مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ شهریور ۱۲۹۰ نشست ۲۹۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۱۵ شهریور ۱۲۹۰ نشست ۲۹۲
صورت مشروح مجلس شب جمعه ۱۴ شهر رمضان المبارک ۱۲۲۹
رئیس آقای (مؤتمن الملک)- دو ساعت و پنجاه دقیقه از شب گذشته به کرسی ریاست جلوس نموده و پس از ده دقیقه مجلس رسماً تشکیل گردید
(صورت مجلس شب چهار شنبه را آقای آقامیرزا ابراهیم خان قرائت نمودند)
اسامی غایبین جلسه قبل- غائبین با اجازه- آقایان متین السلطنه- دکتر اسماعیل خان- انتظام الحکماء- فرزانه- مساوات-
غایب بدون اجازه- آقا میرزا احمد قزوینی- مریض آقایان- لواء‌الدوله- لسان الحکماء- نیرالسلطان-
آقایانی که از وقت مقرر تأخیر نموده‌اند آقای حاج وکیل الرعایا- یک ساعت و پانزده دقیقه آقای حاج امام جمعه- آقای میرزا رضای مستوفی- هر یک یک ساعت و ده دقیقه- آقایان طباطبائی- آقا میرزا ابراهیم قمی‌هر یک یک ساعت آقای دکتر امیر خان ۵۰ دقیقه- آقایان ادیب‌التجار- دهخوارقانی هر یک ۳۵ دقیقه- آقایان وحید الملک- افتخار الواعظین- علی زاده هر یک یک ساعت.
رئیس- ملاحظات هست؟ (اظهاری نشد) صورت مجلس تصویب شد راپورت کمیسیون معارف راجع به مدارس ابتدائی به مضمون ذیل قرائت گردید.
لایحه از وزارت معارف رسیده به کمیسیون ارجاع شده مبنی بر این که محض شروع به تهیه وسایل تعلیمات ابتدائی اجباری مجانی دولت اعتباری به وزارت معارف بدهد تا پنج مدرسه ابتدائی پسران تأسیس کند و پنج مدرسه دختران را که فعلاً موجود است تکمیل نماید مدارس ابتدائی پسران شش کلاس خواهد داشت با هفت نفر معلم که یکی از ایشان مدیر و رئیس تعلیمات خواهد بود و سه نفر مستخدم که یک نفر از ایشان سمت مبصری خواهد داشت اعتباری که وزارت معارف تقاضا نموده بیست هزار و دویست تومان بوده مطابق آن چه کمیسیون معارف برای مخارج مدارس پسران برآورد و تصویب کرده سیزده هزار تومان می‌شود و این مبلغ پنج هزار تومان باید کسر شود نظر به این که فعلاً وزارت معارف پنج هزار تومان و کسری سالیانه به پنج مدرسه ابتدائی اعانه می‌دهد و مصمم است که همان پنج مدرسه ابتدائی را به واسطه تکمیل مخارج به صورت جدید درآورد پس در واقع اعتباری که جدیداً وزارت معارف تقاضا می‌کند چهارده هزار تومان می‌شود کمیسیون معارف لایحه مزبوره را تماماً تصویب کرده بعضی از مواد آن را چون لازم نمی‌دانست جزء قانون باشد حذف و مابقی را با تصرف جزئی که قابل ذکر نیست پیشنهاد مجلس می‌نماید.
۱- پنج مدرسه ابتدائی در طهران برای پسران تأسیس می‌شود که هر یک دارای شش کلاس باشد و مخارج هر یک در ماه دویست و پنجاه تومان خواهد بود که تمام آن را دولت می‌پردازد.
۲- در کلیه کلاس‌های مدارس ابتدائی دولتی پسران نظر به حال فقراء نصف از شاگردان مجانی و نصف دیگر با اجرت مختصری که در ماده سیوم مذکور است قبول می‌شوند.
۳- اجرتی که از شاگردان مدارس ابتدائی دولتی پسران گرفته می‌شود از این قرار است در کلاس اول و دویم سالیانه شش تومان کلاس سوم و چهارم نه تومان کلاس پنجم و ششم دوازده تومان و این جمله به سه قسط قبلاً گرفته می‌شود.
۴- عده شاگردان هر کلاس متجاوز از سی نفر نخواهد بود.
۵- عایدات مدارس مزبوره ابتدائیه در صندوق مخصوص مدارس ابتدائیه جمع می‌شود به تصویب شورای معارف به مصرف تکمیل و توسعه مدارس ابتدائیه می‌رسد.
۶- وزارت معارف به جهت توجه مخصوصی که عجالتاً به مدارس دوشیزگان باید بنماید سالیانه مبلغ چهار هزار تومان اعتبار طلب می‌کند که با نظارت و مشاوره شورای معارف به مصرف برساند.
۷- مبلغ چهارهزار تومان اعتبار مذکور در ماده فوق به ترتیب ذیل ما بین پنج مدرسه دختران تقسیم می‌شود:
- (۱) مبلغ دو هزارو چهار صد تومان به چهار مدرسه از قرار شش صد تومان به هر مدرسه
- (۲) مبلغ هزارو دویست تومان به یک مدرسه که تهیه معلمه بنماید
- (۳) مبلغ چهار صد تومان به مخارج جایزه و اسبابی که موجب تشویق تحصیل دختران بشود.
رئیس- وزارت معارف همین راپورت کمیسیون معارف را قبول دارد یا این که مایل است که عین لایحه خودش مطرح شود.
