مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۷ خرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۰۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۷ خرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۰۰
مذاکرات روز شنبه ۲۶ ربیع الثانی دارالشورای ملی.
خلاصه مذاکرات روز پنجشنبه ۲۴ را آقا سید محمدتقی قرائت کردند.
آقا میرزا محمود خوانساری – اگر اجازه فرمایید شش نفری که از جهة نظارت در وزارت عدلیه در خصوص عمل آصف الدوله قرار شد معین شود امروز انتخاب شود همچنین دوازده نفری هم که از جهة تصحیح و تنقیح نظامنامه وزارت داخله واستخراج مواد و فصولی که راجع بتکالیف حکام بنا بود انتخاب شود مقرر فرمایند معین کنند.
رئیس- در اطاق مخصوص ورقه قرعه پراکنده می‌شود و معین می‌گردد فعلا محتشم السلطنه آمده‌اند. پاره مطالب لازمه هست که لازم است عنوان گردد.
محتشم السلطنه – بموجب کاغذی که از طرف مجلس مقدس بوزارت داخله رسیده تامینات کرمانشاه و جلوگیری از اقدامات سالارالدوله را خواسته بودند سابقا تلگرافاتی که رسیده بود همه را یا در مجلس یا در کمیسیون بعرض رئیس و سایر وکلاء عظام رسانیده و بعد از قضیه که پاره از اشرار بخانه آقا محمد مهدی پناه برده واو آنها را پناه داده و بعد از آنکه معلوم شد محرک فتنه اوست خواسته شد که بجهة رفع این مفسده چند روزی حرکت نمایند و پس از آن یک روزه مهلت خواستند بعد که معلوم شد در عوض حرکت بقنسول خانه انگلیس تحصن جسته حالا معلوم شده است آقا محمد مهدی با سالارالدوله متفق شده و پاره مراسلات رد و بدل می‌شود یک مکتوب بعنوان آقا محمد مهدی از طرف سالارالدوله نوشته شده که اشتباها این مکتوب را بقونسول انگلیس داده قونسول انگلیس عینا مکتوب را بسفارتخانه انگلیس در طهران اطلاع داده حاج سیف الدوله هم مکتوب را با پاره از راپورتها اطلاع داده.
(راپورتهای کرمانشاه را آقا سید محمد تقی قرائت کردند. خلاصه آن این بود که:
- فعلا قونسول دولت روس و انگلیس حاضرند سالارالدوله پاره اقدامات می‌کند آقا محمد مهدی را همه روزه در اغتشاش دستورالعمل می‌دهد
اینک مکتوبی بعنوان آقا محمدمهدی فرستاده بدست قونسول افتاده مکتوب هم قرائت شد باین مضمون که:
- از قراری معلوم می‌شود چند نفر از وکلا را در طهران کشته‌اند طهران مغشوش است از آذربایجان هم جمعی حرکت کرده‌اند در این موقع اگر شماها هم حس اسلامیت دارید همراهی کنید منهم همین ایام حرکت خواهم کرد.
وثوق الدوله – حرکت آن شخص چطور خواهد شد اقدام شده یانه؟
محتشم السلطنه – بعد از رسیدن اخبار با قونسول انگلیس مشغول مذاکره هستیم می‌خواهیم بطور مسالمت او را حرکت بدهیم و بهر حال او را حرکت خواهندداد.
آقا سید حسین – حالا که از طرف سالارالدوله اینگونه مکاتب به آقا محمدمهدی می‌رسد لابد فردا از سایر جاها هم صدا بلند خواهد شد باید از طرف مجلس بتمام ولایات تلگراف بشود و از این اخبارات سالارالدوله تکذیب بشود.
احسن الدوله – سالارالدوله هر چه باشد شاه وارث است و مقام او معلوم است حالا بخیالات واهی باین کار اقدام کرده خودش هم از خیالات خود نادم خواهد شد اما سایرین که بهیج جا نسبت ندارند و در اینجا و سایر جاها مفسد برپا می‌کنند تکلیف آنها چیست.
