مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ تیر (سرطان) ۱۳۰۳ نشست ۳۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ تیر (سرطان) ۱۳۰۳ نشست ۳۶
جلسه ۳۶
صورت مشروح مجلس یوم چنجشنبه هفدهم ذیحجه ۱۳۴۲ مطابق نوزدهم سرطان ۱۳۰۳
(مجلس سه ساعت و ربع قبل از ظهر بریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید)
(صورت مجلس یوم سه شنبه هفدهم سرطان را آقای آقامیرزا شهاب قرائت نمودند)
رئیس آقای قائمقام (اجازه)
قائمقام – در خبر کمیسیون جزء اسامی صاحب منصبان در ۴۲ نور محمد خان را میرزا محمد خان نوشته بودند و مطابق درخواست مخبر اصلاح شد در صورت جلسه در این خصوص چیزی نوشته نشده.
است آقای مشاراعظم (اجازه)
مشار اعظم – در موقعی که درراپرت نمایندگی آقای نراقی رأی گرفته شد در دفعه اول اکثریت باقبول نمایندگی ایشان بود و بمناسبت اینکه ایراد شد اشتباه شده بنا شد تجدید رأی شود بنده در همان موقع مخالفت کردم
رئیس – راجع بصورتمجلس است؟
مشاراعظم – بلی بنده ایراد کردم و عرض کردم ممکن است مهره‌های تفتیشیه را کمتر ریخته باشند این اظهار بنده قابل توجه شد و لازم بود در اطراف آن مذاکره بعمل آید و رأی گرفته شود ولی هیچ اقدامی نشد و چون رأی گرفته نشد بنده گمان می‌کنم این ترتیبی که رفتار شد بر خلاف رویه بوده است و باید در صورت مجلس هم قید شود.
رئیس – راجع بصورت مجلس نیست.
مشاراعظم – راجع بصورت مجلس است. بنده مخالفت کردم و باید در صورت جلسه قید شود
رئیس – اینطور نبوده است اولا ً این اظهارات شما راجع بصورتمجلس نبود ثانیاً در آنجلسه بنده عرض کردم باید تجدید رأی شود کسی حرفی نزد
(بعضی از نمایندگان – صحیح است)
اگر بخواهید در آن موضوع هم صحبت بکنید بنده حرفی ندارم ولی این اظهارات شما راجع بصورتمجلس نبود
مشاراعظم – لازم بود در صورتمجلس قید شود.
رئیس –همچو چیزی نبوده که در صورت مجلس قید شود
مشاراعظم – باید مخالفت بنده قید شود.
رئیس – آقای آقاسید یعقوب (اجازه)
آقاسید یعقوب – بنده فعلاً عرضی ندارم.
رئیس آقای حاج میرزا اعبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا اعبدالوهاب –ابنده هم فعلا عرضی ندارم.
رئیس –آقای سر کشیکزاده.
سر کشیکزاده – بنده اخطار نظام نامه دارم هر وقت موقعش شد بفرمائید تا عرض کنم …
رئیس – حالا باید تسبت بصورت مجلس صحبت شود. آقای تدین فرمایش شما نسبت یصورت مجلس است؟
تدین – بلی منتهی بصورت مجلس می‌شود. برای اینکه باید رأی داد بصحبت صورت مجلس عرض می‌کنم. یک قسمت عرضم راجع برأی است که در جلسه گذشته گرفته شد وچون نسبت باخذ رأی ثانی و تجدید آن مجلس می‌باید رأی بدهد ورأی نداد …
بعضی از نمایندگان –(بطور همهمه) رأی نمی‌خواست صدای زنگ رئیس دعوت بسکوت
رئیس – آقا این اظهارات راجع بصورت مجلس نیست. صورت مجلس خلاصه واقعات جلسه گذشته است حالا اگر آن واقعات غلط بوده است صورت مجلس هم عین همان غلط را می تویسد اگر هم صحیح بوده است عین همان را می‌نویسد و اگر امر خلاف قانونی واقع شده است آنرا بعد از تصویب صورت مجلس باید بفرمائید.
تدین – تصویب صورت مجلس منوط باین مسئله است.
رئیس – خیر اگر یک امر غلطی در جلسه گذشته واقع شده است صورت مجلس باید آن را ثبت و ضبط کند و حالا اگر امر غلطی واقع شده است آن موضوعی علیحده.
تدین – پس بنده اجازه می‌خواهم بعد از تصویب صورت جلسه و قبل از اینکه داخل در دستور بشویم عرایضم را عرض کنم.
