مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۶ دی ۱۲۸۶ نشست ۲۱۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۶ دی ۱۲۸۶ نشست ۲۱۶
مذاکرات روز سه شنبه دوم ذی الحجة الحرام ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز یکشنبه سلخ ذیقعده را آقا میرزا طاهر قرائت کردند.
آقا سیدحسین – در اینجا قرار شده است که روز ۵شنبه انتخاب وکلا شود بدون مقدمه انتخاب شود صحیح نیست قرار شد که عده را صورت نوشته و معرفی شوند که هنگام رأی دادن از روی بصیرت و اطلاع باشد استدعا دارم اگر اسامی آن اشخاص نوشته شده معرفی بشوند.
آقا میرزا محسن – اول ترتیب اینرا بفرمایید بدانیم که همه آن عده را باید مجلس انتخاب نماید یا نه؟
آقا سیدحسین – باید مجلس انتخاب نماید.
سیدالحکما – انتخاب وکلا یا بموجب نظامنامه است که شصت نفر معین شده و اگر خارج از نظامنامه است مجلس مختار است هر چه می‌خواهد انتخاب می‌کند عده که فعلا موجودند پنجاه و سه نفر می‌باشند و سه نفر از فلاحین باید انتخاب شوند چهار نفر دیگر باقی می‌مانند.
آقا سید حسین – سه نفر که از برای اعیان انتخاب کرده بودند و آن عده که از برای طبقات معین شده است زیاده از شصت نفر می‌شود زیرا وقت انتخاب به اعیان و اشراف اعلان کردند که بیایید وکیل انتخاب کنید بعد گفتند که زیاد می‌شوند گفتند حق اعیان واشراف از قلم افتاده و به آنها حق انتخاب داده شد و هنوز یک نفر وکیل هم از جانب آنها در مجلس هست پس باید عوض آنهایی که استعفا داده‌اند انتخاب شوند.
میرزامحمود – ما می‌خواهیم بدانیم این اشخاص هر گاه استعفا نمی‌دادند یا مرحوم نمی‌شدند آیا آنها وکیل بودند یا نه اگر وکیل بودند حالا هم باید مجلس عوض آنها را انتخاب نماید.
آقا شیخ حسین – البته مجلس هر وقت می‌تواند قانونی را تغییر بدهد ولی در باب اعیان و اشراف در همان نظامنامه جزو ملاک هستند و اما آقا شیح شهیدی هنوز استعفایش معلوم نیست و وکیل کرمانشاهان را که مرحوم شده باید از خود آنها انتخاب شود حال اگر اکثریت آراء به این طور که شما گفتید قرار گرفت البته سایرین سکوت می‌نمایند و به موجب نظامنامه شصت نفر وکیل برای طهران شده است پنجاه و یک نفر حاضرند و نه نفر باقی می‌ماند چهار نفر که حق مجلس نیست مال فلاحین است و یکنفر را هم که به اهل حضرت عبدالعظیم دادند چهار نفر را باید مجلس انتخاب نماید.
لسان الحکما – گمانم این است که رفع این اختلاف به ورقه رأی می‌شود و پس از آن که بورقه رأی اکثریت آراء معلوم شد در حقیقت همان قانون است.
آقاسیدحسین – اینکه گفته شد اعیان و اشراف جزو ملاکین است وکیل آنها را به رقعه دعوت مجلس قبول کرده چیزی که قبول شد چطور می‌توان گفت که حالا حق ندارند در صورتی که یک وکیل آنها در مجلس هست حالا با این وصف هشت نفر چهار نفر می‌شود پس باید همانطور که به اعیان و اشراف حق داده شد عوض وکلای آنها انتخاب شود.
وکیل الرعایا- به موجب قانونی که به مجلس حق داده عوض وکلائی که استعفا داده‌اند یا مرحوم شده باید مجلس آنها را انتخاب نماید دیگر این صحبتها برای چیست.
