مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۸ آبان (عقرب) ۱۳۰۰ نشست ۳۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۸ آبان (عقرب) ۱۳۰۰ نشست ۳۹
جلسه ۳۹
صورت مشروح مجلس یوم پنج شنبه هجدهم عقرب ۱۳۰۰ مطابق نهم ربیع الاول ۱۳۴۰
مجلس نیم ساعت قبل از غروب در تحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید.
(صورت مجلس یوم شنبه ۳ شنبه ۱۵ عقرب را آقای تدین قرائت نمودند)
رئیس ـ آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم ـ آقای عماد السلطنه خراسانی و آقای حاج مقبل السلطنه و آقای معتضدالدوله در جلسه گذشته مریض بودند و هنوز هم مریض هستند محض یاد آوری عرض کردم.
رئیس ـ آقای امین الشریعه (اجازه)
امین الشریعه ـ بنده هم راجع به آقای مقبل السلطنه می‌خواستم عرض کنم که مریض بوده‌اند و به بعضی از آقایان اعضاء هیئت محترم رئیسه هم اطلاع داده‌اند.
رئیس ـ آقای عماد السلطنه (اجازه)
عمادالسلطنه ـ غیبت بنده پری روز بواسطه عارضه کسالت بوده و نتوانستم شرفیاب شوم و همان روز کتباً به مقام ریاست مجلس اطلاع داده بودم.
رئیس ـ این اعتراضات اصلاح می‌شود دیگر اعتراضی هست؟
(اظهاری نشد)
صورت مجلس تصویب گردید.
درجلسه گذشته که راجع به مواد عهد نامه بین ایران و چین در مجلس رای گرفته شد یکی دو نفر از آقایان بعد از ختم جلسه ایراد کردند که مطابق نظامنامه نباید رای گرفته شود ایرادشان صحیح و بجا بود. ولی علت اینکه بنده رای گرفتم دو چیز بود یکی اینکه مقصود از روح نظامنامه که می‌گویند نباید رای گرفته شود این است که اگر آقایان در یکی از مواد یا چند ماده یک عهد نامه ایرادی داشته باشند طوری نشود که در مجلس رد شود و ایراد باید به طریق مراجعه به کمیسیون پیشنهاد شود و چون بنده دیدم ایراداتی شد و بعد خود آقایان قانع شدند و مجلس هم موافق بود رای گرفته شد و دلیل دیگر این بود که چون اغلب از آقایان تازه وارد شده‌اند و درست مواد نظامنامه را مطالعه نکرده‌اند اگر بنده در باب رای اظهاری می‌کردم شاید مفاد ماده ۳۲ نظامنامه کاملاً اجراء نمی‌شد و برای اینکه عهد نامه بین ایران و چین سابقه نشود و سایر عهدنامه هائی که بعد به مجلس خواهد آمد موافق ماده ۳۲ دیگر موارد رای گرفته نخواهد شد. ولی از آقایان تمنا می‌کنم ماده ۳۲ را به طور دقت مطالعه فرمایند چون در ماده ۳۲ نوشته شده است هر اعتراضی هست باید ۲۴ ساعت قبلاً پیشنهاد شده و طبع و توزیع بشود که روزی که در مجلس در خصوص عهدنامه مذاکره می‌شود خاطر آقایان از اعتراضاتی که شده است مسبوق باشد و پس از ۲۴ ساعت در ارجاع اعتراضات به کمسیون مذاکره بشود غرض این است که فی المجلس اعتراضاتی نشود. عهدنامه که از کمیسیون خارجه خارج شد طبع و توزیع می‌شود آن وقت هر ایرادی آقایان دارند باید بنویسند به هیئت رئیسه بدهند که به طبع فرستاده بشود و ۲۴ ساعت قبل از جلسه بین آقایان توزیع بشود که مسبوق بشوند و در خود مجلس اعتراض نشود.
آقای فهیم الملک (اجازه)
فهیم الملک ـ یک قسمت از عرض بنده راجع به غفلتی بود که در مدلول ماده ۳۲ شده بود که مذاکره فرمودند. قسمت دیگر این است که عهدنام هدولت ایران و سویت و همچنین عهدنامه ایران و افغانستان و اساس نامه مجمع اتفاق ملل مدتی است به کمیسیون خارجه رفته و تا به حال راپورت داده نشده چون عهدنامه‌ها مدتی است بین دولتین منعقد شده است و باید زودتر از تصویب مجلس بگذرد و می‌خواستم بدانم علت این که تا به حال تأخیر افتاده و راپورت داده نشده چه بوده است.
نصرت الدوله ـ (مخبر گمیسیون خارجه) ـ اولاً راجع به اساس نامه مجمع اتفاق ملل در کمیسیون خارجه مداقه و مطالعات لازمه به عمل آمده ولی چون نسخه فرانسه او بسیار مفصل است و مخصوصاً محتاج به یک ترجمه کامل با دقتی بوده و هنوز خاتمه نیافته به این ملاحظه قدری تأخیر افتاده است در باب عهدنامه ایران و افغانستان و ایران و روسیه این دو عهدنامه کاملاً در تحت مداقه در آمده و کمیسیون نهایت موافقت را با اساس آنها دارد ولی در بعضی از مواد کمیسیون نهایت موافقت را با اساس آنها دارد ولی در بعضی از مواد کمیسیون تأمل و نظریاتی داشتو نقظه نظر حفظ نزاکت ترجیح داد که قبل از تقدیم راپورت خود به مجلس نظر دولت را جلب کند که شاید پس از حصول نتیجه راپورت کمیسیون بطور صحیح و کامل تقدیم مجلس شود معذالک اگر آقایان صلاح بدانند ممکن است راپورت کمیسیون بدون انتظار نتیجه مذاکرات دولت به مجلس تقدیم شده و از طرف کمیسیون هیچ مخالفتی نخواهد شد.
رئیس ـ آقای فهیم الملک (اجازه)
فهیم الملک ـ بنده کاملاً موافقم که باید کمیسیون نتیجه بگیرد و به مجلس راپورت دهد و بعد رای داده شود زیرا همان طور که آقای رئیس فرمودند نظامنامه داخلی رای دادن در مواد را به موقع دانسته است البته باید کار خاتمه پیدا کند معهذا استدعا می‌کنم حالا که کمیسیون با هیئت وزراء مشغول مذاکره هستند تسریع بفرمایند که زودتر نتیجه حاصل شود.
رئیس ـ آقای سردارمعظم خراسانی (اجازه)
سردارمعظم ـ بنده با اصل نظریه کمیسیون خارجه موافقم ولی یک مختصر اختلاف نظری دارم و آن این است که بنده با این که موافقم از نطقه نظر مراعات نزاکت قبل از اینکه مذاکراتی که به این دولت و دول مربوطه تمام نشده نباید عهدنامه به مجلس بیاید ولی هیچ مانع نمی‌بینم قبل از اینکه به مجلس بیاید کمیسیون خارجه اگر مطالعات خودش را تمام کرد راپورت بدهد که طبع شده و بین تمام نمایندگان توزیع شود که آنها هم از نظریه کمیسیون مطلع شوند.
نصرت الدوله ـ البته آقای سردارمعظم خودشان تصدیق می‌فرمایند قبل از آن که نتیجه مذاکرات معلوم شود تقدیم یک راپورت رسمی مشکل است ولی اگر مقصودشان فقط این است که خاطر آقایان نمایندگان از نظریه کمیسیون راجع به مواد این عهدنامه مسبوق باشد تصور نمی‌کنم اشکالی باشد و ممکن است به هر نحو که آقای رئیس صلاح می دانند کمیسیون نظریه خود را به اطلاع آقایان وکلاء برساند.
رئیس ـ آقایانی که مایل باشند می‌توانند به یک کمیسیون خارجه مراجعه کنند دستور امشب بقیه دستور جلسه قبل است ولی یک راپورتی راجع به آقای آقا شیخ محمد حسن سعادت نماینده لار رسیده است آقایان موافق هستند جزء دستور امروز بشود یا خیر؟ مخالفی نبود و آقای شیخ العراقین زاده برای قرائت راپورت شعبه پنجم احضار و به مضمون ذیل قرائت نمودند
راپورت از شعبه پنجم به مجلس شورای ملی راجع به اعتبارنامه آقای آقا شیخ محمد حسین سعادت.
در یوم سه شنبه هفتم شهر جاری شعبه ۵ برای رسیدگی به دوسیه انتخابات حوزه مرکزی لر منعقد و راجع به صت اعتبارنامه آقای آقا شیخ محمد حسین سعادت راپورت ذیل را به مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد. در تاریخ ۱۸ شعبان ۱۳۳۷ حکومت لار حسب امر وزارت داخله هیئت نظار حوزه مرکزی لار را موفق قانون تشکیل هیئت نظار اعلان انتخابات را مطابق ماده ۲۱ قانون انتخابات داده و برای شعبه بندر لنگه دو هزار و پاند ورقه تعرفه و برای شعبه بستک ۱۵۰۰ ورقه تعرفه با دو نفر نماینده مخصوص ارسال داشته و در حوزه مرکزی لار و توابع در مدت مقرره (۲۱۶۹) ورقه توزیع و تا ۲۵ شوال اخذ آراء نموده منتظر حصول صندوق شعبه بستک و بندر لنگه می‌شوند در ۲۵ شوال مراسله از بندر لنگه می‌رسد که ما تابع بندر بوشهر هستیم هر وقت از طرف حکومت بوشهر حکم شد ما شروع به انتخاب خواهیم کرد هیئت نظار مرکزی اخطار می‌کنند که مطابق صورت موجوده در قانون انتخابات چون بندر لنگه جزء حوزه انتخابیه لار است باید تا اول محرم ۱۳۳۸ انتخابات آنجا را خاتمه داده و صندوق آراء را به حوزه مرکزی ارسال دارند و اگر هر آینه در مدت مذکور صندوق آراء نرسید هیئت نظار مرکزی صندوقهای آراء موجوده را استخراج کرده خاتمه انتخابات را اعلان خواهد نمود در تاریخ ۱۱ ذی قعده صندوق آراء حوزه بستک رسید و چون در موعد مقرره صندوق آراء بندر لنگه نمی‌رسد هیئت نظار مرکزی ثانیاً سه هفته ضرب الاجل نموده و اخطار می‌نماید که بانتخابات خاتخ دهند ولی از بندر لنگه همان جواب سابق رسیده و حاضر برای شرکت در انتخاب نمی‌شوند هیئت نظار مرکزی در ۲۴ شهر صفر ۱۳۳۸ شروع به استخراج آراء حوزه مرکزی و شعبه بسک نموده و در نتیجه قرائت کلیه آراء که عبارت از (۲۱۲۱) ورقه رای بود آقا شیخ محمد حسین سعادت دارای اکثریت (۹۳۲) رای بوده هیئت نظار یک هفته برای اصغاء و شکایات و یک هفته برای رسیدگی تعیین و چون شکایاتی نرسیده خاتخ انتخابات و نمایندگی آقا شیخ محمد حسین سعادت را به اکثریت (۹۳۲) رای اعلام نماید شعبه ۵ پس از ملاحظه صورت مجلس که شرح فوق نگاشته شده و رسیدگی به دوسیه چون هیچ شکایتی به هیئت نظار و به مجلس شورای ملی نرسیده بود باکثریت تمام صحت جریان انتخابات و نمایندگی آقا شیخ محمد حسین سعادت را تصدیق می‌نماید.
رئیس ـ نسبت به این راپورت مخالفی نیست.
آقا میرزا علی کازرونی ـ بنده مخالفم.
رئیس ـ می‌ماند برای جلسه دیگر طبع و توزیع می‌شود.
ماده واحده ـ کمیسیون بودجه راجع به تعویض قراولخانه مخروبه گذر لوطی صالح به مسجد جنب آن مطرح بحث شده است در این باب مخالفی هست یا نیست؟
سلیمان میرزا ـ البته بهترین کارها این است که یک قراولخانه خرابه را به یکی از اماکن مقدسه تبدیل نمایند و یک مسجدی دائر می‌کنند اما ماده که نوشته شده فقط وظیفه را که می رساند این است که این خرابه را تحویل مسجد می‌دهند آیا همین ققدر که را منتقل کند به مسجد از برای مسجد کفایت می‌کند؟ نه بلکه فقط یک زمین خرابه هم جزء مسجد می‌شود عقیده بنده این است که اگر ممکن باشد یاد آوری یا در راپورت صریحاً بنویسند که بلدیه طهران کاملاً آنجا را بسازد و یک جای مقنحی درست کند و تحویل بدهند.
رئیس ـ آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه ـ بنده تصور می‌کنم این محل قراولخانه اگر برای مسجد بطوریکه از طرف آقای حاج آقا جمال تقاضا شده اختصاصی داده شود خودشان برای ساختنم و تعمیر کردن حاضر هستند و گمان می‌کنم دیگر محتاج به بلدیه نباشد که بلدیه هم متحمل یک مخارجی شود.
رئیس ـ آقای تدین (اجازه)
تدین ـ این ماده واحده که در کمیسیون بودجه تصویب شده تصریح می‌کند مطابق پیشنهاد ریاست وزراء عظام و آن پیشنهاد دارای دو ماده است در ماده دوم اشاره می‌کنند که بلدیه باید ناضر باشد که اراضی قراولخانه مزبور و مصالح آن برای توسعه مسجد و تعمیر آن تخصیص شود و چون در ماده واحده کمیسیون می‌نویسد مطابق پیشنهاد نمره ۱۱۸۱۱ ریاست وزراء عظام وگذار شود تصور می‌کنم رفع اشکال شاهزاده هم می‌شود و در هر صورت بنده موافقم.
رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله ـ بنده موافق هستم خواستم ببینم مخالفی هست که بعد از یک مخالف نظریات خود را عرض کنم.
رئیس ـ آقای سلیمان میرزا مخالفند بعد از ایشان بفرمائید.
سلیمان میرزا ـ بنده مخالف ساختن مسجد نیستم و مخالف ضمیمه قراول خانه مزبور هم به مسجد نیستم.
رئیس ـ مخالف ماده هستید.
سلیمان میرزا ـ بلی فقط عرض می‌کنم برای تکمیل ماده چون در پیشنهاد رئیس الوزراء مصرح است که بلدیه نظارت کند مصالح و اراضی قراول خانه صرف توسعه مسجد شود یک طوری این ماده را کامل کنند که اگر یک وقتی آن مصالح کفایت برای توسعه مسجد نکرد خود بلدیه از عایداتی که دارد مسجد را که یکی از اماکن مقدسه ما است تعمیر نماید و صریح کتاب مذهبی ما است انما یعمر مساجدالله آمن بالله و البوم الا خر بنابراین کسی مخالف ساختن مسجد نمی‌تواند بشود و البته خیلی بهتر است که زودتر این مسجد را تکمیل می‌کنند و یک خرابه و مزبله بر خرابه‌های این شهر افزوده شده تعمیر جزء یکی از اماکن مقدسه بشود نه اینکه یک خرابه را بر یک گوشه مسجد بیفزایند چنانکه حالیه هم هست زیرا این اراضی طوری خراب شده که مصالح آن کفایت تعمیر آنجا را نمی‌کند و اگر بخود متولی واگذارند هیچ وقت درست نمی‌شود و فقط محض یادآوری عرض می‌کنم که باید بلدیه خودش را ذمه دار بداند که نواقص مسجد را رفع بکند و بقیه مصرف آن را از عایدات شهری که دارد بدهد.
سردارمعظم مخبر کمیسیون بودجه ـ البته با ساختن مسجد کسی مخالف نیست و همه هم موافق هستند ولی با صرف شدن بعضی عوائد از برای مسجد بنده مخالفم می‌گویم مخالفم و اهمیتی هم ندارد (گفتند صحیح است) افکار عامه ما حالا دیگر پخته تر شده و حقایق را زیادتر و بهتر درک می‌کنند و به مجرد اینکه گفته شود مسجد ساخته شود نباید بگوئیم هر چیزی صرف مسجد شود خیر البته نظر اینکه مجلس شورای ملی مملکت مجلس مسلمانی است نهایت درجه اشتیاق دارد که تمام معابدش درست و منظم باشد ولی با وجود این نمایندگان نباید و دلسوزتر از خود متولی مسجد باشند و حتی روح نظامات مجلس شورای ملی حق ندارد اضافه خرج بر پیشنهاد دولت تصویب کند این حق را به مجلس ندارد این پیشنهاد دولت هم محتوی درخواست متولی مسجد است و آن مسجد لابد یک موقوفاتی دارد که آن موقوفات تعمیر است مسجد را تامین خواهد کرد فعلاً متولی تقاضای ضمیمه این قراول خانه خراب را کرده خوب است آن را بدون مخالف و بدون حرف زدن تصویب کنیم بعد اگر متولی مسجد دید با عوائد عادی مسجد نمی‌شود آن را ضمیمه مسجد کرد و مصالحی که آن قراول خانه دارد کافی نیست باز همان دولت مسلمان و همان مجلس مسلمان و همان احساسات اسلام پرستانه هست آنوقت متولی از دولت تقاضا می‌کند که از عوائد یا غیر بلدیه کمک خرجی به او بدهند دولت هم به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌کند آنوقت تمام با هم یک صدا تصویب خواهیم کرد که از عوائد بلدیه یا فلان جا فلان مقدار برای تعمیرات مسجد تخصیص داده شود حالا من تصور می‌کنم دولت و آقایان نمایندگان اکتفاء بفرمایند به واگذاری قراولخانه به مسجد خود متولی هم پیش از این توقع ندارد و البته ترویج عقاید مذهبی خیلی خوب است.
رئیس ـ کمیسیون با پیشنهاد ریاست وزراء مخالفتی ندارد؟
مخبر ـ خیر خلاصه کردم در یک ماده.
رئیس ـ پس پیشنهاد دولت بایستی مطرح شور قرار داده شود و چون دو ماده دارد باید اولاً در کلیات مداکره شود و بعد در مواد فعلاً مذاکره در کلیات است، آقای محمد هاشم میرز (اجازه)
محمد هاشم میرزا ـ بند همین قدر می‌خواهم عرض کنم که این عوائد بلدی که گرفته می‌شود به درد ساختن مسجد نمی‌خورد.
رئیس ـ این نه مخالف بود ن موافقت آقای آقا سید فاضل مخالفید؟
آقا سید فاضل ـ بلی بنده موافقم
مخبر ـ بنده توضیحی می‌خواستم چرا ماده کمیسیون طرح نمی‌شود؟
رئیس ـ وقتی راپورت کمیسیونها طرح می‌شود که با پیشنهاد دولت مخالف باشد.
مخبر ـ ولو اینکه یک اختلاف عادتی هم باشد چون کمیسیون لایحه دولت را کافی نمی‌دانست به این جهت این راپورت را نوشت و از حیث عبارت که اختلاف دارد؟
رئیس ـ مفادش یکی است
مخبر ـ بلی البته مفادش غیر قابل اختلاف است یک زمین برای ساختن مسجد خواسته ما هم تصویب کردیم و در تحت یک ماده واحده نوشتیم و ماده بندی هم لازم نبود پس از این نقطه نظر بنده تصور می‌کنم ظاهراً نظر کمیسیون با نظر دولت شاید موافق نباشد.
رئیس ـ چون مسئله نظارت بلدیه در لایحه خود رئیس الوزراء پیشنهاد کرده‌اند ذکر شده و این ماده واحده اشاره به آن لایحه نموده بنابراین این واحده مکفی نخواهد بود زیر هر کس این ماده واحده را در دست بگیبرد باید به پیشنهاد رئیس الوزراء رجوع کند حالا ممکن است پیشنهاد رئیس الوزراء را در دو ماده اصلاح بفرمائید اصلاحات عبارتی هم در آن بشود بعد رای بگیریم.
مخبر ـ فرق نمی‌کند اگر بخواهیم این کار را بکنم باز یک معطلی خواهد داشت
رئیس ـ آقای محقق العلماء (اجازه)
محقق العلماء ـ بنده از فرمایشات بعضی از آقایان خیلی متشکرم مخصوصاً از دیانت حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا و قسمت اخیر فرمایشات آقای سردار معظم ولی عرض می‌کنم جواب سلام علیکم علیکم السلام است آنها که حالا نخواسته‌اند دولت خرج کند یا بلدیه خرج کند اصلاً نظارت بلدیه برای چیست؟ و می‌خواهد چه کند اگر بنا شود یک متولی با یک تاجر محترمی که بلدیه بخواهد خرج کند نظارت هم می‌کند دیگر نظارت بلدیه را می‌خواهد چه کند.
رئیس ـ عرض کردمد مذاکره در کلیات است خوب است آقایانی که در نظارت بلدیه اظهاراتی دارند در موقع شور ماده دوم اظهار بفرمایند آقای آقاسید یعقوب راجع به کلیات است؟
آقا سید یعقوب ـ بلی بنده عرض می‌کنم اصلاً در این خصوص نباید صحبت بشود برای اینکه بنده خوب مطلع هستم که همین آقای حاج آقا جلال و همین مردم مسلمان و متدین حاضر شده‌اند که این یک تکه زمین به مسجد ضمیمه بشود و مجلس هم باید به آنها مساعدت بکند و زمین را به آنها بدهد.
رئیس ـ آقای سلیمان میرزا موافقید؟
سلمان میرزا ـ بلی بنده در کلیات موافقم.
رئیس ـ رای می‌گیریم که داخل در مواد بشویم یا نه آقایانی که تصویب می‌کنند داخل در مواد بشویم قیام فرمایند.
(عموماً قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد در ماده اول یک عبارتی اضافه می‌شود این است (مجلس شورای ملی تصویب می‌کند)
مخبر ـ خوب است این طور بکنند عبارت (مطابق پیشنهاد ۱۱۸۱۱ ریاست وزراء عظام را) از همان ماده کمیسیون بردارند درست می‌شود.
رئیس ـ آن وقت مسئله نظارت بلدیه را نخواهد داشت.
مخبر ـ آن وقت آن مسئله ماده دیگر می‌شود ولی در هر حال فرقی نمی‌کند.
رئیس ـ این ماده دوباره قرائت می‌شود بعد رای می‌گیریم.
(آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید که اراضی قراول خانه مخروبه واقعه در گذر لوطی صالح برای توسعه مسجد جنب آن به مسجد مزبور واگذا شود.
رئیس ـ آقایانیکه این ماده را به ترتیبی که قرائت شد تصویب می‌کنند قیام نمایند تماماً قیام نمودند
تصویب شد ماده دوم قرائت می‌شود
(ماده دوم را آقای تدین به مضمون ذیل قرائت نمودند)
- بلدیه تهران مراقبت خواهد نمود که از قراول خانه مزبور و مصالح آن برای توسعه مسجد و تعمیر آن تخصیص داده شود.
رئیس ـ آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا ـ آنچه را که بنده می‌خواستم عرض کنم همان است که آقای سردار معظم متذکر شدند عرض می‌کنم همان مؤمنین و متدینین که آقای آقا سید یعقوب فرمودند حاضر هستند مخارج کسری این بنا را از جیب فتوت خودشان بدهند اگر اتفاق افتاد و نتوانستند به همت عالی خودشان اقدام بکنند بدانند که مجلس شورای ملی برای اصلاح و تکمیل این بناء فکر را در موقع خودش کرده و حق خواهند داشت یک مبلغی تقاضا کنند و مجلس تصویب خواهد نمو که به آنها داده شود چون این مطلب را آقای سردارمعظم فرمودند بنده دیگر عرضی ندارم.
رئیس ـ رای می‌گیریم به ماده دوم آقایانی که با ماده دوم با این اصلاح عبارتی که شد یعنی به اضافه کلمه (داده) بعد از لفظ (تخصیص) موافقند قیام نمایند.
(متفقاً قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. در کلیات که مخلفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رای می‌گیریم به کلیه این لایحه با ورقه آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید و آقایانی که رد می‌کنند ورقه کبود خواهند داد.
اخذ آراء به عمل آمده و آقای سهام السلطان آراء را استخراج نمودند و به ترتیب ذیل نتیجه حاصل شد
عده حضار ۵۶ ورقه سفید ۵۶
اسامی رای دهندگان
آقای بیان الملک ـ آقای غضنفر خان ـ آقای رئیس التجار ـ آقای سردارمعظم کردستانی ـ آقای عمادالسلطنه طباطبائی ـ آقای ملک الشعراء ـ آقای نجات ـ آقای سلطان العلماء ـ آقای منتصرالملک ـ آقای فتح الدوله ـ آقای آقا سید قاضی ـ آقای آقا سید کاظم ـ آقای شیخ العراقین زاده ـ آقای رکن الملک ـ آقای مستشار السلطنه ـ آقای تنکابنی ـ آقای سلیمان میرزا ـ آقای مساوات ـ آقای آصف الملک ـ آقای شیخ الاسلام ملایری ـ آقای سردارمفخم ـ آقای سردار معظم خراسانی ـ آقای عدل السلطنه ـ آقای حاج میرزا اسدالله خان ـ آقای نصرت الدوله ـ آقای محقیق العلماء ـ آقای صدر الاسلام ـ آقای شیخ الاسلام اصفهانی ـ آقای حکنم الملک ـ آقای حمید الملک ـ آقای فهیم الملک ـ آقای اقبال السلطان ـ آقای شیخ ابراهیم زنجانی ـ آقای آقا سید یعقوب ـ آقای محمد هاشم میرزا ـ آقای آقا سید حسن کاشانی ـ آقای سهم السلطان ـ آقای حائری زاده ـ آقای حاج شیخ اسدالله ـ آقای ارباب کیخسرو ـ آقای موتمن السلطنه ـ آقای صمصام السلطنه ـ آقای نصیر دیوان ـ آقای وقار الملک ـ آقای احتشام الدوله ـ آقای امیر ناصر ـ آقای دکتر لقمان ـ آقای میرزا هاشم اشتیانی ـ آقای سید محمد تدین ـ آقا میرز ابراهیم خان ملک آرائی ـ آقای بیان الدوله ـ آقای امین الشریعه ـ آقای مشیرالدوله ـ آقای نصیرالسلطنه ـ آقای شیخ محمد جواد ـ آقامیرزا علی کازرونی
رئیس ـ لایحه به اتفاق آراء تصویب شد
ارباب کیخسرو ـ اجازه می فرمائید
رئیس ـ بفرمائید
ارباب کیخسرو ـ چون آقای سهام السلطان در موقع شماره بعضی اوراق را فرمودند سفید است می‌خواستم بدانم فقط نوشته است سفید یا امضاء هم داشت.
سهام السلطان ـ امضاء هم داشت
رئیس ـ در چند روز قبل از طرف آقای سردارمعظم و بعضی از آقایان چند فقره پیشنهاد شد طبع و توزیع و جزء دستور امروز قرار داده شده.
اولاً ـ پیشنهاد راجع به رسیدگی به عملیات دوره فترت لکن در این موضوع جمعی دیگر از آقایان پیشنهادی کرده‌اند قرائت می‌شود و بعد رای می‌گیریم
(آقای تدین پیشنهاد را به مضمون ذیل قرائت نمودند)
مقام منیع ریاست مجلس شورای ملی
از آنجائی که بحث در مسائل معروضه به مجلس شورای ملی باید با تأمل و فکر باشد خصوصاً در مسائل مهمه که فوق العاده در سیاست ممکلت موثر است ما امضاء کنندگان ذیل پیشنهاد می نمائیم که در موضوع رسیدگی به عملیات زمامداران دوره فترت که به مجلس شورای ملی پیشنهاد شده است قبل از بحث به کمیسیون مبکترات یا کمیسیون دیگری ارجاع شود که کمیسیون مذکور مداقه در پیشنهاد نموده نظریات خود را به مجلس عرض و موضوع بحث واقع گردد.
آقاسید فاضل کاشانی ـ آقا میرزا هاشم آشتیانی ـ شیخ السلام ملایری ـ شیخ العراقین زاده ـ یعقوب الموسوی ـ نصیرالسلطنه ـ آقا سید محمد تدین ـ آقا میرزا سید حسن کاشانی ـ وقار الملک ـ دکتر لقمان ـ محمد حسین ـ آقا میرزا محمد نجات ـ آقا میرزا علی کازرونی ـ محقق العلماء طباطبائی
رئیس ـ خاطر آقایان را مسبوق می‌کنم که این پیشنهاد چون راجع به دستور است حق تقدم دارد بر پیشنهاد آقای سزدار معظم اول باید در خصوص این پیشنهاد رای داده شود بعد درباره پیشنهاد آقای سردارمعظم مذکراتی که حالا می‌شود راجع به پیشنهاد ثانوی است.
حاج شیخ اسدالله ـ اجازه می فرمائید یک اخطار قانونی دارم.
رئیس ـ بفرمائید
حاج شیخ اسدالله ـ هر پیشنهادی که از طرف نمایندگان به مجلس برسد اول باید راجع به قابل توجه بودن آن رای گرفته شود پس از آنکه قبل توجه شد آنوقت در آن خصوص باید مذاکره شود و مورد دارد والا قبل از آنکه مجلس شورای ملی رای برد یا قبول یک پیشنهاد نه طرح است نه لایحة قانونی و تعیین تکلیف آن با خود مجلس است.
آقای سردارمعظم (اجازه)
سردارمعظم ـ بنده مخالفم و خواهش می‌کنم یکی از صاحبان این پی شنهاد توضیح بدهند بعد بند عرایض خود را عرض می‌کنم.
رئیس ـ چون پیشنهاد رسیدگی به عملیات زمامداران ادوار فترت یکی از آمال ملیون این مملکت است بخصوص برای نمایندگان دوره چهارم که اگر انشاء الله این قضیه صورت خارجی پیدا کرد و انجام افت یک موفقیت فوق العاده حاصل شده از اول کسی که با این پیشنهاد از حیث رسیدگی به عملیات دوره فترت موافق هست شخص بنده هستم ولکن چون رسیدگی به این امر فوق العاده ار بزرگی است لذا اشخاصی هم که باید این مسئله را رسیدگی و قضاوت کنند باید اشخاص بزرگ و فوق العاده باشند و باید فهمید آنها از چه قبیل اشخاص باید باشند و افکار هم از این جهت متشتت است و عقیده شخص بنده در این خصوص این است که اشخصی که در دوره فترت و در مدت غیب ت مجلس شورای ملی متصدی امور و زمامدار معضلات سیاسی بوده‌اند نباید در این کمیسیون دخالت و شرکت داشته باشند و نظر به اهمیت مسئله و عظمت مطلب و کیفیت آن بوده که بنده با موافقت یک عده از آقایان نمایندگان پیشنهاد کردیم که این امر قبلاً به کمیسیون مبتکرات یا جای دیگر که مجلس صلاح میداند احاله گردد و تا در آنجا مطالعه و در اصل و کیفیت مسئله نموده و نسبت به اشخاصی که باید رسیدگی کنند و همچنین نسبت به سایر مطالب ملاحظات خود را در اطراف قضیه نموده را پورت جامعی به مجلس شورای ملی بدهند تا مجلس تکلیف را معین کنند.
آقاسید یعقوب ـ بنده یک توضیحی می‌خواهم عرض کنم.
رئیس ـ بفرمائید
آقاسید یعقوب ـ بنده عرض می‌کنم چهارده دوره تا به حال از مجلس گذشته است و گمان می‌کردیم در این دوره مشی عملی کنیم نه مشی آرزو و نیز چنانچه در پروگام دولت گفتند همیشه قدمهائی که مجلس بر می‌دارد باید قدم عملی باشد و دیگر با آن چیزهائی که گفته می‌شود از قبیل این که مملکت ما جمهوری اتازونی باید بشود نباید پرداخت ما باید مطاب مصالح مملکت خود قدم برداریم ما باید بدانیم آرزوهای مردم برای آتیه مملکت چیست؟ و نسبت به آن آرزوها و حوائج که برای ما لازم و ضروری و حتمی است گام برداریم آن قدر کار در مملکت هست که اگر متوجه به اصلاحات ان بشویم البته خیلی مهمتر و ضروری تر است و به علاوه باید کاری را شروع کرد که بتوانیم به حصول نتیجة آن موفق و مؤید شویم بلی بنده هم می‌خواهم زمامداران از یکصد و پنجاه سال قبل در تحت محاکمه و پرسش در آیند ولی آیا ممکن خواهد بود یا خیر؟ ان امری را باید مجلس شورای ملی اقدام کند که بتواند به حقیقت در آورده و صورت خارجی به او بدهد ما باید امروز کاری کنیم و قدمی برداریم که عملی باشد نه اینکه حرفی بزنیم که صدای احسنت احسنت در پارلمان بلند شود ولیکن عملی نباشد نطقهای آتشین و کلمات آهنین مملکت ما را آباد نمی‌کند زمانی مملکت ما آباد خواهد شد که گام‌های عملی برداشته و نگاه بطور روشن به عملیات آتیه و حال کنیم یک نفر از آقایان نمایندگان از بنده که جزء کمیسیون عرایض هستم نمی‌پرسد که در ولایات بر مردم بیچاره چه می‌آید و به این فلک زدگان بیچاره چه می‌گذرد و چگونه باید خسارات وارده به این بیچاره هارا که در تحت فشار و سر پنجه ظلم گرفتار و دچار هستند جبران و تلافی نمودند ظلم و تعدی سرتاسر مملکت ایران را فرا گرفته حالا می‌مانیم و ببینیم در زمان آنفلو آنزا کی گندم را گران کرده و کی مرده است. حالا زنده‌ها را باید نجات داد باید دید حالیه از شرق و غرب مملکت ما چه فریادها و چه صداها بیرون می‌آید و چه شکایات رسیده و چه تعدیات به مردم می‌شود و واقعاً چه خبر است. ما اینها را گذارده به سکوت تلقی می‌کنیم آن وقت بیائیم ببینیم در سنه ۱۳۳۴ کی در مجلس را بست رفت به قم بنده گمان می‌کنم این چیزها علمی نباشد این است که بنده به حرضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا نصرت الدوله و آقای سردار معظم التماس و تصریح می‌کنم که مشی عملی کنیم نه مشی آرزو و نه مشی که مجلس شورای ملی می‌تواند او را بروز دهد پس شما اگر خیلی علاقمند به ایران هستید و البته همه علاقمند هستیم وظیفه مان اصلاح کردن این روزهای تیره است به حمدالله خودتان بصیر تر و بهتر از ما میدانید که باید فعلاً یک قدمهای مفید به حال مملکت برداشت و مرحمی روی زخمها و جراحات امروزه باید گذاشت نه اینکه بیائیم ببینیم در چند سال قبل افغان چه کرده و ترتیبات زمان صفویه چه بوده است
رئیس ـ این توضیح نبود شما اظهار مخالفت با پیشنهاد سردار معظم فرمودید و حال این که این جا پیشنهاد فرموده‌اند برود به کمیسیون مبتکرات یا کمیسیون دیگر بایستی بدواً مذاکراتی بفرمائید و توضیح بدهید آقای سردار معظم (اجازه)
سردارمعظم ـ بنده خیلی آهسته حرف خواهم زد بای این که حمل نشود که نطقهای بنده آتشین است یا حرفهایم آهنین خصوصاً که زکام هم وسیله شده بنده وقتی که آقا سید فاضل فرمایشی می‌کردند خیال می‌کردم که مخالفت در خودم است که آیا مسئله رسیدگی به عملیات دوره فترت باید به کمیسیون مبتکرات ارجاع یا به کمیسیون دیگر و بالاخره خیال می‌کردم بعد از آن که در اطراف این قضیه مذاکرات طولانی شده حرفها رد و بدل شد که باید رسیدگی به اعمال زمامداران دوره فترت بشود دیگر در میان آقایان نمایندگان مخالفی پیدا نخواهد شد ولی آقای آقا سید یعقوب زحمت بنده را زیادتر کرده متاسفانه معلوم شد به اصل مطلب مخالف هستند و خیال می‌کنند در آتیه ما آن قدر کار داریم که نخواهیم توانیست به عملیات دوره فترت رسیدگی کنیم بنده تصور می‌کنم اگر این اصل را اعمال نکنید یعنی رسیدگی به عملیات دوره فترت نکنیم مسئله خیلی مشکل خواهد بود ضمناً آقای آقا سید یعقوب خیال کرده‌اند مقصود از رسیدگی به عملیات زمامداران دوره فترت این است که ببینیم کی گندم خریده و جو داده است یا ذغال معامله کرده یا آجر و برنج فروخته است بنده متأسفانه با نظر آقای آقا سید یعقوب مخالفم بنده هم معتقدم که تعدی و ظلم برقرار است ولی باید دانست که این تعدیها ریشه و اساسش از گذشته است تا وقتی که در یک محیط و جامعه مجازات نباشد هیچ چیز جلو سیل تعدی و ظلم را نخواهد گرفت. ظالم برای چه ظلم می‌کند برای این که بخوبی میداند مجازاتی در کار نیست و می داند مظلوم منتهی کاری که می‌کند این خواهد بود که عریضه به مجلس داده و امر به ارجاع به وزارت خانه شده و وزارت خانه هم عریضه را به خود ظالم ومتعدی رجوع خواهد کرد و از همان شخص توضیح خواهند خواست آن وقت مطالب تمام است پس باید اصولی اتخاذ شود که کسی که تعدی می‌کند و به حقوق ملت تجاوز می‌کند اگر بخواهد قلم روی کاغذ بیاورد دستش بلرزد و بداند که باز خواست در مملکت هست از شما می‌پرسم اگر مجازات نباشد کی است که از پول یا از مقام بدش بیاید فرد بنده هم در خیال کودتا می‌افتم و چند نفر هم دست پیدا می‌کنم. هشت کرور مال مردم را می‌گیریم و بعد سوار یک اتومبیل خارجی شده وبا دست حمایت همان خارجی می‌روم به بغداد. ایادی من هم در تهران آسوده نشسته به اطمینان اینکه لابد در مجلس یک وکیل پیدا می‌شود و می‌گوید ما این قدر کار داریم که نباید رسیدگی به اعمال آنها کنیم. خیر؟ اولین وظیفه …… مجلس شرای ملی رسیدگی به اعمال گذشته است و ا رسیدگی به گذشته نشود هر چه شما داد و بیداد بکنید که باید جلوگیری از تعدیات حالا و آتیه بکنیم مصنوعی است و کسی اعتقاد نمی‌کند پس برای اینکه مردم بدانند قدرتی در مملکت هست که بد کار را هر جا که هست او را گرفت و مجازات می‌کند باید تصمیم بگیرند که مجازات را در مملکت اعمال کنند و تا این تصمیم را نسبت به گذشته اتخاذ نکنیم هیچ اصلاحی واقع نخواهد شد و متعدی از تعدی خویش صرف نظر نخواهد کرد آتیه نتیجه و شیوه گذشته است گذشته رابطة کامل به آتیه دارد تا گذشته را درست نکنیم آتیه را به طریق اولی درست نخواهیم رد و موفقیت هم حاصل نخواهد شد اما اینکه آقا می‌فرمایند باید کارهای عملی کرد کارهای عملی چیست؟ کارهای عملی ما عبارت است از تصویب لوایحی که از طرف دولت پیشنهاد می‌شود کارها واگذاردن یک قراول خانه خرابه است به مسجد یک قانون هم فردا خواهد آمد راجع به تأسیس کنسی دتای یعنی اضافه کردن یک عده اشخاص که باید به آنها حقوقی داده شود اینها کارهای عملی است که ما باید بکنیم خوب بفرمائید ببینم بودجه به مجلس آورده شده است که مانع از اجرای این مقصود باشد کارهای مهم دیگری عجالتاً در مجلس موجود است که مانع از رسیدگی به عملیات ادوار گذشته باشد. خیر پس به عقیده بنده اولین وظیفه ما رسیدگی به اعمال دوره فترت است پس خوب است اگر در میان امضاء کنندگان این پیشنهاد کسی دیگر هم به آقای آقا سید یعقوب هم عقیده هستند بفرمایند و اگر هم نیستند بفرمایند که دیگر آقا این بیان و منطق را تجدید نکنند که چون در آتیه زیاد کار داریم نباید به گذشته رسیدگی کنیم.
تدین ـ کسی با اظهار ایشان موافق نیست
سردارمعظم ـ خوب پس معلوم شد سایر آقایان پیشنهاد کنندگان در اصل مطلب موافقند و بنابراین دیگر بنده در اصل مطلب بیش از این عرض نمی‌کنم زیرا اگر چنانچه اختلاف نظری بین آقایان پیشنهاد کنندگان حاصل بشود در فروع است بنده تصور می‌کنم اگر در پیشنهاد ما کاملاً دقت می‌کردند پیشنهاد ما همان پیشنهاد خودشان بود با اندک تفاوتی منتهی ما شاید یک قدری خودمان زحمت داده و نظامنامه داخلی را مطالعه کرده بودیم که امروزه بدانیم چه نوع از مسائلی باید به کمیسیون مبتکرات رجوع شود یا نشود بلی اگر این پیشنهاد طرح قانونی بود ما خودمان به خوبی می‌دانستیم که باید چند نفر آن را امضاء کرد با آقای رئیس مجلس تقسیم نمایند ایشان هم ممکن بود یا در مجلس عنوان فرضیه یا عنوان نفر رجوع فرمایند به کمیسیون مبتکرات کمیسیون هم در قابل توجه بودن مطلب اظهار عقیده می‌کرد آن وقت به مجلس آمده و را گرفته می‌شد بعد به کمیسیون مربوطه مراجعه می‌شد و در آن کمیسیون رسیدگی و مطرح می‌شد با این طرز جریان کار دیر شده بود کاملاً می‌دانستیم و همان اطلاع به قضیه و سابقه بما اجازه داده که طرحش را یابند کمیسیون مبتکرات نکنیم و در مجلس همیشه کمسیونهای متعدده بر حسب پیشنهاد نمایندگان انتخاب می‌شود چه فرق می‌کند بک وقت کمیسیون برای رسیدگی به حسات مسیوبرنارد انتخاب می‌شود یک وقت برای رسیدگی به عملیات یک دورهشش ساله آیا فرق دارد؟ خیر؟ آن پیشنهاد هم برای یک دوره حساب نبود گذشت این پیشنهاد هم برای یک دوره‌ای است سیاسی و نظامی و تاریخ و بالاخره حرف نفت است آن پیشنهاد بر حسب تقاضای عده‌ای از وکلای مجلس شورای ملی تقدیم شد نماییدگان آن دوره هم بدون اینکه مراجعه به کمیسیون مبتکرات بشود رای دادن مثلاُ نان تهران خراب بود تقاضا شد یک کمیسیونی برای رسیدگی به نان تهران معین شود و مجلس شورای ملی بدون مراجعه به کمیسیون مبتکرات تصویب نمود و اگر درست مطالعه و دقت فرمائید ملاحظه خواهید فمود که ما چه تقاضائی کرده‌ایم ما مگر گفته‌ایم بیائید زمامداران دوره فترت را دار بزنید نه شاید خدمت هم بدهیم یا گفته‌ایم اگر مال دولت را دزدیده‌اند و تفریط کرده‌اند دارائی و ثروت آنها را ضبط کنیم. نه شاید قدرت انجام این امر را هم نداشته باشیم و زورمان نرسد ما فقط همان حرفی را که شما می گوئید گفته‌ایم یک کمیسیونی معین شود که عده آن دوازده نفر باشد که رسیدگی به اعمال زمامداران دوره فترت بکند شما خودتان معترف شده بودید کهبه کمیسیون مبتکرات یا کمیسیون دیگری رجوع شود ما به همان ملاحظات که عرض کردم کمیسیون مبتکرات را صلاح ندانستیم حالا شما اگر می گوئید یک کمیسیون پنج نفری انتخاب شود برای اینکه در اصل مطلب حرف بزند که آیا صلاح است به عملیات زمامداران دوره فترت رسیدگی کند اگر این است همین جا بفرمائید رای مجلس هم قاطع است اظهار عقیده هم برای همه کس آزاد است هر کسی هر چه بخواهد می‌گوید بنده هم اگر مخالف باشم صریح می‌گویم من به این دلید مخالفم که اصلاً داخل در رسیدگی به اعمال دوره فترت بشویم و به این دلیل مخالفم کمیسیون تشکیل شود و یه مجلس رسیدگی بکند حالا اگر این عقیده را دارند که نبایستی رسیدگی کنند خوب است مخالفین رسیدگی به اعمال دوره فترت در اینجا دلائل خود را اقامه کنند تا ما بفهمیم واگرمخالفت در اصل مطلب نیست بلکه در فروع و کیفیت مطلب است شما در پیشنهاد خودتان عده را تعیین نفرمودید ما معین کردیم و گفته‌ایم مجلس شورای ملی یک کمیسیون دوازده نفری معین کند و البته خود این کمیسیون صلاحیت خواهد داشت که در فروع هر چه مقتضی بداند مطالعه کند یک دلیلی قبلاً اقامه شد به این ترتیب که در مسائلی که راجع به سیاست مملکت است باید دقت کرد بسیار خوب بنده هم با شما و با همه پیشنهاد کنندگان موافقم که باید در کلیه مسائل مملکت دقت شود این هم دو را دارد یا اینکه مجلس شورای ملی باید از آقای رئیس تقاضا می‌کند که جزء دستور امروز گذارده نشود سه چهار روز بعد جزء دستور گذارده شود در آن صورت همان مطالعه را که یک کمیسیون پنج یا شش نفر خواهد کرد تمام ذوات محترم وقت خواهند داشت که در ظرف سه چهار روز یا یک هفته مطالعه بکنند در فراکسیونها یا در خارج بطور دوستانه صحبت کنند و تبادل افکار نمایند یا خیر ممکن است به طریق دیگری که تابه حال معمول و متداول بوده رفتار شود و آن زیاد حرف زدن است آقای رئیس ما هم الحمدالله خیلی بردبار و سلیم و حلیم هستند و هر گونه حرفهای ما را تحمل خواهند نمود و تمام آقایان نمایندگان عقیده خود را اظهار خواهند نمود آنوقت به قول عثمانیها از اصطکاک افکار با توجه حقیقت چینین خواهد کرد اگر مقصود مخالفت کردن با اص مطلب است واضح باید گفت منتظر کمیسیون نباید شد برای اینکه حقیقتاً کمیسیون مانند چاهی است که اگر مطلبی ر آن داخل شود بیرون آوردن این به نظر من کار مشکل وصعبی خواهد بود اگر مقصود این است که صلاح نیست رسیدگی بشود دلائلی احاله فرمایند شاید ما هم قانع شده آن وقت پیشنهاد خودمان را پس بگیریم و پاره کنیم و اگر در اصل مطلب مخالفت نیست و حفظ مطالبه در اطراف کار اتخاذ وسایل اجرائیه است که تقاضاء فرمایند از دستور امروز خارج شود پس یکی از این شقوق را که بنده هم موافقم باید اتخاذ کنیم و از مذاکرات زیادی صرف نظر نموده و داخل در اصل مطلب شویم اما یکی از آقایان نمایندگان در ضمن مذاکراتشان فرمودند اشخاصی که عضو این کمیسیون خواهند بود زمامدار نبوده‌اند بنده اساساً به این مسئله موافقم مجلس شورای ملی الحمدالله یک عده وکلاء و نمایندگی دارد که در تمام دوره فترت در تهران نبوده ند نه به حکم اجبار بلکه به میل و دلخواه خود در ولایت خودشان مشغول فلاحت و زراعت و تجارت بوده‌اند ممکن است اعضاء کمیسیون رسیدگی به اعمال زمامداران دوره فترت را از این اشخاص انتخاب نمایند که با اذهان صاف و با نهایت درجه بی طرفی و بی غرضی داخل در موضوع شوند و رسیدگی به اعمال اشخاصی نمایند خوب را خوب و بد را بد گویند نظریات شخصی نداشته باشند بلی این کار هیچ مانعی ندارد و با کمال سهولت می‌توان یک عده از این اشخاص را در این مجلس انتخاب کرد. پس بنابر این ممکن است اصل موضوع را تصویب فرمایند و در فروعاتش در خارج از اطاق تنفس تبادل نظر بکنند و بعد به اتفاق آراء دوازده نفر برای عضویب این کمیسیون انتخاب نمائیم و به علاوه خود دوره شش ساله فترت را باید منقسم به ادوار مختله نموده و یقیناً اشخاصی که در یک دوره زمامدار بوده‌اند در دوره زمامدار نبوده‌اند مثلاً آقای مشیرالدوله در یکی از ادوار دوره فترت رئیس الوزراء بوده‌اند چهار ماه زمامدارای کرده‌اند در این صورت نباید بگوئیم که آقای مشیرالدوله عضو این کمیسیون نباشند. زیرا بر فرض بواسطه نهایت درجة خستگی و جدیت قائل شویم که آقای مشیرالدوله حق ندارند در دوره چهار ماه زماداری خود قضاوت بکنند ولی آیا می‌توان گفت که در ادوار دیگر شش ساله هم حق قضاوت ندارند؟ خیر بلکه بالعکس من معتقدم که ایشان داخل در جریان امور بوده‌اند و بهتر از بنده و شما که از مرکز دور بوده‌ایم و اطلاعاتمان فقط منحصر به آرتلگیهای روزنامه‌ها و یا مرقومات دوستان خودمان بوده است می‌توانند در این مسائل قضاوت نند پس بنابراین این ایراد اخر را هم بنده رد می‌کنم و در خاتمه عرض می‌کنم خوب است عجالتاً از کمیسیون صرف نظر نموده و در اصل مطلب داخل شویم و به ترتیب موافق و مخالف بیان کنیم و بگوئیم که من مخالف به رسیدگی اعمال زمامداران دوره فترت هستم و در این صورت البته تشکیل کمیسیونی لازم نخواهد بود ولی کسانی که موافقند قهراً اگر صد روز دیگر هم فکر کنند یقیناً و بالاخره خواهد گفت لازمه رسیدگی مطالعه است و بالاخره بایستی کمیسیونی تشکیل شود که مامور انجام امر گردد پس خوب است مطلب را اساساً از کمیسیون مبتکرات تجاوز بدهیم و وارد در ماهیت موضوع بشویم.
رئیس ـ آقای نصرالدوله (اجازه)
نصرت الدوله ـ بنده چون با پیشنهاد موافقم بعد از یک مخالف عرایض خود را عرض خواهم کرد.
رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله با پیشنهاد ثانوی موافقید؟
حاج شیخ اسدالله ـ بلی با یک قسمت آن که تعیین طرز رسیدگی به به کمیسیون مخصوص راجع نموده موافقم.
رئیس ـ مقصودتان این است که بایستی این امر به یک کمیسیون مخصوصی مراجعه شود.
حاج شیخ اسدالله ـ بلی
رئیس ـ بفرمائید
حاج شیخ اسدالله ـ بنده قبلاً عرض کردم خوب است نسبت به قابل توجه بودند این پیشنهاد رای گرفته شود ولی چون فرمودید لازم نیست مسکوت عنه ماند. در صورتی که بنده این عقیده را ندارم بلکه عقیده‌ام این است که کلاً باید راجع به قبل توجه بودند او مذاکره و رای گرفته شود بعد از آن در عده اعضاء و چکونگی رسیدگی مذاکره شود.
حاج شیخ اسدالله ـ فرایضی که کردم از طرف مجلس نبود بلکه نظریات شخصی بود مذاکره در این است که آقایان پیشنهاد کرده‌اند این مطلب برود به کمیسیون مبتکرات و فرمایشات آقای رئیس کاملاً جواب این پیشنهاد را می‌دهد زیرا اگر بنا بود به کمیسیون مبتکرات برود پس قبلاً بایستی در قابل توجه بودن او رای گرفته شود اگر قابل توجه بود به کمیسیون مبتکرات برود پس چون این مطلب لازم نیست به کمیسیون مبتکرات برود زیرا طرح قانونی نیست وانگهی برای چه به آن کمیسیون برود این مسئله که پیشنهاد شده مشتمل بر چندین فقره است یک فقره آن راجع به رسیدگی به محاسبات است که اصلاً مربوط به کمیسیون مبتکرات نیست کمسیون مبتکرات چه تصمیمی اتخاذ نمایند؟ پس بنابر این بنده با رجوع بان مطلب به کمیسیون مبتکرات مخالفم و نسبت به اصل قضیه که رسیدگی به اعمال زمامداران دوره فترت باشد بنده کاملاً عقیده دارم مکرر هم عرض کرده‌ام که این مسئله عملی است و اگر هم ما موفق به مجازات خائنین بشویم اصلاً یک سلسله حقایقی بگوش افراد این ملت می‌رسد و اشخاص خائن و صالح تمیز داده می‌شود و اشخاص شناخته می‌شوند و البته نتیجه هم خواهیم برد به هیچ وجه مانعی در کارهای مجلس هم نیست مجلس بعد از آنکه داخل در کار شد کمیسیون هم خودش مشغول به عملیات می‌شود و ممکن است اعضاء کمیسیون هم از اشخاصی انتخاب شودن که در کمیسیونهای دیگر عضویت نداشته باشند و یا اگر عضویت داشته باشند جلساتشان را طوری قرار دهند که مزاحم همدیگر نشود و بعد از رسیدگی راپورت عملیات خود را به مجلس تقدیم دارند پس با اصل مطلب بنده موافقم و موافق مرام و آمال بنده و رفقای من است و در پروگرام عملی و مرام خودتان هم این مطلب قید شده است و اما چیزی را که آقایان پیشنهاد کرده‌اند گمان می‌کنم عبارتش ناقص است و درست توضیح داده نشده اگر مقصود مطلبی باشد که بنده عرض می‌کنم بنده کاملاً موافقم و تصور می‌کند رفقای من هم موافقت بکنند ممکن است از پیشنهاد کنندگان و رفقای خود تقاضا بنمایم که ایشان هم با این امر موافقت نمایند و آن مطلب این است که طرز رسیدگی مختلف است مثلاً در این لایحه اولی عده منتخبین را دوازده نفر پیشنهاد نموده‌اند که به حساب زمامداران دوره فترت..
سردارمعظم ـ حساب نیست.
حاج شیخ اسدالله ـ به عملیات زمامداران دوره فترت رسیدگی نمایند و پیشنهاد شده است که از آخر شروع نمایند بنده عرض می‌کنم شاید از آخر شروع شدنش یک مشکلاتی ایجاد نماید و بالاخره عملی نباشد و اگر از ابتدا شروع شود عملی تر باشد منظورم این است که طرز رسیدگی به اعمال زمامداران گذشته و رای مجلس در این زمینه اتخاذ می‌نماید روشن باشد بنده مضایقه ندارم یک کمیسیونی مرکب از پنج نفر نمایندگان انتخاب شود و سه نفر آقایان پیشنهاد کنندگان هم در آن کمیسیون عضویت داشته باشند و این کمیسیون هشت نفری در طرز عملیات و حساب زمامداران مطالعه نموده را پورت دهد و اشخاصی که بایستی محاکمه شوند فقط نباید منحصر به زمامداران طبقه‌ای از وزراء وغیره باشند بلکه بایستی این مر را به مامورین جزء توسعه دهند و این کمیسیون در کیفیت رسیدگی و در طرز اجرای آن مدافعه نموده و عقاید خودرا با یک نظر دقیق تری اظهار نمائید و چون مسئله راجع به امور اقتصادی و سیاسی و خلاف قانونیهائی که شده می‌باشد پس اگر آقایان پیشنهاد کنندگان این نظریه را تعقیب نمایند بنده کاملاً موافقم ولی اگر مقصود این است که این مسئله به یک کمیسیونی برود و بالاخره معلوم نشود نتیجه آنچه خواهد بود و بالاخرهبه جای وی برود و برنگردد بنده با این عقیده همراه نیستم بکلی بر خلاف تصمیم و عقیده است که ما راجع به رسیدگی به اعمال زمامداران دوره فترت داریم حال اگر این مطلب را توضیح می‌دهد و با بنده موافقت می‌کنند والا باید گفت که مجلس شورای ملی نباید شروع به این عملیات نماید.
رئیس ـ جنابعالی نظریات بنده را سوء تعبیر نمائید بنده نگفتم چون به کمیسیون مبتکرات نبایستی قابل توجه بشود بلکه عرض کردم نظامنامه برای من یک تکلیفی معین نموده و در موقع سکوت آقایان نمایندگان باید موافق آن رفتار نمای. مثلاً وقتی یک عهد نامه به مجلس تقدیم می‌شود بنده می‌گویم موافق نظامنامه داخالی باید عهدنامه به کمیسیون خارج رجوع شود ولی ممکن است رای می‌دهند به کمیسیون داخله رجوع شود در موقعی که آقایان سکوت می‌کنند بنده موافق نظامنامه عملی می‌کنیم ولی اگر مجلس خواست طرز دیگری عملی کند البته مختار است در موقعی که آقایان این مسئله را پیشنهاد کردند بنده گفتم چون طرح قانونی نیست نمی‌توانم آن را به کمیسیون مبتکرات بفرستم ولی اگر مجلس می‌خواهد رای بدهد مختار است مقصود بنده این بود و لاغیر.
آقای ارباب کیخسرو ـ با پیشنهاد موافق هستید یا مخالف؟
ارباب کیخسرو ـ عرایض بنده راجع به پیشنهاد اولی است.
رئیس ـ آقای تدین (اجازه)
تدین ـ بنده موافقم و بعد از یک مخال نظریات خود را عرض کنیم.
رئیس ـ آقای آقا سید فاضل هم موافقید
آقا سید فاضل ـ بلی
رئیس ـ آقای نصرت الدوله (اجازه)
نصرت الدوله ـ بنده یکی از پیشنهاد کنندگان یعنی یکی از امضاء کنندگان پیشنهاد اولی هستم ولی همانطور که گفتم منتظر بودم که بعد از یک مخالفی اظهار عقیده نمایم ولی طرز فرمایشات آقای حاج شیخ اسدالله تکلیف بنده را مشکل کرد چون تحقیقاً نتوانستم کشف کنم دیگر اینکه ایشان جزو موافقین من هستند یا جزء مخالفین؟ دیگر اینکه ایشان به نام جمعیت از طرف رفقا اظهار فرمودند و اشاره کردند که در اصل مطلب موافق و در طرز اجرای آن با پیشنهاد اول مخالفند ولی به این حال بنده نظریات خود را عرض می‌کنم و در قسمت اخیراً اظهارات ایشان عقیده شخصی خود را می گوئیم و گمان می‌کنم پیشنهاد کنندگان دیگر هم اگر این عقیده را داشته باشند خودشان اظهار خواهند نمود اولاً در اصل مطلب یعنی رسیدگی به اعمال زمامداران دوره فترت گمان نمی‌کنم مخالفی باشد فقط آقای آقا سید یعقوب در ضمن اظهارات خود مطلبی فرمودن که گمان می‌کنم قدری فکر خودشان را سوء تعبیر و تفسیر نمودند و شاید خواسته‌اند از نقطه نظر الا هم فالاهم این مئله را در درجنه قانونی گذارده باشند والا تصور نمی‌کنم کسی منکر این باشد که یک مجلس بعد از شش سال دوره فترت به اتفاقاتی که در این دوره واقع شده مراجعه بکند ولی باز برای اینکه توضیحی عرض کرده باشم اگر چه آقای سردار معظم کاملاً جواب فرمودند می‌خواهم یک ماده از پیشنهاد را مجدداً قرائت کنم که شاید در ضمن مذاکرات اینماده از نظرها محو شده باشد در ماده ۲ می‌گوید کمیسیون تفتیش مزبور اولاً به این کمیسیون اسم تفتیش داده شده نه اینکه اشخاصی که در اینجا عضویت دارند قاضی هستند می‌گوید کمیسیون تفتیش مزبور به تمام تصمیمات سیاسی و امتیازات و اجارات و انتقالات و معاملات و عوارض بر قرار شده برخلاف قانون و مصارف تصویب شده از طرف دولتهای مختلفه دوره فترت رسیدگی کرده راپورت رسیدگی خود را دوره به دوره به مجلس شورای ملی تقدیم دارد مذاکراتی که می‌شود راجع به موادی است که در نظرد پیشنهاد کنندگان حقاً داخل در صلاحیت کمیسیون می‌باشد آنچه بنده می‌بینم اغلب مسئله‌ای است که مربوط به وظائف اصلی و خاص مجلس شورای ملی است در ماده پنجم گفته می‌شود که در نظر پیشنهاد کنندگان اتخاذ هر نوع تصمیمی مربوط به نظر خود مجلس بوده و کمیسیون تقاضا شده کمیسیونی است که باید به تاریخ تاریخچه شش ساله حیات این مملکت رسیدگی نماید همانطوری که یک نفر از آقایان نمایندگان فرمودند البته در شش سال امور زندگانی یک مملکتی بواسطه غیبت مجلس شورای ملی نمی‌تواند موافق باشد این مملکت ۶ سال زندگانی کرده و در این ۶۵ سال متأسفانه یا بدبختانه بواسطه عللی مجلس شورای ملی منعقد نبوده و کمیسیون باید به عملیات تمام دوره‌ها رسیدگی کند و دوره به دوره به مجلس شورای ملی راپورت دهد ما گمان می‌کردیم که این مسئله از وظایف مهم مجلس است و تأثیرش در آتیه مشهور خواهد شد چون بعضی چیزهائی است که تأثیراتش در آتیه باقی می‌ماند مثلاُ امتیازاتی که داده شده به مجرد اتمام دوره فترت از بین نمی‌رود ممکن است بعد هم اثراتی داشته باشد و باید مجلس شورای ملی در این باب اظهار قیده نماید یعنی اگر فلان امتیاز منحصر باشد اساساً لغو نماید و اگر مفید است خود مجلس این امتیاز را بدهد ما اینطور فکر کرده‌ایم و حالا هم تصور نمی‌کنم که هیچ یک از پیشنها کنندگان وامضاء کنندگان لایحه ثانوی حتی آقای سید یعقوب هم که اظهاراتی کردند با اصل مطلب مخالف نباشند پس باید تأمل به تفکیک مسائل این لایحه شده و مذاکره در اصل مسئله ختم نمائیم و به قسمت قانون بپردازیم و آن قسمت طرز رسیدگی است مثلاً ما در این پیشنهاد تقاضا کردیم که دوازده نفر تعین شوند و عضو این کمیسون باشند حالا ممکن است بعضی دوازده نفر را بدانند و بعضی کم بدانند ما پیشنهاد کردیم از آخر دوره شروع به رسیدگی کنند شاید بعضی‌ها پیشنهاد می‌کنند از اول شروع شود چنانکه می‌بینیم بعض می‌فرمایند این ترتیب منطق ندارد من مخالف هستم و تصور می‌کنم یک منطقی هم می‌شود از برای این ترتیب فرض کرد حالا اگر اکثریت مجلس بگویند از اول باید شروع کنیم یک مطلبی است ب هر حال این مسئله قابل مذاکره است و اگر مذاکرات خودمان را به این قسمت محدود کنیم چنانکه آقای سردار معظم فرمودند ممکن است خیی زودتر توافق نظر حاصل شود ولی بنده بگوش خود شنیدم که یک شق ثالثی را قائل هستند واساساً می‌خواهند طرز و رویه این رسیدگی درخارج در یک کمیسیونی مطالعه شود و بعد راپورت آن به کمیسیون مبتکرات یا یک کمیسیون خاصی نبرده بودند و آقای حاج شیخ اسدالله فرمودند مجلس پنج نفر تعین کند و سه نفر پیشنهاد کنندگان هم نبودند ضمیمه بشوند و یک کمیسیون مطالعه برای این پیشنهاد تشکیل بدهند و این پیشنهاد را نسبت به قسمت عملی و کیفیت رسیدگی اصلاح کنند و به مجلس بیاورند حالا قبل از آنکه اظهار عقیده بکنیم تصور می‌کنم خوب است ناطق محترمی که بعد از بنده در کرسی خطابه حاضر می‌شود مطلب را کاملاً روشن کند و به این ترتیب که اول از آقای رئیس تقاضای تفکیک بکنیم و نسبته به قسمت اول که راجع به لزوم رسیدگی باشد رای بگیریم آن وقت نسبته به قسمت ثانی یعنی راجع به اختلاف نظر به این پیشنهاد کنندگان اول که شاهزاده سلیمان میرزا و آقای سردارمعظم و بنده هستیم با پیشنهاد کنندگان ثانی که می‌فرمایند برای تعیین طرز و رویه رسیدگی بدواً کمیسیونی معین شود و یا می گوئیم همین جا معین شود مذاکره می‌کنیم و در این باب اظهار عقیده می‌کنیم و ضمناً عرض می‌کنم آقایانی که پیشنهاد دوم را امضاء ککرده‌اند نسبت هبه پیشنهاد کنندگان اول یک قدری بی التفاتی کرده‌اند برای اینکه در مقدمه پیشنهاد خود ذکر کرده‌اند که چون در این پیشنهاد باید تامل و تفکر شود مثل این است که پییشنهاد کنندگان اول تامل را روا نمی دانند در صورتیکه ممکن است از حیث طرز رویه و سلیقه مختلف باشد ولی در اساس تامل کرده‌ایم عرض می‌کنم یک جمعینی در این مجلس هستند که یک پروگرام چاپی هم دارند که الان حاضر است و آقای حاج شیخ اسدالله هم که آن اظهارات رامی فرمودند جزء همان جمعیت هستند مخصوصاً رسیدگی به عملیات دوره فترت مخصوصاً در آن نوشته شده و پیشنهاد فقط از طرف امضاء کنندگان نبوده حالا اگر در طرز رسیدگی اختلافی باشد بنده هم مخالفتی ندارم و البته قابل بحث و مذاکره است حکمیت آقای حاج شیخ اسدالله هم از برای بنده و آقای سردارمعظم از نقطه نظر اینکه عضو این جمعیت هستند شاید قاطع نباشد.
آقاسید یعقوب ـ آقای سردارمعظم یک نسبتی به بنده دادند اجازه فرمایند رفع نسبت از خودم بکنم نزدیک است دیوانه شوم.
رئیس ـ می‌خواهید توضیح بدهید.
آقاسید بعقوب ـ بلی
رئیس ـ بفرمائید
آقاسید یعقوب ـ آقای سردارمعظم می‌فرمایند ما می‌خواهیم رسیدگی کنیم به عملیات زمامداران دوره قبل و عملیات کسی که آمده است هشت کرور ضرر زده است اگر رسیدگی نشود فلان طور می‌شود و یک وکیل خواهد گفت نباید رسیدگی بشود آقای سردارمعظم بنده نه وکیل بودم نه وزیر بودم نه لیدر بودم نه طرفدار سیدضیاء بودم بنده کسی بودم که سید ضیاء مرا رنجبر کرده بود حبس کرده بود.
سردارمعظم ـ آقا شی بنده همچو عرض کردم.
رئیس ـ خطاب به آقای آقا سید یعقوب مقصود شما چه چیز است؟
آقا سید یعقوب ـ بنده عرض می‌کنم من کسی هستم که سید ضیاء مرا حبس کرده بود بنده خودم را به کشتن انداخته بودم آن وقت بنده یک کسی نیستم که مانع باشم از اینکه به عملیات آنها رسیدگی بشود.
سردار معظم ـ بنده کی همچو عرض کردم بنده قویاً تکذیب می‌کنم و در اظهارات خودم ابداً به کسی نسبت سوء ندادم..
آقاسید یعقوب ـ فرمودید یک وکیلی پیدا خواهد شد که بگوید رسیدگی نشود..
سردارمعظم ـ بلی یک وکیلی ممکن است باشد که این عقیده را داشته باشد که به عملیات دوره فترت نباید رسیدگی کرد البته در دوره فترت سید ضیاء هم هست بنده مقصودم سر کار نبودید و عقاید آزاد است و از حالا عرض می‌کنم در تمام عرایض خودم هیچ وقت شخصی را در نظر ندارم.
رئیس ـ (خطاب به آقای سید یعقوب) قانع شدید؟
تدین ـ اجازه می فرمائید
رئیس ـ بفرمائید مختصر است یا مفصل
تدین ـ شاید یک قدری مفصل باشد
رئیس ـ پس اگر میل دارید بماند برای بعد از تنفس
(جمعی اظهار نمودند ممکن است قبل از تنفس بفرمایند)
تدین ـ قبل از آنکه داخل مطلب بشوم برای اینکه جای هیچ گونه سوء تفاهم در خارج باقی نماند و بطور دیگر تعبیر شود (همانطور که مخالفت با ماده واحده تشکیلات مالیه در خارج اینطور وانمود شده بودکه ما مخالف با اصلاح هستیم در صورتی که ابداً اینطور نبود و ما کاملاً موافق اصلاحات بودیم نهایت با طریقی که ماده واحده معین کرده بود مخالف بودیم) امروز هم عرض می‌کنم که بنده و رفقای خودم که این پیشنهاد را امضاء کردیم کاملاً موافقیم که باید به عملیات دوره فترت رسیدگی شود (بعضی گفتند صحیح است) این موضوع یک موضوعی است که فوق العاده موقعیت دارد و مؤثر در اصلاحات مملکتی می‌باشد و بلکه به اندازه مهم است که می‌توانم عرض کنم اگر انشاءالله مجلس موفق به انجام این مقصود شد حتی فساد اخلاقی مجلس موفق به انجام این مقصود شد حتی فساد اخلاقی این محیط را هم کاملاً تقلیل خواهد داد برای چه؟ برای اینکه وضعیات اخلاقی در این دوره فترت مطلوب نبود مرکز ثقل افکار ملی نبود حکومت وقت بوسیله پارتیهای مختلف روی کار آمد و سیاستهای مخصوص در روی کار آمدن آنها مؤثر بوده فقط می‌توانم بگویم آن حکومتی که مردم مایل و شایق بودند و بالطبیعه روی کار آمد و بدون نظریات پارتی بود فقط کابینه آقای مشیرالدوله بود باقی کابینه‌ها عموماً در تحت تأثیر پارتی بود بدیهی است آقایان خوب میدانند که یک کابینه که در تحت تأثیر پارتی روی کار می‌آید مجبور است تقاضای غیر محدود پارتی را انجام دهد انجام آن هم غیر مقدور است طبعاً ناراضی می‌شوند وقتی ناراضی شدند متأسفانه بواسطه سوء اخلاق یک کلمات خیلی شنیع و خیلی مهم به سمت ان حکومت پرتاب می‌شود عوض اینکه مدارک منتسبه و صحیحه در بین باشد فوراً کلمه خائن. دزد متقلب وکلماتی که در فضای دنیای متمدن فوق العاده مؤثر است و اکر بنا شود گوینده این کلمات نتواند از عهده اثبات برآید کاملاً مجازات می‌شود از بس این کلیات بدون مدرک یا با مدرک گفته شد و بر آن ترتیب اثری داده نشد متاسفانه تذثیرآن کلمات از بین رفت بنده معقدم که انجام و اعمال این مقصود حقایقی را روشن می‌کند و آن اشخاصی که حقیقتاً خدمت به نوع خود کرده‌اند معلوم خواهد شد و آن حرفهائی که در اطراف آنها زده می‌شود معلوم می‌شود از نقطه نظر غرضهای شخصی نبود و اشخاصی هم که برخلاف رفتار کرده‌اند و مصالح و منافع مملکت و ملت را صرف تعیش خود کرده‌اند معلوم خواهد شد و تمام ملت از حقایق امور آگاه می‌شوند و البته در نتیجه آن مجازاتهائی که مقتضی باشد برای اشخاص مقصر و یک نوع پاداشهائی برای اشخاص خدمتگذار منظور خواهد شد بنده موضوع را می‌خواهم توسعه بدهم نسبت دادن این کلمات خشن بقدری زیاد شده که اختصاص به اشخاص درجه اول و زمامداران هم ندارد و به اشخاصی که در درجه دوم و سوم و چهارم هستند نیز پرتاب می‌شود چه عیب دارد مسئله محاکمه اشخاص و آنهائی که این نسبتها را می‌دهند در میان بیاید تا اینکه حقیقتاً معلوم شود هر ک چه کاره و دارای چه عملیات بوده است و هر کس در آتیه جرأت نکند یک نسبتهائی به اشخاص پاک و بی آلایش بدهد و در خارج به یک چیزهائی که دارا نیستند مشهور شوند بیش از این نمی‌خواهم در قسمت محسنات این پیشنهاد وارد شوم عرض می‌کنم کاملاً موافق هستم و علناً هم عرض می‌کنم که طرفدار هیچ یک از حکومتهای سابق هم نیستم فقط طرفدار حقیقت هستم حقیقت هم آن است که که از محکمه صالحه بیرون می‌آید آن کسی را می‌توان خائن گفت که محکمه رای دهد خائن است نه علی الاخراه و علی العما یک حرفهائی در فضا پرت شود و هر چه بخواهند بگویند لکن بنده عقیده‌ام این است که موضوع به این مهمی که تا کنون هم سابقه ندارد فقط مجلس دوره چهارم می‌خواهد این اقدام را بکند و رسیدگی به عملیات زمامداران دوره فترت بنماید خود این مسئله یکی از مسائلی است که موجب خواهد شد مجلس آتیه دوام پیدا کند برای اینکه تعویق مجلس هم یکی از جمله چیزهائی است که تا حدی موکول به نظر حکومتهای سابق بود موضوع به این مهمی است و برای موضوع به این مهمی تقاضای کمیسیون تفتیش شده آقای سردارمعظم فرمودند که این کمیسیون با کمیسیونهای دیگر چندان فرقی ندارد بنده عرض می‌کنم خیلی فرق دارد وظایفی برای این کمیسیون معین شده است و هیچ نمی‌شود مقایسه کرد با سایر کمیسیونها مثلاً با رسیدگی به انتخاب کسی یا تحقیق انتخاب فلان کس هیچ نمی‌شود مقایسه کرد ماده اول پیشنهاد می‌گوید برای رسیدگی به عملیات دوره فترت که از تاریخ تعطیل مجلس شورای ملی دوره سوم تقنینیه شروع می‌شود کمیسیونی مرکت از ۱۲ نفر از نمایندگان مجلس شورای ملی انتخاب می‌شود. ماده دوم راجع به وظایف کمیسیون است و این یک وظیفه فوق العاده بزرگی است که کاملاً در بیان و تقریر نمی‌شود گفت می‌گوید کمیسیون تفتیش مزبور به تمام تصمیمات سیاسی و امتیازات و اجارات و انتقالات و معاملات و عوارض برقرار شده بر خلاف قانون مصارف تصویب شده از طرف دولتهای مختلف دوره فترت رسیدگی کرده راپورت رسیدگی خود را دوره به دوره به مجلس شورای ملی تقدیم می‌دارد این کمیسیون یکی از مهمترین کمیسیونها است که در مجلس تشکیل خواهد شد بنابر این بنده معتقد هستم که باید عملی باشد و در مقام عمل بیاید انسان باید قبلاً خیلی دقت کند و اطراف کار را ملاح کندو وسائل اجرا آن را تهیه کند آنوقت شروع نماید تا به نتیجه برسد اگر ما می‌خواهیم یک حرقی زده باشیم که گفته شود کمیسیونی برای رسیدگی به اعمال زمامداران دوره فترت تشکیل شد و به قول بعضی از آقایان مثل بعضی از کمیسیونها مطالبش در چاه ویل فرو رود و امروز و فردا پس ففردا بشود و بالاخره تا آخر دوره چهارم تقنینیه یک نتیجه از آن مرتب نباشد در این صورت تصور می‌کنم رای دادن به یک چنین کمیسیونی لازم نیست ولی باید به حرف قناعت کنیم و عقیده آقایان این است که باید عملاً رسیدگی شده و این نظریه به موقع اجراء گذارده شود و قبل از انقضای دوره چهارم تقنینیه این مجلس این موقعیت را دارا باشد بنابراین بنده در کیفیت تشکیل این کمیسیون یک نظریاتی دارم نه در طرز عمل به طرز عمل کاری نداریم کمیسیون می‌خواهد اول شروع کند می‌خواهد از آخر شروع کند می‌خواهد از وسط عقیده‌ام این است که این حق را به کمیسیون باید داد از اول یا وسط یا آخر هر جا می‌خواهد شروع کند این مسئله چندان فرقی ندارد حرفی که داریم راجع به کیفیت اعضاء کمیسیون است و شرایطی که باید در آنها منظور شود چراء برای این که ما می‌خواهیم افراد این کمیسیون طوری انتخاب جای هیچ گونه شک و تنقیدی در خارج نباشد مثلاً ما می‌خواهیم یک کمیسیون تفتیش تشکیل بدهیم که رسیدگی کند به کارهائی که زمامداران دوره فترت کرده‌اند این بدیهی است اگر افراد منتخبه در این کمیسیون خودشان جزء زمامداران باشند هر قدر هم صالح باشند بهتر خواهد بود که آنها نباشند برای این که در خارج سوء اثر دارد و تصور می‌کنیم ممکن نباشد یک نفر هم مدعی و هم مدعی علیه باشد این معقول نیست ما می‌خواهیم جای هیچ گونه حرف باقی نماند و همچنین راجع به بعضی چیزهای دیگر یک نظریات دیگری است مقصود این است که می‌خواهیم یک کمیسیونی باشد با کمیسیون مبتکرات یا کمیسیون دیگر حالا عرض می‌کنم چرا ما مراجعه کردیم به کمیسیون مبتکرات چون وقت می‌گذرد بطور اجمال عرض می‌کنم ما به نظامنامه رسیدگی کردیم و این پیشنهاد را یک پیشنهاد بدوی تصور نمودیم چون در نظامنامه می‌گوید هر گاه مطلب یا طرح قانونی به مجلس بیاید رجوع می‌شود به شعبه و بعد به کمیسیونهای مربوطه تصور کردیم چون پیشنهاد ما بدوی است می‌شود در تحت عنوان مطلب یا طرح قانونی است چون شامل اوصاف طرح قانونی هم هست طرح قانونی باید دارای مقدمه و مواد باشد این پیشنهاد هم مقدمه دارد و هم دارای مواد هست بنابراین گفتیم اگر مجلس رای دهد ممکن است آن را طرح قانونی بدانند و به کمیسیون مبتکرات مراجعه دهند علی الی حال بطور مقطوع منظور نداشتیم که حتمی به کمیسیون مبتکرات رجوع شود مقصود یک کمیسیونی است که پیشنهاد شده که آن کمیسیون در آن پیشنهاد مدافه کند نسبت به انتخاب اعضاء و نسبت به کیفیت مسئله که آیا از اول شروع کنند بهتر است یا از وسط یا از آخر یا اینکه بطور مطلبق اختیاراتی به این کمیسون داده شود و چون وقت نیست بنده دیگر عرضی نمی‌کنم همین قدر مقصود ایی بوده است که این مطلب در کمیسیون دقت و مطالعه شود اطراف را خوب ملاحظه کنند و بعد نتیجه را به مجلس راپورت دهند در آن صورت البته مجلس هر چه رای بدهد صحیح است و هیچ منافات با اصل مطلب هم ندارد و بالاخره عرض می‌کنم که این مسئله یک توپ بسیار بزرگی است و باید طوری خالی کرد که حتماً به نشانه بخورد.
رئیس ـ آقای محقق العلماء مخالفید؟
محقق العلماء ـ خیر بنده ا فرمیشات آقای تدین موافقم
رئیس ـ آقای شیخ العراقین زاده (اجازه)
شیخ العراقین زاده ـ بنده هم موافقم
رئیس ـ آقای نصرت الدوله (اجازه)
نصرت الدوله ـ بنده با قسمت نطق آقای تدین که راجعبه اصل قضیه بوده موافقت دارم و اگر در تحت عنوان مخالفت حرف می‌زنم نسبت به پیشنهاد و نظریه است که آقایان دارند بنده در تمام فرمایشات ایشان (چون میدانم که آقایان خیلی خسته شده‌اند و میل به تنفس دارند مختصر عرض می‌کنم) بنده یک چیزی را که مهمتر از همه میدانم و ایشان فرمودند راجع به انتخاب اشخاص است که باید دقت کرد این یک مسئله‌ای است خیلی سهل و قابل تفکیک و در خود مجلس شورای ملی ممکن است فوراً معلوم شود و محتاج به کمیسیون نیست مطلب اینجا است که در مجلس شورای ملی اشخاصی هستند که جزء زمامداران دوره فترت بوده‌اند و عده شان خیلی قلیل است سه یا چهار نفر بیشتر نیستند اگر لفظ زمادار را به رئیس الوزراء یا وزیر تفسیر نمایند سه نفر بیشتر نیستند و هیچ کدام در این کمیسیون حاضر نیستند عضویت داشته باشند ولی اگر بخواهند زمامدا را توسعه بدهند ولی در حزب و سیاستمدار و غیر آنها تفسیر کنند تصور می‌کنم انتخاب همچو کمیسیونی از این مجلس ممکن نشود وباید فکر دیگری کرد برای اینکه اغلب آقایانی که اینجا تشریف دارند همه به مناسباتی داخل در سیاست مملکت بوده‌اند و گمان نمی‌کنم در این مدت فترت زندگانی آقایان متوفق بوده همه یک کاری داشته‌اند یکی جزء حزب بوده یکی سیاستمدار بوده یکی روزنامه نویس بوده همه داخل بوده‌اند و اگر این توسعه‌ها را قائل بشویم نمی دانم چه خواهد شد به هر جهت اینجا مذاکره شود بهتر است و ممکن بود اگر این مذاکرات پیش نمی‌آمد بنده نقطه نظر شخصی مخالفت نکنم ولی حالا که این مطلب مذاکره شد گمان می‌کنم هم تکلیف بنده مشکل شده هم تکلیف آقایان حتی آقای حاج شیخ اسدالله هم بطور موافقت از طرف یک جمعیتی اظهار کردند تصور می‌کنم این طور نباشد چرا؟ برای این که کمیسیون مجلس در بسته و پس پرده است آقایان تماشاچیها روزنامه نویسها در آنجا نیستند که ببینند یک کمیسیون در کیفیت انتخاب اعضاء و طرز جریان آن از روی چه مدرک نتیجه می‌گیرد و اگر قائل بشوید که بالاخره آن نتیجه به مجلس می‌آید و مباحثه می‌شود پس چه مانع دارد که حالا همین جا مذاکره بشود و اگر می فرمائید مذاکراتی که آنجا می‌شود در اینجا گفته نشود من کاملاً مخالفم و تصور می‌کنم هیچ کدام از رفقای جمعیتی من هم با این مطلب موافق باشند چراء برای اینکه ما وکلای ملت هستیم وظیفه ما این است که حرف را روبه روی مردم بزنیم فرمودند این یک توپ بزرگی است و باید طوری بزنیم که به هدف و نشانه بخورد بنده عرض می‌کنم نه فقط این توپ را باید اینطور خالی بکنیم بلکه تمام توپها را باید اینطور انداخت نظر بنده هم این است که توپ و در اطراف این قضیه یک حرفهائی است چه عیبی دارد ان حرفها این جا گفته شود شاید بعضی آقایان یک ملاحظاتی دراند بنده اینطور احساس می‌کنم که شاید یک قسمتی از این ملاحظات مربوط باشد به مقامات سیاسی که بعضی بر آن مسائل استثناء قائل هستند ولی شخص بنده اساساً استتار را قائل نبوده و اگر خاطر آقایان باشد در همین جا در موضوع پروگرام دولت و در وقتی که پروگرام دولت مطرح بحث بود در عدم استتار مطالب سیاسی شرح مبسوطی عرض کردم و از دولت تقاضا کردم کا استتار سیاست را ترک کند و به علاوه در مسئله تعیین کمیسیون و صلاحیت اشخاص طرز زندگی و شروع از اول یا آخر یک چیزهائی بنده نمی‌بینم که مذاکره آن به سیاست مملکت بر می‌خورد واگر یک چیزهائی در بین هست خوب است گفته شود که بنده هم ملتفت شوم تا بعد اگر نظریه داشته باشم عرض کنم یک نکته دیگر هم عرض می‌کنم که در پایان آن مذاکرات بنده تمام شود و آن این است که بنده از نقطه نظر عمل عرض می‌کنم که اگر این کاری را که اگر امروز متفقاً می‌خواهیم بکنیم مجلس سوم کرده بود زمامداران کابینه‌های دوره فترت آسوده بودند و تا اینکه تکیه گاه ملی نداشته ودر نتیجه نمی‌توانستند در ایام فترت به افکار عمومی مجلس شورای ملی تکیه کنند یا مواقع فوق العاده و رستاخیز گیتی جنگ بین المللی و سیاستهای مختلفی که سرتاسر دنیا در ضمن ایران را هم فرا گرفته بود ای بسا اشکالات که از کردن آنان ساقط می‌شد این است حالا که بنده استدعا می‌کنم که اکثریت مجلس شورای ملی موافقت کند و هر حرفی در بین هست در همین جا گفته شود چون میدانم بالاخره رای کمیسیون هم هرچه باشد به مجلس شورای ملی برخواهد گشت و اگر یک مخالفی هم فرضاً پیدا شود چاره‌ای جز تبعیت نخواهد داشت.
رئیس ـ آقای تدین (اجازه)
تدین ـ بنده ناچارم مختصری راجع به فرمایشات شاهزاده نصرت الدوله عرض کنم والا بنده عرض می‌کردم که در کمیسیون مطالب قطع شود و به عرض مجلس برسد بدیهی است بدواً مطالب در کمیسیون دقت کامل شده و در واقع پخته و حلاجی می‌شود بعد را پورت کمیسیون به مجلس خواهد آمد و بعد از اینکه راپورت کمیسیون به مجلس آمد البته مجلس شورای ملی حق خواهد داشت آن را جرح و تعدیل یا رد کند
ثانیاً ـ بنده خیلی میل دارم که مسائل در همین جا گفتگو شود و بنده از جمله اشخاصی هستم که همواره معتقد به استتار سیاست نیستم و اگر مجلس رای می‌دهد در همین جا گفتگو و بحث بشود چندان فرقی نخواهد داشت تنها فرقی که هست این است که مذاکراتی که در کمیسیون می‌شود مقتضی تر خواهد بود و آنوقت نتیجه آن به عرض مجلس خواهد رسید حالا اگر مجلس رای می‌دهد در اینجا مذاکره شود ما هم عقیده خود را نسبت به طرز اجرای این پیشنهاد اشخاص و اساساً به هیچ وجه علاقمند به استتار حقایق نبوده و در آن مواقعی که هیج کس جرأت و قدرت اظهار عقاید خود را نداشت بنده با صدای رسا و منبة و بی پروا می‌گفتم.
رئیس ـ گویا موقع تنفس رسیده باشد
در این موقع که دو ساعت از شب گذشته بود جلسه برای تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نشد