معاون وزارت معارف- این راپورت کمیسیون معارف عین لایحه وزارت معارف است به جز آن قسمت اخیرش که قرار شد عجالتاً توقیف باشد.
رئیس- دو شور خواهد شد در این لایحه مذاکره در کلیات است در کلیات کسی مخالف است.
بهجت- مخالفت بنده در این جا راجع است به آن حدود و قیودی که نسبت به ترقی مملکت از روز اول که ما شروع کرده‌ایم به نشر معارف فقط شروع کرده‌ایم به طهران و از سایر نقاط چشم پوشیده‌ایم و هیچ عطف نظری به ولایات نمی‌کنیم در صورتی که سعادت خودمان را باید از این نقطه بدانیم و می‌بایستی تمام افراد ایرانی از همین نقطه ترقی بکنند یعنی همین نسبتی را که وزارت معارف به طهران دارد باید همان نسبت را هم به بلوچستان و سیستان داشته باشد بنابراین تقریر جلب می‌کنم و توجه وکلای محترم را به این که ما بیائیم پنج مدرسه ابتدائی باز بکنیم برای طهران بسیار کار صحیحی است لکن محدود کردنش به طهران صحیح نخواهد بود و الا پنج مدرسه ابتدائی برای طهران کافی نمی‌دانم اقلاً پنجاه مدرسه ابتدائی باید در تهران دائر شود ولی فعلاً بنده تقاضائی که در این جا می‌کنم این است که چهار مدرسه دیگر اضافه کنیم یعنی ۹ مدرسه باشد چون ما نمی‌توانیم آن طوری که لازمه که نشر معارف است و در ولایات و ایالات بدهم مگر به این ترتیبی که عرض می‌کنم و الا برای این که سایر ایالات و ولایات هم یک امیدواری پیدا بکنند و بدانند که ما همه قسم در ترقیات آن‌ها حاضریم و برای این که مرکزیت بدهیم به قوای دولت که مشکل این جا به نظر بنده می‌رسد یکی آن که در ولایاتی که مدارس هست مثل بوشهر که فعلاً مدرسه هست و در آذربایجان هم هست خراسان هم هست در اصفهان و کرمان هم هست همان مدارس را دولت در تحت نظر بگیرد و از روی همین پروگرامی‌که برای مدارس ابتدائی نوشته می‌شود رفتار کنند و اهالی هم معاونت خواهند کرد عقیده بنده این است که این ترتیب خیلی اسباب دل گرمی‌آن‌ها خواهد شد و مدارس آن‌ها را شکل همین مدارس ابتدائی درآورند اگر این کار زحمت دارد اقلاً چهار مدرسه برای چهار ایالت که یکی آذربایجان و یکی خراسان و یکی شیراز و یکی کرمان است تأسیس بکنند که چهار مدرسه ابتدائی هم در این چهار نقطه مفتوح شود البته معلوم است دولت اگر بخواهد معاونتی بکند می‌تواند به جهت این که بدیهی است آن‌ها که تربیت می‌شوند می‌آیند در ادارات دولت برای خدمت و برای آن که ما امیدواری بدهیم به تمام امیدواری‌هائی که در تمام نقاط ایران هستند این مدارس را تقسیم بدهیم و از این نقطه تهران تجاوز کنیم و لفظ ایران جایش بگذاریم که می‌خواهیم ترقی کنیم پنج مدرسه ابتدائی برای تهران چیزی نیست اقلاً باید پنجاه مدرسه ابتدائیه در طهران باشد همین مدارس اثاثیه هم به همین مقدار لازم خواهد شد حالا ما حد قلیلی بگیریم برای طهران اقلاً برای ولایات هم آن حد قلیل را در نظر بگیریم و اگر چه یک تحمیلی بر بودجه می‌شود لکن منفعتش بیشتر از آن مصارف بی فایده است که در سایر ادارات می‌کنیم و آن وجهی که از چیزهای بی فایده مصرف می‌شود صرف این مدارس می‌شود و این چهار مدرسه ابتدائیه را در چهار ایالت افتتاح بکنیم انـشاء‌الله در سال آتیه هم شاید بتوانیم در سایر ولایات در مرکز حکومت نشین آن‌ها یک مدرسه ابتدائی باز بکنیم و برای ایرانی‌ها غیر از این چاره نیست و بنده هم همین طور پیشنهاد می‌کنم.
افتخارالواعظین- بنده هیچ نفهمیدم که غرض مخالفت ما تأسیس مدارس است در تهران یا موافقت بودنش در سایر ایالات و ولایات معلوم است این منتهی آرزوی نمایندگان است که در تمام ایالات و ولایات بلکه در تمام قصبات و جاهائی هم که گنجایش دارد و آن جا هم مدرسه ابتدائی باشد و از روی یک پروگرام و از روی یک ترتیب صحیحی تدریس بشود و در تحت نظر وزارت معارف باشد که اسباب تشویق متعلمین بشود ولی آرزوی بودن در ایالات و ولایات منافی است نیست که امشب ما رأی بدهیم که دولت پنج باب مدرسه ابتدائی در طهران و در تحت نظر خودش در بیاورد و محل توجه مخصوص خودش قرار بدهد و از این جا کم کم شروع کنند تا برسد به ولایات و ایالات بین این‌ها هیچ منافاتی نیست کاش تمام پول‌هائی که از ما می‌خواستند از این قبیل پول‌ها بوده که واقعاً بیست هزار تومان بلکه صد هزار تومان در راه تحصیل ابناء وطن کم است ولی چیزی که هست باید دید که این همه مدارسی که تا حل داشته اگر دولت بگوید در تحت نظر من نبوده است بنده قبول نمی‌کنم و بلکه عرض می‌کنم که بیشترش هم در تحت نظر او بوده است آن شکل که باید برای مملکت نتیجه داشته باشد نداشته است بنده موافقم با این که این پول باید داده شود ولی شرط این که وزیر معارف اطمینان بدهد که بعد از این یک نقشه خواهد کشید که تحصیلات از روی یک ترتیب معین و از روی یک نقشه صحیحی باشد که اسباب ترقی و تکامل ملت و ابناء وطن بشود والا دادن پول و فایده بردن گویا چندان لزومی نداشته باشد پس بنده عرض می‌کنم که این پول را بنده وقتی که تصویب می‌کنم معارف بگویند که خیالاتشان در راه پیشرفت معارف چیست و این پنج مدرسه ابتدائی را به چه شکل اداره خواهند کرد و به چه شکل می‌توانند به ما اطمینان بدهند که این پولی که داده می‌شود به این مدارس لااقل بعد از چهار سال شاگردی بیرون بیاید که بتواند داخل مدارس متوسطه بشود.
رئیس- شما گفتید موافق هستم و از نطق‌تان معلوم می‌شود که مخالف بودید.
معاون وزارت معارف- همین طور که مذاکره شد این پنج مدرسه برای طهران است و گویا مخالفی با این که عجالتاً پنج مدرسه ابتدائی در طهران دائر بشود نیست اما این که این مدارس چه خواهد شد و از برای چه تأسیس خواهد شد برای این است که چون تحصیلات یک قدری نواقصی دارد به توسط این مدارس که به ترتیب صحیح رسمی‌می‌خواهیم دائر بکنیم رفع بشود مدارسی که امروز هست بکلی بی نتیجه و بی فایده بوده است به جهت این که در سه مدرسه است که یک معاونتی از دولت می‌شده است اگر چه نمی‌توان گفت که ترقیات آن مدارس در تحصیلاتشان خیلی عالی است ولی با لنسبه به این‌اندازه با این پول‌هائی که ممکن بوده است خوب پیشرفته است و این کمک دولت یک چیز کافی نیست خیلی مبلغ جزئی است که واقعاً نمی‌شود گفت که فایده به حال این مدارس دارد و حالا می‌خواهیم از روی یک پروگرام صحیحی مرتب نمائیم چون تا به حال به طور منظم و مرتب نبوده است این است که در صدد هستیم یک تحصیلات کاملتری بشود که کم کم مدارس متوسطه و عالیه را و به این جهت وزارت معارف صلاح می‌داند همان طور که پیشنهاد کرده است مجبوراً باید چند مدرسه ابتدائی تأسیس کرد که اصل اصول تدریس یک اساسی پیدا کند و وقتی که تعیین معلمین و قبول معلمین و سایر شرایط آن‌ها کرده است البته امیدواریم نتیجه که همه نمایندگان آرزو دارند موفق بشویم و آن نتیجه را که می‌خواهیم ببریم و اگر پولی هم دولت می‌دهد البته به این شکل مؤثرتر و بهتر است تا این که به شکل مقاطعه بدهد به جهت این که آن پولی که دولت به بعضی مدارس می‌دهد اولا آن پول کافی نیست و به واسطه آن هم دچار بعضی اشکالات خواهد شد و همیشه یک نوع اختلافاتی و یک ترتیباتی واقع می‌شود که نه دولت یک انتفاعی برده و نه برای این مدارس ترتیبی حاصل شده پولی به این ترتیب که دولت پنج مدرسه ابتدائی داشته باشد و ترتیب این‌ها را ترتیبی که خودش در نظر دارد تشکیل بدهد گمان می‌کنم که این مدارس هم منظم بشود و اسباب ترقی مدارس دیگر هم خواهد شد سایر مدارس هم از آن‌ها تأسیسی بکنند که راه تأسیس مدارس متوسطه عالیه برای ما سهل بشود.
رئیس- آقایان مذاکرات را در کلیات کافی می‌دانند (گفتند کافی است).
رئیس- مذاکره در کلیات کافی است رأی می‌گیریم که داخل در شور مواد بشویم آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- به اکثریت تصویب شد ماده اول را بخوانید (ماده اول به عبارت ذیل قرائت شد)
ماده اول- پنج مدرسه ابتدائی در طهران برای پسران تأسیس می‌شود که هر یک دارای مشکلاتی باشد و به مخارج هر یک در ماه دویست و پنجاه تومان بود که تمام آن را دولت می‌پردازد.
بهجت- در این مسئله جد دارم که توجه آقایان را جلب نمایم به عرایض خودم شصت سال است شروع شده است به تأسیس معارف در ایران و تمام توجهی که شده است در طهران بوده است و به هیچ وجه در نقاط دیگر توجهی نشده چون سعی ما تمام از جهت این که ابناء وطن خودمان را تربیت کنیم و دولت هیچ توجهی و عطف نظری به جای دیگر ننمود و آن چه وقایع و حوادثی که روی داده است تا کنون از عدم توجه دولت بوده است به ولایات و ایالات و گویا ولایات و ایالات را جزء دولت ایران ندانسته‌اند و آن‌ها را وحشی تصور کرده‌اند و هر چه حوادث که در بعضی ولایات و ایالات‌وری نموده از جهت بی توجهی دولت بوده است به آن نقاط که آن‌ها را به هیچ وحه توجه نکرده‌اند آیا در ولایات ما تقاضا کردیم که دارالفنون باشد بنده که این تقاضا را نکردم دارالفنون در طهران تأسیس شده است مدرسه نظامی‌هست مدرسه سیاسی هست همه قسم مدارس در طهران تأسیس شده است بنده که این عرض را می‌کنم برای این است که در این موقع که مدارس ابتدائی شروع می‌شود جلب کنم نظر آقایان نمایندگان را که یک عطف نظری به ولایات بنمایند و بدانند که آن‌ها هم شریکند در نشر معارف برای این که یک مرکزیت بدهیم پنج مدرسه در طهران تأسیس می‌کنیم ۴ مدرسه هم در ۴ مراکز ایالت تأسیس شود برای آن که امیدوار باشند و برای این که اهالی شهری مجبور نشوند اولادشان را برای تحصیل ابتدائی به خارجه بفرستند در مراکز ۴ ایالت چهار مدرسه مفتوح بشود اگر یک مدرسه ابتدائی در شیراز تأسیس شود اهالی و حوالی آن جا می‌توانند اطفال خودشان را در آن مدرسه بفرستند اهالی بوشهر می‌توانند اطفال خودشان را به آن جا بفرستند اهالی عربستان هم می‌توانند بفرستند به شیراز از اهالی اصفهان اطفال خودشان به شیراز یا طهران که نزدیک تر است می‌فرستند مثلاً از زنجان خیلی خوب ممکن است که اگر یک مدرسه ابتدائی در تبریز باشد اطفالشان را بفرستند به تبریز تحصیل کنند و بنده عرض می‌کنم اگر ۴ مدرسه ابتدائی در چهار مرکز ایالتمان تأسیس شود مخارج هم چندان ندارد و هیچ سختی هم نیست اگر این ۴ مدرسه تأسیس شود برای آتیه ما خیلی خوب خواهد شد و اسباب جلب قلوب عامه خواهد شد و گمان این است که در سال آتیه ما بتوانیم در تمام مراکز ولایتمان مدارس ابتدائی ایجاد کنیم به این جهت بنده پیشنهاد کردم و حالا تقدیم می‌کنم.
رئیس- از نماینده محترم خواهش می‌کنم که بعضی از الفاظ را ملتفت باشند در بین نطق خود استعمال نکنند که ذکر آن‌ها در مجلس صحیح نیست.
معاون وزارت معارف- مسلم است که دولت یا وزارت معارف ابداً امتناعی از این که در تمام مملکت همه قسم مدارس تأسیس شود ندارد و لکن یک مسئله هست که آقایان محترم خودشان تصدیق می‌کنند که از برای تأسیس مدارس یک محلی لازم دارد البته فکر یک عایداتی و یک محلی باید کرد و این است که وزارت معارف فعلاً در طهران پنج مدرسه تأسیس می‌کند برای این است که ابتداء از مرکز شروع می‌شود والا معلوم است همه قسم کار در مرکز اسبابش فراهم‌تر است و همه قسم اقدام در آن می‌شود کرد ثانیاً یک مدارس هست در این جا به عنوان مدارس متوسطه و عالیه چون برای این مدارس تحصیلات ابتدائی کاملی نمی‌شود این است که برای تحصیلات مقدماتی ابتدائی این مدارس تأسیس می‌شود و بنده تصور می‌کنم فراهم آوردن این اسباب در طهران بیشتر ممکن است اگر بخواهیم یک مرتبه ۲۰ مدرسه در اطراف تأسیس بکنیم از حیث معلم و از حیث چیزهای دیگر تأسیس مشکل است این پنج مدرسه که تأسیس می‌شود از برای این جا لازم است این جا باید فراهم کرد و اگر پنج مدرسه یا ده مدرسه دیگر بخواهیم در جای دیگر تأسیس بکنیم شاید به آن‌اندازه زحمتی که در این جا بکشیم آیا به آن نتیجه که بخواهیم برسیم ولی همین قدر که در مرکز اسباب این کار معین شد و معلمین تهیه شدند البته باید در تمام مملکت مدرسه تأسیس شود و دولت فرقی میان مرکز و ولایات نمی‌گذارد و تمام دو دولت یک سان است ولی جهتش همان نبودن اسباب است و از مرکز شروع این کار را مناسب تر دید ولی مسئله دیگری که باید ملاحظه کرد این است که اصلاً مدارس ابتدائی یک مدارس نیست که به خرج دولت دائر شود مدارس ابتدائی در همه جا به خرج خود ایالات و ولایات تأسیس شود یعنی از عایدات خود محل یک مبلغی کمک می‌دهند و آن مدارس ابتدائی در هر جا مردم خودشان تأسیس نمایند و الا دولت اگر بخواهد مدارس ابتدائی مجانی در مملکت تأسیس کند به کلی از برای او غیر ممکن است و شاید صحیح هم نیست ولی برای طهران عجالتاً پنج مدرسه را بتواند مخارجش را بکند برای این که تهیه ترتیبات مدارس متوسطه را می‌دهند که با وجود این اگر آقایان رأی بدهند که در چند ایالت و ولایات مدرسه ابتدائی تشکیل بدهند و مصارف او را مجلس قبول می‌کند دولت و وزارت معارف هیچ امتناعی ندارد از این که قبول بکند ولی نقداً موازین که در دست دولت و وزارت معارف نبود بیش از ۵ مدرسه عجالتاً نه تحملش را برای دولت تصور کرد و نه اسبابش را فراهم دیده است و گمان می‌کنم که موازین ۵ مدرسه که تأسیس می‌شود ممکن است که در دو سال دیگر توضیح بشود که امثال این مدارس را با یک وسایل سهل تری در سایر نقاط دایر کرد.
حاج وکیل‌الرعایا- بنده چون عرضم مختصر است از همین جا عرض می‌کنم چون بناتاً محکم نباشد دوامی‌برای او نیست گمان می‌کنم تا وقتی که مدارس شبانه روزی نباشد در مملکت ما نمی‌توانیم آن نتیجه عالی را در نظر بگیریم که مقصود تمام معتمدینی است و هیچ نمی‌توانند تصدیق کنند تا اطفال چهار پنج ساله در مدارس تحصیل بکنند و به همان عادات سابق آن نتیجه مطلوبه به دست بیاید و گمان می‌کنم که دولت تازه بخواهد شروع بکند که اسباب سعادت مملکت را فراهم بکند و آن هم از راه معارف است که به مردم بفهماند که همه چیزتان را خودتان باید تهیه کنید و او از همین راه مدرسه ابتدائی است و اگر غیر از شبانه روزی باشد گمان نمی‌کنم نتیجه نیکی باشد ممکن است برای نمونه عرض کنم که دیگر یک مدرسه شبانه روزی هم باشد تأسیس شود تا جای صحیحی بگذاریم و مدارس شبانه روزی معین بکنیم و مردم ببینند که چه فوایدی از آن جا بیرون می‌آید آرزوی بنده این است که مدارس شبانه‌روزی تأسیس بشود.
رئیس- این اظهار شما جایش این جا نبود چون در این لایحه چیزی در این خصوص نداشته است ممکن بود اگر مقصودمان این است باید اصلاحی یا یک ماده به طور ماده الحاقیه پیشنهاد بکند مذاکره در این ماده کافی است (گفتند کافی است).
حاج سیدابراهیم- نظر این مطلب که اختصاص بعضی امور مرکز باشد که سه مرتبه واقع شده است و نمایندگان اشکال می‌کنند که چرا دولت نظری به ایالات و ولایات نمی‌کند معاون وزارت معارف آخرش گفتند که ممکن است بعد در ولایات هم تأسیس شود ولی معلوم نشد که برای شور دویم برای ایالات پیشنهاد می‌کنند یا خیر اما بعضی اشکالات و بیانات فرمودند که بنده جواب بدهم یکی آن که گفتند که محلی باید پیدا شود برای تأسیس مدارس ولایات و ایالات بدیهی است چهار مدرسه که ما تأسیس بکنیم تفاوتش نهایت دوازده هزار تومان است و الان در خود این ایالات مدارس هست که اگر دولت بخواهد همان‌ها را مرتباً تأسیس و تصحیح کنند مخارج آن بیش از شش هفت هزار تومان نخواهد بود و یک مملکت ایرانی اگر شش هفت هزار تومان بر بودجه معارفش اضافه شود هیچ تحمیل نخواهد بود به جهت این که برای بعضی خرج‌ها که هیچ فایده ندارد خرج‌ها می‌کنند یعنی خرج‌ها که به کلی ملت مفت و بی‌جا از میان می‌رود و هیچ فایده هم عاید دولت نمی‌شود چه ضرر دارد برای معارف خرج جزئی هم بشود البته ترقی ملت ترقی دولت است و فایده دیگر هم از این که دولت مدرسه را تأسیس بکند این است که سایر لزوم مدارس متعدده که تأسیس می‌کنند به همان ترتیب مدارس دولتی و تأسیس مدرسه و تادیب اطفال را از دولت اقتباس می‌کنند و هم به مواظبت دولت و بودن مدرسه دولتی مستظهرند و یکی دیگر این که می‌گویند اسباب او را نداریم ما که نگفتیم دارالفنون برای ایالات تأسیس شود مدارس ابتدائی عرض کردم و برای مدارس ابتدائی هم معلمین بسیار هستند همه قسم هم اسبابش هم فراهم است غیر از معلم و کتاب ابتدائی دیگر اسبابی ندارد و اگر اسباب مادی از قبیل میز و صندلی باشد گویا در ایالات هم ممکن باشد پس می‌خواهم عرض کنم که ما باید اغفال کنیم خودمان را و آتیه و عده وزارت معارف از خیال ترقی ولایات بیرون رویم بنده می‌بینم که تمام نمایندگان از فرط میلی که به معارف دارند وقتی که پیشنهاد می‌شود در این باب میل دارند که آن را توسعه بدهند اما همین که پیشنهاد مختصری در باب معارف از مجلس گذشت دیگر آن میل و اشتیاق خاموش می‌شود و وزارت معارف هم دیگر هیچ اقدام هم نخواهد کرد این که ما عقب می‌کنیم که نه مدرسه باشد غرض این است که اگر آن چهار مدرسه را جزو این مدارس بکنیم هم مدارس در مرکز تأسیس می‌شود و هم در ایالات ولی اگر بنا باشد پنج مدرسه دیگر بیشتر از این را تأسیس نخواهند کرد و عقب این مطلب نخواهند رفت لهذا بنده مخالف هستم با این که پنج مدرسه برای مرکز یعنی طهران رأی بدهیم و پیشنهاد می‌کنم که وزارت معارف در شور ثانی اگر همراه باشند چهار مدرسه هم برای ایالات پیشنهاد کنند که ۹ مدرسه بشود و یقین دارم که تفاوت خرجش بیش از شش هفت هزار نخواهد بود و این اسباب این می‌شود که در تمام ولایات مدرسه تأسیس بکنند و یاد بگیرند از دولت برای این پنج شش هزار تومان غصه نباید خورد که خواهد رسید و معاون وزارت معارف در آخر کلامشان اشعار به تسلیم بود اگر قبول دارند که بفرمایند و الا جواب ایرادات را بفرمایند.
معززالملک- بنده تصور می‌کنم تأسیس چهار مدرسه در ایالات مانع نمی‌شود از این که پنج مدرسه در مرکز تأسیس بشود منافات ندارد با این لایحه که وزارت معارف پیشنهاد کرده است برای این که غرض از این پیشنهاد تأسیس پنج مدرسه برای مرکز است و آقایانی که مخالفت می‌فرمایند هیچ نمی‌گویند که این پنج مدرسه خوب است ولی چهار مدرسه هم اضافه بکنند برای مرکز ایالات این‌ها مربوط به هم نیست وزارت معارف بر حسب پولی که ممکن است بر بودجه خودش تحمیل بکند برآورد کرده است می‌گویند خوب است پنج مدرسه عجالتاً در طهران تأسیس بشود حق ما هم هست که اگر این را قبول داریم تصویب می‌کنیم و بگذرانیم بعد حقیقتاً اگر خیلی میل داریم که چهار مدرسه هم در ولایات داشته باشیم مخالفتی با این لایحه ندارد باید برویم یاد آوری بکنیم به وزارت معارف که یک محل دیگری پیدا کند و پیشنهاد نماید که چهار مدرسه دیگر هم در ولایات تأسیس بشود علی ای حال این مطلب عنوان مخالفت با این لایحه نمی‌شود و نمی‌شود گفت که این ایحه بماند تا یک لایحه دیگری برای چهار مدرسه دیگر در ولایات بیاید خیلی خوب هر دو باشد منتهی این است که این مال طهران است که فعلاً تصویب می‌شود یک وقت دیگر هم برای ایالات و ولایات پیشنهاد و مذاکره می‌شود.
رئیس- مذاکرات در مادۀ اول کافی نیست (گفتند کافی است)
پیشنهاد آقای بهجت قرائت می‌شود.
(به عبارت ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم مادۀ اول همین طور نوشته شود (۱) نه مدرسه ابتدائی در ایران تأسیس می‌شود پنج مدرسه برای طهران و چهار مدرسه دیگر برای مراکز ایالات تبریز- مشهد- کرمان و شیراز الی آخر.
رئیس- فرستاده می‌شود به کمیسیون مادۀ دویم راپورت کمیسیون معارف خوانده می‌شود.
(به عبارت ذیل قرائت شد)
(۲) در کلیه کلاس‌های مدارس ابتدائی دولتی پسران نظر به حال فقراء نصف از شاگردان مجانی و نصف دیگر با اجرت مختصری که در مادۀ سیم مذکور است قبول می‌شوند.
رئیس- مادۀ دویم راپورت کمیسیون بودجه خوانده می‌شود.
(به عبارت ذیل قرائت شد)
(۲) در کلیه کلاس‌های مدارس ابتدائی دولتی پسران نظر به حال فقراء نصف از شاگردان مجانی خواهد بود.
افتخار الواعظین- بنده مخالفم با این عبارتی که وزارت معارف لفظ اروپائی استعمال می‌کند و کلاس می‌نویسد در این مدارس باید با الفاظ فارسی همه‌اش وضع بشود و لغت فارسی استعمال بشود وزارت معارف لغت فارسی استعمال نکرده و کلمه اجنبی را استعمال کرده است خوب است بنویسد در کلیه درجات ابتدائی و کلاس‌ها حذف شود.
رئیس- وقتی هم که مخالفت می‌کنید این طور مخالفت می‌کنید (مادۀ سیم خوانده شد)
(۳) اجرتی که از شاگردان مدارس ابتدائی دولتی گرفته می‌شود از این قرار است در کلاس اول و دویم سالیانه شش تومان- کلاس سوم و چهارم نه تومان کلاس پنجم و ششم دوازده تومان و این جمله به سه قسط قبلاً گرفته می‌شود.
حاج سیدابراهیم- بنده صحیح نمی‌دانم که ما در این جا تعیین اجرت شاگردان را کنیم و بگوئیم که متعلمین اجرتی که باید بدهند به سه قسط قبلاً بدهند. بسا باشد که همه آن‌ها نمی‌توانند بدهند یا بعضی نمی‌توانند بلکه به قسم دیگر و تقسیط دیگری بتوانند بدهند خیلی‌ها نمی‌توانند از این جهت این را خوب است به اختیار وزارت معارف واگذار بکنیم برای این که شاید بعضی قادر بر اداء این ترتیب باشد یعنی متمکن از دادن هستند و بعضی نمی‌توانند که ماه به ماه هم بدهند پس خوب است واگذار به نظر وزارت معارف بشود که در وقت عمل تمکن ادای اولیاء اطفال را ملاحظه کنند.