رئیس – آقای مشاراعظم (اجازه)
مشاراعظم – بنده گمان نمی‌کردم خلاف عرض کرده باشم عرایض بنده کاملا متوجه بصورت مجلس است بنده عرض کردم در جلسه قبل راجع برآی ثانی مخالفت کردم و دلائلی هم برای مخالفت خود عرض کردم و باید در صورت مجلس قید شود.
رئیس – پس باید رأی بگیریم اگر مجلس اجازه داد در صورت مجلس ذکر می‌شود.
مشاراعظم – رأی لازم ندارد چون مسئله مربوط بمن است بنده عرض می‌کنم حتماً باید در صورت مجلس نوشته شود.
رئیس – من با مر شما که نمی‌توانم اطاعت کنم. حتمی است یعنی چه؟ بی اجازه هم نباید حرف بزنند. رأی می‌گیریم …
مدرس – بنده اجازه می‌خواهم.
رئیس – آقا بگذارید این کار تمام شود آنوقت هر حرفی دارید بزنید.
مدرس – راجع بهمین موضوع عرض دارم.
رئیس –بفرمائید.
مدرس – عرض بنده این است که آقای مشاراعظم یک فرمایشی فرمودند آقای رئیس هم بموجب وظیفه که دارند یک فرمایشاتی فرمودند تمام این مسائل را تند نویس‌ها نوشته‌اند و ما هم چیزیکه آقای مشاراعظم می‌فرمایند بگوشمان نخورده شاید خطا کرده باشیم. ممکن است امر بفرمائید صورت تفصیلی که تند نویس‌ها می‌نویسند الان دو نفر بروند به بینند اگر یک همچو حرفی که غیر از خودشان هیچکس نشنیده در آن بود که صحیح است در صورت مجلس هم نوشته شود.
حاج عزالممالک – بنده در صورت مجلس عرضی دارم خارج از موضوع هم نیست اجازه میفرمائید؟
رئیس – بفرمائید.
حاج عزالممالک – اینجا مطابق سابقه معمول بود وقتی یک وکیلی چیزی گفته بود و در صورت مجلس ذکر نشده بود حق داشت اظهار کند آقای رئیس هم می‌فرمودند در صورت مجلس اصلاح شود. حالا هم یک نفر از آقایان اظهار می‌کند که من در جلسه قبل یک اظهاری کرده‌ام و در صورت مجلس قید نشده و آقای مدرس می‌فرمایند همچو صحبتی نکرده‌اند خوب است بصورت مشروح مجلس مراجعه بشود اگر آقای مشار اعظم چنین چیزی گفته‌اند و قید نشده اضافه شود و اگر نگفته‌اند که هیچ.
رئیس – آقای سردار معظم .(اجازه)
سردار معظم – در مجلس دو صورت مجلس هست یکی صورت مختصر و یکی صورت مشروح در صورت مختصر مجلس لازم نیست کلیه اظهارات آقایان نمایندگان درج بشود و بطور کلی تصمیمات مجلس نوشته می‌شود ولی در صورت مشروح مجلس تمام مذاکرات افراد نمایندگان قید و درج می‌شود اعم از اینکه اظهارات صحیح یا غلط باشد. و این چیزیکه این جا خوانده می‌شود صورت مختصر مجلس است و تصور نمی‌کنم لازم باشد تمام اظهارات نمایندگان در آن درج شود.
رئیس – آقای عدل الملک –(اجازه)
عدل الملک – می‌خواستم عرض کنم مطالبی که درمجلس اظهار می‌شود در صورت مجلس مطالب مهم آنرا بطور خلاصه می‌نویسند ولی در صورت مشروح تمام مطالب اعم از مهم و غیر مهم نوشته می‌شود این قسمت مخالفت آقای مشار اعظم چون از مسائل مهم است قید آن در صورت مجلس از مطالب مؤثره است یعنی با قید این مسئله در صورت مجلس یک مسائل دیگری در تعقیبش می‌آید که با فوت قید آن در صورت مجلس آن مذاکرات از بین می‌رود.
رئیس -حالا چه باید کرد؟
مدرس – باید به صورت مفصل مراجعه کرد.
جاج عزالممالک – بنده پیشنهاد دارم.
رئیس – بفرمائید.
حاج عزالممالک – پیشنهاد بنده با نظر آقای مدرس مخالف نیست بنده پیشنهاد می‌کنم بصورت مشروح مجلس مراجعه شود اگر آقای مشار اعظم یک همچو اظهاری کرده‌اند در صورت مجلس قید و اگر نکرده‌اند قید نشود هر کس هم مخالف با این پیشنها د است دلیل رد آن را بفرماید.
