مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ خرداد (جوزا) ۱۳۰۲ نشست ۲۸۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ خرداد (جوزا) ۱۳۰۲ نشست ۲۸۲
جلسه ۲۸۲
صورت مشروح مجلس یوم شنبه ۱۹ جوزا ۱۳۰۲ مطابق ۲۳ شوال سنه ۱۳۴۱
(مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید)
(صورت مجلس شنبه دوازدهم برج جوزا را آقای امیر ناصر قرائت نمودند)
رئیس- در صورت جلسه کسی ایرادی ندارد؟ آقای حاج نصیرالسلطنه (اجازه)
حاج نصیرالسلطنه- بنده می‌خواستم عرض کنم که غیبت جلسه گذشته بنده بواسطه عارضه کسالتی بوده و اطلاع هم داده بودم.
رئیس- آقا سید حسن کاشانی (اجازه)
آقا میرزا سید حسن- روز گذشته را بنده هم تب داشتم و به مقام محترم ریاست هم اطلاع داده بودم.
رئیس- تعیین تکلیف با کمیسیون عرایض است. از واقعه فجیعه تربت حیدریه خاطر آقایان مستحضر است همه می دانند که در چندی قبل در شبی که عده کثیری از اشخاص زحمتکش برای چند ساعت استراحت و تجدید قوا برای مبارزه با طبیعت در رؤیایی آرمیده بودند ناگاه رعشه در عوامل طبیعت بوجود آمده خاک و خشت هائی که پناهگاه آن‌ها بوده فرو ریخته جمعی زیر خاک رفتند و جمعی هراسان و سراسیمه به صحراها فراری شدند اگر عرض کنم که حادثه اسباب تألم ما است در واقع کم گفته‌ام
(نمایندگان- صحیح است)
برای اینکه اگر بخاطر بیاوریم حال اطفال یتیمی که در صحراها متواری شده‌اند و اگر تصور کنیم حالت زنان بی معین را که زانوی غصه را به آغوش گرفته و به خیال یک آتیه تاریکی در حالت ضجه و ناله هستند و اگر متوجه شویم به حال اشخاص بی خانمان و بلا دیده و متواری حقیقتاً قلوب ما مجروح می‌شود.
(نمایندگان- صحیح است)
و اگر اجازه بدهند به عبارت عامیانه بگویم دل ما کباب می‌شود
(نمایندگان- صحیح است(
نسبت به اشخاصی که رفتند و با مرگ هم آغوش شدند متأسفانه هیچ کاری از دست ما بر نمی‌آید به غیر از اینکه از این جا یک سلام برادرانه به ارواح آنان فرستاده و از درگاه خداوند متعال مسئلت نمائیم که آن‌ها را در جوار رحمت و عطوفت خود قرار دهد ولی نسبت به بازماندگان آن‌ها در ضمن یک پیام تسلیت آمیز و اظهار همدردی می‌توانیم بگوئیم که اگر یک حرکت در زمینه طبیعت اولیاء و رفقای شما را به عالم مرگ سوق داد یک حرکت دیگری که ناشی از قلوب ماها است می‌تواند مرهمی به جراحات شما گذارده و در اصلاح امور شما موافقت نماید.
(نمایندگان- صحیح است)
و من قطع دارم که علاوه بر مساعدت‌های افرادی که هرگاه برای ترمیم امور ستمدیدگان تربت حیدریه دولت تقاضای همراهی از مجلس بنماید با کمال میل استقبال خواهد شد
(نمایندگان- صحیح است)
مطلب دیگری که باید به عرض آقایان برسد این است که صورت تفصیلی مستمریات که بنا بود به موجب قانون بودجه به مجلس بیاید و بعد اجازه پرداخت آن داده شود به مجلس آمده و همین طور بودجه تفصیلی وزارت عدلیه و وزارت فوائد عامه و وزارت امور خارجه به مجلس رسیده است. آقای ملک‌الشعراء (اجازه)
ملک‌الشعراء- بنده هم راجع به واقعه تربت حیدریه می‌خواستم عرایضی عرض کنم و ضمناً اظهار تشکر را از بذل مرحمت اعلیحضرت همایونی راجع به اقدام و بذل مساعدتی که راجع به اهالی آن جا در انعقاد جلسه که بایستی فردا در دربار منعقد شود بنمایم و آقای رئیس عرایض بنده را به وجه اکمل بیان فرمودند این است که بنده دیگر عرضی ندارم.
رئیس- آقای مدرس (اجازه)
مدرس- ایامی است که وضعیات خیلی ناگوار است از جهت اختلافی که نسبت به دولت شده جمعی از آقایان وکلاء عقیده شان بر این بود که نظر به اصلی از اصول قانون اساسی و اظهاراتی که در مجلس شد دولت منعزل است. آقایان دیگر در این مسئله تردید کردند و از مذاکراتی که در خارج مجلس نسبت به این اصل شد یک رویه قاطعی اتخاذ نگردید و مقتضی هم دیده نشد که بر این اصل ترتیب اثر داده نشود ولی موافقین تقاضا کردند از رئیس‌الوزراء استیضاح شود بنده و آقایان دیگر میل نداشتیم و عقیده مان بر این بود که بر طبق آن اصل با اظهاراتی که در مجلس شد داده شود و استیضاح را چندان مقتضی نمی‌دانستم. بالاخره عده موافقت موافقین دولت ما را مجبور کرد به اینکه داخل به استیضاح بشویم در حقیقت با اینکه میل نداشتم ناگزیر شدم که شخص بنده در این مجلس ورقه استیضاح را تقدیم مقام ریاست بنمایم تا مطابق مقررات ترتیبات معمولی و نظامنامه مجلس رفتار شود.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- اولاً بنده می‌خواستم عرض کنم که بودجه نظمیه هم به کمیسیون رسیده و دیگر اینکه خواستم جواب فرمایش آقای مدرس را راجع به استیضاح عرض کنم که باید سوابقی که در مجلس بوده کاملاً آن سوابق را محترم شمرده و عملیات ما باید مطابق با نظامنامه داخلی و قانون اساسی باشد و اینکه آقایان مخالفین متکی به اصل شصت و هفتم قانون اساسی شده و اظهار می‌نمایند دولت منعزل است خواستم عرض کنم این ماده قبل تفسیر است و اینکه آقای مدرس فرمودند عده را عقیده بر این است که دولت هم این را تصدیق نمی‌کند گرچه مجلس برای این مسئله یک راه حلّی هنوز پیدا نکرده که بتوان گفت آن راه حل تصور می‌کنم بلکه یقین دارم که راه حل این مسئله برای مخالفین دولت باز است و آن راه استیضاح است زیرا باید عامه مردم بدانند که تقصیر دولتی که می‌خواهد سقوط کند چیست نه اینکه به میل و اراده شخصی یک دولتی منعزل شود مثلاً من امروز خیال دارم به دولت رأی اعتماد بدهم اینکه نمی‌شود البته مجلس علنی و رسمیت دارد مجلس علنی برای این است که عامه مردم بدانند خط مشی سیاسی دولت چه بوده و چه عملیاتی را مرتکب شده که مخالف با قوانین و مصالح عمومی است و پس از آنکه مخالفین دلائل مخالفت خود را بیان نمودند آن وقت مردم قضاوت کنند زیرا حق قضاوت با افکار عامه است البته بهیچوجه تردید نیست که هرگاه ماده شصت و هفت به یک ترتیبی تفسیر شود خواه بر له موافقین خواه بر له مخالفین صحیح است ولیکن باید این ماده در موقعی تفسیر شود یک اشخاص عصبانی آن را تفسیر نکنند. آقای مدرس و رفقایشان می‌فرمایند مطابق این ماده دولت منعزل است بنده و رفقای بنده می گوئیم دولت منعزل نیست و باید مطابق ماده چهل و چهار نظامنامه داخلی استیضاح شده ورقه آبی بدهند تا دولت مستعفی شود. اینکه می‌گویند منعزل است دیگری می‌گوید منعزل نیست به این حرف‌ها ترتیب اثر داده نمی‌شود مگر اینکه در موقع عادی اصل شصت و هفتم تفسیر شود از این گذشته قانون اساسی یا سایر قوانین باید طوری باشد که موکلین بتوانند آن را فهمیده و تشخیص بدهند واِلا به صرف اظهار جمعی نمی‌شود ترتیب اثر داد فقط یک مسئله را بنده درست ملتفت نشدم و آن این که فرمودند عده موافقین مرا مجبور کرد یک چیزی را که میل نداشتم و آن ورقه استیضاح است تقدیم مجلس کنم بنده نمی دانم چطور می‌شود که ما آقایان را مجبور به استیضاح کرده باشیم مطابق قانون اساسی و نظامنامه داخلی و سوابقی که در مجلس بوده و تفسیر اینکه تاکنون شده است همه ماها مطیع هستیم پس اگر میل ندارند استیضاح بکنند چطور عملیات دولت را مخالف قانون هم به دولت اطلاع بدهند و وقتی دولت حاضر شد بگویند به این دلایل و به این مدارک و به این اسناد ما این دولت را نمی‌پسندیم و پس از آن ورقه‌های سفید و آبی کشیده بالاخره ورقه سفید و آبی یا مخالفت و یا موافقت حکمفرما شود این بود عرایض بنده حالا دیگر بسته به نظر آقایان است.
رئیس- ورقه استیضاح قرائت شود
(بعضی از نمایندگان- بلی قرائت شود)
(آقای امیر ناصر به شرح ذیل قرائت نمودند)
بسم الله الرحمن الرحیم- مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه
اینجانب از رویه دولت در سیاست خارجی استیضاح دارم. فی ۲۲ شهر شوال ۱۳۴۱ (مدرس)
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا در جواب آقای مدرس یک مسائلی را عنوان فرمودند که بنده می‌بینم از طرف هم عقیده‌های آقای مدرس یعنی مخالفین دولت می‌بینم محتاج به یک توضیح مختصری است واِلا اگر توضیح داده نشود تصور می‌کنم یک سوء تفاهمی تولید گردد که آن سوء تفاهم برای ما مضر باشد همین طوری که این جا اظهار شد یک جماعتی از وکلای معینه متکی به اصل ۶۷ قانون اساسی بوده و هستند. (جمعی از نمایندگان- صحیح است) و معتقد هستند اصول قانون اساسی بایستی کاملاً مجری گردد و بعلاوه معتقدند که یکی از اولین وظیفه هر وکیل یا نماینده است که در دوره وکالت خود بایستی حقیقتاً در حفظ قانون اساسی و حفظ حکومت ملی و حکومت شوروی ساعی بوده و نگاهبان اصول قانون اساسی و حکومت شوروی باشد این بوده که یک جماعتی نظر به این عقیده اصرار داشتند که یک اقدامی بکنند که آن اقدام مستقیماً یا غیر مستقیم خدشه به یکی از اصول قانون اساسی یا به یکی از حکومت شوروی و فلسفه حکومت ملی وارد نشود.با حضرت والا هم کاملاً موافقم همانطور که یک وقتی می‌فرمودند البته ممکن است عقیده یک وکیل یا جمعی مغایر و مخالف با عقیده جمع دیگر باشد بنده هم عرض می‌کنم البته عقاید آزاد است و مورد تردید نیست ولی اگر یک اختلاف نظری در یک موقعی راجع به یکی از اصول قانون اساسی پیش بیاید و عده‌ای معتقد باشند که باید آن اصل تفسیر شود البته حکمیت آن با مجلس شورای ملی و اکثریت مجلس خواهد بود.