محتشم السلطنه – غرض بنده هم یکی این بود که وضع مملکت طوری شده که نزدیک است عملیات ملت و عملیات دولت تمام بی نتیجه بماند بلکه نتیجه بد خواهد بخشید امروز از تمام ولایات صدا بلند است اتصالا شکایت می‌رسد چنانکه تلگرافات و راپورتها قرائت شده اینک هم راپورت است که از انزلی رسیده اهالی انجمن بهم ریخته دو نفر از فداییان نزدیک بود که سبب قتل شوند و بالاخره علما جلو او را گرفته‌اند هر چه زودتر باید جلوگیری از اغتشاشات این سرحد گردد.
احسن الدوله – عیب کار اینجاست که همه وانفسا میگویند وحال آنکه اگر دولت وملت یکی شدند کارها خیلی آسان می‌شود.
آقا سید محمدمجتهد – از قراری که شنیده شده فرقه مجاهدین محصول لشت نشاء حاج امین‌الدوله را برده‌اند.
آقا شیخ حسین – خوب است تلگرافی از وزارت داخله بتمام حکام بشود که ازاین ببعد باید برخلاف سابق از روی عدالت رفتار نمایید.
محتشم السلطنه – بلی صحیح است ولی باید ملکات انسانی را ملاحظه کرد که در این موقع اشخاص مفسد و مغرض موانعی پیش میاورند که نمی‌شود جلوگیری کرد مثلا در قزوین چندین دسته شده وانجمنها تشکیل داده‌اند.
آقا شیخ حسین – در قزوین یک انجمن بلدی هست سایر انجمنها هم هست ولی انجمنیت ندارد آنهم مثل اینجاست که چندین انجمن را تشکیل داده‌اند.
محتشم السلطنه – صحیح است ولی همین انجمنها را هم چون هنوز نظامنامه ایالتی نرفه نمی‌شود انجمن گفت.
حاج میرزا ابراهیم آقا – ما فقط هم خود را مصروف انجمنهای مخالف داشتیم و گفتیم دولت و ملت یکی شد و جلوگیری از مفاسد می‌شود پس چرا در همین تهران ملامحمد آملی علناً و آشکارا بالای منبر می‌رود و وکلا را تکفیر می‌نماید آیا این را مجلس گفته است اگر دولت بخواهد جلوگیری کند مجلس مگر اجازه نمی‌دهد.
محتشم السلطنه – مسئله باید کلیت داشته باشد باید تمام مفاسد را رفع کرد نه اینکه از بعضی جلوگیری نمایندواز بعضی نکنند در پایین اطاق شما بمردم بد میگویند و شما انتظام داخلی خودتان را نمی‌دهید آنوقت متوقع هستید در روی منبر پاره حرفها را نزنند.
حاج میرزا ابراهیم آقا – مسئله ماکو را چه کنیم چند روز است مشغول قتل و غارت هستند.
محتشم السلطنه – باید تمام مملکت را یکی تصور کنید و اقدام در رفع مفاسد را تعمیم بدهید.
حاج میرزا ابراهیم آقا – ما باید چطور حالی کنیم که ما ظاهرا و باطنا با دولت همراهیم.
مستشارالدوله – ماکو از قلم افتاده و چند روز است مشغول قتل و غارت هستند اقبال السلطنه که خود را نوکر دولت میداند یاغی شده و جمعی سوار جمع کرده مشغول قتل و غارت است در انجمن تبریز هم مشغول مذاکره و منتظر اقدام از طرف مجلس هستند از طرف وزارت داخله هم معلوم نیست چه اقداماتی شده.
محتشم السلطنه – عرض کردم باید تمام مملکت را یکی فرض کرد وزارت داخله هم اقدامات خودشان را کرده‌اند ولی اقدامات امروزه باید بطور اتفاق و عمومی باشد در حقیقت تمام تکیه گاه قوه مجریه حالا مجلس است.
مستشارالدوله – هیچوقت مجلس تصویب نمی‌کند یکنفر یاغی شده با ملت بجنگد.