رئیس – آقای دست غیب. (اجازه)
دست غیب – مطابق سابقه همین طور بوده است بنده عقیده این است که این مطلب این همه مذاکرات لازم ندارد سابقه مجلس همین طور بوده است صورت مجلس را می‌خواندند آن وقت یک نفر بر حسب عقیده خودش می‌گفت فلان حرف را من زده‌ام نوشته نشده یا فلان حرف نزده‌ام نوشته شده فقط آقای رئیس می‌فرمودند اصلاح می‌شود آقای مشار اعظم می‌گوید من گفته‌ام مخالفم و قید نشده مطابق سابقه هم نباید گفتگو شود آقای رئیس بفرمائید اصلاح می‌شود و اگر مطابق سابقه نباید رفتار شود یک ماده نوشته شود که جلوگیری ی از این ترتیب بشود که دیگر این همه مذاکرات غلط پیش نیاید و اگر بنا باشد در یکصورت خلاصه مذاکرات این همه صحبت بشود گمان می‌کنم تا ظهر طول بکشد و آن وقت هنوز هم داخل در دستور نشده‌ایم این است که استدعا می‌کنم یک ترتیباتی بشود که اقلا نتیجه گرفته شود.
رئیس سابقه این نبوده است که اگر یکی از آقایان ایراد می‌کردند بنده می‌گفتم اصلاح می‌شود در صورتیکه می‌دانستم ایراد شان وارد نیست مثلا یک نفر از آقایان می‌گفتند من غائب بوده‌ام و اجازه گرفته بوده‌ام بنده می‌دانستم غائب بوده ولی نمی‌دانستم اجازه گرفته یا نگرفته است این بود که می‌گفتم تحقیق می‌شود اگر اینطور باشد بعد اصلاح می‌شود و این سابقه که فرمودند در هر موقع هر وکیلی بگوید من چنین یا چنان گفتم و فوت شده است بنده می‌گفتم اصلاح می‌شود اینطور بگویم چون هر روزی یک تکلیفی می‌خواهید برای من معین کنید یک تکلیفی از اول دوره معین کنید و بدست رئیس بدهید که از روی آن رفتار کند ولی هر روز که بیک ترتیب نمی‌شود عملکرد آقای آقاسید یعقوب (اجازه) آقاسید یعقوب –بنده با اینکه مایل نیستم که یک عرایضی عرض کنم ولی چون فوق العاده بنده علاقه مند هستم بقام ریاست و نمی‌خواهم خدای نخواسته یک قدری از حال طبیعی خارج بشوند عرض می‌کنم و اساساً خاطر نمایندگان محترم را متوجه می‌سازم که مسائلی که در مجلس گفته می‌شود همانطور که آقای عدل الملک اظهار کردند دو قسم است یک مسائلی است که فوق العاده مهم نیست مثلا بنده پریروز بعد از فرمایش آقای مدرس که فرمودند مخبر کمیسیون نفط ناخوش است و نیامده است عرض کردم که در مجلس فرانسه دان داریم آقای داور در کمیسیون هستند فرانسه هم میدانند ممکن است راپرت نفت بیاید و ایشان ترجمه کنند و این مسئله در صورت مجلس ذکر نشده است و موضوعی هم نیست که بنده مصر باشم چرا ذکر نشده است ولی یک قسمت که مهم است و در مجلس مذاکره می‌شود باید در صورت جلسه قید شود این موضوعی را که آقای مشاراعظم بیان کردند یک مطلب مهم و مربوط بحیات یک نماینده است بنده باندا ی بلند بتمام مجلس و مجلسیان عرض می‌کنم که حیات یک نماینده پریروز محل اشتباه واقع شده . . .
(نمایندگان (بطور همهمه) اینطور نیست)
(صدای زنگ دعوت به سکوت)
آقا سید یعقوب – بنده کسی نیستم که بهواز میدان در برو م. بنده در دوره چهارم هم در خدمت آقایان کار کرده‌ام و باین هیا هوها مطلب از دستم بیرون نمی‌رود و من حق را می‌گویم و خدا را هم قاضی و شاهد می‌گیرم که مابین من و آن کسانیکه می‌گویند من بر خلاف رفتار می‌کنم حکومت بکند بنده عرض می‌کنم که قضایا بدو قسم است یک قضایائی است جزئی که اگر گفته شود اهمیت ندارد و آثار حیاتی هم بر او مترتب نیست ولی یک قضایائی است کلی که آثار حیاتی بر او متربت است و این مسئله که آقای مشار اعظم عرضه می‌دارد چون آثار حیاتی بر او مترتب می‌شود از این جهت است که تذکر می‌دهم خاطر محترم ریاست را که در این باب بنده هم مخالفت کردم اگر خاطر محترم ریاست متوجه باشد مخالفت بنده اینجا بیان شود تا مسائل دیگر بهم مترتب بر این مقدمه گفته شود این است که با ز هم عرض می‌کنم که آقایان خوب است بین قضایا فرق بگذارند مسائل جزئی است که اگر ذکر نشود اهمیت ندارد لیکن یک قضایا ئیکه آثار حیواتی بر او مترتب است و فوق العاده قابل اهمیت است لازم است در صورت جلسه ذکر شود و آقایان در آن توجهی بفرمایند این بود عرض بنده.
رئیس – آقای شیخ الرئیس (اجازه)
محمد هاشم میرزا شیخ الرئیس – اینکه این جا مذاکره شد که سابقه مجلس اینطور بوده است که یک کسی اخطار میکرده که اینطور نبوده است که در صورت مجلس ذکر شده و آقای رئیس هم به ایشان می‌فرمودند اصلاح می‌شود این را خود آقای رئیس توضیح دادند و اگر به صورت مجلسهای سابق رجوع کنند معلوم می‌شود که در مدت ده روز یکمرتبه و بیست روز یکمرتبه این قبیل اتفاقات افتاده است که یک نفر اظهار کرده است که این عرض بنده در صورتمجلس نیست و آقای رئیس فرموده‌اند که اینصورت مفصل نیست صورت خلاصه است و در صورتمجلس خلاصه هم لازم نیست نوشته شود گمان می‌کنم در هر سالی اقلاپنجاه مرتبه این مسئله اتفاق افتاده ممکن است بصورت مجلس مراجعه شود هیچ همچو سابقه نبوده که هر چه اظهار شود آنرا بنویسند کاهی هم اگر یک مطلب مهم و مؤثری بوده ودر صورت جلسه نوشته نشده بوده است و آقای رئیس میفرموده‌اند اصلاح می‌شود خوب نیست این را سابقه بگذارند که امر دائر بر نفی و اثبات باشد.
رئیس – آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده موافقت می‌کنم با پیشنهادی که بعضی از آقایان کردند که مراجعه به صورت تفصیلی مجلس بشود اگر ایشان اظهار مخالفت کرده‌اند قید شود والا هیچ
رئیس – ببینید اگر نسبت بتجدید رأی مخالفتی شده البته باید نوشته شود
آقامیرزا شهاب – این صورت مشروح مجلس است
(بشرح آتی قرائت نمودند)
رئیس – گمان می‌کنم باید تجدید رأی شود نسبت باین امر مخالفی هست یا خیر؟ آقامشاراعظم (اجازه)
مشاراعظم – حالا باید معلوم کد که عده حضار صدوهشت نفر هستند یا خیر ممکن است بعضی‌ها مهره تفتیشیه شان را نینداخته باشند.
رئیس – آقا ی آقا شیخ محمد علی تهرانی .(اجازه)
آقا شیخ محمد علی تهرانی – بنده می‌خواهم تذکر بدهم که در موقع رأی دادن فقط دو مهره سیاه و سفید بو کلاء می‌دهند و آن وقت در موقع رأی دادن بعضی مهره تفتیشیه می‌گیرند و بعضی فراموش می‌کنند و اشتباه می‌شود و همیشه این اشکال پیدا خواهد شد باین جهت تقاضا می‌کنم که همانطور که مهره سیاه و سفید را بو کلاء می‌دهند مهره تفتیشیه را هم بدهند که اشتباه نکنند رئیس – این ترتیب که میفرمائید گویا مخالف نظامنامه باشد چون مهره تفتیشیه را آقایان منشیان باید بدهند و برای این است که با مهره‌های سیاه و سفید تطبیق کنند و ببینند که زیاد و کم نباشد. ا؛ ر بنا است در اینموضوع مذاکره کنیم بفرمائید
(بعضی از نمایندگان مذاکره ندارد)
رئیس – آقای دست غیب (اجازه)
دست غیب – خواستم عرض کنم که ظرفهای مهره را برگردانند شاید یکی دو تا در توی ظرف مانده باشد
رئیس – گویا التفات نفرمودید. مهره‌های سیاه زیاد آمده است نه مهره تفتیشیه تجدید رأی می‌شود
(مجدداً اخذ و استخراج آراء بعمل آمده نتیجه بطریق ذیل حاصل گردید)
عده مهره نفتیشیه (۱۰۴) مهره سفید علامت قبول (۵۰) مهره سیاه علامت رد (۵۴)
رئیس - عده حضار صد وپنج است یکی از نمایندگان- سلطان العلماء رفت.
رئیس – قبلاً شمرده شده بود. عده حضار صدوپنج. مهره سفید پنجاه. مهره سیاه پنجاه و چهار باکثریت پنجاه و چهار رأی رد شد آقای سردار معظم (اجازه)
سردار معظم – در ضمن اخذ رأی در دفعه اول یک اختلاف عددی پیدا شد که لازم است علتش در مجلس توضیح داده شود و بعقیده بنده علت حقیقی اختلاف عدد ما بین آرا ء متخذه و مأخوذه این بوده است که ممکن است بعضی از نمایندگان هر دو مهره را در کیسه‌ای انداخته باشند و ممکن است اختلاف عدد ی که پیدا شده است از این جهت باشد.
رئیس – مطلب دست آمده اظهاری که مشاراعظم کرده‌اند راجع برأی اول بوده است و خواسته‌اند علت و فلسفه برای زیادی مهره‌ها بفرمایند
(نمایندگان صحیح است)
در ثانی که بنده عرض کردم تجدید رأی می‌شود کسی اظهاری نکرد بااین ترتیب صورت مجلس تصویب می‌شود یا نه؟ چون تردید شده باید رأی بگیریم آقایانیکه صورت مجلس را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس – با کثریت یک رأی تصویب شد. پیشنهاد آقای میرزا ید الله خان راجع بچمن کمال آباد مطرح است آقای مقوم الملک . .
تدین – بنده اجازه خواسته بودم قبل از دستور رئیس - راجه بچه مطلب است؟
تدین – راجع بصورت مجلس عرض کردم که قبل از شروع به دستور بنده عرایضی دارم.
رئیس – بفرمائید
تدین – بعد از آن که در موقع رأی اول نسبت به اعتبار نامه آقای نراقی اشکالاتی تولید شد و محتاج به تجدید رأی شد بعقیده بنده تنها سکوت مجلس کافی نیست و بایست علناً رأی گرفته شود برای اینکه موضوعاتی که در مجلس مطرح می‌شود تمامش مطابق باصورت مجلس نیست در صورت مجلس در موقعی که تمام می‌شود از طرف مقام ریاست مراجعه می‌شود بمجلس همینقدر مخالفی نباشد کافی است همچنین در موقع دیگر از قبیل کافی بودن مذاکرات از طرف مقام محترم ریاست مراجعه می‌شود به مجلس که مذاکرات کافیست یا نه همینقدر که مخالفی نباشد عدم مخالفت دلیل بر تصویب است ولی عرض بنده راجع بدستور و تجدید رأی مجلس است و بنده در این قسمت معتقد هستم که بایست مجلس رأی بدهد و سکوت مجلس یا اظهار نکردن یک مخالف مخالفت خودش را کافی نیست که مجلس تصدیق کرده باشد. بنابراین چون بعد از رأی اولی رأئی گرفته نشد که رأی اولی تجدید بشود یا نه و این مقدمه تجدید بعمل نیامده بعقیده بنده رأی دومی مبطل رأی اولی نخواهد بود
مدرس – اصلا این مذاکرات چه صورتی دارد؟ در چه موضوع است؟ مجلس شورای ملی همه روزه ملعبه شما است. (با حرارت) مجلس شورا ی ملی ملعبه نیست
(همهمه بین وکلاء)
صدای زنگ رئیس) (در این موقع جلسه تعطیل و پس از دو ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس - چون تنفس مدتی طول کشید و حالا هم چیزی به ظهر نمانده است. اگر آقایان اجازه می‌دهند جلسه را ختم کنیم
(نمایندگان – صحیح است)
رئیس – برای شرفیابی حضور والا حضرت در روز عید اگر آقایان موافق باشند شش نفر بقید قرعه معین می‌شود
(نمایندگان – صحیح است)
(در این موقع استقراع بعمل آمد ه و آقایان مفصله ذیل بحکم قرعه معین شدند)
آقایان سردار نصرت. صدر العلماء مفتی. حاج مشیر اعظم. میرزا یدالله خان میرزا عطاء الله خان روحی. ملا فرج الله.
رئیس – جلسه آتیه روز سه شنبه چهار ساعت قبل از ظهر.دستور اگرراپرت کمیسیون نفت حاضر بود اول راپرت کمیسیون نفط. بعد بقیه دستور امروز
آقاشیخ محمد علی تهرانی – بنده در روز جلسه پیشنهادی دارم
رئیس – بفرمائید
(پیشنهاد آقای آقا شیخ محمد علی طهرانی بشرح ذیل قرائت شد)
(مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی)
نظر باینکه از بدو افتتاح مجلس تاکنون اموری که مطرح گردید ه هیچ یک در اهمیت و انتقاع عمومی مانند امر نفط و گذارندن امتیاز آن نبوده چندین جلسه است که مذاکره این موضوع شده و بجهاتی مطرح نگردیده است و انتظارات عامه ملت ایران نیز از مجلس شورای ملی در این موقع فقط طرح امتیاز مزبورو گذراندن آن است لهذا تقاظا می‌نمایم از مقام محترم هیئت محترم وکلاء نمایندگان تا موقعی که رسماً موضوع نفظ جزءدستور نشده انعقاد جلسات رسمی مجلس بتعویق افتد تا هئیت عامله کمیسیون نفط عمل خود را تماماً خاتمه داده و بمقام محترم ریاست اعلام نموده که رسماً جزو دستور گردیده و از طرف ریاست عالیه تعیین جلسه رسمی مجلس گردد.
رئیس – توضیحی دارید؟
آقا شیخ محمد علی - بنده آزادانه عقیده خود را اظهار می‌کنم ما در این محوطه نشسته‌ایم و مکلف هستیم آنچه را که ملت ایران باو توجه دارد و برای جامعه مفید است قبلا مقدم بر همه چیز مطرح مذاکره قرار دهیم امروز تمام اختلافات مملکت و تمام گفتگو‌ها و دو ئیت‌ها همه بواسطه فقر اقتصادی است و ما مکلف هستیم اول قدمی که برای مملکت بر می‌داریم برای رفع فقر اقتصادی این ملت باشد اکنون پنج ماه از عمر مجلس می‌گذرد و هنوز آن چیزی که محل توجه ما ومنظور نظر تما م ملت است که همان قضیه نفت باشد بمجلس نیامده است کار هائی که ما می‌کنیم چندان مورد توجه عامه ملت نیست ملت ما را مسئول میداند ما امر نفت را متوجه کردیم بکمیسیون و در آنجا یک مقداری تمام شده و چون تمام شده ملت گمان می‌کند که مجلس در گذارندن نفت تسامح دارد و چون این عقیده را بنده در میان عموم مردم می‌بینم لذا ازهئیت عامله کمیسیون تقاظا می‌کنم که بهر شکلی هست با کمال جدیت و فوریت امر نفت را تمام کرده و به مجلس بیاورند تا مردم بفهمند کی با نفت مخالف است و کی موافق است از این جهت بنده تقاضا می‌کنم امروز که آقای مخبر نا خوش است اشخاص دیگری از قبیل آقای مشیر الدوله که محل وثوق مملکت و دارای لسان فرانسه هستند بجای آقای مخبر انتخاب شده تا این کار زود تر تمام شود ما هر قدمی که بر می‌داریم عقب می‌رویم جلو نمی‌رویم لذا مجدداً تقاظا می‌کنم آقایان اقداماتی کنند که امر نفت وارد مجلس شود تاما از مسئولیت وجدانی خلاص شویم.
رئیس – آقای سهام السلطان (اجازه)
سهام السلطان – پریروز در مجلس در موضوع نفت وراپرت آن بعضی از آقایان مذاکراتی کردند. دیروز بنده برای تهیه راپرت آن آقای مخبر را ملاقات کردم وراپرت فارسی آن که از کمیسیون گذشته حاضر است فقط راپرت فرانسه آن (چون در امتیاز نامه یک ماده نوشته شده که در مورد اختلاف نسخه فرانسه سندیت دارد) باقی بود که آنهم حاضر شده چنانچه در چند روز قبل در مجلس عرض شد از دولت تقاضا شد که یک نسخه از امتیاز نامه فرانسه را بکمیسیون ارسال دارند که با نسخه فارسی تطبیق شده و بعد راپرت فارسی آن بمجلس بیاید نسخه امتیاز نامه فرانسه را در سه چهار روز قبل دولت به آقای مخبر دادند بعد سه ماده آن