مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ امرداد ۱۳۲۸ نشست ۱۹۵
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پانزدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پانزدهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: متن قوانین - تصویب‌نامه‌ها - صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی - سوالات - اخبار رسمی - فرامین - انتصابات - آیین‌نامه‌ها - بخش‌نامه‌ها - آگهی‌های رسمی
شماره تلفن: ۵۴۴۸ - ۸۸۹۴ - ۸۸۹۵ - ۸۸۹۶
سال پنجم - شماره ۱۲۸۹
مدیر: سید محمد هاشمی
۱شنبه ۲ مرداد ماه ۱۳۲۸
دوره پانزدهم قانونگذاری
شماره مسلسل ۱۷۳۷
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه ۱۹۵
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز شنبه ۱ امرداد ۱۳۲۸ نشست ۱۹۵
مجلس ساعت نه و نیم صبح به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید.
فهرست مطالب:
- ۱- تصویب صورت مشروح مجلس
- ۲- شور در گزارش کمیسیونهای دارایی و پیشه و هنر راجع به نفت
- ۳- موقع جلسه بعد - ختم جلسه
- تصویب صورت مشروح مجلس
۱ ـ تصویب صورت مشروح مجلس
رئیس ـ اکثریت حاصل است دستگاه تعیین عده درست کار نمی‌کند و خرابست ولی عده حاضر ۶۳ نفرند نسبت بصورت مجلس نظری نیست؟ آقای ملک مدنی.
ملک مدنی ـ در جلسه قبل موقعی که متأسفانه مشاجره بین آقای دکتر بقائی و آقای باتمانقلیج واقع شد و مجلس خارج شدند بنده عرض کردم که البته برای حقظ شئون مجلس او امر مقام ریاست را باید پیروی کنیم ولی او امر مقام ریاست که مبتنی به آئین نامه‌است و سابقه مطابق آئین‌نامه مقام ریاست در چنین مواقعی باید مجلس را ترک کنند و اگر در مجلس وکیلی اطاعت نکرد امر رئیس را سه بار باید اخطار کرد و بعد رأی به اخراج او باید گرفت و از مجلس اخراج می‌شود این هم سابقه دارد بنده هم از اشخاصی هستم که اوامر مقام ریاست را هر موقعی که فرمودند اطاعت کردم جلسه گذشته پیش آمدی شد که برخلاف رویه بود و برای اینکه سابقه‌ای در مجلس نشود بنده تذکر دادم و بنده به این دستگاه تندنویسی هم ایراد دارم که مطالب من را هیچ ننوشته‌اند بنده اینجا ایراد می‌کنم شما چرا ننوشتید؟ مطالبی را که من اینجا گفتم؟ مگر باید تحریف کرد مطالب اشخاص را مضافاً باینکه بنده عرض کردم که این نباید سابقه بشود گارد مجلس حق ورود به اینجا را ندارد وکلا مصونیت دارند حیثیتشان باید محفوظ باشد حضرتعالی مقامتان به جای خود محفوظ اما نباید این موضوع سابقه بشود.
رئیس ـ دو ماده هست اینجا یکی اینکه اولا نظم مجلس به عهده رئیس است البته برطبق نظامنامه اگر غوغائی در مجلس بشود و ساکت نشوند رئیس باید جلسه را ترک کند مثل دو سه روز قبل که جلسه مشاجره‌شان شد و بهم ریختند اینطور که بشود جلسه قهراً تعطیل می‌شود بنده هم اینکار را کردم ولی آنروز کتک کاری شد بین دو نفر این سابقه که میفرمائید باید مجلس احترام خود را نگاهدارد اینجا که زورخانه نیست که کتک کاری بکنند من اول اخطار کردم بعد گفتم آقایان بروید بیرون و آقایان هم رفتند یرون باید خود آقایان حیثیت مجلس و نمایندگان را بیشتر از همه رعایت کنند (صحیح است) والا اینجا زورخانه‌ای می‌شود که شاید خدای نکرده به چاقوکشی هم بکشد بنده که اینجا هستم حفظ نظم مجلس با من است و نظم مجلس را رعایت می‌کنم. آقای اردلان.
اردلان ـ عرض کنم یک اشتباه کوچکی است خواستم اصلاح بشود درصحه ۴۷۹۲ جائیکه بنده عرض کردم ۱۳۰۱اینجا نوشته‌است ۱۳۲۱ اشتباه شده‌است.
رئیس ـ اصلاح می‌شود. آقای یمین.
یمین اسفندیاری ـ بنده هم می‌خواهم عرض کنم که در جلسه قبل بنده عرض کردم توکل علی‌الله و کفی‌بالله وکیلا توکل را توکلت نوشته‌اند خواهش می‌کنم اصلاح بشود.
رئیس ـ آقای دکتر بقائی.
دکتر بقائی ـ بنده دو سه مطلب را می‌خواستم تذکر بدهم یکی اینکه در جلسه گذشته وقتی که جلسه ختم شد اسمی از اینکه امروز لایحه نفت در دستور مجلس باشد نبود و دیروز هم که ظاهراً خبر کمیسیون پیشه و هنر را پخش کرده‌اند برای بنده نیاورده‌اند (عده از نمایندگان ـ برای ماهم نیاوردند) برای یک عده دیگر از آقایان هم نیاوردند و این سابقه نداشته‌است که در روز تعطیل بدون اینکه در مجلس دستور تعیین شده باشد اینکار را بکنند و بعد هم تابلو بگذارند چون معمولا مقام ریاست در مجلس اعلام می‌گردند بعد تابلو می‌گذاشتند این عمل تابلو گذاشتن بطور غافلگیر بوده‌است و این عمل سابقه نداشته‌است موضوع دیگری که خواستم عرض کنم همینطور که جناب آقای رئیس موقعی که لایحه را دولت داد فرمودند می‌بایستی به کمیسیون بودجه و کمیسیون خارجه هم برود این را هم می‌خواستم تذکر بدهم (دکتر طبا ـ لازم نیست) چرا لازم است خود آقای رئیس فرمودند و درصورت جلسه هم نوشته شده که فرمودند می‌بایست به این کمیسیون‌ها برود.
رئیس ـ در قسمت اول که فرمودند که می‌بایستی جزء دستور مجلس قرار داد البته تغییر دستور مجلس با رأی مجلس خواهد بود چون بفوریت رأی داده شده‌است لوایحی که به فوریتش رأی داده شود طبع و نشر می‌شود و قهراً هم جزو دستور است اگر هم نظر مخالفی باشد بسته‌است به رأی مجلس که یا نمایندگان باید تقاضا کنند طبق آئین نامه یا یکی از وزراء (دکتر بقائی ـ در هر صورت باید تقاضا شده باشد) البته باید تقاضا شده باشد ولی وقتی که به فوریت رأی داده شد تمام لوایحی که مجلس به فورتیش رأی داده جزو دستور است (حائری زاده ـ آنها که جلوتر رأی گرفته‌اید به فوریتش مقدم است) آنها هم صحیح است جزو دستور است. اما بنظر مجلس است که کدام مقدم باشد اما قسمت کمیسیون خارجه و کمیسیون بودجه را من در مجلس گفتم بعد که مراجعه کردم این یک معاهده با دولت خارجی نیست بنابراین مورد نداشت که به کمیسیون خارجه برود و راجع به بودجه این رقم در درآمد یعنی بودجه عمومی و درآمد دولت اثری ندارد برای اینکه مطابق قانونی که از مجلس گذشته صد درصد باید به برنامه پرداخت شود هیچ جزء درآمد عمومی نمی آید و این پول تماماً به برنامه داده می‌شود بنابراین به کمیسیون بودجه هم نمی‌رود.
دکتر بقائی ـ بودجه را قبول دارم ولی سابقه بر این بوده‌است که امتیازات به شرکتها و قراردادها به کمیسیون خارجه میرفته در ۱۹۳۳ هم به کمیسیون خارجه رفته.
رئیس ـ این امتیاز نیست این یک توافق نامه‌ای است که دولت کرده امتیاز جدیدی نیست یک موافقتنامه‌ای است راجع به تکلیفی که مجلس به دولت محول کرده‌است برای استیفای حقوق ایران.
دکتر بقائی ـ ولی از نظر خارجی و سیاست دنیا به کمیسیون خارجه باید برود.
رئیس ـ امتیازات و معاهدات به کمیسیون خارجه میرفته نه امتیاز است نه معاهده. آقای امیر تیمور.
دکتر بقائی ـ قرارداد سابق به کمیسیون خارجه رفته‌است.
امیر تیمور ـ بنده برای استحضار مقام ریاست عرض می‌کنم که جلسه گذشته خبر کمیسیون دارائی و بازرگانی مجلس برای لایحه نفت حاضر بود که از طرف مخبر امضا بشود آقای اردلان مخبر کمیسیون امضا کردند برای امضا پهلوی بنده آوردند خبر را بنده زیر خبر به این مضمون شرحی نوشتم «موقعی که لایحه شماره ۲۵۵۴۳ دولت در کمیسیون دارائی و بازرگانی مجلس تصویب شده‌است اینجانب حاضر نبوده و غایب بوده‌ام و چون مخبر کمیسیون دارائی مجلس می‌باشم به موجب تکلیفی که آئین نامه مقرر داشته می‌بایستی خبر مصوبات کمیسیون را مخبر به مجلس تقدیم نماید و اینجانب با اینکه با لایحه نفت جداً مخالف می‌باشم و آنرا از طرف کمیسیون به مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارم امیر تیمور ۳۰ تیر ۱۳۲۸» با این شرحی که بنده نوشته‌ام زیر خبر بعد دیروز دیدم که برای بنده لایحهای آوردند که امضای بنده را زیر لایحه گذاشته‌اند بدون اینکه این شرحی را که بنده نوشتم اینجا گذاشته شده باشد درصورتی که این امضا جعل است و تزویر است و بنده همچو کاری نکردم بنده از مقام ریاست استدعا و تمنی می‌کنم مقام ریاست حافظ امانت هستند حافظ تقوی و درستکاری هستند نباید اجازه بدهند که یک چنین سابقه ننگینی در مجلس شورای ملی ایران پیدا بشود و امضای شخص بنده را جعل بکنند! بنده از این حق خودم صرفنظر نمی‌کنم و استدعا می‌کنم از طرف مقام ریاست که این اوراق مجعول که امضای بنده زیرش جعل شده‌است جمع‌آوری کنند چون بنده در کمیسیون هستم نظر خودم را به عرض مجلس میرسانم ونظریات کمیسیون را هم به عرض مجلس میرسانم ولیکن نباید امضای بنده را جعل بکنند و چنین سابقه ننگینی در مجلس ایجاد بشود.
مکی ـ واقعاً عجب مجلسی است.
رئیس ـ آقای امیر تیمور که سابقه چندین ساله در مجلس دارند نباید این فرمایش را بکنند شما که مخبر کمیسیون هستید اگر نظر کمیسیون را قبول دارید باید زیر خبر کمیسیون را امضاء کنید و از نظر کمیسیون دفاع کنید اگر قبول ندارید باید از مخبری استعفا بدهید (امیر تیمور ـ آخر امضای بنده را نباید جعل کنند) اگر موافق نباشید جنابعالی درموقع خودش به نوبت می‌توانید نظر شخصی خودتان را اظهار کنید از نظر شخصی اینجا همه جور می‌توانید اظهار عقیده مخالف بکنید ولی بعنوان این که مخبر کمیسیون هستید و مخالف هستید این سابقه را نباید گذاشت در مجلس مخبر یعنی خبر کمیسیون را باید بگوید ولی اگرشخصاً بخواهد می‌تواند شرحی برخلاف نظر کمیسیون بدهد اما اینکه فرمودید امضای شما جعل است بنده صبح به این کار رسیدگی کردم سرکار با آن شرح امضا کردید ولی آن را اداره قوانین نمی‌توانست پای خبر بنویسد بنده هم نمی‌توانستم ولی الانشما خارج از نوبت می‌توانید صبحت کنید ونظر شخصی خودتان را بیان نمائید اما مخبر باید از نظر کمیسیون دفاع کند غیر از این حقی ندارید این سابقه نباید گذاشته بشود الان هم اگر نخواستید ممکن بود صبح از کمیسیون استعفا بدهید.
امیر تیمور ـ بنده حاضر بودم که وظیفه مخبری را انجام بدهم و آنچه را که کمیسیون نظر دارد بعرض مجلس شورای ملی برسانم ولی امضای بنده را جعل کرده‌اند.
رئیس ـ امضای شما جعل نیست بنده الان از مجلس تقاضا می‌کنم کمیسیونی معین بشود پنج نفر معین بشوند ببینند امضای شما هست یا خیر؟
امیر تیمور ـ امضای من را جعل کرده‌اند این برخلاف شرافت است بفرمائید رسیدگی کنند این جعل است، تزویر است.
گنجه‌ای ـ اجازه میفرمائید بنده عضو کمیسیون هستم راجع به مطالبی که اینجا فرمودند مشروحاً توضیح بدهم؟
رئیس ـ ایشان چیزی فرمودند بنده هم جواب دادم آقای فرامرزی.
فرامرزی ـ نظر به اینکه در حفظ اجازه‌ها رعایت نظم نشده من برای اعتراض به این امر عرضی نمی‌کنم.
رئیس ـ آقای گنجه‌ای چون معلوم شد نسبت به صورت مجلس نیست صحبت نکردند ولی اسمشان نوشته شده بود.
فرامرزی ـ بنده دیگر عرضی نمی‌کنم.
رئیس ـ آقای ملکپور.
ملکپور ـ در لایح استخدام افسران بنده رأی موافق دادم نام بنده با آقای نیکپور اشتباه شده استدعا می‌کنم امر بفرمائید اصلاح بشود.
رئیس ـ اصلاح می‌شود آقای باتمانقلیج.
باتمانقلیج ـ بنده با ارادتی که به مقام ریاست داشته و دارم روی سخن بنده با آقای رئیس است بنده با ارادتی که به شخص جناب آقای سردار فاخر داشته و دارم امر جلسه گذشته را اطاعت کردم واز مجلس خارج شدم ولی آن امر خیلی غیر عادلانه بود زیرا قصوری از طرف من نبود من یک کلمه گفتم بدبختی این کشور این است که جزء هیچ بلوکی نیستیم و آنطور پیش آمد که طرف هم عصبانی بود و طبیعت هم انتقام خودش را خواهد کشید ولی مقام ریاست عادل هستند ونباید اجازه می‌دادند که وکیلی که یک کلمه از نزاکت خارج نشده بود مگر اینکه از طرف مقابل او شروع شده بود از مجلس خارج بشود دیگر هم عرضی ندارم.
رئیس ـ بنده به آقا ایرادی ندارم بنده برای نظم مجلس به هر دو اخطار کردم و گفتم خارج بشوند.
باتمانقلیج ـ بنده که گناهی نداشتم جناب آقای رئیس اگر خدای نخواسته یک کسی به مقام ریاست حمله کند عدل الهی این است که تقصیر را متوجه شما کنند؟!
رئیس ـ بنده مکرر گفته‌ام مجلس جای بحث واستدلال است اگر بخواهید مثل طلاب قدیم بحث کنید و کتاب توی سرهم بزنید که نمی‌شود باید هر کسی آرادانه مطالب خودش را بگوید بحث بشود استدلال بشود مطالب فهمیده بشود آقایان تا می‌آید یک وکیلی حرفش را بزند توی حرفش می‌دوند و نمی‌گذارند و برخلاف آئین نامه عمل می‌کنند تکلیف چیست؟ باید بگویم بروید بیرون والا بنده نظری به سرکار ندارم سرکار هم خیلی وکیل صحیحی هستید آقای معتمد دماوندی.
معتمد دماوندی ـ اینجا در ضمن عرایض بنده یک تحریفاتی شده‌است بنده گفته بودم ۸۰۰هزار تومان در بودجه ۲۷ و ۲۸ گرفته‌اند اینجا نوشته‌است ۶۰۰ هزار تومان استدعا می‌کنم اصلاح بفرمائید. عرض کردم مردم مشغول ساختن سد بلوار هستند اینجا نوشته شده‌است مشغول ساختن سد رودبار هستند و یک جای دیگر عرض کرده بودم پانصد هزار تومان گرفته بودند برای دبیرستان اینجا نوشته‌است برای دبیرستان فلاحت دبیرستان فلاحت نیست باید از طرف مطبعه رعایت بیشتر بشود.
رئیس ـ اصلاح می‌شود آقای دهقان.
دهقان ـ متأسفانه عرایضی که من پریروز گفتم موجب یک سوء تفاهماتی شده‌است و بنده می‌خواستم عرض کنم ومخصوصاً تأکید کنم که بنده نسبت به دکتر عبده کمال ارادت را دارم و نسبت به ایشان و شخصیت ایشان کمال احترام را می‌گذارم و قصدم سوء ادب یا جسارتی نبوده‌است.
رئیس ـ آقای ضیاء ابراهیمی. ضیاء ابراهیمی ـ شاید تقصیر از بنده بوده‌است که صدای من را آقایان تندنویسها خوب نشنیده‌اند و یا اینکه به شعر آشنا نبوده‌اند در شعر جدوار است که یک زهری است و جرار نوشته شده‌است و لطف شعر از بین رفته‌است خواستم عرض کنم که جرار اشتباه‌است و جدوار است.
- مذاکره در گزارش کمیسیون پیشه و هنر و دارایی راجع به نفت
۲ـ مذاکره در گزارش کمیسیون پیشه و هنر و دارائی راجع به نفت
رئیس ـ باید اصلاح شود دیگر نظری نیست؟ (گفته شد ـ خیر) یک عده از آقایان نمایندگان تقاضای نطق قبل از دستور کرده‌اند (دستور، دستور) آقای وزیر دارائی.
وزیر دارائی ـ چون خبر کمیسیون دارائی و پیشه وهنر راجع به نفت منتشر شده تقاضا می‌کنم جزء دستور قرار یابد.
آزاد ـ اینقدر سعی نکنید به مملکت خیانت بشود! این خیانت به مملکت است.
رئیس ـ آقای نخست وزیر هم تقاضا کرده‌اند جزء دستور باشد دیروز هم طبع و منتشر شده بنابراین بسته برای مجلس است.
دکتر بقائی ـ بنده با این وضعی که پیش آمده نمیدانم به کجا می‌خواهد برسد؟! امروز هم که می‌خواهند این را مطرح کنند این تابلو خراب شده‌است و می‌خواهند به هر حقه‌ای شده این کار را بکنند! خبر امروز به ما رسیده به کمیسیون خارجه نرفته به کمیسیون بودجه نرفته تابلو هم خراب شده که به هر طوری شده رأی بگیرند و بعد هم بگویند تصویب شد!
رئیس ـ اینکه وضع نمی‌شود شما بدون اجازه صحبت کنید بسته به رأی مجلس است آقای حائری زاده هم بعنوان مخالف اجازه خواسته‌اند عده را هم امروز استثنائاً بعهده شما واگذار می‌کنم با اینکه این مطلب وظیفه چهار منشی است که طرف اعتماد هم البته هستند آقای حائری زاده.
حائری زاده ـ ما لوایحی را که تقاضای فوریتش شده‌است و مجلس هم رأی به فوریتش داده‌است زیاد داریم و تمام آنها مقدم است بر این لایحه نفتی که آقای گلشائیان داده‌اند و نمیدانم چه آتشی با آن می‌خواهند روشن کنند اینطور دست پاچه هستند قانون انتخابات که باید ۵ ماه به آخر دوره دولت شروع بعمل کرده باشد برای چند ماده‌ای که آوردند در مجلس و هنوز ما گرفتار آن هستیم انتخابات به تأخیر افتاده دو سه روز هم به آخر عمر مجلس الحمدالله بیشتر نمانده آن لایحهای که در دستو است لایحه انتخابات بود اجازه بدهید لایحه انتخابات خاتمه پیدا بکند بعد در اطراف این لایحهای که جناب آقای وزیر دارائی آوردند بحث کنیم و معایبش را به عالمیان روشن کنیم که چه خطرات و بلایائی عاید مملکت شده‌است و می‌شود عجالة بنده با طرح امروزش که جزء دستور باشد مخالف هستم و آنها را مقدم میدانم
رئیس ـ عده حاضر در مجلس متجاوز از ۸۰ نفر است برای رأی ۶۹ نفر لازم است آقایان که موافقند لایحه نفت جزء دستور باشد قیام کنند (اغلب برخاستند) تصویب شد آقای مکی نوبتشان است.
آزاد ـ بنده قبل از دستور تقاضای نطق کرده بودم جلسه گذشته فرمودید محفوظ می‌ماند برای جلسه دیگر جلسه دیگر هم که نشد.
رئیس ـ این را حفظ می‌کنیم با موافقت آقایان در جلسه بعد صحبت کنید. (گزارش بشرح زیر قرائت شد)
- گزارش از کمیسیون دارائی و بازرگانی و پیشه و هنر به مجلس شورای ملی لایحه شماره ۲۵۵۴۳ دولت راجع به قرارداد جدید نفت بین دولت ایران و شرکت نفت انگلیس و ایران با حضور جناب آقای نخست وزیر و اغلب آقایان وزراء در کمیسیونهای دارائی و بازرگانی و پیشه وهنر متوالیاً مورد رسیدگی و مطالعه واقع و پس از مذاکرات مفصلی که در دو جلسه بعمل آمد آقای وزیر دارائی توضیحاتی بیان نمودند ماده واحده پیشنهادی که شامل ۱۱ قسمت می‌باشد عیناً تصویب و اینک گزارش آنرا تقدیم مجلس شورای ملی می‌نماید مخبر کمیسیون دارائی امیر تیمور مخبر کمیسیون بازرگانی و پیشه و هنر ناصر قلی اردلان.
رئیس ـ آقای مکی.
مکی ـ بنده امروز پیش بینی نمی‌کردم که در مورد طرح لایحه نفت غافلگیر شوم زیرا به شهادت تمام مستخدمین مجلس و گارد مجلس دیشب بنده یکساعت بعد از نصف شب به مجلس آمدم و برای این آمدم که نوبت خودم را حفظ کنم تا غافلگیر نشده باشم آقای حائری زاده هم شب را در مجلس خوابیدند ولی بنده با کسالتی که داشتم تا صبح در حیاط قدم زدم تا موقعی که نوبت برای رسیدن تابلو می‌رسد عقب نمانده باشم این بود که بنده دیشب تمام شب را بیدار بودم و برای این بیدار بودم که از حقوق ملت ایران دفاع کرده باشم قبل از اینکه وارد موضوع بشوم نامه‌ای هم از جناب آقای دکتر مصدق به بنده رسیده بود که بعنوان بنده بود و تشکر از مجلس و آقایان نمایندگان که خواندن آن نامه مرا متأثر کرد بنده از خواندن آن نامه خودداری می‌کنم که مربوط بخودم است ولی آنکه تشکر از مجلس است و تشکر از نمایندگان وطن پرست مجلس است قرائت می‌کنم شنبه اول مرداد ۱۳۲۸ خطابش به بنده‌است تشکرات بی پایان مرا به آقایان نمایندگان که در موقع خواندن نامه من در مجلس احساسات خود را ابراز کرده‌اند تقدیم کنید امیدوارم که سایر آقایان نمایندگان نیز به آنها تأسی کنند و قرارداد باطل دوره دیکتاتوری را با تصویب لایحه دولت ساعد برای خاطر بعضی چیزها تنفیذ ننمایند بزرگترین مظالم آن دوره به ملت ایران همین قرارداد است که آقای تقی زاده امضا کننده بر بطلان آن اعتراف نمود و چون این قرارداد قادر نیست با افکاری که امروز دنیا دارد ۴۴ سال دیگر ملت ایران را از حق خود محروم کند این است که کمپانی داوطلب قرارداد جدید شده و می‌خواهد بوسیله چند میلیون لیره از مجلس پانزدهم امضاءبگیرد کجا هستند فرزندان دلاور و غیور ایران که ببینند در این روزهای تاریخی آنهائی که همیشه در روزنامه‌ها از ملت دفاع می‌کردند در نتیجه وقایع اخیر و حبس و محکومیت قلم را شکسته‌اند و در مجلس هم فقط چند نفر با این قرارداد منحوس مبارزه می‌کنند.
نام شما ای نمایندگان مدافع وطن در تاریخ ایران جاودان است. فدائی بازنشسته دکتر محمد مصدق آقایان نمایندگان محترم: چون من معتقدم که هر فرد ایرانی در هر وضعیت و با هر نظریه سیاسی و اجتماعی بوده باشد و حتی اگر خدای نخواسته به اقتضای موقعیت نسبت به دیگران اظهار علاقه و خصوصیتی هم بنماید در موقعیکه منافع پابرجا و دائمی کشور ایران مطرح است خون پاک نیاکان که در سراسر وجودش جریان دارد وعرق ملی او اجازه نمی‌دهد به اقدامی که ضرر ایران را در بر داشته باشد مبادرت کرده و تصمیمی که به ضرر هموطنان گرسنه و بی نان و فقیرش باشد بخصوص در موقعیکه طرف یک فرد یا یک دستگاه اجنبی است اتخاذ نماید. یقیناً آقایان نمایندگانی که به اسم ملت ایران در این جلسه حضور دارند و یا بعلتی غیبت نموده‌اند از این اصل کلی مستثنی نیستند و با توجه ایکه به اهمیت تصمیمات و آراء خود دارند بیش از سایر افراد ایرانی گوش به زنگ تأمین منافع حقه کشور خودشان می‌باشند. نظر به مراتب بالا یقین دارم که آقایان بحث طولانی و دقیقی را که بنده اینجا بنام شرافتمندترین و علاقمندترین افراد این آب و خاک شروع می‌نمایم با نظر دقیق و کنجکاو و یک فرد عاشق به افتخارات باستانی و علاقمند به آتیه درخشان آب وخاک خود یعنی کشور ایران مورد توجه و موشکافی قرار خواهند داد و با این عمل بر جراحات فراوان قلوب افراد این ملت ستم دیده که مدافعین اسمی آزادی و دموکراسی سالها است حق مسلم و محرز او را با دسیسه و نیرنگی که مشخص خودشان است ربوده‌اند مرهمی بگذارند. آقایان متجاوز از ۷۵ سال پیش بارن ژولیوس دورتیر به پشتیبانی سفارت دولت متبوعه خود از شاه وقت ایران که نظر به عدم اطلاع از ترقیات دنیای وقت و سرگرمی به شهوت رانی و استبداد و خود پسندی نمی‌توانست اثرات شوم اعمال بی رویه خود را ترک کند و دربار خالی از عناصر بلندهمت و دانای وقت نیز مجهز نبود تا شاه را از نتایج حاصله از تصمیماتش مطلع نماید امتیاز بهره‌برداری از کلیه منابع کشور ایران اعم از معادن و جنگلها و غیره و همچنین ایجاد راهها و وسائل ارتباطی و راه‌آهن و غیره را یکجا و دربست در مقابل وجه ناچیزی که صرف خوشگذرانی‌های شاه و اطرافیان شد بدست آورد ولی خوشبختانه برای ایران بارون ژولیوس دورویتر مزبور در اثر آنکه نتوانست در مهلت مقرره دست به اقداماتی که شایسته بود بزند امتیاز لغو و سپرده اوبنفع شاه ایران ضبط گردید البته این عمل دولت ایران که متکی براساس امتیاز نامه و عمل قضائی صحیحی بود مورد رضایت بارن نامبرده نبود و سالهای متمادی این موضوع مطرح و کشمکش بین بارن و دربار ایران ایجاد کرده بود ضعف دولتهای وقت و فشار مقامات سفارت مربوطه بالاخره منجر به این شد که با وجود اینکه شاه ایران در ضبط سپرده بارن نامبرده که وجه آن صرف خوشگذرانی شده بود محق بود بالاخره حاضر شود که امتیاز دیگری که شامل امتیاز بانک شاهنشاهی نیز ود در شصت و اندی سال قبل و برای مدت شصت سال مجدداً ه بارن نامبرده بدهد و وجه ضبط شده و مصرف شده را از محل عواید متعل به دولت ایران با نفع صدی شش مستهلک نماید.
اسلامی ـ اکثریت نیست.
رئیس ـ چند نفرند (اسلامی ـ ۵۱ نفر) پس اکثریت هست الان عده حاضر در مرکز ۶۲ نفر است.
اسلامی ـ ببخشید ۴۱ نفر است من شمردم ۴۱ نفر بود.
رئیس ـ آقایان منشیها اینجا مراقبت می‌کنند تابلو خراب است (دکتر بقائی ـ روز نفت باید تابلو خراب شود) موقعی هم که آقای مؤتمن الملک بود هیچوقت تابلو نبود الان هم رعایت می‌شود به آقایان منشیها گفته‌ام مراقبت می‌کنند خود آقایان هم مراقبت کنید اگر اکثریت نبود تذکر دهید الان هم عده کافی است بفرمائید.
دکتر بقائی ـ ۱۴ سال است که این تابلوکار کرده هیچوقت خراب نشده امروز که صحبت نفت است تابلو خراب شده واقعاً چیز عجیبی است.
رئیس ـ هر وقت دیدید اکثریت نیست تذکر بدهید ۴۹ نفر در مجلس حاضر است یک وقت می‌خواهید حرف حساب بزنید آن بجای خودش مطلوب است یکوقت هم می‌خواهید حرف ناحساب بزنید. آقایان بشمارید ببینید چند نفرند؟ (دکتر بقائی ـ بنده راجع به اکثریت چیزی عرض نکردم می‌گویم پس از ۱۴ سال که این تابلو کار می‌کرد چطور شد امروز یک مرتبه خراب شد).
رئیس ـ بنده به آقایان منشیها گفته‌ام درست بشمارند و عده را در نظر داشته باشند. بفرمائید آقای مکی.
مکی ـ … این امتیاز علاوه بر حق ایجاد بانکی که موسوم به بانک شاهنشاهی ایران بود حق بهره برداری از کلیه معادن ایران به استثنای جواهرات و طلا و نقره را نیز شامل بود و با وجود آنکه حدود آن خیلی کوچکتر از حدود امتیاز قبل بود معهذا شامل مهمترین منابع کشور می‌شد و بخصوص نفت جزو موادی بود که به اسم ضمن این امتیاز نامه جدید قید گردیده و برای دفعه دوم این منابع در اختیار بارن مزبور گذارده شده بود تا با قید مدت معینی حق استفاده و بهره‌برداری انحصاری آنرا داشته باشد. یکی از آقایان نمایندگان بمن نوشته‌اند که آقای وزیر دارائی توجه ندارند (وزیر دارائی ـ رفقا نمی‌گذارند.) این بار نیز در اثر وجود موانع و شاید دلائل سیاسی خاصی بارن مزبور که موفق به ایجاد بانک شاهنشاهی که حق انحصاری انتشار اسکناس را داشت شد باز هم نتوانست منابع معدنی ایران را بدست گرفته و مجدداً این حق از نامبرده سلب گردید. چند سالی بیش از این سلب حق نگذشته بود که سر و کله دارسی که برحسب ظاهر تبعه استرالیا می‌باشد در صحنه اقتصادیات ایران ظاهر می‌شود و به اتکاء مقامات سفارت انگلیس خواهان امتیاز نفت کلیه کشور ایران می‌گردد. (در این موقع مجلس از اکثریت افتاد)
رئیس ـ تأمل بفرمائید اکثریت نیست. چون عده کافی نیست یک ربع تنفس داده می‌شود.(در این موقع ساعت ده و ربع جلسه بعنوان تنفس تعطیل و پس از نیمساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس ـ آقای مکی بفرمائید. آقایان نمایندگان از صف جلو بلند شوند.
مکی ـ … قبل از اعلام تنفس مطلب به اینجا رسید که چون در این موقع روسیه تزاری قدرت سیاسی بزرگی بشمار می‌رفت و مثل همسایه جنوبی در معادن ایران نظر داشت دارسی موفق نشد که امتیاز منابع نفتی تمام کشور ایران را بدست آورد و ناچار راضی به قبول امتیاز نفت تمام کشور به استثنای ایالات شمالی آذربایجان، گیلان، مازنداران و استراباد و خراسان شده و شاه بی‌اطلاع ایران که نتیجه شوم این سوداگری را قادر به پیش بینی نبود درست در حدود پانصد هزار میل مربع یعنی پنج ششم مساحت کل کشور را برای استخراج نفت در اختیار انحصاری شخص مزبور گذارد و در هزار و نهصد و یک امتیاز نامه دارسی امضاء و در و بدل گردید. به موجب این امتیاز نامه که براساس امتیازات سابق برای مدت شصت سال منعقد شده بود دارسی متعهد شده بود که بیست هزار لیره از سهام اولین شرکتی را که برای استخراج نفت ایران تأسیس خواهد نمود به دولت ایران پرداخت نموده و بیست هزار لیره نقد بشاه ایران بدهد و در ازاء علاوه بر انحصار اکتشاف استخراج حمل و نقل و عملیات دیگری که برای رسانیدن نفت به کنار دریا و فروش آن لازم است حق داشته باشد که از اراضی دولتی و منابع آن مجاناً استفاده نموده و در صورتیکه اراضی اشخاص برای عملیات صاحب امتیاز مورد لزوم باشد دولت برای فروش عادله اراضی بگیرنده امتیاز وساطت نماید جناب آقای محمود محمود راجع به واگذاری این امتیاز به دارسی یادداشت فرستاده‌اند ایشان یک شخص محققی هستند وبنده افتخار شاگردی ایشان را دارم مرقوم فرموده‌اند که روح مظفرالدین شاه از این جریانات اطلاع نداشته به هرحال چه داشته باشد و چه نداشته باشد امتیازی است که به امضاء او رسیده‌است ما به امضاء کننده امتیاز اعتراض داریم هر که می‌خواهد باشد کما اینکه نسلهای آینده هم اگر اعتراضی داشته باشند بما که این قراردادها را تصویب می‌کنیم اعتراض خواهندکرد حالا مجبور بودیم، نبودیم آزاد بودیم در رأی یا نبودیم اینها امریست علیحده و امتیاز گیرنده از پرداخت هر گونه گمرک و عوارض و غیره که ممکن است در موقع دریافت امتیاز وجود داشته و یا بعداً وضع شود معاف بوده و پرداخت هیچگونه مالیاتی نیز به دولت ایران ضمن قرارداد دارسی قید نشده‌است. در ازاء بهره‌برداری شانزده درصد از منافع حاصله از عملیات خود را به دولت ایران پرداخت خواهد نمود ودولت ایران حق دارد کلیه عملیات فنی و تجارتی و مالی شرکت را رسیدگی نموده و درصورت بروز اختلافات بین طرفین هم اختلاف از طریق داوری حل و فسخ گردد بنده خواستم توجه آقایان را مخصوصاً به این یک جمله آخر جلب کرده باشم که می‌گوید دولت ایران حق دارد کلیه عملیات فنی و تجارتی و مالی شرکت را رسیدگی نموده و درصورت بروز اختلافات بین طرفین هم اختلاف از طریق داوری حل و فسخ گردد. نسبت به استفاده و بکار واداشتن افراد ایرانی شرکت متعهد است که کلیه کارگران را منحصراً از تبعه دولت ایران انتخاب نماید. همان اشخاص بیسواد دوره‌ایکه آقای محمود می‌فرمایند چون ایمان داشتند، حسن نیت داشتند وقتیکه قراردادی می‌بستند اینطور شش میخه‌اش می‌کردند که کمپانی یک عده کارگر هندی برندارد بیاورد در آبادان یا نقاط دیگر (آشتیانی زاده ـ هندی نمی‌آورد) در ۱۹۳۰ چهار هزار نفر هندی طبق آمار موجود بوده‌است. دولت ایران علاوه محافظت افراد و مایملک شرکت را بعهده گرفته و قید می‌شود که با انجام وظیفه بالا دولت ایران مسئول خساراتی که ممکن است بشرکت وارد آید نخواهد بود. بزرگترین معایب قرارداد دارسی وسعت حوزه امتیاز، امتیاز انحصاری لوله کشی و سایر عملیات در حوزه امتیازی و بالاخره موضوع حکمیت و نقص ماده مربوط به آن بوده‌است و البته صاحب امتیاز حداکثر استفاده از معایب موجوده را نموده و حل شکایات دولت ایران را باعدم تعیین حکم خود و بنابراین با فلج کردن امر رسیدگی از مجرای پیش بینی شده فراهم آورده و با وجود سوء استفاده و نقض صریح مواد امتیازنامه از طرف خود با استفاده ناحقاز قدرت مقامات دولت انگلیس که از ۱۹۱۴ به بعد جزو مهمترین سهام‌داران شرکتهای بهره‌برداری می‌شود (پنجاه و پنج درصد سهام شرکت نفت انگلیس و ایران محدود متعلق به دولت انگلستان است) راه احقاق حق ایران را از مجرای داوری پیش بینی شده در قرارداد غیر ممکن می‌ساخت و ثروت بی پایانی که با مختصر هزینه از دل خاک ما استخراج می‌نمود به یغما برده و علاوه برحساب سازیهای مشخص روح غارتگری با بهانه تراشیهای مختلف حق‌الامتیاز دولت ایران را نیز پرداخت نمی‌نمود. در این مورد است که باید سؤال کرد علت عدم پرداختش چه بوده؟ و بنده از دولت یک سؤالی راجع به همین موردی که عرض کردم دارم که جوابش را هم البته می‌خواهم. برای مجلس شورای ملی و ملت ایران باید سه موضوع مهم روشن شود و آقای وزیر دارائی وظیفه دارند در دفاع خود از این لایحه پاسخ صریحی به این سؤالات بدهند.
- ۱ ـ آیا ما در مذاکرات با شرکت نفت انگلیس و ایران با یک مؤسسه تجارتی طرف هستیم یا با یک دولت معظم خود مختاری که نقاب یک شرکت تجارتی بصورت زده‌است این سؤال اول من است (دکتر بقائی ـ شق دومش صحیح است).
- ۲ ـ آیا شرکت نفت انگلیس و ایران که دولت انگلستان مالکیت اکثریت سهام آن را دارد علاقمند است که مواد نفتی حاصله از ایران را به قیمت متداول در بازار جهان بفروشد یا منظور شرکت تأمین نفت مورد احتیاج امپراطوری انگلیس به ثمن بخس است.
- ۳ ـ آیا شرکت نفت انگلیس و ایران یک مؤسسه تجارتی برای بهره‌برداری از منابع نفتی ایران و عرضه آن در بازار جهان است یا این شرکت واحدی است مرکب از مجموع واحدهای مختلف نفتی که از لحاظ استراتژیکی در سراسر امپراطوری انگلییس پخش شده‌اند به عبارت دیگر آیا منافع حاصله از نقت ایران باید برای مصرف توسعه صنعت نفت در کشور ایران بکار رود یا برای ساختن تصفیه‌خانه‌ها و کشف میدانهای نفت جدید در سایر نقاط جهان.
در خاتمه این سؤال از آقای وزیر دارائی خواهش می‌کنم که هر سه سؤال را پاسخ مرحمت بفرمایند.
دکتر بقائی ـ پاسخ نخواهند داد مثل بقیه سؤالات.
مکی ـ علاوه بر خلاف روح امتیازنامه که کشور ایران را در منافع کلیه شرکتهائی که برای بهره‌برداری از نفت ایران تشکیل می‌شود سهیم میداند با تفسیر و استناد بمعنای محدود کلمه استخراج و بهره‌برداری حق مسلم ایران را پایمال کرده و در مورد توجیه مفهوم مفاد امتیار نامه بنفع خود مثلا در معافیت از حقوق گمرکی و استفاده از برتریهای دیگر قرارداد همین کلمات را در وسیع‌ترین معانی خود تفسیر وتوجیه می‌نمود.
رئیس ـ آقای مکی در قسمت قراردادها باید دقت کنید از حدود خودش خارج نشوید.
مکی ـ در مورد قراردادهای خارجی بنده غیر محدود هستم مگر اینکه بنده را ممنوع بفرمائید.
رئیس ـ اینطور نیست بسته بنظر مجلس است.
مکی ـ قابل تفسیر نیست.
رئیس ـ اینجا آئین نامه‌است قرائت می‌شود گوش کنید. آنچه آئین نامه نوشته صحیح است.
مکی ـ آقای تقی زاده که واضح بودند فرمودند غیر محدود است.
دکتر بقائی ـ آیا با ترور نمی‌شود قرارداد گذراند با ترور نمی‌شود قرارداد تصویب کرد.
رئیس ـ بخوانید آقا ماده ۸۹ را بخوانید. (بشرح زیر خوانده شد)
- ماده ۸۹ ـ الف: حداکثر مدت نطق در جلسه علنی بقرار ذیل خواهد بود.
- ۱ ـ برای استیضاح سه ساعت
- ۲ ـ برای اظهارات مخالف و موافق نسبت به لوایح و طرحها و توجیه طرح قانونی یا توضیحات مخبری که از لایحه دفاع می‌نماید و همچنین برای اظهارات مخالف و موافق نمایندگان در موقع تقاضای رأی اعتماد از طرف دولت که بلافاصله بعد از تشکیل کابینه بعمل خواهد آمد نیمساعت
- ۳ ـ برای دفاع از توهین یا تحریف نطق و توجیه
- الف - پیشنهاد کفایت مذاکرات و یا مخالفت با آن پیشنهاد و یا فوریت و عدم فوریت یا سؤال از وزیر و توضیح ثانوی در مقابل جواب وزیر و توضیح در باب پیشنهاد اصلاحی پانزده دقیقه.
- ب ـ در موارد استثنائی ممکن است مدت نطق در موارد فوق به رأی مجلس اضافه شود ولی این رأی بدون مذاکره بعمل می‌آید.
- ج ـ برای مذاکره در باب لایحه بودجه سالیانه کشور و عهدنامه و مقاوله نامه‌ها و امتیازات مدت نطق غیر محدود خواهد بود.
رئیس ـ ملاحظه کنید قرارداد جزئش نیست
مکی ـ این را حقوقدانهای دنیا باید تصدیق بکنند. دنیا بداند به استناد این ماده و این قانون مدت نطق غیر محدود است.
دکتر بقائی ـ این مقاوله نامه‌است با ترور نمی‌شود قرارداد تصویب کرد با ترور نمی‌شود این قانون را گذراند دنیا بداند با ترور نمی‌شود گذراند مدت نطق غیر محدود است.
رئیس ـ اینکه شما از اول مجلس این رویه را تا حالا پیش گرفته‌اید بدانید جز بی‌نظمی مجلس نتیجه دیگری ندارد.
دکتر بقائی ـ با ترور نمی‌شود این الحاقیه را گذراند.
رئیس ـ بسته بنظر مجلس است.
دکتر بقائی ـ نه بسته بنظر مجلس نیست این مطرح است مال قسمت پیشش واگذار شده‌است بنظر مجلس راجع به این قسمت گفته‌است غیر محدود با ترور نمی‌شود.
دکتر عبده ـ آقای رئیس اجازه بفرمائید صحبت کنند.
مکی ـ آقای دکتر عبده شما که این آئین نامه را نوشته‌اید بفرمائید.
دکتر بقائی ـ با این حکومت ترور، حکومت نظامی نبودن روزنامه‌ها نمی‌شود با ترور گذراند.
دکتر بقائی ـ نه آقا این شامل نیست نظر مجلس مربوط به اینجا نیست ممکن است یک ماده پیشنهاد بکنند آئین نامه را تغیییر بدهند. در اینجا مدت نطق غیر محدود است.
رئیس ـ نیست چنین چیزی.
مکی ـ یک راه دارد و آن این است که شرکت نفت خیلی قوی است ترور انتخاب بکند وکلای مخالف را ترور کند.
رئیس ـ این حرفهای بی‌اساس را نزنید.
مکی ـ (ترور بکند همانطوری که مدرس را ترور کردند و خیلی خوشوقتم که آقای دکتر عبده و یک عده دیگر حقوقدان در مجلس هستند و اگر در این مجلس نیست در کشورهای دیگر دموکراسی دنیا که به این وضع دمکراسی مسخره ما میخندند حقوقدان هست و میدانند که تا چه اندازه فشار زیاد است بلی من میدانم که با جان خودم دارم بازی می‌کنم ولی در این جان بازی هم آزادم نمی‌گذارند) … و استفاده از موضوعهای دیگر قرارداد همین کلمات را در وسیع ترین معانی خود تفسیر و توجیه می‌نمود خلاصه اینکه غارتگری و یغما را به تمام معنای کلمه سرلوحه روابط خود با کشور ایران قرار داده و دولت انگلستان که در حدود ۵۵ درصد سهام شرکت را دارا بوده و نیز با در دست داشتن اکثریت سهام اداره شرکت کاملا در اختیار او بوده‌است با ظاهر حق بجانب مدافع حقوق بشریت از هیچگونه تشجیع و تقویت شرکت در عملیات نابکارانه خویش خودداری ننموده‌است و از هیچ نوع دسیسه و کلاه گذاری و آنتریک و فشار سیاسی و اقتصادی و اعمال نفوذ در تمام مراحل زندگانی ملی ما به منظور تأمین این منافع ناروای خود کوتاهی و خودداری ننموده‌است، راه دیگری که دولت انگلستان با توسل بدان وسایل تضییع حقوق ملت ایران را فراهم می آورده خرید نفت مورد نیاز دریاداری انگلستان از شرکت نفت انگلیس و پرس محدود به قیمت خیلی نازلتر از بازار دنیا بوده‌است.
بایستی عرض بکنم که تنها تا سال ۱۹۲۴ به گفته چرچیل در مجلس عوام انگلستان دریاداری انگلستان بیش از ۷ میلیون و نیم لیره از این راه صرفه‌جوئی نموده‌است ۷ میلیون و نیم لیره، و درصورتی که استفاده دریاداری انگلستان از این مبلغ را متناسب با میزان استخراج نفت شرکت از منابع ایران فرض نموده و با وجود افزایش قیمت نفت مخصوصاً در سالهای اخیر قیمت نفت خام را هم در تمام مدت ثابت فرض کنیم دریاداری انگلستان تا آخر ۱۹۳۲ یعنی سال الغاء امتیاز دارسی از مجرای خرید سوخت مایحتاج خود به قیمتی کمتر از قیمت بازار دنیا حداقل معادل ۳۰ میلیون لیره و تا آخر سال ۱۹۴۸ اقلا در حدود ۱۲۰ میلیون لیره بضرر ما صرفه‌جوئی نموده‌است و در صورتیکه نسبت به هر دو امتیاز روی هم رفته همان ۱۶ درصد این مبلغ را حق دولت ایران فرض نمائید خساراتی که از این راه به حقوق دولت ایران وارد آمده‌است حداقل بالغ بر بیست میلیون لیره گردیده‌است.
در سال ۱۹۳۳ مشاورین خارجی دولت شاهنشاهی ایران محاسبه نموده‌اند که از سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۳۲ صرفه جوئی دریاداری انگلستان در خرید نفت مورد نیاز خود از شرکت نفت به جای سی میلیون لیره بالا پنجاه و شش میلیون لیره بوده‌است و لطمه‌ای که به منافع ایران از این بابت خورده‌است بجای ۸ر۴ میلیون نه میلیون لیره بوده‌است و اگر به همین نسبت تا سال ۱۹۴۸ حساب نمائیم بجای صد و بیست میلیون لیره معادل ۲۲۴ میلیون لیره دریاداری انگلستان صرفه جوئی نموده‌است و این صرفه جوئی سی و شش میلیون لیره از حق دولت ایران را پایمال نموده‌است. اینجا است که سؤال دوم من مورد پیدا می‌کند که قبلا سؤال کردم برای اینکه ذهن آقایان از تاریخچه و نتیجه‌ای که امتیاز دارسی تا تاریخ الغاء آن برای ایران داشته‌است تا اندازه‌ای اطلاع داشته باشند این اعداد را از نظرشان میگذرانم تاریخ اعطاء امتیاز دارسی سال ۱۹۰۱ مسیحی تاریخ تعیین اولین شرکت برای اکتشاف و بهره برداری از نفت ۱۹۰۳ مسیحی، تاریخ تشکیل شرکت نفت انگلیس و ایران محدود با سرمایه اولیه دو میلیون لیره که فقط یک میلیون لیره آن تا سال ۱۹۱۴ مسیحی پرداخت شده بوده ۱۹۰۹ مسیحی. دخالت دولت انگلستان در شرکت نفت
آشتیانی زاده ـ آقای مکی چه باید کرد؟
حائری زاده ـ بگذارید حرفش را بزند.
مکی ـ باید همانطوری که ملل دنیا برای حفظ آقائی و حفظ نژاد خودشان و حفظ ملیت خودشان کوشش می‌کنند ما هم بکوشیم، خیلی از ملل دنیا هستند که جمعیتشان از ما خیلی کمتر است اینقدر مثل ما توسری خود نیستند و این برای این است که ملل دنیا معتقدند آزادگی به دسته شمشیر بسته‌است، مردان همیشه تکیه خود را به دو کنند، ما بایستی به «فرس» ملی خودمان متکی بشویم و ایمان پیدا کنیم مسلماً بدانید اگر در همین مجلس ۴۰ نفر ایمان پیدا کنند شرکت نفت و دولت امپراطوری عظیم انگلستان به زانو در می‌آیند امروز وضع دنیا یک طوری است که نمی‌توانند حق ما را از بین ببرند (دکتر بقائی ـ صحیح است) متأسفانه رجال لایق نداریم که از منافع ما دفاع کنند شما رجال لایق داشته باشید هرچه بخواهید می‌توانید بدست آورید ملت ایران اگر به سوابق درخشان تاریخیش نگاه کنید هر وقت رجال لایق و مردمان با ایمان داشته بزرگترین افتخارات را در صفحه تاریخ از خودش برجای گذاشته‌است (دکتر بقائی ـ صحیح است) کاری نباید کرد باید ایمان پیدا کرد (دکتر بقائی ـ و کمتر ترسید) ترس نباید داشت، بدبختی ما ترس است خیال می‌کنیم که اگر ما رأی ندهیم دوره دیگر وکیل نمی‌شویم و یا مشکلات دیگری برایمان فراهم می‌شود یا در محل برایمان اشکالاتی فراهم می‌کنند می آئیم اینجا می‌نشینیم با نهایت ترس و لرز بلند می‌شویم رأی می‌دهیم، آقای معتمدالسلطنه پهلوی من نشسته بودند امیدوارم که تکذیب نکنند گفتند آقا این که رسمش نمی‌شود دیروز خبر کمیسیون به من نرسیده ولی وقتی خواستند رأی بگیرند رأی دادند (وثوق ـ بنده گفتم که لایحه به من نرسیده‌است) پس چرا رأی دادید؟ خودشان اعتراض کردند و بعد رأی دادند (دکتر بقائی و حالا هم تأیید فرمودند) (وثوق ـ بنده معتقدم که بایستی رأی داد) انشاء الله این اظهارات شما هم در تاریخ جزء افتخارات شما باقی می‌ماند ….
دهقان ـ هر کسی در اظهار عقیده‌اش آزاد است.
دکتر بقائی ـ صحیح است.
فولادوند ـ آقای معتمدالسلطنه وثوق مریض هستند چرا اینقدر سر به سرشان می‌گذارید؟
مکی ـ …. دخالت دولت انگلستان در شرکت نفت بوسیله افزایش سرمایه آن تا چهار میلیون لیره و تخصیص پنجاه و پنج درصد سهام به دولت انگلستان این هم تاریخش را عرض کردم افزایش سرمایه شرکت به بیست میلیون لیره ۱۹۲۰ که مبلغ چهار میلیون و نیم لیره آن در سال ۱۹۲۶ از محل ذخایر شرکت پرداخت گردیده و به هر دارنده دو سهم عادی یک سهم مجانی داده شده‌است و بالاخره افزایش سرمایه در ۱۹۲۶ و ۱۹۳۰ تا میزان بیست و چهار و سپس بیست و شش میلیون و نیم لیره. تاریخ شروع به تقسیم منافع بین صاحبان سهام عادی ۱۹۱۶ میزان استخراج نفت شرکت تا آخر ۱۹۱۶ در حدود یک میلیون دویست و چهل هزار تن و تا آخر ۱۹۳۲ معادل شصت و چهار میلیون تن. تاریخ بریدن لوله نفت شرکت به تحریک قشون عثمانی که مثل قشون دولت انگلیس با نقض بیطرفی ما وارد ایران شده بود ۱۹۱۵ (این تاریخها را که عرض می‌کنم از همه نتیجه می‌خواهم بگیرم خسارت وارده به لوله نفت و ارزش تعمیر آن طبق نظر کارشناسان بیست هزار لیره، مبلغی که شرکت از این بابت در بیلان ۱۹۱۶ ضمن بیلان خود بعنوان خسارت بحساب بدهکاری ما منظور می‌نماید صد و شصت هزار لیره، بیست هزار لیره تخمین کرده بودند در بیلان خودشان چهار صدو پنجاه و دوهزار و هشتصد و هشتاد و هفت لیره پولی بود که بابت این حساب به حساب بدهکاری برده بودند، قبلا بحساب ما گذاشته‌اند تا بعداً برداشت کنند و حال آنکه در حقیقت ورود قشون انگلیس بدون رضایت ما امکان عملی اجرای وظیفه استحفاظی ما را از بین برده بوده‌است. مبلغی که شرکت در بیلان سال ۱۹۱۷ خود از همین بابت و منافع از دست رفته بحساب بدهکاری ایران برده‌است چهار صد و دوهزار و هشتصد و هشتاد و هفت لیره، عدم پرداخت هرگونه وجهی از بابت شانزده درصد منافع شرکت بابت حق‌الامتیاز تا آخر سال ۱۹۱۹ که شرکت هنوز بیلان خود را دویست و هفتاد و دوهزار و پانصد و نود و یک لیره طلبکار نشان می‌دهد، تصفیه حساب از طرف شرکت نفت از طرف «آرمتیاژ اسمیت» در ۱۹۲۰ با قبول پرداخت یک میلیون لیره به دولت ایران ….
حائری زاده ـ مصالحه شده کمپانی آخرش حساب نداده‌است.
مکی ـ عرض کردم لوله‌ها را که بریدند آخرش کمپانی بحساب ما گذاشت.
حائری زاده ـ کمپانی حساب پس نداده یکی دو نفر آمدند حساب کردند ولی مصالحه شد.
مکی ـ عرض کردم که لوله‌ها را وقتی بریدند بحساب ما گذاشت. کلیه منافع شرکت پس از کسر مالیات به دولت انگلستان در پرداخت حق‌الامتیاز به دولت ایران هفتاد و دو میلیون و پنجاه و شش هزار و پانصد و شصت لیره، کل مبلغی که براساس مدارک پراکنده‌ای برحسب ظاهر به دولت ایران تا آخر ۱۹۳۲ پرداخته شده و با در نظر گرفتن وجوهی که برای تصفیه حساب در مراحل مختلف اضافه بر وجوه مورد قبول شرکت دریافت شده‌است ده میلیون و هشتصد و بیست هزار وهشتصد ونود و سه لیره، کل مبلغ پرداختی بعنوان مالیات به دولت انگلستان تا آخر سال ۱۹۳۲ معادل ده میلیون و سیصد و شصت و سه هزار و هشتصد و نود و دو لیره در صورتی که اضافه مالیاتهای پرداختی به دولت انگلستان را که میزان آن تا آخر سال ۱۹۳۲ بالغ بر سه میلیون و هفتصد و سی و دو هزار و هفتصد و نود و سه لیره می‌شود از مبلغ بالا کسر نموده و اختلاف آن یعنی شش میلیون و ششصد و سی و یک هزار و نود و نه لیره را که مالیات پرداختی شرکت به دولت انگلستان است مورد نظر قرار دهیم مشاهده می‌شود که شرکت نفت در حدود شانزده درصد منافع خود پس از کسر مالیات که پرداختی به دولت انگلستان یعنی در حقیقت شانزده درصد مبلغ شصت و شش میلیون لیره را به دولت ایران پرداخته‌است و حال آنکه شرکت حقاً بایستی شانزده درصد منافع بدست آمده یعنی هفتاد و دو میلیون لیره را پرداخت کرده باشد و از این راه در حدود یک میلیون لیره حتی پس از منظور داشتن پرداختهای اضافی شکت که بالغ بر دو میلیون و نیم لیره تا سه میلیون لیره بوده‌است نست بحق مسلم ایران تجاوز کرده‌است و قسمت عمده این اختلاف درحقیقت بصورت مالیات به جیب دولت انگلستان رفته‌است دلیل شرکت نفت برای این تجاوز مسلماً به استناد این اصل است که در انگلستان منافع عبارتست از منافع بدست آمده توسط شرکت پس از کسر مالیات و حال آنکه در حقیقت منافع شرکت که بایستی مبنای پرداخت مالیات قرار گیرد عبارتست از :
منافع ظاهری بدست آمده توسط شرکت منهای حق‌الامتیاز که در حقیقت یک نوع هزینه‌ای بیش نیست ولی شرکت که در اختیار دولت انگلستان است مبلغی را که در حقیقت هزینه‌ای بیش نیست پس از کسر مالیات در دفاتر خود عمل می‌کند و هدف واقعی این تفسیر و توضیح کج و معوج نقصان دادن حق مسلم دولت ایران به نفع خزانه انگلستان بوده‌است، قابل توجه‌است که منافع کشور ایران که از منابع ذیقیمت او بهره‌برداری می‌شود تقریباً معادل کل مبلغی است که دولت انگلستان از این سود بدست آورده‌است بعلاوه منافعی که بطرق مختلف نصیب سرمایه شرکت که بطور متوسط بین ۱۹۰۹ و ۱۹۳۲ دوازده میلیون لیره بوده‌است شده به سی و چهار میلیون و و ششصد و سی و پنج هزار لیره بالغ گردیده بنابراین برای مدت ۳۲ سال جمعاً سرمایه آن در حدود سیصد درصد نفع برده‌است و بعبارت دیگر سرمایه داخل شده در این عمل بطور متوسط سیزده درصد منافع بوده و حال آنکه نرخ متوسط منافع پول در آن زمان در انگلستان از پنج درصد تجاوز نمی کرده‌است. برای اینکه ناقابل بودن مبلغ بدست آمده توسط دولت ایران نسبت به ارزش محصول صادر شده بطور تخمین مجسم شود متذکر می‌شوم که شرکت نفت تا آخر سال ۱۹۳۲ و در اثر خرید نفت مصرفی دریاداری انگلستان بقیمت ارزان ترین بهای بازار بین المللی نصیب دوت انگلستان گردیده‌است یعنی سی میلیون لیره، بنابراین در حقیقت دولت ایران تا آخر ۱۹۳۳ فقط یک دهم یا یک دوازدهم ارزش محصولی که از شکم خاک آن بیرون آمده و از دست او رفته‌است استفاده برده‌است و حداکثر معادل نصف این مبلغ برای عملیات مختلف شرکت و پرداخت مزد کارگران نصیب افراد ایرانی گردیده‌است
با این ترتیب ملاحظه می‌شود که حداکثر دولت ایران معادل یک هشتم ارزش واقعی محصولی که از کشورشان خارج گردیده استفاده برده و ۷ هشتم دیگر آن نصیب شرکت نفت و دولت و ملت انگلستان گردیده‌است بایستی اضافه کنم که چنانچه بعداً بطور مشروح تری ضمن لغو امتیاز دارسی اشاره خواهد شد شرکت که در اثر اصراف در حسن نیت از طرف دولت ایران حداکثر استفاده از امتیازاتی را که به او داده شده بوده برده‌است در زمینه حفظ منافع و مراعات حقوق دولت و ملت ایران درست اصل مخالف یعنی فقدان حسن نیت این را استدعا می‌کنم آقایان توجه بفرمائید یک دفعه دیگر تکرار می‌کنم، بایستی اضافه کنم که چنانچه بعداً بطور مشروح تری ضمن لغو امتیاز دارسی اشاره خواهد شد شرکت که در اثر اصراف در حسن نیت از طرف دولت ایران حداکثر استفاده از امتیازاتی را که به او داده شده بود برده‌است در زمینه حفظ منافع و مراعات حقوق دولت و ملت ایران درست اصل مخالف یعنی فقدان حسن نیت و عدم رعایت عدل و انصاف را نصب العین قرار داده و نه تنها با عدم پرداخت حق حرز ایران به بهانه‌های مختلف و فشار اقتصادی موجب اخلال کارهای دولتی را فراهم آورده‌است، بلکه چنانچه یک فرد انگلیسی که در زمان تصدی ماله ایران توسط «آرمتیاژ اسمیت» حکم منفرد برای رسیدگی به حسابهای شرکت نفت و تصفیه اختلافات فیمابین نوشته‌است «شرکت نفت با استفاده از حساب سازیهای تقلب آمیزی همواره سعی داشته‌است (این را یک فرد انگلیسی دارد می‌گوید) همواره سعی داشته‌است که حق ایران را بیش از پیش پایمال کرده و تا آنجا که مقدور است از حصه منافع و حق‌الامتیاز دولت ایران کسر نماید» بعلاوه تنها نتیجه دیگری که از امتیاز ممکن بود عاید ایران گردد بکار گماشته شدن عده زیادی از افراد ایرانی بود که شرکت متعهد بود اقلا کلیه کارگران را منحصراً از افراد ایرانی انتخاب نماید ولی شرکت با کمال بی شرمی حتی این اصل ساده را مراعات ننموده در حوالی ۱۹۳۰ و حداقل در حدود چهار هزار نفر کارگر هندی در شرکت نفت بکار گمارده بوده و این مطلب نیز بنوبه خود همواره یکی از عوامل اصلی اختلاف دولت ایران و شرکت نفت را تشکیل میداده از این راه خسارت بزرگی به کشور ایران وارد آمده‌است زیرا اگر فرض کنیم که مزد کارگر در آن موقع پنج ریال بوده و قیمت هر لیره چهل ریال بوده. (در این موقع مجلس از اکثریت افتاد پس از لحظه مجدداً اکثریت حاصل شد.)
شریعت زاده ـ بنده اخطار دارم.
رئیس ـ برطبق چه ماده‌ای؟
شریعت زاده ـ اخطار بنده برطبق دو ماده‌است از نظامنامه یکی ماده ۸۶ و دیگری ماده ۱۴۶ و این اخطار مربوط بخروج از موضوع و ممنوعیت ناطق از خروج از موضوع است. دولت طبق مأموریتی که بموجب قانون مصوب ۲۹ مهرماه ۱۳۲۶ داشته‌است برای استیفاء حقوق ملت ایران اقداماتی کرده‌است و گزارش نتیجه مساعی خودش را به مجلس شورای ملی داده و هم چنین لایحهای مشتمل برچند ماده تقدیم مجلس کرده بنابراین بنظر بنده بحث در تاریخ اعطاء امتیاز بدارسی هم چنین بحث در تاریخ تأسیس شرکت و هم چنین بحث در میزان سرمایه یا میزان سرمایه اضافی و تاریخ آن (مکی ـ عجب خیلی مهم است) و همچنین بحث در تاریخ قطع لوله از طرف ارتش عثمانی و بسیاری از مطالب مشابه این موضوع خارج از موضوع است زیرا که اینجا ۱۱ ماده یا چند ماده از طرف دولت تقدیم شد باید ناطق ادله مثبته خود را در نفی یا اثبات آن، در موافقت یا مخالفت آن بیان کند و مفاد ماده ۸۶ و ۱۴۶ هم این است که هر مطلبی که از نظر حقوقی با موضوع ارتباط مؤثری ندارد نباید بحث بشود.
دکتر بقائی ـ اصلا مخالفین را بگیرند بعد هم رأی بدهید به نفت اینکه دیگر شنیده نشده‌است که وسط حرف اشخاص اینجور حرف بزنند؟ (زنگ رئیس)
رئیس ـ آقای دکتر بقائی ساکت باشید.
دکتر بقائی ـ با ترور که نمی‌شود آقای رئیس چه اخطاری است که در وسط حرف اشخاص صحبت می‌کند!
رئیس ـ این همان کاری است که شما می‌کنید.
دکتر بقائی ـ با ترور نمی‌شود نفت را برد! آقای شریعت زاده مخالفین را بدهید بکشند ولی با ترور نمی‌شود! با این تضییقات نمی‌شود!
رئیس ـ نظم مجلس را رعایت کنید.
دکتر بقائی ـ نظم چی را رعایت کنیم؟
رئیس ـ مثل حرکت شما اینها همه‌اش غلط است اخطار ایشان هم وارد نبود بیان خودتان را بفرمائید. آقای مکی
دکتر بقائی ـ بنده قبول می‌کنم.
آقای مکی ـ بنده تعجب می‌کنم آقای شریعت زاده که اینقدر منطق وکالتیشان قوی است که می‌توانند شب را روز و روز را شب جلوه بدهند ملاحظه بفرمائید که چگونه وارونه استدلال می‌کنند و می‌خواهند این مطلب را با منطق خودشان بقبولانند) …. زیرا اگر فرض کنیم که مزد کارگر در آن موقع پنج ریال و قیمت لیره چهل ریال بوده‌است وجود چهار هزار نفر کارگر خارجی بجای کارگر ایرانی سالیانه یک چهلم ×۴۰۰۰×۵×۳۶۰ مساویست با صدو هشتاد هزار لیره در آن زمان کمتر عاید ایران مینموده‌است و با توجه باین که حق‌الامتیاز دولت ایران از سال ۱۹۰۲ تا سال ۱۹۳۲ بطور متوسط سالی ۳۴۰ هزار لیره بوده‌است اهمیت خسران بالا روشن و واضحتر می‌شود اگر شرکت نفت مدعی شود که علت وجود این کارگران هندی این بوده‌است که کارگران مزبور عهده دار کارهای فنی بوده‌اند و از این قبیل کارگران بین افراد ایرانی یافت نمیشده‌است البته پاسخ فریبنده و ظاهرالصلاحی بیش نیست زیرا تنها با الغاء امتیاز دارسی یعنی سال ۱۹۳۲ مدت ۳۵ سال عملکرد شرکت در ایران بنظر هر شخص بی غرض و مطلع از استعداد و هوش سرشار افراد ایرانی کاملا کافی بوده‌است که شرکت …
دکتر بقائی ـ آقای مکی ما که نمی‌شنویم همه دارند حرف می‌زنند.
رئیس ـ خیلی خوشوقتم که آقای دکتر بقائی می‌فرمایند که وقتی همهمه می‌شود نمی توانند بشنوند خوبست که همه اینکار را رعایت کنند و وقتی ناطق حرف می‌زند گوش کنند.
مکی ـ بنظر هر شخص بیغرض و مطلع از استعداد و هوش سرشار افراد ایرانی کاملا کافی بوده‌است که شرکت کارگران فنی لازم خود را تربیت نموده و از این کارگران که با مزد مختصر حاضر بکار بوده‌اند بنفع خود و کشور ایران استفاده نماید ولی هزار افسوس که نیت شرکت نفت تبعیت از سیاست خانمان برانداز دولت انگلستان در ایران این بوده که تا آنجائی که میسر است ناحیه زرخیز ایران را فقیر و بیچاره و گرسنه نگاهداشته و با مت احمقانه سیاست خلائی که برخلاف کلیه اصول بشریت است منافع مادی و پست خود را برخلاف اصول حق و عدالت با اطمینان بیشتری تأمین نماید تنها در اثر این سیاست خلاء در سرزمین نفت خیز بوده‌است که ناحیه جنوب ایران که حقاً در مدت این ۵۰ سال بایستی در راه ترقی و افزایش جمعیت و بهبود اوضاع صحی و اقتصادی عمومی پیشرفت بسزائی نموده و بمراتب از نواحی دیگر ایران بهتر و آبادتر شده باشد بوضع ویرانی وفقر و فاقه و زندگانی نکبت بار کنونی گرفتار گردیده از این فلاکت روز بروز هم رو به افزایش رفته و می‌رود دلیل اینکه خوزستان به آن پر آبی دچار یک چنین بدبختی و بیچارگی و فقر و پریشانی شده‌است همین سیاست جبرانه و خانه‌برانداز کمپانی نفت جنوب ایرانست (دکتر بقائی ـ صحیح است) که می‌خواهد اهالی خوزستان با فقر وپریشانی دست به گریبان بوده و همیشه چشم بدست کمپانی دوخته و هر مبلغ ناچیزی بعنوان مزد روزانه به او دادند بدون لا و نعم و چون وچرا دریافت داشته ونسبت به کمپانی اظهار حق شناسی نماید اینست بعقیده بنده سر پریشانی و ویرانی و بدبختی قسمت جنوب ایران والا با داشتن رودخانه‌هائی بدان پرآبی در سرزمین بدان حاصلخیزی و زرخیزی اینطور در فقر و پریشانی اهالی آن بسر برده باشد اگر میزان استفاده شرکت نفت از منابع ایران را تا ۱۹۴۸ مورد نظر قرار دهیم مشاهده می‌شود که حداقل وطبق اعداد تعیین شده توسط شرکت (زیرا این اواخر دولت ایران حتی نسبت به کنترل میزان نفت استخراج شده دستگاه صلاحیتداری را بکار کنترل نگماشته بوده‌است) ۰۰۰ر۰۰۰ر۲۵۴ تن نفت استخراج و معادل یازده درصد آن یعنی ۲۸ میلیون تن گاز را بدون هیچگونه استفاده‌ای بوسیله مشعل‌هائی که تا فواصل زیادی آسمان ایران را برنگ خون رنگ آمیزی کرده‌است سوزانده و در مقابل از دست رفتن این ثروت هنگفت که ارزش آن اقلا بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون لیره بوده‌است روی هم رفته از بابت حق‌الامتیاز و مالیات و غیره تا آخر ۱۹۴۸ در حدود ۷۸ میلیون لیره یعنی معادل ۱۳ درصد تا ۱۵ و نیم درصد ارزش مواد استخراج شده بدولت ایران پرداخته‌است و درصورتی که این مبلغ را با جمیع منافع شرکت نفت به اساس بیلان منتشره که تا آخر سال ۱۹۴۸ بالغ بر ۳۴۵ میلیون لیره بوده‌است مقایسه نمائیم سهمیه دولت ایران معادل ۶ر۲۲ درصد کل منافع حاصله توسط شرکت نفت بوده‌است و حال آنکه طبق امتیازاتی که شرکتهای امریکائی در کشور ونزوئلا من جمیع جهات از بابت حق‌الامتیاز گمرک و مالیات نبایستی از ۵۰ درصد منافع خالص کمتر بوده باشد و تازه مساحت حوزه‌های امتیازی در هیچ حال از ده هزار هکتار یعنی یک دو هزار و پانصد و شصتم مساحت حوزه امتیازی شرکت نفت در ایران که فعلا صد هزار میل مربع است تجاوز ننموده و بلافاصله پس از اکتشاف میزان مساحتی که شرکت صاحب امتیاز می‌تواند برای خود انتخاب نماید ۵۰۰ میل مربع یا بعبارت اخری یک پنج هزارم مساحت حوزه امتیازی شرکت نفت انگلیس و ایران می‌باشد در صورتی که نقص اخیر را نیز مورد توجه قرار نداده و ارزش این عظمت امتیاز را بعد در بیاوریم سهمیه دولت ایران معادل بیست و هفت و نیم درصد یعنی ۳۴۵ میلیون لیره کمتر از حق‌الامتیازی شده‌است که دولت ونزوئلا از صاحب امتیازان خود دریافت می‌دارد و بنابراین حداقل غبن کشور ایران در این سود ۱ نود و پنج میلیون لیره تا آخر ۱۹۴۸ بوده‌است تازه ما فرض کرده‌ایم که بیلان شرکت براساس شرافتمندی و حفظ و حراست حقوق ایران تنظیم شده باشد و حال آنکه چنانچه قبلا متذکر شدم اینطور هم نبوده و در قرارداد دارسی در بیلان‌های شرکت تقلب‌هائی نیز کشف گردیده‌است چون دولت ایران طبق امتیاز جدید فقط حق رسیدگی به میزان استخراج شرکت را دارا بوده و با وجود سهیم بودن در منافع حاصله شرکت حق کنترل حسابهای شرکت از او سلب گردیده‌است ما مبنائی که براساس آن بطور وضوح موارد حساب سازی شرکت را کشف کنیم دراختیار نداشته ایم ولی با مقایسه قیمت نفت شبیه نفت ایران در خلیج مکزیک و قیمت استخراج تن نفت خام از چاه های ایران که از منابع موثقی بدست آمده است می توانیم ثابت کنیم که اقلاً شرکت در اثر ارزان فروختن نفتی که از دل خاک ما استخراج می شود و ما طبق امتیازنامه جدید به صورت ناچیزی در منافع حاصله از فروش آن سهیم هستیم مبلغ قابل ملاحظه ای از ستون منافع خود به نفع دولت انگلستان کسر کرده است حالا آقای شریعت زاده توجه فرمودند چطور ارتباط پیدا کرد؟ محاسبه طولانی و مفصلی که در این زمنیه توسط کارشناسان بعمل آمده است نشان می دهد که برای مدت 16 ساله اخیر یعنی 1933 تا آخر 1948 اختلاف منافی که در صورت فروش نفت ما به قیمت عمده فروشی بازار دنیا می بایستی شرکت نشان داده باشد مساوی است با 162 = 273-435 میلیون لیره.
حائری زاده- اکثریت نیست
رئیس- 56 نفر در مجلس هستند.
حائری زاده- می گویند اکثریت نیست.
رئیس- می گویند بیخود می گویند شما که می گوئید باید اول بشمارید. بفرمائید آقای مکی
مکی- محاسبه طولانی و مفصلی که در این زمینه توسط کارشناسان بعمل آمده است نشان می دهد که برای مدت 16 سال یعنی 1933 تا آخر 1948 اختلاف منافعی که در بیان شرکت مشاهده شده است که در صورت فروش نفت به قیمت عمده فروشی بازار دنیا می بایست شرکت نشان داده باشد مساوی است 435 منهای 273 یعنی 162 میلیون لیره که البته از این مبلغ بایستی مبلغی به عنوان حق عبور نفت از کانال سوئز که در حقیقت به صورت اختلاف هزینه حمل و نقل عرض اندام می کند کسر کرده و اختلاف آنرا به صورت تخفیف بدست آمده توسط دریاداری انگلستان تلقی نمود. با در نظر گرفتن این موضوع که متأسفانه اطلاعات لازم برای محاسبه صحیح آنرا در دسترس نداشته ام ولی محتملاً از چهل میلیون لیره یعنی پنج شیلینگ در هر تن تجاوز نمی کند صرفه جویی که از این راه برای دریاداری انگلستان در خرید نفت ما به قیمت ارزان به ضرر بیلان شرکت و بنابراین به ضرر ما که در منافع شریک هستیم برای مدت امتیاز جدید بالغ بر 120 میلیون لیره می شود که اگر طبق امتیاز یک پنجم آن بـالمآل به ما پرداخت می گردید 24 میلیون لیره به ضرر کشور ایران بوده ست. برای اینکه نشان دهیم که اساس این ادعا متکی بر حقیقت مسلمی است ناچار دو نکته را به عرض می رسانم: 1- طبق اطلاع غیر رسمی ایراد مورد بحث ضمن مذاکرات اخیر با نماینده شرکت نفت در میان نهاده شده و نماینده مزبور ناچار صحبت آنرا اقرار کرده منتها اظهار داشته است که در فروش های عمده که فروش به دریاداری انگلستان مهمترین و بزرگترین قلم آنست طبق معمول تجارتی تخفیف هایی قائل شده ایم ولی این اظهار قابل قبول نیست زیرا قیمتی را نیز که ما مبنای محاسبه اختلاف فاحش بالا قرار داده ایم همان قیمت نفت خام در بزرگترین بازار معامله نفت یعنی خلیج مکزیک است که نمی تواند غیر از قیمت خرید و فروش های خیلی عمده بوده باشد و اگر نسبت به این قیمت ها باز هم به دولت انگلستان تخفیف بیشتری داده شده است علت آن تخفیف مخصوص و تعهدات طویل المدت و بدون علتی است که شرکت نفت انگلیس و ایران که دارنده 55 درصد اسهام خود به ضرر دارندگان سهام و بخصوص دولت ایران که در منافع شرکت سهیم است داده شده و اگر شرکت حق دارد نسبت به سهام داران انگلستان مرتکب چنین عملی شود در هر حال نسبت به حق ایران نمی تواند چنین حاتم بخشی هایی نموده و بنابراین در این مورد است که سئوال سوم بنده از آقای وزیر دارائی مورد پیدا می نماید. بنده حاضرم یکماه حضور آقایان عرض کنم (جمال امامی- یک ماه وقت ندارید) چه اجباری دارید که در این ... که وقت نداریم این را بگذرانند نمایندگان شرکت برای تغییر یک واو فوراً با طیاره به انگلستان می رفتند و بر می گشتند ولی در کمیسیون دارائی اجازه ندادند یک واوش را پس و پیش کنند.
یکی از نمایندگان- اجازه دادند.
دکتر بقائی- امر است و باید بدون واو پس و پیش بگذرد امر است و بر خلاف آن نمی شود کاری کرد (کشاورز صدر- کی امر کرده) سئوال کنید خواهم گفت کی امر کرده.
رئیس- شما باز آقای دکتر بقائی شلوغ کرده اید.
آزاد- آقای رئیس پیشنهاد ختم جلسه کرده ام.
رئیس- از جلسه 25 دقیقه باقی است.
آزاد- آن ساعت که خوابیده است.
رئیس- ساعت من درست است.
دکتر بقائی- بنده هم پیشنهاد ختم جلسه کرده ام الآن بیست دقیقه بعد از ظهر است و گذشته از این در موقع بودجه می بایست جلسه 5 ساعت باشد شما بعد از سه ساعت جلسه را ختم می کردید حالا دقیقه شمار شده اند.
رئیس- بنشینید به شما مربوط نیست.
آزاد- نظامنامه را رعایت بفرمائید.
رئیس- نظامنامه رعایت شده. عرضه ده دقیقه نشستن ندارید.
آزاد- آقا می گویم به مملکت خیانت نکنید واِلا نشستن زحمتی ندارد.
رئیس- مخالف دارد صحبت می کند. هر چه صحبت کنید به وقت مجلس اضافه می شود.
دکتر بقائی- حرف زدن در ماه رمضان چطور اینهمه می شود. بنده در موقع بودجه ده دفعه تذکر دادم که پنج ساعت نشده فوری جلسه را ختم می کردند.
رئیس- بفرمایید این کارها بر خلاف نظامنامه است یک دفعه دو دفعه می گویم بعد اخطار می کنم آن وقت اسباب صحبت می شود. نظم را رعایت نمی کنند من خونسردی بخرج می دهم بگذارید صحبت خودشان را بکنند آزادانه هر چه می خواهند بگویند.
مکی- خوشبختانه بنده خستگی پیدا نکرده ام با اینکه دیشب تا صبح نخوابیده ام (نورالدین امامی- بجهنم) ولی چون در یک مسئله حساسی یعنی دفاع از حق ملت ایران قرار دارم هیچ ایستادن اینجا و بیان مطالب برای بنده خستگی آور نبوده است بر سر مطلب برویم. شرکت نفت انگلیس و ایران که دارنده 55 درصد سهام خود به ضرر دارندگان سهام و بخصوص دولت ایران که در منافع شرکت سهیم است داده شده و اگر شرکت حق دارد نسبت به سهام داران انگلستان مرتکب چنین عملی شود در هر حال نسبت به حق ایران نمی تواند چنین حاتم بخشی هایی نموده و بنابراین زیانی را که از این راه به کشور ایران تا کنون وارد آمده است بایستی جبران نماید. در حدود 34 میلیون لیره 2- دقت در تغییرات منافع شرکت طبق بیلان و منافع شرکت بر اساس محاسباتی که اسم برده شده نشان می دهد که همواره منافع نشان داده شده ضمن بیلان شرکت از منافعی که محاسبه شده است بین چند درصد تا 50 درصد کمتر بوده است هر قدر به سال های اخیر نزدیک تر می شویم قیمت نفت با سرعت بیشتری افزایش یافته است این اختلاف در حدود چند به پنجاه درصد نزدیکتر شده علت این مطلب این است که به عنوان تعهدات طویل المدت با وجود .... (در این موقع مجلس از اکثریت افتاد)
رئیس – تأمل کنید اکثریت نیست. پیشنهادی کرده اند آقای نخست وزیر آقای ساعد که برای لوایح دیگری که هست و اهمیت هم دارد چون وقت نیست شب ها برای لوایح دیگر مجلس تشکیل شود این بسته به رأی مجلس است. با جلسه امشب برای لوایح دیگر موافقید؟ (عده ای- موافقیم، عده ای مخالفیم) گفتم آقای نخست وزیر برای لوایح دیگر تقاضا کرده اند شب ها تشکیل شود (یکی از نمایندگان- چه لوایحی هست؟) لایحه انتخابات لوایح دیگر است که اهمیت دارد چون می خواهم جلسه را ختم کنم آقای مکی بقیه بیانات شما برای جلسه بعد می ماند. بفرمائید آقای دکتر بقائی شما با پیشنهاد آقای نخست وزیر مخالفید؟ (دکتر بقائی- بله) بفرمائید.
دکتر بقائی- بنده حقیقتاً نمی دانم این طرز عمل و رفتار را به چه چیز حمل کنم؟ لایحه انتخابات در دستور بوده جلسه گذشته وسط طرح لایحه انتخابات جلسه ختم شد و در این جلسه می بایستی ادامه پیدا بکند. طبق این نظامنامه جدید باید این چیزهائی که در دستور است پشت هم بیاید. یک دفعه آمدند این لایحه نفت را مطرح کردند حالا هم شب ها را می خواهند برای لوایح دیگر، روزها هم برای لایحه نفت. من نمی دانم این وضعیت کشنده ای که برای مجلس پیش آورده اند چیست. مثل حکایت همان است که می گوید بمیر و بدم. شما باید بمیرید و بدمید تا آخر نفت را تصویب کنید باید بزرگترین خیانت را که به این مملکت شده است تصویب بکنید. رئیس- این ها مربوط به این مخالفت نیست.
دکتر بقائی – مخالفت بنده از این لحاظ است که اگر این لوایح اهمیت دارد همینطور روزها مطرح می کنیم دیگر شب هم جلسه باشد روز هم جلسه باشد. آقایان ملاحظه کردند موقعی که بودجه مطرح است باید جلسات اقلاً 5 ساعت طول بکشد. به شهادت صورت جلسات تقاضا می کنم آقایان خودشان به حافظه شان مراجعه بفرمایند به شهادت صورت جلسات و شهادت خود آقایان بنده چندین مرتبه تذکر دادم که 5 ساعت نشده می خواستند جلسه را ختم بکنند می گفتند حالا سه ساعت و نیم طول کشیده حالا که امروز لایحه نفت مطرح است می گویند 27 دقیقه و 25 ثانیه مانده. مقصود این است که آقایان همان موضوع یک بام و دو هواست که بنده کراراً در این مملکت گفته ام آقایان در نظر داشته باشند که این جریان در یک موقعی می‌شود که حکومت نظامی برقرار است و روزنامه‌ها آزادی ندارند.
رئیس ـ اینها مربوط نیست مخالف شبها هستید برای لوایح دیگر؟
دکتر بقائی ـ باید یکوقتی باشد که کسی نتواند انتقاد بکند.
رئیس ـ شما دارید از موضوع خارج می‌شوید من گفتم که آقای نخست وزیر تقاضا کردند که شبها هم جلسه باشد.
دکتر بقائی ـ آخر من میدانم که همه رأی خواهند داد کراراً دیده شده هر وقت صحبت شده که شب جلسه باشد اکثریت مخالفت کردند که شب جلسه باشد ولی حالا چون نفت مطرح است میدانم همه رأی خواهند داد که شب جلسه باشد بعد از ظهر هم جلسه باشد ولی شما را بخدا اگر به ملت ترحم نمی‌کنید یک قدری بخودتان رحم بکنید قدری خودتان را جمع کنید هر چه گفتند رأی ندهید حالا آقای نخست وزیر گفته‌اند شب هم جلسه باشد شما همان هائی هستید که برای جلسه شب رأی ندادید یادتان باشد آقایان که رأی ندادید ولی حالا شما چون آقای نخست وزیر خواسته‌اند رأی می‌دهید ایکاش آقای نخست وزیر خودشان این قدرت را داشتند اگر آقای نخست وزیر خودشان یک چنین قدرتی داشتند که چنین تقاضائی بکنند مملکت بهتر بود حالا استدعا می‌کنم آقایان این قسمت را دیگر قبول نکنید که لوایحشان را در این آخر دوره که همه گیج شده‌اند هر چه که میگوئید بیائید و تصویب کنید.
رئیس ـ گوش کنید آقایان بشهادت خود آقای دکتر بقائی من هر وقت در موقع بودجه جلسه را تشکیل داده‌ام ۵ ساعت طول کشیده مگر اینکه از اکثریت افتاده باشد اما اینکه میگوئید چرا امروز اینکار می‌کنم شما دکتر هستید لااقل یک بار آئین نامه را بخوانید ماده ۸۰ را بخوانید که گوش کنند. (بشرح زیر قرائت شد)
- ماده ۸۰ ـ دستور مجلس بطور مرتب و با تعیین تقدم و تأخر قبلا برای هر دو هفته از طرف هیئتی مرکب از رئیس ونواب رئیس و رؤسای کمیسیونهائی که گزارش لوایح ارجاع شده را به مجلس داده باشند با حضور یکی از وزیران به تعیین نخست وزیر تهیه و بیست و چهار ساعت قبل از انعقاد اولین جلسه طبق و بین نمایندگان توزیع و برلوحه دستور نصب می‌شود این دستور به هیچ وجه قابل تغییر نیست مگر در موردی که به حکم فوریت وضرورت از طرف دولت یا سی نفر از نمایندگان کتباً تقاضا شود و در این صورت بشرط تصویب مجلس دستور تغییر خواهد یافت.
- موقع جلسه بعد - ختم جلسه
۳ ـ موقع جلسه بعد ـ ختم جلسه
رئیس ـ حالا چون اکثریت نیست برای رأی گرفتن تکلیف امشب معلوم نمی‌شود فردا در ساعت هشت و نیم صبح جلسه‌است آقای مکی بقیه صحبتشان را خواهند کرد، حالا جلسه را ختم می‌کنیم. (مجلس بیست و پنج دقیقه بعد از ظهر ختم شد).
رئیس مجلس شورای ملی ـ رضا حکمت
قوانین
شماره ۶۱۹۵ ۳۰ ر۴ر۲۸ وزارت کشور
فرمان همایونی به انضمام تصمیم قانونی دائر به الحاق یک اصل به متمم قانون اساسی و اصلاح اصل ۴۸ قانون اساسی که در جلسه یکشنبه هیچدهم اردیبهشت ماه ۱۳۲۸ به تصویب مجلس مؤسسان رسیده‌است ذیلا ابلاغ می‌گردد:
با تأییدات خداوند متعال
ما
پهلوی شاهنشاه ایران
محل صحه مبارک
نظر به اینکه تحکیم و تکمیل اصول مشروطیت و حسن اجرای آنها همواره مورد توجه وعلاقه مخصوص و منظور نظر ماست در این موقع که بنا بر تقاضای عموم اهالی و به رعایت مصالح عالیه کشور مجلس مؤسسان تشکیل گردیده و تصمیم قانونی مبنی بر الحاق یک اصل به متمم قانون اساسی و اصلاح اصل چهل و هشت قانون اساسی در جلسه هیجدهم اردیبهشت ماه ۱۳۲۸ بتصویب رسیده‌است بموجب این فرمان تصمیم مجلس را تأیید و تنفیذ نموده مقرر می‌داریم بطوریکه در اصول نامبرده شرح داده شده‌است هیئت دولت مراقب اجرای آن باشند. بتاریخ ۱۲ تیرماه ۳۲۸.
تصمیم قانونی دائر به الحاق اصل متمم قانون اساسی و اصلاح اصل ۴۸ قانون اساسی اصل الحاقی به متمم قانون اساسی
در هر موقعی که مجلس شورای ملی و مجلس سنا هر یک جداگانه خواه مستقلا خواه نظر به پیشنهاد دولت لزوم تجدید نظر در یک یا چند اصل معین از قانون اساسی یا متمم آن را به اکثریت دو ثلث کلیه اعضاء خود تصویب نمایند و اعلیحضرت همایون شاهنشاهی نیز نظر مجلسین را تأیید فرمایند فرمان همایونی برای تشکیل مجلس مؤسسان و انتخابات اعضاء آن صادر می‌شود. مجلس مؤسسان مرکب خواهد بود از عده‌ای که مساوی باشد با مجموع عده قانونی اعضاء مجلس طبق قانونی که به تصویب مجلسین خواهد رسید بعمل خواهد آمد. اختیارات مجلس مزبور محدود خواهد بود به تجدید نظر در همان اصل یا اصول بخصوص که مورد رأی مجلسین و تأیید اعلیحضرت همایون شاهنشاهی بوده‌است. تصمیمات مجلس مؤسسان به اکثریت دو ثلث آراء کلیه اعضاء اتخاذ و پس از موافقت اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معتبر و مجری خواهد بود. این اصل شامل هیچ یک از اصول قانون اساسی و متمم آن که مربوط به دین مقدس اسلام و مذهب رسمی کشور که طریقه حقه جعفری اثنی عشریه می‌باشد و احکام آن و یا مربوط به سلطنت مشروطه ایران است نمی‌گردد و اصول مزبور الی‌الابد غیر قابل تغییر است. در مورد اصول چهار و پنج و شش و هفت قانون اساسی و تفسیر مربوط به اصل هفتم و همچنین در اصل هشت قانون اسای و اصل چهل و نه متمم آن با توجه بسابقه و قوانینی که نسبت به بعضی از این اصول وضع شده‌است یکبار مجلس شورای ملی و مجلس سنا که پس از تصویب این اصل منعقد خواهند شد بلافاصله پس از رسمیت یافتن مجلسین در اصول مزبور تجدید نظر خواهند نمود و برای این منظور مجلس واحدی تحت ریاست رئیس مجلس سنا تشکیل داده و اصلاحات لازم را با اکثریت دوثلث آراء کلیه اعضاء مجلسین بعمل خواهد آورد تا پس از آنکه از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی تأیید گردید بصحه ملوکانه موشح شده معتبر و مجری خواهد بود. (اصل ۴۸) اعلیحضرت همایون شاهنشاهی می‌تواند هر یک از مجلس شورای ملی و مجلس سنا را جداگانه و یا هر دو مجلس را در آن واحد منحل نماید. در هر مورد که مجلسین یا یکی از آنها بموجب فرمان اعلیحضرت همایونی منحل می‌گردد باید در همان فرمان انحلال و علت انحلال ذکر شده و امر به تجدید انتخابات نیز بشود. انتخابات جدید در ظرف یکماه از تاریخ صدور فرمان شروع شده و مجلس یا مجلسین جدید در ظرف سه ماه بتاریخ مزبور باید منعقد گردد. مجلس جدید که پس از انحلال تشکیل می‌شود برای یک دوره جدید خواهد بود نه برای بقیه دوره مجلس منحل شده. مجلس یا مجلسین جدید را می‌توان مجدداً برای همان علت منحل نمود. هرگاه در مورد طرح یا لایحه قانونی که دو دفعه از مجلسی به مجلس دیگر رجوع شده‌است بین مجلس سنا و مجلس شورای ملی توافق نظر حاصل نشود کمیسیون مختلطی مرکب از اعضای مجلسین که بعده مساوی از طرف هر یک از مجلسین انتخاب می‌شود تشکیل و در مورد اختلاف رسیدگی کرده گزارش خود را به مجلسین تقدیم می‌نماید هر گاه مجلس سنا و مجلس شورای ملی گزارش را که کمیسیون مختلط داده‌است تصویب نمودند قانون مزبور برای توشیح صحه ملوکانه ارسال می‌شود. در صورتیکه مجلسین در گزارش کمسیون مختلط نیز توافق نظر حاصل نکردند مورد اختلاف بعرض ملوکانه می‌رسد هرگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی نظر مجلس شورای ملی را تصویب فرمودند امر به اجرا می‌دهند و الا موضوع تا شش ماه مسکوت مانده و عندالاقتضا ممکن است بعد از انقضای این مدت به عنوان طرح یا لایحه جدیدی در یکی از مجلسین و مطرح شود. اصل ۴۸ و هر یک از اصول دیگر قانون اساسی مورخ ۱۴ ذیقعدةالحرام ۱۳۲۴ قمری و متمم آن که مخالف مقررات این اصل است نسخ می‌شود. اصول مندرجه فوق در جلسه یکشنبه هیجدهم اردیبهشت ماه ۱۳۲۸ به تصویب مجلس مؤسسان رسید
رئیس مجلس مؤسسان ـ محمد صادق طباطبائی
اصل فرمان همایونی و تصمیم قانونی در دفتر نخست وزیر است. م ـ ۲۳۹۸ نخست وزیر