مخبرالملک – این عده که هم در قانون انتخابات و هم در قانون اساسی نوشته صحیح است ولی در صورت لزوم مختاریم تا دویست نفر وکیل انتخاب نماییم اما در نظامنامه انتخاب فقط یک سیاهه است که در آنجا شصت نفر برای طهران معین شده و در آنجا اعیان و اشراف از قلم افتاده اما در قانون اساسی نوشته است که یکصد و شصت و دو نفر است و تا دویست نفر لدی‌الاحتیاج مجلس می‌تواند انتخاب نماید و حال پنجاه و دو نفر در طهران انتخاب شده چهار نفر از علماء و طلاب چهار نفر از شاهزادگان و قاجاریه ده نفر از تجار چهار نفر از ملاک و سی و دو نفر از اصناف ولی از اصناف بیست و نه نفر انتخاب شد چون بیشتر از این از طبقات اصناف حاضر نشدند و حال هشت نفر از شصت و دو نفر ما باقی داریم چهار نفر از آن را می‌توانیم به فلاحین بدهیم و چهار نفر دیگر را هم برای خود اخذ نماییم که در مواقع لازمه حق بدهیم پس بر حسب قانون ما باز به آن اندازه که باید انتخاب بشوند کم داریم بنابراین آن وکلائی که استعفا داده‌اند یا فوت کرده‌اند مجلس می‌تواند عوض آنها را انتخاب کند بلی عوض وکیل کرمانشاه باید مجلس از خود کرمانشاه‌ها انتخاب کند اگر بموجب نظامنامه باشد والا خود مجلس انتخاب می‌کند و اگر صنیع‌الدوله را هم ضمیمه کنیم نه نفر را مجلس باید انتخاب کند و چند نفر دیگر هم هستند که مدتی است در مجلس حاضر نمی‌شوند خوب است تکلیف آنها هم معلوم شود اگر استعفا دادند که مجلس عوض آنها را انتخاب کند واگر استعفا ندادند آنهم باید معلوم شود که بچه اندازه مجازند حاضر نشوند یک دفعه رئیس مجلس به وکیلی اذن می‌دهد آن زیاده از یک هفته نباید باشد و اگر خود مجلس اذن بدهد آنهم باید مدت معینی داشته باشد بعضی پانزده روز اذن گرفته وحال سه ماه است که حاضر نمی‌شوند.
آقا سید حسن تقی زاده – اگر چه یکسال بلکه بیشتر است که مکرر عرض کرده‌ام و هیچ نتیجه نبخشیده معهذا یکسال دیگر هم باید بگویم و آن این است که ابدا مجلس به قانونها و نظامنامها عمل نکرده حتی قوانینی که برای خود نوشته است واینطور را بنده صحیح نمیدانم باید قانون را رعایت کرد و اگر علنی داشته باشد مجدداً او را در کمیسیون لوایح قانونی تنقیح کرد و او را باید مقدس شمرد و طلق‌الفعل بالفعل عمل نمود و تا حال ندیدم که بیک قانون کاملا عمل شود مثلا وکیلی پانزده روزه می‌رود بعد از چند وقت می‌آید و همینطور است حال تماشاچی و روزنامه نویس و حال آن که باید اگر مجس خاص و بدون حضور همه باشد روزنامه نویس هم نباید حضور داشته باشد واگر آنها باید باشند تماشاچی هم باید باشند مقصود این است که این قانون هم همینطور است اگر باید آن را در کمیسیون تحقیق کرده تنقیح شود آن وقت درآن مذاکره شود نه اینکه بیک حساب انتخاب دو نفر حق مجلس است و بیک حساب ده نفر اگر به آن نظامنامه باید عمل شود که هر چه کسر است باید انتخاب نمایند.
وکیل الرعایا – بحکم قانون مجلس باید هشت نفر را انتخاب نماید دیگر علت این مذاکرات را نمیدانم.
اسدالله میرزا – در صورت مجلس پریروز قرار شد که وزیر امور خارجه بیایند بعضی توضیحات بدهند آیا اخطار شده یا نه؟
نایب رئیس- اخطارشده است گویا تشریف بیاورند و این مطلب هم اگر باید به کمیسیون تنقیح لوایح رجوع شود رجوع نمایند.
