مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ اسفند (حوت) ۱۳۰۱ نشست ۲۴۱
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
جلسه ۲۴۱
صورت مشروح مجلس یوم شنبه نوزدهم حوت ۱۳۰۱ مطابق ۲۲ رجب ۱۳۴۱
مجلس دو ساعت قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید
صورت مجلس یوم پنجشنبه هفدهم حوت را آقای امیر ناصر قرائت نمودند
رئیس- آقای سردار معظم (اجازه)
سردار معظم- در صورت جلسه که خلاصه عرایض بنده نوشته شده است در قسمت اخیر آن یک لفظ (چنانچه) قید شده است که تا اندازه‌ای مقصود بنده را تغییر می‌دهد. بنده عرض کردم در این موقع که ناطقین محترم راجع به کردستان عطف توجه فرمودند البته امیدوارم در آتیه از بذل توجه و مساعدت خودداری نفرمایند
(خوب است اصلاح شود)
رئیس- آقای لسان‌الملک (اجازه)
لسان‌الملک- بنده راجع به دستور عرض دارم.
رئیس- آقای فتح‌الدوله (اجازه)
فتح‌الدوله- بنده در صورت جلسه عرضی ندارم در دستور عرض دارم.
رئیس- نسبت به صورت جلسه ایرادی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس- آقای لسان‌الملک (اجازه)
لسان‌الملک- در بیاناتی که پریروز آقای سردار معظم راجع به عملیات سمیتقو فرمودند خواستم تقاضا کنم اگر ممکن است توضیح دهند که محرکین او که بوده؟
رئیس- شما فرمودید راجع به دستور فرمایشی دارید.
لسان‌الملک- عرض کردم در دستور عرضی ندارم.
رئیس- آقای فتح‌الدوله (اجازه)
فتح‌الدوله- بنده قبل از ورود در دستوری که قبلاً معین شده است عقیده‌ام این است اگر آقایان موافقت فرمایند اعتبارنامه آقای قوام‌السلطنه مطرح شود و بعد از تعیین تکلیف اعتبارنامه ایشان داخل دستور شویم. در اصل موضوع هم اگر جزء دستور شد اجازه فرمائید عرض دارم.
رئیس- نسبت به پیشنهاد آقای فتح‌الدوله مخالفی نیست؟
(گفتند خیر)
رئیس- باید رأی بگیریم- مخالفی هست یا نه. آقای سدیدالملک مخالفند.
سدیدالملک- در جلسه‌ای که بنده مخالف کردم مدرک مخالفت بنده نوشتجات و تلگرافاتی بود که در جراید دیده بودم و بعد که رفتم در شعبه و به دوسیه‌ها مراجعه کردم دیدم موقع قانونی شکایت گذشته است و چون من هم نمی‌توانم از حدود قانون خارج شوم این است که عرضی ندارم.
رئیس- آقای فتح‌الدوله (اجازه)
فتح‌الدوله- عرضی ندارم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- عرضی ندارم.
رئیس- رأی می‌گیریم. آقایانی که نمایندگی آقای قوام السلطنه را از شهر مشهد تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(آقایان نمایندگان به اتفاق قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. راجع به پیشنهاداتی که وزارت مالیه تقدیم و در باب فوریت آن بنا بود امروز مذاکره شود، آقایان اگر اظهاری دارند بفرمایند. مقصود آقای وزیر مالیه از این تقاضای فوریت این بوده که بدون مراجعه به کمیسیون در مجلس مطرح و یک شور شود یا اینکه به کمیسیون ارجاع شده و ضمناً خواهش شود که زودتر در این باب اقداماتی نموده و زودتر راپُرت خود را تقدیم مجلس دارند که تکلیف آن زودتر معین شود.
وزیر مالیه- مقصود از عرایض پریشب بنده این بود که مطابق نظامنامه مجلس شورای ملی به کمیسیون مراجعه شده و راپُرت آن به مجلس آمده و یک شور آن منتشر نشود.
رئیس- چون راجع به بودجه است مطابق نظامنامه باید یک شور در آن بشود و در این صورت تصور نمی‌کنم محتاج به اخذ رأی باشد به کمیسیون ارجاع می‌شود ولی ضمناً تمنا می‌شود راپُرتش را زودتر به مجلس تقدیم دارند. راپُرت کمیسیون بودجه راجع به دربار سلطنتی است.
وزیر مالیه- در خصوص دستور عرض دارم. بودجه دربار سلطنتی که جزء دستور امروز گذارده شده است وزارت مالیه باید اطلاعات کاملتری به عرض مجلس برساند و هنوز آن اطلاعات کامل به دست نیامده است لذا تقاضا می‌کنم از دستور امروز خارج و جزء دستور فردا شود.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام- نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی به دولت حق داده است که لوایح را استرداد کند ولی من محض تذکر عرض می‌کنم آقایان اکثریت حاضر بوده‌اند امروز در این باب با کمال صمیمیت نسبت به بودجه دربار رأی دهند و قصوری از رفقای بنده نبوده است. حالا اگر دولت یک مطلبی به نظرش رسیده است که می‌خواهد تحقیق کند چه عرض کنم.
مخبر- بنده هم تصدیق دارم که دولت البته محق است هر لایحه‌ای که تقدیم مجلس بشود استرداد نماید ولی باید من که مخبر کمیسیون هستم آقای وزیر مالیه را متذکر کنم یک لایحه‌ای که پریروز با حضور خودشان جزء دستور گذارده شده و هیچ مخالفی هم ندارد.
آقای شیخ‌الاسلام از طرف رفقای اکثریت خودشان اظهار فرمودند بنده هم نه به سمت مخبری تنها بلکه نظر به اطلاعی که از افکار رفقای اقلیت دارم عرض می‌کنم که هیچکس با آن مخالف نیست. در این صورت قدری برای بنده تولید اشکال خواهد شد که چرا یک لایحه جزء دستور شود و مجدداً مسترد نمایند. کجای این لایحه گیر دارد نمی‌فهمم.
رئیس‌الوزراء- در این جا سوء تفاهم نشود. بودجه دربار سلطنتی مسترد نمی‌شود چون اطلاعات کاملی در خصوص آن به دست نیامده است به این جهت آقای وزیر مالیه تقاضا کردند که جزء دستور فردا گذارده شود تا اینکه اطلاعات کاملی به دست آورده به عرض مجلس برسانند.
رئیس- بودجه معارف مطرح است. آقای شیخ‌الاسلام در کلیات مخالفند؟
شیخ‌الاسلام- بنده عرایضی دارم که ناچارم به عنوان مخالفت عرض کنم.
رئیس- بفرمائید
شیخ‌الاسلام- بنده اساساً با بودجه معارف کمال موافقت را دارم و فقط تأسفم از این است که در این مملکت تابحال تقریباً و شاید صد دو از عواید به مصرف می‌رسید و خیلی شایقم که حالا اقلاً خمس یا ربع عواید مملکتی خرج معارف شود تا ما بتوانیم به طرف سعادت پیش برویم. چون از جمعیت اکثریت هم هستم ناچارم با لوایح دولت موافقت کنم که از مجلس بگذرد ولی چون هم بودجه تقریباً متعلق به سال گذشته است و هم چند روزی بیشتر به آخر سال باقی نمانده و هم دولتی که این لایحه را تقدیم مجلس نموده است سقوط کرده لذا عرایضی که دارم منم باب تذکر عرض می‌کنم. اولاً اینکه در ابتدای این بودجه در صورت خلاصه نوشته شده است که بودجه اعتباری وزارت معارف به مبلغ ۵۲۳ هزار و ۲۶۳ تومان تصویب شده بود اینطور نیست. مطابق صورت ریزی که در ذیل آن نوشته شده است ۵۷۰ هزار و ۲۶۳ تومان می‌شود و این مبلغ صحیح است زیرا مطابق صورتی که از کمیسیون بودجه به مجلس آمده مبلغ ۵۹۲ هزار و ۲۶۳ تومان تصویب شد ۲۲ هزار تومان آن که راجع به کنترات معلمین خارجه بود از آن کسر شد و بقیه آن ۵۷۰ هزار و ۲۶۳ تومان می‌شود. علی ای حال به عقیده من این مطلب اشتباه شده است که در خلاصه نوشته شده است بودجه اعتباری معارف بر طبق خبر نمره ۱۴ کمیسیون بودجه به مبلغ ۵۲۳ هزار و ۲۶۳ تومان تصویب گردید این قسم نیست و این یک مطلب. مطلب دیگر اینکه یک چهاردیواری در سال گذشته اطراف بودجه‌ها گذاردیم و بعضی وزارتخانه‌ها هم که بودجه آن‌ها از مجلس گذشت مطابق آن چهاردیواری عمل کردند مثل بودجه عدلیه و فواید عامه ولی در این بودجه ۶۵ هزار و ۲۸۵ تومان از آن اعتباری که به وزارت معارف داده شده بود اضافه شده است چون این اضافه برای معارف است بنده هم حرفی ندارم ولی فقط می‌خواهم بفهمم که آیا این ۶۵ هزار و خرده بالا به مصارف سالی که گذشته رسیده است یا خیر. در بودجه منظور شده است که اگر مجلس تصویب نمود بعد تأدیه نمایند؟ این هم یک مطلب. مطلب دیگر این است که در بودجه سال گذشته مبلغ ۱۳۰ هزار تومان برای مدارس ولایات معین شده بود خواستم تذکر بدهم ۱۳۰ هزار دینار هم کسی برای مصارف ولایات نداده. چند سال قبل یکی از دولت‌ها به خیال افتاد که مالیات دهندگان در ولایات تومانی یک عباسی و خرواری یک قران برای مصارف معارف خودشان بدهند. سال گذشته کمیسیون بودجه ترحمی که درباره ولایات نمود این بود که آن تومانی یک عباسی و خرواری یک قران که به جمع دولت هم محسوب نمی‌شد و در ولایات خرج معارف می‌نمودند دولت آنرا جمع نموده و ۱۳۰ هزار تومان برای معارف ولایات تخصیص داده شد و در حقیقت یک ترحم خیالی نسبت به ولایات نمودند و بعضی از آقایان هم تصور می‌نمودند که در حقیقت ۱۳۰ هزار تومان برای ولایات منظور شده است و تقاضا می‌کردند که قدری آنرا اضافه کنند و من خیلی میل داشتم تا اینکه مثل آقای حاج محتشم‌السلطنه وزیر معارف هستند از این اضافه که در این بودجه منظور شده برای ولایات هم یک جزئی منظور می‌داشتند که اسباب امتنان اهالی ولایات بشود. این جا یکی دو مرتبه اسم ولایات برده شد بعضی گفتند بلامرکزیت قائل شده‌اند در صورتی که اینطور نیست کسانی که از ولایات وکیل شده‌اند و در باب نگاهداری ولایات از هر جهت به دولت خود تذکر می‌دهند از نقطه نظر مرکزیت است و در حقیقت از یک کرور بودجه برای معارف ۱۸ هزار تومان فقط برای ولایات منظور داشته‌اند ترتیب خوشی نیست. آقایان تصور می‌فرمایند برای مدارس حومه تهران ۷۲۰۰ تومان بودجه معین کرده‌اند آن وقت برای تمام ولایات هیجده هزار و چهارصد و چهل تومان و به عقیده من این ترتیب صحیح نیست و خیلی امیدوار هستم آقای مستوفی‌الممالک که محبوب همه ایرانیان هستند نسبت به ایالات و ولایات بیش از این کمک بفرمایند که باعث امیدواری عموم اهالی بشود. مطلب دیگری که می‌خواستم عرض کنم این بود که اولاً بنده مخالفت با مدارس اناث ندارم سوء تفاهم نشود. آقایان حاج معین‌التجار و صمصام‌السلطنه و قوام‌الدوله شاید بدانند که تأسیس مدرسه نسوان در اصفهان چقدر موانع داشت و بنده چقدر سعی کردم تا آن موانع را مرتفع و اول مدرسه نسوان که در اصفهان تأسیس شد به ت وسط بنده و سایر رفقایم بود. بنده هیچ مخالفتی با تعلیم و تعلم ندارم و اگر هم با بعضی از معلمین خارجی مخالفت می‌کنم بواسطه چیزهای دیگری است. مثلاً تصور می‌کنم بعضی از معلمین خارجه در تحت فشارهای سیاسی بر ما تحمیل شده‌اند یا چیزی بلد نیستند که به ایرانی‌ها تعلیم بدهند یا اگر هم بلد باشند ممکن است دستور داشته باشند که چیزی به ایرانی‌ها یاد ندهند. پس از ذکر این مقدمه عرض می‌کنم دو نفر از اشخاص معتمد که یقین دارم آقای وزیر معارف هم نهایت اعتماد را به آن‌ها دارند و شاید رفقای مجلسی بنده هم اگر آن‌ها را بشناسند نهایت حسن ظن را به آن‌ها داشته باشند. اخیراً می‌گفتند که ما از بابت مدارس ذکور بهیچوجه نگرانی نداریم و تمام معلمین آن‌ها از فضلاء و علماء و مقدسین و مردمان خوب هستند مگر یکی دو مدرسه که از آن‌ها اظهار نگرانی می‌کردند ولی نسبت به مدارس اناث تنظیمات صحیحی مخصوصاً از بعضی حیثیات ندارند و در این جا سوای دارالمعلمات یک فقره هم بیست و چهار هزار تومان برای مدارس متوسطه اناث منظور داشته‌اند و این مبلغ هنگفتی می‌شود البته اهمیت مدارس اناث بیش از مدارس ذکور است چنانچه این حدیث می‌گوید: الجنه تحت اقدام الامهات مادر می‌تواند اولاد را به بهشت بفرستد یا به جهنم و البته اهمیت مدارس اناث خیلی زیاد و باید مراقبت تامی در خصوص آن‌ها بشود. و من مخصوصاً از آقای وزیر معارف و هیئت دولت تقاضا می‌کنم که توجه مخصوص نسبت به مدارس اناث بفرمایند و این پولی که داده می‌شود به ضرر ایران خرج نشود البته تصدیق می‌فرمایند که اگر این مدارس نباشد بهتر است از اینکه باشد و بد باشد. مطلب دیگر هم که مدت‌ها است می‌خواهم عرض کنم این است که یک الفاظی را که ما نمی‌فهمیم در لوایح می‌نویسند و حال آنکه من هر کدام را تحقیق کرده‌ام لفظ فارسی هم دارد مثلاً انستیتو پاستور بنده نمی دانم چیست یا لابراتوار که بنده نمی دانم چیست. بنده انصاف می‌خواهم. من که از موافقین دولت هستم و باید به این لایحه رأی بدهم اگر پس از رأی دادن از مجلس که خارج شدم کسی از من سئوال کرد این مبلغی را که برای انستیتو پاستور رأی داده‌اید آیا این انستیتو پاستور چیست؟ مهمانخانه است؟ قهوه خانه است؟ اصطبل است؟ چه چیز است، بنده نمی دانم چه جواب بدهم. این است که تقاضا می‌کنم در لوایح یک الفاظی ننویسند که بنده و امثال بنده که زبان خارجه را نمی دانیم نفهمیم چه ضرورت دارد که از الفاظ خارجه می‌نویسند. این هم یک مطلب بود که خواستم عرض کنم. مطلب دیگر هم هست که بنده شرط کرده‌ام هر وقت موقع به دستم بیاید یک یادی از برادران جنوبی خودم بکنم. آقای معاون وزارت فواید عامه مدتی قبل فرمودند در جزایر و بنادر غیر از حمّال‌ها و ماهیگیرها کسی دیگر نیست من خیلی متأسّف شدم از این مسئله و موقع هم به دستم نیامد که به ایشان عرض کنم که اگر این ماهیگیرها و حمّال‌ها نباشند از کجا پوی می‌آورند که ماهی پانصد تومان ششصد تومان به اشخاص بدهند. به هر جهت بنده هر چه در این بودجه نگاه کردم اسمی از بوشهر ندیدم. باز در بودجه وزارت داخله اسمی از دو سه جزیره برده شده بود ولی در این بودجه از آن‌ها هم اسمی برده نشده در صورتی که آنطور که آقای معاون وزارت فواید عامه فرمودند که فقط حمّال‌ها و ماهیگیرها آن جا هستند اینطور نیست. اهالی آن جا مردمان چیز فهمی هستند و مخصوصاً باز تذکر می‌دهم که خوب است آقای رئیس‌الوزراء نسبت به بنادر توجه مخصوص بفرمایند که اهالی آن جا از حیث معارف و نایب‌الحکومه و غیره آسوده باشند. و البته اشخاصی که اطلاع دارند می دانند در آن جا اشخاص محترم و چیز فهمی هستند که اگر مدارس در آن جا تأسیس شود خیلی زودتر ترقی خواهند کرد.
رئیس- باید تصدیق کرد که آقای شیخ‌الاسلام هیچ مقصودی از انستیتو پاستور نداشتند و شاید از حالت پاستور اطلاع ندارند. پاستور یکی از اشخاصی است که نسبت به عموم نوع بشر خدمات شایان نموده و از خدمتگزاران بزرگ نوع بشر بشمار می‌رود و اسم ایشان شهره آفاق است و بنده تعجب دارم که آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی چطور اسم ایشان را نشنیده‌اند و قطع دارم اگر شنیده بودند انستیتو پاستور را تشبیه به قهوه خانه و مهمانخانه نمی‌کردند.
وزیر معارف- آقای شیخ‌الاسلام راجع به بودجه اظهار فرمودند که این بودجه در کابینه سابق پیشنهاد شده و ا گر ایشان اظهار بفرمایند که راجع به کابینه سابق است اینطور نیست. این بودجه در کابینه آقای مشیرالدوله به مجلس پیشنهاد شده و مکرر در کمیسیون هم همین مسئله مذاکره شد و بعد از کابینه ایشان در کابینه گذشته هم بعضی مذاکرات راجع به این بودجه به عمل آمد و نظریات این کابینه هم با این بودجه موافق است و در موقعی که بحران پیش آمد بعضی از جزئیات این بودجه تغییر کرد که آن‌ها را در ضمن شور در مواد به عرض مجلس خواهم رسانید. این بودجه فقط بودجه دولت سابق نیست دولت حاضر هم با این بودجه مساعد و موافق است و در واقع این بودجه عملاً گذشته است زیرا چند روزی به آخر سال باقی نمانده و این بودجه در حقیقت کار خود را کرده است اصل بودجه وزارت معارف در سال تخاقوی ئیل به تصویب دولت وقت رسیده و به موقع عمل گذارده شده بود و در اول سال حاضر هم که بودجه را به مجلس تقدیم کردیم و به قول آقای شیخ‌الاسلام یک چهاردیواری ساخته و بنا شد از آن چهاردیواری خارج نشود حالا هم قصدم این نیست که در دادن اعتبارات مجلس مداقه کامل بعمل نیاورده ولی در آن موقع برای رفع حوائج معارف یک مبلغی اعتبار داده شد که در حدود آن مبلغ بودجه معارف را ترتیب دهند و بعد در موقع عمل دیده شد که آن مبلغ برای اعضاء اداره معارف و مدارس کفاف نمی‌دهد این بود که خود وزیر معارف وقت با کمال مضایقه و تنگی خواست بودجه وزارتخانه را در حدود پنجاه و پنج هزار تومان که مجلس تصویب کرده بود تهیه نماید ولی متأسفانه نتوانست در آن حدود بودجه تهیه نماید این بود که در حدود شصت و دو هزار تومان بودجه تهیه و تقدیم مجلس شد بعد مطابق لوایحی که به مجلس تقدیم شد معلوم گردید که آن ۶۲ هزار تومان کفایت مخارج حاضر وزارت معارف را نمی‌کند این بود که بعد از سقوط کابینه سابق و تعیین کابینه جدید باز مراجعه به بودجه‌ها شد و قضاوت‌ها رعایت و ملحوظ شد که به عرض مجلس رسید و به کمیسیون رجوع کردند و کمیسیون مدت‌ها مشغول دقت نظر بود تا اینکه به جائی منتهی شد و بعد بواسطه بحرانی که پیش آمد در دو سه قلم از بودجه باقی مانده تغییرات جزئی داده شد و به طبع رسید. در کابینه حاضر چون دولت ملاحظه نمود که به طبع رسیده تقاضا کرد چون چیزی به آخر سال نمانده و ادارات و معلمین مدارس تمام نگران این کارند این بودجه به تصویب مجلس برسد و از این نگرانی خلاص شوند و بودجه که از کمیسیون گذشته بیاید به مجلس و تفاوت این بودجه نسبت به سال سابق از همین جهت است که عرض کردم. اینکه آقای شیخ‌الاسلام فرمودند که این بودجه عمل شده یا اینکه حالا نمی‌خواهد بعد از تصویب مجلس به موقع عمل گذارد شود. بنده خدمتشان عرض می‌کنم که عمل شده است اگر چه متأسفانه حقوق ادارات و مدارس دولتی از ذکور و اناث چند ماه است عقب افتاده و پرداخت نشده است به جهت اینکه به فرض دو سه ماه از سال بیشتر نداده‌اند و بعد هم توقیف نموده‌اند که باید بعد داده شود. و در آن اول سال هم چون مذاکره بودجه به همین ترتیب بود بطوری که پیشنهاد شده به موقع عمل گذاشته شده بود چون بودجه را وقتی خودم در کمیسیون بودم و در تحت مذاکره آورده بودیم و تقریباً همین طور بود که تقدیم شده و به این اطمینان که نمایندگان محترم هم موافقت خواهند کرد که بودجه به همان ترتیبی که از کمیسیون گذشته تصویب شود عمل را هم در تحت همان رژیم قرار دهیم. گرچه آنچه هم از کمیسیون گذشته بود اسباب این شد که عده از اجزاء ادارات خارج شده بیکار بمانند. آقای شیخ‌الاسلام هم در باب ولایات بعضی فرمایشات فرمودند که اسباب تأسف من شد برای این که هم آقایان نمایندگان آنجا تشریف دارند و هم اینگونه مسائل در روزنامجات نوشته می‌شود و جاهای دیگر خوانده می‌شود و این در ولایات حسن اثر نداده چرا؟ برای اینکه دولت چنان نیست که در فکر ولایات نباشد و این که فرمودند ۱۸ هزار تومان فقط به ولایات داده می‌شود خطا است. بودجه ولایات یکصد و چهل و هشت هزار تومان است و تمام این بودجه ولایات هم جزء به جزء برای همه حاضر فرستاده شده و بعضی از نمایندگان محترم هم که بودجه را خواستند به آن‌ها هم تقدیم شد و این هم پولی نیست که به دست وزیر معارف برسد که بنده خواسته باشم اشتباه کاری کنم. این پولی است که وزارت مالیه می‌دهد و وزارت معارف به مصرف می رساند و در همه جا هم اداره معارف هست و این مبلغ به خرج می‌رسد. البته مقداری هم متمولین محل مختلفه کمک می‌کنند که مزید بر بودجه دولتی می‌شود و به مصرف معارف می‌رسد. بنده چند روز قبل هم عرض کردم که البته یکصد و چهل و هشت هزار تومان که دولت می‌دهد برای این مملکت به این وسیعی کم است مخصوصاً وقتی که تمام افراد کلیه قراء و قصبات آن جا هم الحمدالله آرزوی علم می‌کنند و تقاضای مدرسه دارند ولی البته بقدر مقدور کم کم باید پیش رفت. این است که سال آتیه بنده با موافقت نظر وزیر مالیه از رؤسای جدید مالیه که آمده‌اند خواهش کرده‌ام که مبلغی بر این یکصد و چهل و هشت هزار تومان علاوه شود که برای بعضی جاها که متصل تقاضا می‌کنند و از آن جاها نوشتجات می‌رسد مدارس را بسط و انتشار دهیم تا انشاءالله الرحمن به این مقصود مقدس که در نظر است کاملاً رفتار شود و گمان می‌کنم که در نظر دولت حاضر مرکز با ولایات هیچ فرقی ندارد و اهالی ولایات باید این را بدانند که ما اگر چه در تهران هستیم خود اشخاصی هم که در ادارات ولایات مستخدم اند از اهل تهران هم هستند و در تهران هم علاقه دارند نمی‌خواهند که تمام ولایات و اهالی مملکت کمک حال معین و مساوی باشند. این است که ولایات ولو دوردست هم باشند در برادری و نزدیکی و از حیث مصالح عمومی با مرکز هیچ فرقی ندارند و البته اگر نواقصی در اطراف هست باید رفعت شود و انشاءالله به تدریج رفع خواهد شد. اما مسئله بنادر که فرمودند عرض می‌کنم در بنادر هم مدرسه داریم و به مصرف آن جا هم می‌رسد خاصه بندر بوشهر و همچنین سایر بنادر و واقعاً سیاست دولت (و مسئله درهای باز) مملکت انجام مسائلی است در سیاست کشور اتفاق می‌افتد از همان درب‌های بنادر جنوبی ما است و دولت نمی‌تواند به اهمیت آن جا قائل نشود و آنچه همت است در ترقی آن جا مصروف ندارد. در خصوص مدارس نسوان هم که آقا فرمودند صحیح است و بنده هم با ایشان همعقیده هستم و باید همه کس کمال دقت را در باب مصالح مدارس نسوان بکند. آقایان گمان نکنند که می‌گویم مدارس نسوان خوب نیست ولی بنده عرض می‌کنم که باید کمال دقت را کرد که مدارس نسوان از حیث اخلاق و تربیت و تعلیمات امتیاز داشته باشد و این مسئله را هم دولت کاملاً در نظر دارد و خود ما هم یک کمیسیونی در وزارت معارف برای این مسئله تشکیل داده‌ایم و از چندی به این طرف مشغول اقدام هستیم که اگر نواقصی در مدارس اناث باشد رفع گردد. در موضوع معلمین خارجه عرض می‌نمایم آن هائی را که بنده از پیشترها می‌شناسم (چون خود بنده هم در مدرسه درس خوانده‌ام و از آنوقت تاکنون معلمینی را که نزدشان تحصیل کرده‌ام) هیچگاه یاد ندارم که بر خلاف وظیفه رفتار نموده باشند و حقیقتاً این‌ها چه در زمان سابق و چه حالیه تماماً اشخاصی هستند مراقب کار و وظیفه شناسی. معلمین جدید هم مخصوصاً چند نفری را که آقای نصرت‌الدوله انتخاب فرمودند و اجیر کردند باید تمجید و تصدیق کرد که تماماً به وظیفه خود عمل می‌کنند. انستیتو پاستوری هم که آقا فرمودند اگر چه حضرت رئیس مجلس توضیح دادند ولکن اینکه اعتراض کردند که چرا برای این‌ها اسم دیگری گذارده نشده بنده عرض می‌کنم برای این است که اولاً: پاستور اسم خاص و نام یکی از بزرگ ترین علمای فن طب بوده که بزرگی او در همه عالم معروف است حتی در چندی قبل جشن بزرگی برای او گرفتند و تمام ملل هم شرکت کردند از ما هم توقع شرکت نمودند و ما هم در آن جشن شریک شدیم تا بدانند که از حوزه بشریت خارج نیستیم. پس اسم او را نمی‌توانیم ترجمه نمائیم و تغییر دهیم. اما راجع به انستیتو که سابقه این کلمه است و لابراتوار اسامی و لغاتی هستند مثل فیزیک و شیمی و تلگراف و تلفن که مصطلح هستند و نمی‌شود از آن‌ها صرفنظر کرد. مطلب دیگر اینکه امیدوارم آنچه آقای مدرس نسبت به بنده فرمودند کلاً نفرمایند و این بودجه معارف را که به فرمایش آقای شیخ‌الاسلام نسبتاً قلبی است و برای مملکت به این عظمت حکم ضرورت دارد بزودی از مجلس شورای ملی بگذرد و رفع نگرانی آقایان شده بلکه باعث امنیت گردد و انشاءالله همت بفرمایند این بودجه را تدریجاً زیاد کنند برای اینکه این بودجه کفایت معارف این مملکت را نمی‌نماید.
