مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ تیر ۱۲۸۹ نشست ۱۱۵
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۱۹ تیر ۱۲۸۹ نشست ۱۱۵
جلسه ۱۱۵
صورت مشروح یوم دوشنبه چهارم رجب المرجب ۱۳۲۸
مجلس دو ساعت و ربع قبل از ظهر فوق العاده به ریاست آقای ذکاءالملک منعقد شد.
آقای معاضد الملک صورت مجلس روز شنبه را قرائت کردند.
رئیس ـ در باب صورت مجلس ملاحظه هست؟(ایرادی نشد رئیس صورت مجلس را امضاء نمودند.)
سلیمان میرزا ـ البته همه میدانند که وقتی نماینده می‌تواند حرفی بزند یا اقدامی بکند و نسبت به مجلس بدهد آن اقدام خودش را که آن مطلب را به مجلس آورده و در مجلس تصویب شده باشد والّا در صورتی که در مجلس مطلبی اظهار نشده باشد هیچ نماینده نمی‌تواند در آن مطلب اقدام یا اظهاری کند و آن را به مجلس نسبت بدهد و اگر چنین اظهاری شود از نماینده ابدا رسمیت ندارد استقلال ایران شماره امروز در ضمن وقایع شهری می‌نویسد که دیوان محاسبات به حسات اعتماد الدوله می‌خواست برسد چون حساب او درست نبود از مجس تقاضا کردند سه نفر نماینده برود به وزارت مالیه و در حضور آنها به حساب اعتمادالدوله رسیدگی بشود و در روز پنج شنبه ۲۹ جمادی الثانی رفتند به وزارت مالیه و در حضور آنها مشغول رسیدگی به حساب اعتمادالدوله شدند بنده می‌خواهم در این جا تکذیب کنم که به هیچ وجه این تقاضا به مجلس نیامده و به هیچ وجه در این موضوع رأی گرفته نشد و هیچ یک از ماها خبر نداریم و اگر آقایان نمایندگان تشریف برده‌اند خصوصی بود و از طرف مجلس انتخاب نشده‌اند اینکه حضور به هم رسانده شخصی بوده.
حاجی میرزا آقا ـ اینکه در روزنامه نوشته‌اند سر تا پا اشتباه است اولاً سه نفر نبود دو نفر بود از طرف مجلس نبود از طرف رئیس مجلس مستشار الدوله بود که بنده و معتمد التجار رفتیم دیوان محاسبات با اعتمادالدوله چنین تقاضائی نکرده بود بلکه به تقاضای وزارت مالیه بود و فقط برای نظارت رفته بودیم.
عزالممالک ـ بنده در خصوص تقاضای لسان الحکماء که در جلسه سابق اظهار کردند که عوض دو نفر نمایندگان مستعفی را انتخاب نمائیم عرض می‌کنم در صورتی که مخالفی نیست خوب است شروع به انتخاب آن دو نفر نمائیم سابقا هم در دستور مجلس بوده است.
رئیس ـ صحیح است در دستور سابق بوده انتخاب می‌کنیم در خصوص مندرجات روزنامه هم تکذیب خواهد شد.
وکیل التجار ـ بنده می‌خواستم بگویم چون مردم هر یک از نمایندگان را در یکی از ادارات می‌بینند خیال می‌کنند از طرف مجلس است بنده لازم
میدانم که تمام ادارات رسمی و غیر رسمی باید بدانند که وقتی نماینده از طرف مجلس شناخته می‌شود که در مجلس علنی انتخاب شده باشد و به استثنای آن مقامات که از برای نمایندگان است در سایر امور نمایندگان با سایر مردم فرقی ندارد.
رئیس ـ در این خصوص مذاکره کافی است می‌رویم بر سر دستور چنانچه گفته شد دو نفر نماینده انتخاب مینمائیم به جای آقای دبیر الملک و آقای وزیر زاده.
(در این موقع ورقه توزیع و رأی گرفته شد به حکم قرعه آقایان صدر العلما و میرزا احمد و دکتر علیخان به حکم قرعه برای استخراج آراء معین شدند.)
(معاضد الملک نتیجه آراء را به این طور اعلام کرد عده حضار ۶۳ آقای سردار اسعد با اکثریت پنجاه و هشت رأی و آقای سپهدار اعظم با اکثریت پنجاه و یک رأی انتخاب شدند.)
رئیس ـ حال یک نفر مباشر کسر داریم برای اینکه آقای آقا میرزا ابراهیم خان به سمت منشی گری انتخاب شدند حال عوض ایشان یک نفر انتخاب مینمائیم.
ارباب کیخسرو ـ البته آقایان ملاحظه می‌فرمایند که این یک نفری که باید انتخاب بشودهم به موجب نظامنامه و هم بر حسب لزوم اداره مباشرت برای ریاست دفتر را کد است و باید شخصی باشد که اطلاع از دفتر را کد داشته باشد منتخب خواهند نمود.