آقا میرزا محمود – بنده عرض می‌نمایم که آیا این چند نفر وکیل بوده‌اند یا خیر اگر این طور است که باید مجلس عوض آنها را انتخاب نماید.
آقا شیخ حسین – بموجب نظامنامه شصت نفر برای طهران است اینطوری که گفته می‌شود زیادتر خواهدشد پس یا باید بموجب نظامنامه رفتار نمایید یا اینکه آنرا تغییر بدهید.
مخبرالملک – در نظامنامه انتخابات فقط یک صورتی نوشته‌اند که جمعش صد و شصت نفر است ولی در قانون اساسی صد و شصت و دو نفر نوشته شده. پنجاه و دو نفر در طهران انتخاب شده این عده که مانده چهار نفر را بفلاحین بدهند وباقی را هم صرفه کنند.
وکیل الرعایا – ما حق داریم وکیلی را انتخاب نماییم که یا بواسطه استعفا یا بوسیله موت از مجلس رفته باشد.
آقا شیخ حسین – اگر باید بقانون اساسی عمل کنیم زیاده از شصت نفر را باید بولایات بدهیم که متصل داد می‌زنند که می‌خواهیم وکیل از طرف ما هم در مجلس باشد.
آقا سید حسین – این شش نفر حق اعیان واشراف است که عدد آنها در زیر اسمشان نوشته شده و شاهد بهتر از این نمی‌شود که شش نفر وکیل آنها بمجلس آمده و رأی هم داده‌اند حال می‌خواهید تغییر بدهید مطلب دیگری است ولی بموجب قانون اساسی باید صد و شصت و دو نفر باشد.
آقای حاج امام جمعه – می‌خواهم بدانم زیاد شدن وکلا صحیح است یا نه اول در این خصوص حرف بزنیم و اینکه هر وکیلی وارد بمجلس شد و بعد رفت ببینیم باید عوض او را مجلس انتخاب نماید زیرا که اینها هم دو قسم است یک قسم اینکه از وکلای مجلس باشد و برود بلی مجلس باید عوض او را انتخاب نماید. یکی هم این است که مجلس بجهة مصلحتی وکیلی را قبول می‌نماید مثل مسئله زنجان که دو دسته شده بودند در این صورت اگرآن وکیل رفت دیگر نباید حتما مجلس عوض او را انتخاب نماید یکی اینکه این نظامنامه که نوشته شده است توضیح بدهند که بنده ملتفت شوم نسبت بجمعیت ایران تخمیناً هر صد هزار نفر حق یکنفر وکیل دارند به این قاعده بجمعیت تهران سه نفر می‌رسد اگر به ملاحظه صنف نماییم شش نفر می‌رسد به مضاعف هم حساب کنیم بملاحظه پای تخت بودن دوازده نفر می‌شود چطور است که از برای طهران شصت نفر معین شده و مثلا از برای آذربایجان که تقریبا سه کرور جمعیت دارد دوازده نفر معین شده است.
حاج معین التجار – اینکه برای طهران شصت نفر معین شده برای موانعی که آنروز در کار بود این عده معین شد و خواستند که از همانروز مجلس منعقد شود تا بعد وکلای ولایات برسند و اگر منتظر وکلای ولایات می‌شدند طول می‌کشید.
آقای حاج امام جمعه – صحیح است چون موانع خارجی اقتضا می‌کرد که به این عده باشند واین مجلس را زودتر منعقدنمایند. پس موقتی است و باین واسطه بوده نه از راه استحقاق پس زیاد کردن وکیل بعد از رفع موانع بعقیده من چندان وجوبی ندارد.
آقا سید حسین – عرض می‌نمایم که موقتی نبوده بلکه در تمام پایتخت‌ها مقرر است که شصت نفر وکیل انتخاب می‌کنند که تا به رسیدن وکلای ولایات آنها مشغول کار باشند.
حاج امام جمعه – گمان نمی‌کنم در تمام پایتخت‌ها اینطور باشد علاوه پای تخت‌ها تفاوت دارد مثل لندن و پاریس که نفوسشان بالغ بر چندمیلیون است نمی‌شود اینجا را قیاس با آنها کرد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – این توجهی که شد در دوره اول باید همین طور باشد اما در دوره دوم هیچکس این رأی را نخواهد داد و انشاءالله بدوره دوم که برسند ترتیبی دارد و البته قرارش داده می‌شود.
حاج سید نصرالله – توضیحی که آقای تقی زاده گفتند صحیح است اگر مراد این دوره است که باید مطابق همین نظامنامه رفتار شود و اگر مراد دوره دوم است که بعد ترتیبش داده می‌شود و اگر این نظامنامه برای این دوره هم مفید نیست همانطور که گفتند این نظامنامه را در کمیسیون لوایح برده تصحیح و تنقیح شود.
حج معین التجار – آنروز که این نظامنامه نوشته شد تمام این ملاحظات در او شده و چیزی فروگذار نشده و ابداً بهم زدن او مصلحت نیست و باید همینطور که نوشته شده عمل شود.
آقای حاج امام جمعه – می‌خواهم ببینم اشخاصی که رفته‌اند اگر بموجب نظامنامه است باید عوضشان انتخاب شود و اگر مصلحتاً بوده است لازم نیست مقصود بنده این است.
رئیس- در این مطلب مذاکرات بقدر کفایت شده نتیجه چه خواهد شد.
آقا میرزا سید علی نقی – نتیجه این است وکلایی که استعفا کرده یا مرحوم شده‌اند بموجب تحقیق جناب مخبرالملک هشت نفرند و باید عوض آنها را مجلس انتخاب بنماید و دیگر از بابت آن اشخاصی است که باید انتخاب شوند قرار شد که اسامی آن اشخاص معین شده و در بین خود وکلا صحبت شده روز پنجشنبه انتخاب شوند.
عمادالحکما – اینها خارج از موضوع است موضوع مذاکره آن است که آنچه مجلس حق دارد انتخاب نماید عده آنها معین شود.
آقا میرزا فضلعلی آقا – نظامنامه‌هایی که قبل از ما نوشته‌اند یا ما برای بعد می‌نویسیم اگر بنا باشد ما نفهمیم پس کی خواهد فهمید امروز مانظامنامه داریم اگر صحبت در نسخ آن است که هیچ اگر نیست که بر طبق آن رفتار شود.
رئیس- آقا شیخ حسین در حقیقت آقا میرزا فضلعلی آقا جواب شما را دادند این نظامنامه در دوره تغییر داده نخواهد شد و بهمان طور که نوشته شده شصت و شش نفر است باید آنچه استعفا داده‌اند و فوت شده مجلس عوض آنهارا انتخاب نماید.
اسدالله میرزا – گویا مذاکره در این مسئله دیگر کافی است ابتدا قرارشده بود که مجلس خاص شود و یک عنوانی بشود حال که این طور است اذن بدهید تماشاچی‌ها بیایند و اگر صلاح میدانید در مسئله که بنا بود وزیر امور خارجه بیایند توضیح بدهند حال در کمیسیون حاضرند خوبست بیایند سؤال شود.
رئیس- این مطلب تمام است همانطور که در نظامنامه نوشته شده است باید عمل شود و مجلس بجای آنها انتخاب نماید.
حاج سید نصرالله – یکی دو نفر از روزنامه نویسها خیلی از حد خود تجاوز کرده‌اند واگر این طور باشد باز اسباب دردسر خواهد شد خوب است جلوگیری شود و آیا مجلس باین طور راضی است
(همه گفتند خیر و باید جلوگیری شود.)
آقا میرزا سید علینقی – فوائد روزنامه خیلی است مادامی که به وظایف خود رفتار نماید و اگر خارج شد البته بهمان درجه ضرر دارد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – این وظیفه وزیر علوم است که وقتی ملاحظه نمود روزنامه تخطی کرده جلوگیری نماید نه تکلیف مجلس.
آقا شیخ حسین – تکلیف مجلس است که تاکنون قانون انطباعات معطل است
(در این موقع وزیر امور خارجه بمجلس آمدند.)
اسدالله میرزا – آنروز صحبت شد که وزیر امور خارجه آمده این توضیحات را بدهند از قراری که در میان مردم مذاکره است و تحقیق هم شده و صحیح است گویا چند عراده توپ و سوار بسرحد جلفای روس آمده اولا توضیح این را بدهید و نیز سی و دو نفر قزاق به تبریز وارد کرده‌اند و همچنین دولت انگلیس به اسم حفظ معادن نفت بدون اجازه رسمی دولت چند نفر سوار هندی وارد اهواز کرده است توضیح می‌خواهیم که بدانیم در این باب چه اقدامی کرده‌اند.
وزیر امور خارجه – در باب سی و دو نفر قزاق به تبریز صحیح است ولی از وقتی که بنده داخل وزارت خارجه شده‌ام مذاکرات لازمه شده و بجاهای لازمه هم اطلاع داده شده و نتیجه مذاکرات و اقدامات آنچه که شده به کمیسیون خارجه رسیده و خواهد رسید و حالا نمی‌توانم آن توضیحات را بدهم ولی همین قدر می‌گویم اقدامات لازمه از طرف دولت شده هر وقت نتیجه کامل حاصل شد عرض می‌نمایم و همینطور در باب سوار هندی اقدامات لازم بعمل آمده و در کمیسیون خارجه و مجلس وزراء مشغول مذاکره و نتیجه این اقدامات هستیم هنوز نتیجه که بشود گفت حاصل نشده بعد که نتیجه حاصل شد عرض می‌کنم.
آقا سید حسن تقی زاده – در یک فصل قانون اساسی که حق می‌دهد وزیر بگوید نمی‌توانم توضیح بدهم گویا تجاوزی شده و این فصل برای این است که معاهده محرمانه یا یک مطلب خیلی مهمی باشد آن وقت وزیر مسئول می‌تواند بگوید که نمی‌توانم علناً توضیح بدهم اما یک سال است ما می‌بینیم وزارت خارجه در هر مسئله جزئی می‌گوید نمی‌توانم توضیحات بدهم و اقدامات لازمه شده و این اقدامات هیچ معلوم نیست چیست گویا این دفعه دوم است که قزاق آمده بموجب قانون بین الدول هیچ دولت نمی‌تواند بدون دادن توضیحات و اجازه رسمی یک عده سوار وارد خاک دیگری نماید.
وزیر امور خارجه – بنده همیشه عرض کرده‌ام که اقدامات شده و نتیجه آنرا عرض خواهم کرد تا حال همه را عرض کرده‌ام مثل مسئله مصر و جده و غیره این مسئله هم یک اتفاقی است که در زمان بنده رخ داده تا مذاکرات و اقدامات یک جایی منتهی نشود و نتیجه حاصل نشود نمی‌توانم عرض کنم اما آن ماده قانون اساسی بجهة همین مطالب است بجهة معاهده محرمانه آن یک فصل دیگری است پس هر وزیری می‌تواند بگوید که حالا نمی‌توانم توضیح بدهم در صورتی که کمیسیون خارجه هم هست و نظارت دارد با این وصف مجلس بی جهة اظهار بی اعتمادی نباید بیک وزیری بکند.
لسان الحکماء- بنده می‌خواهم دو کلمه بتوسط سیم خارجه عرض کنم بموجب قانون بین الدول و الملل به اعلیحضرت ادوارد و اعلیحضرت امپراطوری روس که دوما در آنجا بتازگی افتتاح و حفظ حقوق بین‌المللی را می‌نماید عرض می‌نمایم (زنده باد عدالت و حریت) و امروز هم که دولت ایران باین سعادت نایل گشته ودارای پارلمان است نمی‌تواند خلاف قانونی ببیند و تاکنون هم برخلاف قانون رفتارنکرده است بنابراین گمانم این است که پارلمان انگلستان و دومای روس بموجب قانون بین الملل و الدول و حفظ آن آنهایی که وارد خانه ایران شده‌اند نگذارند باشد و برگردانند.
حاج معین التجار – مأموریت این سرحددارهای ما چیست آیا حق دارند که بگذارند این سوار و قزاق وارد شوند یا باید ممانعت نمایند.
آقا سیدحسن تقی زاده – می‌خواهم در جواب وزیر امور خارجه عرض نمایم که این دفعه اول نیست مکرر گفته‌اند نتیجه را خواهم گفت و گفته‌اند مثل مسئله سعدالدوله وانگهی این جزئیات نباید منتفی بماند اینها موجب حقارت ملت است یک ملتی حقوق خود را بما سپرده‌اند و اول وظیفه وکیل حفظ استقلال و شئونات ملت است پس نمی‌تواند بیک کلمه راضی شود شاید سایرین راضی شوند اما من راضی نمی‌شوم که این مسئله در استتار باشد لااقل می‌خواستند کمیسیون خارجه را در استتار این مطلب با خودمان همراه نمایید که اذهان وکلا رامسبوق نمایند.
وزیر امور خارجه – در باب سعدالدوله اینکه گفتم اقدامات می‌شود بعضی مطالب است که طول می‌کشد مذاکره لازم دارد و توضیح آن بتأخیر می‌افتد دیگر شما غیر از این کاری ندارید که بی نتیجه مانده باشد البته ما هم همه طور باید ملاظه کنیم دراین موقع وزیر اگر کاری کرد که هنوز نتیجه نداده نمی‌تواند اظهار کند و باید اینگونه مطالب در آن کمیسیونی که بجهة این کارها منعقد می‌شود و مستور بماند و مجلس از برای این مطالب در کمیسیونها بجهة هر کاری یک کتابچه به الوان مختلفه درست می‌کند که این مطالب و مذاکرات در آنجا ثبت شود بعد از حصول نتیجه آنچه که صلاح است چاپ کرده منتشر نمایند.
اسدالله میرزا – از مذاکرات وزیر امور خارجه فهمیده می‌شود که مشغول مذاکره هستند و هنوز تمام نشده و بنده که یکی از اجزاء کمیسیون خارجه هستم اطلاع دارم و تصویب می‌کنم که این مطلب در استتار باشد ولی دو سؤال شد یکی در باب ورود قزاق به تبریز و سوار هندی به اهواز یکی دیگر ورود عسکر و سالدات بسرحد جلفای روس آنرا هم توضیح می‌دهند با اینکه این توضیح برای هر دو بود.
وزیر امور خارجه – در این باب مذاکره شده است جواب اظهار داشته‌اند که بجهة حفظ سرحد داخله خودمان و تجاوزات بوده.
آقا سید حسن تقی زاده – آیا وزیر امور خارجه قانع شده‌اند باین جواب.
وزیر امور خارجه – نه خیر مشغول مذاکره هستیم.
آقا سید حسن تقی زاده – از قراری که شنیده‌ام و شما هم می‌توانید از جنرال قونسولگری تفلیس سئوال نمایید که چهار ده هزار قشون می‌خواهند در آنجا وارد نمایند و مشغول تهیه آذوقه و منزل هستند در این صورت البته دولت اقداماتی کرده و می‌کنند مجلس و ملت هم باید از اقدامات ایشان مستحضر باشند و نیز باید این سرحدداران بدون اجازه نگذارند کسی از نظامی وارد خاک ایشان شود ولو یکنفر باشدنه اینکه اینطور غیر منظم باشد.