رئیس- دیگر مخالفی هست (گفته شد خیر) مادۀ چهارم قرائت می‌شود.
(۴) عده شاگردان هر کلاسی متجاوز از سی نفر نخواهد بود.
هشترودی- این عبارت هم چو می‌فهماند که عده شاگردان هر کلاسی از سی نفر زیادتر نخواهد بود ولی شاید ده نفر باشد پنج نفر باشد یا سه و دو نفر و بنده این را قبول ندارم باید در طرف اقل هم محدود باشد.
معاون وزارت معارف- تجدیداً اکثرش را در کلاس می‌شود کرد لیکن طرف اقلیت را نمی‌توان تعیین کرد برای این که وقتی که محصل قابل کلاس حاضر نباشد که نمی‌شود اشخاص غیر قابل را داخل کرد.
(مادۀ پنجم به مضمون ذیل قرائت شد)
(۵)- عایدات مدارس مزبوره ابتدائیه در صندوق مخصوص مدارس ابتدائیه جمع می‌شود و به تصویب شورای معارف به مصرف تکمیل و توسعه مدارس ابتدائیه می‌رسد.
رئیس- مادۀ (۵) راپورت کمیسیون بودجه (به عبارت ذیل قرائت شد)
مادۀ (۵)- عایدات مدارس مزبوره ابتدائیه باید کلیه به وزارت مالیه عاید شود.
رئیس- آقای حاج سید ابراهیم مخالفند.
حاج سیدابراهیم- بنده موافقم با همان راپورت کمیسیون بودجه و می‌خواهم عرض کنم که عایدات باید به وزارت مالیه داده شود.
رئیس- دیگر مخالفی نیست مادۀ ششم خوانده می‌شود (به عبارت ذیل قرائت شد)
مادۀ (۶)- وزارت معارف به جهت توجه مخصوصی که عجالتاً به مدارس دوشیزگان باید بنماید سالیانه مبلغ چهار هزار تومان اعتبار طلب می‌کند که با نظارت و مشاوره شورای معارف به مصرف برساند.
معاون وزارت معارف- در این قسمت بنا شد عجالتاً تأملی بشود تا بعد پیشنهاد بشود.
رئیس- وزارت معارف این قسمت را مسترد می‌دارد.
معاون- بله قسمتی را که راجع به مدارس انات است مسترد می‌کنم.
رئیس- شور اول این لایحه تمام شد- راپورت کمیسیون بودجه راجع به حاج آقای خوئی خوانده می‌شود.
(به مضمون ذیل خوانده شد)
- لایحه وزارت مالیه در خصوص حاج میر آقای خوئی در کمیسیون بودجه مطرح گردید وزارت مالیه اظهار داشته‌اند که حاج میرآقا از تجار محترم آذربایجان است در دوره انقلاب آن جا همه نوع خدمات و زحمات متحمل شده و طوری است که حالیه متکفل بیست نفر عیال و اولاد است و فعلاً قوت لایموت ندارد و نظر به خدمات مشارالیه پیشنهادی نموده بودند مبلغ سی تومان ماهیانه در باره معزی الیه برقرار شود پس از مذاکرات لازمه مطابق مادۀ ذیل رأی داده شد.
مادۀ- مبلغ بیست تومان ماهیانه مادام الحیوه درباره حاج میرآقای خوئی برقرار می‌شود.
محمد‌هاشم میرزا- مکرر تجربه شده است که این‌ها بلاتکلیف می‌مانند و علتش عدم توضیح است پس خوب است مخبر توضیح بدهند که آقایان کاملاً مسبوق بشوند و در موقع رأی گرفتن بلاتکلیف نماند.
رئیس- بیش از این که در این لایحه نوشته شده است چه بگویند رأی می‌گیریم به این مادۀ واحده آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد و آقایانی که تصویب نمی‌کنند ورقه آبی خواهند داد اخذ(اوراق رأی اخذ و آقای میرزا رضاخان آن‌ها را به عده (۳۶) ورقه سفید احصاء نمود).
رئیس- به اکثریت (۳۶) رأی از ۶۸ نفر نمایندگان حاضر تصویب شد.
راپورت کمیسیون بودجه راجع به نیابت سیم سفارت کبرای اسلامبول قرائت می‌شود(به عبارت ذیل قرائت شد)
- لایحه وزارت امور خارجه راجع به حقوق نیابت سوم سفارت کبرای اسلامبول مطرح گردید وزارت امور خارجه تقاضا نموده بودند مقرری این خدمت به طور استثناء از بودجه وزارت خارجه از مجلس گذشته و نائب سوم به طور فوریت به طرف اسلامبول حرکت کنند.
پس از مذاکرات لازمه چون وجود نیابت سوم در اسلامبول لازم است کمیسیون بودجه به اکثریت تصویب می‌نماید مبلغ نود تومان ماهیانه حقوق و تفاوت خرج نیابت سوم سفارت کبرای اسلامبول اعتبار به وزارت خارجه داده شود.
مادۀ- مبلغ نود تومان که پنجاه تومان مقرری و چهل تومان مخارج شام و نهار نیابت سوم سفارت کبرای اسلامبول است ماهیانه اعتبار به وزارت امور خارجه داده می‌شود این اعتبار از بودجه کل وزارت امور خارجه برگشت خواهد کرد.
رئیس- خاطر آقایان مسبوق است که یک مرتبه این لایحه آمد این جا و بلاتکلیف ماند لکن چون از طرف وزارت امور خارجه نوشته‌اند و خواسته‌اند که رد یا قبول این مطلب معلوم بشود این است که مجدداً جزو دستور شد که تکلیف معین شود مخالفتی نیست (اظهاری نشد) یک مرتبه دیگر خوانده می‌شود.
(مادۀ واحده مجدد قرائت شد)
رئیس- آقایانی که مادۀ واحده را تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد (اوراق رأی اخذ و آقای حاج میرزا رضا خان بدین قرار احصاء نمود ورقه سفید (۲۸) ورقه بلا اسم (۳)
رئیس- بلاتکلیف ماند.
ارباب کیخسرو- به موجب نظامنامه داخلی که یک مادۀ دارد که آقایان باید ورقه آبی بیندازند و یا سفید و ابداً این مادۀ نظامنامه اجرا نشده است که به منظور ورقه سفید بلااسم می‌دهند و هیچ معلوم نیست که آبی است یا سفید.
رئیس- تفاوت نمی‌کند حق دارند که رأی ندهند به هر طوری که می‌خواهند بدهند بدهند چیز دیگری در دستور نداریم اگر مخالفتی نباشد جلسه را ختم می‌کنیم و برای جلسه آتیه هم چیزی نداریم جز دو قانون یکی قانون شرکت‌ها و یکی قانون پستی آن‌ها هم هنوز ناتمام است و از کمیسیون بر نگشته است فقط چیزی که می‌توانیم جزء دستور بگذاریم دو فقره راپورت کمیسیون بودجه است که راجع به خرج است چون چیز دیگری نداریم مجبور هستیم که همین دو فقره را جزء دستور بکنیم یکی راجع به مترجم نظام و دیگری راجع به ورثه مرحوم آقا سید ریحان الله.
آقا میرزا ابراهیم خان- بنده با این دستور یعنی با تشکیل این مجلس با این دستور مخالفم بنده این هئیت را هیئت میدانم نه این که برای تصویب و قطع حقوق بنشینند و برخیزند ما لوایح قانونی داریم که در کمیسیون‌ها مانده است باید تقاضا کنیم از کمیسیون‌های محترم که در این چند روزه در این اوقاتی که ایام متبرکه نیست بنشینند و لوایحی را که دارند بگذرانند و راپورت بدهند که جزء دستور شود بلکه انشاء‌الله مجلس از بیست و چهارم آن طوری که وضع شده است مشغول کار شده باشد و نباید که مجلس ما مجلس قطع و فصل و حذف و تصویب پنج تومان و ده تومان حقوق باشد.
ناصرالاسلام- راپورت کمیسیون بودجه راجع به فتح الله خان مجاهد در چند جلسه قبل جزو دستور شده بود و بلاتکلیف ماند و این که آقایان نمایندگان می‌فرمایند که وظیفه مان قانون گذاری است این محل انکار نیست اما منافات ندارد با پیشنهادهائی که از طرف وزراء راجع به یک اشخاص می‌شود که در راه آزادی زحمات کشیده‌اند و جان داده‌اند ضرری ندارد که جزء دستور بشود این هیچ منافاتی ندارد که مجلس هم به وظیفه خودش عمل بکند و قانون بگذارد و این راپورت راجع به فتح الله خان مجاهد چند دفعه جزء دستور بوده است و بلاتکلیف مانده است بنده خبر دارم که در همین طهران فداکاری کرد و شهید شد و یک برادری دارد که تحصیل می‌کند و معاش او کفاف نمی‌دهد برای تحصیل او و اگر جزء دستور بشود و تصویب بشود خیلی به موقع است و یکی هم راجع به ورثه مرحوم وکیل التجار است نه این که نقطه نظر من این است که مرحوم وکیل التجار یک وکیلی بوده است که به وظایف وکالت خودش بالثمار رفتار کرده است از این راه نیست بلکه اولادی دارد که تحصیل مقدماتیش را صحیحاً کرده است امروز کشلی است که اگر مدد معاش به او نرسد به واسطه نداشتن معاش دو نیست که نتواند تحصیل بکند چون می‌بینیم که آقایان نمایندگان به جهت معارف و ترتیب تحصیل خیلی تشویق بکنند و هر لایحه که می‌آید به مجلس بدون چون و چرا تصویب می‌کنند اگر می‌کنند او را هم یعنی راپورت کمیسیون بودجه را هم جزء دستور بگذارند که تکلیفش معلوم شود.
رئیس- راپورت کمیسیون بودجه فعلاً قریب ۱۵ عدد است اگر بنا شود که هر کدام از آقایان بخواهند که یکی از آن‌ها را جزء دستور بگذاریم باید تمام مجلس را صرف راپورت کمیسیون بودجه باشد لکن این را هم باید عرض بکنم که مجلس شورای ملی یک مملکتی وقتش را صرف این نمی‌کند که برای یکی پنج تومان تصویب یا حذف بکند یک قانون مهمی‌را بگذاریم آن وقت در آخر جلسه هم یک پنج تومانی برقرار کنیم گویا مذاکره دراین باب کافی باشد (گفتند کافی است) آقای دکتر حاج رضا خان هم از کمیسیون انتخابات استعفاء داده‌اند در جلسه آتیه که شب یک‌شنبه خواهد بود یک نفر به جای ایشان انتخاب خواهد شد.
(مجلس چهار ساعت و ربع از شب گذشته ختم شد).