مرتضی قلیخان ـ این یک نفری که انتخاب می‌کنیم باید بدانیم شغل و وظیفه او ثابت است به جهت اینکه اول که آقای وزیر زاده و آقا میرزا ابراهیم خان منتخب شدند برای اینکه دفتر راکدی نبود وجودشان بلا ثمر بود حالا باید کسی انتخاب شود که به دفتر راکد رسیدگی کند اگر مثل سابق است گمان نمی‌کنم هیچ فایده داشته باشد.
ارباب کیخسرو ـ دفتر راکد شغلی است که به موجب نظامنامه معین شده و آن شخصی که معین می‌شود نباید این ملاحظه را بکند که دفتر راکد نیتس و نباید حاضر باشد البته هر وقت که اداره مباشرت مشغول است او هم باید در اموری که در اداره مباشرت می‌گذرد شرکت داشته باشد.
رئیس ـ مجلس به موجب نظامنامه داخلی سه نفر مباشر لازم دارد که یکی از آنها رئیس دفتر راکد خواهد بود حالا آقایان یک نفر برای این کار منتخب خواهند کرد.
(در این موقع رأی گرفته شد آقایان حاجی میرزا رضا خان و آقا سید محمد رضا و حاجی میرزا آقا آدینه محمد خان معین شدند.)
آقای فهیم الملک ۱۷ رأی - مرتضی قلیخان و حاجی عزالممالک و منتصر السلطان هر کدام ۱۲ رأی - ابو القاسم میرزا ۳ رأی - سلیمان میرزا ۲ رأی - صدیق حضرت و اسدالله خان و مصدق الممالک و متین السلطنه هر کدام ۱ رأی.
رئیس ـ چون اکثریت حاصل نشد تجدید اخذ رأی می‌شود.
مرتضی قلیخان ـ بعضی از آقایان اسم بنده را نوشته‌اند لازم است عرض کنم انتخاب این یک نفر برای ریاست دفت راکد است و تا شخص دفتر داری نخوانده باشد و کاملاً مسبوق نباشد نمی‌تواند از عهده این کار براید به این جهت خواهش می‌کنم اسم بنده را ننویسند.
رئیس ـ لازم است خاطر آقایان را متذکر سازم به این که نگاهداری دفتر راکد غیر از علم دفتر داری است علاوه بر این آن مباشری که تکلیفش این خواهد بود لابد اشخاصی زیر دست خواهد داشت که این کار را می‌کند فقط او یک نظارتی خواهد داشت.
(ورقه توزیع و اخذ رأی گردید در این موقع آقایان سپهدار اعظم و سردار اسعد و مستوفی الممالک وارد شدند.)
سپهدار اعظم ـ از طرف حضرت اقدس آقای نایب السلطنه ریاست کابینه وزراء به جناب اشرف آقای مستوفی الممالک واگذار شده است امیدوایم انشاالله تعالی این کابینه جدید که به ریاست آقا تشکیل می‌شود از عهده همه قسم خدمات برایند و ما دو نفر هم امیدواریم در خارج کابینه همه قسم از عهده خدمتگزاری خود برائیم.
سردار اسعد ـ در این مدت این استعفایای پیاپی که در کابینه واقع شد علت آن عدم رضایت سپهدار و بنده بود از کار وزارت می‌خواستیم هر شکلی باشد خودمان را خارج کنیم و مقصودمان نه این بود که اصلا از خدمت کردن خارج شویم بلکه مقصودمان این بود که برای وزارت خدمت نکنیم برای ملت خدمت کنیم و به حمدالله و امیدواریم بعد از این طوری خدمت به ملت کنیم که مقبول عموم ملت بشود.(عموم تحسین کردند.)
رئیس ـ امروز به واسطه رفتار این دو سردار بزرگ مملکت ایران به خوبی ظاهر و مبرهن ساخت افتخار خودش را به وجود فرزندانی که می‌پردازند وقتی که به صفحات تایخ عالم نظر بیندازیم معلوم می‌شود کمتر اتفاق افتاده اشخاصی که از برای آزادی یک مملکت و یک ملتی مجاهدت خود را داشته باشند و نیات خالصانه خود را اظهار نموده بانشد و غالباً در اواخر دیده می‌شود که نیت دیگری داشته‌اند لکن این دو بزرگوار ثابت کرده که به کلی بر عکس است چنانچه همیشه هم همین طور می‌فرمودند که بعد از آن همه مجاهداتی که در تحصیل آزادی ملت ایران کردند همان وقت ما ملتفت شدیم و مسبوق بودیم نمی‌خواستند کار وزارت را به عهده بگیرند و بنا بر مصلحت و اصرار و ابرام عقلای مملکت آنها را وادار کردند که قبول این زحمت را بفرمائید مدت یک سال است کف نفس نموده و زحمتی را که هیچ به او مایل نبودند تحمل کردند و گمان می‌کنم که امروز هم مجلس شورای ملی به واسطه انتخابی که نیم ساعت قبل به عمل آورده با یک اکثریت تامی که می‌توان گفت در واقع اتفاق آراء بود و می‌توان گفت این در واقع حسیات تمام مملکت و ملت بود که در اینجا نمودار شد و می‌توان گفت که ما به وجود این دو سردار محترم خیلی ممنون و متشکر و به آراء صائبه آنها مستظهریم.
سپهدار اعظم ـ بلی همین طوری که فرمودند غیرت وطن پرستی ما دو نفر مقتضی این بود که همه قسم خدمتگذاری به ملت و مملکت خودمان نمائیم و از حالا به بعد هم برای خدمتگذاری و جان بازی همه قسم حاضریم و از این لطفی هم که مجلس کردند خیلی مشعوف و متشکریم ولی این فقره را هم عرض می‌کنم در پارسال همین ایان بود که ما وارد تهران شدیم و تبدیم سلطنت شد و در همین عمارت و همین بنیان مقدس بود که دیدید در تمام شهرهای شما و نقاط مملکت شما چه اغتشاش‌ها بود و در همین تهران پشت دروازه‌هایش از سیلاخوری و بختیاری چه اسبابی وبد ما دو نفر با بی اسبابی که خودتان بهتر میدانید وضع ما وضع دولت را اقدامات کردیم الحمدالله حالا تمام ولایات شما امن است و طوری است که در تمام ولایات اداراتی که لازمه مملکت مشروطه است دائر است از قبیل امنیه و نظمیه و عدلیه و مالیه و غیره و دائر است حاکم فرستادیم معاون فرستادیم هر چه لازم بود برای یک مملکت مشروطه در تمام ولایات فرستادند در تمام این مملکت که چهل هزار فرسخ مربع است فعلا اگر نگاه کنید می‌بینید به قدر یک شهر پاریس در او یک مفسده و یک نزاعی واقع نمی‌شود و در تمام این مملکت به قدر یک شهر باد کوبه اگر بسنجید خلاف و هرزگی و فسق نمی‌شود معین است در تمام این مملکت همیشه این طور اتفاقات نیافتاده اختلاف دارد حرف دارد یک وقتر اعتشاش می‌شود یاغی گری می‌شود با این کابینه جدید مجلس باید خیلی معیت و همراهی بکنند و باید مقتضیات مملکت را ملاحظه کرد و متدرجا ترتیباتی که در سایر دول معمول است طرقی و نزج داد نه اینکه بخوایهم یک دفعه به سایر دول و ملل برسیم به جهت ابنکه ما فعلا اسباب نداریم و اخلاق مردم هم آن طور نیست باید به ترتیب به آن مراتب برسیم و اینکه قدری سو اثری در این مملکت پیداشد به واسطه روزنامه نویسها بودکه ما هیچ ندانستیم و نمیدانیم و وکلا هم معلوم نکردند که اینها تبعه داخله‌اند یا تبعه خارجه‌اند که این همه سو اثر در قلم آنها پیدا شده و معلوم نیست که مقصود آنها چیست اینها را هم باید جلوگیری کرد انشاالله الرحمن امیدواریم به سعی و اقدامات این کابینه جدید کارهای مملکت پیش از سابق پیشرفت نماید.
سردار اسعد ـ بنده هم عرض تشکر می‌کنم از این حسن ظنی که وکلای محترم در حق ما فرمودند و ما را منتخب نمودند و ما هم امیدواریم که نهایت سعی و همراهی خودمان را خیلی خوب جدا به این مملکت و مجلس مقدس ظاهر سازیم.
افتخار الواعظین ـ بنده چون سال گذشته در این موقع کمیسیون بودم و از انقلابات آن وقت کاملاً مطلع هستم و میدانم این دو وجود محترم چه قدر زحمتها و خدمات متحمل شده و از جان خودشان دست کشیدند از برای گرفتن حقوق مغصوبه ملت در بعضی از مواقع مهمه هم بنده همراه و مسبوق بودم که چه موانع و چه حوادث پیش میامد و مخصوصا مطلع بودم که این دو سردار محترم چه زحمتها کشیدند تا آنکه از برکت وجود مقدس حضرت ولی عصر و از همراهی تمام ملت ایران حقوق مغصوبه ایران گرفته شد و بنده خیلی اظهار تشکر می‌کنم از خدماتی که این دو وجود محترم در این مدت یک سال به ملت و مملکت خود نمودند از این حسن انتخابی که امروز در مجلس به عمل آمده و امیدواریم از افکار بلند این دو بزرگوار مجلس شورای ملی استفاده کند و اظهار تشکر خودم را تقدیم وجود مبارکشان می‌دارم.
سپهدار اعظم ـ همین طور که سردار اسعد اظهار تشکر ما ارباب کیخسرو از این انتخاب کردند بنده هم عرض می‌کنم که با جان و مال آنچه لازمه خدمتگذاری است حاضر خواهیم بود.
لسان الحکماء ـ حسن انتخابات ثبات سلطنت عظمی بر همه روزه ما را امیدوار داشته و امیدواریم بعد از تبریک رئیس الوزرا کابینه خودشان را به زودی به مجلس معرفی نمایند و مخصوصا اینکه اجازه خواستم برای تشکر از حسن نیست این دو سردار محترم بودکه حسن سلوک و نیتشان به ملت ثابت کرد که نخواستند مگر حفظ وطن و آزادی ملت و استقلال مملکت خودشان را.
سلیمان میرزا ـ در قدر امروز ما اظهار تشکر بکنیم گمان می‌کنم نتوانیم به اندازه عشری از اعشارش را بیان کنیم ولی همین قدر که اظهار عجز از تشکر مینمائیم گویا کفایت می‌کند از تشکر همان طور که در مقام ربوبیت هم همین که بنده عجز از تشکر نموده همه قسم تشکرات خودش را کرده است این دو سردار محترم مسلم است همه قسم فداکاریها کرده‌اند و تایخ روزگار خدمات آنها را جزء به جزء ضبط کرده است و در آتیه اعقاب ما خواهند خواند و مهم میشمارند چیزهائی را که ما آنها را اهمیت نمی‌دهیم در دوره تاریخی ما واقع شده که ما در آن هستیم و همیشه اظهار تشکر خواهند کرد که مملکت و آزادی ما را از این دو سردار بزرگوار و سایر سرداران رواج دادند و این فداکاری امروز را من بالاتر میدانم از خدماتی که سابق کرده‌اند زیرا که ثابت و اشکار کرده‌اند همان طور که خودشان فرمودند آزادی را خواستند برای آزادی و تجدد را خواستند برای تجدد و زیرا که مقام ایشان بالاترین مقام است مقام اشخاصی است که یک مملکتی و یک ملتی را بیان کرد یعنی ما عاجز از بیان آن هستیم و از امروز هم که داخل در نمایندگان ملت هستند فداکاریها خواهند نمود که آن مشروطیت و آزادی را که فعلا در دست داریم مستحکم و ثابت نمایند و با رأی‌های صائبشان همان طور که با شمشیرهای برنده و رأی‌های نظامی کار را پیش بردند و قشون وارد تهران کرده فتح کردند و قشون استبداد را خارج کردند همان طور آراء خودشان را در تقنین قوانین و مرتب نمودنن ترتیبات صحیحه در ادارات که باعث اصلاح کلی مملکت باشد خواهند داد که اسباب استحکام مبانی مملکت ما خواهد بود و همیشه متشکر خواهیم بود و بعد از عض تشکر استدعا می‌کنم همین طور که بیانات فرمودند با اقدامات فعلی قول خودشان را ثابت نمایند که اسباب مزید امتنان خواهد شد و همچنین باید اظهار تشکر و امتنان از این حسن انتخاب نیابت سلطنت عظمی بکنیم و در خواست کنیم از آقای رئیس الوزرا جدید که با کمال جدیت و فعالیت هر چه زودتر کابینه جدید خودشان را تشکیل کرده مشغول تکمیل کارهای وزراء سابق شوند و به قدر قوه کارهای وزارت خانه‌ها را مرتب و کامل نموده و ما را مطمئن و اسوده نمایند به طوری که ما هر روزه مجبور نشویم یک کمیسیون فوق العاده به وزارت خانه بفرستیم تا آنکه قوه مقننه در کمال جدیت مشغول وضع قوانین بوده قوای ثلاثه از هم تفکیک باشند و بتوانیم زودتر به ارزو و امال خودمان نائل شویم.
وکیل الرعایا ـ بنده می‌خواهم عرض کنم مقام اشخاص بزرگ در پیش اشخاص بزرگ همیشه محفوظ است نه زایل می‌شود نه چیزی از او کاهیده می‌شود بر فرض اگر بعضی اشخاص نادان از روی جهالت یک مقدار ظلم به خودشان بکنند هیچ نمی‌توانند از آن مقام عالی کسی را تنزل بدهند بلی شاید تاریخ ایران آن قدر فداکاری آن دو بزرگوار و مشترکین ایشان کرده آن کمتر به خاطر داشته باشند و از بنده و از چندین بزرگتر از بنده هم شاید ساخته نباشد که خیال یک چنین کاری بنماید چه رسد به اقدام به آن ولی یک چیز دیگری هم هست و او این است که امروز یک روز تاریخی است در ایران و لازم میئانم که سئوال نمایم آیا برای پیشرفت امور و ترقی مملکت یک نقشه کاملتر و صحیح تر و مفیدتر و منفعت بخش تر از آن نقشه که پیغمبر در اول اسلام کشید و مسلمانی و مملکت داری را در همان وقت تکمیل نمود داریم یا خیر اگر میگوئید داریم بنده عرض می‌کنم تمام عقلای عالم تصدیق کرده‌اند که بهتر از آن نقشه نداریم و حالا بنده می‌بینم آن قسمتی را که نمی‌توانم سکوت نمایم اظهار نمایم و آن این است که مجلس شورای ملی یک اندازه غفلت کرده است از آن صدماتی که به اسلام وارد آمده است.
رئیس ـ این فرمایشات شما خارج از موضوع است.
وکیل الرعایا ـ بنده هم خیلی متشکر می‌شوم از اینکه مانع از اینکه داخل موضوع دیگری نشوم.
لواءالدوله ـ پر واضح است که امروز اقایانی که در وزارت برای اسلام و ملت خدمت کرده‌اند در وکالت بیشتر خواهند کرد اگر کسی حقوق ملی خود را ادا بکند این قدر نمایش ندارد برای اینکه حقوق خودش را ادا کرده مثل این است که اگر من یک پولی در بازار پیدا کنم و به صاحبش رد کنم گویا کاری نکرده‌ام ولی چون خدمت گذار کم شده است ناچاریم از اشخاصی که در صدد خدمت گذاری هستند از آنها کمال تشکر را بنمائیم و امروز استدعا می‌کنم از این دو موجو مقدس که همان طوری که خودشان را حاضر کردند برای خدمت گذاری اسلام دولت ایران در وکالت هم باید فداکاری‌های خودشان با بنمایند دیگر اینکه از آقای رئیس الوزرا استدعا و خواهش دارم اشخاصی را به ملت و پارلمان معرفی کنند که ما دیگر دچار محظورات نشویم.
معزز الملک ـ ناطقینی که قبل از بنده بودند به طور اختصار خدمات شایان و جان فشانی‌های این دو سردار را بیان فرمودند و دیگر لازم به شرح نیست و آنچه عرض کنم جزئیاتی است که گفته شده است و تکرار خواهد بود لکن عرض می‌کنم چیزی که در مقابل زحمات ایشان است و خواهد ماند همان نیک نامی تاریخی است که برای آن دو نفر سردار باقی می‌ماند که استقلال مملکت خودشان را پایدار نموده آزادی ملت خود را پس گرفتند و امروزه ملت چیزی را که می‌تواند به ایشان تقدیم نماید می‌توانم عرض کنم همین وکالت و نمایندگی است که امروز انتخاب آن واقع شده و به ایشان واگذار گردید و نیز می‌خواستم از انتخاب آقای رئیس الوزرای جدید تشکر کنم و از ایشان استدعا کنم که یک کابینه متجانس متحد الشکلی تشکیل کرده معرفی کنند که به خوبی ادارات از روی ترتیب صحیح تنظیم و اداره بشود.
ادیب التجار ـ بنده هم به قدر سهم خودم تشکر از زحمات حضرتین سردارین می‌کنم و بعد از آن تبریک به حضرت رئیس الوزرا حاضر عرض می‌کنم و می‌گویم که حضرت عالی که رئیس الوزرا هستند امروز اول روزی است که مجلس آمده معرفی شده‌اید و آزاد هستید در انتخاب وزرائی که انتخاب خواهند کرد در تمام سئوالات و استیضاحات مجلس شورای ملی فقط شما را مسئول میداند و ابدا عذری از شما پذیرفته نخواهد بود.
رئیس الوزرا ـ بعد از عرض تشکر از مجلس مقدس از حسن انتخابی که از آقای سپهدار اعظم و آقای سردار اسعد به وکالت مجلس فرمودند و همچنین از بعضی اقایانی که درباره بنده اظهار حسن ظن فرمودند کمال تشکر را می‌کنم و در خصوص تشکیل کابینه در انتخاب وزراء بنده هم نهایت جد و عجله را داشته که همین امروز شاید معرفی شوند ولی خود آقایان وکلا محترم میدانند که انتخاب یک هیئتی از وزراء که مقبول ملت باشد خیلی مشکل خواهد بود و اگر امروز تا سی و شش ساعت دیگر تأخیر شود شاید بنده را معفو دارند و این هم فرمودند بنده مسئول انتخاب وزراء خواهم بود و به اختیار خود آنها را انتخاب نمایم اگر غیر از این بود قبول نمی‌کردم البته وزراء را خود بنده انتخاب می‌نمایم و رأی هیچ کس را در این باب نمپذیرم مگر کسی را که هم مسلک خودم باشد.(عموم تحسین کردند.)
رئیس ـ این موضوع اگر چه خوب موضوعی است و هر قدر در تکمیل آن مذاکره شود بهتر است ولی چون مطالب هم خیلی هست از مجلس اجازه می‌خواهم که مذاکره را در این باب ختم کنیم و برویم سر دستور.(اکثر تصدیق کردند.)
رئیس ـ خوب است اقایانی که معین شده بودند برای استخراج آراء با یک نفر منشی تشریف ببرند در خارج استخراج آراء بنمایند.(گفند خوب است در همین جا استخراج شود.)شروع به استخراج آراء شد معاضد الملک نتیجه را از قرار اعلام نمود.
معاضد الملک ـ عده اوراق ۶۵ شاهزاده ابو القاسم میرزا میرزا با اکثریت ۳۵ رأی انتخاب شد.
سلیمان میرزا ـ چندی قبل که اعتبار نامه نمایندگان کرمان قرائت شد درباره یک نفر از آنها رأی گرفتیم و از برای یک نفر دیگر که آقای شیخ مهدی بود چون تنفس شد ماند برای جلسه آتیه و چون مذاکرات در این خصوص نخواهد شد یک رأی پیش لازم ندارد خوب است درباره آن رأی گرفته شود چون خالی بودن صندلی یک نفر نماینده در مجلس خیلی اهمیت دارد.
رئیس ـ گویا این مسئله رجوع شد به شعبه که مجددا راپورت بدهد حالا موقعی است که باید شروع به تعیین شعبات کرد.
سلیمان میرزا ـ در این تعیین که امروز می‌خواهیم برای شعبات بنمائیم اسم دو نفر منتخب جدید هم باید باشد.
رئیس ـ البته هست.
ارباب کیخسرو ـ بنده عرض می‌کنم علاوه بر این که این دو نفر باید در شعبات منتخب شوند در هر شعبه که معین شدند اعضای آن شعبه باید ملاحظه بفرمایند در هر کمیسیونی که مناسب است ایشان را انتخاب نمایند.
رئیس ـ چون عده نمایندگان هشتاد نفر است عده هر شعبه ۱۳ نفر معین می‌شود هر چه اضافه شد به ترتیب بر شعبات بیافزائیم.(حاجی میرزا رضا خان ترتیب ذیل اعضاء شعبات را به قرعه معین نمود.)
شعبه اول:
ذکاءالملک - نیر السلطان - معاضد الملک - حکیم الملک - مرتضی قلیخان - ممتاز الدوله - تقی زاده - حاجی میرزا آقا - آقا میرزا احمد - سید محمد رضا - صدرالعلما - وکیل التجار - آقا سید عبدالحسین - سلیمان میرزا.
شعبه دوم:
فاتح الملک - سردار اسعد - سپهدار اعظم - صدیق حضرت - سید ابراهیم مدرسی - لواء الدوله - نوبری - نواب - تربیت - دکتر اسمعیل خان - وکیل الرعایا - ناصر الاسلام - سید جلیل - حاجی میرزا رضا خان.
شعبه سوم:
ارباب کیخسرو - حیدر میرزا - میرزا داوود خان - دکتر امیر خان - آقا محمد - ادیب التجار - معین الرعایا - ضیا الممالک - ابو القاسم میرزا - معتمد التجار - حسن علی خان - مؤتمن الملک - مرتضی قلیخان.
شعبه چهارم:
سید نصر الله - مستشار الدوله - سید حسین کزازی - عزالممالک - دکتر علیخان - شیخ الرئیس - قوام الاسلام - دهخدا - کاشف - آقا شیخ محمد حسین یزدی - معاضد السلطنه - شیخ رضا - طباطبائی.
شعبه پنجم:
مصدق الممالک - عزالممالک - معزز الملک - اسدالله میرزا - فهیم الملک - اسدالله خان - شیخ محمد خیابانی - حاجی آقای شیرازی - متین السلطنه - هشترودی - شیبانی - افتخار الواعظین - سید حسین اردبیلی.
شعبه ششم:
منتصر السلطان - حاجی شیخ علی - آدینه محمد خان - آقا شیخ علی - میرزا ابراهیم خان - قشقائی - لسان الحکماء - شیخ اسدالله - محمد هاشم میرزا - آقا شیخ ابراهیم زنجانی - نجات - وحید الملک - بهجت.
رئیس ـ حالا که شعبات معین شده‌اند خوب است امروز بعد از جلسه یا فردا قبل از جلسه هیئت رئیسه خود را انتخاب نموده که در جلسه فردا کسر اعضاء کمیسیونها را انتخاب خواهیم کرد بعد کمیسیونهائی که از شعبات باید انتخاب شود انتخاب می‌کنیم یک تلگراف مفصلی از داوود خان رسیده مبنی بر اظهار اطاعت و انقیاد و قدری شکایت از حکومت کرمانشاهان و اینکه مرا احضار کرده‌اند که آمده‌ام به ماهی دشت چون مفصل است خواندن آن جزء اتلاف وقت فایده دیگری ندارد خوب است بگذاریم کابینه که معین شد بدهیم به وزارت داخله قراری که لازم است بگذارند.
نوبری ـ در خصوص خلاف داوود خان بعضی چیزها نیست به نظام السلطنه می‌دهند که بر ماها هم مشتبه شده است و مفتش هم نرفته است به عقیده بنده مجلس یک نفر بفرستد که تحقیق کرده بدانیم تقصیر از کیست.
رئیس ـ این وظیفه مجلس نیست این وظیفه دولت است.
معاضد الملک ـ چون بنده قدری از این ترتیبات اطلاع دارم لازم است عرض کنم داوود خان سردار مظفر سابق کمال انقیاد نسبت به دولت داشت در دوره سابق مشروطیت هم خلافی از او دیده نشده و همیشه زواری که حرکت می‌کردند با کمال امنیت و سلامت آنها را عبور می‌داد در این مدت آنچه از کرمانشاه مکاتیب رسیده است معلوم می‌شود حکومت به واسطه اینکه اصل و فرع مالیات ضمیمه مالیات سه سال قبل شده حکومت کرمانشاهان این اصل و فرع مالیات را از داوود خان مطالبه کرده و ایشان یک اندازه تعلل از دادن مالیات کرده‌اند حکومت استبدادی حاضر کرده و خواسته است برود به طرف سر حد او همچو تصور کرده است که این استعداد برای او خواهد رفت داوود خان هم یک استعدادی از عشایر آن صفحات جمع کرده و به سمت کرمانشاه آمده و از قرار عرض حالی که به مجلس شورای ملی و به کابینه وزراء تلگرافا تظلم نموده می‌گوید حکومت مرا احضار کرده لکن به موجب اطلاعاتی که از کرمانشاه رسیده است خودش آمده به ماهی دشت و اشخاصی که اطراف او بوده‌اند خیلی تعدی و ظلم به رعایا و ملاکین آن صفحه کرده‌اند حالا این تلگراف اخیر که رسیده است که چنین اظهار نموده است که حکومت علاوه بر مالیاتی که دولت جمع من کرده است مطالبه می‌کند و تقاضای یک نفر مفتش کرده که ببینند عرایض او صدق است یا خیر ولی بنده گمان می‌کنم که حکومت از او تقاضای فوق العاده کرده باشد و اینکه آقای نوبری فرمودند اگر چه خارج از وظیفه مجلس است لکن بنده عقیده‌ام این است که وزارت داخله یک نفر مفتش بفرستد رسیدگی نموده اگر معلوم شد داووخان یاغی است و بر خلاف او امر رفتار کرده است البته باید به مجازات برسد.
شیخ علی فارسی ـ بنده عرض می‌کنم انتخاب یک نفر وکیل مانده است به جهت اینکه آقای میرزا علی اکبر خان از نمایندگان استعفا داده‌اند.
(گفتند چنین چیزی واقع نشده.)
آقا شیخ علی ـ چرا آن روز که در باب نمایندگان کرمان مذاکره می‌شد چون آقا میرزا علی اکبر خان که از نمایندگان کرمان بودند از نمایندگی تهران استعفا دادند.
رئیس ـ استعفای ایشان رسمی نبود فقط لسانا استعفا نمودند.
عزالممالک ـ در جلسه گذشته آقای بهجت راجع به انتخاب پنج نفر علما اظهاری کرده که جزء دستور شود طبع و توزیع نشده بود جزء دشتور نشد حال چون طبع و توزیع شده است بنده تقاضا می‌کنم جزء دستور شده در جلسه آتیه این پنج نفر انتخاب شوند.
رئیس ـ فردا چون ذهن آقایان مسبوق نیست این مسئله را خوب است به روز پنج شنبه بیاندازیم.
محمد هاشم میرزا ـ این مسئله که حاجی عزالممالک فرمودند چون در قانون اسای نوشته شده است که مجلس بالاتفاق یا به حکم قرعه پنج نفر را از بین آن ۲۰ نفر انتخاب بنمایند به عقیده بنده اگر یک مدتی فرجه باشد که نمایندگان تبادل افکار کنند و بالاتفاق انتخاب نمایند بهتر است از اینکه به قرعه انتخاب شوند در مسئله داوود خان هم چون چندی قبل تلگرافی کرده بود که در کمیسیون داخله است اظهار انقیات کرده است و حاضر شده است که مفتش رفته رسیدگی نمایند نباید بی جهت اسم یاغی گری روی او گذاشت.
رئیس ـ در باب داوود خان البته از طرف دولت تحقیقات خواهد شد و در این مسئله پنج نفر بنده هم به همان ملاحظاتی که اظهار شد عرض می‌کنم بماند برای روز پنج شنبه مطرح شود.
افتخار الواعظین ـ یکی از شرطهای خیلی مهم این پنج نفر که در قانون اساسی ذکر شده است این است که پنج نفر از علمای متدین باید باشند که عالم به مقتضیات وقت باشند و البته تمام این اقایانی که حجج اسلام آنها را معرفی کرده‌اند دارای این صفات هستند لکن باید بدانیم که در بین این آقایان کسانی هستند که به مقتضیات وقت عالم شوند بنابراین بنده لازم میدانم یک جلسه بین آقایان وکلا منعقد شود که اسامی آنها را خوانده میان خودشان گفتگو کنند بلکه انشاالله تبادل افکار شده اکثریت بر پنج نفر از این آقایان بشود و پس از اینکه معلوم شد اکثریت از مجلس به کدام پنج نفر شد آن وقت در این باب رأی گرفته و عجله کردند صحیح نیست و کمال دقت و اهمیت را باید به این کار داد.
دکتر علیخان ـ بنده هم در خصوص تلگراف داوود خان بر خلاف آنها هستم که میگویند
مفتش از مجلس برود باید من بعد وزراء آزاد بگذاریم که بتوانیم کار کنند.
اسدالله خان ـ بنده یک اخطار نظامنامه دارم باید موضوع مذاکره را رئیس معین نماید و تا وقتی که رئیس موضوعی را معین نکرده هیچ کس حق ندارد در موضوع دیگری صحبت کند و همین که خارج از موضوع خواست صحتبی کند فورا زنگ باید صدا کند.
رئیس ـ چیزهائی که حاضر است جزء دستور قرار داده شود از این قرار است انتخاب کسر کمیسیونها شور در بقیه قانون ثبت اسناد امتیاز چرم سازی و صابون سازی.
دکتر علیخان ـ گویا برای تعیین دستور در نظامنامه داخلی قید شده است که نمایندگان رأی بدهند والّا این دستوری که امروز برای جلسه آتیه معین شده به عقیده بنده خیلی مطالب هست که مهمتر از آنها است مثلاً یک ماده از قانون استقراض داخی به کمیسیون رجوع شده همین طور مانده است بنده عقیده‌ام این است که این امتیاز چرم سازی و غیره مهمتر است خوب است آن را جزء دستور قرار بدهیم به علاوه وقتی که تنفس بشود خوب است در خصوص دستور مذاکره شود که مطالب مهم را مقدم بدارند.
رئیس ـ خاطر مبارک آقایان مسبوق است که هیئت رئیسه تازه انتخاب شده تقریبا تمام تغییر کرده است و مسبوق نبوده‌اند به لوایحی که حاضر است تا آنکه جزء دستور شود و بر حسب اتفاق این دو سه روزه کارهای فوق العاده هم بوده است که نتوانسته‌ایم به ترتیب مطالب لازمه را جزء دستور نمائیم من بعد یک صورتی ترتیب می‌دهیم که تمام مطالب در آن نوشته شود و به رضایت نمایندگان محترم مطالب جزء دستور بیاید و استدعا می‌کنم که امروز غین دستور برای روز شنبه معین شود تا بعد یک ترتیب صحیحی داده شود.
منتصر السلطان ـ در خصوص آذربایجان دیروز تلگراف کردیم که امروز جواب می‌دهیم کابینه هم معین نشدند تا جواب بدهیم اگر مجلس اجازه می‌دهد چند نفر از نمایندگان رفته در تلگرافخانه فعلا یک جوابی به آنها بدهند.
رئیس ـ مجلس که مستقیما صحیح نیست اقدامی بکند اگر لازم میدانید از طرف مجلس اقدامی می‌شود تامل کنید تا کابینه جدید معین شده اقدامات لازمه بشود.
وکیل الرعایا ـ بنده گمان می‌کنم تأخیر راپورت یک کمیسیون سبب شده است بعضی زحمات را که دیگر شاید مجلس جائز نداند تأخیر آن را.
(گفتند چه راپورتی.)
وکیل الرعایا ـ راپورت کمیسیون فوائد عامه راجع به معادن جنوب چند مرتبه جزء دستور آمده و سبب آن که خوانده نشده نمیدانم و این سبب شده است برای زحمت خیلی بزرگی و بنده تصور نمی‌کنم که مجلس تصویب کند این مطلب بماند و اسباب اغتشاش خیلی بزرگی بشود.
اسدالله میرزا ـ گویا از خاطرشان رفته است که آن روز شروع به خواندن شد و وزیر فوائد عامه حاضر بودند و اظهار کردند چون در این خصوص هیئت وزراء مشغول مذاکره هستند خوب است این مسئله بماند تا نتیجه مذاکرات ما برسد این بودکه آن روز این مسئله مسکوت عنه ماند تا نتیجه مذاکرات وزراء معلوم شود حال باید از وزیر فوائد عامه سئوال کرد که آن محظور مرتفع شده است یا خیر و نتیجه مذاکرات وزراء چه شده است.
شیخ اسمعیل هشترودی ـ بنده هم می‌خواستم در خصوص آذربایجان عرض کنم خیلی اهمیت دارد به جهت اینکه تجار در تلگرافخانه متحصن اند هر چه در تعیین تکلیف آنها مسامحه شود گمان می‌کنند ما دیروز در تلگراف خانه به آنها وعده دادیم که فردا مجلس فوق العده می‌شود و مطالب شما را به عرض مجلس میرسانیم مجلس هم با وزراء در این خصوص مذاکره کرده جواب شما را می‌دهیم حالا همین طور که گفته شد عقیده بنده انی است که یک تلگرافی از مجلس برود به جهت اینکه آنها منتظرند امروز بر حسب قول نمایندگان جواب به آنها داده شود حالا اگر تغییر کابینه را اطلاع می‌دهید مختارید.
رئیس ـ حالا که از مجلس می‌رویم آقایان نمایندگان آذربایجان هم تشریف بیاورند در این خصوص که هیئت رئیسه مذاکره قراری بدهیم که آنها را مطمئن نمایند.(رئیس حرکت کرد مجلس قریب به ظهر ختم گردید.)