آقای حاج امام جمعه - دراین شصت ساله اخیره از بس که خون ما منجمد گردید و حس ملیت مان کم شده می‌خواهند ما را مطیع نمایند ولی ما نمی‌خواهیم مطیع شویم بلکه ما هم می‌خواهیم مثل دیگران مطاع و آزاد باشیم و تمام بشریت جنس هستند و حقوقشان مساویست پس جهة ندارد یک اندازه همسایه که قوت پیداکرد قشون وارد خاک ما نماید ولو چند نفری باشد و پارلمان ما از وزیر امور خارجه توضیحات این مطلب را بخواهد و او در جواب می‌گوید که اقدامات لازمه شده و خواهد شد و ما باین قانع شویم والله من باین جواب راضی نخواهم شد مادامی که اول ریشهای سفید ما علماء بخون خودمان در آن حدود رنگین شودنخواهیم گذاشت یک نفر وارد خاکمان شود و دست تعدی بعرض و ناموس مان دراز کنند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – در اینخصوص در کمیسیون خارجه مذاکرات زیاد شد که بیست و دو نفر سوار هندی که بیست نفر سوار و دو نفر صاحب منصب است به اسم حفظ معدن نفت و بیست و هفت نفر قزاق با پنج نفر صاحب منصب برای قونسولگری تبریز وارد شده و مکرر هم مذاکره این مطلب شده است و یک اندازه هم وزیر امور خارجه حق دارند اگر چه ما قانع نشده‌ایم و تمام مذاکراتی هم که دراین باب بعمل آمده در دفتر کمیسیون خارج ثبت است اگر آقایان می‌خواهند اطلاع حاصل نمایند رجوه به آن نمایند وزیر خارجه هم اقدامات در این باب کرده‌اند و البته هر کس از رعایای خارجه در این خاک است در حمایت دولت علیه بوده و هست و ملت ایران با جان و مال در حفظ جان و مال آنها می‌کوشند و گمانم این است توضیح ثانوی که وزیر امور خارجه در این باب بدهند باعث خوشوقتی همه بشود.
رئیس- این مراسله ایست که از طرف سفارت کبری عثمانی رسیده است قرائت می‌شود (قرائت شد قریب باین مضمون:
- جناب مستطاب مشفق مهربان مراسله که از طرف پارلمان نوشته شده بود رسیده زیاد موجب شعف وخرمی گردید از اتحاد و مناسبات دولتین علیتین همیشه منتظر ترقی وتمدن و رفع حوادث وانقلاب بوده اینک دوستار بجناب مستطاب اظهار می‌دارد که بنابر آنچه اعلیحضرت شفاهاً باین دوستدار فرموده‌اند قصدی در باره پارلمان نداشته ودر آتیه هم نخواهند داشت دراین موقع تبریک دوستانه گفته همیشه اتحاد و اتفاق بین دولت وملت را طالب می‌باشد و نیز مراسله که از طرف سفارت آلمان رسیده بود قریب باین مضمون قرائت شد جناب مستطاب مشفق مهربان مراسله شما واصل شد و بر مطالب آن استحضار حاصل کرده تمام دول متحابه که خواستار سعادت ایرانند تمامی منتظر رفع این اغتشاشات وانقلابات بوده بر حسب حسیات وجدانیه وانسانیت برای رفع این غائله بحضور همایونی مشرف شده و اعلیحضرت فرمودند که هیچ وقت نسبت به پارلمان قصدی نداشته و ندارم لذا بنا برآنچه که شفاهاً باین دوستدار فرموده‌اند بر طبق قانون اساسی رفتار می‌فرمایند وانشاءالله در آتیه هم موافقت فرموده عمل بقانون اساسی خواهند فرمود در این موقع دوستدار از طرف دولت مفخم متبوع خود بپارلمان اظهار تبریک می‌نماید و همیشه دولت آلمان طالب ترقی دولت علیه بوده کمال اتحاد و رابطه دولتی را داشته و دارد.
رئیس- در حقیقة از این احساسات مأمور این دو دولت کمال خوشوقتی و امتنان را داریم.
آقا میرزا ابوالحسن خان – چنانچه در آن دو مرقومه سابق از سفارت روس و انگلیس رسیده بود نوشته بودند که مراسله مجلس رسید من گفتم که مراسله نبوده و بیان نامه بوده همین طور اینجا هم عرض می‌نمایم که مجلس بسفیر آلمان بلکه به تمام سفرا مراسله ننوشته بیان نامه نوشته بود.
(مجلس ختم شد).