ناقص بود که خود آقای وزیر امور خارجه اظهار کردند که بعضی اشتباهات و اغلاط دارد و از اینجهت قرار شد آن امتیاز نامه را اصلاح کنند و مخصوصاً بآقای وزیر امور خارجه هم تأکید شد که هر چه زود تر در این دوره نسخه فرانسه آن را بکمیسیون بفرستند که با راپرت فارسی آن تطبیق شده و بعد راپرت آن برای تصویب به مجلس بیاید که مسئولئی هم متوجه کمیسیون نباشد زیرا چنانکه عرض شد در امتیاز نامه یک ماده هست که نسخه فرانسه سندیت دارد. رئیس – آقای سردار معظم (اجازه) سردار معظم خراسانی – یک قسمت از مطالب بنده را آقای سهام السلطان فرمودند که بچه علت راپرت کمیسیون نفت بتأخیر افتاده ولی اساسأ اینکه بنده اجازه خواستیم برای مخالفت با پیشنهاد آقای طهرانی بود البته هیچکس شک ندارد که مسئله نفت یکی از مسائل مهمه مملکتی است ولی در عین حال نمی‌توان گفت تمام کارهای دیگرمجلس بی نتیجه است که اگر راپرت نفت بمجلس نیامد جلسات باید تعطیل باشد. این نظر بعقیده بنده مورد ندارد و باید مجلس جلسات خود را ادامه بدهد تا اینکه لایحه نفت بیاید منتهی همانطور که مقام محترم ریاست فرمودند وقتی که راپرت آن بمجلس آمد مقدم بر سایر مطالب خواهد بود بعلاوه اینکه آقا گفتند سایر کارها ی مجلس در نظر ملت اهمیت ندارد بنده همچو ملتی را سراغ ندارم که عقیده اش این باشد که یکی از افراد بنام او اینطور اظهار عقیده بکند. وکلا و نمایندگان باید پیشرو افکار عامه باشند و افکار عامه را باید بروشنائی سوق بدهند و هدایت کنند نه این که در تحت تاثیر افکار خارج واقع شوند
رئیس – آقای تدین.(اجازه)
تدین - بنده تا حدی موافق با این پیشنهاد هستم و اگر آقایان اجازه بدهند که عقیده آزاد باشد بنده عقیده‌ام اینست که مسئله نفت در طلسم افتاده و هر روز دچار اشکالاتی می‌شود بعد از سه ماه زحمات فوق العاده در کمیسیون بالاخره کمیسیون موفق شد که یک راپرتی حاضر کند و منتهی به این شد که آقای مخبر راپرت را منظم کنند که با نسخه فرانسه اشتباهاتی حاصل نشود و در یک جلسه هم در کمیسیون با حضور اعضاء قرائت کنند. از قضایای اتفاقیه آقای مخبر مریض شدند و نظر آقای طهرانی هم همینست که ممکنست کسالت آقای مخبر بطول انجامد بنابراین در این قسمت باید عجله کرد. اما اینکه آقای سردار معظم می‌فرمایند وکیل باید هادی افکار عموم باشد و بمردم فکر بدهد این تا درجه‌ای بعقیده بنده صحیح نیست زیرا وکیل نماینده عمومست و باید مطیع افکار عمومی باشد و امروزه افکار عمومی رفع فقر و پریشانی خودش را منحصراً باین تشخیص داده که این منبع که یکی از منابع خدادادیست زود تر استخراج شود نمی‌شود باو گفت که صبر کن تا من ترا هدایت کنم شکم گرسنه با هزار فلسفه و دلیل متقاعد نمی‌شود مگر اینکه سد جوع او بشود و امروز چون ملت ایران این را تشخیص داده است باید در درجه اول اهمیت قرار داد بنده نمی‌گویم حتماً بیائید مجلس را تا آمدن راپرت نفت را تعطیل کنید ممکنست این قضیه را اینطور حل کنیم که برای روز سه شنبه اقلا راپرتش تمام بشود و حاضرین برای طبع بشود.
رئیس – آقای عمادالسلطنه.(اجازه)
عمادالسلطنه – عرضی ندارم.
بعضی از نمایندگان – مذاکرات رئیس. آقایان مذاکرات را کافی میدانند؟
جمعی از نمایندگان – بلی کافیست.
سردار معظم – چون سوء تفاهمی در عرض بنده شده اجازه می‌خواستم توضیح بدهم.
رئیس – بفرمائید توضیح بدهید.