(بعضی از نمایندگان- صحیح است)
اگر ماها ایستادگی داشتیم و نمی‌خواستیم غیر از اصل شصت و هفتم قانون اساسی بوسیله دیگری متشبث شویم (نه اینکه نمی‌توانستیم که یک راه دیگر راجع به عزل دولت هست البته کاملاً می‌دانستیم که راه حل آن استیضاح است) ولی چون دیدیم اصل ۶۷ قانون اساسی مورد بحث است و تصریح در این موضوع دارد می‌ترسیدیم اگر از این مسئله صرف نظر نموده و از راه دیگری وارد شویم یک خدشه‌ای به آن اصل وارد شود این بود که از رفقا تقاضا کردیم که این ماده را مجلس تفسیر کند.آقایان راضی به این امر نشدند یعنی دلیلش را فرمودند و دلیلشان این بود که معتقد بودند که این اصل قانون اساسی خوب نیست در مجلس بواسطه پاره‌ای مداخلات مطرح شود و به این دلیل بنده مخالف بودم و عقیده‌ام این بود که نباید عده برای عدم رضایت عقیده جمعی دیگر را غیر قابل اجرا کنند بالاخره هر چه تقاضا کردم آقایان موافقت نکردند ولی چون نقطه نظرمان این بود که بیش از این امور مملکتی در حالت تعطیل و تعویق نماند و چون می‌خواستیم در این دوره آخر مجلس و چند روزی بیش نمانده و یک مسائل مهمی از قبیل امتیاز نفت و بودجه و سایر قوانینی که برای این مملکت ضروری است به تصویب برسد بالاخره از این نقطه نظر راضی شدیم و همانطور که آقای مدرس فرمودند از روی اجبار ناگزیر شدیم استیضاح شود حالا آقایان می‌فرمایند اجباری در بین نبوده البته ما را الزام نکرده‌اند و البته این اجبار اختیاری بوده به این ملاحظه راضی شدیم که از راه استیضاح وارد شویم که یک مسئله دیگری را هم که آقای مدرس تذکر ندادند بنده عرض می‌کنم و آن این است که ما بهیچوجه نسبت به اصل قانون اساسی تردید نداشته و قابل تردید نمی دانیم.
(جمعی از نمایندگان- صحیح است)
ولی اگر حاضر شده‌ایم که از یک راه دیگری برای حل این مطلب داخل شویم این اقدام موقتی است و البته حضرت والا هم با این مسئله موافقند که قانون یک حقی به ما داده است و این حق همیشه مال اکثریت است و البته اکثریت رأی داد که دولت باید برود بدیهی است مطابق حقی که قانون به اکثریت مجلس داده دولت باید برود بنابراین ما این اصل قانون اساسی را کاملاً محفوظ داشته مخصوصاً گمان می‌کنم بعد از رفع این قضیه اولین وظیفه دولت وقت و مجلس این باشد که بلافاصله این مطلب بطور خوش حل شود زیرا حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا هم مثل بنده معتقدند که نباید یک حق ثابتی که نص قانون اساسی برای وکیل معین کرده از وکیل سلب شود.
رئیس- چون جمعی اجازه خواسته‌اند و گمان می‌کنم هر چه باید بگویند گفته‌اند خوب است مذاکرات را بیش از این ادامه ندهند عجالتاً باید به هیئت دولت اجازه داده شود که برای روز استیضاح حاضر شوند. حالا آقایان روز استیضاح را چه روز معین می‌فرمایند؟
مدرس- فردا عصر معین شود.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- بنده مختصراً عرض می‌کنم که ماها همیشه برای استیضاح حاضر شده‌ایم و برای اینکه گفته نشود ما استنکاف از استیضاح یا سئوال داریم چنانچه مکرر عرض کرده‌ام باز عرض می‌کنم که ما از استیضاح تحاشی نداریم فقط علت عدم حضور ما برای این بود که تفسیر ماده ۶۷ قانون اساسی را بگذراند برای وقت دیگر واِلا ما استنکاف از حضور در مجلس نداشتیم و مقصودم این بود که به آقایان تذکر داده باشم.
