مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ اردیبهشت ۱۲۸۷ نشست ۲۷۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ اردیبهشت ۱۲۸۷ نشست ۲۷۳
مذاکرات روز سه شنبه یازدهم شهر ربیع الثانی ۱۳۲۶
خلاصه مذاکرات روز شنبه هشتم ربیع الثانی ۱۳۲۶ را آقا میرزا مرتضی قلیخان قرائت کردند.
اسامی غائبین جلسه روز شنبه بشرح ذیل قرائت شد: حسام الاسلام، ادیب، حاجی محمد باقر.
رئیس- روز پنجشنبه در موقعی که دستخط اعلیحضرت همایونی را بمجلس آوردند و مقصود از مفاد آن این بود که باقتضای شفقت ملوکانه بجهت صدماتی که باهل سرحد رسیده مخارج جشن میلاد همایونی بطور اعانه بآنها داده شود و قرار شد که عده از وکلا برای عرض تشکر بحضور همایونی مشرف شوند روز یکشنبه آن هیئت شرف اندوز حضور همایونی گردیده و مخصوصا از طرف بازماندگان مقتولین سرحدی و ملت اظهار تشکر کردند و اعلیحضرت همایونی اظهار کمال رأفت وشفقت را فرموده و مخصوصا فرمودند درباب تشیید این اتحادی که خوشبختانه بین دولت و ملت روی داده نهایت جد و جهد بشود و اینهم دستخط تلگرافی است که بحکام ولایات صادر شده محض اطلاع وکلاء محترم قرائت می‌شود
قرائت شد مشعر باینکه:
- دراین موقع جشن میلاد خودمان بحکام مقرر می‌فرماییم که محبوسین محبس‌ها را غیر از قاتل و جانی در روز چهاردهم ربیع الثانی مرخص و علت حبس و صورت اسامی آنها را بعرض ما برسانند و نیز مکتوب وزیر داخله دراین خصوص قرائت شد مبتنی بود باینکه دستخط مبارک تلگرافی اعلیحضرت همایونی بحکام ولایت در باب محبوسین ولایات صادر شده لذا بتوسط برهان الدوله فرستادم که ملاحظه و قرائت شده اطلاع بدهید.
رئیس- این هم جوابی است که بوزارت داخله نوشته شده قبل از آنکه فرستاده شود محض اطلاع وکلاء محترم در مجلس قرائت می‌شود
قرائت شد مشعر بود باینکه:
- دستخط مبارک اعلیحضرت همایونی در خصوص مرخصی محبوسین زیارت شد ولی توجه خاطر وزارت داخله را باین نکته جلب می‌نماید که حکام بلفظ جانی تشبث نموده باشتباه کاری مقصرین و مفسدین را از حبس خلاص کرده اسباب اشکالات فراهم می‌آورند لذا خوب است از طرف وزرات داخله بحکام اعلام شده و توضیح شود که مراد از جانی چیست تا آنکه بعضی از مقصرین را باین اسم مستخلص ننمایند.
وکیل التجار- در باب لفظ جانی باید توضیح کرد و سارق را هم بنظر بنده لازم است قید شود و قصد اعلیحضرت ظاهراً فقط مقصرینی هستند که غیر از قاتل و جانی و سارق باشند خوب است این هم توضیح شود.
آقا شیخ محمدعلی – اولا نمیدانم مذاکره در این موضوع در مجلس صحیح است یا نه ثانیاً البته میدانید که در این مدت اشخاصی که بر ضد مشروطیت رفتار کرده‌اند تا حال به آنها مجازات داده نشده و حالا اگر همه مستخلص شوند بدتر بر ظلم خودخواهند افزود بعقیده بنده باید هر کاری قانونی باشد این مقصرین را معلوم نمایید که اگر مجازات آنها فقط موقوف بحبس نیست چه در دارالخلافه و چه در سایر جاها باید رسیدگی کرده قانوناً هر مجازاتی که لازم است داده شده آن وقت مرخص شوند و اگر بدون مجازات و رعایت قانون مرخص شوند یقیناً موجب تجری اشرار خواهد شد.
صدرالعلماء نطنزی- این مقصرینی که حکام در این مدت حبس کرده‌اند لابد بموجب قانون در ازاء تقصیری حبس شده‌اند در این صورت باید بر حسب قانون آنها را مجازات کرد پس از آنکه حکم قانون در حق آنها بر حسب اقتضای تقصیری که کرده‌اند جاری شود مرخص نمایند و اگر بدون قانون حکم کسیرا حبس کرده باشنددر حقیقت حکام برخلاف قانون رفتار نموده‌اند باید آنها مستخلص شوند. پس مخصوصا دراین موضوع بیاد خیلی غور و تحقیق شود.
حاج سید نصرالله – از جمله اموری که انتظار داشتیم در ضمن آن فواید بزرگ را تحصیل کرده باشیم یکی همین مضمون دستخط مبارک اعلیحضرت است که از این مقصرین بی تقصیر که اغلب آنها مظلوم هستند آسوده و راحت شوند اگرچه با تقصیر هم در میان آنها هست و بعضی از آنها هم شاید تقصیرشان بیش از آنچه حبس شدند باشد و آن جوابی که از طرف مجلس داده شد که حکام مضمون دستخط مبارک را برای خودشان توجیه نکنند و در اینباب نهایت تأمل وغور و تحقیق را مرعی نمایند این صحیح بود و بنده خودم میدانم که بعضی را بدون تقصیر گرفته و محبوس داشته‌اند و کسیرا نداشته‌اند که آنها رامستخلص نماید بالاخره در همان محبس مرده‌اند.
آقا میرزا محمود – از جمله چیزهایی که برخلاف قانون اتفاق افتاده و فی الحقیقه مظلوم واقع نشده بودند همین اشخاص که فعلا در حبس هستند می‌باشند و خصوصا صدیق حضرت پارسال این عنوان را نمودند که باید این محبوسین را مستخلص نمایند بجهت اینکه از این محبوسین مردمانی هستند که بواسطه غرض شخصی و عدم اطاعت اوامر دلبخواهی حکام در حبس مقید شده‌اند پس باید اینگونه محبوسین را از حبس بیرون بیاورند مگر آن کسانی که قانوناً مقصر می‌باشند.
آقا سید نظام الدین – مقصرین اعم از این که جانی باشند یا قاتل یا سارق یا غیره بعقیده بنده در دوره مشروطیت نباید بدون قانون و رسیدگی مرخص شوند.
آقا شیخ حسین – بدیهی است اشخاصی که میگویند در باب مقصرین تحقیقات بعمل بیاید مقصودشان است استکه مردمان بیگناه هم در حبس هستند و همچنین اشخاصی که تأیید می‌نمایند مضمون دستخط مبارک را قصدشان این نیست که مقصرین را مرخص نمایند بلکه اصل مقصود این است که تحقیق نمایند مبادا اشخاصی که مقصر هستند باشتباه آنها را مرخص نمایند.
وکیل الرعایا- مقصود این است بهمان اندازه که جناب وزیر داخله نوشته‌اند مجری شود البته در این موقع که اعلیحضرت تفقد در باره معدودی از مظلومین فرموده‌اند هم مقصود مقدس اعلیحضرت را بعمل آورده و هم باید تشکر را از بذل این توجه ملوکانه بجا بیاوریم ولی باید طوری باشد آن اشخاصی که در واقع مقصر هستند مرخص نشوند.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – در میان این مقصرین غیر از قاتل و جانی کسانی هستند که نمی‌شود امروزه آنها را رها کرد و اگر این دستخط مبارک هم جاری نشود این هم صحیح نیست برای اینکه عده بیگناه هستند فعلا باید با نهایت عجله رسیدگی بشود اشخاصی که باید محبوس باشند آنها راتوقیف نموده و کسانی که باید اطلاق شوند آنها را نیز در اینموقع آزاد و خلاص نمایند و خوب است در این باب درست رسیدگی شود و از انجمن ولایتی نظارت کند.
رئیس- در آن جوابی که از مجلس نوشته شده است تمام این ملاحظات رارعایت کرده‌ایم.
حسینقلی خان نواب- مضمون این دستخط مبارک نسبت برعایا کمال مرحمت و عنایت است ولی خوب است در ضمن آن دستخط مبارک بحکام بنویسند که در تمام ولایات مقصرین را در حضور انجمنهای ولایتی یاایالتی و یا شعب وزارت عدلیه در تحت استنطاق درآورده اگر عدم تقصیر او ظاهر شد بزودی مرخص شود واگر موافق قانون و حکم شعب وزارت عدلیه مقصر بود و محقق شد که خلاف قانون مشروطیت رفتار کرده البته باید اومرخص نشود بلکه بمجازات هم باید برسد اگر اینطور باشد ضرری ندارد.
آقا سید مهدی – عرض بنده هم همان است که آقای نواب اظهار داشتند.
رئیس- پس از این مذاکرات چنین معلوم می‌شود که در این جواب قید نظارت انجمنهای ولایتی و ایالتی بشود.
اسدالله میرزا – بنده همین قدر در این باب می‌گویم حقی که در ممالک مشروطه بر حسب قانون بشخص اعلیحضرت داده‌اند عرض می‌کنم یکی تخفیف در مجازات استکه اگر محکمه مجازاتی رامعین کرده باشند اعلیحضرت حق ارد تخفیف بدهد یکی در باب مقصرین نسبت بشخص اعلیحضرت است که مختار در علوم واغماض از مجازات آنها هستند واین دستخط هم که صادر شده از راه شفقت و لطف است و خیلی صحیح است ولی می‌ترسم که طوری بشود عده از اشرار و مفسدین از حبس به اشتباه خلاص شوند که موجب تولید اشکالات برای ملت بشود پس بعقیده بنده همان طور که آقای نواب گفتند به نظارت اعضاء انجنها یا هیئت منصفه خلاص شوند.
حاج سید نصرالله – ناچارم که عرض خود را تکرار کنم این مطلب حق این مجلس است و این دستخط حکم استخلاص مظلومین است که بیگناه در حبس رفته‌اند مثل اینکه اگر مکری مالش اندکی از راه منحرف می‌شد او را فوراً محبس می‌بردند مراد اعلیحضرت در اینجا معلوم است که خلاصی بیگناهان است و همچنین منظور وکلاء هم همین است اگر آن طور که جناب نواب میگویند یا دیگران هم چیزی بنظرشان می‌آید بگویند و اینکه گفته شد بنظر انجمن یا هیئت منصفه باشد عیبی ندارد ومقرر شود که در ولایات یک هیئتی منصفه برای رسیدگی این مطلب معین شود و ما باید خیلی از این مراحم و توجه اعلیحضرت متشکر باشیم و قدر این الطاف را بدانیم.
رئیس- حالا در همان جواب که نوشته شده است قید می‌شود که بنظر انجمن یا هیئت منصفه رسیدگی شود و آن لایحه که از طرف تمام انجمنهای طهران بتوسط انجمن فاطمیه بمجلس تقدیم شده بود و پریروز مذاکره شده قرار شد که لایحه هم از طرف مجلس نوشته شده با لایحه انجمنها تقدیم حضور اعلیحضرت همایونی شود حال آن لایحه نوشته شده محض اطلاع قرائت می‌شود (قرائت شد.)
رئیس- این لایحه با لایحه انجمنها حضور اعلیحضرت فرستاده خواهد شد شرحی هم از طرف وزارت داخله در باب موقوف شدن حبس وآتشبازی عید مولود همایونی رسیده قرائت می‌شود. (قریب بمضمون ذیل قرائت شد:)
- در باب چراغان و جشن اراده عالیه ملوکانه بر این علاقه گرفته استکه آتشبازی و چراغانی شود ولی از طرف ملت هر گاه اقدام می‌شود و در جلو خان مجلس آتش بازی شود که محل ارتباط ملت و دولت است خیلی خوب است و هرگاه اسباب آتش بازی از قورخانه دولت خواسته شود بهیچوجه مضایقه نخواهد شد.
رئیس- باید کمال تشکر را از این موهبت ملوکانه بجا آورد که محض صدمه که به اهالی سرحد وارد آمده آتش بازی را موقوف داشته‌اند چنانچه دستخط تلگرافی هم بحکام صادر شده که از طرف دولت اقدامی در باب چراغانی نشود ولی ملت در پاس این تفقد ملوکانه بطوریکه آنروز هم گفته شد باید نهایت جد و جهد را رد باب چراغانی بنمایند و در جلوخان مجلس هم چراغانی خواهید شد اما در باب آتش بازی نمیدانم رأی وکلاء محترم چیست بعقیده بنده همان طور که اعلیحضرت موقوف فرموده‌اند در اینجا هم آتشبازی نشود (همه تصدیق کردند.)
وکیل التجار- از این موهبت و شفقت ملوکانه که اظهار تألم از بابت حوادث سرحدی فرموده‌اند و دستخط تلگرافی بحکام صادر فرموده‌اند که اقدامی در باب چراغانی مولود اعلیحضرت نشود باید کمال تشکر را بجا آورد و از طرف مجلس بتمام انجمنهای ولایتی و ایالتی تلگراف بشود که در همه جا ملت در پاس این تفقد ملوکانه کمال جدو جهد را در چراغانی مولود همایونی بجا آورند.
آقا شیخ حسین – عقیده بنده هم همین بود که آقای وکیل التجار گفتند.
رئیس- تلگرافی است که از کرمان بوزیر داخله رسیده و بمجلس فرستاده‌اند و قبل از اینکه مجلس بیاید جوابی بوزیر داخله نوشته شده محض اطلاع آقایان وکلا قرائت می‌شود
تلگراف مزبور قریب بمضمون ذیل قرائت شد:
- بتوسط ناصر لشکر حضور جناب رئیس الوزراء حدود کرمان عموماً و سیرجان خصوصا بطوری مغشوش شده که وصف آن به تلگراف مشکل است و حالت سیرجان بطوریست که مبلغ هیحده هزار تومان مالیات آن بعهده تعویق افتاده و ازآن طرف از تعدیات اشرار فارس خراب و اموراتش بی اندازه اختلال پیدا کرده و میرزا داود خان که یکی از ملاک سیرجان است بتحریک کردن بعضی اشرار قتل و غارت زیاد کرده واهالی از ظلمهای او شکایت و تظلم زیاد کرده‌اند اسباب قتل اسفندیار خان را فراهم کرده و در باب مالیات آنچه باو نوشتیم تمام را بطفره گذرانید ومخصوصا باو نوشتم که سید یحیی و قوام التجار را که حبس کردی بشهر بفرست اگر حرفی داری معلوم شود پریشب خبر آوردند و غلام حسین خان یاور راپورت داد که داودخان دو نفر سید را از حبس بیرون کرد ولی باسم یابی گری آدم فرستاد قوام‌التجار و سید یحیی را که طرف بی میلی او بودند گرفته و سید یحیی را مقتول ساخت و دم از خودسری می‌زند چون اجازه نداشتم با اینکه استعداد هم از سرباز وغیره حاضر است و همه روزه در میدان مشق می‌کنند اقدامی نشده این است که بهر طور اجازه داده شود استعداد با خودم یا با آدم کافی بفرستم که رفع این شرارت را بنمایند واگر جلوگیری نشود حال آنکه حدود خیلی بیشتر مختل و پریشان خواهد شد این است که منتظر اجازه هستم بهر نوع که دستورالعمل داده شد جلوگیری شود.
رئیس- این هم شرحی است که از طرف وزارت داخله نوشته شده
(قرائت شد اشعار داشت باینکه هر طور مجلس رأی دهد فوراً اقدام می‌شود.)
حاج سید نصرالله – این یک مقامی است خیلی باریک اگر اقتدار کاملی بحکام داده شود شاید آن را در مرود دیگر استعمال نمایند اگر داده نشود شاید متمردین بنای فتنه وفساد بگذارند باعتقاد بنده یک تلگرافی وزیر داخله که متحد المال باشد بتمام حکام بنمایند که استعمال قوای حربیه درمورد متمردین فقط باشد مادامی که بانقیاد درنمی‌آید واگر بنظارت انجمن یا هیئت منصفه نباشد تولید اشکالات خواهد کرد.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – اعتقاد بنده هم همان است که آقای حاج سید نصرالله گفتند چون موقع باریک است باید هر کاری از روی تحقیق و دقت باشد.
آقا شیخ محمد علی – عقلا سالها بعد از زد و خوردهای زیادی تجربه که حاصل کرده‌اند این بود که قوه مجریه از قوه مقننه جدا شود ویک روز آقای تقی زاده اینجا یک نطقی کردند که خیلی صحیح بود و آن را عرض می‌کنم وزراء مسئول هستند یعنی مسئولیت معنوی دارند که بهر طور قوه مجریه صلاح میداند رفتار نمایند و مملکت را امنیت بدهند نه اینکه هر تلگرافی رسید بفرستند بمجلس و راهنمایی از مجلس بخواهند در سابق که اداره مجلس درست منظم نبود وزراء مسئولیت را از گردن خود برمیداشتند ولی حالا بعقیده بنده ابداً مذاکره در این مسئله حق مجلس نیست مجلس بر حسب وظیفه خود باید اجرای قانون رااز وزرا بخواهد و نظارت نماید نه اینکه راهنمایی کند که اگر دریک جایی که علتی پیدا شود فوراً نسبت آن را بمجلس بدهند ما نباید بوزرا راهنمایی کنیم.
آقا میرزا محمود – باید از طرف مجلس بوزیر داخله اخطار شود که این ترتیب را که اظهار نموده‌اند خارج از قانون است وکلا ناظر اعمال وزراء هستند که تخطی از قانون ننمایند و نبایدبرای آنها راه معین نمایند.
آقا شیخ محسن خان- حق وکلا نیست که مداخله در این امور نمایند و باید خود وزرا بهر نحوی که میدانند اقدام کنند تا امنیت حاصل شود.
آقا میرزا سید علینقی- تعیین طریق حق ما نیست باید ما بطور کلی تأمین بلاد را از ایشان بخواهیم نه اینکه راه امنیت را معین کنیم.
آقا شیخ حسین – ما بی هر مسئله بگردیم پیغمبر (ص) قبل از وقت فرموده فرموده اگر کسی خواست ترا بکشد تو در صورتیکه بتوانی ثابت کنی بزن او را بکش و اگر نتوانستی ثابت کنی باید مجازات شوی اینکه میگویند وزیر داخله مسئول است بنده نمیدانم یعنی چه اگر اقدامی بکند آنوقت فریاد و فغان بلند می‌شود که او برخلاف قانون رفتار کرده پس باید باو اختیار داد که هر قسمت دلش می‌خواهد رفتار کند تا وقتی که باو قانون بدهند والا باینطور نمی‌شود مملکت را امن نمود.
اسدالله میرزا – اینطور که آقای آقا شیخ حسین گفتند می‌توانم در جواب ایشان عرض کنم که مقصود وکلا این نیست که بحکام اقتدار داده نشود اما وزیر داخله بحدیکه صلاح میدانند بنظارت انجمنها قراری بدهند مجلس نبایداقتدار بدهد بلکه حق وزارت داخله است ودر اینکه کرمان خیلی مغشوش است حرفی نیست و باید اقتدار مشروع بحاکم آنجا داده شود و همه جا هم معمول است وقتی که در یک ولایتی اغتشاش و فساد باعلی درجه برسد حکومت نظامی را در آنجا معمول می‌دارند کار کرمان بآنجا نرسیده ولی باید باواقتدار داده شود بنظارت انجمن.
وکیل التجار – در این مورد مطلب دو قسم است یکی خصوصی است البته باید بسردار معتضد که شخصا درستکار است اقتدارات داده شود اما اینکه گفته شد که از طرف مجلس نباید ارائه طریق بشود چنین نیست قوه مجریه فقط اجری کننده است پس باید مجلس یک تکلیفی بدست حکام بدهد و آن همان است که به نظارت انجمنها باشد حکام که هر کس رامفسده دیدند تبعید و مجازات کنند و هر جا که صلاح است استعمال قوه قهریه بشود.