سردار معظم – جوابی که به بنده داده شد مفهومش این بود که بنده می‌گویم مسئله نفت را بتأخیر بیندازید. لهذا عرض می‌کنم که آقای تدین خودشان میدانند که بنده یکی از موافقین جدی نفت بوده و هستم نه در این دوره بلکه از دوره چهارم بشهادت خودشان بنده یکی از طرفداران جدی نفت بودم و حالا با این صحبتهائی که اینجا می‌شود مخصوصاً با این وضع حاضر ممکنست در خارج در اطرافش یک چیزهائی گفته شود و یک کلاهی درست کنند. مثلا فردا من بیدار می‌شوم و در تمام طهران اظهار می‌شود که سردار معظم مخالف نفت است من بلند می‌گویم که موافق نفت هستم و این مسئله مجل افکار نیستکه موضوع نفت در درجه اول از اهمیت است ولی آیا این موضوع مستلزم اینست که مجلس تعطیل بشود؟ چرا باید مسائل را داخل هم بکنیم. بلی من موافق نفت هستم ولی با تعطیل و تأخیر جلسه هم مخالف می‌باشم. این یکی. مسئله دیگر اینکه آقای مخبر غائبست و نباید هم زیاد حمله کرد خود آقای وزیر امور خارجه تکس امتیاز را بمخبر نرسانده بودند و بمجرد رساندن پس گرفته‌اند برای اینکه تصحیح کنند بنابراین این وظیفه آقای مخبر هم بآقای مستوفی الممالک تلفن کرده و از ایشان استدعا کرده‌اند که برای روز شنبه کمیسیونرا منعقد کنند و در کمیسیون تکس فرانسه هم حاضر بشود. بنابراین نباید با اطلاعی که داریم اینکار را زیاد کش زیاد بدهیم و تا روز شنبه آقای مخبر خودش می‌آید بکمیسیون و مطلب تمام می‌شود و هیچ مستلزم تعطیل مجلس هم نیست.
رئیس – چون پیشنهاد شده است باید رأی گرفته شود
. آقا رشیخ محمد علی تهرانی – بنده مسترد می‌دارم مشروط برین که اینکار بفوریت تمام شود.
رئیس – پیشنهاد دیگری از طرف آقای سر کشیک زاده رسیده است قرائت می‌شود:
(بمضنون ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم چنانچه مخبر کمیسیون حالش بهتر نشد آقای داور قائم مقام ایشان شده ودرجلسه روز سه شنبه این مسئله مقدم بر سایر مسائلی باشد که جزء دستر است.
رئیس – بنده گمان می‌کنم مجلس نمی‌تواند برای کمیسیون مخبر معین کند اگر تغییری باید داده شود باید کمیسیون تغییر بدهد.
آقای سر کشیک زاده.(اجازه)
سر کشیک زاده – بنده نظر بتسریع در عمل این پیشنهاد را کردم و حالا در صورتیکه مجلس بیانات آقای سردار معظم را رسمی تلقی کند و آقای مخبر هم روز شنبه تشریف بیاورند بنده پیشنهادخودم را مسترد می‌دارم.
رئیس – ایشانهم پیشنهاد خودشانرا مسترد کردند. دیگر مطلبی نیست؟ آقای آقاسید یعقوب(اجازه)
آقا سید یعقوب – اگر آقایان حمله نکنند بنده عرض می‌کنم در دوره چهارم بفرمایش آقای سردار معظم مسئله معرف یک نمکی بود برای مجلس و در دوره پنجم مسئله نفت نمک مجلس شده است می‌خواستم عرض کنم آن راپرت کمیسیون نفت متعلق بامتیاز کمپانی ایرانیها را هم اگر آقایان صلاح می دانند تحت شور در آوردند که بمجلس بیاید.
رئیس – آقای مدرس.(اجازه)
مدرس – در حقیقت راپرت متعلق بامتیاز ایرانیها متفرعست بآن امتیازی که بامریکائی‌ها داده شده است لذا اول آن امتیاز را باید بیاورند بمجلس و تمام کنند بعد داخل در امتیاز ایرانیهاشوند زیرا این فرع بر اواست و بعقیده بنده همانطوری که آقایان فرمودند مسئله نفت تمام است و چون همانطوریکه مذاکره شد نسخه فرانسه سندیت دارد باید خیلی در او دقت کرد بعد از اینکه جزءبجزء در کمیسیون دقت شد اول ساعتی که تصدیق شد البته راپرت آن بمجلس داده می‌شود. خود آقای تدین هم جزء در کمیسیون هستند و در آنجا تشریف دارند سایر آقایان هم تشریف می‌آورند و مخصوصاً از آقای مشیر الدوله و مستوفی الممالک خیلی تشکر می‌کنم که هفته سه چهار روز بکمیسیون تشریف میاورند و اوقات خودشانرا صرف می‌کنند و بهمین لحاظ بود که اینکار باین زودی گذشت والا چهل و چند ماده باین زودی گذشتن کار آسانی نبود و امیدواریم بزودی آنچه را که مقصود نظر آقایان است از کمیسیون گذشته بمجلس بیاید انشاءالله الرحمن.
بعضی از نمایندگان – مذاکرات کافیست.
رئیس – فقط آقای ضیاءالواعظین باقی مانده‌اند.
ضیاءالواعظین – گمان نمی‌کنم مسئله نفت راجع به تبعه ایرانیها مربوط باین کمیسیون باشد آن کمیسیون دیگری می‌خواهد.
(مجلس بیست دقیقه بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورایملی مؤتمن الملک