محتشم السلطنه – صحیح است مجلس تصویب نمی‌کند ولی باید هیچ جا را هم از نظر نگذاشت و اینکه نتیجه معلوم نیست بعلت آن است که حاکم کل بیچاره بی تکلیف مانده.
احسن الدوله – قریب پنج شش روز است که هم وزارت داخله وهم وزارت عدلیه از جوش وخروش افتاده نمیدانم آب سرد ریخته‌اند یا آتش زیر دیگ راکشیده‌اند.
حاجی محمدآقا – تلگرافی از تبریز آمده از ما تکلیف خواسته‌اند که تکلیف ما هم معین شود. تلگراف تبریز قریب باین مضمون بوده:
- که اگر در آنجا کارها بر وفق ترتیب صحیح فراهم نمی‌شود بیایید به تبریز تا به دستیاری یکدیگر حدود و ثغور مملکت خود را معین و حفظ نماییم دولت رفع انقلابات را که نمی‌کند سهل است تحریکات دیگر هم می‌کنند
تلگراف ذیل را از ساوجبلاغ مخابره کرده‌اند:
- مکرر در خصوص پرنس ارفع الدوله گفتگو شده هیچ اقدام نشده جدا تامین این سرحد و تغییر این مامور را خواهانیم
چند تلگراف هم از خوی آمده:
- در ماکو قورخانه را مستبدین ضبط کرده‌اند اقبال السلطنه هم با مستبدین همدست شده اگر فورا جلوگیری نشود بسایر جاها هم سرایت خواهد کرد تلگراف دیگری قرائت شد بتوسط حاج معین التجار قریب پنجاه نفر عسکر عثمانی بقریه ملکی ایران آمده محصول آنجا را ضبط کردند ملت بهیجان آمده اصلاح آنجا را فورا بخواهید و بواسطه نبودن استعداد معطل ماند.
آقا محمد وکیل التجار – در همچو موقع باریک که از همه طرف صدای آشوب بلند است فقط بدو کلمه مذاکرات با آقای محتشم السلطنه نمی‌توان رفع نمود سابقا عرض شد باید هیئت کافی از وکلا در این مواقع جمع شده با وزرا حضورا صحبت و گفتگو نموده فورا قرار کار را بگذارند.
حاج محمداسمعیل آقا – بچه طور باید بوزارت خانها خاصه بوزارت داخله اخطار نماییم که مجلسیان همه سم همراه هستند و منتظر اقدام از طرف آنها می‌باشند در چه موقع از طرف وزرا در جلوگیری از فتنه اقدام شده واز طرف مجلس ممانعت شده جز اینکه اتصالا فریاد می‌زنند از این فتنه‌ها جلوگیری کنید.
محتشم السلطنه – تمام نقاط توجه بتهرانند هر وقت تهران منظم شد سایر جاها منظم خواهد شد هنوز در اینجا معلوم نشده که مقصوداین مردم بکیست.
حاج محمد اسمعیل آقا – کرارا گفتیم که از مفسدین جلوگیری کنند.
محتشم السلطنه – بلی باید اخطار نمایند چند نفر را هم بخواهند تا سایرین بدانند.
حاج محمد اسمعیل آقا – این تکلیف مجلس نیست.
آقا سید حسن تقی زاده – تمام این جوابها نقیض است ما با هم گروکشی نباید بکنیم که فلان کار فلان شد فلان ترتیب هم بهمان این نمی‌شود دولت قوه مجریه است باید هر جا مفسده دید رفع نماید اینکه ما بگوییم دولت تحریک کرد یا تحریک نکرد کارها درست نمی‌شود امروز که ما در اینجا نشسته‌ایم نزدیک است مملکت از دست برود از همدان از شیراز از کرمانشاه وغیره وغیره از همه جا صدا بلنداست قشون عثمانی تعدی کرده سایر چیزها عنقریب ظاهر خواهد شد حالا موقع این گفتگوها نیست باید دولت و ملت بطور اتفاق دست بیکدیگر داده چاره بکنند.
محتشم السلطنه – تمام این گفتگوها از برای اینست که تمام مسبوق باشیم و از طرفین دست بدست هم داده کار را از پیش ببریم این رأی شما حسابی است.
حاج محمداسمعیل آقا – تکلیف مجلس این استکه عقاید خود را اظهار نماید که تا همه قسم با دولت در پیشرفت کار همراهیم آنها اقدام نمایند از مااظهار رأی است.
آقا سید حسن تقی زاده – در این مدت هشت ماه نتیجه بر این اقدامات مترتب نشده جز اینکه یکدیگر را متهم کرده‌ایم ما از حالا می‌خواهیم تقصیر را بکلی از گردن مجلس ساقط کنیم من از جانب خودم اطمینان می‌دهم و از طرف سایر وکلا هم گمان دارم رأی مرا تصویب کنند که ما حاضریم هر قسم دولت بخواهد امتحان بدهیم که بر همه معلوم بشود از طرف ما قصوری نیست.
محتشم السلطنه – معلوم است هیچکدام غرضی برخلاف یکدیگر نداریم باید معجلا کمیسیونی مرکب از هیئت وکلا و علما اعلام روز را تشکیل شد سریعا رفع این مفاسد را بکنیم.
آقا سید مهدی – از قرار معلوم نقیب السادات چادر زده بچه عنوان معلوم نیست ولی از اطراف جمعی را هم دعوت می‌کند معلوم است در اینگونه مواقع تا چه حد اینگونه اجماع‌ها که مقصودشان معین است نسبت بحال مملکت مضر است عجب اینجاست که حکومت در عوض اینکه جلوگیری کند خودش فراش می‌فرستد در زدن چادر کمک کنند تمام فشارها بوزارت داخله داده می‌شود و حال آنکه بیچاره وزیر داخله همه قسم همراه است فساد زیر سر سایرین است.
آقا میرزا محمود خوانساری – مقصود آقای آقا سید مهدی اینست که تصفیه مالیه در عهده مجلس است مجلس هم حکم ببرگشتن تیولات کرد اعلیحضرت همایونی هم بر طبق آن دستخط صادر فرمودند حالا نقیب‌السادات خیال کرد باین ترتیب اعتشاش برپا کند خوبست عاجلا اقدام شود و از او جلوگیری گردد.
محتشم السلطنه- از طرف وزارت داخله آنچه باید اقدام بشود شده است در دستورالعملها تمام تیولات برگردانده شده امروز هم بتمام حکام تلگراف شده اینها بی جهت بخودشان زحمت می‌دهند.
آقا میرزا محمود – آیا این اجتماعات باعث تولید فتنه نمی‌شود؟
حاجی محمد اسمعیل آقا – این رأی برگشتن تیولات مال بیست و نه کرور و چهارصد و نود هزار نفر است از اقدام چندنفر کاری ساخته نمی‌شود.
حاج سید نصرالله – موضوع گفتگو امنیت ولایات بود باید چه کرد که رفع این اغتشاشات بشود.
محتشم السلطنه – آن روزی که مسئله رحیم خان مطرح بود مشاوره بین وزراء شد قرار گذاشتند سه کمیسیون دائمی تشکیل شود یکی برای امنیت و رفع آشوب بجهت وزارت داخله یکی هم بجهت وزارت عدلیه یکی هم برای مالیه دیگر این اتفاقات که افتاد فرصت نشد حالا همان طور که وزرا قرار داده‌اند یک هیئتی از وکلا وحجج اسلام و وزرا تشکیل می‌دهیم که رفع این مفسده‌ها را بنمایند.
آقا سید حسن تقی زاده – آنچه هم بنده عرض کردم مقصود هم همین بود که یکروز مجلسی تشکیل داده در خصوص پولتیکات گفتگو نموده هر کس بآزاد لااقل ده بیست دقیقه صحبت نموده و تبادل افکار بشود ضمنا هم اگر محتاج بچنین کمیسیونی بودیم زودتر تشکیل داده شود.
محتشم السلطنه – این ترتیب بسیار خوب است وفی الحقیقه مقدمه است از برای کار.
حسام الاسلام – پیش از این موقع این مملکت شبیه بود بیک کتابی که شیرازه داشت ولی پاورقی نداشت و بی‌ترتیب بود حالا این مجلس این کتاب را از هم پاشیده که مرتب کنند مسلم است اگر آنی غفلت شود اوراق آن از وزیدن بادی باطراف پراکنده خواهد شد. پس باید بوضع قانون معجلا این کتاب را مرتب کرده شیرازه زد.
حاج سید نصرالله – فعلا باید کاری کرد که این مطالب بفعلیت برسد.
محتشم السلطنه – پس ازبرخاستن از مجلس بنده مطالب را عرض می‌کنم بلکه سریعا این ترتیب را فراهم نمایم.
آقا شیخ حسین – ما قانون داریم قانون ما هم قرآن است و قرآن فرموده مفسد باید اخراج شود از صاحب چادر جرا جلوگیری نمی‌کنید و چادر را نمی‌خوابانید.
محتشم السلطنه – عرض کردم حکم باید کلیت داشته باشد یؤمنون بنفس ویکفرون ببعض نمی‌شود اگر باید خواباند اول این چادر دم در را بخوابانید که در شارع عام است آنکه در خانه خودش چادر زده است.
وکیل التجار- تمام این اغتشاشات بواسطه آن است که بدوا جلوگیری نمی‌شود مطلب دیگر وقت ما خیلی تنگ است نباید منتظر بمانیم واین مجلس هم علنی نباید باشد باید مشغول ترتیب این کارها شد.
آقا سید حسین – آقایان شیراز تا حال عارض بودندو دادخواهی می‌کردند حالا هر جا چادری برپا می‌شود همین که گفته می‌شود چرا جلوگیری نمی‌شود باین حضرات مستمسک می‌شوند این آقایان وکلاء شیرازحاضرند که الان آن چادرها را بخوابانند بشرط این که بعد از این هر جا چادری زده می‌شود جلوگیری شود.
محتشم السلطنه – شما آقا خیلی تند می‌روید اولا بقانون محمدی هم کسی نمی‌تواند وارد خانه کسی بشود او در خانه خودش چادر زده است ولی اینها در وسط شارع عام چادر زده‌اند و این در شرع مستحسن نیست.
آقا سید محمد جعفر- مسئله شیراز اگر از اول خلاف بود چرا جلوگیری نکردید واگر صحیح بعد از آن چرا رفع تعدیات را از آنها نمی‌کنید ولی متصل میگویید قوام حرکت کرده وحال آنکه نکرده چادر ظالم را مظلوم و چادر مظلوم را ظالم قرار می‌دهید چادریکه در خانها زده شده وباعث فتنه است آیا شرعا جایز است؟ شما طهران آن را نمی‌توانید جلوگیری بکنید از این گفتگوها که در بالای منبر می‌روند و وکلا را توهین می‌کنند وتکفیرمینمایند چرا جلوگیری نمی‌کنید اگر اینها کافر هستند چرا ثابت نمی‌کنید واگر از عهده ثبوت برنمیآیند چرا پس آنها را مجازات نمی‌دهید.
محتشم السلطنه – اما چادرهای اینجا را که گذاشتند زدند محض حفظ احترام مجلس بود اما در خصوص قوام میدانید که از طرف دولت تا چه اندازه اقدام شده حالا چه کنیم که اهل فارس دو فرقه شده‌اند اما در خصوص چادر نقیب السادات مادامی که خلافی از او ظاهر نشده نمی‌شود جلوگیری کرد.
آقا سید محمد جعفر- چادر نقیب السادات با این تفصیل خلاف او معلوم نشده؟ و این خیلی عجیب است اما در خصوص اینکه میگویند شیراز دو دسته شده‌اند بارها گفته‌ام تحقیق کنند چرا تحقیق نمی‌شود آخر این دو دسته چه کسانی هستند جز همان اتباع و اعوان او هستند همینکه چهار نفر تلگراف کردند نمی‌توان حمل بر صحت کرد.
وکیل التجار- ما کاری باین مطلب نداریم که قوام حرکت کرده یا نکرده ولی میگوییم مجلس رأی داد بحرکت او دولت هم حکم کرد همینکه او مسامحه کرد لااقل باید امتیازات او گرفته شود تا ببینید حرکت می‌کند یا خیر.
آقا سید حسن تقی زاده – مطالبی که در چند روز قبل گفته شد هر کدام اهمیت داشت آن اهمیت از نظر رفت و هر روزی باید اوقات خودرابرای یک چیزی صرف کنیم حالا برای مثل قوام و فردا بجهت حاج آقا محسن. قرار گذاشتیم تمام این مطالب را فهرست کرده جدا خواهش کردیم از دولت که ما را آسوده کنند ما منتظر بودیم که هر مطلبی که از مجلس اخطار می‌شود معوق نگذارند تامردم جلوی وکلا را بگیرند و دکاکین را ببندند و آن وقت آن کار انجام پذیرد حالا میگوییم مفسده‌های این شهر را رفع نمایید استدعا نمی‌کنیم بلکه منت می‌گذاریم زیرا که دولت قوه مجریه است اگراقدام نشد لابد اشخاصی که در تحت لوای حق جمع شده‌اند دفع خواهند کرد.
محتشم السلطنه – این فرمایشات در ظاهر صحیح است ولی یکقدری هم پیشرفت کار را باید ملاحظه کرد.
مستشارالدوله – باز کار به معارضه می‌کشد مقصود اینست که دولت باید درد کار داشته باشد بدون اینکه از طرف مجلس اخطار شود و مطالبه گردد خودشان در صدد کار برآیند چنانچه همین مسئله کرمانشاه و اینجا را می‌بینیم و هیچ تشخیصی نمی‌دهد چادر متظلمین را بچادر فساد قیاس می‌کنند.
محتشم السلطنه – شما تصور نمی‌کنید که آن قوه سابقه دولت رفته همین اعتراضات شما باعث ضعف قوه دولت است باید هر قوه که برداشتند قوه دیگری بجای آن بگذارند.
آقا سید حسن تقی زاده – بعقیده بنده این اعتراضات باعث ضعف نمی‌شود از اول اگر دولت همراهی می‌کرد این اعتراضات نمی‌شد.
حاجی سید نصرالله – مباحثه بس است باید اصلاح کار را بخواهیم.
مخبرالملک – در تمام این گفتگوها اگر آقایان وکلا دو مسئله را در نظر داشته باشند کار ایشان آسان‌ترمیشود یکی اینکه در مدت شصت سال دولت تمام قوای خود را در نقاط لازم بدست خود تمام کرده و اگر هم در حقیقت می‌خواست از اول هم همراهی نماید باید در تمام نقاط لازمه استعداد بگذارد که این انقلابات نشود حالا اعتقادمن این است که باید همراهی و کمک کرد و باتفقا رفع این مفاسد را نمود.
آقا سید محمد جعفر- قبول ندارم این ضعف را چطور ممکن است دولت حاج آقا محسن را بخواهد و او با این ثروت حاضر نشود همچنین قوام خودش باعث ضعف خود می‌شود.
وکیل الرعایا- مگر همدان از قطعات ایران مجزی است که تاکنون هیچ فتنه برپا نشده است و همه قسم هم همراهی کرده‌اند پس علت چیست؟
گفتند جهت اینست که حکومت همدان همراهست و با مردم خوب رفتار می‌کند
رئیس- نتیجه مجلس همین شد که جناب محتشم السلطنه بروند و قرار آن مجلس را بگذارند
جناب سهام‌الدوله معاون وزارت جنگ دستخطی ارائه داشتند قرائت شد و بموجب آن دستخط اعلیحضرت همایونی سهام‌الدوله بسمت معاونت وزارت جنگ معرفی رسمی شدند و همه تبریک گفتند.