بشوید چون باید به طور اختصار صحبت بشود مربوط هم به دودوازدهم باشد.
مهدی ارباب- بسیار خوب، جاسک در آتش قحطی می‌سوزد، دکتر و دوا ندارد دو ماه است شکر و سیگار نایاب به هر مقامی مراجعه کوچک‌ترین پاسخی نداده‌اند استدعای توجه عاجل یا تعیین تکلیف را داریم اهالی جاسک.
مهندس اردبیلی- همه جا این‌طور است همه ولایات این طور است.
مهدی ارباب- بنده می‌خواهم یک تذکری عرض کنم حضور آقای وزیر دارایی، مردم اگر دارای چنین احتیاجاتی هستند اگر رفتند شکر قاچاق کردند، سیگار قاچاق کردند مسئول آن کیست که فقط این را به بنده بفرمایید بنده عرضی ندارم.
نقابت- مسئولش رئیس گمرک خرمشهر است.
مهدی ارباب- بیشتر از همه چیزی که به عمران آن ناحیه کمک می‌کند راه و راهسازی است.
رئیس- این مربوط به دودوازدهم نیست و این قبیل مطالب را در نطق قبل از دستور بفرمایید آیین‌نامه را بخوانید که من مجبور بشوم تذکر بدهم.
مهدی ارباب- در دو دوازدهم‌ها هم باید راجع به بودجه صحبت بشود حالا اگر اجازه نمی‌فرمایید بنده عرضی ندارم.
رئیس- ماده آیین‌نامه خوانده می‌شود تا موقعی که آقایان تشریف می‌آورند مجبور نشویم اخطار کنیم
(به شرح زیر قسمت آخر ماده ۱۳۸ قرائت شد)
هیچ‌گونه پیشنهاد یا تبصره یا ماده الحاقیه چه در حین تقدیم از طرف دولت و چه در موقع مذاکرات از طرف نمایندگان راجع به دودوازدهم بودجه مجاز نخواهد بود و موقع طرح آن هم بعد از توضیحات مختصر پیشنهادکننده و جواب مختصر یک نفر مخالف اخذ رأی به عمل خواهد آمد.
رئیس- بنده این مورد نامطلوب را عرض کردم باید بودجه هم به مجلس بیاید تا نمایندگان اظهارنظر بکنند.
نقابت- نمایندگان هم از این آیین‌نامه خفه شده‌اند، آن را عوض کنید.
رئیس- آقای نادعلی کریمی
نادعلی کریمی- بنده موافق شروط اسم نوشته‌ام و البته آقایان هم دلیل موافق مشروط را می‌دانند و دلیلش هم این است که امروز آخر ماه است که اگر آقایان نظر داشته باشند دودوازدهم تصویب نشود کار مملکت فلج می‌شود بایستی با حقوق کارمندان دولت که منتظر وصول این حقوق هستند و از دکان‌ها تمام حقوق را قرض آورده‌اند آقایان موافقت بفرمایند و اما این که مشروط اسم نوشتم دلیلش این است که بالاخره با این دودوازدهم، دودوازدهم تمام بودجه را ما داریم تصویب می‌کنیم (عمیدی نوری- دودوازدهم طبق بودجه سال گذشته) در هر صورت باید جناب آقای وزیر دارایی توجه داشته باشند ما کارمندان اضافی داریم اقدامی بفرمایید که شر اینها را از سر بودجه مملکت باز کنید کارهای تولیدی ایجاد کنید زمین وسیع آب زیاد داریم یک فکری برای این مملکت بکنید این بار سنگین را از دوش دولت سبک کنید این یکی، بودجه مملکت را به تناسب جمعیت تقسیم بکنید، یک کاری بکنید که نگویند تهران تافته جدابافته‌ای است کاری نکنید که باز نغمه شوم تجزیه‌طلبی در این مملکت برپا شود، خون تهران رنگین‌تر از خون کرمانشاه و آبادان نیست (صحیح است احسنت) (یکی از نمایندگان- آذربایجان) آذربایجان- اهواز همه جا این طور است (صحیح است) قسمت اعظم بودجه را صرف تهران می‌کنند (صحیح است) (فرود- در تهران چه خرجی شده؟) بنده عرض می‌کنم یک بودجه بسیار کمی را برای وزارت بهداری می‌گذارند آن را نصف می‌کنند نصف برای تهران و نصف برای کلیه شهرستان‌ها در تهران وزارت راه یک اداره بهداری دارد، سازمان برنامه یک بهداری دارد مگر مردم تهران از سوگلی هستند و مردم شهرستان‌ها از کنیز (صحیح است احسنت)
مهندسی اردبیلی- سولفات‌دوسود را به ولایات می‌دهند پنی‌سیلین را به تهران.