رئیس- مذاکرات در این خصوص کافی نیست؟
(جمعی گفتند کافی است)
نصرت‌الدوله- بنده عرضی دارم
رئیس- بفرمائید
نصرت‌الدوله- خاطر محترم آقای رئیس مستحضر است که در چندی قبل از این رفقای ما را احضار کردند و فرمودند از طرف آقای مستوفی‌الممالک مراسله رسیده و در آن مراسله تعیین روز جلسه استیضاح را به نظر مجلس شورای ملی واگذار نموده‌اند و بعد از قرائت این کاغذ به آن خیال که از طرف مجلس روز استیضاح معین خواهد شد حاضر شدیم استیضاح کنیم حالا هم تصور می‌کنم اگر غیر از این بشود یک اشکال زیادی فراهم خواهد شد و از مقام محترم ریاست استدعا می‌کنم اجازه بفرمایند یکی از منشی‌ها آن کاغذ را در مجلس قرائت نمایند.
رئیس- آن ورقه بالفعل حاضر نیست گمان می‌کنم خوب است آقایان هم موافقت بفرمایند که به همان مراسم نظامنامه عمل شود فعلاً آقای مدرس پیشنهادی کرده‌اند قرائت می‌شود که در اطراف آن مذاکره شود (پیشنهاد آقای مدرس به مضمون ذیل قرائت شد)
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه- اینجانب از رویه دولت در سیاست خارجی استیضاح دارم. فی ۲۳ شهر شوال ۱۳۴۱ (مدرس)
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- همانطوری که مکرر آقای رئیس تذکر داده‌اند و شاهزاده نصرت الدوله هم امروز متذکر شدند باید قوانین اساسی و نظامنامه داخلی را ما یگانه حافظ و نگاهبان باشیم این پیشنهاد آقای مدرس با ماده چهل و چهار نظامنامه داخلی مخالف است و باید همانطوری که نظامنامه داخلی دستور داده است رفتار شود حالا بده ماده چهل و چهارم را برای استحضار خاطر آقایان می‌خوانم می نویسد هر نماینده‌ای که از وزیری می‌خواهد استیضاح نماید باید تقاضای خود را کتباً به رئیس داده و موضوع استیضاح را در ضمن معین نماید. چنانکه آقای مدرس هم به این ترتیب عمل فرمودند و آقای رئیس هم مقرر فرمودند در مجلس آن را قرائت نمودند بعد می‌نویسد: رئیس آن را در مجلس قرائت می‌کند و مجلس باید آن تقاضا را قبول نموده و پس از آنکه از اظهارات وزیر یا وزراء در بابت تعیین روزی که استیضاح باید عمل بیاید مستحضر شد بدون مباحثه در اصل موضوع قرار روز استیضاح را بدهد. الآن ما این نکته اخیر را می‌خواهیم تأمین کنیم یعنی الآن در مجلس وزیری نیست که برای تعیین روز استیضاح صحبت شود باید لااقل یک نفر از وزراء باشند که در اطراف روز استیضاح صحبت شده بعد اکثریت مجلس روزش را معین کند واِلا اگر هر روز بدون اینکه نماینده‌ای از طرف هیئت دولت باشد ما روز استیضاح را معین کنیم مثل این است ما خودمان مدعی هستیم و بدون اینکه به مدعی علیه اطلاع بدهیم هم خودمان قاضی باشیم وهم مدعی باشیم و هم حاکم باشیم و خودمان هم حکمیت کنیم. بالاخره باز بنده عقیده‌ام این است که باید طرف را هم خواست و رسیدگی به مدارک و اسناد او نمود باز هم البته بسته به نظر آقایان است ولی راجع به تعیین روز استیضاح هم باز عرض می‌کنم آنچه در قانون اساسی و نظامنامه داخلی است ما باید کاملاً رعایت کنیم این دیگر جای شبهه نیست که تمام وکلاء مایل هستند قوانین اساسی و مقررات حکومت مشروطه حفظ شود و بالاخره تقاضا می‌کنم به همین ماده عمل و مخالفت بنده با پیشنهاد آقای مدرس از نقطه نظر همین ماده چهل و چهار نظامنامه داخلی است که به عقیده بنده این پیشنهاد کاملاً مخالف با آن ماده است.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- نظامنامه داخلی را بنده می دانم قانون اساسی را هم می‌فهمم منتهی این است که گاهی یکی از مواد را که نقطه نظر ماست آقایان خوب تفسیر می‌کنند مثلاً ماده ۶۷ قانون اساسی نقطه نظر مار ا تصریح می‌کند و اگر بنده این تذکر را دادم و تقاضا کردم که این ماده تفسیر شود نه این است که خواسته باشم مخالف با جریان نظامنامه داخلی رفتار کرده باشم بلکه برای این بود که قضایا به تراضی طرفین حل شود و مقصودم از این قسمت این بود که یک وقتی یک عده از وکلاء هستند که اکثریت دارند و اساساً به وجود یک حکومت یا یک دولتی معتقد نیستند و آن دولت را به رسمیت نمی‌شناسند و می‌گویند می خواهیم اصل شصت و هفتم قانون اساسی را محفوظ بداریم و از این راه داخل مذاکره می‌شوند و آن وقتی یک شخصی محترمی مثل آقای مستوفی‌الممالک کاغذی به مقام ریاست می‌نویسد و تصریح می‌کند که اگر بخواهند مطابق نظامنامه داخلی رفتار نمایند و استیضاح کنند هر جلسه را که وکلاء برای بیان اعتراض خود معین نمایند من حاضر خواهم شد آنوقت با این قسمت ...
سلیمان میرزا- اگر کاغذ را بخوانند معلوم می‌شود همچو چیزی نیست
نصرت‌الدوله- کاغذش موجود است بنده مقصودم این بود که این مسائل مکشوف گردد و اصراری هم به رفقای خود ندارم عرایضم این بود که عرض کردم.
رئیس- می‌خواهم بگویم بعد از مذاکرات زیادی از سه به ظهر مانده تا بعد از ظهر شد بالاخره از مخالفین تقاضا کردم که به این ترتیب رفتار نمایند که ورقه استیضاح در مجلس قرائت شده و قرار شود که به هیئت دولت اطلاع داده شود که برای فردا عصر حاضر شوند برای تعیین روز استیضاح حالا هم گمان می‌کنم خوب است به همین ترتیب عمل شود.
(از طرف جمعی از نمایندگان- صحیح است)
رئیس- آقایان قبول فرمودند
(نمایندگان- صحیح است)
رئیس- پس همین کار را می‌کنیم فردا جلسه را تشکیل می‌دهیم و به آقایان وزراء هم تذکر می‌دهیم که فردا حاضر شوند و حالا چون یک ساعت از ظهر گذشته است جلسه را ختم می‌کنیم. جلسه فردا عصر سه ساعت به غروب ماده و دستور هم همین موضوع. آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- البته فردا چون جلسه سه ساعت به غروب مانده معین شده همه آقایان در سر وقت معین حاضر خواهند شد و وقت بسیار خواهیم داشت برای تعیین روز استیضاح و پس از آن یک مدتی هم وقت خواهیم داشت برای سایر قوانین و چون همه ماها موافقیم قوانینی که در مجلس مانده مخصوصاً قانون نفت شمال و قانون بودجه اگر این دو مسئله تا آخر دوره چهارم تمام نشود دچار خیلی مشکلات خواهیم شد بنابراین خوب است آقایان اجازه بدهند که این قانون امتیاز نفت شمال هم جزو دستور شود که تا دو ساعت از شب گذشته بنشینیم و این قانون را تمام کنیم حالا تقاضا می‌کنم جزو دستور شود.
رئیس- بنده احتیاطاً جزو دستور امروز گذارده بودم.
(مجلس یک ساعت از ظهر گذشته ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک