مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ دی (جدی) ۱۳۰۱ نشست ۲۰۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
جلسه ۲۰۲
صورت مشروح مجلس یوم شنبه پانزدهم برج جدی ۱۳۰۱ برابر هیجدهم جمادی‌الاولی ۱۳۴۱
مجلس دو ساعت قبل از ظهر به ریاست آقای مدرس نایب رئیس تشکیل گردید
(صورت مشروح یوم پنجشنبه سیزدهم را آقای امیرناصر قرائت نمودند)
نایب رئیس- در صورت مجلس فرمایشی نیست؟
(اظهاری نشد)
نایب رئیس- صورت مجلس تصویب شد.
محمد هاشم میرزا- بنده در صورت مجلس عرض داشتم.
نایب رئیس- می‌خواستید قبلاً بفرمائید.
محمد هاشم میرزا- بسیار خوب چندان مهم نبود.
نایب رئیس- اگر آقایان تصویب می‌فرمایند چون مدت شعبات منقضی شده است اول شعب انتخاب بشود بعد شروع به مذاکره مطالبی که در دستور است بشود.
محمد هاشم میرزا- این بدیهی است و لازم به اجازه نیست یک مطلبی است که نظامنامه پیش بینی کرده و در موقعش هم باید انتخاب بشود.
نایب رئیس- عده حاضر مرکز هشتاد و هشت نفرند لهذا بدواً برای هر شعبه چهارده نفر انتخاب می‌شود و بعد به چهار شعبه اول هر کدام یک نفر افزوده خواهد شد.
(اقایان امیر ناصر و مستشارالسلطنه شروع به استقراع نموده و شعب ششگانه به ترتیب ذیل به حکم قرعه معین شدند)
شعبه اول- آقای سردار مفخم- آقای حاج شیخ اسدالله- آقای سدیدالملک- آقای رکن‌الملک- آقای میرزا ابراهیم خان ملک آرائی- آقای احتشام‌الدوله- آقای سردار فاخر- آقای حاج مخبرالسلطنه- آقای شیخ محمد حسن گروسی- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی- آقای محمد ولی میرزا- آقای سپهدار اعظم- آقای سلطان‌العلماء- آقای محقق‌العلماء
شعبه ۲- آقایان بیان‌الملک- امین‌الشریعه- آقا سید فاضل- آقا سید یعقوب- پور رضا- عدل‌السلطنه- شیخ‌العراقین زاده- حاج میرزا مرتضی- رئیس‌التجار- غضنفر خان- بیان‌الدوله- مستوفی‌الممالک- معتمدالتجار- منتصرالملک
شعبه ۳- آقایان رفعت‌الدوله- حاج میرزا اسدالله خان کردستانی- سالار معظم - داور- آقا میرزا محمد صادق طباطبائی- آقا میرزا شهاب‌الدین- آقا میرزا هاشم آشتیانی- نجات- آقا میرزا محمد دانش- آقا سید محمد تدین- لسان‌الملک- آقا میرزا سید حسن کاشانی- حاج میرزا تقی خان نائینی- مؤتمن‌الملک
شعبه ۴- آقایان مساوات- محمد هاشم میرزا- مستشارالسلطنه- میرزا سید حسین خان بلوچ- قوام‌الدوله- میرزا ابراهیم قمی- میرزا محمد حسین صدرائی- آقا شیخ ابراهیم زنجانی- مصباح دیوان- صمصام‌السلطنه- میرزا طاهر تنکابنی- آقا سید کاظم یزدی- آصف‌الممالک- دکتر لقمان
شعبه ۵- آقایان اقبال‌السلطان - آقا سید حسن مدرس- معتمدالسلطنه- فتح‌الدوله- ناظم‌الدوله- نصرت‌الدوله- سردار معظم کردستانی- ارباب کیخسرو- ملک‌الشعراء- دست غیب- امیر ناصر- حاج میرزا علی محمد دولت‌آبادی- عمادالملک- حاج سیدالمحققین
شعبه ۶- آقایان حاج میرزا عبدالوهاب- سردار معتمد- جلیل‌الملک- براءالملک- ناظم‌العلماء ملایری- آقا سید محمد تقی طباطبائی- عمیدالممالک- سلیمان میرزا- صدرالاسلام- سعادت- فیوضات- حاج امین‌التجار- سهام‌السلطان- کازرونی
مستشارالسلطنه- راجع به شعبه اول آقای حاج نصیرالسلطنه، اضافه به شعبه دوم آقای شیخ‌الاسلام ملایری- به شعبه سوم آقای نصیر دیوان- به شعبه چهارم آقای حائری‌زاده
نایب رئیس- در موقع تنفس شعبات تشکیل شده و ترتیبات داخلی خود را معین خواهند نمود.
دستور امروز
اولاً شور در لایحه امتیاز نفت شمال.
ثانیاً شور در لایحه امتیاز و معدن گِل سرخ.
ثالثاً شور در لایحه کبریت سازی آذربایجان.
آقای حائری‌زاده در دستور فرمایشی داشتید؟
حائری‌زاده- بلی فصل الحاقی عهدنامه ایران و افغانستان معطلی ندارد و شور دوم او هست استدعا دارم این مطلب بر سایر مطالب مقدم باشد.
نایب رئیس- آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- بنده در جلسه پنجشنبه استدعا کردم شهریه تقی خان اول جلسه جزو دستور باشد گویا منظور نشده است. اگر آقایان اجازه بفرمایند امروز این مطلب مطرح شده و زودتر تصویب شود.
نایب رئیس- این پیشنهادی که آقای مستشارالسلطنه کرده‌اند اگر مخالفی نیست جزء دستور شود.
حاج سیدالمحققین- آقا یک فقره نیست چهار فقره است در یک راپُرت و جزو دستور هم هست.
نایب رئیس- آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده خواستم عرض کنم یک مطلبی که روز گذشته جزو دستور شده و رأی هم داده شده است باید تعقیب شود و این مسئله که آقای مستشارالسلطنه فرمودند بعد از تنفس مطرح بشود بهتر است چون یک ربع وقت بیشتر لازم ندارد واِلا اینکه نمی‌شود هر روز یک دستوری معین کنند و فردا بهم بزنند روز پنجشنبه معین شد که مسئله نفت امروز جزو دستور باشد رأی هم داده شد و تصویب شد حالا که نمی‌شود مجدداً دستور را عوض کرد. اینطور که پیش نمی‌رود!
مستشارالسلطنه- این فرمایش آقای آقا سید یعقوب مخالف با نظامنامه داخلی است. نظامنامه به نماینده حق می‌دهد که راجع به دستور پیشنهاد بکند حالا اگر آقایان مخالفند به پیشنهاد بنده رأی ندهند.
نایب رئیس- پیشنهاد آقای مستشارالسلطنه خیلی جزئی است کسی مخالف نیست که جزو دستور گذاشته شود؟
(مخالفتی نشد)
نایب رئیس- برای محمد تقی خان فشندی مفلوج علاوه بر پنج تومان از اول حمل هذه‌السنه بیست و سه قران هم اضافه معین شده است. آقایان موافقین ورقه سفید بدهند.
آقای سهام‌السلطان (اجازه)
سهام‌السلطان- چون در این ماده بندی که شده برای هر یک از چهار قلم یک ماده علیحده نوشته شده است بهتر این است که چون هر چهار فقره جزئی است در هر کدام ماده به ماده با قیام و قعود رأی گرفته شده بعد به کلیه لایحه با ورقه اخذ رأی شود.
نایب رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- بنده اشکالی نمی‌بینم که هر چهار فقره یک دفعه مطرح شده و رأی گرفته شود چون چیز مختصری است و اگر تصویب شود این چهار نفر راحت می‌شوند رد هم بشود راحت می‌شوند و می‌روند فکر دیگری برای کارشان می‌کنند و ا ین خوب نیست که هر روز این جا معطل باشد. اگر همه در یک ماده مستقل است یک دفعه اخذ رأی شود. اگر جدا جدا است در هر کدام با قیام و قعود رأی بگیرند بعد هر چهار فقره را یک دفع با ورقه.
نایب رئیس- بسیار خوب لایحه قرائت می‌شود. (آقای امیر ناصر به شرح ذیل قرائت نمودند)
کمیسیون بودجه لوایح نمره ۶۶۹۰ برقراری حقوق درباره سیف‌المجاهدین نمره ۹۸۹۰ درباره خانم مشرف‌السلطنه نمره ۲۲۴۲۴ درباره محمدتقی خان فشندی نمره ۳۰۶۳۴ درباره آقایان علماء کردستان را تحت مطالعه و دقت در آورد ماده واحده ذیل را برای تصویب به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نماید.
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است ماهی یکصد و شش تومان و سه قران درباره اشخاص ذیل بطور شهریه پرداخت نماید.
سیف‌المجاهدین علاوه بر شش تومان شهریه از اول سنبله هذه‌السنه ۴۰ قران- محمد تقی خان فشندی مفلوج علاوه بر پنج تومان شهریه از اول حمل هذه‌السنه ۲۳ قران - خانم مشرف‌السلطنه از اول میزان هذه‌السنه صد قران- آقا عبدالله مفتی علاوه بر ماهی بیست تومان شهریه از اول برج اسد هذه‌السنه ۱۰۰ قران- آقایان حجت‌الاسلام و حجت‌العلماء هر یک در ماه بطور شهریه مایه سی تومان از اول برج اسد هذه‌السنه ۶۰۰ قران
محقق‌العلماء- بنده قابل تفکیک می دانم و تقاضا می‌کنم تفکیک بشود.
نایب رئیس- پیشنهاد کنید که تجزیه شود.
ارباب کیخسرو- تجزیه پیشنهاد نمی‌خواهد
نایب رئیس- چرا نمی‌خواهد؟ کدام را تفکیک کنیم؟
ارباب کیخسرو- مقصودم این است که پیشنهاد لازم ندارد اظهار می‌کنند تفکیک بشود باید تفکیک بشود.
نایب رئیس- ایشان اظهار فرمودند که قابل تفکیک می دانم و قابل تفکیک بودن اقسام دارد.
آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- مطابق نظامنامه داخلی این ماده دارای چند جزء است و من تقاضای تجزیه می‌کنم به این طریق که درباره سیف‌المجاهدین و محمد تقی خان فشندی و عبدالله خان مفتی و حجت‌الاسلام و حجت‌العلماء هر کدام علیحده رأی گرفته شود بعد یکدفعه رأی عمومی با ورقه بگیرند دیگر بسته به نظر آقایان است و اگر ماده واحده هم حساب کنیم باز سابقه مجلس این است که در هر کدام با قیام و قعود رأی بگیرند بعد کلیتاً با ورقه اخذ رأی نمایند.
(بعضی گفتند صحیح است)
نایب رئیس- در این مسئله که حضرت والا اظهار فرمودند مخالفی نیست که اول هر کدام را با قیام و قعود رأی بگیریم پس از آن با ورقه؟
آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- عرض می‌کنم این چهار فقره شهریه تمامش جزو دستور امروز نبود فقط گویا یک فقره اش که راجع به تقی خان فشندی مفلوج که خیلی مستحق و پریشان است جزو دستور بود و در سایر اقلامش آقایان شاید مطالعه نکرده باشند و بنده مخصوصاً درباره سه قلم دیگرش ابداً مطالعه نکردم که آیا باید بدهیم یا نباید بدهیم؟ چرا بدهیم؟ علی العمیا که نمی‌شود رأی داد ببخشید آقایان بده راجع به خودم عرض می‌کنم جسارت نشود. سایرین را نمی دانم بنابراین بنده پیشنهاد می‌کنم اگر آقایان بپذیرند درباره شخص مفلوج که بیست و سه قران است و مستحق هم هست امروز اخذ رأی شود و سایر فقراتش امروز مطرح نشود و بماند برای جلسه دیگر تا یک اطلاعاتی تحصیل کنیم و با بصیرت رأی بدهیم.
نایب رئیس- در این پیشنهاد مخالفی نیست؟
آقای سردار معظم کردستانی (اجازه)
سردار معظم کردستانی- بنده موافقم اگر لازم شد پس از یک مخالف عرایض خود را راجع به علمای کردستان عرض می‌کنم.
سهام‌السلطان- بنده عقیده دارم چون این چهار قلم چندان مهم نیست در هر کدام جداگانه با قیام و قعود رأی بگیرند پس از آن در کلیه با ورقه اخذ رأی نمایند و گمان می‌کنم آقایان هم از حال ای اشخاص مستحضر باشند. تقی خان که مفلوج است و مستحق است سیف‌المجاهدین همینطور به علمای کردستان هم که لازم است رعایت و کمک بشود بنابراین به عقیده بنده خوب است همانطور که پیشنهاد شده تصویب شود و اگر کسی در یکی از فقرات اطلاعی نداشته باشد ممکن است امتناع نماید واِلا رأی می‌دهد.
نایب رئیس- رأی می‌گیریم به این ترتیب که آقای سهام‌السلطان فرمودند.
آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
جمعی از نمایندگان- خیر آقا لازم به رأی نیست معمولاً همینطور باید باشد.
نایب رئیس- خیر رأی می‌گیریم.
آقایانی که با این ترتیب موافقند قیام نمایند.
(اغلب قیام نمودند)
نایب رئیس- تصویب شد. (جزء اول لایحه راجع به شهریه سیف‌المجاهدین به شرح ذیل قرائت شد)
سیف‌المجاهدین علاوه بر شش تومان شهریه از اول سنبله هذه‌السنه ۴۰ قران
نایب رئیس- آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
نایب رئیس- تصویب شد.
(جزء دوم به شرح ذیل قرائت شد)
محمد تقی خان فشندی مفلوج علاوه بر ۵ تومان شهریه از اول حمل هذه السنه ۲۳ قران
نایب رئیس- آقایانی که موافقند قیام فرمایند. (اغلب نمایندگان قیام نمودند)
نایب رئیس- تصویب شد. (جزء سوم به شرح ذیل قرائت شد)
خانم مشرف‌السلطنه از اول میزان هذه‌السنه ۳۰۰ قران
نایب رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
حاج شی اسدالله- آقا در موقع رأی نمی‌شود مذاکره کرد.
کازرونی- تجزیه شده است و باید مذاکره بشود. عرض می‌کنم در این قلم بنده به لفظ تنها نمی‌توانم رأی بدهم بنده از حال خانم مشرف السلطنه اطلاعی ندارم و اسم ایشان را حالا می‌شنوم جزء دستور هم نبوده است که بنده تحقیقات نمایم و متأسفانه می‌بینم مجلس یک چیزهائی را که رأی می‌دهد جزء دستور باشد فردا تغییر می‌دهد و بنده آن زمینه را که برای مذاکره آن چیزی که در دستور معین شده تهیه می‌کنم فردا بهم می‌خورد یک چیز دیگری جزء دستور می‌شود. در هر حال بنده تصور می‌کنم که پول دولت را هر روزه به بهاء این پیشنهادات دادن کار سهل و آسانی نیست منزل هر یک از ماها مملو است از پیشنهادات شهریه و مستمری و امثاله ما باید یک اصل و یک مدرکی برای این کار در نظر بگیریم نه تنها راجع به مشرف‌السلطنه بلکه به تمام. نباید به مجرد پیشنهاد رأی داد آخر دخل را هم باید بدانیم یا نه؟ بیخود که نمی‌شود شهریه و مستمری تصویب کرد. آیا به مجرد اینکه هر پیشنهاد خرجی شد باید رأی داد؟ بدون اینکه بدانیم دخل چقدر است و ببینیم آیا از عهده تأدیه آن بر می آئیم یا نه؟ و آیا موکلین ماها به این پول دادن‌ها راضی هستند و آیا این پول دادن‌ها از اختیار ما بیرون است یا نه و آیا می‌توانیم در اطراف اختیاراتی که از طرف موکلین به ما داده شده است هر لایحه خرجی را که بر مجلس پیشنهاد می‌شود رأی بدهیم و آیا این عرایض بنده قابل ذکر و فکر هست یا نه؟ آیا ما مسئول نیستیم؟ این است که بنده خودم رأی نمی‌دهم چون این شخص را بنده نمی‌شناسم و اسمش را هم درست نمی دانم که مشرف‌السلطنه است یا مشرف‌السلطنه این است که رأی نمی‌دهم.
سهام‌السلطان- راجع به این مسئله که آقای کازرونی فرمودند موقعی که بنده در کمیسیون بودجه سابق عضویت داشتم مذاکره شد که یک ترتیبی برای لوایحی که دولت پیشنهاد می‌کند در نظر گرفته شود و البته این لوایحی که پیشنهاد می‌شود یک قسمتش راجع به حقوق تقاعدی است و یک قسمت راجع به مستمری و وظایف در کمیسیون مذاکره شد که آنچه راجع به حقوق تقاعدی است از این تاریخ به بعد مطابق قانون استخدام تطبیق کنند و پیشنهاد نمایند و راجع به مستمریات هم مطابق قانون وظایف رفتار کنند. ولی بعضی اشخاص فقیر هم هستند که به یک جهاتی لازم است یک رعایتی درباره آن‌ها بشود. در این موضوع هم در کمیسیون یک مذاکراتی شد و قرار شد که یک ترتیبی هم در این خصوص داده شود. ولی چون این چند قلم همینطور که ملاحظه می فرمائید اشخاص فقیر و واجب‌الرعایه هستند عجالتاً به مجلس پیشنهاد شد تا بعد هر ترتیبی که برای این قبیل پیشنهادات در نظر گرفته می‌شود همانطور رفتار شود و راجع به مشرف‌السلطنه هم که آقای کازرونی فرمودند مشارالیها از عیالات مرحوم ناصرالدین شاه است و خیلی فقیر و پریشان است و دولت رعایت او را لازم دانست که شاید از این استیصال و پریشانی خلاص شود.
نایب رئیس- مذاکرات کافی است؟
(بعضی گفتند کافی است)
نایب رئیس- آقایانی که با شهریه این ضعیفه موافقند قیام نمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
نایب رئیس- تصویب شد.
(جزء چهارم راجع به شهریه آقا عبدالله مفتی به شرح ذیل قرائت شد)
آقا عبدالله مفتی علاوه بر ماهی بیست تومان شهریه از اول برج اسد هذه‌السنه ۱۰۰ قران
نایب رئیس- آقای سردار معظم کردستانی (اجازه)
سردار معظم کردستانی- بنده مخالف نیستم اگر مخالفی باشد توضیحات خواهم داد.
نایب رئیس- آقای اقبال‌السلطان چطور؟
اقبال‌السلطان- بنده هم موافقم.
نایب رئیس- آقایانی که با شهریه آقا عبدالله مفتی موافقند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
نایب رئیس- تصویب شد.
(قسمت پنجم به شرح ذیل خوانده شد)
آقایان حجت‌الاسلام و حجت‌العلماء هر یک در ماه بطور شهریه سی تومان از اول برج اسد هذه‌السنه ۶۰۰ قران
نایب رئیس- راجع به این دو فقره هم مخالفی نیست؟
(مخالفتی نشد)
نایب رئیس- آقایانی که شهریه آقایان حجت‌الاسلام و حجت‌العلماء کردستانی را تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(جمع کثیری قیام نمودند)
نایب رئیس- تصویب شد. رأی می‌گیریم به مجموع لایحه.
آقایانی که موافقند ورقه سفید می‌دهند.
(اخذ و استخراج آراء بعمل آمده به شرح ذیل نتیجه حاصل شد)
ورقه سفید ۵۶
نایب رئیس- به اکثریت ۵۶ رأی تصویب شد.
آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- عرض می‌کنم یک فصل الحافی راجع به معاهده ایران و افغانستان است و شور اولش تمام شده است و شور دومش مانده است و چون چندان وقتی لازم ندارد و به یک قیام و قعود ختم می‌شود تقاضا می‌کنم همین امروز تصویب شود.
نایب رئیس- با این پیشنهاد آقای حائری زاده مخالفی نیست؟
آقای سردار مفخم (اجازه)
سردار مفخم- یک ماده از امتیاز کبریت سازی آذربایجان باقی است و چندان مذاکره هم لازم ندارد و تقاضا می‌کنم بر سایر مطالب دستور مقدم شده و امروز بگذرد چون صاحبان امتیاز مدتی است منتظر هستند که زودتر تصویب بشود که بروند و شروع به کار نمایند.
نایب رئیس- هیچ آقایان ملتفت هستند که تمام مذاکرات مجلس به دستور نمی‌گذرد
(جمعی از نمایندگان- رأی بگیرید)
نایب رئیس- عده برای رأی کافی نیست. مخالفی نیست که ماده کبریت سازی را مقدم بداریم؟
حاج میرزا عبدالوهاب- بنده مخالفم.
(آقای امیر ناصر ماده هفتم امتیاز کبریت سازی را به شرح ذیل قرائت نمودند)
ماده هفتم به این طریق اصلاح شد. در تمام مدت این امتیاز هرگونه نقل و انتقال و شرکت با اتباع خارجه نسبت به این کارخانه و امتیاز موجب الغای این امتیاز خواهد بود ولی در مورد اتباع داخله کافی است که صاحبان امتیاز در موقع شرکت و نقل و انتقال کارخانجات خود به اتباع ایران وزارت فواید عامه را مسبوق نمایند.
نایب رئیس- آقای شیخ‌الاسلام (اجازه)
شیخ الاسلام- گمان می‌کنم در این ماده دو کلمه حذف شده است اگر آقای مخبر توجه بفرمایند آنجائی که به صاحب امتیاز حق داده شده به اتباع داخله انتقال بدهد شرط نشده است که آن کسی هم که به او انتقال داده می‌شود او هم حق ندارد به خارجه انتقال بدهد. همچنین شخص سوم و چهارم هیچکدام حق انتقال ندارند باید این جمله اضافه شود.
محمد هاشم میرزا (مخبر)- محتاج به نوشتن نیست هر کس که به او انتقال داده شد او هم در واقع قائم مقام صاحب امتیاز اولی است یعنی تمام مسئولیت‌هایی که بر آن شخص اولی بوده است عیناً بر همین شخص ثانی هم هست و محتاج به ذکر کردن نیست واِلا باید در تمام این قبیل مسائل این مطلب ذکر شود.
نایب رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- این جا در قسمت دوم که راجع به تبعه ایران است نوشته‌اند که صاحبان امتیاز در موقع شرکت و نقل و انتقال کارخانجات خود باید وزارت فواید عامه را مسبوق نمایند در صورتی که در قسمت اول این ماده نوشته‌اند نقل و انتقال و شرکت با اتباع خارجه نسبت به این کارخانه و امتیاز موجب الغاء این امتیاز خواهد بود این قسمت صریح است که شرکت و نقل و انتقال راجع به کارخانه در امتیاز هر دو است ولی در قسمت اخیر معلوم نیست که آیا مقصود نقل و انتقال خود کارخانه است یا امتیاز هم حکم کارخانه را دارد و تصور می‌کنم اگر عبارت به همین ترتیب باقی بماند چندین صورت پیدا خواهد کرد. مثلاً ممکن است صاحب امتیاز کارخانه را نقل و انتقال بدهد ولی امتیاز در دست خودش باقی بماند و به کسی که منتقل شده ضرر بخورد خوب است توضیح بدهند که مقصود چه بوده
محمد هاشم میرزا- ماده پیشنهادی اول را وقتی که ملاحظه بفرمائید همین است که می فرمائید در آن جا نقل و انتقال کارخانجات تنها بود و اصلاح شد و به این ترتیبی که ملاحظه می فرمائید نوشته شده حالا که صلاح می دانید پیشنهاد کنید بنده قبول می‌کنم.
ارباب کیخسرو- پیشنهاد نمی‌خواهد.
محمد هاشم میرزا- خیلی خوب بعد از لفظ کارخانجات امتیاز را اضافه کنید.
نایب رئیس- آقای آقا سید یعقوب.
آقا سید یعقوب- بلی عضو کمیسیون بودم خواستم به حضرت والا عرض کنم این اعتراضی را که آقای ارباب کردند و این جوابی را که حضرت والا دادند مورد نداشت زیرا هرگونه نقل و انتقال واقع شود امتیاز از بین می‌رود این‌ها تمام ناظر و متوجه به امتیاز است و توضیح لازم ندارد که بگویند اگر اینطور شد امتیاز ملغی است.
محمد هاشم میرزا- بنده از اشکالی که آقای ارباب فرمودند اینطور فهمیدم که در مورد اتباع خارجه لفظ امتیاز و کارخانجات هر دو است و در مورد اتباع داخله فقط کارخانجات را نوشته‌اند و به این جهت قبول کردم لفظ امتیاز هم اضافه شود حالا اگر غیر از این است توضیح بدهند.
نایب رئیس- آقای دست‌غیب (اجازه)
دست غیب- فرمایشی که آقای مخبر در جواب آقای شیخ‌الاسلام فرمودند بنده را اقناع نکرد. فرمایش آقای شیخ‌الاسلام صحیح بود و باید قید شود که از نقل و انتقال ثانی همان شرائطی که در امتیاز اول است در دومی هم هست و الآن ایراد آقای شیخ‌الاسلام وارد است.
نایب رئیس- آقای شیخ‌الاسلام (اجازه)
شیخ‌الاسلام- بنده هم متقاعد نشدم و گمان نمی‌کنم اگر قبول بفرمائید دو کلمه در ا ین جا اضافه بفرمایند بهتر است زیرا خارجی‌ها که یک کلمه پیدا کردند ممکن از برای آن تفسیر و تعبیر قائل شوند بنابراین احتیاط آن است که دو کلمه اضافه شود.
نایب رئیس- آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- متأسفانه بنده در این موقع مجبورم مثل آقای آقا سید فاضل اظهار کنم هم موافقم و هم مخالف. اولاً در جواب آقای شیخ الاسلام عرض می‌کنم این طوری که فرمودند نیست. توجه بفرمایند این جا می‌گوید در تمام مدت این امتیاز خواه در دست صاحب امتیاز اولی باشد یا دست شخص ثانوی در دست هر کس باشد او مسئول است اما راجع به اشکال خودم عرض می‌کنم اگر از این عبارت لفظ کارخانجات حذف شود تمام مقصود را می رساند آن وقت این امتیاز داده می‌شود به صاحب امتیاز دیگر موقوف به نظر صاحب امتیاز است که هر طور بتواند عمل کند.
مخبر- مقصود ایشان را ملتفت شدم و در جواب عرض کردم قبول می‌کنم که این هم عطف بر سابق بشود و کلمه کارخانجات حذف شود.
نایب رئیس- در این ماده دیگر مخالفی نیست؟
(گفتند خیر)
نایب رئیس- ماده به ترتیبی که اصلاح شده قرائت می‌شود. (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده هفتم به این طریق اصلاح شد. در تمام مدت این امتیاز هرگونه نقل و انتقال و شرکت با اتباع خارجه نسبت به این کارخانه و امتیاز موجب الغای این امتیاز خواهد بود ولی در مورد اتباع داخله کافی است که صاحبان امتیاز در موقع شرکت و نقل و انتقال به اتباع ایران وزارت فواید عامه را مسبوق نمایند.
نایب رئیس- رأی می‌گیریم به این ماده به ترتیبی که قرائت شد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
نایب رئیس- تصویب شد. ماده دهم قرائت می‌شود. (به شرح آتی قرائت شد)
هرگاه سوانحی به مستخدمین و کارگران وارد شود و ثابت گردد که نتیجه تقصیر یا غفلت صاحب امتیاز یا عدم رعایت نظامات و قوانین راجعه به کارخانجات بوده است ترمیم خسارت آن‌ها بر عهده صاحب امتیاز است.
نایب رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- اگر به این ترتیبی که آقایان داور و ملک‌الشعراء پیشنهاد فرمودند اصلاح شود بنده موافقم.
مخبر- بنده گمان می‌کردم با مذاکرات مفصلی که آنروز موافقین و مخالفین فرمودند امروز دیگر محتاج به مذاکره نخواهد بود و همان پیشنهاداتی که آقایان داور و ملک‌الشعراء کرده‌اند که لفظ غفلت حذف شود و چندین پیشنهاد دیگر در مقابل بود به اصطلاح چندین پیشنهاد در دست راست این ماده واقع شده بود و چندین پیشنهاد در دست چپ و بهتر این بود که پیشنهاد شد اگر پیشنهاد دست راست را قبول می‌کردیم باید جواب پیشنهادات دست چپ را هم غیر منطقی بگوئیم علی ای حال آنطوری که آقایان می‌فرمایند که در نتیجه غفلت کارگران نباشد مثلاً ا گر زلزله شد که هم کارخانه هم صاحب کارخانه از بین رفت آیا باید ورثه اش آن ضرر را بدهد و هیچکس نمی‌تواند ضرر خسارات وارد از حوادث سماوی و ارضی را بر عهده بگیرد علی ای حال ما به صاحب امتیاز مراجعه کردیم او غیر از این قبول نمی‌کند و مکرر هم توضیحات نمی‌دهم می‌خواهند رأی بدهند نمی‌خواهند رأی ندهند. (جمعی گفتند مذاکرات کافی است و بعضی گفتند کافی نیست)
نایب رئیس- رأی می‌گیریم به کافی بودن مذاکرات.
آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام بفرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
نایب رئیس- معلوم می‌شود کافی است. ماده دهم مجدداً قرائت می‌شود. (به شرح سابق قرائت شد)
نایب رئیس- رأی می‌گیریم به این ماده.
آقایانی که تصویب می‌کنند قیام بفرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
نایب رئیس- تصویب شد.
(پیشنهادات آقایان معتمدالتجار و کازرونی به مضمون ذیل قرائت شد)
مقام منیع ریاست محترم مجلس شورای ملی
بنده پیشنهاد می‌کنم تبصره ذیل به ماده یازدهم قانون امتیاز کبریت سازی در آذربایجان ضمیمه شود.
تبصره- در صورتی که دولت بخواهد بعد از انقضاء مدت این امتیاز مجدداً امتیاز کبریت سازی در آذربایجان را به اشخاص یا کمپانی دیگری واگذار کنند باید امتیاز گیرندگان جدید تمام ماشین آلات و ادوات کار و مواد موجوده صاحبان امتیاز را به قیمت عادله قبول کرده و وجه آن را به صاحبان آن کارسازی نمایند که خسارتی به آن‌ها متوجه نشود. (معتمدالتجار)
بنده پیشنهاد می‌کنم ماده الحاقیه به شرح ذیل نوشته شود:
اگر دولت پس از انقضاء مدت این امتیاز به دیگری امتیاز بدهد امتیاز گیرنده جدید باید کارخانه و اثاثیه و مؤسسات راجع به این کار را به قیمت عادله خریداری نماید. (میرزا علی کازرونی)
نایب رئیس- آقای معتمدالتجار (اجازه)
معتمدالتجار- بطوری که آقایان مسبوقند صاحبان امتیاز صد صد و پنجاه هزار تومان مخارج خواهند کرد و مطابق جزء اخیر این ماده یازدهم که می‌نویسد در صورتیکه دولت بخواهد تأسیس کارخانجات کبریت سازی آذربایجان را امتیاز بدهد با تساوی شرایط صاحبان این امتیاز حق تقدم خواهند داشت ممکن است آن آدم شرایطی قبول کند که صاحبان این امتیاز نتوانند از عهده تقبل آن برآیند آنوقت صد و پنجاه هزار تومان به آن‌ها ضرر می‌خورد به این جهت بنده این پیشنهاد را تقدیم کردم که اسباب ضرر صاحبان امتیاز نشود.
نایب رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی- اولاً عرض می‌کنم راجع به پیشنهادات فقط اجزاء کمیسیون و پیشنهاد کننده حق مذاکره دارند اما راجع به این پیشنهاد که بنده کردم و پیشنهاد آقای معتمدالتجار موافق است اگر چه ایشان توضیحات لازمه دادند لکن بنده هم به قدر سهم خودم عرض می‌کنم صاحب این امتیاز از امروز که دارای این حق شد البته کارخانجات و مؤسساتی خواهد داشت و اطلاع دارم که درخت‌هایی که چوب آن‌ها مخصوص کبریت است غرس می‌کند که شاید ده دوازده سال دیگر بتواند از آن‌ها استفاده کند با امید اینکه وقتی مدت این امتیاز منقضی شد دولت رفع محدودیت از او خواهد کرد و کاملاً آزاد خواهد شد در صورتی که آزاد باشد هیچ اشکالی نیست و هر کس میل داشته باشد کارخانه بیاورد بیاورد و کبریت بسازد لیکن اگر چنانچه دولت خواست پس از انقضاء این مدت به دیگری امتیاز بدهد ممکن است صاحبان این امتیاز یک رقبائی داشته باشند که من باب رقابت چیزهائی پیشنهاد نمایند که از قوه صاحبان این امتیاز بیرون باشد و رقیبش هم این تحمیل را می‌کند برای اینکه یک خسارتی بر صاحبان این امتیاز تحمیل کرده باشد از آن طرف هم صاحبان امتیاز کارخانجاتی وارد کرده‌اند و درخت هائی غرس کرده‌اند و یک مبلغ معتبه برای مصارف این کار بکار انداخته‌اند اگر امتیاز به دیگری داده شود تمام این‌ها بایر می‌شود از بین خواهد رفت و در صورتی که این ماده الحاقیه ضمیمه شود صاحب امتیاز نمی‌تواند مشغول کار شود این بود عرایض بنده.
نایب رئیس- آقای دولت‌آبادی (اجازه)
حاج سید علی محمد دولت‌آبادی- بنده عضو کمیسیون نیستم لیکن فرق نمی‌کند برای اینکه این‌ها در حقیقت یک ماده الحاقیه است و نسبتاً به همه آقایان مساوی است و همه می‌توانند حرف بزنند.
مخبر- باید به لفظ ماده الحاقیه بنویسند ولی این جا به لفظ پیشنهاد ذکر کرده‌اند.
دولت‌آبادی- بنده عرض می‌کنم بعد از آنکه مدت امتیاز گذشت در یک صورت برای صاحب امتیاز مضر است و آن این است که دولت باز امتیاز این کار را به یک کمپانی بدهد و این کارخانه بکلی لغو شود و در این قانون همچو چیزی نیست که ما بدانیم بعد از انقضاء مدت امتیاز با آن حق تقدمی که به صاحب امتیاز داده شده ضمیمه کردن این ماده الحاقیه معنی ندارد.
نایب رئیس- آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- همانطور که گفته شد صاحب کارخانه یک مبالغ مهمی صرف ایجاد کارخانه کرده و یک امتیاز پانزده ساله گرفته است اگر فرض کنیم بعد از انقضاء مدت پانزده سال یک کس دیگری آمد و خواست این امتیاز را بگیرد و همین صاحب امتیاز با تساوی شرور حاضر نشد نخواست که این امتیاز را ادامه بدهد آنوقت این صدهزار تومان به او ضرر می‌خورد و بنده تصور می‌کنم مجلس شورای ملی یا هر شخص منصفی حاضر نشود در مقابل یک چنین خدمتی که این آدم کرده است آنوقت این مقدار اثاثیه و ابنیه که دارد آن‌ها را بلاعوض و بلااثر بگذارد بنده یک ماده الحاقیه پیشنهاد کردم که یک قدری ملاحظه صاحب کارخانه فعلی هم بشود و اگر نظریه آقای دولت‌آبادی را قائل شویم به همین تساوی شروط آن وقت یک ضرر بزرگی به صاحب کارخانه متوجه خواهد شد پس در هر صورت اگر با این ماده الحاقیه موافق نیستند باید در هر موقعی که ممکن است یک ماده جامعه تری تهیه کنند و به مجلس بفرستند واِلا به این ترتیب اسباب ضرر یک ایرانی است که با تمام قوه خودش حاضر شده است یک کارخانه در مملکت ایران ایجاد کند.
مخبر- باید خاطر آقایان مسبوق باشد این اظهاری که آقای مستشارالسلطنه و بعضی از آقایان دیگر فرمودند در موقع انقضاء مدت امتیاز بهتر این است که اثاثیه و ابنیه صاحب امتیاز قدیم خریداری شود نظر مخالف این است که اگر بنا شود ما این مطلب را قبول کنیم آنوقت اگر بعد از پانزده سال دیگر یک کارخانه پیدا شده بود که کم خرج بود و خواست آنرا بیاورد نمی‌تواند بیاورد و باید سرمایه خودش را معطل کند و این ماشین‌ها را بخرد. این یک قیدی است که دست و پای آن اشخاص را که می‌خواهند امتیاز بگیرند خواهد بست اما اینکه بعضی آقایان می‌فرمایند باید صاحب امتیاز قبول کند واِلا از اثر خواهد افتاد بنده عرض می‌کنم اثر کبریت سازی در آذربایجان از بین خواهد رفت ممکن است کارخانه‌اش را انتقال بدهد و بیاورد زنجان حالا اگر بنا قابل نقل و انتقال نیست کارخانه اش که قابل نقل و انتقال است ممکن است آن را برداشت؟ یا در یک نقطه دیگر. و البته این اندازه‌ها ضرر نخواهد کرد اما قسمت دیگر اینکه وقتی به مزایده بگذارد برای او بیشتر صرفه خواهد داشت که حقوق دولت را بیشتر قبول کند آنوقت فکر می‌کند اگر صرفه دارد از این ضرر صرف نظر می‌کند و قبول می‌کند واِلا رد می‌کند اینطور نیست که اگر این پیشنهاد را کمیسیون قبول بکند فوراً صد و پنجاه هزار تومان به صاحب امتیاز ضرر خواهد خورد.
نایب رئیس- اگر مخالفی نباشد به این ماده الحاقیه رأی گرفته شود و بعد از اینکه قابل توجه شد باید برود به کمیسیون و اصلاح شود حالا اگر آقایان با این ماده موافقند قیام بفرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
نایب رئیس- قابل توجه نشد.
یکی از آقایان گویا آقای معتمدالتجار به عنوان تبصره پیشنهاد کرده بودند.
مخبر- فرق نمی‌کند مضمونش یکی بود.
نایب رئیس- بلی رد شد.
پیشنهاد دیگری نیز رسیده است. به مضمون ذیل قرائت شد.
بنده پیشنهاد می‌نمایم ماده الحاقیه علاوه شود:
بعد از انقضای مدت این امتیاز اگر دولت بخواهد این امتیاز را به دیگری بدهد و صاحب امتیاز فعلی با تساوی شروط و حق مقدمی که به او داده شده حاضر نشود تجدید امتیاز نماید صاحب امتیاز یا اگر دولت در صورتی که خود بخواهد کارخانه را اداره نماید صاحب امتیاز فعلی در ساختن کبریت کارخانه خود به اطاعت مقرر است و قوانین موضوعه مملکتی آزاد نیست. (مستشارالسلطنه)
نایب رئیس- آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- بنده تصور می‌کنم ما باید این اصل را قائل شویم در مملکت ما کارخانه حکم عنقا را پیدا کرده است یک کارخانه کبریت سازی که از الزام وسایل زندگانی این مملکت است نداریم یک کارخانه کاغذسازی یک کارخانه لوله چراغ ریزی نیست و بالاخره ایرانیان باید همیشه در سایه مساعدت و تشویق مجلس شورای ملی دست به بعضی کارهای عمده بزنند. این‌ها نه از دولت و نه از مجلس شورای ملی هیچ تشویقی ندیده‌اند فقط از روی احساسات وطن پرستی رفته‌اند یک کارخانه تأسیس کرده و خواسته‌اند کبریت این مملکت را بدهند در اول مرتبه ما باید اسباب تشویق این‌ها را فراهم نمائیم تا نظایر این کارخانجات در ایران دائر شود و بالاخره از این طرف ما می گوئیم باید تمام حوائج ملت ایران در خود داخله ایران تهیه شود یکی این عقیده را دارد که لباس و پوشاک و خوراک و آنچه از خارجه می‌آید جلوگیری کنیم و از خود ایرانی‌ها تهیه نمائیم و از طرفی هم بقدری برای اتباع ایران که می‌خواهند این‌ها را در مملکت تهیه کنند محظورات تولید می‌کنیم که آن مقصود ما سال‌های سال عقب می‌افتد. این آقایان یک کارخانه کبریت سازی آورده‌اند و می‌گویند ما پانزده سال کبریت می‌دهیم با این حقوقی که مجلس تصویب کرده و بعد از انقضای پانزده سال یا ما نخواستیم این امتیاز را تجدید کنیم یا اصلاً ضرر این مدت جلوگیری کرد که خودمان تجدید کنیم یا با تساوی قبول کنیم در هر صورت ما خواستیم این امتیاز را لغو کرده و از دست بدهیم و برویم آنوقت صد هزار تومان پنجاه هزار تومان اثاثیه خودمان را چه بکنیم. همینطور در صحرا باشد یا باید یکی را مجبور کرد که این را بخرد و بالاخره اگر صاحب امتیاز راضی نشد این را بخرد آیا باید از این تأسیسات استفاده کنند یا باید پنجاه هزار تومان ماشین آلات را در صحرا بریزند این را ما باید تصویب کنیم حاشا وکلا. آیا یک کسی بیاید و برای مملکت خدمت کند ما بگوئیم ضرر بدهد اثاثیه اش را در صحرا بریزد بنابراین اگر بعد از پانزده سال ما محتاج نشدیم به این شخص بدهیم و صاحب کارخانه‌های دیگر آمدند اینهم به سهم خودش بتواند از ماشین آلات و کارخانجات خود استفاده کند یا باید آزاد باشد و یا طوری بنمائیم که او هم بتواند استفاده نماید.
مخبر- این پیشنهاد لزومی ندارد چون نوشته‌اند دولت اگر خواست این کار را بکند آنوقت صناعت آزاد است اگر دولت امتیاز انحصاری بخواهد بدهد که این کار را نمی‌توانند بکنند این را که پیشنهاد نفرمودند پیشنهاد کرده‌اند که اگر دولت خودش بخواهد این کار را بکند آزاد است و شاید تا پانزده سال دیگر صنایع ترقی کند که محتاج به امتیاز نباشد ولی چون امروز چاره نداریم باید امتیاز بدهیم و پانزده سال بعد را ما نمی‌توانیم پیش بینی کنیم و این پیشنهاد هم محتاج به رأی نیست.
نایب رئیس- مذاکرات کافی است؟
(جمعی گفتند بلی)
نایب رئیس- کی می‌خواهد نطق کند آقا؟
مستشارالسلطنه- شاهزاده سلیمان میرزا (بعضی گفتند هیچکس)
نایب رئیس- آقایانی که با پیشنهاد آقای مستشارالسلطنه موافقند قیام بفرمایند.
(چند نفری قیام نمودند)
نایب رئیس- پیشنهاد دیگری نیز رسیده است و قرائت می‌شود.
(به شرح آتی قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که ماده الحاقیه به شرح ذیل نوشته شود:
دولت متعهد می‌شود که پس از انقضای مدت امتیاز تا ده سال بعد از آن در آذربایجان امتیاز به دیگری ندهد. م ع کازرونی
نایب رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی - بنده محض عیب رفق و مدارای آقایان عرض می‌کنم این امتیاز چندان چیز مهمی نیست یکی از معاهدات با دُوَل اجنبی و معظمه نیست یک عده از تجار می‌خواهند امتیاز بگیرند که در یک قسمت از مملکت رفع پاره از احتیاجات مردم را بکنند و ما هم باید آن‌ها را تشویق و نوازش کنیم که این کار را زودتر و بهتر بتوانند انجام دهند و شاید دیگران هم به این وسیله تشویق و نوازش کنیم و ما باید خیلی مراقب باشیم که صاحب این امتیاز منتفع شود تا دیگران هم به این سبب مایل و راغب شوند و اقتداء به این‌ها بکنند و در سایر نقاط مملکت هم کارخانه وارد کنند. در این جا دو نظریه بود یک نظریه این است که انحصار تجارت کند که ذاتاً با آزادی آن منافی است لذا باید امتیاز داد که در حکم انحصار است و یک نظریه دیگر این بود که اهالی مملکت ما هنوز معتاد نشده‌اند کارخانه بیاورند و خودشان مشغول ساختن صنایع بشوند و همیشه اوقات عادت کرده‌اند مصنوعات دیگران را استعمال و در مملکت ترویج کنند برای تشویق لازم است این امتیاز را بدهیم حالا جمع بین این دو نظریه بعد از انقضای پانزده سال می‌شود آنوقت بنده هم با آقایان هم عقیده می‌شوم که دولت امتیاز و انحصار به دیگری بدهد و کاملاً آزاد باشد و صاحب امتیاز مثل سایر مردم آزاد باشد و کبریت درست کند مردم هم بطور آزادی آزاد بخرند و بفروشند بنده هم این عقیده را دارم و یقین دارم آقایان هم با عقیده بنده موافقند و گمان می‌کنم در این عقیده مخالفی نباشد ولی مسلم است که مجلس دارای اقتدار و اختیار است بعد از پانزده سال امتیاز بدهیم از طرف مجلس شورای ملی هم قانونی برای نسخ انحصار و امتیاز و این قبیل چیزها وضع نشده است از این جهت ممکن است بعد از انقضای مدت شاید یک مرقباتی پیدا شد و دولت خواست این امتیاز را به دیگری بدهد و یک تحمیلاتی کرد که صاحب این امتیاز نتوانست بر دیگران تقدم پیدا کند در این صورت تصدیق می فرمائید خسارت فوق العاده بر صاحب این امتیاز تحمیل می‌شود و هیچ چیز جبران او را نمی‌کند از این جهت بنده معتقدم که بعد از انقضای پانزده سال اولاً تا ده سال دیگر دولت به دیگری امتیاز ندهد بنده عرض می‌کنم بعد از مدت ۱۵ سال کاملاً آزاد باشد به این شخص امتیاز ندهد به دیگری هم ندهد. نهایت برای اینکه دست دولت را نبسته باشیم می‌گویم ده سال می گوئید زیاد است بفرمائید پنج سال واِلا بگوئید بعد از ۱۵ سال دولت به هیچ کس در آذربایجان امتیاز کبریت ندهد البته در آن صورت بنده هم پیشنهاد را پس می‌گیرم و یک همچو پیشنهادی می‌کنم و اگر آقایان تا آن اندازه موافقت نمی‌فرمایند اقلاً این پیشنهاد بنده را قبول بفرمایند که تا ده سال دیگر صاحب امتیاز بداند به دیگری واگذار نخواهد کرد.
نایب رئیس- در حقیقت پیشنهاد آقای کازرونی علاوه بر آنکه زیاد از اندازه توضیح دادند با اصل قانون مخالفت دارد معنایش این است مدت امتیاز بیست و پنجسال باشد حالا اگر آقایان موافقند بقیه مذاکرات بماند برای بعد از تنفس
(بعضی گفتند خیر رأی بگیرند - مذاکرات کافی است)
نایب رئیس- ولی آقایان باید در موقع تنفس در شعبات بنشینند و ترتیبات داخلی خود را بدهند. (پیشنهاد آقای کازرونی مجدداً قرائت شد)
نایب رئیس- رأی می‌گیریم به این پیشنهاد.
آقایانی که آنرا قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(دو سه نفری قیام نمودند)
نایب رئیس- قابل توجه نشد.
شور در کلیات این قانون است. اگر در کلیات مخالفی هست اظهار بفرماید.
(گفته شد مخالفی نیست)
نایب رئیس- چند ماده است؟
امیر ناصر- ۱۱ ماده
سلیمان میرزا- باید ماده واحده را خواند و رأی گرفت (ماده واحده به شرح ذیل قرائت شد)
ماده واحده- مجلس شورای ملی به وزارت فوائد عامه اجازه می‌دهد به شرائط فوق که مشتمل بر یازده ماده است این قرارداد را با خواهندگان امتیاز منعقد نماید.
نایب رئیس- آقایانی که با این ماده موافقند که معنایش تصدیق آن یازده ماده است قیام بفرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
نایب رئیس- تصویب شد.
تنفس داده شود یا خیر؟
(بعضی گفتند خیر ظهر است)
سهام‌السلطان- ماده الحاقیه به معاهده افغانستان هم جزئی است چون مقارن ظهر است آنرا هم تمام بفرمائید بعد جلسه ختم شود.
(فصل سوم الحاقیه به معاهده ایران و افغانستان به مضمون ذیل قرائت شد)
همچنین طوائف و ایلاتی که سابقاً از ایران به افغانستان رفته‌اند کمافی‌السابق تبعه دولت متوقف فبها می‌باشند و بدون اینکه تذکره خود را به امضاء مأمورین ایران برسانند حق ورود به خاک ایران را نخواهند داشت چنانکه همین ترتیب نظیراً موافق فصل دوم الحاقی نسبت به کلیه طوایف و ایلاتی که سابقاً از افغانستان به ایران آمده‌اند مجری خواهد شد. افرادی که از ایران قبل از تأسیس سفارت ایران در کابل به افغانستان رفته سکنی اختیار کرده‌اند کمافی‌السابق تبعه افغانستان شناخته می‌شوند تجاری که فقط برای معاملات تجارتی از ایران به افغانستان مسافرت نموده‌اند و در افغانستان اقامت دائمی اختیار نکرده‌اند و نیز به موجب اسناد محقق است که در دوایر رسمی افغانستان با آن‌ها معامله تبعه افغانستان نشده است تبعه ایران شناخته خواهند شد.
نایب رئیس- در این ماده مخالفی نیست؟
(بعضی گفتند خیر)
نایب رئیس- آقایانی که با این فصل سوم الحاقیه موافقند قیام بفرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
نایب رئیس- تصویب شد.
در کلیاتش علیحده نباید رأی گرفت؟
(گفته شد خیر)
حاج شیخ اسدالله- یک فصل الحاقیه است و کلیات ندارد.
نایب رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- همانطور که آقای حاج شیخ اسدالله فرمودند این صلاح یکی از آن مواد است و در حقیقت معامله متقابله است و توضیح واضحات هم بوده است دیگر مذاکره در کلیات ندارد.
نایب رئیس- حضرت والا باز هم فرمایش دارید؟
سلیمان میرزا- اگر مطلب ختم است عرضی دارم.
نایب رئیس- بفرمائید.
سلیمان میرزا- آقایان فراموش نفرموده‌اند که ما این شعبات را معین کردیم و باید هیئت رئیسه آن معین شود. حالا اگر موافقند جلسه را ختم کنیم و برویم ترتیبات داخلی شعبات را معین کنیم. این بود تقاضای بنده.
نایب رئیس- جلسه روز یکشنبه. دستور، لایحه امتیاز نفت شور در لایحه امتیاز معادن اکسید دوفر، راپُرت‌های مختلفه کمیسیون بودجه.
آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو- راجع به آن قسمت از دوسیه‌ها بنده باعث بودم که نظر رئیس مالیه معلوم شود و چون نمی‌خواستم باعث رنج و زحمت جمعی شده باشم در همان موقع استدعا کردم کمیسیون قدری توجه بکند که نظر رئیس مالیه جلب شود نمی دانم جلب نظر دولت را هم کرده است یا نه؟ استدعا دارم توجه بفرمائید که زودتر خاتمه پیدا کرده و تکلیف آن بیچاره‌ها معلوم شود این قسمتی بود که بنده خواستم در این باب تذکر بدهم. قسمت دیگر که خواستم استدعا کنم این بود که اقلاً لوایحی که به مجلس می‌آید الفاظش فارسی باشد. گِل سرخ معمول است و لازم نیست اکسید دوفِر بنویسند که آقای نایب رئیس هم برای خواندن آن تأمل بفرمایند.
نایب رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده در چند جلسه قبل تذکر دادم لایحه قانون شورای دولتی تمام شده، طبع و توزیع هم شده است و نظر به اهمیت آن بنده پیشنهاد کردم جزو دستور جلسه فردا باشد.
نایب رئیس- مخالفی نیست؟
محمد هاشم میرزا- بنده مخالفم.
تدین- جزو دستور قبولش کنید بعد در تقدیم و تأخیرش مذاکره بفرمائید.
نایب رئیس- آقای مساوات (اجازه)
مساوات- بنده راجع به دستور خواستم عرض کنم که لایحه راجع به چراغ برق همدان شور اولش تمام شده اگر آقایان تصویب می‌فرمایند جزو دستور فردا بشود.
نایب رئیس- آقای محمد هاشم میرزا (اجازه)
محمد هاشم میرزا- همانطور که قرار شد باید قوانینی که یک شورش تمام شده است مثل قانون ممیزی و غیره زودتر مذاکره شود زیرا این‌ها مهمتر است واِلا قانون شورای دولتی سی چهل جلسه لازم خواهد داشت و بالاخره در این دوره نخواهد گذشت و ناتمام خواهد ماند. بنده لازم می دانم لوایحی که یک شورش شده مطرح شود مثلاً در خصوص قانون انتخابات دو سه ماه قبل آقایان اصرار داشتند به مجلس بیاید وقتی آمد گفتند وقت گذشته است بنده من باب تذکر لایحه ارومیه‌ها و قانون انتخابات را مهمتر می دانم زیرا اگر این‌ها مطرح نشود وقت مجلس به هدر می‌رود و مثل قانون شرکت‌ها که از دوره دوم به دوره سوم محول شد و بالاخره ناتمام ماند.
نایب رئیس- رأی می‌گیریم که لایحه شورای دولتی جزو دستور شود یا نه.
آقایانی که با تعیین آن در دستور موافقند قیام بفرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
نایب رئیس- به اکثریت سی و نه رأی تصویب شد.
اگر آقایان اجازه بفرمایند جلسه را ختم کنیم.
(مجلس یک ربع ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس - مؤتمن‌الملک