رئیس- آقای وزیر دارایی
وزیر دارایی- جناب آقای ارباب یک تذکری فرمودند که اگر بودجه کل کشور مطرح بشود البته آقایان نمایندگان محترم می‌توانند مفصلاً نسبت به احتیاجات شهرستان‌ها صحبت کنند و دولت هم اقدام می‌کند و در قسمت این تلگرافات و نامه‌هایی که آقایان لطف می‌فرمایند در وزارتخانه‌های مربوط مورد اقدام واقع می‌شود حالا اگر آقای ارباب در اینجا قرائت فرمودند که موکلین‌شان بدانند آن ا مری است جدا ولی بنده بلافاصله اقدام می‌کنم، البته راجع به فرمایشات آقای کریمی اختلاف بین تهران و شهرستان‌ها نباید باشد و بنده خودم هم با ایشان صددرصد موافقم که یک قسمت توجه خاص به تهران باعث شده که شهرستان‌ها از سکنه خالی شده و همه هجوم آورده‌اند به تهران و این گرانی هم که ملاحظه می‌فرمایید در اثر ازدیاد بی‌تناسب وضع تهران است و برای این که این کار را درست کنیم و یک عده‌ای را منتقل کنیم به شهرستان‌ها یک عوامل و اقداماتی لازم دارد که انشاءالله با توجه آقایان اقدام می‌شود، الآن هم در قسمت بودجه‌ها تبعیض نمی‌شود البته بودجه‌ای که در اختیار وزارت بهداری و وزارت راه و سایر وزاتخانه‌ها هست از حیث درآمد بسیار کم است و اگر بخواهید این را تقسیم کنید ملاحظه خواهند فرمود که به شهرستان‌ها یک مبلغ مختصری می‌رسد که به دردشان نمی‌خورد و این را آقایان اعضای کمیسیون بودجه توجه کرده‌اند که به تناسب بین شهرستان‌ها تقسیم شود ولی اساس مطلب تفاوت بین دخل و خرج است و تا وقتی که مخارج به این پایه است و درآمد به این میزان است بنده خیال می‌کنم که اصلاحات اساسی که منظور نظر آقایان است تأمین نشود و این که راجع به درآمد شهرستان‌ها آقای ارباب تذکر فرمودند که درآمد هر شهرستانی را آنجا خرج بکنیم یک مخارج کلی هم هست مثل ارتش که برای همه مملکت است، پرداخت به ارتش برای تمام مملکت است بنابراین بنده نمی‌توانم بگویم که درآمد بندرعباس خرج آنجا شود و درآمد آذربایجان را همان طور که آقای مهندس اردبیلی می‌فرمایند خرج آنجا شود (مهندس اردبیلی- احتیاجات ارتش را در آذربایجان اگر در تهران می‌دهید کار بدی است) یک قسمت دیگری که الآن باید وزارت بهداری در شهرستان‌ها احتیاجات را رفع کند در این قسمت‌ها در سایر جاها در همه جای دنیا این مخارج از محل شهرداری‌ها تأمین می‌شود و این خود تقلیلی در بودجه کل کشور می‌دهد و درآمد هر شهرستان خرج خودش می‌شود (مهندس اردبیلی- لایحه‌اش را باید دولت بیاورد) با کمال میل در کمیسیون بودجه صحبت خواهد شد که با موافقت آقایان تهیه شود.
رئیس- لایحه دودوازدهم برای اظهار نظر به مجلس سنا فرستاده می‌شود که پس از رسیدن آن وقت با ورقه رأی گرفته می‌شود.
۹- طرح گزارش کمیسیون دادگستری راجع به الغای لوایح ناشیه از اختیارات دکتر محمد مصدق
رئیس- اینجا در دستور چندین طرح قانونی با قید فوریت رسیده که یکی راجع به معلمین است یکی هم طرح سه‌فوریتی عده‌ای از آقایان است راجع به لوایح دولت سابق (مهندس اردبیلی- لایحه معلمین هر روزی که تصویب بشود چون پرداخت حقوق‌شان از اول سال ذکر شده پرداخت می‌شود یکی از طرح‌ها راجع به ملغی شدن قوانین دکتر مصدق است این به کمیسیون دادگستری رفته و گزارشش هم رسیده است یکی هم باز طرحی است که آقایان امضا کردند مربوط به همین است یعنی اگر این گزارش کمیسیون رد شود اصلاً آن طرح مورد پیدا نمی‌کند و اگر تصویب شود آن مورد باید بحث و مذاکره قرار بگیرد و در اطرافش صحبت بشود بنابراین اول گزارش کمیسیون دادگستری را مطرح می‌کنیم بعد آن طرح‌ها را.
(گزارش کمیسیون دادگستری به شرح ذیل قرائت شد)
گزارش از کمیسیون دادگستری به مجلس شورای ملی
کمیسیون دادگستری طرح پیشنهادی جمعی از آقایان نمایندگان در خصوص الغاء کلیه لوایح ناشیه از اختیارات آقای دکتر مصدق را در جلسات متعدد مورد مطالعه و رسیدگی قرار داد نظر به این که عقیده اعضای کمیسیون بر این است که قوای مملکت طبق صراحت اصل ۲۸ قانون اساسی همیشه از یکدیگر منفصل و ممتاز خواهد بود و نظر به این که قوانین اختیارات دکتر مصدق در محیط ارعاب و اخافه و برخلاف قانون اساسی و مصلحت مملکت از تصویب گذشت لذا طرح مزبور را به شرح زیرا اصلاح و تنظیم نمود که اینک تقدیم و تقاضای تصویب آن را دارد.
