مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ شهریور ۱۲۸۶ نشست ۱۵۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ شهریور ۱۲۸۶ نشست ۱۵۳
مذاکرات روز پنج شنبه ۳ شعبان دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز سه شنبه غره را آقا میرزا طاهر قرائت کردند.
آقا شیخ حسین شهیدی- خوب است مذاکراتی که حضور همایونی شده بدوا اظهار شود بعد شروع به قرائت نظامنامه گردد.
نایب رئیس- بدوا باید نظامنامه قرائت شود
(شروع بقرائت نظامنامه وزارت داخله شد پس از قرائت و اتمام نظامنامه مذکوره شروع بمذکرات گردید.)
آقا سید حسین- خوب است محض اینکه نظامنامه زودتر پاک نویس شده بصحه مقرر شود که امروز رای بگیرند و آن چند ماده هم که محل نظر است بعد رای گرفته شود.
آقا میرزا حسین شهیدی- خوب است مقرر فرمایید از روز شنبه شروع به قرائت قانون اساسی شود.
رئیس- انشاءالله با کمال اهتمام از روز شنبه شروع خواهد شد عجالتا خواهشی که دارم این است مطابق اول وقتی که از برای انعقاد مجلس تعیین می‌شود در همان وقت وکلای عظام بدون تخلف دقیقه حاضر شوند که اوقات مجلس مهمل نماند و با کمال دلگرمی باید وکلای عظام حفظ مقامات خود را نموده که طرز حرکات آنها سرمشق دیگران باشد و مهم ترین وظیف ما آنست که بر طبق نظامنامه داخلی رفتار نمایید وقتی که این ترتیب شد انشاءالله کار پیشرفت خواهد کرد تاکنون کارهای مجلس ناتمام مانده مالیه دولت زمین است کمیسیون مالیه هنوز مشاغل خود را انجام نداده نظامنامه‌ها ناتمام است امورات مملکت هرج و مرج شده جز اینکه وکلای عظام جدا در مقام کار برآمده دقیقه تسامح نورزند چاره نیست طول زمان انعقاد مجلس خوب است چهار ساعت مهین شود که سه ساعت آن صرف قرائت نظامنامه شود و یکساعت صرف مذاکرات گردد.
اسدالله میرزا- اینکه فرمودید اجرای نطامنامه داخلی از همه مقدم‌تر است خوبست یک انجمنی تشکیل شود که تجدید نظری بشود که آنچه موقع اجرا ندارد آنها را تصحیح کنند.
آقا سید حسین- اجزای آن کمیسیون معین شدند.
رئیس- آنهایی که معین شدند خوب است دقت نظری بکنند.
آقا میرزا حسین شهیدی- مطلب بی نتیجه نماند وقتی که از برای انعقاد مجلس معین می‌شود معین کنند.
رئیس- باید رعایت آقایان تجار و غیره هم بشود حال ببینید چه وقت می‌توانند حاضر شوند.
حاج سید نصرالله- همان چهار ساعت به غروب مانده خوبست در خصوص وقت مجلس مذاکرات زیاد بمیان آمد بالاخره چهار ساعت به ظهر مانده معین شد در خصوص اینکه هرگاه از وقت تخلف کردند مذاکرات زاید شد بالاخره گفته شد که مجازات آنها همین باشد که اسامی غایبین و اشخاصی که دیر حاضر می‌شوند در روزنامه مجلس درج کنند ورقه رای از برای امضای نظامنامه وزارت داخله منتشر شد به اکثریت آرا معین شد که تصویب شده پاک نویس شود و بصحه همایونی موشح گردد جز دو سه ماده که محل نظر است بعد دقت شود.
حاج محمد آقا- هیئتی که دیروز به حضور همایونی اعلی مشرف شده‌اند مذاکراتی که شده اظهار نمایند تا سایر وکلا هم بدانند.
رئیس- دیروز هم اعلیحضرت مرا احضار فرمودند بیان ملوکانه این بود که فعلا ترتیبی که داده‌ایم عجالتا وکلای عظام چند روزی با آنها به مدارا رفتار کرده اگر قصوری در آنها باشد معلوم می‌شود البته در آن وقت تغییر آنها را خواهیم خواست و در این اشکالی نخواهد بود.
حاجی سید نصرالله- پریروز متفقا به حضور اقدس همایونی شرفیاب شدیم به غیر از هیئت منتخبه کس دیگر شرفیاب حضور نبود و تقریبا از یک ساعت و نیم به غروب تا مقارن غروب که امتداد زمان شرفیابی بود همه مذاکرات راجع به اهمیت در انتخاب هیئت کابینه وزرا و اصلاحات لازمه در امر ارومیه و خوی و ماکو و فارس بود بدوا اعلیحضرت اقدس همایونی فرمودند که از طرف مجلس تلگرافی رسید که مجلس پاره اظهارات دارد که به توسط عضدالملک و ظل السلطان عرض شود من بهتر چنین دانستم که ما بین ما و مجلس بدون واسطه همه مطالب به مذاکرات شفاهی بگذرد چنانچه موافق قانون هم همین نحو مقتضی است در خصوص انتخاب وزرا و کابینه جدید نزدیک به نه روز است که می‌گذرد ملاحظه کردم از طرف مجلس اشاره و اظهاری نشد تعیین وزرا هم خیلی مهم بوده چند نفر را در نظر داشتم یکی مشیرالدوله هر چند تکلیف کردم که وزارت داخله را قبول کند قبول نکرد همچنین ناصرالملک را تکلیف بلکه اصرار کردم او هم اظهار عجز کرد دیگر نظام‌السلطنه بود با مساعدت استخاره بدون ملاحظه از او هم صرف نظر کردم یکی آنکه امر شیراز کسب اهمیت کرده وجود او در آنجا برای اصلاحات لازم است ملاحظه دیگر بعد مسافت بود که مجال تنگتر از آن بود که منتظر شویم تا او برسد و امر وزارت را تقبل کند عجاله اشخاصی را که بعد از ملاحظات انتخاب کده‌ایم قبول مسئولیت کرده اداره کردن دوایر را متعهدند انشاءالله به اتفاق وکلا دست بدست می‌دهند و کارهارا از پیش می‌برند.
بعد از قرائت لایحه در جواب عرض شد:
- اینکه مجلس در خصوص کابینه وزرا عرض می‌کند نه از باب اقتراح است فقط در مقام دولت‌خواهی و صلاح اندیشی خاطر مبارک را به این نکنه مهم معطوف می‌دارد که برای سهولت پیشرفت امور هیئتی را انتخاب فرمایید که بروش امروزی آشنا جملگی طرف اعتماد و اطمینان باشند تااوامر مقدس ملوکانه که به توسط آنها شرف صدور می‌یابد بحسن ظن کامل استقبال شود و هر چند که در این هیئت کابینه رجال کافی مجرب بوده باشند که برای مشاغل دیگر لیاقت داشته باشند لیکن امروز برای شغل وزارت اگر کاملا طرف اعتماد نباشند یا از راه قصور نتوانند کارها را عهده کنند بزودی مجبور به استعفا می‌شوند و یا مجددا از طرف مجلس می‌باید تغییر آنها را از حضور اقدس همایونی درخواست کرد حالا اگر همه ملاحظات آتیه بشود کارها زودتر از پیش می‌رود و برای تغییر آنها مجددا اسباب تصدیع خاطر همایونی فراهم نمی‌شود چنانچه خاطر مبارک اجازه می‌دهد برای انتخاب وزارت بر همان طبقه عالیه که صاحبان پارک و عمارت وسیعه هستند اقتصار نفرمایند و نظر اختیاری هم به طبقه تربیت یافتگان متاخر بفرمایند شاید در میان آنها مردمان کافی یافت شود.
در جواب با نهایت ملاطفت و اشفاقات شاهانه فرمودند:
- که من از آذربایجان اشخاصی برای وزارت به همراه نیاورده‌ام در میان همین اشخاصی که در اینجا مصدر کار بوده‌اند اینها را انتخاب کرده‌ام چون درباره آنها دستخط صدور یافته همانها برای وزارت‌ها معلوم باشند چنانچه قصوری یا تقصیری از آنها مشاهده شد تغییر می‌دهیم مقام و لیاقت آنها تا ده روز معین می‌شود حالا هر کس را شما لایقتر میدانید ذکر کنید مسبوق باشید
و باری با آنکه عرایضی که بحضور همایونی عرض می‌شد از حد ماموریت مجلس و زمینه لایحه معروضه خارج نبود همه مکنونات و مقاصد منظوره عرض شد و از طرف قرین الرف هم همه قسم بذل عاطفت و مساعدت گردید در خصوص ارومیه و خوی و ماکو هم فرمایشات بسیار فرمودند ملاحظات چند پولتیکی تقریر فرمودند که باید در مجلس غیر علنی تشریح شود در انجام آنها اقدامات لازمه بعمل آید و همچنین در خصوص اصلاحات شیراز فرمایشاتی فرمودند که عنقریب همه اشکالات رفع می‌شود
(بعضی گفتند باز همان هیئت پیش است که معین شده بود از این شرفیابی گویا نتیجه حاصل نشده باشد.)
حاج امین الضرب- تکلیف این هیئت همان بود که مطالب را بطور تمام بحضور همایونی عرص نمایند بیش از این آ“ها تکلیفی نداشتند.
حاج سید نصرالله- ما بطوریکه بایست مطالب را بعرض همایونی رسانیدیم و اعلیحضرت هم کمال مساعدت را فرمودند.
صدیق حضرت- اگر این هیئت که منتخب شده از اشخاصی بودند که ما قبل از این ندیده بودیم کار آنها صحیح بود.
ولی همین مشیرالدوله بود که در بدو تاسیس مجلس وزیر عدلیه بود و همه وضع کار کردن او را دیده‌اند.
حاج سید نصرالله- این مطلب صحیح است ولی ممکن است که از اشخاص کافی و واقف برموز امروزه استمداد کنند و به همدستی آنها کار را پیش ببرند.
آق سید محمد جعفر- فرمودند که من چند روز دقت کردم تا این هیئت را انتخاب کردم آنها که بهتر بودند قبول نکردند حالا چند روزی با اینها کار بکنند بعد معلوم می‌شود.
حاج امام جمعه- این فقره بحضور همایونی عرض شد که بحمدالله اعلیحضرت در کمال فطانت و هوشیاری هستند تمام ملت میدانند ولی چیزی که هست اعلیحضرت تازه بر اریکه سلطنت جلوس فرموده‌اند و یحتمل اشخاص کافی کاردان درست در حضور همایونی معرفی نشده باشند از این جهت وکلا یادآور می‌شوند که اشخاص کافی انتخاب شوند فرمودند صحیح است من درست بصیرت ندارم و از تبریز هم آدم نیاوردم و منتظر بودم از مجلس در این خصوص چیزی اخطار شود.
من عرض کردم مجلس ملاحظه ادب کرد و سبقت ننمود فرمودند در هر صورت بعد از شور زیاد اینها را انتخاب کردم خیلی هم مجد هستم که هیئتی باشند که با وضع امروزه همراه باشند و کار بکنند حالا اگر از عهده بر نیامدند البته تغییر داده می‌شوند و بقدری تغییر می‌دهیم تا هیئتی که صلاحیت داشته باشند روی کار بیایند ولی جواب اشخاصی که تن بکار نمی‌دهند همان است که من به امین السلطان دادم تا حالا که ما پول داشتیم و دخل از جانب ما ممکن بود همه در دخالت بکار یکدیگر سبقت می‌جستند ولی امروز خود را کنار می‌کشند.
وکیل الرعایا- آنچه گفته شد صحیح است ممکن است به فاصله چند روز معلوم شود که کار می‌کنند یا خیر ولی چیزی که خیلی قابل دقت است عمل مالیه است. امروز از برای وزارت مالیه شخص کافی عالمی می‌خواهیم که بتواند از عهده بر آید باید وزیر مالیه کسی را معین کنند که بتواند از عهده اصلاح آن برآید.
آقا میرزا محمود خوانساری- ما در هیئت کابینه وزرا حق نداریم گفتگو نماییم ولی می‌خواهیم بدانیم روزی که وزرا به مجلس برای معرفی میایند حق داریم بپرسم که این هیئت به میل رئیس الوزرا انتخاب شده‌اند یا خیر؟
رئیس- گویا به میل خود او شده است.
آقا شیخ حسین- اینجا می‌خواستند خالصه را از اقبال‌الدوله بگیرند برای اینکه می‌گفتند ضرر به مالیه مملکت وارد می‌آید امروز که مالیه امساله هنوز تمام نشده اگر وزیر مالیه استعفا بدهد ترتیب سابق بهم خواهد خورد و کلی خسارت بمالیه وارد می‌آید.
صدیق حضرت- اینجا مذاکره شد که اگر با این دسته وزرا کار درست دسته دیگر روی کار می‌آیند تا درست شود بنده عرض می‌کنم وقت ما مقتضی نیست که در این مدت کارها معوق بماند خوبست آن هیئتی که دو سه ماه دیگر انتخاب می‌شود حالا انتخاب کنند اینکه وزیر مالیه استعفا می‌دهد برای اینست که با رئیس الوزرا هم مسلک نبود استعفا داد.
مستشار الدوله- مطالب همان بود که صدیق حضرت و آقا شیخ حسین گفتند وزیر مالیه نصف سال است نمی‌شود از کار خلع شود علت استعفایش همین بود که مسلکش با این وزرا یکی نیود اما اینکه صدیق حضرت گفتند که اشخاصیکه ۳ ماه دیگر انتخاب می‌شوند حالا معین شوند اعلیحضرت فرمودند که از امروز هم شما و هم من در فکر باشیم که اگر هیئت عوض شد دیگر معطل نمانیم بلی اگر بنا شد از وزرا قدیم انتخاب شود همین‌ها هستند ولی اشخاصی هستند در زوایا خیلی کافی هستند و در انظار مهجور و محجوب هستند.
حاج محمد آقا- این وزرا هرگاه نتوانستند از عهده برآیند بعد از چیزی تغییر داده می شوند خیلی سهل است بحال آنها اما با حال حالیه مملکت که در شرف نزع است مناسبت ندارد امروز باید علاج فوری کرد هر قدر طول بکشد علاج مشکل تر خواهد شد.
آقا میرزا ابوالحسن خان- این هیئت که پریروز بحضور همایونی مشرف شدند بطوری پذیرفته شدند که ما فوقی از برای آن متصور نیست در اظهار مراحم پدرانه چیزی فروگذار نفرمودند حتی فرمودند اگر شما هیئتی بهتر از این هیئت می دانید بگویید و حال آنکه این حق ما نبود عرض اینکه اینطور اظهار مساعدت فرمودند پس با آن ترتیب فعلا مجلس ناچار بپذیرفتن این هیئت است.
آقا سید حسن تقی زاده- مطلب من متمم مطالب آقا میرزا ابوالحسن خان و بقیه مطالب پریروز است که فقط حق اخطار داشتیم که بعد نگویند مجلس همراه نیست امروز هم موقع یک اخطار دیگری است وقتیکه آمدند چند مطلب از ایشان بپرسیم اول اینکهانتخاب این هیئت بمیل رئیس الوزرا است یا خیر دویم اینکه اینها مسئول اعمال یکدیگر هستند یا خیر سیم اینکه پروگرام آنها در آتیه چه خواهد بود و از روی چه نقشه کار خواهند کرد مسلم است ما می‌پرسیم و جناب مشیر السلطنه هم جواب میگویند اما موقع این اخطار امروز بود تا پیش از وقت پروگرام خودشانرا ترتیب داده بوقت دیگر محول نکنند.
حاج محمد اسمعیل آقا- اگر بهترین وزرا را اعلیحضرت انتخاب فرمودند با این مراحم و الطافی که اظهار فرمودند مسلما این اظهار مراحم ما را بیشتر امیدوار می‌دارد و باید قبول کنیم.
آقا میرزا ابوالحسن خان- در خصوص ضمانت از یکدیگر و پروگرام و انتخاب رئیس الوزرا همان طور که جناب تقی زاده گفتند باید استفسار شود.
رئیس- آخر رای چه شد چه راپرت عرض شود.
آقا سید حسین- این وزرا یک عمر معرفی خود را کرده‌اند و نمی‌توانند از عهده برآیند ولی محض اینکه اعلیحضرت انتخاب فرموده‌اند تادبا قبول می‌کنیم ولی باید در فکر باشیم که هیئت دیگری معین شود که بتوانند کار بکنند.
آقا سید مهدی- در خصوص هیئت وزرا البته اعلیحضرت انتخاب فرموده‌اند صحیح است اما در خصوص عمل مالیه خیلی مهم است باید در این خصوص بحضور همایونی عرض شود که مردم منتظر حقوق هستند پولی باید تهیه شود.
آقا شیخ حسین شهیدی- اگر امروز این وزیر مالیه استعفا بدهد خیلی ضرر به مملکت خواهد خورد باید اعلیحضرت او را بخواهند و اگر هم با رئیس الوزراء همراه نیست باید او را همراه و هم مسلک کرد تا استعفا ندهد.
وکیل الرعایا- قفه را می‌شود روی آب دریا رد کرد و چیزی را هم می‌شود با او رد کرد ولی نمی‌شود از او بار گران را رد نمود. زیرا که خودش با آن باز هر دو خواهد غرق شدن ما خواهشی که داریم از اعلیحضرت اینست که امروز کشتی لازم داریم که اسباب نجات ما باشد.
رئیس- بنظر شما کشتی کدام است.
وکیل الرعایا- پنج ساعت به بنده مهلت بدهند عرض خواهم کرد ولی به شرط اینکه کسی را که وزیر می‌کند اشخاص دیگر دخالت در کار او ندهند و ۸ نفر وزیر دیگر معین نکنند که باختیار خود هر چه می‌خواهند بکنند.
آقا میرزا سید علینقی- معلوم شد که این هیئت پذیرفته می‌شود و صحیح است ولی عقیده بنده اینست که وزیر مالیه مجددا بر سر کار خود بیاید اگر هم شرایط داشته باشد قبول شود.
حاجی امین الضرب- عقیده بنده اینست که سایر وزرا هم مثل وزیر مالیه بوده‌اند چنانچه تغییر او صحیح نبوده سایرین هم همینطور.
آقا میرزا ابوالحسن خان- آیا با وجود این گفتگوها نباید حدود سلطنت را محفوظ بداریم گه فرمودند اگر همراه نشدند تغییر داده می‌شود البته هرگاه همراه نشدند با کمال افتخار عزل آنها را از پیشگاه همایونی خواهیم خواست.
آقا میرزا فضلعلی آقا- وقت ما تنگ است ای همه تکرار لازم نیست اگر پذیرفته شد که هیچ و الا آنهم معلوم شود.
حاج محمد ابراهیم- ما ابنجا میگوئیم بعضی را می‌خواهیم و بعضی را نمی‌خواهیم فقط مقصود ما دولت خواهی شاه است حالا اینطور است بنده هم تعبدا قبول کردم.
آقا سید عبدالله مجتهد- کار باین مهمی را باین مختصر میگذرانید تامل نمایید و رای بگیرید.
آقا میرزا فضلعلی آقا- خیلی صحبت شده و تاخیر تعیین هم مورث اغتشاش خواهد شد.
آقا سید مهدی- کسی می‌تواند کار بکند که به ثبات و دوام خود مطمئن باشد با این گفتگوها اینها چطور می‌توانند کار بکنند خوب است از حالا قبول نکنید.
آقا سید حسن- به این فرمایش که اعلیحضرت فرمودند وکلا اطمینان باین هیئت پیدا کرده‌اند.
وکیل التجار- اکثر کارها عقب افتاده علت همان است که در کارهای یکدیگر مداخله می‌کنیم ما باید فقط حقوق خودمان را حفظ کنیم. خصوصا حقوق سلطنت را دیروز هم این گفتگو شد که فقط ما حق یک اخطار داریم اخطار هم کردیم حالا چرا تجاوز بحد دیگری نماییم البته در صورت عدم موافقت بعد از چند روز حق خودمان را خواهیم گرفت.
وکیل الرعایا- هیچ فرضی در بین نیست از روی قانون ما باید این هیئت را قبول کنیم قبول هم کردیم ولی ما تا بیست روز دیکر انفصال آنها را می‌خواهیم و در این بین دو کرور ضرر بمردم خواهد خورد و شما نمی‌توانید پول مردم را پس بگیرید کاری هم نخواهند توانست بکنند.
فتح الله خان- خوب سات قرار شود این وزرا روز شنبه بیایند به مجلس بیش از این هم مذاکره نشود.
(مجلس ختم شد)