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- اولاً که بنده با بودجه معارف کاملاً موافقم و خوشوقت می‌شدم که دولت ما می‌توانست کرور کرور خرج معارف این مملکت نماید. خرج معارف نه صرف اشخاصی که پشت میز می‌نشینند و مفت می‌گیرند و هیچ فایده‌ای برای معارف ندارند بنده شخصاً با این معارف خیلی موافقم و بسیار علاقمند و شایقم که این بودجه را بر سایر وزارتخانه‌های مملکت ترجیح دهیم و در توسعه آن بکوشیم. ولی در این بودجه وقتی نگاه کردم عمده این پولی که گرفته می‌شود صرف اشخاصی می‌شود که هیچ فایده‌ای برای مملکت ندارند. از طرف دیگر گاهی می‌شود اشخاصی را یک حقوقی از دولت به آن‌ها بدهند که بروند به ولایات برای نشر معارف در صورتی که غالب آن‌ها برای تخریب معارف کار می‌کنند و از دولت می‌گیرند و بعلاوه از دخلی که در ولایات می‌برند داخل در کاری می‌شوند که بهیچوجه وظیفه آن‌ها نیست و ابداً سعی در پیشرفت معارف نکرده و نمی‌کنند. بنده خودم در سه سال قبل از این نظر دارم که مأمورینی که به کرمان رفته بودند هیچکدام از آن‌ها قدمی برای این مملکت برنداشتند و فقط نقطه نظر آن‌ها داخل شدن در کارهایی بود که بکلی معارف را از بین برد و سکته عمده به معارف وارد آورد و این بود که معارف آن جا رو به ترقی و پیشرفت نرفت. و یک قسمت مخالفتی که بنده دارم این است که این مبلغی که به تصویب می‌رسد شاید واقعاً در مقابلش خرج مصارف مدارس تهران و حومه تهران می‌شود و برای معارف ایالات و ولایات یک مبلغ قلیلی تخصیص داده شده. در صورتی که دولت می‌بایست سعی کند که در ایالات ولایات بیشتر معارف پیش برود تا در تهران زیرا در تهران اشخاصی هستند که نسبتاً صاحب ثروت هستند و می‌توانند اطفال خود را به خارجه بفرستند یا به هر وسیله باشد برای اطفال خود تهیه معلم نمایند. لکن در ولایات و ایالات اشخاص بی بضاعت و فقیر بیشتر است تا اشخاص غنی و اشخاصی که می‌توانند اطفال خودشان را با پول خودشان به تحصیل وادارند و یا بخودی خود ترتیب مدارس دهند. مخارج مدارس تهران و اطراف آن مطابق این بودجه بیست و هفت هزار و سیصد و چهل و نه تومان است و یکصد و چهل و هشت هزار تومان تخصیص به ولایات داده شده. از بودجه‌ای که ششصد و سی هزار تومان است اقلاً خوب بود ثلث یا نصف آنرا به ولایات تخصیص بدهند نه اینکه به تمام ولایات ایران یکصد و چهل و هشت هزار تومان تخصیص دهند و از مابقی که چهارصد و هشتاد و دو هزار تومان است دویست و هفتاد و سه هزار تومان برای مدارس تهران و تا اطراف آن و بقیه را برای پشت میزنشینان وزارتخانه خرج کنند. علت دیگر مخالفت بنده این است که این بودجه از حدود اعتبار چهاردیواری که تصویب و معین شد زیادتر شده است و این زیادی هم برای بسط و تکثیر مدارس و ترویج معارف نیست بلکه یک مبلغ عمده آن برای وزارتخانه است خرج وزارتخانه در حدود اعتبار پنجاه و پنج هزار تومان تصویب شده بود و در این بودجه هفتاد و دو هزار و پانصد و نود تومان معین شده در صورتی که ممکن بود وزارتخانه به همان بودجه اعتباری تصویب کند و این مبلغ را خرج معارف و مدارس کنند و هکذا سایر مخارج مثلاً اعانه مدارس ملی در آن لایحه تقریباً هشت هزار و یکصد و شصت تومان بوده که به بعضی مدارس می داده. در کمیسیون بودجه به طوری که بنده شنیده‌ام چهارده هزار تومان قرار دادهاند که به کلیه مدارس ملی توزیع کنند ولی مدارس ملی باز همان مبلغ هشت هزار و یکصد و کسری را می‌برند و مابقی اش را تخصیص به مدارس دولتی دادهاند. در صورتی که باید تمام این مبالغ بالسویه توزیع شود. در هر حال بنده عقیده دارم که در این جا اولاً: بودجه مدارس را جلو بیندازیم و آن بودجه مدارس ملی را بگذرانیم ولی بودجه ادارات وزارتی و مدارس ایالات و ولایات برگردد به کمیسیون بودجه و در آن نظری شده تعدیلی به عمل آمده بعد به مجلس بیاید و بطور خوشی بگذرد تا معارف مملکت مرتب و منظم شود. ن بالاخره بنده عقیده دارم که این بودجه تجزیه شده ما نسبت به مدارس تهران رأی بدهیم و سایر آن‌ها برگردد به کمیسیون و تجدید نظر شود و رأی بدهیم.
مخبر- بنده لازم می دانم که خاطر آقایان را متذکر کنم که ده پانزده روز دیگر به آخر سال باقی نمانده و کلیه این مخارجی که در این بودجه ذکر شده راجع به سالی است که گذشته است. بنده هم همانطور که آقای وزیر معارف فرمودند عقیده دارم که معارف ولایات باید توسعه داده شود و همه آقایان هم با دولت در این خصوص موافقند. ولی عقیده من این است که برای بودجه سنه آتیه هر نظری آقایان دارند پیشنهاد بفرمایند و برود به کمیسیون و از طرف دولت هم اقدام شود. لکن عجالتاً عرض می‌کنم برای امسال که چند روز بیشتر باقی نمانده تصور می‌کنم از این مذاکرات جز اینکه وقت مجلس را تلف کنیم نتیجه دیگری نمی‌بریم. سال تمام شد و باید این بودجه‌ها حتماً تصویب شود حتی اینکه بنده از بعضی آقایان هم تقاضا کردم که در تصویب این بودجه راهی اتخاذ فرمایند که خیلی سریع تر باشد مثلاً مواد را بگذارند و در اقلام رأی بدهند. این بودجه همانطور که آقای وزیر معارف فرمودند در عمل است و طوری نیست که بشود چیزی را نقض یا رد کرد. تأسیسات جدیده در این بودجه نیست که بشود تجزیه و خارج کرد همچنانکه از سایر لوایح خارج کردیم باید راهی را در نظر گرفت که به تصویب برسد.
(بعضی گفتند مذاکرات کافی است و معدودی گفتند کافی نیست)
رئیس- آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- معلوم می‌شود کافی است. رأی می‌گیریم به شور در مواد. آقایانی که در شور در مواد را تصویب می‌نمایند قیام فرمایند
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول مطرح است. آقای امیر ناصر به شرح زیر قرائت نمودند:
۱- وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه (سالیانه) ۹ هزار تومان
رئیس- آقای پور رضا در چه مخالفید؟
پور رضا- بنده در ماده اول عرض ندارم در ماده (۲۶) و (۲۸) عرض دارم.
رئیس- آقای شیخ‌الرئیس چطور؟
شیخ‌الرئیس- بنده در کلیات مخالف بودم بواسطه عدم تناسب بودجه ولایات ولی در مواد موافقم.
رئیس- پس در ماده اول مخالفی نیست. رأی می‌گیریم. آقایانی که ماده اول را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم (به شرح آتی قرائت شد)
۲- مدیر کل سالیانه سه هزار تومان
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- بنده در این کلمه فوق العاده عرض دارم: به عقیده بنده این کلمه فوق العاده معنی ندارد زیرا این فوق العاده برای شخص است یا مقام است که فوق العاده یعنی چه در هر مقامی هر کسی می‌نشیند خواه بزرگ باشد خواه کوچک باید آن حقوق را ببرد. اگر هم برای شأن ایشان این فوق العاده داده می‌شود که این را هم بنده نمی دانم چه صورتی دارد که در بودجه ملاحظه ذی شأن اشخاص را بنماید و بالاخره بنده با این سی تومان حقوق فوق العاده مخالفم و عقیده دارم مدیر کل به همان حقوقی که در قانون استخدام برای او معین شده قناعت نماید و این فوق العاده داده نشود.
وزیر معارف- علت اینکه این جا کمیسیون بطوری فوق العاده نوشته این است که وزارت معارف بطوری که آقایان اعضاء کمیسیون هم مستحضرند از بودجه خودش برای مدیر کل معارف که مقام معاونین سایر وزارتخانه‌ها را دارد همان حقوقی را که برای سایر معاونین منظور شده است خواسته بود. ولی در بودجه‌ای که در سابق پیشنهاد کرده بود بواسطه همان کسری که در بودجه اعتباری منظور شده بود و کمی اعتبار بودجه حقوق مدیر کل را دویست تومان منظور کرده بودند. و البته یک وزارتخانه یک مدیر کل دارد و کار معاون و مدیر کل هر دو را می‌کند و معاون اداری و پارلمانی اش منحصر به او است این مبلغ کم بود و وزیر معارف نمی‌توانست قبول کند که حقوق مدیر کل وزارت معارف کمتر از سایر مدیران و معاونین باشد این بود که بالاخره بعد از مذاکرات قرار شد که به قدر دویست و پنجاه تومان به مدیر کل وزارت معارف حقوقی داده شود تا چندان کمتر از سایرین نباشد و بنده به ملاحظه کمی بودجه قبول کردم و این مبلغ را وقتی نسبت به قانون استخدام ملاحظه بفرمائید خیلی کمتر خواهد بود از مقدار و مبلغی که معین کرده‌اند و بالاخره پیشنهاد بنده ۲۵۰ تومان بود. منتهی در کمیسیون بودجه ۲۲۰ تومان حقوق و ۳۰ تومان بطور فوق العاده قرار داده شد پس باید به هر معاونی دویست و پنجاه تومان حقوق داده شود از این جهت این سه هزار تومانی که در این جا ذکر کرده‌اند صحیح است و درست نوشته شده.
رئیس- آقایان مذاکرات را کافی می دانند؟
(جمعی گفتند کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده دوم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده سوم (به مضمون ذیل قرائت شد)
۳- کابینه سالیانه ده هزار و ششصد و هشتاد تومان.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام- عرضی ندارم.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده مقدمتاً در کلیات اجازه خواسته بودم و در ماده اول می‌خواستم صحبت کنم که اجازه به بنده ندادند.
رئیس- اسمتان بین موافق و مخالف نوشته شده بود و معلوم نبود که جزو کدام یک است.
آقا سید فاضل- فرضاً که معلوم بود باز نوبت به بنده نمی‌رسید. بنده عرض می‌کنم اولاً باید فهمید و در نظر گفت که میزان اداره و دایره و شعبه در وزارتخانه‌ها چیست؟ یک وقتی این است که تشکیل اداره و دایره و شعبه از روی احتیاجات است به این معنی که کارها طوری است که مجبوریم یک اداره و چند دایره و شعبه داشته باشیم یک وقت این است که اینطور نیست و از این نقطه نظر است که یک عده اشخاص باید دارای مشاغلی باشند و از روی مشاغل و شئون اسم بعضی را اداره و بعضی را دایره و برخی را شعبه می‌گذارند. بعد از این مقدمه می‌خواهم عرض کنم بدیهی است که نمی‌شود ادارات و دوائر و شعب وزارت معارف را با سایر وزارتخانه‌ها مثلاً با وزارت مالیه مقایسه کرد گرچه بنده اهل اداره نیستم ولی اینقدرها اطلاع دارم که مراجعات وزارت مالیه طرف مقایسه با وزارت معارف نیست مثلاً در آن جا ماهی هفت هشت هزار مراسله وارد و صادر می‌شود در صورتی که در وزارت معارف شاید از دویست الی دویست و پنجاه در هر ماه تجاوز نکند. پس این دلیل موجه نیست که چون ما در وزارت مالیه مدیر کل داریم در این جا هم مدیر کل با همان حقوق داشته باشیم. یک مطلب دیگری هم که بنده می‌خواستم عرض کنم این است که دولت باید معین کند چند دایره در تحت اداره و هم چنین چند شعبه در تحت یک دایره باید باشد و در این جا کاری که از خصائص شعبه است به یک دایره که از حیث مقام از شعبه بالاتر است واگذار کرده است از این جهت بنده مخالفم که اداره کابینه اداره باشد و معتقدم که باید یک شعبه باشد و همینطور برای اینکه یک اداره درست کرده باشند و دایره پرسنل و ضبط را در تحت یک اداره تشکیل دادهاند. در صورتی که ضبط هیچوقت حقّاً جزء دایره محسوب نمی‌شود و فقط یک شعبه است برای اینکه یک ثباتی می‌خواهد که ثبت و ضبط کند و باید این دو شعبه در یک دایره به جای اداره تنظیم شود و عقیده‌ام این است که این بیست و هشت هزار تومان را ما باید صرفه جوئی کنیم و صرف معارف و مدارس بنمائیم و کاری کنیم که مدرسه زیاد بشود و اگر حقیقتاً من می‌دیدم که اسباب جمع است و دولت می‌تواند موفق شود شدیداً علاقه دارم که تعلیمات در مملکت اجباری باشد. علیهذا عرض می‌کنم نباید این قبیل پول‌ها در مقدمات خرج شود زیرا همه این‌ها از دایره و کابینه و ضبط و پرسنل مقدمه هستند و ما باید در ذی المقدمه که توسعه معارف و تأسیس مدارس باشد نهایت سعی را بنمائیم. در ایالات و ولایات و شهرها و قصبات مدرسه تأسیس کنیم و عقیده دارم که این ادارات مقدماتی باید بسیار کوچک باشد تا رفع نواقص شده و مقصود حقیقی که نشر و ترویج معارف حاصل شود و دایره کابینه درست کردن را غلط می دانم فقط معتقدم یک شخصی باید باشد که متصدی تحریرات شود. همینطور سایر ادارات و دوائر از قبیل ضبط و پرسنل و غیره همه را زیاد می دانم و یک مخارج زیادی صرف تشکیل و تأسیس این دوائر نمودن بنده خارج از فلسفه حس علاقمندی به معارف فقط ایجاب می‌کند که تا می‌توانیم مدرسه زیاد کنیم نه اینکه هی ادارات و دوائر زیاد به عنوان کابینه و ضبط و پرسنل و غیره درست کنیم. مگر اینکه معتقد شویم که یک اشخاصی باید پشت میز نشسته و امرار معاش نمایند این نظر هم باشد خوب از طریق دیگر آقایان این نظر را اعمال کنند. زیرا مجلس ابواب دیگری برای اعاشه مردم از قبیل شهریه و مستمری و حقوق تقاعدی مفتوح کرده و ممکن است از این راه آن‌ها را خوشنود و راضی کنند واِلا اگر نظر اصلی علاقمندی به معارف است مقتضی است که این دوائر را کمتر نموده و یا مبدل به شعبه نمایند و در عوض این پنج شش هزار تومان را صرف توسعه معارف و خرج مدارس نمایند.
وزیر معارف- بنده خیلی متأسفم که وقت حرف زدن همه موافق و حامی معارف هستند ولی در موقع عمل و خرج منکر معارف بوده و ریشه اصلی را می‌خواهیم بکنیم. ما باید اینقدر بدانیم که وقتی می‌خواهیم یک اداره معارفی ترتیب بدهیم ناچار آن اداره یک هیئت عامله لازم دارد که در مرکز حفظ معارف را بنماید. شما که از اول می‌خواهید وزارت معارف تان دون تر و پست تر از سایر وزارت خانه‌ها نباشد چگونه توقع دارید در سیار جاها یک معارف مرتبی داشته و مدارس را توسعه و نشر بدهید اگر چه آقایان مذاکرات را کافی دانستند و تقاضا کردند دیگر مذاکره نشود تا زودتر به مقصود برسیم ولی متأسفانه می‌بینیم باز در مذاکرات اطناب و بسط می‌شود برای اینکه دیرتر به مقصود برسیم. اگر آقایان به قانونی که از مجلس راجع به معارف گذشته بود ملاحظه می‌فرمودند این اشکال را نمی‌کردند. ادارات و تشکیلاتی که فعلاً در وزارت معارف تشکیل و دائر شده مطابق همان قانون معارفی است که از مجلس گذشته و ما هم بر خلاف قانونی که از مجلس گذشته نمی‌توانستیم رفتار کنیم و مجبور بودیم مطابق قانون تشکیلات بدهیم وزارت معارف باز نظر به صرفه جوئی برای اینکه کمتر خرج شود دو اداره تعلیمات و معارف را یکی کرده و این دو اداره فعلاً در تحت یک اداره مشغول انجام وظایف است و تمام این صورتی که در مجلس رسیده خود آقای آقا سید فاضل هم این‌ها را در کمیسیون تصویب فرموده‌اند. حالا نمی دانم به چه نظر تجدید مذاکره می‌فرمایند زیرا این‌ها تمام تشکیلات قانونی است که از مجلس گذشته و مادام که قانون جدیدی او را نقض نکرده است ما نمی‌توانیم حقّاً برخلاف آن رفتار کنیم.
رئیس- آقایانی که ماده سوم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. آقای زنجانی پیشنهادی کرده‌اند قرائت می‌شود. (به شرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم باقی مواد این بودجه را کلیتاً یک دفعه برای این یک سال تصویب نموده مذاکره در مواد را علیحده متروک دارند.
رئیس- باید عرض کنم که این پیشنهاد برخلاف نظامنامه است.
مدرس- بگذارید توضیحشان را بدهند.
رئیس- آقای زنجانی (اجازه)
آقا شیخ ابراهیم زنجانی- بنده در اول جلسه اجازه خواسته بودم که این مطلب را توضیح بدهم حالا عرض می‌کنم. ما باید یک ترتیب اساسی اتخاذ کنیم حالا از آن چهاردیوار که منظور نظر آقایان است تجاوز کرده‌ایم هر چه هست تا حال که آخر سال است به آن ترتیب عمل شده و این چند روزه که از سال باقی است دیگر قابل تغییر نیست و مثلاً ملاحظه بفرمائید یک مدرسه ترتیب داده و معلمی آورده‌اند تا امروز هم فلان قدر حقوق به او دادهاند و او هم تاکنون درس داده و اگر فرضاً ما امروز او را رد بکنیم آیا آنچه را تاکنون به او دادهاند از او مسترد خواهند داشت؟! او تاکنون درس خودش را داده و حقوقی هم که در ازای آن برایش معین شده بود دریافت نموده است آیا دیگر ممکن است چیز گرفته را از او مسترد داشت و اگر فرضاً چند ماه هم به او حقوق نداده‌اند آن جزو قرض دولت مانده و باید به او بدهند و او را هم نمی‌توان تغییر داد. پس برای این چند روزه به آخر سال باقی مانده نمی‌توان بودجه را تغییر داد و چیزی هم که گذشته مذاکره لازم ندارد و آقایان هر نظری دارند باید برای تشکیلات و بودجه سال جدید اظهار فرمایند اما یک چیز دیگری که می‌خواستم عرض کنم در آن مطلبی بود که آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی راجع به مدرسه نسوان اظهار کردند بنده خودم چندی سال در امتحان آن‌ها حاضر بودم و می‌دیدم اشخاص صحیح را برای اداره کردن مدرسه نسوان معین کرده‌اند از این جهت دوست ندارم این قبیل حرف‌ها در مجلس زده شود. غرض این است بنده دیگر مذاکره در اطراف این بودجه را بکلی بی نتیجه می دانم و هر چه اظهار و ایراد شود فایده ندارد. زیرا سال گذشته برای این دوازده روز هم مناسب نیست حرفی زده شود. فقط اگر بعضی از آقایان نگرانی دارند ممکن است تفتیش کنند مثلاً در این جا نوشته شده: پنج منشی و اگر احتمال می‌دهند چهار منشی بوده ممکن است تفتیش کنند نه اینکه رأی ندهند و هر چه مذاکره بشود اسباب معطلی وقت مجلس خواهد بود ولی بطوری که عرض کردم هر چه نظر و تفکر دارند خوب است برای سال آتیه بکار برند.
وزیر معارف- برای تأیید کردن مذاکره آقای زنجانی فرمودند اگر بعضی آقایان می‌خواهند تفتیش کنند عرض می‌کنم که دکتر میلیسپو مستشار مالیه خودش بهترین تفتیش‌ها است زیرا صورت حقوق هر کس را به اسم خودش می‌نویسد و محلی که خالی باشد حقوق آن محل نخواهد پرداخت و دیگر حاجت به تفتیش نیست.
آقا سید یعقوب- آقای رئیس تذکر دادند که این پیشنهاد آقای زنجانی برخلاف نظامنامه است و نباید برخلاف نظامنامه رفتار شود.
رئیس- در این پیشنهاد نمی‌شود رأی گرفت زیرا برخلاف نظامنامه است. ماده چهارم مطرح است. (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۴- اداره تفتیش سالیانه چهارده هزار و چهار صد و سی و نه تومان و شش قران
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده از فرمایش آقای وزیر معارف چیزی ملتفت نشدم و اینکه فرمودند دو اداره را یکی نموده‌اند بنده را قانع نکرد چرا یکی جائی که صرفه دارد برخلاف قانون رفتار می‌کنند در جای دیگر که صرفه ندارد از قانون تبعیت می‌شود مثلاً در این ماده چهارم که نوشته شده (اداره تفتیش) بنده خارج از فلسفه می دانم برای اینکه اداره تفتیش را در قبال معارف در آورده است و هیچ تناسب ندارد که تفتیش مدارس را یک اداره مستقل قرار داد تفتیش یعنی آنکه حاصل نمودن از حال چند مدرسه و با شعبه یا لااقل یک دایره باشد که در این اداره کابینه یا معارف اداره شود و این لزوم ندارد که یک اداره علیحده به اسم تفتیش برقرار باشد در صورتیکه در با پول این اداره ممکن است چهار مدرسه باز کرد چه ما باید مراعات مالیه مملکت را از هر جهت بنمائیم در این بنده عقیده ندارم که تفتیش یک اداره علیحده مستقلی باشد و معتقدم که باید تحت اداره معارف اداره شود.
وزیر معارف- لازم است عرض کنم که با این نظری که آقای آقا سید فاضل راجع به تفتیش دارند تصور می‌کنم در اصل مسئله توجه نفرموده‌اند. اداره تفتیش هر اداره در تحت نظر وزیر است. کسی که مأمورین و فرستدگانش را باید اعمال سایر ادارات را تفتیش کنند نمی‌توانند در تحت نظارت ریاست اداره باشند و اگر بنا شود اینطور باشد هیچ فایده ندارد از این جهت است که تفتیش هر اداره یا وزارتخانه باید مستقیماً در تحت نظر شخص وزیر باشد اما اینکه فرمودند نفهمیدند وقتی که مجلس یک قانونی به ما می‌دهند و می‌گویند مطابق این قانون رفتار کنید و یا بر حسب وظیفه ما عمل می‌کنیم دیگر نباید در خود مجلس گفته شود چرا ما به آن عمل کرده‌ایم. آیا تصور می‌شود تمام خرج مملکت به قدر حفظ قانون نیست؟! وقتی قانون را به دست ما دادند ما هم باید مطابق آن خرج کنیم تا بدانند به وظیفه خود عمل کرده‌ایم از این جهت عرض می‌کنم اداره تفتیش باید در تحت نظارت شخص وزیر باشد تا تفتیش کامل به عمل آید.
(جمعی اظهار نمودند مذاکرات کافی است)
رئیس- (خطاب به لسان‌الملک) به پیشنهاد جنابعالی نمی‌توان رأی گرفت و برخلاف نظامنامه است زیرا اضافه تقاضا کرده‌اید.
لسان‌الملک- مقصودم اضافه حقوق برای کسی نبوده چون رؤسای تفتیش سایر ادارات و وزارتخانه‌ها دویست تومان حقوق دارند و برای رئیس تفتیش وزارت معارف یکصد و هشتاد تومان منظور شده و بنده معتقد به این تبعیض نیستم پیشنهاد کردم که این تبعیض رفعت شود.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده چهارم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده پنجم قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده پنجم- اداره محاسبات معارف و اوقاف ۴۵۰۰ تومان.
رئیس- کسی مخالف نیست؟ آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- موافقم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- آقایان تعجب می‌کنند که چطور می‌شود با اداره محاسبات مخالف شد. بنده با اداره محاسبات مخالف نیستم و در کلیات سابقاً اجازه خواستم و در ورقه خارج هم اسم بنده را نوشته بودند در هر یک از مواد هم جداگانه اجازه خواسته بودم نوبت به من نرسید. ولی راجع به محاسبات عرض می‌کنم البته هر وزارتخانه‌ای اداره محاسبات لازم دارد ولی برای مزید اطلاع آقایان لازم است بعضی چیزها راجع به محاسبات وزارت معارف عرض کنم. بنده اساساً در بودجه‌ها و پیشنهاداتی که از طرف دولت‌ها به مجلس می‌آید نظر بی طرفی دارم و برخلاف نظر آقای شیخ‌الاسلام که معتقدند چون این دولت پیشنهاد کرده موافقند و آن دولت قبل پیشنهاد کرده بود مخالف بنده معتقدم که باید حقایق روشن شده و گفته شود و هر وقت هر پیشنهادی که به حال مملکت نافع باشد از طرف هر دولتی پیشنهاد شود بنده موافق خواهم بود ولی راجع به اداره محاسبات در اوقاتی که بنده در کمیسیون بودجه بودم یک صورت‌هایی از اداره محاسبات می‌آوردند و رئیس اداره محاسبات هم می‌آمد و حساب می‌کرد ولی در هر دفعه که صورت می‌آوردند حساب می‌کردند صورت شان با صورت قبل فرق داشت بطوری که بالاخره خودشان هم نتوانستند بفهمند اگر آقایان تکذیب می‌کنند بعضی از آقایان اکثریت تشریف داشته و می دانند مخصوصاً آقای تدین که در اوضاع وزارت معارف ابصرند تشریف داشته و من این عرض را در حضور خود آقای وزیر معارف عرض می‌کنم حالا اگر بفرمایند آن صورتی که من آوردم صحیح بود بنده کار ندارم ولی در هر حال خودشان باید تصدیق بفرمایند که صورت ایشان غیر از صورتی بود که وزیر قبل آورده بود و ایشان هم همین حرف را زده و می‌گفتند صورت من صحیح است. و با اینکه در هر وقت رئیس محاسبات یکی بود معهذا چیزی از صورت‌ها نفهمیدم و متأسفانه در اوضاع محاسبات وزارت معارف که همه شایق و آرزومند توسعه آن هستیم یک مشاهداتی می‌شود که یک مطلب صحیحی از او نمی‌توان کشف کرد. حتی از آن بالاتر بودجه که توسط کمیسیون به مجلس می‌آید می بینیم یک اختلافاتی دارد. بنده در کمیسیون بودم و آن صورت را دیده‌ام در این جا که نگاه می‌کنم می بینم غیر از آن صورتی است که در کمیسیون ملاحظه کرده بودم عجالتاً نسبت به اداره محاسبات می‌خواهم سئوال کنم اینکه در این صورت نوشته رئیس محاسبات صد و هشتاد یا دویست تومان (حالا بنده به مبلغش کار ندارم) و کمیسیون بودجه هم تصدیق کرده و مجلس هم رأی خواهد داد آیا پس از تصویب هم خیال دارید محاسبات وزارت معارف را به همین حال بی ترتیبی فعلی که هست باید باقی بگذارید؟ که در یک سال یک برج حقوق معارف از بین برود و مفقود شود و اداره محاسبات نفهمد اگر اینطور اداره محاسبات می‌خواهید بنده هیچ عقیده ندارم و بهتر می دانم یک نفر محاسب از مالیه بیاورید در آن جا بگذارید خودش حساب را در دست داشته باشد و آن چه را که باید برساند خودش برساند و اگر می‌خواهند اداره محاسبات داشته باشند بنده هم تصدیق می‌کنم که باید باشد ولی نه به ترتیبی که سابق بوده است.
وزیر معارف- یک وزیر بیچاره باید جواب چند نفر را بدهد آن هم خارج از موضوع. آقای حاج شیخ اسدالله چیزهائی می‌فرمایند که هم به کمیسیون بودجه و هم به وزارتخانه بر می‌خورد اولاً فرمودند در کمیسیون هر چه صورت می‌آورند صحیح نیست. بنده عرض می‌کنم که کمیسیون دیوان عالی محاسبات باشد کی کمیسیون خواسته است که صورت معارف را رسیدگی کند؟ در این مدتی که من در کمیسیون بودجه مشرف بودم چنین چیزی را ندیدم که بخواهند به محاسبات وزارتخانه رسیدگی کنند ...
حاج شیخ اسدالله- بودجه اش را خواسته بودند.
وزیر معارف- بودجه ربطی به محاسبات ندارد. بنده هم عرض کردم که این بودجه با بودجه سابقی که وزیر سابق داده است تفاوت دارد برای اینکه سابقاً که اعتباری از مجلس گذشت بودجه از روی آن ترتیب داده بودند که آن بودجه نتوانست حوائج وزارتخانه را رفع کند و چون دیدند با حوائج وزارتخانه مطابقت نمی‌کند این بود که یک بودجه دیگری فرستادند و این گناه رئیس محاسبات نیست.
رئیس محاسبات باید با نظر وزیر بودجه را تهیه کند و این بودجه که بنده آوردم با بودجه سابق اختلافی که داشت این اختلاف مربوط به نظر من بوده نه نظر رئیس محاسبات و البته یک رئیس محاسباتی مکلف است که با نظر وزیر اقدام کند اما اینکه فرمودند در کمیسیون بودجه طور دیگر رأی داده شده بود بنده تصور می‌کنم که در کمیسیون بودجه غیر از رأیی که داده شده است ترتیب بودجه داده نشده باشد و مطابق رأی اکثریت کمیسیون بودجه این بودجه تصویب و به مجلس آمده. مخبر محترم کمیسیون هم اینجا تشریف دارند شاید من باب دفاع از کمیسیون چیزی نفرمایند بنده عرض می‌کنم خود کمیسیون در بودجه وزارت معارف کمال دقت را کرده و حتی المقدور و آنقدری که توانسته است در بودجه اقتصاد را منظور داشته و چیزی در آن جا زیاد نکرده است و یا آنکه چند نفر اجزاء و منشی و غیره خواسته بودند اضافه شود کمیسیون قبول نکرد ما هم مخالفتی نکردیم و آن‌ها را کسر کردیم و این صورت که این جا منظور شده است اقل مایقنعی است که به جهت محاسبات معارف و اوقاف مرکز و ولایات منظور شده است.علاوه بر این همانطور که آقای زنجانی فرمودند در واقع سال گذشته است و انشاءالله بودجه سال نو که برای تصویب می‌آید هر نظری آقایان اظهار بفرمایند اطاعت خواهد شد.
مخبر- چون آقای وزیر معارف شهادت از بنده خواسته‌اند برای اینکه این بودجه تأخیر نشود یک تذکری می‌دهم.
آقای حاج شیخ اسدالله تنقیدی که فرمودند آن قسمتی را که من شنیدم تصور می‌کنم بیشتر راجع به کم و بیش مبلغ بود به جهت اینکه مدتی که کمیسیون بودجه با اداره محاسبات این وزارتخانه سروکار داشته آن اندازه که انتظار داشت از این اداره بالاختصاص کار مرتبی ندید و بنده خودم هم نمی‌توانم این را تکذیب کنم ولی در هر صورت بودجه مال سال گذشته است و برای سال آینده امیدواریم که اصلاً دایره محاسباتی در ادارات باقی نمایند زیرا مطابق ترتیبی که رئیس کل مالیه داده است پرداخت وجوه مستقیماً با مأمورین خزانه خواهد بود به این ملاحظه تصور می‌کنم این ماده را هم مثل سایر مواد باید رأی داد.
رئیس- تصویب شد. ماده ششم (به مضمون ذیل قرائت شد)
۶- اداره معارف به تصویب کمیسیون سیزده هزار و پانصد تومان
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- راجع به منشی و ثبات و ضباط در این بودجه اختلافاتی بنظر بنده می‌رسد. ضابط را در یک ماده می‌نویسد چهل و پنج تومان و منشی را سی و پنج تومان در صورتی که نسبت به این ماده و ماده قبل در نظر دارم در کمیسیون بودجه ترتیبی در نظر گرفته و رأی داده شد منشی همیشه ده تومان پانزده تومان اضافه داشت و ثبات و ضباط هم سی و پنج تومان و حتماً هم باید تفاوت بین منشی و ثبات و ضباط باشد. حالا می‌بینم در این جا ضباط را چهل و پنج تومان نوشته و منشی درجه سوم را سی و پنج تومان خواستم توضیح بدهند که این جا اشتباه شده است یا مطابق رأیی است که کمیسیون داده.
وزیر معارف- در اشل این بودجه همانطوری که برای سایر ادارات معین شده حقوق منشی اول شصت تومان و منشی دوم چهل و پنج تومان معین شده. ضباط به مناسبت اینکه باید شخص بصیری باشد و در ا ین جا برای ضبط یک رئیس ضبط و یک نفر ضباط بیشتر معین نکردیم آن ضباط به مناسبت اینکه کارش فوق العاده بود و علتش هم این است که هم باید بنویسد و هم ضبط کند و هم باید صورت آن را در دوسیه وارد نماید. به این مناسبت رتبه منشی دوم به او داده شده و حقوقش هم همان حقوق منشی دوم است.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده ششم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده هفتم. (به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده ۷- اداره اوقاف مقرری ماهیانه چهار صد و سی و پنج تومان مقرری سالیانه پنج هزار و دویست و بیست تومان
رئیس- مخالفی نیست؟
(اظهاری نشد)
رأی می‌گیریم به ماده هفتم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده هشتم. (به مضمون ذیل قرائت شد)
۸- دایره تحقیق سالیانه هزار و پانصد و چهل تومان
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- بنده عرضم راجع به فرمایش آقای وزیر است که در جواب بنده راجع به حقوق فوق العاده فرمودند بنده عرض کردم با کمی و زیادی حقوق مخالف نیستم مخالفتم در این جا است که به نام فوق العاده نباید به کسی چیزی داد و نمی‌فهمم برای چه این فوق العاده داده می‌شود؟ برای مقام است، برای شخص است، ممکن است هر وزیری که بیاید یک شخصی را بیاورد و یک فوق العاده هم برای او علاوه بر حقوقش معین کند و این جوابی را که آقای وزیر به بنده دادهاند مرا قانع نکرد این است که با فوق العاده مخالفم و عقیده دارم هر چه که به اسم فوق العاده است حذف شود و اگر هم چیزی می‌خواهند به کسی بدهند به نام حقوق باشد که هر کس روی آن صندلی می‌نشیند آن حقوق به او داده شود.
رئیس- آقای داور (اجازه)
آقا میرزا علی اکبر خان داور- گمان می‌کنم جواب این مسئله در اول جلسه داده شد همانطوری که آقای وزیر گفتند یک مبلغ پنجاه و پنج هزار تومان اعتبار داده شد و بعد در موقع عمل ثابت و محقق شد که اشخاص لایق و قابل حاضر نیستند به این میزان حقوق بمانند وزارتخانه چون دید یک اشخاصی می‌خواهند از اداره بروند این بود که یک اضافاتی برای آن‌ها پیشنهاد شد و کمیسیون هم در نظر گرفت که آن اضافات به همان قسمی که معین شده به نام فوق العاده داده شود و بنده تصور می‌کنم این بودجه به همان ترتیبی که نوشته شده رأی داده شود که زودتر ختم و تمام شود و انشاءالله هر نظری دارید در بودجه سنه آتیه بفرمائید.
وزیر معارف- بنده هم برای رفع ایراد ایشان و هم برای رفع محظور باز تکرار می‌کنم که وزارت معارف هیچ پیشنهادی برای فوق العاده نکرده است و همانطور که به عرض رسید حقوق را پیشنهاد کرده و در آن جا هم که به سلامتی آقایان تصویب می‌کنند حقوق است و وزارت معارف این حقوق سنواتی را که این جا نوشته شده است اشل خودش می داند. و مطابق یک دوازدهم آن همه ماه برای اجزاء خودش خواهد خواست.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده هشتم. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده نهم (به مضمون ذیل قرائت شد)
۹- دفتر شورای عالی معارف سالیانه سه هزار و یکصد و بیست تومان. ماهیانه دویست و شصت تومان
رئیس- آقای سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده سوء تفاهمی را که آقای وزیر فرمودند باید توضیح بدهم و خواستم عرض کنم که شخصاً بنده یکی از اشخاصی هستم که خودم در مقام اجرای قانون دقیق تر از همه کس هستم و عقیده دارم که باید قانون طابق النعل بالنعل اجرا شود از وزیر معارف سئوال می‌کنم معارف در صورتی که حقوق دفتردار معارف و دفتردار اوقاف را شصت تومان معین کرده‌اند دلیل اینکه حقوق دفتردار شورای معارف را صد و بیست تومان معین کرده‌اند چیست؟ حقیقتاً اگر این کارش دفترداری است این‌ها هم کارشان دفترداری است و در قانونی هم که برای شورای عالی معارف گذشت حدی برای حقوق معین نکرده است پس چرا باید دفتردار اوقاف نصف حقوق دفتردار شورای عالی معارف را داشته باشد؟
وزیر معارف- اینکه در این جا نوشته شده است دفتر شورای عالی معارف، دفتر شورای عالی معارف مطابق قانونی که از مجلس گذشته است یک رئیس و یک منشی اول و یک منشی دوم دارد و حقوق آن‌ها هم مطابق اشلی که معین شده متفاوت است حقوق منشی اول شصت تومان و حقوق منشی دویم چهل و پنج تومان و حقوق منشی سوم سی و پنج تومان است.
