مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۷ مهر (میزان) ۱۳۰۱ نشست ۱۵۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۷ مهر (میزان) ۱۳۰۱ نشست ۱۵۲
جلسه ۱۵۲
صورت مشروح مجلس یوم سه شنبه هفدهم میزان ۱۳۰۱ مطابق هیجدهم صفرالخیر ۱۳۴۰
مجلس یک ساعت و نیم قبل از غروب به ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید
(صورت مجلس یوم یکشنبه پانزدهم میزان را آقای امیر ناصر قرائت نمودند)
رئیس- آقای فتح‌الدوله (اجازه)
فتح‌الدوله- در جلسه روز شنبه که آقای مدرس مجلس را اداره می‌کردند در پایان مجلس اظهار داشتند جلسه آتیه عصر خواهد بود بنده از آن روز تصور می‌کردم دیگر روزها عصر مجلس دایر می‌شود به این جهت چون روی یکشنبه را نمی‌دانستم صبح جلسه خواهد شد شرفیاب نشدم و در صورت مجلس بنده را غایب بدون اجازه نوشته‌اند و چون اطلاع نداشتم مقرر فرمائید با اجازه نوشته شود.
رئیس- با اجازه نوشته می‌شود.
آقای رفعت‌الدوله (اجازه)
رفعت‌الدوله - راجع به وزارت فواید عامه بنده عرض نکردم جمع و خرجش را بدهد عرض کردم صورت عایدات خطوط شوسه را بفرستید.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- بنده راجع به دستور عرض داشتم.
رئیس- نسبت به صورت مجلس دیگر ایرادی نیست؟
(اظهاری نشد)
رئیس- صورت جلسه تصویب شد.
دستور امروز بودجه وزارت خارجه است.
آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- آقای رئیس‌الوزراء خواهش کرده بودند مجلس با ایشان موافقت کند و بودجه وزارت خارجه از دستور امروز خارج شود.
رئیس- عقیده مجلس چه چیز است؟ مخالفی در این باب نیست؟
(گفته شد - خیر)
رئیس- پس مسائلی که بالفعل برای دستور حاضر است این هائی است که عرض می‌کنم.
اولاً تقاضای پانزده هزار و هفت صد و شصت و شش تومان برای مرمت ابنیه سلطنتی.
ثانیاً لایحه راجع به تخفیف مالیاتی قریتین ملبوس جان و خقریان واقعتین در بیضای فارس. دیگری راجع به تقاضای چهار هزار تومان برای مخارج گارد شهری هر کدام را مجلس موافق است جزو دستور شود؟
آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- بنده عقیده‌ام این است که لایحه راجع به عمارت دولتی جزو دستور گذاشته بشود چون موقع زمستان نزدیک است و یک قسمت از آنها هم بکلی خراب و ویران است. مخصوصاً بنده خودم یک قسمت‌هایی را دیدم که رو به خرابی است و اگر بزودی جلوگیری نشود عنقریب منهدم خواهد شد و شرحی هم خود بنده به وزارت فواید عامه نوشتم جواب دادند که اگر خراب بشود ما مسئول نیستیم چون به مجلس نوشته‌ایم و مجلس هنوز جوابی نداده و تکلیف ما را معلوم نکرده است بنابراین اگر او را جزو دستور بگذارند تا تکلیف آنها معلوم بشود بهتر خواهد بود.
(بعضی‌ها تصدیق کردند)
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده - بنده خواستم بفهمم که این تعمیرات جزو تکالیف دولت است یا مربوط به پادشاه و باید جزو بودجه وزارت دربار منظور بشود.
رئیس- عجالتاً در اصل مطلب مذاکره نمی‌شود گفتگو در این است که آیا جزو دستور بشود یا خیر.
آقای آقا سید یعقوب موافقید؟
آقا سید یعقوب- بلی موافقم
رئیس- آقای معتمدالتجار (اجازه)
معتمدالتجار- راپُرت امتیاز کارخانه کبریت سازی آذربایجان هم از کمیسیون فواید عامه رسیده و حاضر است اگر آقایان موافقت فرمایند جزو دستور بشود بهتر است. ی
رئیس- آن مطالبی که حاضر است عرض کردم هر کدام را مجلس می‌خواهد جزو دستور بشود.
آقای محقق‌العلماء موافقید؟
محقق‌العلماء- بلی موافقم که جزو دستور بشود.
رئیس- پس راپُرت کمیسیون قرائت می‌شود.
(آقای مستشارالسلطنه به شرح ذیل قرائت نمودند)
لایحه ۱۰۰۱۵ دولت راجع به تعمیرات فوری عمارات دولتی را کمیسیون بودجه مطمح نظر قرار داده مقرر گردید دولت تعمیر مقاطعی که لازم می داند از نقطه نظر الاقدم فلاقدم تشخیص و در ثانی پیشنهاد نماید که در کمیسیون تصمیم مقتضی اتخاذ شود (مخبر کمیسیون- فیروز)
رئیس- لایحه دولت قرائت می‌شود
(به شرح ذیل قرائت شد)
نمرده ۱۰۰۱۵- مقام محترم مجلس مقدس شورای ملی
نظر به اینکه کلیه عمارات سلطنتی شهر و خارج شهر رو به انهدام گذاشته و تعمیرات کلی دارد که عدم جلوگیری آن موجب خسارت فوق‌العاده بود در یک سال قبل از طرف وزارت جلیله دربار اعظم تقاضای اقدام به تهیه برآورد شد و وزارت فواید عامه کلیه تعمیرات مزبوره را مبلغ چهار صد هزار تومان برآورد نمود ولی چون با عسرت مالیه دولت تهیه و پرداخت چنین وجهی برای خزانه دولت غیر ممکن بود با تجدید نظرهای مکرری که در تعمیرات عمل آمد بالاخره در کابینه سابق و هیئت حاضره دولت اینطور تصمیم و مقرر شد که عجالتاً در تعمیرات کلی صرفنظر و به تعمیرات خیلی مهم فوری قناعت شود و اینک وزارت فواید عامه نظر به رعایت این تصمیم مرمت‌های لازم فوری را به مبلغ پانزده هزار و هشتصد و شصت و شش تومان و هشت قران برآورده کرده و ماده ذیل را به مجلس مقدس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
مجلس شورای ملی
برای تعمیرات فوری لازم عمارات دولتی مبلغ ۱۵۸۶۶ تومان و هشت قران به وزارت فواید عامه اعتبار می‌دهد.
رئیس- بدواً راپُرت کمیسیون بودجه مطرح می‌شود اگر رد شد به لایحه دولت رأی می‌گیریم.
آقای سلطان‌العلماء موافقید یا مخالف؟
سلطان‌العلماء- بنده در لزوم تعمیرات ابنیه دولتی مخالف نیستم و گمان هم ندارم کسی مخالفت کند البته تعمیرات لازمه باید بشود بلکه موقع هم حالا گذشته است و می‌بایستی زودتر پیشنهاد بشود و شایسته تر این بود که در موقع بهار و تابستان اقدام کنند حالا که نکرده‌اند هر چه عجله در این امر بشود بهتر است زیرا پنجاه شصت سال سلاطین ایران زحمت کشیده و یک بناهای تاریخی از خود به یادگار گذاشته‌اند ما هم باید ناظر باشیم که بناها از بین نرود و این مجلس چهارم باید یک نظارتی بکند که این بناها تعمیر شود از آن طرف هم فراموش نشود که باید طوری باشد که مثل سد جاجرود که در مجلس رأی داده شد تعمیر بشود، نشود. چون بعضی از آقایان نمایندگان مطلع که تحقیقاتی کرده‌اند می‌گویند ثلث پانزده هزار تومان اعتبار هم خرج نشده است. و عقیده بنده در این خصوص این است که این تعمیرات طوری بشود که مانند سد جاجرود نکنند و یک طریقه اتخاذ شود که بلافایده نماند وگرنه بنده با چهارده پانزده هزار تومان یا بیشتر برای تعمیرات ابنیه سلطنتی موافقم ولی غرضم این است مثل سد جاجرود تعمیر نشود.
رئیس- آقای رفعت‌الدوله موافقید؟
رفعت‌الدوله- بلی
رئیس- بفرمائید
رفعت‌الدوله - بنده عرض می‌کنم که اینطور کارها خیلی لازم و واجب است ابنیه دولتی هم مال ملت است. چه فرق دارد بنده هیچ فرقی بین دولت و ملت نمی‌بینم و عقیده من این است که به اسرع اوقات این ابنیه باید تعمیر شود بواسطه اینکه اگر امسال تعمیر نشود سال آتیه یک مخارج زیادتری لازم دارد پس باید زودتر از خرابی آنها جلوگیری کرد بنده نمی دانم آقای سلطان‌العلماء از چه نقطه نظر مخالفت فرمودند و اینکه فرمودند مثل سد جاجرود نشود. بنای سد جاجرود بر روی آب بوده و این بنا بر روی خاک است.
(خنده مجلس نمایندگان)
و این مسئله با آن مسئله فرق دارد و اگر امسال تعمیر نشود سال دیگر عوض ده هزار تومان سی هزار تومان و سال دیگرش صد هزار تومان لازم است این بود عرایض بنده و باید به اسرع وسائل تعمیر شود.
نصرت‌الدوله (مخبر کمیسیون)- راپُرت کمیسیون بودجه که قرائت شد البته آقایان متوجه شدند و ملاحظه فرمودند که کمیسیون لایحه دولت را رد کرده دولت از برای تعمیرات فوری عمارات دولت (۱۵۸۶۶) تومان و هشت قران اعتبار خواسته بود و در تاریخ نهم ذی قعده (سه ماه قبل) این پیشنهاد را کرده بود و کمیسیون این لایحه را تصویب نکرد و علت هم این بود که به دولت اطلاع دادیم نظریات خود را کاملاً تشریح کند. چون کمیسیون می‌دانست این تعمیرات که می‌خواهند بکنند با این اعتبار فتح نتیجه نخواهد شد البته لازم است عمارات دولتی تعمیر شود ولی چنانچه ملاحظه فرمودید در لایحه دولت برای بنائی حسابی این عمارات چهار صد هزار تومان خرج پیش بینی کرده بودند البته آقایان تصدیق خواهند فرمود که با وضع امروزه مملکت چنین مخارجی غیر مقدور است. در کمیسیون در این خصوص مذاکرات شد و اینطور قرار شد که دولت یک قسمت از این عایدات را که به درد نمی‌خورد و محل احتیاج نیست معین کرده و پیشنهاد نماید و آنها را به فروش برساند و از محل فروش همین عمارات یک تعمیرات صحیحی در بقیه ابنیه که محل احتیاج دولت است بکند. زیرا با سیزده یا چهارده هزار تومان که عمارات کاهگل مالی کنند نمی‌شود گفت عمارات تعمیر شده و یقیناً باز سال دیگر مجدداً همین محظور پیش خواهد آمد و بالاخره نتیجه هم گرفته نمی‌شود این مطالب از کمیسیون بودجه به دولت اطلاع داده شده ولی جوابی داده نشد و فعلاً خبر کمیسیون بودجه که مبنی بر عدم تصدیق لایحه دولت است مطرح است عین عبارت را ۲ مرتبه می‌خوانم ملاحظه فرمائید (به این ترتیب کمیسیون در نظر گرفت که دولت تعمیر نقاطی را که لازم می داند از نقطه نظر الاقدم فیالدقم تشخیص و در ثانی پیشنهاد نماید تا در کمیسیون تصمیم قطعی اتخاذ شود) و نقطه نظر این است که تعمیر آن جاهائی را که دولت خیلی لازم می داند و محل احتیاج حقیقی دولت است معین کند و به کمیسیون بگوید. مثلاً ارک دولتی باید تعمیر شود. ولی عمارت سرخ حصار که آن بی فایده افتاده است برای چه تعمیر کنند؟ و چرا هم بگذارند خراب بشود؟ یک عمارتی که ملک هم دارد و ممکن است محل استفاده اشخاصی که پول دارند واقع شود و می‌توانند آباد کنند باید فروخته شود و نباید گذاشت خراب شود. زیرا علت ندارد یک پولی را دولت بی مصرف خرج آنجا بکند پس بفروشد بهتر است کمیسیون این طور در نظر گرفت و دولت را متوجه کرد که به این ترتیب اقدام کنند حالا اگر آقایان به این نظریه کمیسیون موافق نیستند ممکن است بطوری که آقای رئیس هم فرمودند بعد از رد کردن راپُرت کمیسیون به لایحه دولت که پانزده هزار تومان و کسری است رأی بدهند.
رئیس- محقق‌العلماء (اجازه)
محقق‌العلماء- عرضی ندارم
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده هم با راپُرت کمیسیون موافقم
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی چطور؟
حاج میرزا مرتضی- مخالفم
رئیس- بفرمائید
حاج میرزا مرتضی- بنده عرض می‌کنم ابنیه دولتی را چه در این جا و چه در خارج هر جا هست نباید گذاشت برای یک تعمیرات جزئی یا کلی از بین برود. اگر نظر کمیسیون بودجه این است که یک مقداری از آنها را به فروش برسانند و خرج آنها بکنند که باقی می‌ماند باز هم باید آنها را تعمیر کرده به فروش برسانند و اگر نظر آقایان به فروش هم نباشد باز باید تعمیر شود ولی در صورتی که به قول فرمایش آقای سلطان‌العلماء مثل سد جاجرود تعمیر نشود. و به یک ترتیب صحیحی این مخارج بشود و اشکالی که آقای رفعت الدوله به فرمایش آقای سلطان‌العلماء فرمودند وارد نبود. آقای سلطان‌العلماء نفرمودند ابنیه دولتی تعمیر نشود فرمودند تعمیرات بشود ولی نه مثل سد جاجرود. در هر حال بنده هم موافق هستم که قبل از زمستان این عمارات تعمیر بشود و جلوگیری از خسارات زیادی که در زمستان ممکن است وارد آید بشود و بعد از آن اگر دولت لازم دید هر کجا را خواست بفروشد. در هر حال تا موقع فروش باید این‌ها را حفظ کرد و البته باید تعمیرات کرد و از یک ضررهای زیادی که بعد وارد می‌شود جلوگیری کنند و چون حالا ممکن است با یک مبلغ کمی تعمیر کرد که بعد از زمستان نشود به این مبلغ تعمیر کرد در هر صورت بنده با راپُرت کمیسیون بودجه مخالف و با پیشنهاد دولت موافقم و عقیده‌ام این است که باید مجلس به پیشنهاد دولت رأی بدهد و آنطوری که پیشنهاد نموده‌اند تعمیرات بعمل آید.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده با راپُرت کمیسیون بودجه موافقم از نقطه نظر اینکه در بعضی از عمارات سلطنتی وزارت مالیه دخالت می‌کند و در بعضی دیگر وزارت دربار و آن قسمتی را که دربار مداخله می‌کند عمارات خاصه سلطنتی است که باید مخارج تعمیرات آنها جزو بودجه دربار سلطنتی باشد. البته آن قسمتی را که دربار مداخله ندارد باید دولت معلوم کند و پس از آنکه صورت خرجش را معلوم کرد آنوقت ما می‌توانیم تصویب کنیم و رأی بدهیم که آنها را تعمیر کنند. بعلاوه یک عمارت فوق العاده ساخته‌اند که فقط برای تفنن است که اغلب محل حاجت نیست مثل سلطنت آباد- نیاوران- اقدسیه- شاه آباد و غیره که در اطراف تهران زیاد است و فقط محض تفنن ساخته شده و این عماراتی که برای تفنن و تفریح ساخته شده و چندان محل احتیاج نیست ماندنش به عقیده بنده صحیح است برای اینکه نگاهداری این عمارات خودش اسباب خرج فوق العاده است و بنده معتقدم که باید یک مقداری را فروخت و اراضی زراعتی تهیه کرد و از خرج دولت کاست و بر عایداتش افزود بنابراین با راپُرت کمیسیون بودجه موافقم.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده با راپُرت موافقم
رئیس- آقای سلطان‌العلماء چطور؟
سلطان‌العلماء- بنده با راپُرت کمیسیون مخالفم اجازه می فرمائید؟
رئیس- بفرمائید.
سلطان‌العلماء - با اینکه بنده با یک قسمت از فرمایشات آقای مخبر محترم که عمارات زیادی دولت را باید فروخت موافقت دارم با این حال عقیده‌ام این است که بعضی عماراتی هست که نباید این‌ها را فروخت و خودشان هم تصدیق می‌فرمایند مثلاً از قبیل عمارات ییلاقی و شهری که محل احتیاج سلطان است نبایستی آنها را فروخت معذلک چون موقع مقتضی می‌شود باید به دولت اعتبار داد که آنها را تعمیر کند و برای تذکر خاطر آقایان نمایندگان که سوء تفاهم نشود به عرض می رسانم وقتی که ما به یکی از اماکن مشرفه متبرکه مشرف می‌شدیم مثلاً در کربلا و نجف اتفاق می‌افتاد که می دیدیم عمارات و اماکنی که دولت در آن جا ساخته برای توسعه شهر است و برای این است که ابنیه در شهر زیاد شود و شهر بزرگ گردد و مردمانی که می‌خواستند ساکن بشوند می‌رفتند بیرون شهر عمارات می‌ساختند در هر حال اینکه مخبر محترم فرمودند از نقطه نظر اقتصادی باید عماراتی که محل حاجت دولت نیست به مزایده گذارده و بفروشد آن مرحله دیگری است و به آن کار ندارم ولی عرض می‌کنم فردا زمستان است اگر ما این جزئی اعتبار را برای مخارج تصویب نکنیم این چند کرور عمارات دولت از بین می‌رود و بنده عقیده‌ام این است همان وجهی را که دولت پیشنهاد کرده تصویب کنیم و بواسطه این جزئی وجه خرابی عماراتی را که چند کرور تومان تمام شده بر عهده بگیریم و بنده اضافه بر فرمایش آقای مخبر عرض می‌کنم یک قراولخانه هائی در این شهر هست که سنگ و چوب و آجر و کاشی آنها همه از بین رفته است و اگر دولت آنها را به مزایده گذارد و به فرش برساند می‌تواند تمام تعمیرات ابنیه دولتی را بنماید ولی امروز نمی‌توان این کار را کرد و نمی‌شود این ابنیه را به حال خود باقی گذاشت در صورتی که بیست روز از پائیز گذشته و تا فکر کنیم زمستان می‌شود و مخارج یک تومانی صد تومان خواهد شد.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- اولاً کمیسیون بودجه منکر تعمیرات عمارات دولتی نبوده و تصمیمی هم نسبت به فروش یک قسمت از عمارات دولتی نگرفته و این بر حسب مذاکراتی است که شده مقصود این است که دولت یک لایحه تقدیم مجلس کرده و یک مبلغی برای تعمیرات عمارات دولتی بطور مطلق اعتبار خواسته کمیسیون می‌گوید آن عماراتی را که شما در نظر گرفته‌اید تعمیر کنید اسم ببرید که ما بدانیم کدام است. عمارت فرح آباد است، سلطنت آباد است؟ کدام قسمت از ارک است؟ عماراتی را که لازم است تعمیر شود تشخیص بدهید تا کمیسیون هم موافق شود و این تصمیم خودش را کمیسیون به دولت ابلاغ نموده و هنوز دولت جوابی نداده و چون جواب دولت نرسیده کمیسیون هم راپُرت خود را تقدیم مجلس نموده واِلا موضوع دیگری نیست و تصور نفرمائید که عقیده کمیسیون این است که عمارات دولتی و سلطنتی تعمیر نشود بنابراین بنده راپُرت کمیسیون بودجه را تصدیق می‌کنم و مجلس هم گمان می‌کنم موافقت نماید.
رئیس- مذاکرات کافی است یا خیر؟
(جمعی گفتند کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به راپُرت کمیسیون بودجه.
آقایانی که راپُرت کمیسیون را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
راپُرت کمیسیون بودجه راجع به قریه ملوس جان و خفریان مطرح است.
(آقای مستشارالسلطنه راپُرت مزبور را به مضمون آتی قرائت نمودند)
کمیسیون بودجه لایحه ۳۶۵۱ دولت را راجع به آفت و ملخ خوارگی سنوات اخیر قریتین ملوس جان و خفریان واقعتین در بلوک بیضای فارس تحت مطالعه و دقت در آورده ماده واحده ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده واحده- نظر به شکستگی قریتین ملوس جان و خفریا واقعتین در بیضای فارس مالیات سه ساله قریتین مذکورتین در سنه ایت ئیل ببعد موقتاً تا موقعی که قانون ممیزی بگذرد به تخفیف منظور می‌شود و پس از آن مشمول این قانون خواهد بود. (فیروز)
رئیس- مبلغ مالیات را در راپُرت کمیسیون ننوشته‌اند ولی در لایحه دولت شده است.
آقای حائری‌زاده - بنده خواستم از آقای مخبر بپرسم که مالک این دو قریه کیست؟ آیا خورده مالک است یا مالک معلوم و معینی دارد؟
نصرت‌الدوله مخبر- بنده اطلاعی ندارم و اگر آقای وزیر مالیه بودند شاید توضیح می‌دادند ولی در هر صورت معافیتی که کرده‌اند برای ملخ خوارگی است اگر ما ملخ خوارگی را تصدیق کنیم مالک هر کس باشد فرق نمی‌کند.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده موافقم آیا بعد از آقای مخبر می‌توانم حرف بزنم؟
رئیس- بلی چون کسی اجازه نخواسته بفرمائید.
آقا سید یعقوب- گمان می‌کنم تمام آقایان از خدمات اهالی فارس و ناخوشی هائی که در آن جا اتفاق افتاده که اهالی بیضای فارس هم آخر دچار آنفلوانزا شده و بالنتیجه در بلوک بیضا بواسطه مرض و ناخوشی دو ثلث از آنها مردند و غالب دهات بکلی از بین رفت و قاعاً صفصا گردید مسبوق باشند این یک مرض انفلوآنزا بود که دو ثلث اهالی را پاک برد و از آفت ملخ هم که تمامشان اطلاع دارید و گمان می‌کنم تمام دنیا می دانند که دوازده سال ملخ آبادی برای فارس نگذاشت و اهالی به چه صدمات گرفتار بودند معهذا فارس برای خاطر اطاعتی که نسبت به مرکز داشت هر چه از طرف دولت شما‌ها تحمیل می‌شد می دادند و سرپیچی نمی‌کردند و باید انشاءالله در این دوره توجهی برای آبادی و توسعه معارف فارس بشود. فارس از حیث معارف و فواید و توجهی که باید دولت نسبت به آن جا داشته عقب است. به شهادت تاریخ و روزنامجات و به شهادت اینکه وکلای محترمشان برای بدبختی اهالی فارس کمتر فریاد می‌زنند که گرفتار این همه بدبختی هستند و بعد از چهار دوره به شهادت تمام صورت مجلس‌ها که فعلاً موجود است تازه آمده‌اند برای دو قریه از دهات فارس که مخل خوراکی آن جا را هم تمام کرده تخفیف خواسته‌اند این دو دهکده واقع است در بلوک بیضا که وقتی این بلوک آباد بشود گندمش به طرف کرمان و یزد می‌رود و امروز بکلی از بین رفته در هفت ماه قبل در موقعی که آقای مصدق‌السلطنه متصدی وزارت مالیه بودند کمیسیون برای رسیدگی به املاک مسلوب‌المنفعه فارس تشکیل دادند و خودشان هم تصدیق کردند که معمولاً با این که جنس فارس در سال بالغ بر شش هزار خروار است معهذا زیادتر از دو هزار خروار محل ندارد و با آن جدیتی که آقای مصدق‌السلطنه این مسئله را تعقیب فرمودند و آقای ناظم هم کاملاً مسبوق هستند و شرح مفصلی هم برای بنده صحبت کردند حالا با تمام این مراتب و با این اطلاعات گمان نمی‌کنم آقایان نمایندگان عالی جنابی نکنند و در این موقع یک تخفیفی به این بیچارگان ندهند.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله - با این که بنده خودم در کمیسیون بودجه بودم و با این توضیحاتی که آقای آقا سید یعقوب راجع به کلیه اوضاع فارس دادند باز نفهمیدم که جهت اختصاصی تخفیف به این دو قریه در تمام بلوک بیضا چیست. خسارت و ملخ خوارگی بلوک بیضا را تصدیق می‌کنم آیا علت چیست که از تمام آن حدود فقط دو قریه باید معاف باشند؟ آیا در آن بلوک ملخ آمد فقط آن دو قریه را خورد و رفت؟ و این دو ده را خراب کرد؟ نکته این جا است که بنده نمی‌فهمم البته مصارف آن جا هم باید ترقی کند و با یک قسمت از توضیحاتی هم که دادند موافقم ولی مسئله مصارف مربوط به سن خوارگی و ملخ خوارگی نیست. اولاً همانطور که آقای حائری‌زاده فرمودند باید فهمید مالک این دو قریه کیست؟ اربابی است یا خورده مالکی است بعلاوه تخفیف دادن نسبت به سنوات آتیه را بنده مقتضی نمی‌بینم خاصه وقتی که مدت معین هم نداشته باشد. زیرا ممکن است قانون ممیزی را مجلس رد کند آنوقت این تخفیف تا ابد برای دو قریه باقی خواهد ماند از این جهت بنده مخالف با این تخفیف هستم ولی نسبت به آنچه که عایدی پیدا می‌کند تصدیق می‌کنم که پیشکار مالیه آن جا اجازه داده شود پس از وضع مخارج از عایدی این دو قریه عشر بگیرد و اگر عایدی ندارد کمتر بگیرند یا اگر هیچ عایدی ندارد هیچ نگیرند زیرا از ده ویران که ستاند خراج. و اگر هم این قراء خالصه انتقالی باشد که ترتیب دیگری دارد و باید نصف بگیرند.
مخبر- در موقعی که این لایحه در کمیسیون بودجه مطرح بوده از طرف دولت توضیحاتی داده شده ولی بنده نبودم تا جواب آقای حاج شیخ اسدالله را عرض کنم شاید خودشان تصدیق بفرمایند که چرا در تمام بلوک بیضا مسئله تخفیف نسبت به این دو قریه اختصاص پیدا کرده و چرا دولت و وزارت مالیه برای این دو قریه بخصوص تخفیف خواسته‌اند فهم این مسئله چندان مشگل نیست زیرا اگر قدری توجه بفرمایند ملاحظه خواهید فرمود وقتی آفت ملخ خوارگی به ملکی می‌رسد ممکن است در اطراف آن ملک بلوکی باشد که مالکین و صاحبان آنها بتوانند با بدبختی مقابله کنند قادر باشند خسارات وارده را از عواید جاهای دیگر خود جبران کنند و محتاج به تخفیف نباشند بنده تصور می‌کنم این تخصیص که باید در قریه بخصوصی داده شود برای این بوده است که بکلی مسلوب‌المنفعه شده و در واقع مصداق همان فرمایش خود آقای حاج شیخ اسدالله که فرمودند از ده ویران که ستاند خراج باشند. بنابراین ما بایستی ادای وظیفه را در نظر بگیریم و به تکلیف خودمان از روی صحت رفتار کنیم حالا اگر چیزهای جداگانه در کار باشد آن مطلب علیحده است و حالا بنده کاری به آن ندارم ولی در صورتیکه غرض ادای وظیفه باشد و از روی صحت رفتار شود هر حاکم یا امین مالیه یا دولتی وقتی دید دو قریه آباد از این مملکت کم آبادی از بین رفت و مسلوب‌المنفعه شد البته یک تارک عملی باید در نظر بگیرند که مجدداً آبادی اعاده کند و یکی از تدابیر عملی که برای اعاده آبادی دولت باید در نظر بگیرد همین است که مالکین آن قراء تخفیف بدهد که آنها بیایند کشت و زرع کنند و چندی از ادای مالیات و عوارض دیوانی معاف باشند تا آن ملک آباد شود و اینکه کمیسیون قانون ممیزی مأخذ را قرار داد برای این بود که کمیسیون بر خلاف نظر آقای حاج شیخ اسدالله تصور نمی‌کند که مجلس شورای ملی قانون ممیزی را در مملکت تصویب نکند زیرا قانون ممیزی یکی از واجب ترین قوانین مملکتی است و هر چه زودتر باید این فنون را تصویب کند و البته بعد از آنکه تصویب شد دیگر این قبیل تخفیفات مورد نخواهد داشت و البته وقتی دیدند مالک حاصل ندارد مطابق آن قانون مالیات نمی‌گیرند ولی امروزه مأمورین مالیه جداً مطالبه مالیات این دو قریه مسلوب‌المنفعه را می‌کنند زیرا وزارت مالیه هم با بودن مجلس نمی‌تواند معاملات سابق را بکند سابق بر این اگر یک امین مالیه می دید یک یا دو یا سه چهار قریه بواسطه بدبختی و مصیبت وارده بکلی مسلوب‌المنفعه شده و نمی‌تواند مالیات بدهد مراجعه به وزارت مالیه می‌کرد و وزارت مالیه هم تصدیق می‌کرد که از آن ملک نباید مالیات گرفته شود ولی امروزه که مجلس است مجلس باید رأی بدهد که فلان ملک باید از تأدیه مالیات معاف باشد این پیشنهاد آقای حاجی شیخ اسدالله خیلی صحیح است و بنده هم از نقطه نظر کمیسیون بودجه با چنین پیشنهادی مخالفت نمی‌کنم ولی می‌ترسم یک ضرری برای دولت داشته باشد و مجبور شود یک نفر را برای ممیزی به محل بفرستند و یک مخارجی بکنند آن وقت پس از این همه ترتیبات تازه بفهمیم که این قریه هیچ عایدی ندارد. پس وقتی وزارت مالیه چنین پیشنهادی می‌کند باید جداً معتقد شد و فرض کرد که آن وزارتخانه این قراء را مسلوب‌المنفعه داشته که تخفیفات مالیات آنها را پیشنهاد می‌کند بعد از این توضیح بنده حالا باز اگر آقایان نمایندگان بخواهند با نظریه آقای حاج شیخ اسدالله موافقت بفرمایند بنده مخالفتی ندارم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله پیشنهاد کرده‌اند این مسئله از دستور امروز خارج شود تا آقای وزیر مالیه حاضر شوند و توضیحات بدهند.
محقق‌العلماء- بنده هم در اصل موضوع اطلاعاتی دارم اجازه می فرمائید عرض کنم؟
رئیس- پیشنهاد آقای حاجی شیخ اسدالله مقدم بر اصل موضوع است قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم از دستور امروز خارج شود تا وزیر مالیه حاضر شده توضیحاتی در این باب بدهند (اسدالله محلاتی)
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده در این پیشنهاد عرض دارم.
رئیس- بفرمائید.
آقا سید یعقوب- بنده خواستم در این پیشنهاد جواب بی لطفی آقای حاج شیخ اسدالله را عرض کنم به مجرد اینکه یک کلماتی از بنده در مجلس اظهار می‌شود ایشان درست به عرایض بنده توجه نمی‌فرمایند و بنده را مورد تاخت و تاز قرار می‌دهند اگر چه بنده تصدیق می‌کنم که ایشان با منطق صحبت می‌کنند و بنده بی منطق و دلیل ولی گمان می‌کنم در همان مدرسه که ایشان تحصیل کرده‌اند بنده هم تحصیل کرده باشم. اما تعجب در این است که همین آقای حاج شیخ اسدالله تمام لوایحی که از طرف دولت به مجلس می‌رسد در کمیسیون با سلام و صلوات قبول می‌کنند ولی در مجلس که می‌آید مخالفت می‌نمایند.
رئیس- این اظهارات بکلی خارج از موضوع بوده.
رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای حاجی شیخ اسدالله.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
راپُرت کمیسیون فواید عامه راجع به اعطای امتیاز کارخانه کبریت سازی آذربایجان که آقای معتمدالتجار تقاضا کرده بودند جزو دستور شود حاضر شده است. مخالفی نیست که جزو دستور باشد؟
تدین- بنده مخالفم
رئیس- بفرمائید
تدین- بنده مخالف با اصل اعطای امتیاز نیستم ولی چون این موضوع مهمی است و بنده شخصاً سابقه نداشتم و مطالعه نکرده‌ام
بعضی از نمایندگان- شور اول است
تدین- قبول دارم شور اول است ولی فلسفه این که دستور مجلس باید سابقاً معین شود برای همین است شخص سابقه داشته باشد و در آن مطالعات لازمه را بنماید. حالا اگر عرض مرا قبول ندارید ممکن است تعقیب فرمائید ولی بنده با عدم سابقه در یک امری نمی دانم چطور می‌شود رأی داد.
رئیس- آقای حاجی میرزا علی محمد (اجازه)
حاجی میرزا علی محمد دولت‌آبادی- این لایحه یکی از آن لوایحی است که در آن دو شور می‌شود اگر چنانچه در شور اول یک قدری فراموشی حاصل شود در شور ثانی دقیقاً مطالعه خواهد شد به این ملاحظه عقیده بنده این است که جزو دستور باشد.
رئیس- رأی می‌گیریم که جزو دستور باشد یا نه؟
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
تمام مواد قرائت می‌شود بعد شروع به مذاکرات خواهد شد.
(خبر از کمیسیون فواید عامه به مجلس مقدس شورای ملی شیدالله راکانه)
کمیسیون فواید عامه لایحه ۳۱۷۲ دولت که رد (۲۵) اسد طبع و از لحاظ آقایان نمایندگان محترم گذشت و اینک پس از اصلاحات مجدداً طبع و توزیع می‌شود با حضور آقای وزیر فواید عامه تحت مطالعه قرار داد پس از مطالعات لازمه که به نظر کمیسیون رسیده بود با علاوه داشتن یک ماده (۱۱) تقدیم مجلس شورای ملی نموده تقاضای تصویب ماده واحده ذیل را می‌نماید و بر حسب تقاضای آقایان حاجی محمد رحیم خوئی و حاجی محمد باقر خوئی راجع به تأسیس و اعطای امتیاز کارخانه کبریت سازی در تمام نقاط مملکت وزارت فواید عامه با تصویب هیئت وزراء عظام امتیاز تأسیس کارخانه کبریت سازی را فقط در حدود آذربایجان و برای مدت ده سال جایز دانسته پیشنهاد ذیل را برای تصویب تقدیم می‌نماید.
ماده اول- وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه مجاز است مطابق مواد ذیل امتیاز تأسیس کارخانه کبریت سازی را در کلیه نقاط آذربایجان به حاج محمد رحیم خوئی و حاجی محمد باقر خوئی واگذار نماید.
ماده دوم- از تاریخ امضای این قرارداد لغایت مدت ده سال شمسی کبریت در آذربایجان مختص به مشارالیها خواهد بود بدیهی است که اشخاص دیگر از وارد کردن کبریت به خاک آذربایجان و خرید و فروش در آن جا ممنوع نخواهد بود.
ماده سوم- صاحبان امتیاز متعهد هستند که از این تاریخ در ظرف مدت پنج سال حوایج محلی ایالت آذربایجان را از حیث مصرف کبریت کاملاً رفع نمایند و هرگاه در عرض این مدت از عهده انجام این امر بر نیایند حق اختصاص بقیه مدت دیگر ملغی خواهد بود.
ماده چهارم- صاحب امتیاز حق خواهد داشت ماشین‌آلاتی را که منحصر برای دایر کردن فابریک‌های کبریت سازی در آذربایجان لازم است بدون تأدیه حقوق گمرکی وارد نماید.
ماده پنجم- کارخانجات کبریت سازی ایالت آذربایجان از تاریخ تصویب تا مدت ده سال از هرگونه عوارض معاف خواهد بود مگر اینکه در ظرف این مدت قانون مخصوصی از طرف قوه مقننه راجع به اخذ مالیات از این قبیل مؤسسات وضع گردد.
ماده ششم- پس از انقضاء مدت ده سال و مادامی که قانون مخصوص راجع به اخذ مالیات از این قبیل مؤسسات وضع شده است صاحبان امتیاز صدی ده عایدات خالص سالیانه سنه حاضر خود را در ظرف برج حمل سال بعد به خزانه دولت عاید خواهد نمود و صاحبان امتیاز متعهد هستند که در هر یک از کارخانجات خود دفاتر محاسباتی منظمی داشته باشند تا در موقع لزوم مأمورین دولتی به دفاتر آنها مراجعه کنند توضیح آنکه مقصود از عایدات خالص عبارت است از کلیه منافع بعد از وضع مخارج اداری و مخارج لازمه برای ساختن کبریت
ماده هفتم- هرگونه نقل و انتقال و معامله و شرکت نسبت به کارخانه با اتباع خارجه ممنوع است و موجب الغاء این قرارداد خواهد بود ولی در مورد اتباع داخله کافی است که صاحبان امتیاز در موقع شرکت و یا نقل و انتقال کارخانجات خود به اتباع ایران قبلاً وزارت فواید عامه را مسبوق نمایند.
ماده هشتم- مادام که قانون شرکت‌ها به تصویب مجلس شورای ملی نرسیده است صاحبان امتیاز در موقع تشکیل هر نوع شرکت با اتباع داخله شرکت نامه خود را به امضای وزارت فواید عامه خواهد رسانید.
ماده نهم- صاحبان امتیاز متعهد هستند که در تأسیس کارخانجات و انتخاب محل و قبول کار کردن و استعمال مواد کبریت کمال مراقبت و رعایت حفظ‌الصحه را به عمل آورده و هر قسم دستوری که از نقطه نظر حفظ‌الصحه از طرف دولت معین می‌گردد به موقع اجرا بگذارند.
ماده دهم- هرگاه سوانحی به مستخدمین و کارگران وارد شود و ثابت گردد که نتیجه تقصیر یا غفلت صاحب امتیاز یا عدم رعایت نظامات و قوانین راجعه به کارخانجات بوده است ترمیم خسارت آنها بر عهده صاحب امتیاز است.
ماده یازدهم- بعد از انقضاء مدت این امتیاز تأسیس این کارخانجات کبریت سازی در ایالت آذربایجان آزاد است ولی در صورتی که دولت بخواهد تأسیس کارخانجات کبریت سازی آذربایجان آزاد است و امتیاز بدهد با تساوی شرایط صاحبان این امتیاز حق تقدم خواهند داشت.
ماده واحده- مجلس شورای ملی به وزارت فواید عامه اجازه می‌دهد به شرایط فوق که مشتمل به یازده ماده است امتیاز کارخانه کبریت سازی را در آذربایجان منعقد نماید.
رئیس- مذاکرات در کلیات است.
آقای سلطان‌العلماء موافقید؟
سلطان‌العلماء- در یک قسمت موافقم و یک قسمت مخالف
رئیس- راجع به کلیات است
سلطان‌العلماء- بلی عرض می‌کنم اول قدمی که وزارت فواید عامه در راه ایفای وظیفه برداشته است همین مسئله امتیاز کارخانه کبریت سازی است که به تجار آذربایجان داده است و بدیهی است این مسئله سبب ترقی و سعادت مملکت است و امیدوارم دیگران هم تأسی کرده و به تأسیس این قبیل کارخانجات اقدام نمایند ولی بنده در جلساتی که خدمت بعضی از تجار آذربایجان رسیدم شنیدم که ده سال را برای مدت امتیاز کافی نمی‌دانستند و می‌گفتند ما باید در جنگل درخت پرورش داده و عمل بیاوریم و خود این مسئله تقریباً ده سال وقت لازم دارد و گمان نمی‌کنم آنها قبول کنند که پس از ده سال عشریه بدهند و این مدت را کم می دانند. و بنده هم از نقطه نظر این که اسباب تشویق دیگران در تأسیس این قبیل مؤسسات شده باشد پیشنهاد می‌کنم ۲۰ سال مدت معین شود و اگر هم ۲۰ سال را آقایان زیاد می دانند لااقل همان پانزده سالی را که خودشان پیشنهاد کرده‌اند برای آنها مدت قرار دهند و چون این مؤسسات سبب ترقی و سعادت ملکت و ترفیه حال فقراست، بنده خیلی آرزومندم که مدت معافیت برای آنها بیست سال معین شود امروز که یک نفر ایرانی حاضر شده است از سرمایه عمر و عمل خود یک چنین کارخانه‌ای تأسیس نماید خوب است دولت و مجلس با او مساعدت نمایند. همینطور در موضوع کارخانه کبریت سازی با آن هم مساعدت نمایند که اسباب ترقی مملکت و ترفیه حال فقرا شود.
رئیس- آقای آقا سید محمد تقی طباطبائی (اجازه)
آقا سید محمد تقی- بنده موافقم
رئیس- بفرمائید.
آقا سید محمد تقی- در عین اینکه آقای سلطان‌العلماء موافق بودند بنده ملتفت نشدم از چه نقطه نظر عنوان مخالف اظهارات خود را بیان فرمودند. بنده که موافقم که این امتیاز داده شود که مابقی مردم هم تشویق شوند و اگر نظام نامه داخلی اجازه بدهد که ۱۵ سال یا ۲۰ سال برای مدت امتیاز معین شود با آن هم موافقم.
رئیس- آقای رئیس‌التجار؟
رئیس‌التجار- بلی
رئیس- آقای محقق‌العلماء موافقند یا مخالف؟
محقق‌العلماء- بنده هم موافقم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب چطور؟
آقا سید یعقوب- موافقم
رئیس- مخالفی نیست؟
سلطان‌العلماء- اجازه می فرمائید توضیحی عرض کنم؟
رئیس- بفرمائید.
سلطان‌العلماء - گویا آقای طباطبائی عرایضی را متذکر نشدند. بنده خیلی تحسین و تمجید و تقدیس کردم نظریات کمیسیون فواید عامه را ولی عرض کردم در جلساتی که به خدمت تجار آذربایجان رسیدم اظهار داشتند ده سال کافی نیست زیرا در این مدت ما باید در جنگل درخت عمل بیاوریم و بنده عرض می‌کنم پیشنهاد می‌کنم تا بیست سال مدت امتیاز معین می‌شود و اگر هم بیست سال را آقایان نمی‌پذیرند لااقل همان ۱۵ سال که خود تجار پیشنهاد کرده‌اند معین شود واِلا مخالف نبودم.
رئیس- اینکه آقا سید محمد تقی ملتفت نشدند برای این بود که اظهارات راجع به کلیات می‌شود شما ایرادی داشتید راجع به ماده دوم و لازم بود در موقع مذاکره در آن ماده ایراد خودتان را اظهار فرمائید.
رئیس- رأی می‌گیریم که داخل در شور مواد بشویم.
آقایانی که تصویب می‌کنند داخل در مذاکرات مواد بشویم قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد.
ماده اول (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده اول- ماده اول- وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه مجاز است مطابق مواد ذیل امتیاز تأسیس کارخانه کبریت سازی را در کلیه نقاط آذربایجان به حاج محمد رحیم خوئی و حاجی محمد باقر خوئی واگذار نماید.
رئیس- مخالفی نیست؟
آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده خواستم از آقای مخبر سئوال کنم که صاحبان این امتیاز همان اشخاصی هستند که امروز در آذربایجان مشغول ساختن کبریت هستند یا خیر؟ اگر همان‌ها هستند که هیچ و اگر غیر از آنها باشد ممکن است آن اشخاص زحماتی کشیده و کبریت هم ساخته‌اند و عملیات آنها فلج بماند ولی اگر به آنها باشد بنده هم عرضی ندارم.
مستشارالسلطنه- بلی بطوری که اظهار فرمودند صاحبان امتیاز همان اشخاصی هستند که حالا هم مشغول ساختن کبریت می‌باشند.
رئیس- آقای مدرس (اجازه)
مدرس- گمان بنده این است در این جمله که نوشته است (مطابق مواد ذیل) حالا نمی‌توانیم رأی بدهیم چون هنوز در آن مواد مذاکره نکرده‌ایم.
رئیس- شور اول است. حالا که رأی نمی‌دهیم.
آقای عمادالسلطنه خراسانی (اجازه)
عمادالسلطنه- بنده خواستم سئوال کنم امتیاز این کارخانه و شرایط آن راجع به تبریز فقط است یا در تمام آذربایجان صاحب امتیاز می‌تواند کارخانه تأسیس کند؟
مستشارالسلطنه- البته صاحب امتیاز می‌تواند در تمام شهرهای عمده ایالت آذربایجان کارخانه ایجاد کند.
رئیس- آقای آصف الممالک (اجازه)
آصف‌الممالک- بنده راجع به ماده دوم عرضی داشتم.
رئیس- پس در ماده اول اعتراضی نیست؟
ماده دوم قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
ماده دوم- از تاریخ امضای این قرارداد لغایت مدت ده سال شمسی کبریت در آذربایجان مختص به مشارالیها خواهد بود بدیهی است که اشخاص دیگر از وارد کردن کبریت به خاک آذربایجان و خرید و فروش در آن جا ممنوع نخواهند بود.
رئیس- آقای آصف الممالک (اجازه)
آصف‌الممالک- بنده موافقم
رئیس- آقای معتمدالتجار هم موافقند؟
معتمدالتجار- خیر با این ماده مخالفم.
رئیس- بفرمائید
معتمدالتجار - سبب مخالفت بنده این است که صاحبان امتیاز ده سال را قبول نمی‌کنند و پیشنهاد هم کرده‌اند مدت امتیاز ۱۵ سال باشد و اگر غیر از این باشد نخواهند کرد.
مستشارالسلطنه (مخبر کمیسیون)- اگر آقایان لایحه وزارت فواید عامه را به دقت ملاحظه فرمایند خواهند دید که دولت هم موافق پیشنهاد صاحبان امتیاز همان ۱۵ سال را پیشنهاد کرده بودند ولی چون کمیسیون در نظر داشت که زودتر این انحصار مرتفع شود که سایر تجار هم بتوانند برای این امر کارخانه دائر کنند این بود که ۱۵ سال تبدیل نمود ولی چنانچه نماینده محترم هم فرمودند بعد از اینکه کمیسیون ده سال را تصویب کرد صاحبان امتیاز اعتراض نمودند و به ده سال راضی نیستند اما نظر به اینکه حالا شور اول است و تا موقع شور دوم مدتی وقت داریم اگر توانستیم آقایان تجار آذربایجان را راضی کنیم که همین ده سال را که از نقطه نظر تجارت اصلح است بپذیرند فبها واِلا کمیسیون هم با پانزده سال مخالفت ندارد.
رئیس- آقای ناظم دفتر (اجازه)
ناظم دفتر- بنده راجع به مدت عرض داشتم که این ده سال کم است و خوب است ۱۵ سال معین شود.
رئیس- آقای نظام‌الدوله (اجازه)
نظام‌الدوله- بنده پیشنهاد کرده‌ام که ۱۵ سال معین شود.
رئیس- آقای رئیس‌التجار (اجازه)
رئیس‌التجار- در کمیسیون فواید عامه این مسئله مذاکره شد و نظر اغلب آقایان این بود که نباید به انحصار قائل شد زیرا عموم مردم باید بتوانند از تأسیس این قبیل مؤسسات فایده ببرند ولی از نقطه نظر اینکه این اشخاص زحمت کشیده‌اند برای اینکه آنها تشویق شده و بتوانند کار خود را انجام دهند کمیسیون ده سال برای امتیاز مدت معین کرد.
رئیس- آقای نظام‌الدوله (اجازه)
نظام‌الدوله - نظریه‌ای را که آقای رئیس التجار فرمودند صحیح است ولی از آنطرف هم به جهت اینکه این قبیل مؤسسات توسعه پیدا کند باید کسی که مقدم تأسیس چنین مؤسسه می‌شود او را تشویق کرد و راه عایدی او را باز گذاشت لذا عقیده بنده این است که بواسطه این ملاحظات یعنی به ملاحظه عدم عایدی اصلاً به خیال این قبیل مؤسسات نیفتند.
رئیس- در ماده دوم مذاکرات کافی است یا خیر؟
(جمعی گفتند کافی است)
رئیس- آقایان معتمدالتجار و نظام‌الدوله و محقق‌العلماء پیشنهاد کرده‌اند مدت پانزده سال باشد به کمیسیون ارسال می‌شود. ماده سوم.
ماده سوم- صاحبان امتیاز متعهد هستند که از این تاریخ در ظرف مدت پنج سال حوایج محلی ایالت آذربایجان را از حیث مصرف کبریت کاملاً رفع نمایند و هرگاه در عرض این مدت از عهده انجام این امر بر نیایند حق اختصاص بقیه مدت دیگر ملغی خواهد بود جز در مواردی که حوادث فوق العاده (فورس ماژور) مانع انجام امر باشد.
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- بنده مقصود کمیسیون را از این ماده نفهمیدم اینکه این جا صاحبان امتیاز را محدود کرده‌اند که تا مدت ۵ سال حوایج اهالی را رفع کنند گمان می‌کنم لازم نباشد. زیرا اشخاصی که این کارخانه را تأسیس می‌کنند با وجودی که می‌بینند کبریت از خارجه وارد می‌شود البته سعی می‌کنند که کبریت زیاد تهیه نموده و به قیمت ارزانتر از کبریت خارجه بفروشند که در حقیقت بتوانند با تجارت خارجه رقابت کنند و بدیهی است خود آنها این اقدام را خواهند کرد. حالا مثل اینکه ما آنها را مجبور کنیم نمی‌فهمم و به عقیده بنده این ماده زاید است.
رئیس- آقای رئیس‌التجار (اجازه)
رئیس‌التجار- اولاً لایحه‌ای را که وزارت فواید عامه به مجلس فرستاده است مطابق نظریات خود صاحبان کارخانه است بعلاوه در موقعی که دولت امتیازی به کسی می‌دهد مجبور است با او شرط کند که حوایج داخلی را تا مدت معینی رفع کند زیرا اگر دولت این شرط را نکند و از آن طرف هم صاحبان امتیاز در کار مسامحه بکنند دیگری هم که آزاد نیست مثل او بتواند کارخانه‌ای تأسیس کند پس این ماده مخالف مصالح مملکت است و ما مجبوریم این جا مسئله را قید کنیم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده موافقم
رئیس- آقای آقا سید یعقوب موافقند یا مخالف؟
آقا سید یعقوب- بنده هم موافقم.
رئیس- مواد دیگر می‌ماند برای بعد از تنفس
(در این موقع مجلس برای تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نشد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک