مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ امرداد ۱۳۲۳ نشست ۵۱
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهاردهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بودجه مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهاردهم |
دوره چهاردهم قانونگذاری
جلسه ۵۱
شماره مسلسل - ۱۳۰۸
مذاکرات مجلس
صورت مشروح مجلس روز پنجشنبه ۱۹ امرداد ۱۳۲۳ نشست ۵۱
فهرست مطالب:
۱- مذاکرات در خصوص صورت جلسه گذشته و اخذ رای نسبت به آن
۲- مذاکرات نسبت به ورود در دستور
۳- طرح گزارش کمیسیون بودجه راجع به بودجه سال ۱۳۲۳
۴- تعیین روز استیضاح از طرف آقای نخست وزیر
۵- سوال آقایان طوسی و دکتر رادمنش راجع به نفت و پاسخ آقای نخست‌وزیر
۶- تقدیم یک فقره لایحه از طرف آقای معاون وزارت فرهنگ
۷- موقع و دستور جلسه آنیه - ختم جلسه
- مذاکرات در خصوص صورت جلسه گذشته و اخذ رای نسبت به آن
۱- مذاکرات در خصوص صورت جلسه گذشته و اخذ رای نسبت به آن
- مذاکرات نسبت به ورود در دستور
۲- مذاکرات نسبت به ورود در دستور
- طرح گزارش کمیسیون بودجه راجع به بودجه سال ۱۳۲۳
۳- طرح گزارش کمیسیون بودجه راجع به بودجه سال ۱۳۲۳
- تعیین روز استیضاح از طرف آقای نخست وزیر
۴- تعیین روز استیضاح از طرف آقای نخست وزیر
بعضی از نمایندگان- سه شنبه
بعضی دیگر از نمایندگان- پنجشنبه
رئیس- پنجشنبه بهتر است تا مجلس هم بتواند تبادل نظر لازم بکند (صحیح است) همان روز پنجشنبه آتیه برای استیضاح معین می‌شود.
- سئوال آقایان طوسی و دکتر رادمنش راجع به نفت و پاسخ آقای نخست وزیر
[۵- سئوال آقایان طوسی و دکتر رادمنش راجع به نفت و پاسخ آقای نخست وزیر]
نخست وزیر- سئوالاتی که آقای طوسی راجع به نفت و آقای دکتر مصدق راجع به پول و دکتر میلسپو کرده‌اند بنده حاضرم آن سئوالات را جواب بدهم.
دکتر رادمنش- بنده هم سئوالی راجع به نفت یک ماه و نیم قبل کرده‌ام اجازه می‌فرمائید توضیح عرض کنم.
رئیس- سئوالات هم بماند برای جلسه بعد
بعضی از نمایندگان- چرا بماند سئوالات حالا بشود.
حاذقی – سئوالی هم از آقای نخست وزیر راجع به موضوع فرخ زاد نراقی شده‌است که از قرار اطلاع او را کشته‌اند این قسمت را هم جواب بفرمایند.
رئیس- آقای طوسی
طوسی- بنده سئوالی از آقای نخست وزیر راجع به نفت کرده بودم که اگر برای جواب حاضر باشند عرض کنم.
نخست وزیر- بفرمائید.
طوسی- پاسخ پرسش بنده از جناب آقای نخست وزیر راجع به کار نفت خیلی دیر شده اگر اعتماد هم به حسن نیت ایشان نمی‌داشتم بی مورد نبود حمل بر سیاست استتار کرده باشم. بلی سئوال بنده مربوط به امر مهم و حیاتی نفت به این نظر است که از توضیحات ایشان «البته توضیحاتی که شایسته یک دولت دمکراسی و علاقمند به همکاری با مجلس شورای ملی است» به حقایق امور کاملاً آگاه شویم بدانیم با چه کار غامض زیر زمینی و با چه سیاست پیچیده‌ای روبرو هستیم ملتفت باشیم که طرف‌های ما سیاستمداران دنیا هستند از زیر زمین‌های کشور ما بهتر از خود ما آگاهند خلاصه درم قابل مسئولیت شدیدی که به نام نمایندگی داریم پیش خدا و و جان ملوم نباشیم و چشم بسته به چاه نیفتیم. اگر عرض کنم در سراسر ادوار گذشته مجلس و همین دوره ۱۴ و شاید بعدها هم کمتر کاری به این اهمیت داشته و خواهیم داشت مبالغه نخواهد بود معلوم است حسن سیاست و دقت در این امر نمونه‌ای از رشد و دانائی و توانائی مجلس و دولت خواهد بود نباید سهل انگاری شود قطعاً با کشف سرمایه‌های مکتوم کشور ما هم در صف اول کشورهای متمول قرار خواهد داشت این بیچارگی فعلی ما برای غفلت پیشینیان ما است سزاوار نیست بعد از این هم ناظر بدبختی‌ها باشیم و ثروت عمده ما منابع و معادنی استه که هنوز دست نخورده و دیگران بهتر از خود ما به آن‌ها آگاه هستند و به همین جهت از آخر دنیا به ایران می‌آیند و از هر طرف به این ذخایر چشم دوخته‌اند عجالتاً بیش از همه چیز موضوع نفت منظور نظرها است اهمیت نفت و تشکیلات مهمی که برای بدست آوردن این سرچشمه ثروت و قدرت بوده و اخیراً هم اهمیت بیشتری بخود گفته و فعالیت هائی که در این زمینه می‌شود کم و بیش مورد اطلاع همه‌است اگر بگویم یک قسمت از کشتارها و خرابی‌ها برای بدست آوردن نفت و بیشتر از پیشرفت‌ها و موفقیت‌ها مرهون این شئی بی بدل و یا طلای سیاه است اگر چه در دل اراضی زرخیز ما بسیاری از معادن بی‌نظیر خوابیده و امیدوارم اکتشاف و استخراج آن‌ها در آینده نزدیکی با سرمایه و دست ایرانی صورت بگیرد و همه ایران را مستغنی و متمول سازد ولی حالا که موضوع نفت بزرگترین عامل مؤثر ترقی و سعادت جهان به جهات بارزی مورد نظر و فعالیت شده‌است با اطمینان به میهن پرستی و بصیرت آقای نخست وزیر لازم است به ایشان یادآوری شود که حق این بود از بدو امر و شروع به مذاکرات راجع به نفت مجلس شورای ملی را در جریان می‌گذاشتند و از جزئیات مذاکرات آگاه می‌ساختند مبادا قول و قراری بدهند و خدای نخواسته مجلس را در مقابل عمل انجام شده بگذارند و از این جهت با عدم موافقت مجلس و اشکالات شدیدی مواجه شوند بنده نمی‌خواهم از سوابق امور و خساراتی که از ندانم کاری‌های گذشته و گذشتگان متوجه کشور ما شده صحبت کرده باشم مجلس هم نمی‌تواند در این مورد حساس خونسرد و غافل باشد. عقیده‌ام این است مادام که مجلس شورای ملی به جزء جزء و نکته به نکته مذاکرات آگاه نشود غیر ممکن است کوچکترین نظر مثبتی اتخاذ کنند با این مقدمه سئوال می‌کنم و استدعا دارم تشریح بفرمایند جریان مذاکرات تا امروز روی چه پایه و اساسی با چه اشخاصی و در چه زمینه‌هایی بوده مخصوصاً دو نفر آقایانی که مدتی است از آمریکا وارد شده‌اند با چه عنوان و چه مقدمه‌ای بوده‌است آیا مستقیماً به منظور خودشان و برای اطلاعات بیشتری راجع به معادن نفت ایران است یا به دعوت دولت و همانطور که شایع است به سمت مستشار نفت استخدام شده‌اند؟ اگر چنانچه عرض شد به منظور خودشان تشریف آورده باشند قاعدتاً بدون صحبت قبلی با دولت معقول بنظر نمی‌آید و اگر با سمتی استخدام شده‌اند چرا مجلس شورای ملی از وجود چنین مستخدمینی بی اطلاع است و عنوان مستشار به قول معروف قبل از اجازه و تصویب مجلس چه صورت قانونی دارد؟ همچنین به حکایت مندرجات جراید از کمپانی‌ها و از کشورهای دیگر هم نمایندگانی به تهران آمده و مشغول مذاکره هستند این اشخاص کی‌ها و از کجاها هستند؟ مذاکرات مذاکرات در چه زمینه‌هایی بوده‌است به کدام طرف‌های کشور و چه محل هائی نظر دارند چه قسم امتیازی می‌خواهند مقصودشان امتیاز اکتشاف یا امتیاز استخراج و یا هر دو منظور است؟ شرائطی که با دولت مذاکره کرده‌اند چه چیزهائی بوده و برای چه مدتی است؟ آیا دولت اصولاً به تسریع عمل عقیده دارند یا بهتر می‌دانند تا پایان جنگ و موقع مقتضی و تجمع حواس‌ها تأخیر شود. فعلاً از جواب آقای نخست وزیر استفاده می‌کنیم تا مجلس شورای ملی بیشتر به حقایق آگاه شوند و لدی الاقتضا نظریاتم را عرض خواهم کرد. ضمناً بنده می‌خواستم مطلبی را عرض کنم. از قراری که گفته می‌شود گویا روزنامه داریا برای اینکه راجع به نفت چیزی نوشته‌است توقیف شده‌است اگر اینطور بوده‌است که بنده هم بروم یک فکری برای خودم بکنم و یک تکلیفی هم برای بنده معلوم کنند (خنده نمایندگان) نه واقعاً اگر اینطور است اجازه بدهند بنده هم بروم یک فکری برای خودم بکنم
رئیس- آقای دکتر رادمنش هم که در موضوع نفت سئوالی کرده‌اند اگر آقایان اجازه می‌فرمایند ایشان هم سئوالشان را بکنند که بعد یک جا جواب داده شود (صحیح است)
دکتر رادمنش- چون وقت ضیق است بنده به اختصار می‌پردازم. از چندی به این طرف همه آقایان مطلع هستند که در جراید داخلی و خارجی مفصلاً راجع به نفت شرق و مخصوصاً راجع به نفت ایران نوشته و در جراید داخلی هم خواندیم که آقای دکتر میلسپو برای همین کار دو مستشار از آمریکا استخدام کرده و می‌خواهند راجع به نفت با آقایان مستشاران مشورت کند و یک جریان دوم هم دیده می‌شود و آن مجلسی است که جناب آقای نخست وزیر در این هفته‌های اخیر دارند و از یک عده از آقایان جلساتی تشکیل می‌دهند و مشورت هائی به همان منظور که در روزنامه‌ها نوشته می‌شود می‌کنند و این جلسات هم گویا مربوط به نفت است و امیدوارم که این دو جریان یک جریان باشد و بنده خواستم عرض کنم که بنده و رفقایم با دادن امتیازها به دولت‌های خارجی بطور کلی مخالفیم همانطور که ملت ایران توانست راه آهن را خودش احداث کند بنده یقین دارم که با کمک مردم و سرمایه داخلی ما می‌توانیم تمام منابع ثروت این مملکت را استخراج کنیم و شاید بتوانیم به موضوع بدبختی مردم این مملکت بهبودی بدهیم. اگر فرض کنیم که این مورد استثنائی است من تعجب از عجله‌ای در این قضیه می‌کنیم که چرا ما در یک چنین موقع بحرانی که تمام دنیا در آتش می‌سوزند در این امر اینقدر تسریع می‌کنیم و به عقیده بنده این تسریع به هیچوجه صلاح نیست و مقتضی نیست در چنین موقعی با عجله ما یک اقدامی بکنیم که شاید قرن‌ها در آتیه تأسف آنرا بخوریم. بنابراین از جناب آقای نخست وزیر خواهش می‌کنم آنقدری که اطلاع دارند توضیح بدهند.
نخست وزیر- در جواب سئوالی که آقای طوسی و آقای دکتر رادمنش در موضوع امتیاز جدید نفت فرموده‌اند خاطر محترم آقایان نمایندگان مجلس شورای ملی را مستتار می‌دارد.
در آبان ماه ۱۳۲۲ (اینکه فرمودند عجله می‌کنند ملاحظه می‌فرمائید که عجله‌ای در کار نیست) دو نفر از مدیران شرکت شل از لندن به تهران آمده و پیشنهاداتی دایر به تحصیل امتیاز نفت قسمتی جنوب شرقی ایران به دولت تسلیم داشته و در اسفند ماه همان سال نماینده‌ای نیز از طرف شرکت آمریکائی «استاندارد واکیون» به تهران وارد و نیز برای تحصیل امتیاز در همان ناحیه پیشنهاداتی به دولت دادند ضمناً کمپانی آمریکائی سینکلر نیز اطلاع داد در نظر دارد پیشنهاداتی در این خصوص تسلیم دهد و اخیراً پیشنهاداتی هم از کمپانی مزبور رسیده چون قبل از همه چیز لازم بود پیشنهادها واصله مورد مطالعه قرار گیرد و تقاضای هر یک از آن‌ها معلوم و مشخص گردد و در صورت لزوم طرح متقابله‌ای تهیه گردد کمیسیونی مرکب از اشخاص مطلع تشکیل گردید و شروع به مطالعات لازم نمود و نظر به اینکه اعطای چنین امتیازی ایجاب می‌نمود که موضوع از لحاظ فنی نیز کاملاً مورد دقت قرار گیرد آقایان هورو کریتس که تخصص و سابقه زیادی در امور مربوط به نفت دارند استخدام و اخیراً به تهران وارد شده و با کمیسیونی که در بالا به عرض رسید شروع به کار نموده‌اند.
بطوریکه ملاحظه می‌فرمایند اقداماتی که تاکنون بعمل آمده جنبه مطالعاتی داشته و قبل از اتخاذ هر گونه تصمیم دولت نظر نمایندگان محترم مجلس شورای ملی را جلب خواهد نمود تا با آنچه موافق با مصالح و منافع کشور باشد عمل شود. اینجا آقای طوسی فرمودند سیاست استتار استتاری در کار نیست بنده می‌توانم به آقایان نمایندگان اطمینان بدهم تا موقعی که این دولت سر کار است منافع عالیه این کشور به‌هیچ‌وجه فدای یک مطامع مخصوص داخلی و خارجی نخواهد بود و همکاری با مجلس در اینطور مسائل همه حیاتی منظور نظر اساسی دولت است و هیچوقت بدون جلب نظر مجلس دولت در اینطور کارها اقدامی نخواهد کرد. فرمودند با چه اشخاصی این مذاکرات شده‌است همانطور که عرض کردم این مذاکرات با کمپانی‌های انگلیسی و آمریکائی است و ما در اینطور مسائل عجله را قائل نیستیم ما اطراف کار را درست ملاحظه می‌کنیم و چیزی را که ما خاطر نشان کردیم این است که چهل سال پیش در ۱۹۰۳ تا ۱۹۴۴ چهل سال گذشته‌است و هیچوقت نمی‌توانیم آنطور که در ۱۹۰۳ امتیاز دادیم حالا بدهیم و باید کاملاً اطراف کار مطالعه شود و آنچه راجع به مستشار فرمودند که این‌ها مستشار هستند خیر این‌ها متخصص هستند و آن‌ها را خواسته‌ایم و آمده‌اند چون در هر کاری باید نظر متخصصین جلب شود. این اشخاصی که خواسته شده‌اند در امور نفتی تخصص دارند مستر هور در طبقات الارض و معدن‌شناسی تخصص مخصوصی دارد و این‌ها را برای تخصص در امر نفت برای دو سه ماه از آمریکای شمالی استخدام کرده‌ایم. آقای هور را برای سه ماه و آقای کریتس را برای شش ماه و خیلی منت گذاشته‌اند که دعوت ما را پذیرفته‌اند. آقای رادمنش راجع به مجالسی که در این خصوص تشکیل می‌شود اشاره فرمودند عرض می‌کنم مجالسی نیست که کمیسیون هائی است که با جلب نظر اشخاصی که در این قراردادها تخصص دارند تشکیل می‌شود و آن اشخاص جمع می‌شوند ببینیم آن‌ها چه چیز از ما می‌خواهند ما هنوز برای آن‌ها جوابی تهیه نکرده‌ایم فقط تا حالا مطالب آن‌ها را خواسته‌ایم ببینیم چیست. آقای دکتر رادمنش فرمودند که با هر امتیازی که داده شود مخالف خواهند بود. این یک مسـئله نظری است و مربوط به دولت نیست مربوط به مجلس است هر تصمیمی اتخاذ بکند دولت هم تابع نظریات مجلس است. آقایان اگر بعد از این جواب بنده نظریاتی دارند بفرمایند توضیح داده شود و برای جواب سئوال آقای دکتر مصدق که راجع به آقای میلیسپو و پول فرموده بودند حاضرم.
رئیس- آقای دکتر رادمنش
دکتر رادمنش- بنده همان مطلب نظری که آقای نخست وزیر فرمودند قبول دارم و عرض می‌کنم خوب بود قبلاً با مجلس شورای ملی مذاکره می‌شد و نظر مجلس خواسته می‌شد که آیا مجلس شورای ملی یعنی مجلس چهاردهم موافق با دادن امتیازها به دولت‌های خارجی هست یا نه پس از آنکه جلب نظر مجلس را می‌کردند وارد این مذاکرات می‌شدند ایراد دیگری که دارم این است که بطوریکه آقای نخست وزیر فرمودند تقاضا کنندگان آمریکائی هستند خوب بود متخصصینی که برای این کار دعوت می‌کردند از یک ملت دیگری دعوت می‌کردند.
- تقدیم یک فقره لایحه از طرف آقای معاون وزارت فرهنگ
[۶- تقدیم یک فقره لایحه از طرف آقای معاون وزارت فرهنگ]
رئیس- آقای معاون وزارت فرهنگ لایحه‌ای دارند می‌خواهند تقدیم کنند.
معاون وزارت فرهنگ (آقای وحید) – لایحه‌ای است راجع به ترمیم حقوق پروفسور ابرلین استاد دانشکده پزشکی تقدیم می‌کنیم.
رئیس- به کمیسیون مراجع می‌شود.
- موقع و دستور جلسه آتیه – ختم جلسه
[۷- موقع و دستور جلسه آتیه – ختم جلسه]
رئیس- اجازه می‌فرمائید جلسه را ختم کنیم؟ (صحیح است) جلسه آتی را بعضی از آقایان یکشنبه پیشنهاد کرده‌اند و سه شنبه هم پیشنهاد شده‌است. اکثریت با سه شنبه‌است.
عده‌ای از نمایندگان – خیر یکشنبه
اردلان- بیست روز تعطیل کردیم بس است.
رئیس- حالا که اکثریت برای رأی کافی نیست چطور رأی بگیریم؟
جمعی از نمایندگان- همان یکشنبه را معین بفرمائید.
رئیس- پس جلسه آتیه یکشنبه ۲۲ امرداد سه ساعت پیش از ظهر دستور هم سئوال آقای دکتر مصدق و بقیه این لایحه
[مجلس پنجاه دقیقه بعد از ظهر ختم شد]
رئیس مجلس شورای ملی- محمد صادق طباطبائی