ماده واحده- کلیه لوایح آقای دکتر محمد مصدق ناشیه از اختیارات حاصله از ماده واحده مصوب مردادماه ۱۳۳۱ و ماده
واحده تمدیدی آن مصوب بهمن‌ماه ۱۳۳۱ چون برخلاف قانون اساسی بود ملغی است.
تبصره ۱- کلیه قوانین و آیین‌نامه‌های قانونی قبل از اجرای لوایح مذکور در فوق به قوت خود باقی است.
تبصره ۲- هر کس با ایجاد هر گونه وسایلی از مجلسین تقاضای تفویض اختیارات قانون‌گزاری بکند به حبس مجرد از ۲ تا ۱۰ سال محکوم می‌شود.
تبصره ۳- هر یک از نمایندگان مجلسین که اختیارات قانون‌گزاری را به شخص یا دولتی تفویض کند مادام‌العمر از حق انتخاب مجلسین محروم خواهد شد.
مخبر کمیسیون دادگستری- عمیدی نوری
۱۰- ختم جلسه به عنوان تنفس
رئیس- آقای کتر پیرنیا پیشنهاد ده دقیقه تنفس داده‌اند بفرمایید آقای دکتر پیرنیا توضیح مختصری بدهید.
دکتر پیرنیا- بنده پیشنهادی را که برای ده دقیقه تنفس خدمت آقایان عرض کردم و تقدیم مجلس کردم برای این است که راجع به این قانون و اثرات آن و اصولی که در متن قانون ذکر شده یک بحث خصوصی بین آقایان قبلاً به نظر بنده لازم و ضروری است که از اختلاف‌نظرها و تصادماتی که ممکن است این اختلاف‌نظرها ایجاد بکند جلوگیری شود و علاوه بر آن ممکن است روی کمال حسن‌نیت اشخاص نظریاتی داشته باشند و بتوانند در آن جلسه بحث کنند تا آن چیزی که حقیقتاً به صلاح است و مانع کار دولت نمی‌شود و دستگاه‌های اداری را فلج نمی‌کند و زندگی مردم را متوقف نمی‌کند به دست بیاید و یک همچو طرحی را با جلب‌نظر کلیه آقایان و با توافق بیاوریم و مطرح بکنیم و به همین جهت است که بنده این پیشنهاد را تقدیم آقایان کرده‌ام که ده دقیقه تنفس داده شود و اگر موافق باشند رأی بدهند و لطف آقایان وسیله می‌شود که این موضوع را در جلسه خصوصی بحث و مشورت بکنیم.
رئیس- آقای اردلان مخالفید بفرمایید.
اردلان- بنده با وجود ارادتی که به جناب آقای دکتر پیرنیا دارم با این فرمایش ایشان مخالفم برای این که اصل موضوع مورد موافقت نمایندگان محترم است (محمود رضایی- به این صورت خیر) در خصوص الغای کلیه لوایح ناشیه از اختیارات آقای دکتر مصدق و البته در موقع طرح آقایان نمایندگان می‌توانند پیشنهاد کنند بحث کنند و اصلاح کنند و این دلیل نمی‌شود که ده دقیقه تنفس داده شود و در جلسه خصوصی صحبت شود.
رئیس- اصولاً یک لایحه‌ای که به کمیسیون می‌رود برای این است که در کمیسیون مورد بحث و مشورت قرار گیرد اگر اصلاحی لازم دارد باید در مجلس به عمل بیاید معهذا اگر آقایان موافق باشند من رأی می‌گیرم به ده دقیقه تنفس اما این که در جلسه خصوصی حل شود این سابقه ندارد هر گزارشی که از کمیسیون برمی‌گردد و به مجلس می‌آید در اطراف آن موافق و مخالف صحبت می‌کند و به رأی منتهی می‌شود به جلسه خصوصی مربوط نیست و سابقه ندارد ولی تنفس مانعی ندارد اگر جلسه خصوصی برای این مطلب است موردی ندارد (صفائی- برای این است که توافق بشود و ضرری ندارد) (احمد فرامرزی اگر تنفس بدهید دیگر جلسه تشکیل نمی‌شود بله چون وقت هم نداریم اگر تنفس بدهیم دیگر جلسه تشکیل نخواهد شد ولی در دستور خواهد بود رأی گرفته می‌شود به ده دقیقه تنفس آقایانی که موافقند قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد.
(نیم ساعت قبل از ظهر مجلس به عنوان تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نگردید)
رئیس مجلس شورای ملی- رضا حکمت