حاج سید نصرالله – گویاآن عرضی را که بنده کردم تأمل نفرمودند گر اینطور باشد با این اغتشاش سرحدات آنوقت ما اینجا بینشنیم قانون تجار وضع کنیم فایده نخواهد داد یک وقتی است که مجلس اول کارش این است که برای حفظ نظم مملکت فوق العاده رسیدگی نماید جلوگیری کند و نباید بعد از وقوع واقعه اینجا بنشینند ومذاکره کنند و برای اینکه در ورامین یک عده جمع شده‌اند و اسباب اغتشاش فراهم کرده‌اند فریاد بزند بنده عرض می‌کنم که باید بحکام ولایات نوشته شود که اشخاص مفسد و شرور را که موجب باغتشاش هستند رها نکنند دستگیر کنند که هر روزه مشکلات پیش نیاید اینکه خلاف قانون نیست این عین قانون است که یک همچو حکمی مجلس بوزیر داخله بشود که او بحکام ولایات اعلان کند زیرا که امنیت از همه چیز مقدم تر است.
عمیدالحکما- این مطلب را همانطور که گفتند باید بوزیر داخله واگذار کرد که هر چه صلاح میداند با نظارت انجمنهای ایالتی و ولایتی صلاح میداند بانظارت انجمنهای ایالتی و ولایتی رفتار نمایند.
صدرالعلمای نطنزی – در دستورالعمل که برای حکام نوشته شده آنقدر بآنها حق داده شده که می‌توانند جلوگیری از اشرار بنمایند عرض دیگر اینکه از این واقعه ناگواری که در کرمان و کرمانشاهان اتفاق افتاده وزیر داخله تجربه حاصل کردند جایی که مدتی بی حاکم می‌ماند همین طور پیش خواهدآمد با اینکه حاکم بی‌علم و مغرض بفرستند تولید فساد خواهد شد.
رئیس- حالا جوابی که از طرف مجلس بوزارت داخله نوشته شده قرائت می‌شود.
قرائت شد اشعار داشت باینکه:
- در رفع مفاسد سیرجان تکلیف خواسته‌اید البته باید اشرار بمجازات برسند هر طوری که صلاح میدانید اقدام نمایید.
آقا سید حسن تقی زاده – همانطور که گفته شد یک قسمتی از وظیفه حکام نوشته شده و در باب شعبات عدلیه هم ملاحظه نموده و قرار شد مادامی که شعبات عدلیه در تمام ولایات دایر نشده محکمه تشکیل شود و با نظارت انجمنهای ایالتی و ولایتی محاکمه در کارها بنمایند در این صورت نمیدانم که حکام در هر امر جزئی از وزارت داخله تکلیف می‌خواهند برای چیست و ایشان هم بمجلس فرستاده تکلیف می‌خواهند و حال آنکه خلاف قانون است و علاوه از هزار و سیصد سال قبل قانون الهی معین شده و در قانون ایالتی هم معین شده است و در این مورد نمی‌شود اقتدار بحکام داد صحیح است همانطور که آقای حاج سید نصرالله گفتند بجهت امنیت طرق و شوارع و ولایات اشخاص امین که محل اطمینان باشند باید بایشان اقتدار داد اما حاکم کرمان از آن اشخاص است که اگر اجازه باو داده شود مثل این است که صد هزار تومان تفاوت عمل باو داده شده و مقابل تمام ولایات در کرمان ظلم شده و می‌شود بعقیده بنده همان طور که در قانون وزارت داخله نوشته شده حکام باید رفتار نمایند و هر جا هم که شعبه عدلیه نیست محکمه تشکیل داده شده در تحت نظارت انجمن ایالتی و لایتی همانطور که در اجرائیات حکومتی نظارت می‌نمایند.
اسدالله میرزا – اگر هر کس بر وظیفه خود عمل کند کارها در مجرای خود صحیحا واقع می‌شود یک سئوالی از وزیر داخله می‌نمایم چنانچه یک کاغذی هم دادم خدمت جناب رئیس که متعلق بایشان است اگر صاح میدانند بخوانند حالا کار بکرمان تنها نداریم که بچه ترتیب است کردستان مدتی است حالش خراب است و چرا باید تا حال حاکم نداشته باشد وزیر داخله باید بتکلیف خود عمل کند و برای هر جا حکومت صحیح بفرستند که نگذارند اینطور مفاسد ظاهر بشود.
حسام الاسلام- ما گم شده خود را پیدا کرده‌ایم تا حال می‌گفتیم که باید جلوی اشرار را گرفت و نمی‌دانستیم شرور کیست حال که معلوم می‌شود باید در این خصوص بهر طور که صلاح و مقتضی است اقدام نمایند واشرار را تنبیه و ساکت نمایند.
آقا شیخ محمد علی – باز هم عرض می‌کنم که اینگونه کاغذجات را نباید در مجلس مطرح مذاکره قرار داد و حق مجلس نیست که مداخله در امور اجرائیه نماید و سند بدست قوه مجریه بدهیم که اعمال قوه جبریه در غیر موقع نمایندوهر جا که یک مطلب جزئی واقع شده بمجلس بفرستند و تکلیف بخواهند و مجلس را باینگونه مطالب جزئی مشغول بدارند باید وزیر داخله حاکم صحیح بیغرض عالم بولایات بفرستند که موافق قانون عمل نمایند دراین موارد هم از مجلس نباید تکلیف بخواهند.
مستشارالدوله – صحیح است که وزیر داخله نباید این مطلب را بمجلس بفرستند ولی فرستاده و جوابی هم که نوشته است از طرف مجلس باینکه اشرار باید مجازات و تنبیه شوند اگر این لفظ را در توی این اطاق هم نگویید و ننویسید پس این مملکت را خداحافظ کنید و هیچوقت منتظر امنیت هم نباشید واین لفظ قانونی است البته اشرار و مفسد باید تنبیه و سیاست بشوند این مطلب بطور کلی سند نمی‌شود که وزیر داخله بعضی اقدامات که مخالف قانون باشد بنماید و همانطور که گفته شد با نظارت اعضاء انجمن ولایات اقدام در سیاست و تنبیه بشود اضافه می‌شود.
آقا شیخ یوسف – گویا وکلاء محترم ملتفت اظهارات آقای عمیدالحکما نشدند در قانون وزارت داخله قراری بجهت استعمال اسلحه در مواقع لازمه نوشته شده و خلاف شرع هم نیست البته باید بهمان ترتیب رفتار شود.
آقا سید حسن تقی زاده – تعجب می‌کنم از آنکه وزیر داخله این تلگرفا را بمجلس فرستاده و موضوع مذاکره هم قرار دادند امین السلطان هرزمان می‌آمد بمجلس و تکلیف می‌خواست در هر جزئی مطلب تا جوابی داده می‌شد فوراً اظهار می‌کردند که قانون بدست ما نداده‌اید حالا که قانون هم تمام شده و داده شده باز این جزئیات بمجلس بیاید جهت ندارد بدیهی است وقتی که از مجلس پرسیدند که اشرار را مجازات باید داد یا نه مجلس نخواهد گفت که ندهند و آن جواب وزیر داخله که نوشته شده البته باید اشرار بمجازات برسند ضرری ندارد اما آن جمله آخری که نوشته البته هر طور صلاح بدانند صحیح نیست زیرا همانطور که گفته شد قانون حکام داده شده و انجمنها هم همانطور که نظارت در اجرائیات حکام دارند محکمه عدلیه هم در تحت نظارت انجمنها تشکیل شده مقصرین را استنطاق و حکم آن بر حسب شرع صادر می‌شود جواب اینگونه مراسلات وزارت داخله همان ساعت که بهیئت رئیسه آمد ینست که یک سطر نوشته شود مطابق قانون رفتار نمایند اگر این جواب از اول نوشته می‌شد تاحال دیگر اینگونه جزئیات بمجلس تکلیف بخواهد و خود رابالمره از مسئولیت خارج کنند اگر در مسئله کرمان بخصوصه اجازه داده شود لابد باید از فردا منتظر شیراز هم باشیم معلوم می‌شود که وزارت داخله قانون حکام را هیچ نخوانده است و حال آنکه موقع استعمال اسلحه هم نوشته شده.
رئیس- یک تلگرافی از کرمان حالا خوانده شده برای این بود که رأی گرفته شود برای اقدامات فوری وزارت داخله وازاین قبیل تلگراف هم در این چند روزه از یزد و کاشان و شیراز وغیره خیلی رسیده اگر بخواهیم تمام این تلگرافات را مطرح کرده مذاکره نماییم گمانم این است که در دو ماه تمام نمی‌شود و مجلس از وظیفه خود باز خواهدماند و بعقیده بنده وزیر داخله خواسته شود بیایند بکمیسیون سرحدی وخارجه تمام این تلگرافات خوانده شده و مذاکرات لازمه شده قرار اقدامات فوری را بدهند و نتیجه را بعرض مجلس برسانند باینطور که تمام تلگرافات در مجلس قرائت شود چطور که از تلگراف کرمان امروز تجربه حاصل شد باین زودیها نتیجه بدست نخواهد آمد پس همانطور که گفته شد وزیر داخله بیایند کمیسیون وهر چه زودتر قرار اقدامات فوری را در باب این تلگرافات بگذارند.
حاج امام جمعه – خاطر تمام وکلا بلکه تمام ملت مسبوق است که تمام نقاط مملکت مغشوش و مردم خواب راحت ندارند و زن و بچه هیچکس آسوده نیستند و می‌توانم بگویم که وزراء و ما خودمان رامسئول نظم و امنیت این مملکت نمیدانم و می‌توانم بگویم که هیچ چیز دراین مملکت بیشتر از هرج و مرج از برای پیشرفت مقاصد بعضی بهتر نیست و همین هرج ومرج است که آنها را بمقصود خودنایل می‌کند واینکه میگویید وزیر داخله بیاید بکمیسیون در آنجا مذاکره شود این مسئله صحیح است ولی بهیچوجه فایده نخواهد داشت حالا اولا از حاکمی که وزیر داخله اطمینان ندارد نمی‌توان او را بحکومت فرستاد و دیگر اینکه باید اختیارتامه بایشان داد که بتوانند از اشرار جلوگیری نمایند فقط در موضوع کرمان یا جای دیگر فایده ندارد بلکه باید بمقتضای امروز یک تکلیفی از برای کلیه حکام معین کرد که بتوانند از اشرار و مفسدین جلوگیری کنند والا اینطور مذاکرات فایده ندارد.
آقا میرزا سید حسن – در باب این تلگرافاتی که فرمودید از ولایات آمده می‌خواهم ببینم مجلس مقدس مدتی اوقات خود را صرف کرد و نظامنامه نوشت واسم آن نظامنامه ایالات و حکام گذاشته این اغتشاش ولایات بواسطه این است که حکام می‌خواهند بانجمنها اعتنا نکنندواگر اقدامات آنها بنظارت انجمنها باشد هیچ انقلاب نخواهد شد واین که گفته شد که وزیر داخله بکمیسیون بیاید در باب تلگرافات ولایات مذاکره شود در صورتی که از وکلای ولایات که اطلاعات صحیحه از ولایات خوددارند در آنجا نباشند فایده ندارد مگر این که قرار گذاشته شود که از وکلای هر بلدی یکنفر در آن کمیسیون حضور داشته باشد.
سیدالحکما- اینکه گفته شد وزیر داخله بکمیسیون بیاید صحیح است ولی باید در کمیسیون عرایض این گفتگو شود.
آقا میرزا فضلعلی آقا – از هرطرف هرج ومرج ظاهر شده مطلبی است که شش ماه قبل گفته شد و در شش ماه قبل وزراء باید اقدام نموده باشند حالا فصل بهار است و موقع حرکت ایلات به ییلاق و مسلم است این قسم انقلابات بظهور می‌رسد آنچه با وزراء درکمیسیونها مذاکره می‌شود فایده نمی‌بخشد در صورتیکه ملت اطلاع ندارند اینها می‌خواهند بحکام اختیارنامه داده شود و بعضی اقدامات بنمایند بلی نباید دست حکام را بست ولی این هرج و مرج آیا جعلی است یا اینکه طبیعی است که نمی‌شود جلوگیری کرد پس باید از حکام خواست که جلوگیری بنمایند بطور قانون نه اینکه دل بخواه بخیال خود عمل نمایند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – رشته حیات ما ایرانیان بسته بیک کلمه است وآن کلمه طیبه امنیت است اگر بزودی امنیت حاصل نشود تمام این قانون نوشتها و مذاکرات بی حاصل است و مملکت ایران مثل ممالک فرنگستان نیست واینهم راست است که ما مردم هم مردمان تربیت شده تحصیل کرده هم نیستیم پس باید بملاحظه حال خودمان یک قراری بگذاریم در اینصورت بحکام ولایات نباید آن اقتدار را داد که بطور استبداد رفتار کنند که آدم در گچ بگیرند یا شقه ودم توپ بگذارند و همچنین سلب اقتدار را هم بالمره از آنها نباید کرد که کار از پیششان نرود با این وضع حالیه هر کسی که قاتل است فوراً تحقیق و استنطاق نموده قصاص نمایند بنده در رفتن آن یک نفر بشیراز رأی نداشتم بملاحظه سیاسی و پلتیک بود یا چیزهای دیگر ولی امروزه می‌گویم حالا که رفته است باید باو تقویت و همراهی کرد که مجازات قاتل سید و دیگران با بدهد بعقیده بنده باید بتوسط وزارت داخله یک اندازه اقتدار بحکام داده شود گویا اکثر از آقایان هم با من هم عقیده باشند ما چیزیرا می‌خواهیم که استقلال ایران درآن باشد وآن امنیت است امنیت.
حسینقلی خان نواب – بآن ترتیبی که حاکم کرمان اقدام نموده امنیت حاصل نخواهد شد و محال است از اینقرار امنیت حاصل شود آن ترتیبی که موجب حصول امنیت در بلاد بشود این است که طرف را در محکمه عدلیه احضار کرده اگر اطاعت کرد فبها والا اگر اطاعت نکرد آنوقت حاکم نظارت انجمن ولایتی اقدامات لازمه می‌نماید و بوزیر داخله اطلاع می‌دهد و هر اقدامی در باره او بشود عیبی ندارد اما آقا میرزا ابوالحسن خان در باب شیراز بیانی کردند و نیز در اینجا درخصوص کرمان وسیرجان از یکنفر نایب‌الحکومه آنجا از دو نفر وکیل کرمان اظهاری شد که یکی از میرزا داودخان شکایت نموده ودیگری از او توصیف کرد اما در خصوص شیراز اعیان واشراف و وجوه فارس ظاهراً اتفاق دارند که تقصیر از طرف کیست شیراز با اینکه خیلی اهمیت نسبت بکرمان دارد عدلیه ندارد و کرمان عدلیه دارد بهتر این است که بجناب وزیر داخله تأکید نمایند که در فارس هم عدلیه برقرار سازند که در مجلس عدلیه آنجا رسیدگی کامل از بابت آن حرکات فجیع بعمل بیاورند زیرا که در این باب حضرات آقایان علمای نجف اشرف هم اشعاری فرموده‌اند لذا باید محرک و مباشر را معین کرده و بمجازات برسانند گمان می‌کنم که مسئله شیراز اهمیتش بیشتر است و نمیدانم در خصوص آنجا چرا مذاکره و صحبتی نمی‌شود.
آقا سید حسن تقی زاده – بنده مدعی هستم که موضوع مذاکره معلوم نیست خواهش دارم که موضوع مذاکره را بجهت بنده معین کنند آیا ببینیم یکطرف می‌گوید که باید بالمره سلب اختیار از حکام نمود طرف می‌گوید اگر اینطور از حکام سلب اختیاربشود مملکت بکلی هرج ومرج خواهد شد یا اینکه جمعی میگویند از روی قانون و بعضی اظهار می‌دارند که این قانون حالا مجری نمی‌شود باید تا یک درجه اقتدار داده شود نمیدانم آیا این یک اندازه ودرجه چیست و چقدر است نباید این معین بشود و آن خط فاصل قانون الهی و مجازات است ولی آنها ما را در بین دو کار مختار کرده‌اند یا اینکه مملکت باید تا یک درجه اقتدار داده شود نمیدانم آیا این یک اندازه و درجه چیست وچقدر است نباید این معین بشود و آن خط فاصل قانون الهی و مجازات است ولی آنها ما را در بین دو کار مختار کرده‌اند یا اینکه مملکت باید آشوب باشد و حکام بهیچ کاری اقدام نکنند یا اینکه اقتدارات تامه بتمام حکام داده شود که نود و یک آن برای دخل است وقتیکه یک وکیلی از ظلمهای اعظم الدوله در اینجا بصدای بلند اظهار می‌دارد که برای هوای نفس آدم جلوی توپ می‌گذارد وقتی که گفته می‌شود که چرا چنین کرده ظهیرالملک از قصر شیرین مراجعت به کرمانشاه نموده را بتمام دوایر اجرائیه قدغن می‌کنند که اقدام بهیچ کاری نکرده تعطیل نمایند وحالا کرمانشاهان طوری است که مردم شب نمی‌توانند راحت بخوابند و وقتی که این مذاکرات در اینجا می‌شود حاکم کرمان هم اینطور اجازه می‌خواهند وحالا که قانون حکام نوشته شده حتی قانون حکومت نظامی هم در موقع لزوم نوشته شده که وزیر داخله در موقع لزوم می‌تواند اجازه حکومت نظامی بدهد در این صورت من اصل موضوع را نمیدانم که چیست اگر شما حاکم امین فرستاده‌اید بهمه جا هرطور اقتدارات باو داده شود موافق قانون است مثل مخبرالسلطنه که بتبریز فرستاده شده و اقتدار کلی هم داده شده است ودر موقع حکومت نظامی هم برخلاف قانون رفتار نخواهد کرد زیرا که درستکار و امین است.
آقا شیخ محمد علی – دو ماه است که واقعات غیر متناهبه در ولایات رخ داده ودر مجلس بوطر قصه و رمان گفته شده باز هم هر چه بگوییم گویا قصه گفته‌ایم عیبش اینست قانونی که بدست وزرا دادیم مدت اجرای آنرا معین نکرده و نگفتیم تا کی باید اجرا شود بعد از ششماه باز معلوم می‌شود که آن قانون اصلا فراموش شده ما باید قانونیکه بدست وزیر می‌دهیم اجرای آنرا از او بخواهیم و او رامسئول بدانیم عقیده بنده این است که وزیر داخله ابداً بمجلس و کمیسیون دعوت نشود بلکه باید مجلس از راه قانون بطور حتم از وزیر داخله نظم و امنیت ولایات را بخواهد دیگر نه بحاکم کار داشته باشد نه بغیر حاکم وزیری که سالی دوازده هزار تومان مواجب می‌گیرد برای این است که شبانه و روز در فکر راحت ملت باشد نه اینکه در هر مسئله از مجلس تکلیف بخواهد.
رئیس- باید وزیر داخله بمجلس دعوت شوند و توضیح بدهند که چرا تاکنون در اجرای قانون اقدام نشده.
آقا شیخ حسین – در قانون حکام نوشته شده که حاکم هر جا ببیند محتاج بقوه جبریه است باید آنجا را حکومت نظامی کند حالا مختصراً عرض می‌کنم باید وزیرداخله را بمجلس خواست و از او پرسید که اگر می‌توانی بولایات حاکم صحیح مطمئن بفرستی که بطوریکه در قانون نوشته عمل کنند که اقدام کن والااگر نمی‌توانی از وزارت استعفابده.
رئیس- حالا می‌خواهید وزیر داخله برای روز پنجشنبه دعوت شود و در این خصوصها توضیحات بدهند هر گاه می‌توانند این قوانین را مجری دارندوالا تکلیف معین نمایند.
وکیل الرعایا- آنچه بنده می‌خواستم عرض کنم بهتر از آن گفته شد.
آقا شیخ یوسف – خلاصه عرض بنده اینست که برای سایر وزارتخانه‌ها قانونی ننوشته‌ایم اما برای وزارت داخله وحکام چندین ماه زحمت کشیده تمام مراد را نوشته‌ایم اما افسوس می‌خورم که بواسطه کثرت اتفاقات فوق العاده نتوانسته‌اند قانون را بخوانند و اگر می‌خواندند دیگر محتاج نبود هر مطلب جزئی را بپارلمان فرستاده و تکلیف بخواهند اما درباب فارس بنده نالهای خود را بیش از پیش در سابق کرده‌ام حالا دیگر عرضی نمی‌کنم.
آقا سید حسین – همان طور که گفته شد مجلس زحمت کشیده وبوظیفه خود عمل کرده و بطور کامل قانون نوشته وزیر داخله حق ندارد که در این جزئیات تکلیف بخواهندو وظیفه مجلس نیست که همه روزه در این جزئیات مذاکره کنند باید قانون را مجری بدارند ما بوظیفه خود عمل کرده و قانون نوشته‌ایم حق نظارت هم داریم.
آقا سید جعفر- در این مقام دو چیز می‌خواهم عرض کنم یکی اینکه عقلا فکر کردند که انبیاء برای چه فرستاده می‌شوند دیدند برای این است که از جانب خدا قوانین بیاورند تا اینکه حدود هر کس معلوم باشد و ما باید هر کس که مخالف قانون حرکت می‌کند عرضه بقانون بداریم و مجازات داده شود ویکی مسئله فارس است که این اتفاقی که واقع شد از زمان بنی امیه که جسد زید ابن علی (ع) را سوزانیدنددیگر تاکنون همچو مسئله واقع نشده بود که در فارس واقع شده باشد مرتکبین بمجازات برسند و ما فقط باید اجرای قانون را بخواهیم.
آقا میرزا ابوالحسن خان – بنده بر ضد قانون چیزی نگفته‌ام بر حسب سئوالی که جناب رئیس کردند جواب دادم و آنهم مطابق قانون بود که عقیده شخص خودم را گفتم که باید بتوسط وزیر داخله بحکام اقتدار داده شود و آنچه که آقای تقی زاده گفتند تماما صحیح است من می‌گویم که امروز باید حکومت نظامی باشد در ولایات مثل ارومی وخوی و غیره که این انقلابات پیدا شده غیر از حکومت نظامی فایده ندارد اینکه میگویید قانون وزارت داخله و حکام نوشته شده هنوز وزارت داخله شما و معاون ایشان و حکام قانون نمیدانند ظل السلطان قانون می‌دانست که بشیراز فرستادند سردار معتضد قانون میداند کدام یک از حکام شما قانون میدانند پس در این صورت باید امروز حکومت نظامی باشد تا در ولایات امنیت حاصل شود.
آقای حاج امام جمعه – بنده لازم میدانم که باقتضای دیانت خودم این یک کلمه را بگویم مملکت امنیت لازم دارد و اگر امنیت نباشد این مملکت رفته است و قانونی که شما امروز اجرای آنرا می‌خواهید در صورتی که اگربخواهید این قانون را اجرا کنند تا ششماه دیگر اسباب ومقدمات آن طول ارد تا فراهم شود و بدون اسباب با داشتن این قانون آیا ممکن است مملکت را امنیت داد باید فکر امنیت کرد این تکلیف من بود که گفتم حالا شما دانید و دیانت خودتان.
آقا شیخ حسین – باز عرض می‌کنم در صورت داشتن وزیر مسئول این حرفها بی مأخذ وزیاد است باید وزیر داخله را خواست که بیایند و توضیح بدهند که اگر می‌توانند قانون را اجرا کنند فبها والا استعفا بدهند.
آقا میرزا سید حسن – قانونی که نوشته شد اگر اجرا نشود چه فایده داردوزیر داخله یا باید قانون را اجری کند یا باید استعفا بدهند.
آقا سید حسن تقی زاده – اصل موضوع مذاکره مامعلوم نیست که در چه خصوص است و برای چه این نطقها کرده می‌شود نطقهای صحیح و خوب می‌شود راست است تمام مملکت اغتشاش است و راست است که امنیت لازم دارد وراستست که اگر امنیت نباشد خطرات بزرگ دارد اما آنکه می‌گوید امروز بقانون نمی‌شود جلوگیری این هرج ومرج را نمود باید راهش را بگوید که بچه راه می‌شود یک جمعی اینجا میگویند که باید از روی قانون عمل شود این معین است اما آنهاییکه میگویند بقانون نمی‌شود باید راه علاج را بطوری تعیین کرد که تمام جزئیات اطراف آن معین باشد بگوید و رأی گرفته باکثریت آراء عمل شودوالا بطور مجمل گفتن نمی‌شود واین تلگراف را وزیر داخله برای چه بمجلس فرستاد جواب این گونه تلگرافات که رجوع بمجلس می‌شود همان دو کلمه است که مطابق قانون باید رفتار شود حال این تلگراف را اگر هیئت رئیسه دیده و دانسته آوردند بمجلس و چند ساعت وقت مجلس را تلف کردند باید بایشان گفت که دیگر بعدهامثل سابق از این قبیل تلگرافات و مکاتیب را بمجلس نیاورند و اوقات وکلا را ضایع ننمایند و اگر وزیرداخله بی جهت آن را بمجلس فرستاد وباین وسیله می‌خواهد بگوید که من تمام کارها را باجازه واذن مجلس می‌کنم وخود را از مسئولیت خارج کند و همان ترتیبات پوسیده قدیم را می‌خواهد معمول بدارد باید همچو وزیری که هیچ قانون خود راملاحظه نکرده و نمیداند که چیست استعفا بدهد و دیگری که عمل بقانون می‌نماید سرکار بیاید آخر تا کی آن رسومات و عادات قدیمه و تقلبات پوسیده باید معمول باشد وزیری که تکلیف خود را نداند و در هر مسئله جزئی رجوع بمجلس کند و بدورغی خود را غلام مجلس بگوید این وزیر نمی‌تواند وزارت کند حالا سه ساعت است که اینجا مذاکره می‌شود و آخر نتیجه نداد پس باید معلوم شود آنهایی که میگویند امروز نمی‌شود بقانون مملکت نظم بگیرد بگویند که بچه طریق می‌شود و آنرا معین کنند.
حاج سید نصرالله – البته معلوم است قانونی که از این مجلس بیرون می‌آید باید اجری شود در این مسئله شبهه نیست ولی این قانون دستورالعمل حکام آیا امروز ممکن است که تمام مواد آن اجری شود و مواد آنهم همه با همدیگر متفق و مرتبطند امروز اگر کسی پیا بشود که بگوید من تمام آن را اجری می‌کنم ما این مسئله را فوق سحر میدانیم وباید دستش را بوسید و باو وزارت داد که اجری نماید شما یک همچو شخصی پیدا کنید البته همه خواهند او را تصدیق کرد و با کمال منت می‌خواهند که او تمام قوانین را اجرای نماید ولی می‌بینیم که امروز لوازم و مقدمات اجری آن فراهم نیست پس آن موادی که باید اجری شود آنها را معین کرده که اجری نمایند و اگر هم باید تمام آن اجری شود بهر نحویکه هست اسباب اجرای آنرا فراهم کنیم والا گمان می‌کنم که از این مذاکرات نتیجه حاصل نشود اگر لازم میدانید وزیر داخله خواسته شود واز او توضیح بخواید که چرا اجرا نمی‌کنند هر گاه نمی‌تواند و کسی هست که بی‌مسامحه اجری می‌کند آن راه را پیش بگیرند و هر گاه اسباب و لوازمات اجری لازم دارد آنرا فراهم نمایید و این مسلم است که تمام مواد قانون با این ترتیب وامروزه غیرممکن لاجراست.
وکیل التجار – اظهارات وزیر داخله در این جزئیات بمجلس بی جهت و خارج از قانون است معلوم است که مفسد را باید گرفت مجازات داد قاتل را باید کشت اینها را نباید از مجلس خواست و حاکم هم حق این سئوالات جزئی را نداردباید مطابق قانون هر قدرتی که دارند دراین موارد اعمال نمایندوهر گاه مشکلاتی رخ داد آنوقت از مجلس باید تکلیف خواست اما در صورتیکه تکامل و تسامح از وظایف خودشان بنمایند واز مجلس در جزئیات تکلیف بخواهند پس مجلس هیچوقت نمی‌تواند که بوظیفه خود رفتار کند.
احسن الدوله – فقط برای وزراء لفظ مسئولیتی قرار گذاشتند ولی تاکنون عمل بآن نشده و هر گاه خارج از حد مسئولیت شوند مجازاتی مقرر نشده و تا حال اجرا نگشته پس لازم است آن وزیری که خود را مسئول قرار می‌دهد و بلوازم مسئولیت رفتار نمی‌کند مجازات داده شود تا اینکه دیگر آن عمل مسئولیت نمایند.
آقای حاج امام جمعه – در اینکه مقصود از این همه زحمت واین همه خون ریزی وقتل و غارت که در این مملکت شد بجهت این بود که قانونی وضع شود تا تمام افراد ملت درآن مساوی باشند ودر تمام نقاط مملکت مجری شود این معلوم و مسلم است و تمام ماها که از خانه وزندگانی واز همه چیز خود گذشته رنج وزحمت غربت را بر خود هموار می‌کنیم برای همین مطلب است جای هیچ شک و شبهه نیست واز این که ما مردمان سه سال قبل نیستیم وترتیبات سه سال قبل امروز نباید باشد و نمی‌شود هم که باشد در این هم حرفی نست اما شما را قسم می‌دهم که از روی انصاف و حق گویی امروز ما مردمان صد سال بعد هم هستیم که لوازمات و قواعد آنوقت را حالا اجرای آنرا می‌خواهید در همین جا مطرح مذاکره شد که آیا تا کی بموقع اجرا گذاشته شود بعضی تاشش ماه و بعضی تا سه ماه می‌گفتند و هر کس اظهار عقیده کرده بود و آخر هم نتیجه حاصل نشد کسی منکر نیست که باید قانون اجرا شود ولی باید بدانیم که امروز بهمین نطقهای که خوش آمد مردم باشد و بگوییم که باید بر طبق قانون عمل شود امنیت حاصل می‌شود از شما انصاف می‌خواهم که از حق نگذرید ومحض خوش آمد حرف نزنید.
آقا شیخ محمد علی – تأمین این مملکت بیکی از دو قسم است یا باجرای قانون چنانچه جمعی را عقیده بر آن است یا این که بطور دیگر اصلاح شود چنانچه گفته شد که نمی‌شود امروز بر طبق قانون رفتار شود ولی آنطور معلوم نشد که راهش چیست و بچه ترتیب باید اصلاح شود ولی بنده می‌گویم که اصلاح این مملکت منحصر است به اجرای قانون واگر لوازم و مقدمات می‌خواهد و پول لازم دارد آن اشخاصی که سالها مال ملت را خورده و جمع آوری کردند امروزبطریق اعانه همراهی نمایند تا این که تهیه استعداد نموده و اشخاص کافی کاردان را سر کار آورده تا بوقه علم و قشون تامین واصلاح نمایند.
رئیس- آنچه نطق دراین باب شده نتیجه گرفته نشد و مطالب خارج در بین میایدپس باید وزیر داخله را خواست و حضوراً با او مذاکره کرد که قرار کلی داده شود واین نظامنامه داخلی مجلس است که چاپ غلط شده بوکلا داده شد ملاحظه نمایند هر گاه بخواهیم در روزهای رسمی مجلس بخوانیم از سایر کارهای لازمه و قوانین دیگر مثل قانون عدلیه و غیره باز می‌مانیم خوب است که در روزهای یکشنبه که مجلس خصوصی است خوانده شود و یکی دو هفته هم در روزهای چهارشنبه فوق العاده مجلس کرده زودتر تمام شود که بموقع اجری گذاشته شود تا انتظام داخلی بطور کامل صورت وقوع پیدا کند.
آقا سید محمد جعفر- در باب قانون عدلیه چند روز است که در کمیسیون مشغول هستیم واین قریب هزار ماده است و ما محتاجیم بوجود آقایان و علماء که کمک نمایند و بدون آنها نمی‌شود لازم است که شرکت داشته باشند تا زودتر بگذرد.
رئیس- چون قرار بر این است که از طرف کمیسیونها هر گاه اظهاری بمجلس باید بشود آنرا در کمیسیون مذاکره نموده و روی کاغذ بیاورند آن وقت بمجلس بدهند تا مطرح نموده رأی گرفته شود همین مطلب را که می‌فرمایید در کمیسیون مذاکره کنید و روی کاغذ بیاورید بمجلس راپورت بدهیدتا مطرح شود حالا در روز پنج شنبه وزیر داخله را خواسته که بیاید و آنچه لازمه مذاکره است بشود کلیه یک قراری برای حکام گذاشته شود که دیگر اینگونه تلگرافات را ارجاع بمجلس نکنند و دیگر راپورتی است از کمیسیون مالیه که در خصوص چند فقره از بودجه که رسیدگی می‌شود داده‌اند که آیا جرح و تعدیل بشود یا نه باید در مجلس خوانده شود و رأی گرفته شود این هم در روز پنجشنبه مطرح می‌شود.
(مجلس نیم ساعت از شب گذشته ختم شد.)