مخبر- برای اینکه سوء تفاهم نشود عرض می‌کنم دفتر شورای عالی معارف غیر از دفتر معارف اوقاف است وقتی که قانون شورای عالی معارف گذشت در بودجه به نام دفتر شورای عالی معارف گذشت در بودجه به نام دفتر شورای عالی معارف خواستند یک اداره برای تحریرات اداره شورای عالی معارف قائل شوند و اینکه نوشته شده است دفتر شورای عالی معارف مقصود همان دارالانشاء شورای عالی معارف است و این غیر از دفترداری است که برای یک اداره دفتردار معین شده باشد و دفتر شورای عالی معارف خودش یک مؤسسه‌ای است و رئیس دفتر شورای عالی معارف رئیس آنرا دارالانشاء است و دو نفر منشی و یک نفر ثبات دارد که حقوق آن‌ها هم مطابق قانون نوشته شده است ولی در قانون شورای عالی معارف به اسم دارالانشاء نوشته شده است.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- این جا در هر ماده که می‌رسد آقای وزیر معارف می‌فرمایند این جا تشکیل شده و حقوق هم داده شده است و باز هم باید داده شود و من نمی دانم از اول سال تا بحال مطابق کدام حق وزارت معارف نوانسته است بودجه را که مجلس تصویب نکرده بدهد و به کدام حق یک تشکیلاتی را داده بعد هم حقوق داده است؟ این اصل را باید از نظر محو کنند و بعد از آنکه مجلس بودجه را تصویب کرد اجراء کنند و اینکه می‌فرمایند بودجه یکساله است شورای عالی بیش از دو ماه نیست که تشکیل شده.
تدین- از قوس تشکیل شده.
حاج شیخ اسدالله- پس خوب است در ملاحظات تصریح کنند از قوس و از جمع کل هم برگردانند.
وزیر معارف- این نکته را که آقای حاج شیخ اسدالله اظهار می‌کنند باید متوجه باشند که وزراء همانطوری که بودجه را می آورندمسئول صحت آنهم هستند و البته نبایستی این تصور بشود که خدای نخواسته ما خواسته‌ایم که از اول سال ای وجه را بگیریم و ندهیم البته از روزی که اعضاء آمده‌اند به آن‌ها حقوق داده خواهد شد. اما اینکه فرمودید بدون اجازه مجلس وزارت معارف مؤسسه تشکیل می‌دهد اینطور نیست برای اینکه بعد از آنکه قانون شورای عالی معارف از مجلس گذشت وزیر معارف مکلف بود که آن قانون را اجرا کند و چون یک قانون مهمی بود نمی‌توانست اجرای آنرا موکول کند تا اینکه بودجه وزارت معارف تصویب شود حتی در این مجلس هم مکرر از من سئوال کردند که چرا شورای عالی معارف را تشکیل نمی‌دهند پس وقتی که شورای عالی معارف تشکیل شد باید حقوق آن‌ها داده شود و حتی آقای تدین هم آن جا تشریف دارند می دانند که دارالانشاء را چند روز دیرتر تشکیل دادیم و کارهای نویسندگی را خودمان تهیه می‌کردیم و صورت حقوق اعضاء هم از همان وقت به وزارت مالیه داده شد.
نصرت‌الدوله مخبر کمیسیون- برای رفع اشکال ممکن است در ماه به جای دفتر شورای عالی معارف بنویسیم دارالانشاء و برای اینکه در اقلام و جمع بندی هم تفاوتی نکند در ملاحظات می‌نویسیم از روز تأسیس و هیچ محل تردید نیست وزارت مالیه هم از همان روز تأسیس خواهد پرداخت و اگر ترتیب آن مخالف با نظامنامه نباشد تصور می‌کنم اینطور بهتر باشد.
رئیس- اشکالی ندارد با این دو فقره اصلاح رأی می‌گریم یکی تبدیل دفتر به دارالانشاء و دیگر اینکه در ملاحظات نوشته شود از روز تشکیل محسوب و پرداخت شود.
آقا میرزا شهاب‌الدین- بنده سئوال دارم. می‌خواهم بدانم ما به چه مبلغی باید رأی بدهیم و چند ماهه است.
وزیر امور خارجه- بنده به امید اینکه عرایضی بکنم که شاید بعد مذاکرات کمتر شود عرض می‌کنم در این جا دو مسئله است یک مسئله این است که آقایان می‌فرمایند چرا حالا می آئید و می گوئید این مخارج شده و باید رأی بدهند البته در این مسئله آقایان تصدیق دارند که این به جهت این است که مملکت ما در یک حال فوق العاده‌ای است که بودجه سالیان سابقاً نداشته اگر اهتمام بفرمایند شاید از امروز به بعد بودجه مرتبی همانطور که در قانون اساسی پیش بینی شده است داشته باشد یعنی اگر بودجه سال آینده را قبل از رسیدن سال نو تصویب بفرمایند دیگر دولت بهیچوجه نمی‌تواند از آن سرپیچی کند و از آن حدود تجاوز نماید علاوه بر این ممکن است یک مخارج دیگری هم به موجب حوائج مملکت یا قوانینی که از مجلس می‌گذرد پیش بیاید که در بودجه پیش بینی نشده باشد مثل همین قانون شورای دولتی که دولت مجبور بوده است اجرا کند حالا این ایرادی را که می‌فرمایند چرا دولت یک مخارجی کرده است که قبلاً پیش بینی نشده و مجلس شورای ملی تصویب نکرده فرق نمی‌کند حالا هم که می‌آوریم این جا اگر تصویب کردید آن مخارج قانونی بوده و اگر تصویب نکردید آن مخارج قانونی نمی‌شود و بعد از آن دولت باید یک فکری برای آن بکند که این مخارج که شده یا تعهد پرداخت آنرا نموده تکلیفش چیست و چه باید بشود. و اما آن مطلب دیگری را که آقا فرمودند عرض می‌کنم کلیتاً بودجه یک اعتباری است که به دولت داده می‌شود و اختصاص به وزارت معارف یا دارالانشاء شورای عالی معارف ندارد و از برای سایر وزارتخانه‌ها هم حکم اعتبار را دارد و هر چه از آن لازم بشود پرداخته می‌شود. مثلاً فرض بفرمائید یک اداره‌ای را که شما برای آن مبلغی تصویب می‌کنید ممکن است که خدای نخواسته یک نفر از اعضاء آن مرحوم بشود و ده روز هم جانشین برای او معین نشود آن ده روز را البته دولت خرج نمی‌کند و در صندوق می‌ماند پس کلیتاً چه نسبت به آینده و چه نسبت به گذشته هر اعتباری را مجلس تصویب بفرماید حالیه با حق تفتیش که در امر بودجه و خرج دارد خواهد پرداخت و آنچه خرج نشده نخواهد پرداخت پس چیزی اسباب نگرانی آقایان نخواهد بود بعلاوه آن روزی هم که این بودجه به مجلس تقدیم شده است ده روز بیشتر به آخر سال باقی نمانده بوده در این جا راجع به دارالانشاء شورای دولتی مدت سال را حساب نموده فقط یک اعتباری پیشنهاد شده که هر چه جا دارد در آن جا خرج می‌شود و هر چه جا ندارد خرج نمی‌شود.
مخبر- برای اینکه سوء تفاهمی نشود یک اصلاحی لازم دارد. بنده هم تصدیق دارم که بودجه‌ای که از مجلس می‌گذرد یک بودجه اعتباری است و اگر یک وقت موقع خرج پیدا نکرد البته داده نخواهد شد ولی یک بودجه‌ای که به جزء و یا صورت اقلام ریز از مجلس می‌گذرد نمی‌توان او را اعتبار گفت.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده نهم. آقایانی که ماده نهم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند. (اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دهم قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
۱۰- مستخدمین ماهیانه چهارصد و شصت و شش تومان- سالیانه پنج هزار و پانصد و نود و دو تومان.
رئیس- مخالفی ندارد؟
(اظهاری نشد)
رأی می‌گیریم. آقایانی که ماده دهم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. هیجده ماده دیگر است که می‌ماند برای فردا. دستور فردا را اولاً راپُرت کمیسیون بودجه راجع به بودجه سلطنتی- دوم مذاکرات در بودجه معارف. آقای آقا میرزا سید حسن کاشانی (اجازه)
آقا میرزا سید حسن- دو فقره پیشنهاد از طرف دولت به کمیسیون بودجه رسیده و کمیسیون هم تصویب نموده است یکی راجع به میرزا سید مرتضی خان کاظمی و یکی دیگر هم راجع به یک نفر دیگر که در برلن مشغول تحصیل هستند. چون بودجه معارف در شرف گذشتن از مجلس است و آنهم راجع به معارف است لهذا تقاضا می‌کنم جزء دستور شود.
مخبر- راپُرت این لایحه تقدیم شده است اگر مجلس صلاح می داند جزء دستور شود مانعی ندارد.
رئیس- این هم در مرتبه سوم خواهد بود.
رئیس‌الوزراء- تقاضا می‌کنم مقرر شود کمیسیون نفت تشکیل شده که دولت هم حاضر شود و تبادل نظر به عمل آید چون موضوع خیلی مهم است.
رئیس- تذکر داده می‌شود که حاضر شوند. آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده از قراری که می‌شنوم چندی است پیشنهاد راجع به ارومیه حاضر شده است نمی دانم علت اینکه از طرف وزارت مالیه به مجلس تقدیم نمی‌شود چیست؟ چون ارومیه‌ها مدتی است معطل و پریشان اند خوب است آقای وزیر مالیه قدری عجله فرمایند که زودتر راپُرت آن به مجلس آمده و تکلیف آن‌ها معلوم شود.
وزیر مالیه- یک قسمت از پیشنهاد راجع به اعانه اهالی ارومیه حاضر و قسمت دیگر هم که راجع به اعانه‌ای است که باید به ارومیه هائی که در این جا هستند داده شود عنقریب تهیه و تقدیم مجلس خواهد شد.
رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده راجع به اعانه‌ای که به ارومیه هائی که در تهران هستند و داده می‌شود نظری نداشتم مقصودم اعانه بود که باید به ارومیه فرستاده شود.
(مجلس ده دقیقه بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک