مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۸ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۸۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۸ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۸۷
مذاکرات روز یکشنبه سوم شوال المکرم ۱۳۲۵ دارالشورای ملی.
خلاصه مذاکرات روز شنبه ۲ شوال ۱۳۲۵ را آقا میرزا طاهر قرائت کردند.
(جناب وثوق الدوله راپورت انجمن مالیه را که در این مدت با زحمات زیاد جمع وخرج را تسویه کرده و محل شش کرور کسر را پر کرده قرائت کردند.)
محقق الدوله – ماها تمام متشکریم از زحمات کمیسیون مالیه.
(همه اظهار تشکر کردند).
وزیر مالیه – شرحی که از طرف کمیسیون مالیه داده شده فی الحقیقة هر چه من ملاحظه کردم بالاتر و بهتر از این نمیشود این مدت شب و روز را زحمت کشیده نهایت وطن پرستی را بخرج دادند خیلی هم باید اظهار تشکر و امتنان از آنها نمود اما تفصیل کتابچه را ایشان مفصلا گفتندمن بطور خلاصه عرض می‌کنم از سی چهل سال قبل مالیات هیچ میزان صحیحی نداشته چنانچه کراراً درخصوص تعدیل علمی عرض کرده‌ام که مالیاتی از روی تعدیل علمی نباشد هیچ فایده ندارد خرج هم همینطور بوده هیچ بنای صحیحی نداشته باین ترتیب که عرض کردم و شالوه ریخته شده همه عالم میدانند که ما بعد از این می‌توانیم ترقی کنیم تمام چشمه‌های ثروت ما زیر خاک است در این مدت ما نمیانستیم چه کنیم و بودجه مملکت مغشوش بود معادن ما تمام زیر خاک بوده و خاک ما از برای زراعت بهتر از هر خاکی است و بواسطه مسامحه وسهل انگاری اینطور شده و حالا همه میدانید که این اول قدمی است که ما در راه ترقی برداشته‌ایم وباین وتیره بهمت وطن پرستان ترقیات عالیه خواهیم نمود این جرح و تعدیل علاج فوری بود که شد.
آقا سید عبدالله – با اینکه این تعدیل در کمیسیون شده آیا طوری هست که همه ملتفت باشند که تعرض بحقوق اهل حقوق نشده چنانچه بعضی شهرتها داده شده بود اگر اینطور است بسیار خوب است.
(گفته شد بلی همینطور است).
مؤتمن الممالک – قریب دوهزار از قلمهای درشت بیشتر کسر و منظور نشده است.
حاج سید نصرالله – از حقوق ضعفا چیزی کسر نشده است بلکه قریب یک کرور که در نظر گرفته‌اند برای مخارج اتفاقیه واهل استحقاق است که در حین لزوم ملاحظه شود.
رئیس- یکی از آن قلمهای درشت قدری کسر شده است ولی از باب استحقاق چیزی کسر نشده است بلکه کمال دقت و ملاحظه شده است.
حاج سید نصرالله – همان طور که عرض شد کمال ملاحظه شده است.
آقا سید عبدالله مجتهد – الحمدالله بسیار خوب شده است کمال رضایت از آقایان حاصل است خداوند جزای خیر بدهد.
وزیر مالیه – اینکه فرمودید رعایت ارباب استحقاق شده است یا نه من هم مطلع بودم که رعایت و ملاحظه اشخاصیکه محتاج باین حقوق هستند شده است وعرض کردم که این اصلاح فوری است ولی وقتیکه اصلاح صحیح و ممیزی شود این عایدی که پانزده کرور باشد چیزی نیست همچو بنظر می‌آید که بنده می‌گویم مالیات باید تعطیل شود ولی اینطور نیست وغیر ممکن است که بر مالیات تحمیل شود بلکه بنده می‌گویم همین مالیاتی که حالیه هست در بعضی از جاها تحمیل شده و زیاد می‌گیرند مالیات باید از روی آب و خاک و کشت و زرع رویهم گرفته شود آنوقت عایدی مملکت چند مقابل شده و همه هم بمیل و رضایت می‌دهند.
آقا سید عبدالله مجتهد – در بدو تأسیس مجلس از زمان مشیرالدوله همیشه مقصود ما این بود که یک ترتیب صحیحی در مالیات داده شود وعشر گرفته شود مثل زکوة در این صورت بکسی هم ضرر نخواهد رسد و چند مقابل حالیه هم خواهد شد.
وزیر مالیه – مقصود بنده هم همین است.
آقا سید عبدالله مجتهد – مقصود این است که بهمان قانون اسلامی برای حفظ حدود و ثغور و منافع عامه مثل زکوة عشر بدهند در این باب زحمت را بر خود هموار نموده یکملاحظه در کلیه مملکت بکنید که هم اضافه از حالا خواهد شد و هم بمیل خواهند داد حالا نمیدانم دراین خصوص اقدامی خواهید کرد یا خیر؟
وزیر مالیه – مقاصد ما همین است همه اقرار داریم که مملکت ما خراب است ومالیات ما هم همینطور مالیه ما نباید اینقدر باشد باید در صدد اصلاح برآییم و چشمه‌های ثروت خودمان را باز کنیم و مالیات را همینطور که فرمودید از روی عدالت بگیریم و در این خصوص همه باید خوشنود شوند که مالیات از روی عدالت گرفته می‌شود و مملکت هم آباد می‌شود و از بابت خرج هم بعدها بدین ترتیب که همیشه وجهی موجود خواهد بود که در هر مورد مجلس تصویب کند بمصرف برسد.
مستشارالدوله – در خصوص کسر حقوق حالا که حضرت حجةالاسلام تشریف دارند می‌خواهیم یک عرضی بکنم با این شش کرور کسر اگر تسویه نمی‌شد سال دیگر هفت کرور می‌شد ودرشش ماه دیگر محتاج بودیم بیک قرض جدید که موجب خرابی مملکت شود و مجبور بودیم که یا بر دخل بیفزاییم یا از خرج کسر نماییم تا اصلاح شود. بدیهی است که درجمع تنها آنطوری که جناب وزیر مالیه فرمودند با حال مالیه مملکت نمی‌شد باین زودی زیاد کنیم ناچار باید در هر دو اصلاح می‌شد لذا در جمع سه فقره اصلاح کردیم و آن جمع تفاوت عمل بر مالیات و موقوفی تسعیرات وتفاوت ممیزی سیستان بود اما در خرج آنچه راجع بحقوق قشون بود چون حالا نمی‌شد کاملا رسیدگی شود ناچار از اشخاصی که هیچ در جزو قشون نبودند کسر شد ودر باب سایر ارباب حقوق عمده نظر کمیسیون بر این بود که اشخاص بزرگ که استطاعت دارند اندکی همراهی و کمک نموده از جزئی حقوق خود صرف نظر نمایند کسر شد از قبیل شاهزادگان و وزرا و با این حال هم باز استحقاق صاحب حقوق و رعایت قدمت هم شده و بهمه جهت از حقوق کلیه نهصد هزار تومان و کسری کم شده واین مبلغ در مقابل دویست هزار نفر ارباب حقوق فی الحقیقه خیلی کم است.
وکیل التجار – بدواً تشکر خودم را باعضای کمیسیون تجدید می‌نمایم خصوصا به جناب وثوق الدوله و انظار اعضای کمیسیون را متوجه می‌کنم در باب تسعیر که تخمیناً ملاحظه کرده‌اند گویا کم ملاحظه شده است فقره دیگر عمل تذکره است آنچه در راپورت بود در حقیقت از یک محل بود وحال آنکه در خارج از تجار مقیمین تقریبا پنجتومان و از عمله‌ها دو تومان می‌گیرند اینها باید ملاحظه شود قریب بیک کرور از تبعه ایران در خارج هستند سابق هم عرضکردم نمیدانم چطور شده که این ملاحظه نشده است.
وثوق الدوله – آنچه را که کمیسیون نوشته خیلی ملاحظه کرده است در باب تسعیر امسال کمتر ملاحظه شده بواسطه این استکه امسال جنس فراوان است و قیمت جنس تفاوت کرد در باب تذکره هم اعضای کمیسیون ملتفت بشوند و باید تحقیق شود و در بودجه بیاید.
آقا سید حسن تقی زاده – در مسئله تذکره بموجب اطلاعاتی که خودم دارم نمی‌توانم تأیید قول وکیل‌التجار را بکنم ولی باید همه بدانند اینکه در کمیسیون منظور شده است بر حسب صورتی استکه از طرف وزارت امور خارجه داده شده است و باید خیلی پیش از این باشد این شصت وهفتاد هزار تومان چیزی نیست اگر بطور صحیح ضبط شود اضعاف آنچه قلم داده‌اند خواهد شد چیزی که هست ترتیب صحیحی در بین نیست مثلا در اسلامبول میگویند چند هزار هستند اما از پنجهزار زیادتر تذکره نمی‌گیرند بعضی از قلم می‌افتد یا اینکه مقیم نیستند با این حال باز هم باید بیش از اینها باشد.
وزیر مالیه – چون بسلامتی این اول بودجه استکه به مجلس آمده است لازم است بعضی نکات توضیح شود واینکه بعضی چیزها کمتر جمع شده همه جا معمول استکه یک اندازه جمع را کمتر برآورد می‌نمایند و خرج را زیادتر می‌نویسند که درآخر سال اسباب زحمت نشود در خصوص جنس بعضی جاها استکه برگشت شده البته تفاوت برگشت منظور خواهد شد ولی در بعضی جاها هم که سابقاً جنس تسعیر شده بواسطه این بود که آنجا جنس کم بوده یا نبوده باید ملاحظه اینها هم بشود اما در باب تذکره همینطور استکه گفته شد بنده هم یک اندازه اطلاع دارم وآن هم یکی از کارهای کلی و چشمه‌های ثروت ما است که انشاءالله باید در تحت قاعده کلی درآید ما هم در صدد اصلاح بودیم با وزیر امور خارجه مذاکره شد که این قدر خیلی کم است وقرار شد که اول مرکز اصلاح شده بعد جاهای دیگر اصلاح شود.
آقا سید محمد جعفر- تسعیر در بعضی جاها استکه اگر بآن میزانی که تسعیر شده است برگردانند تمام آن آب و خاک بآن قیمت نمی‌ارزد.
آقا سیدحسن تقی زاده – باید رأی گرفت در بودجه مملکتی.
آقا میرزا ابوالحسن خان – اول باید رأی گرفت در مخارج سلطنتی.
آقای حاج امام جمعه – اولا در باب تذکره چون ما تعداد نفوس نداریم خیلی اشتباه می‌شود دو جا استکه تبعه ایران در آنجا خیلی هستند یکی اسلامبول و یکی قفقازیه ولی مقیمین کم هستند اکثر می‌روند و باز عودت می‌کنند آنجاهایی که خیلی اقامت می‌کند سه نقطه است یکی عراق عرب ویکی قفقاز و یکی اسلامبول در عراق عرب معمول نیست رویهم رفته عقیده بنده این است که مقیمین دویست هزار بشود این مثلا میزان اشخاصی است که اقامت دارند ولی عابرین فقط در راه آذربایجان لااقل سالی دویست هزار نفر می‌شود از نفری هم دو تومان گرفته شود خیلی می‌شود و این برآورد که شده خیلی کم است در اینکه گفتند رأی گرفته شود بدیهی است که عمده کار مجلس همین است جناب وثوق الدوله این اصلاح را دو قسم کرده یکی آنچه اضافه شده در این حرفی نیست و یکی هم آنچه کسر شده از بابت مخارج سلطنتی آنهم محل حرف نیست زیرا که اگر زیاد نباشد کم هم نیست اما در باب سایر ارباب حقوق اگرچه در این رأی من تنها هستم ولی می‌گویم تا یکی یکی معلوم نشود نمی‌توانم رأی بدهم سابقاً هم گفتم اگر راپورت را روزبروز می‌آوردند گرفته می‌شد بهتر بود و چون حالا هم وقت گذشته است اگر بخواهیم یکی یکی را ملاحظه نموده رأی بگیریم طول خواهد کشید تولید اشکال می‌شود پس امسال همین قدر بطور کلی رأی گرفته شود فقط برای ایشان ولی در سال آتیه باید یکی یکی به مجلس آمده رأی گرفته شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان- اگر اعتراض بر کمیسیون مالیه باشد باید اعضای کمیسیون جواب بدهند و در این بین کسی صحبت نکند.
وثوق الدوله – فرمایش آقای حاج امام جمعه خیلی صحیح است الان هم ارائه دادن تمام بودجه هیچ محظوری ندارد الا آنکه وقت گذشته واما اینکه فرمودید رأی برای امسال باشد مسلم است این رأی برای امسال است وازبرای سنوات آتیه یکی بیکی به مجلس خواهد آمد.
آقای حاج امام جمعه – اینکه آقای وثوق الدوله فرمودند صحیح است الان اینکه مقصود این است ما حقوق مردم راهر سال جرح و تعدیل نمی‌کنیم اینکه میگوییم یکی بیکی به مجلس بیاید و رأی گرفته شود برای این است که همیشگی باشد.
آقا سید حسن تقی زاده – بموجب قانون اساسی بودجه هر سال باید جرح و تعدیل شودو رأی گرفته شود آنچه همیشگی است قانون است بودجه هر سال جرح وتعدیل می‌شود.
آقای امام جمعه – گویا شما در گفته من سهو کردید من نگفتم که بودجه هر سال به مجلس نیاید مقصود من این است که اگر مثلا شخصی صد تومان حقوق دارد امسال که پنجاه تومان شد هر ساله تغییر نمی‌کند اگر مطرح شود فقط برای این است که این شخص استحقاق دارد یا خیر بعبارت دیگر مثلا کلیه این دو کرور که کسر شده باید قلم بقلم معلوم شود تا رأی داده شود والبته بودجه مالیه سال بسال باید به مجلس آمده تحت نظر بیاید.
حاج میرزا علی آقا – از وصایای امیرالمؤمنین (ع) است که انظر الی ما قال ولا تنظر الی من قال استدعا است که عرایضم را گوش بدهند غرض از آوردن بودجه به مجلس بنظرم سه چیز است یکی اینکه تسویه خرج ودخل را اعضای کمیسیون بنظر مجلس رسانیده رأی بگیرند یکی دیگر این که راه پیدا کردن دخل وکم کردن خرج را ارائه دهند دیگر اینکه ارباب حقوق از اعلیحضرت گرفته تا ادنی رعیت ببینند و متنبه شوند و بحرف مردم گوش ندهند که قطع حقوق شده و بدانند این مالیات که گرفته می‌شود مثل این که می‌فرمایند مثل زکوة عشر بگیرند اگر ما امروزه بقای این مملکت را بگرفتن این مالیات بدانیم و بخواهیم مالیات را بعنوان زکوة بگیریم زکوة گرفتن باید بشروط زکوة باشد یکی از شروط زکوة حلول حول است در صورتیکه مملکت دارای امنیت باشد کسی نقدینه را نمی‌گذارد تا حلول حول شود و زکوة بر او تعلق بگیرد بمصرف تجارت وکسب میرساند یا ببانک میدهدتا متعلق زکوة نشود یکی از چیزهاییکه زکوة باو تعلق می‌گیرد انعام ثلثه است و شرطش اینست که صائمه باشد در مملکت اما این شرط در اغلب بلاد نیست صاحب گوسفند و گاو و شتر می‌گوید که من سه ماه چهار ماه علوفه دادم و زکوة تعلق نگرفت پس از اینجا هم نمی‌توانیم مالیات اخذ کنیم اما آنکسانیکه صاحب غلاتند اگر از آنها زکوة بر ما واجب نشده بجهة این که ارباب ملک می‌گوید من ملک خودم را اجازه دادم یک پولی گرفتم بر من زکوة نیست آنها که مستاجر و رعیتند میگویند اربابها از ما مخارج فلان و فلان گرفتند اخراج آن مخارجات بشودما باندازه آنکه زکوة بدهیم غله گرفتیم یا این که می‌گوید زکوتم را دادم نمیشود باو گفت نه بیا ثابت کن تو داده غرض این است که اگر اسم زکوة را روی مالیات بگذاریم و بخواهیم با آن مالیات حفظ حدود و ثغور نموده مملکت رانگهداری کنیم نمیشود پس اگر بنا باشد حفظ مملکت محتاج بدادن مالیه باشد خواه باسم زکوة که دهنده آنرا ازبابت زکوة حساب کند یا غیر آن باید پولی بدهند و همه باید بدانند که از بابت مقدمه واجب واجب است که هر کس از مالیه خود در سال یک چیزی بدهد حال اگر علماء بفرمایند همان را از باب زکوة حساب کنند والا این پول را باید بدهند زکوة وسایر وجوهات را هم باید بمحلش ادا کنند اگر غیر از این باشد مالیات بعنوان زکوة خواسته باشید بگیرید باید آب پاکی روی دست حفظ مملکت ریخت غرض اینست این صحبتهایی که دراینجا می‌شود بهمه جای عالم می‌رسد و در قانون اساسی نوشته شد که این مجلس قانون مخالف شرع وضع نمی‌کند پس بارباب حقوق از اعلی و ادنی بشارت باد که این حقوقی را که می‌گیرند از مالیات بنا بفرموده حجةالاسلام که اسمش را مثل زکوة گذاشتند زکوة بمنزله چرک و وسخ است در مال که اخراج آن ابعث تطهیر مال است و چرک و وسخ را شخص سیر وغنی نباید بخورد حق فقرا و مساکین است چنانچه مقرر شده و بر آنها حرام است نباید بگیرند.
آقای سید عبدالله مجتهد – من نگفتم که زکوة داده باشند مقصود من این است که مثل زکوة عشربدهند و این ترتیب از برای همه صلاح است و ازروی رغبت هم داده می‌شود.
حاج میرزا علی آقا – بنده ابداً جسارت نمی‌کنم که اعتراض کرده باشم مقصودبنده این است که ارباب حقوق بدانند که حقوقی را باید از روی استحقاق گرفت این پول مثل پول بیت المال است هر که می‌گیرد از برای خدمت باید بگیرد.
وزیر علوم – درخصوص بودجه عرض می‌کنم این مالیاتی که بعنوان خراج و مقاسمه یا غیر آن داده می‌شود از برای یک مطلب است وآن حفظ امنیت مملکت و خودمردم است در اینصورت که دادن پول از برای تحصیل آن نتیجه است دیگر هیچ کس انکارنخواهد کرد که بدون حق نمی‌توان این پول را گرفت مگر اینکه خدمتی نموده باشد فعلا چیزی که هست این است از اشخاصیکه بدون حق می‌بردند باندازه کسر شده است واین مسئله قابل مباحثه نیست.
آقا سید عبدالله مجتهد – کمال امتنان را مردم از این زحمات دارند وامیدواریم در ظل عنایت حضرت حجة ترقیات فوق العاده حاصل نماییم.
وزیر علوم – مقصود این است که در این مدت نه ماه که بنده هم بوده‌ام در بودجه کمال دقت شده است.
وکیل التجار – اینکه وزیر مالیه فرمودند که سرچشمه‌های ثروت بسته شده است توضیحا عرض می‌نمایم که بعضی از این سرچشمه‌ها باز شده اما از بین راه قطع و بجاهای لم یزرع می‌رود هر چه زودترباید در اصلاح آن اقدام شوددر خصوص تذکره هم مقیمین خارجه همانطور است که گفته شد ولی عابرین زیاد هستند مقصود این است که دقت شود آنچه از این محل گرفته می‌شود عاید بدولت گردد.
آقا میرزاابوالحسن خان – مقصوداین بود که چطور مالیات بگیریم و چطور خرج کنیم از مقصود خارج نشویم حالا میگوییم دخل و خرج مساوی است بلکه یک چیزی هم اضافه است فرمایش آقای حاج امام جمعه هم صحیح است ولی در این وقت اگر قدری بخواهیم تعویق بیندازیم مالیات از میان خواهد رفت اما در باب حقوقی که کسر شده است تمام ملاحظات شده است از ثروت آنها و استحقاق آنها اشخاصیکه خانه خودشان خوابیده وزحمت و خدمتی رامتصدی نبودند همانطور که گفته شد استحقاق اینقدر که منظور شده نداشته‌اند حالا با این حال این جمع وخرج را تصویب می‌کنند و مجلس رأی می‌دهد یا خیر تا ازاین مطلب خارج شویم.
آقا سید حسن تقی زاده – برای این که خاطر وکلای عظام را جلب کنم لازم است که عرض نمایم در خصوص مالیه خیلی عقب افتاده‌ایم حتی در خصوص غله دیشب صنیع الدوله می‌خواستند صورت برداشته شود بعضی نطقهای فصیح هم در موقعش خوب است ولی درموقع رأی دادن مناط نیست مثلا بازدید بنایی را می‌شود گذاشت برای بعد در موقعی که معلوم است که نجات مملکت ما بپول است هیچ چاره نداریم جز اینکه هر چه پیش بیاید قبول نماییم من درعهده دیانت خود می‌گیرم ومسئولیت آنرا پیش خدا قبول می‌کنم که اگر تمام این افراد حقوق بیجا را ببرند ومملکت را نجات بدهند هیچ گناهی نکرده باشند فرضاً امسال دو هزار نفر از گرسنگی بمیرند عقیده بنده بر این است که در مقابل حفظ مملکت نباید اهمیت داد.
حاج میرزا علی آقا – چون آقای تقی زاده یک نکته فرمودند نمیشود فتوی داد که بروند مالیات بگیرند و این مطلب خیلی شهرت دارد و چون من محض رفع شبهه عرض می‌کنم در قواعد شهید می‌فرماید الحاجة العامه تنزل بمنزلة الخاصه یعنی حاجت بر دو قسم است یکی عمومی و یکی خصوصی و مثل می‌زند که من مثلا طبیب هستم اگر نظرم بر زن اجنبی بیفتد حرام است اما همین قدر شخص سلطانی با قوه جبریه بگوید باید این زن را علاج بکنی اینجا ضرر ندارد و مجبور است بنظر کردن همین طور است در باب احتیاجات نوع که طبیب می‌خواهد پس همه اینها لازم است و نمیشود گفت که تو چرا طبیب شدی یا چیز دیگر مملکت اینها را لازم دارد.
خیاط باشی- در مقرری سلطنت در ممالک دیگر از قرار صد و پنجاه و یک و دویست یک الی سی یک داده مشود ولی در جاهایی است که بودجه آنجا زیاد است اما در این مملکت یک کرور کم است.
حاج امام جمعه – گمانم این است اغلب از موضوع خارج می‌شویم در اینکه این مملکت محتاج بپول است هیچ شبهه نیست در این مطلب هم که حفظ مملکت بسته بپول است حرفی نیست ودراینکه بودجه هم تأخیر افتاده حرفی نیست وهمان عذری است که وثوق الدوله آوردند صحیح است در این مطلب هم که جمعی از روی بی استحقاقی می‌بردند حرفی نیست واین که دو کرور کسر شده هم صحیح است کسی حرفی نداردولی من می‌گویم که باید این کسر را قلم بقلم دید شاید من می‌خواهم زیادتر کسرکنم پس چرا اعتراض می‌نمایید و رأی شخص را بجاهای دیگر حمل می‌کنید در این صورت کسی نمی‌تواندرأی صحیح خود را اظهار نماید من از صد هزار تومان دارایی خودم صرف نظر کرده وکالت ملت را قبول کردم که خدمت بملت خود و وطن خود نمایم مقصود این است که امساله چون وقت گذشته است رأی داده شود در سال دیگر باید یک بیک معین شود.
آقا سید عبدالله مجتهد – ماها کمال امتنان را از جناب آقای حاج امام جمعه داریم والحق مقام ایشان بالاتر از اینهاست که فرض می‌شود.
رئیس- البته همین طور است که فرموندید و قدر ایشان هم منظور است.
آقا میرزا ابوالحسن خان – کمیسیون مالیه حاضر است ولی یک روز دو روز تمام نمیشود وکلا بیایند تمام را ببینند.
آقای حاج امام جمعه – خیر در رأی امساله جایزنیست.
حاجی امجدالسلطان – در تمام ممالک رسم است که عمل کمیسیون می‌آید به مجلس دراین مدت خوب بود هفته بهفته بیاید به مجلس در مجلس هم کسی نمی‌تواند بدون اطلاع رأی بدهد.
آقا سید مهدی – چون اینجا مرکز ایران است عرض می‌کنم و مژده می‌دهم تمام ازشاه و گدا و ارباب حقوق که تشفی قلوبشان حاصل شود امروز مملکت مریض ما نجات یافته وجمع و خرج مملکت مساوی شد.
آقا میرزامحمود – اگر بخواهیم امروز جزء جزء بودجه را ببینیم نمیشود و بنده از طرف خودم می‌گویم که هیچ ملتفت نخواهم شد پس باید هر چه زودتر رأی گرفته شود.
آقا شیخ حسین – اعضای این کمیسیون را ما انتخاب کردیم و بآنها هم اطمینان داشتیم و باندازه هم که بایست آنها مداقه کرده‌اند آیا باید بگذرد یا نه؟
آقا سید حسن تقی زاده – این عرض که می‌کنم توضیح است این مطالبی هم که گفتگو شد ایراد و اعتراض نبود آنچه هم که باید ما مداقه بکنیم کرده‌ایم اگر هم دو قلم باقی بماند بیفایده است و نمیشود اخذ رأی نمود ما تمام کردیم واین مسئولیت را بگردن وکلا انداختیم و آنها مسئول هستند که دیگر تأخیر نیفتد و اینکه اغلب بآن عقیده هستند که مال امسال بطور کلی رأی داده شود حرفی نیست واینکه گفته شد که باید قلم بقلم ملاحظه شود بنده عرض می‌کنم که این چهارده هزار فرد است و تقریبا دویست هزار قلم است و ممکن است یکی یکی ملاحظه شود واگر که امشب می‌گذرد نمیشود بعضی راگذاشت.
حاجی معین التجار – قانون اساسی این است که کمیسیونی که منعقد می‌شود کار خود را به مجلس ارائه میدهدمجلس باکثریت آراء حکم می‌کند یا می‌شود کمیسیون بدون مجلس خودش رأی بدهدحالا رأی کمیسیون برای خود کمیسیون است اینکه حاج امام جمعه گفتند صحیح است مجلس بایدیکی یکی را در تحت نظر آورده رأی بدهد پس امساله بهمان رأی کمیسیون اکتفانمود (گفته شد کمیسیون خلاصه عمل خود را به مجلس آورده است.)
آقا میرزا فضلعلی آقا – مجلس حالا رأی فوری می‌دهد ولی باید بتواند که اگر فردا دید یکی زیاد می‌برد کم کند.
بحرالعلوم کرمانی – لاتتهم من ائتمت کسی را که باو اطمینان حاصل کردی متهم نساز ما باین اعضای کمیسیون که در جزووکلا هستند وقسم خورده‌اند اطمینان داریم و دیگر اینکه جناب وزیر مالیه که محل وثوق هستند شرح را بیان کردند باین ترتیب رأی داد.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – اولا زحمت آنها را باید منظور داشت ثانیا آنچه که افزوده شده از تفاوت عمل و تسعیر وتیولات از برای اینها در مجلس رأی گرفته شده فقط چیزی که هست از آنهایی است که کسر کردند و آنرا چنانکه آقایان گفتند باید ملاحظه کرد و چون بغیر استحقاق است بیشتر باید کسر کرد ولی بایدگفت که امسال بیشتر از این فرصت نبود برای بعدها باز ملاحظه خواهد شد وکسر می‌شود.
رئیس- از این بیانات شما چنین معلوم می‌شود که شماها می‌خواهید هر روز حقوق مردم راکسر نمایید نه‌خیر اینطور نیست بلکه مقصود این است این پولی که امروز باین طور گرفته می‌شود باید بمصارف لازمه برسد که خرج قشون و مواجب خدمتگزاران وغیره داده شودو مخارج بیهوده نشودوالبته هر وقت که بر بودجه مملکت افزوده مشود بر مواجب اشخاص که مواجبشان کم است افزوده خواهد شد و فی الحقیقة این مقداری که امسال کسر شده کمکی است بمملکت شده است.
مخبرالملک – این همه گفتگو که شد در حقیقت در سه خصوص است یکی این که سال بسال بودجه تجدید شود و برای امسال رأی گرفته شود این بموجب قانون اساسی است وحرفی نیست
دیگر اینکه مجلس باید بجزئیات برسد این هم گفته شد که امسال چون وقت نیست بطور کلی رأی داده شودو در آتیه البته مجلس بجزئیات خواهد رسید و مختار است در هر موقع که خواست رسیدگی می‌کند دیگر این که امشب باید رأی گرفته شود در اینباب هم همه اتفاق دارید پس نزاع در چیست چرامعطل هستید.
آقای حاج امام جمعه – باز اشتباه می‌شود این که گفتند ممکن نیست چهارده هزار فرد ملاحظه شود عرض کردم امساله را باید امشب رأی داد و اول کسی که رأی بدهدمن هستم تحقیق این کسر شده‌ها هم گفتند دو هزار قلم است این دوهزار قلم در مدت چهار ماه ممکن است رسیدگی شود.
مستشارالدوله – این فرمایشات که شده صحیح است بنده برخلاف قانون یک عرض شخصی می‌کنم و فرمایش آقای حاج امام جمعه و آقای شهشهانی را استثناء می‌کنم و از آن اعتراضاتی که از بعضیها و انجمنها شده است گویا از انجمن اصلاح باشد که گفتند آنهاکه وکیل هستند و مواجب می‌گیرند باید از مواجب آنها هم کسر و کم شود و غرضشان بنده و وثوق الدوله بوده بنده دو هزار تومان مواجب دارم وکسر هم نشده است برخلاف آنچه که گفته اندشش هزار تومان مواجب دارد بنده چهار هزار تومان آنرا بخشیدم باشخاصیکه میگویند غرض این است که با آنهمه زحمات که اول اظهار و بعد این اشتثناها بشود برای چه و گفته شود که اینها نفهمیده کار کردند اگر آنها نفهمیده کار کردند پس کی فهمیده کار کردد.
حاج محمدابراهیم – اگر سؤال شود دو نفر فرضا بالسویه حقوق می‌برند چرا از یک نفر کسرشده از دیگری کسر نشده است چه جواب باید داد؟
رئیس- شما مگر ملتفت نبودید که چه گفته شد آنچه کسر شده از حقوق اشخاصی است که محتاج باین نیستند مخدارتی که حقوقشان زیاد است و شوهر کرده اندیا کسانیکه بدون استحقاق حقوق زیاد می‌برند از آنها هم یکقدری کسر شده است نه اینکه از اهل استحقاق کسر شده باشد.
وثوق الدوله – این عرض بنده در جواب حاجی معین التجار است که خواستند اعتراض قانونی بکنند ولی وارد نیست کمیسیون باید خلاصه مطالب و تحقیقات خود را اظهار دارد اگر بخواهد تمام جزئیات را ارائه بدهد پس نتیجه کمیسیون چیست مثل انجمن عرایض که هزار عریضه می‌آید عده از آن به مجلس می‌آید حالا کمیسیون تکلیف خود رفتار کرد اگر می‌خواهند بجزئیات هم رسیدگی نمایند با خود وکلا است اینکه گفته شد که از دو نفر که هر دو مساوی حقوق می‌برند از یک کدام از آنها قطع شده از دیگری قطع نشده بنده می‌گویم بیایید در کمیسیون بتمام افراد رسیدگی نمایید رأی دادن با مجلس است هر وقت می‌خواهد رسیدگی کند رأی بدهد.
آقا سید محمد جعفر- در اینکه امساله وقت گذشته و باید تکلیف مالیات ولایات و غیره معلوم شود حرفی نیست امشب باید رأی گرفته شود اگر همه عقیده شان همین است صحیح است ولی اگر بخواهید بجزئیات رسیدگی نمایید عمل اشکال است.
آقای حاج امام جمعه – مقصود این که امساله بجهة گذشتن وقت نمیشود بجزئیات رسیدگی کرد باید ورقه رأی منتشر شود.
(در باب بودجه سلطنتی رئیس اظهار داشتند که هر کس رأی دارد بیک کرور نقد وپنج هزار خروار غله و پج هزار خروار کاه ورقه سفید بیندازد و هر کس رأی ندارد و کمتر از آن که سیصد و شصت هزار تومان است ورق آبی بیندازد در حقیقت آنچه دراین باب باید گفتگو شود شده و کمتر از یک کرور نمیشود قرار داد.)
اسدالله میرزا – بلی آنچه در این باب باید گفتگو و مدافعه شود در کمیسیون مالیه شده وخود جناب رئیس دقت زیاد کرده‌اند کمتر از یک کرور نمیشود رأی داد.
احتشام الاطباء – این حقوق سلطنتی تغییرپذیر هست یا خیر و حالا که پانزده کرور مالیه است اگر فردا سی کرور بشود دو کرور داده می‌شود یا خیر میزان همین است؟
(جمعی دیگر هم همین استفسار را کردند).
آقا سید حسن تقی زاده – باید دانست که رأی در خصوص بودجه سلطنتی سال بسال تغییر پذیر است و مثل قانون است و این دفعه سیم است که مذاکره می‌شود و تغییر پذیر است ولی مثل قانون که هر وقت اقتضا کرد تغییر می‌پذیرد.
(رأی گرفته شد برای بودجه سلطنتی که سالی یک کرور باشد هشتادو سه رأی داده شد.)
رئیس- امروز که آقایان وکلا شرفیاب حضور همایونی شده بودند جناب حاج امام جمعه درخصوص تشریف‌فرمایی شاه به مجلس عرض کردند وزیر دربار امروز آمدندکه شاه می‌فرمایند وقت را معین کنید آن روز که صحبت شد بنده عرض کردم اطاق حاضرنیست برای ده پانزده دیگر تمام می‌شود حالا جواب آمده قرائت می‌شود.
آقای حاجی امام جمعه – بنده آنروز که شرفیاب شدم عرض کردم سالی که می‌رفتم به مشهد به روسیه که رسیدم دیدم امپراطور آمد اول رفت به معابد و از آنجا رفت به سربازخانها سرکشی نمود ودلجویی دادمقصود این است که پادشاه این طور سرپرستی رعایا را منظور می‌دارد چه شده است که اعلیحضرت تا حال یک سال است این مجلس منعقد است تشریف نیاوردندفرمودند که خواهم آمد.
رئیس- عرض کردند که بعد از تمام شدن اطاق باشد حال وزیر دربار بجناب رئیس نوشته‌اند قرائت شد که:
- اعلیحضرت فرمودند آمدن ما به مجلس برای زینت نیست برای تکمیل همراهی با ملت و وکلا است ومعین فرمودند که در روز ۳ شنبه ۳ ساعت بغروب مانده تشریف می‌آورند.
رئیس- چون اول بار تشریف فرمایی ایشان است و بعضی ترتیبات لازم است خوب است بجهة پنجشنبه باشد
(اکثر گفتند خیر همان روز ۳ شنبه که معین شده است باشد).
رئیس- پس حالا که اینطور است فردا بطور فوق العاده مجلس تشکیل می‌شود که در ترتیبات مذاکره شود
(گفته شد فردا که برای ترتیبات تشریف فرمایی است خوب است مجلس طرف صبح باشد که بعضی کارهای لازمه بشود.)
(ورقه رأی برای بودجه مملکتی منتشر شد).
رئیس- این رأی برای بودجه مملکتی است که بطوری که کمیسیون اصلاح کرده و راپورت داده است رأی داده شود هر کس رأی دارد ورقه سیاه بیندازد (
در این خصوص بآن طوریکه کمیسیون راپورت داده بود هفتاد و هفت رأی داده شد)
رئیس- مطلبی عنوان می‌شود اعتبارنامه ایست از اصفهان رسیده است در باب وکالت یک نفر چه میگویید؟
(گفته شد که سن ایشان کم است).
اسدالله میرزا – خوب بود این اعتبارنامه را قبل از وقت در کمیسیون قرائت می‌کردند و آنوقت آن شخص را می‌خواستند ببینند شرایط در ایشان موجود است یا خیر؟
رئیس- این شخص مستغنی از توصیف است ولی بپاره ملاحظات که بعضی از قبیل حرفها زده شده است خواستم برأی مجلس باشد هر طور صلاح بدانند رأی بدهند.
آقا سید حسن تقی زاده – پارسال بیک شدت نظارت و دقت تمام اعتبارنامها ملاحظه می‌شد که اعضای مجلس را امیدوار می‌کرد بوکالت یعنی اگر اعتبار صحیح می‌شد محل اطمینان مردم می‌شد واگر آن ماده که در قانون انتخابات است ملاحظه می‌شد هرگز نقصی پیدا نمی‌شد از پارسال چند ماه باین طرف نزدیک بود این مطلب معکوس شود هر کس میامد اینجا ودو روز می‌نشست وکیل می‌شد خوب است بعدها اعتبارنامه در کمیسیون ملاحظه شود و از آنجا بیاید به مجلس که بعدها اسباب تولید زحمت نشود
(مجلس ختم شد).