مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ تیر ۱۲۸۹ نشست ۱۱۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۱۵ تیر ۱۲۸۹ نشست ۱۱۳
جلسه ۱۱۳
صورت مشروح روز پنج شنبه جمادی الثانیه ۱۳۲۸
مجلس دو ساعت و نیم قبل از ظهر در تحت ریاست آقای ممتاز الدوله نایب رئیس تشکیل یافت.
صورت جلسه گذشته را آقای معاضد الملک قرائت نمودند.
آقای معزز الملک استعفا نامه ذیل را قرائت نمود:
محضر مسعود نمایندگان محترم ملت دامت تائیداتهم.
چنانچه خاطر محترم اغلب آقایان مسبوق است این بندسه سال و هفت ماه است که داخل نمایندگی ملت شده در این مدت همیشه گرفتار زحمات کلی بوده از این جهت خستگی فوق العاده در مزاج حاصل شده است لهذا استدعا دارم استعفای بنده را از خدمت ریاست مجلس قبول بفرمایند.(مستشار الدوله).
نایب رئیس ـ این استعفا نامه است که رئیس مرقوم فرموده اند و بنا به ترتیب نظامنامه داخلی باید مجلس در تحت ریاست آقای حاجی سید سید نصر الله تشکیل شود و این استعفا نامه خوانده شود ولی چون آقای رئیس خودشان تشریف دارند و اصرار میکردند که امروز خوانده شود این است که حالا خوانده شد و همچنین بنا بر نظامنامه داخلی باید حالا مجلس را ختم کنیم تا اینکه در باب تعیین رئیس مذاکره نمائیم.
حاجی میرزا آقا ـ بنده درست ملتفت نشدم که آقای رئیس از نمایندگی استعفا داده ند یا از ریاست؟
نایب رئیس ـ از ریاست.
(آقای معاضد الملک ماده ۱۱ نظامنامه داخلی را قرائت کردند.)
(اگر رئیس قبل از انقضای مدت ریاست استعفا یا فوت نمود مسن ترین نایبان رئیس مجلس را منعقد و استعفا نامه را قرائت یا فوت را اعلام کرده مجلس را ختم میکند و در ظرف مدت سه روز در تحت ریاست همان نایب رئیس مجددا مجلس منعقد و به طوریکه در ماده ۸ ذکر شد رئیس انتخاب میشود.)
نایب رئیس ـ حالا به موجب انی نظامنامه بایستی حاجی سید سید نصر الله حاضر باشند و در تحت ریاست ایشان مجلس منعقد شود به جهت اینکه اینجا مینویسند مسن ترین نایبان رئیس و چون ایشان مریض هستند ممکن است یک رئیس سنی انتخاب کنیم که در تحت ریاست ایشان رئیس انتخاب شود.
حاجی آقا ـ به موجب این نظامنامه باید مجلس در تحت ریاست نایب رئیس اول منعقد شود و وقتی که نیست اصلا خواندن این صلاح نبود.
نایب رئیس ـ نایب رئیس اول و دوم ندارد هر کدام از نایبان رئیس که مسن تر باشند در حضور ایشان خوانده میشود حالا ایشان هم مریض هستند و آقای رئیس
هم اصرار داشتند که امروز استعفا نامه ایشان خوانده شود این بود که خوانده شد حالا در تحت ریاست بنده نمیتوانید رئیس انتخاب کنید خوب است مجلس را ختم کنید تا رئیس تحت ریاست رئیس سنی رئیس انتخاب نمائید.
کاشف ـ در همچون موقعی مجلس را تعطیل کردند ابدا صلاح نیست حالا نایب رئیس غیبت کرده اند(غیبت هم چهل روز میشود نمیدانم)خیلی غریب است به علاوه لازم نیست حالا مجلس را ختم کنیم به موجب نظامنامه داخلی یک نفر رئیس سنی معین میکنیم و در تحت ریاست او رئیس دائمی انتخاب مینمائیم.
عزالممالک ـ بنده عرض میکنم به همن دلیل که نایب رئیس اول نبود و در تحت ریاست شما مجلس منعقد شد و این استعفا نامه قرائت گردید به همان دلیل در تحت ریاست شما میشود رئیس انتخاب نمود.
اسدالله میرزا ـ این طور نیست باید مجلس ختم شود.
نایب رئیس ـ پس ده دقیقه تنفس است.(ثانیاً به ریاست آقای ممتاز الدوله جلسه تشکیل شد.)
افتخار الواعظین ـ ماده ۱۱ نظامنامه داخلی را قرائت کرد.
نایب رئیس ـ چون انتخاب رئیس را نظامنامه داخل میگوید در ظرف سه روز میشود رئیس انتخاب کرد و این معنیش این است که از آن ساعتی که استعفا نامه قرائتشد تا سه روز بعد میشود رئیس انتخاب نمود حالا رأی میگیریم در این باب که امروزه انتخاب کنیم یا بگذاریم برای روز شنبه که تبادل افکار نموده رئیس انتخاب نمائیم هر قسم اکثریت تصویب نمود عمل خواهد شد.
اسدالله خان ـ بنده مخصوصا وقتی که نظامنامه داخل نوشته میشد در خصوص این ماده به خاطر دارم که اغلب نمایندگان همراه نبودند که سه جلسه طول بکشد خصوص در این موقع که با مقتضیات امروزه عقیده ام این است که یک دقیقه هم ممکن نیست مجلس بدون رئیس باشد و گمان میکنم همه نمایندگان همیشه این قدر در ذهنشان باشدکه وقتی به خانه خودشان میروند بگویند اگر رئیس فوت کرد یا بعضی موانع دیگر پیش آمد رئیس آتیه ما کی خواهد بود و به خوبی میتوانم بگویم امروز اتفاق در انتخاب رئیس است و هیچ نمیشود این مملکت را به این حالت معطل کرد خوب است رأی گرفته و رئیس در همین جلسه انتخاب شود.
نایب رئیس ـ رأی میگیریم که امروز شروع به انتخاب نمائیم یا بگذاریم برای روز شنبه کسانی که تصویب میکنند امروز رئیس انتخاب شود قیام نمایند.(اغلب قیام نمودند و با اکثریت تصویب شد.)
نایب رئیس ـ بعضی از آقایان میدانند که بنده سه جلسه است استعفا داده ام ولی در مجلس خوانده نشده این است که خواهش میکنم که بنده را دیگر در جزو هیئت رئیس انتخاب نکنند.(ورقه توزیع و رأی گرفته شده آقای حاجی میرزا رضا خان آقایان نوبری و میرزا اسدالله خان و حاجی سید ابراهیم برای استخراج آراء به قرعه معین نموده و از قرار ذیل استخراج شدند:
آقای ذکاءالملک ۴۹ رأی - آقای مؤتمن الملک ۱۰ رأی - اسدالله میرزا ۵ رأی - ممتاز الدوله و فهیم الملک و شیخ رضای دهخوارقانی هر کدام یک رأی - ورقه سفید ۱.
معاضد الملک ـ عده حضار ۶۷ آقای ذکاءالملک با اکثریت ۴۹ رأی انتخاب شدند گفتند مبارک است در این موقع آقای ذکاءالملک مقام ریاست تشریف آورده و در حال قیام شرح ذیل را بیان نمودند:
از این حسن ظن و اعتماد نمایندگان محترم نسبت به بنده خیلی متشکر هستم در خارج صحبتی میکردید ولی تصور نمیکردم که از روی جدیت باشد ولیکن در اینجا صحبت شد که در این موقع مجلس شورای ملی نمیتواند یک مدتی را بدون رئیس بگذارند به این واسطه بنده مقام مجلس شورای ملی را ارفع میدانم از این که با یک سبکی عرض کنم(بنده قبول نمیکنم به جهت اینکه مقام ریاست را بالاتر و ارفع از مقام خود میدانم ولی استدعا میکنم نمایندگان محترم قدری تامل بفرمایند در همین مجلس اشخاصی هستند که خیلی لا یقیر از من هستند و ممکن است آنها را در نظر گرفته در کمترین فرصتی شخصی را که واقعا استحقاق این مقام را داشته باشد انتخاب نمایند و حالا به جهت اینکه این یک دعوتی است از طرف بنده و یک قدری موهون است و هیچ راضی نیستم که مجلس شورای ملی به واسطه من موهون شود اظهاری نمینمایم.
عزالملک ـ شایسته مقام ریاست آن رئیسی است که به وظیفه قانونی خودش عمل نماید و ما آن شخص را که شایسته آن مقام و دارای استحقاق دانسته ایم انتخاب کردیم دیگر بر عهده خودشان است که به وظایف مقرر عمل نمایند.
مرتضی قلیخان ـ این را آقای ممتاز الدوله دو سه هفته است نوشته اند و در هیئت رئیسه مانده است قرائت میشود.(از قرار ذیل قرائت نمودند.
به مقام منبع هیئت رئیسه مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه.)
چون کسالت مزاجی مانع از انجام خدمت نایب رئیس است که از طرف نمایندگان محترم به این بنده محول شده است لهذا از این خدمت استعفا داده در ضمن استدعای قبول آن را از جانب نمایندگان مستدعی است که این استعفای بنده از طرف هیئت رئیسه به مجلس مقدس ابلاغ شود.(اسمعیل ممتاز الدوله)
رئیس ـ حالا مجلس رأی میدهد که در این خصوص امروزه مذاکره کنیم تصور میکنیم که شروع به مذاکرات نمایند خوب است مذاکره در این خصوص موکول به جلسه آتیه شود.(همه گفتند صحیح است.)
معزز الملک ـ بنده هم مدتی است از سمت منشی گری استعفا داده بودم حالا هم قطاران بنده هم با بنده خیال شده اند استدعا میکنم در جلسه آتیه ۴ نفر منشی هم انتخاب شود.
وحید الملک ـ بنده در تکمیل فرمایشات آقای عزالملک با کمال شعف تهنیت عرض میکنم از این حسن انتخابی که امروز شده و خودمان را خیلی خوشبخت میدانیم از اینکه به این فیض نائل شدیم و مثل حضرت عالی که همیشه رعایت قانون را کرده اید بر مسند ریاست مجلس شورای ملی جلوس فرمودید صحیح است که ریاست مجلس شورای ملی یکی از کارهای خیلی مهم و مقامی عالی و دارای مسئوالیت بزرگی است ولی ما باید بدانیم که از برای آن مقام عالی یک تکالیفی در نظامنامه داخلی که در همین مجلس شورای ملی تعیین شده معین گردیده است که به عقیده بنده اگر شخص رئیس از اول روزی که انتخاب میشود قصدش بر این باشد که کلیه آن نظامات را جزء وکلا در موقع بگذارد هم ادای تکالیف آن وظایف خود را کرده و هم بر ابهت مجلس شورای ملی افزوده است و یکی دیگر اینکه از عمده ترین حقوقی که ما داریم که از اولین حقوق مشروطیت است نظارت در جزئیات امور مملکتی است و آن حق به واسطه سئوالات و استیضاحات به ما داده شده که ما میتوانیم به واسطه آن سئوالات و استیضاحات از عهده مسئولیتی که در مقابل ملت قبول کرده ایم برائیم و اگر مقام منبع ریاست مجلس مقدس شورای ملی از روی همان نظامنامه که معین شده رفتار نموده جلوی ما را نگیرد که سئوالات و استیضاحات از وزراء بنمائیم و بگذارند که این وکلای ملت به وظایف وکالت خودشان رفتار نمانید هم شئونات و احترامات مقام ریاست محفوظ مانده و هم نمایندگان به تکالیف خود عمل نموده اند پس باز بعد از عرض تبریک و تهنیت عرض میکنم که این مقام ریاست خیلی مهم و خیلی منبع و دارای مسئولیت بزرگی است و از برای این مقام علی تکالیفی در همین نظامنامه معین شده و انشاالله آقای رئیس جدید آن نظامنامه را جلوی خود گذاشته مطابق آن رفتار میفرمایند و روز به روز بر قوت و شوکت مجلس شورای ملی بیافزایند و ما هم پیش ملت رو سفید خواهیم شد.
رئیس ـ بنده هم از بیانات آقای وحید الملک خیلی تشکر میکنم ولی عرایض را هم که بنده اظهار نموده بودم چندان از روی بی تاملی نبوده و گمان میکنم در این خصوص لازم نیست چندان صحبت شود.
معزز الملک ـ بنده لازم میدانم اطلاعا عرض کنم که آقای معاضد الملک از آن ترتیبی که عرض کردم مستثنی هستند سه نفر منشی باید انتخاب شود.
حاجی میرزا آقا ـ به موجب نظامنامه داخلی شعبات سه ماه به سه ماه باید انتخاب شود و این تجدید در ۱۴ سرطان خواهد بود و امروز ۱۶ سرطان است دو روز از موقع گذشته خوب است امروز یا روز شنبه تجدید شود.
رئیس ـ روز شنبه تجدید خواهد شد.
وکیل التجار ـ اگر چه بنده برای اینکه آقایان نمایندگان تصور نفرمایند که این یک نوع ملاحظه بستگی است نمیخواستم اظهاری نمایم ولی چون قرار است که شعبات و نایب رئیس و منشی ها انتخاب شوند ما هم از مباشرت استعفا میدهیم عوض بنده و آقای ارباب کیخسرو را نیز انتخاب نمایند.
ارباب کیخسرو ـ بنده از این تغییر هیچ اطلاعی نداشتم لیکن چند روز قبل استعفا داده بودم
رئیس ـ وکیل آقایانی که استعفا میدهند باید کتبا بنویسند حالا اگر برای مسبوق بودن خاطر نمایندگان است مطلبی است.
سید حسین اردبیلی ـ به عقیده بنده عوض صحبت های متفرقه خوب است شروع به مذاکرات نمائیم و اگر مجلس تصویب نماید کسر اعضای کمیسیونها را انتخاب کنیم و شعبات را هم معین نمائیم.
دکتر علی خان ـ بنده هم عقیده ام این است که عوض این حرفها استعفا و غیره حالا خوب است قدری کار بکنیم و عقیده بنده این است که آن دستوری که برای امروز معین شده به هیچ وجه به درد نمیخورد و باید به یک مطلب مهمی شروع نمائیم یک ماه است یک سئوالی کرده ام از وزراء در خصوص مستشارهای خارجه که به عقیده بنده تا مستشارهای خارجه به مملکت نیایند هیچ کار ما اصلاح نخواهد شد و به علاوه آن اهمیتی را که در انظار خارجه داشتیم از دست رفت به جهت اینکه منتظر بودند ببینند چه اقدامی خواهد شد و از این تسامحی که در این مدت شده کم کم آنها هم یک اندازه از ما مایوس شده اند و گویا در موضوع سئوال بنده یک استیضاحی هم شده است و الان هم وزراء تشریف دارند خوب است آنها را بخواهیم و از آنها استیضاح نمائیم که اینکار مهم برای چه تا به حال به تأخیر افتاده است.
کاشف ـ بنده هم کاملاً موافقم و عرض میکنم خوب است یک مدتی به کارهای مهم اساسی بپردازیم که به کلی اساس کارها هم از دست نرود.
حاجی آقا ـ امروز ما منتظر بودیم که از اول مجلس مطالبی را که تمام ملت به ما چشم دوخته و منتظرند موضوع بحث قرار دهیم و بنده یک لایحه نوشته بودم و یک چند کلمه هم به هیئت رئیسه نوشتم که قبل از وقت آن لایحه خوانده شده در هر جلسه که مجلس تصویب نمود مطرح مذاکره قرار دهیم و آن لایحه راجع به استیضاح از وزراء است و حالا خواهش میکنم اجازه بفرمائید آن دستور مطرح شده و آن لایحه را که عرض کردم بخوانند و موضوع مذاکره نمائیم و اگر خوانده نشود بنده به مقتضای نمایندگی که دارم مجبورم مطالبی را که نباید اظهار نمایم بگویم یعنی لایحه خود را بدهم در روزنامه ها درج نمایند.
رئیس ـ البته تعیین دستور مجلس با خود مجلس است ولی حالا یک دستوری معین شده و حالا بدون رویه و فکر نمیشود تغییر دستور داد یا اینکه یک مطلبی را که خاطر آقایان مسبوق نیست جزء دستور کرده داخل مذاکره شویم.
حاجی آقا ـ چون قبل از این نوشته و تقدیم کرده ام گمان نمیکنم که بدون رویه باشد.
بهجت ـ عرض بنده خیلی مختصر و ساده بود یک قسم وظایف خود مجلس دارد که اگر در انجام آن قصور نماید آن وقت زبانش نسبت به وزراء کند میشود یک ماه یا چهل روز است که لایحه آمده است در خصوص بیست نفری که باید به مجلس معرفی کنند و مجلس بالاتفاق یا به حکم قرعه ۵ نفر از بین آنها انتخاب نمایند و اسامی آنها هنوز در مجلس علنی خوانده نشده و یکی از اسراری نیست که باید مخفی کرد و میبایستی هر چه زودتر در مجلس علنی خوانده شده و در روزنامجات درج شود و زودتر پنج نفر معین شود و این مطلب در مجلس خصوصی مذاکره شود بنا بود چاپ کنند و به دست ما بدهند و به عقیده بنده لازم است چاپ کنند و تعویق این اسباب فسادها و سو ظن نسبت به مجلس خواهد شد و اگر امروز شروع شود رفع خیلی از توهمات خواهد شد خوب است این را جزء دستور کرده شروع به مذاکره آن بکنند بعد اگر آقایان سئوالاتی از وزراء دارند بنمایند.
رئیس ـ چند فقره موضوع ذکر شد که گمان نمیکنم ممکن باشد هیچ یک از آنها را موضوع قرار داد در خصوص سئوالات آقایان که حاضر نیستند و اگر حاضر میبودند که التبه میامدند سئوالات میشد در خصوص لایحه عینا هم باید قبل از وقت طبع و توزیع شود که خاطر نمایندگان مسبوق شود آن وقت موضوع مذاکره قرار بدهیم.
عزالملک ـ در خصوص سئوالات حالا که وزراء حاضر نیستند خوب است اطلاع بدهند بیایند در جلسه آتیه جواب بگویند به جهت اینکه ما یک تکلیفی داریم نسبت به ملت که باید در مطالب و امورات مملکتی از وزراء سئوالات و استیضاحات نمائیم مثل اینکه بنده یک ماه است در خصوص قشون عربستان از وزارت جنگ سئوال کرده ام و ابدا حاضر نشده اند که جواب بدهند و نمیدانم اگر جواب ندهند جواب عربستان و ملت آنجا را چه بگوئیم.
حسن علی خان ـ بنده به طور اختصار عض میکنم که اگر هر یک از ما بخواهیم برای امروز یک دستوری معین کنیم تقریبا تا غروب باید در مذاکره باشیم در صورتی که میدانم ابدا نتیجه نخواهیم گرفت هر یک از این مطالبی را که فرمودند در حد خودشان اهمیت دارند مثلاً در خصوص انتخاب علما که آقای بهجت فرمودند این یک مسئله خیلی مهمی است که فورا نمیتوانیم در آن موضوع رأی بدهیم این را لازم است طبع و توزیع نمود که هم اسامی آقایان رابدانیم و هم افکار خودمان را حاضر کنیم و در خصوص سئوالات از وزراء هم گمان میکنم امروز وقت داشته باشیم که بیایند و مذاکرات نمائیم ولی چنانچه آقای دکتر علیخان فرمودند خیلی اهمیت میدهم به این مطالب به جهت اینکه تا مطالب اساسی را حل بکنیم به این که کارهای جزئی از قبیل امتیاز کارخانه چرمسازی یا صابون سازی و غیره را مطرح کنیم کار ما پیشرفت نخواهد کرد باید این آقایان وزراء حاضر شوند و توضیحات بدهند که در این چند ماهه وزارت چه قدمی برای پیشرفت امور مملکت برداشته اند و این پروگرامی را که نوشته بودند و یک هفته در مجلس مطرح بود و بعد از مذاکرات مجلس با اکثریت پذیرفت چه طور شد که یک دفعه منصرف شدند و چه شد که در این مدت آن اشخاص عالمی را که برای مستشاری در پروگرام به ما وعده دادند از خارجه بیاورند نیاورند و ادارات را رفورم نکردند و عقیده بنده این است که روز شنبه آنها را بخواهیم که بیایند و به ما بنمایانند که در این شش ماهه چه اقدامی کرده اند و امروز مطابق نظامنامه داخلی اول شعبات را معین کنیم بعد کسر اعضاء کمیسیونها را انتخاب نمائیم آن وقت برای روز شنبه هر دستوری را که آقایان میدادند معین نمایند.
رئیس ـ در خصوص انتخاب پنج نفر از علما چنانچه عرض کردم قرار شده است اسامی آن بیست نفر طبع و توزیع شود و طبع و توزیع خواهد شد باید آن را موقوف بگذاریم به وقتی که توزیع شد و در خصوص سئوالات از وزراء هم باید اطلاع بدهیم بیایند جواب بگویند لایحه ای است از وزارت امور خارجه رسیده است خوانده میشود.( مرتضی قلیخان قرائت نمودند مشعر بر اینکه آقای میرزا علی محمد خان وزیر زاده به سمت معاونت وزارت امور خارجه برقرار گردید.)
رئیس ـ آقای حاجی آقا سئوالی داشتید از وزارت امور خارجه بفرمائید.
حاجی آقا ـ بنده اولاً لازم میدانم مقدمتا دو کلمه عرض کنم گمان میکنم نمایندگی ملت این قدر اجاره به یک نفری بدهد که اگر مطلبی راجع به اصلاحات مملکتی به نظرش برسد حق داشته باشد به یک طوری بیان کند تا به آن کسانی که او را وکیل کرده اند حالی کند که حسن ما مطابق احساسات ما است و در این خصوص بنده یک لایحه نوشته ام و چندی قبل به هیئت رئیسه تقدیم کرده کتبا تقاضای قرائت آن را در مجلس نمودم و تا به حال خوانده نشده از این جهت مجبورم این لایحه را بدهم در روزنامجات درج کنند.(گفتند این سئوال نیست استیضاح است شما سئوال داشتید.)
حاجی آقا ـ در موضوع سئوالی که داشتم از وزارت امور خارجه راجع به مامورین خارجه عموما و مامورین عراق عرب خصوصا برای اینکه تبعه ایران در آنجا زیاد هستند گمان میکنم اهمیت عراق عرب از سایر نقاط بیشتر باشد در ایام استبداد صغیر که ژنرال قونسول گری بغداد به یمین الملک داده شد صدماتی نبود که به مامورین آنجا به احرار و سایر اتباع ایران به اقسام مختلفه به تحریک عثمانی و تحریکات خودشان نزنند و بعد از آن مامورینی هم که یمین الملک در نقاط عراق عرب مثل کربلا و نجف و سایر جاها معین کرده بودند آنها به اقسام مختلفه چه به زوار و چه به اشخاصی که در آنجا متوقف هستند صدمات زیاد میزدند و بعد از تغییر مسلک دولت و تشکیل دولت جدید باز هم از قرار اخباری که از منابع موثقه شنیده میشود همان طور که آن مامورین به حرکات سابقه خودشان مشغول هستند و علی الاتصال همان صدمات را به طائعه احرار و تبعه ایران میزنند و جدیدا یک شرحی از انجمن مساوات کربلا که یک قسمت از انجمن احرار است که سابقا مامور کربلا شده است نوشته اند که سه نفر مامور دولت این قدر صدمات به رعایا وارد میاروند که به مراتب از ترتیبات زمان سابق بدتر است بنده میخواستم عرض کنم برای ترتیب مامورین عراق عرب آقای وزارت خارجه خیالی کرده اند که آنها را تبدیل نمایند مامورین حریت پرور انتخاب نموده حفظ حقوق تبعه ایران را بنمایند و نظری به عراق عرب و حرکات مامورین عراق انداخته اند یا خیر؟
معاون وزارت خارجه ـ وزارت امور خارجه چندی است که داخل اصلاحات جدید شده و چون منوط به تعیین بودجه برای اینکه یک بودجه صحیحی تنظیم شود و به وزارت مالیه داده شود یک کمیسیونی در وزارت خارجه تشکیل شده و آن را تنظیم نموده اند و دو سه روزه است که مشغول تنقیح آن شده ایم که به وزارت مالیه داده شده از آنجا به مجلس آمده بگذرد تا یک هفته دیگر آن بودجه به وزارت مالیه میرسد و بعد از انی که به وزارت مالیه پیشنهاد شد و از مجلس گذشت البته از طرف وزارت خارجه مامورین صحیح کافی از مرکز به ولایات گسیل خواهد شد.(گفتند صحیح است.)
معاون وزارت خارجه ـ چند روز قبل یکی از نمایندگان محترم در ضمن بیانات خودشان نسبتی به وزارت امور خارجه داده اند که ایشان گفته اند وزراء کار نمیکنند گمان میکنم همان ناطق محترم تصدیق میفرمایند که اظهار وزیر امور خارجه راجع به بحران کابینه بود.
(راپورت کمیسیون عرایض و مرخصی قرائت شد مشعر بر اینکه عرایضی از طرف آقایان حاجی محمد کریم خان نماینده ایل جلیل قشقائی و آقای حاجی میرزا آقا نماینده آذربایجان و آقای حاجی شیخ الرئیس نماینده مازندران به کمیسیون آمده و هر یک از برای مرخصی خودشان دلایل و براهینی ذکر کرده بودند کمیسیون بعد از قرائت عرایض و مذاکرات مرخصی ایشان را تصویب نکرده بود.)
حاجی میرزا آقا ـ بنده عرض میکنم اگر یکی از نمایندگان به واسطه ضرورت و انجام کار مهمی مجبور شود اجازه مرخصی بخواهد این را نباید حمل کرد بر اینکه میخواهد از کار فرار نماید و بنده دلایل خود را در کمیسیون اظهار نمودم و به اکثریت تصویب کردند بعد نمیدانم چه شده که تغییر رأی دادند حالا عرض میکنم اگر مجلس محترم هم تقاضای بنده را تصویب ننماید مجبورم استعفا بدهم.
حاجی سید ابراهیم ـ بنده استدعا میکنم نمایندگان محترم اقلا یک قدری فعالیت به کار ببرند بعد استعفا بدهند و بر عکس بنده میبینم هیچ فعالیتی به کار ننموده اند هی استعفا میدهند.
ادیب التجار ـ اینکه آقای حاجی میرزا آقا فرمودند در کمیسیون ابتدا با اکثریت تصویب شد اکثریت حاصل نشد و اینکه گفتند عذر دارم هیچ عذری در مقابل خدمت به ملت پذیرفته نیست.
رئیس ـ آقایان حاجی محمد کریم خان و حاجی میرزا آقا و حاجی شیخ الرئیس هر کدام تقاضای مرخصی کرده اند کمیسیون تقاضای ایشان را تصویب نکرده حال باید رأی مجلس نیز در این خصوص معلوم شود حال رأی میگیریم اول در خصوص مرخصی آقای حاجی محمد کریم خان هر کس با راپورت کمیسیون موافقت دارد قیام نماید.
(اغلب قیام نموده رأی کمیسیون با اکثریت پذیرفته شد.)
رئیس ـ در خصوص مرخصی آقای حاجی میرزا آقا که کمیسیون تصویب نکرده هر کس با رأی کمیسیون موافقت دارد قیام نماید.
(اغلب قیام نموده و با اکثریت رأی کمیسیون پذیرفته شد.)
رئیس ـ حال رأی میگیریم درباره آقای حاجی شیخ الرئیس.
حاجی شیخ الرئیس ـ از آقایان نمایندگان محترم همین قدر استدعا میکنم اگر در مجلس عمومی بنا شد در کمیسیون به قدر نیم ساعت مانده صحبت بفرمایند و بعد از آنکه دلایل لزوم مرخصی خود را عرض کردم اگر تصدیق کردند که این مسافرت موافق تکلیف دینی و ایمانی من است آن وقت رأی بدهند و حالا در این خصوص رأی بگیرید.
(اغلب تصویق کردند و مسکوت عنه ماند.)
رئیس ـ آقای ادیب التجار سئوالی داشتید از وزارت امور خارجه بفرمائید.
ادیب التجار ـ مدتی قبل شکایات متعدده و هم رضایت نامه از منتصر السلطنه و نیز دو فقره شکایت از بی قونسولگری رسیده بود و یک فقره هم تلگراف رسیده بود باز هم شکایت از بی قونسولی مصر که مدتی است مجلس به ما وعده داده که به وزارت خارجه اخطار کند زودتر شخصی را که کافی و حافظ حقوق تبعه باشد برای مصر روانه نماید ۳۵ نفر دیگر هم از تجار که اغلب آنها را من میشناسم از منتصر السلطنه شکایت کرده اند و به واسطه سابقه کدورتی که با بعضی داشته است حال که رفته است اسلامبول مشغول اقدامات شده تولید زحمات مینماید و برضد او هم یک رضایت نامه از رفتار منتصر السلطنه آمده و نیز یک مکتوبی به امضای انجمن وفاق مصر آمده باز شکایت از نبودن قونسول در مصر و در این خصوص از کمیسیون خارجه به وزارت امور خارجه اخصار شده است که رفع این شکایات بنماید نمیدانم وزارت امور خارجه چه اقدامی کرده است تلگرافی کرده یا نکرده هر اقدامی که فرموده اند برای اطلاع نمایندگان محترم اظهار بدارید.
معاون وزارت امور خارجه ـ اغلب از نمایندگان محترم منتصر السلطنه را میشناسند و سابقه خدمت او را میدانند منتصر السلطنه یکی از نمایندگان صحیح و با شرف دولت علیه ایران است و الان ژارژدافر اسلامبول است و اینکه فرمودند شکایاتی از او رسیده است به وزارت امور خارجه چند فقره شکایت و رضایت رسیده آنهائی که شکایت کرده بودند وزارت خارجه نوشت که مواد شکایات خودشان را بنویسند هنوز ننوشتند و در باب قونسولگری مصر بنده هم تصدیق میکنم عرض کردم وزارت خارجه چندی است داخل اصلاحات جدیده شده و اساساً میخواهد یک رفورمی برای اجزای مرکزی و سایر نقاط ترتیب بدهد و این موقوف است بر اینکه بودجه که نوشته شده است از مجلس بگذرد و تا آن بودجه از مجلس نگذرد ممکن نیست موفق شویم به آن اصلاحات و همین که تصویب شد ترتیب آسایش برای کلیه مامورین خارجه داده خواهد شد مصر هم یکی از آنها است.
ادیب التجار ـ نیامدن بودجه به مجلس اسباب تعطیل فرستادن یک ماموری به محلی نمیشود مجلس هم همیشه همین اظهار را کرده است زودتر بودجه وزارت خانه به مجلس بیاید و انشاالله امیدواریم وزارت امور خارجه زودتر در این باب اقدامات نموده و مامور روانه کرده که بیش از این اینجا بی قونسول نباشد دیگر اینکه سئوالی کرده بودم از وزارت خارجه در باب ساعد الوزرا در باد کوبه و تعدیاتی که کرده است که تجار شکایت کرده بودند و قرار شد از طرف وزارت خارجه در این خصوص اقدامات صحیحه به عمل آمده توضیحات بخواهند و رفع آن شکایات را بنمایند در این باب چه اقدامی شده رفع شکایات شده و توضیحات از ساعد الوزرا خواسته اید یا خیر.
معاون وزارت خارجه ـ بنده تصدیق میکنم نیامدن بودجه اسباب نرفتن مامور نمیشود لیکن نمایندگان محترم میدانند که سابق بر این وضع مامورین سیاسی مرتب بوده و اینکه بنده عرض کردم موقوف بر این است که بودجه بگذرد برای این است که مامور صحیحی بایست برود و با هزار تومان و کسری نمیشود یک نفر مامور وطن پرست بی طمع روانه نمود که کارها را صحیحا اداره نماید به جهت اینکه امرش در آنجا نمیگذرد پس باید بودجه از مجلس بگذرد تا اینکه کارها از روی ترتیب صحیح اصلاح شود بنده قول میدهم تا یک هفته دیگر بودجه وزارت خارجه به وزارت مالیه داده شود حالا اگر وزارت مالیه دیر به مجلس بفرستد مربوط به وزارت خارجه نیست تا جمعه دیگر ترتیب بودجه وزارت خارجه داده میشود و برای مصر هم همین چند روزه یک نفر مامور کافی معین میکنیم که تا ده روز دیگر حرکت نماید ولی این نکته را یادآوری میکنم که تا بودجه وزارت خارجه به وزارت مالیه فرستاده شود از وزارت مالیه با سایر بودجه به مجلس پیشنهاد شود شاید تا یک مدتی طول بکشد و در طول این مدت اغلب از نقاط همین طوری که فرمودند بی مامور خواهد بود اگر مجلس یک اعتباری میدهد که با آن اعتبار وزارت امور خارجه در عرض یک هفته برای نقاط هندوستان و سایر نقاطی که مامور ندارد مامور معین کند خواهد فرستاد و در خصوص ساعد الوزرا تصدیق میکنم که یک عده به وزارت خارجه شکایت کرده بودند و از وزارت خارجه هم یک اخطاری به او شده و تاکید شده که تغییر مسلک داده با تجار خلطه و امیزش کند بعد هم راپورتی به وزارت امور خارجه رسید که امور آنجا اصلاح شده و به کلی تغییر مسلک داده با وجود این هم به مقتضای تکلیف تفتیش که وزارت امور خارجه داشت از باد کوبه خواستیم مجددا ترتیبات آنجا را تحقیق نموده راپورت جامع الاطرافی بدهند ولی در باب ساعد الوزرا اطمینان میدهم که آن ترتیبات سابق به کلی رفع شده است.
رئیس ـ اگر اجازه میدهید لایحه جناب حاجی آقا قرائت شود ولی به عقیده بنده گمان میکنم اگر امروز نخوانیم این قدرها دیر نشود ممکن است در جلسه آتیه خوانده شود.
(گفتند صحیح است.)
عزالملک ـ بنده مدتی است سئوالی در خصوص بانه که یکی از بلوکات کردستان است از وزارت امور خارجه کرده ام هنوز جوابی نداده اند.
معاون وزارت امور خارجه ـ بنده چهل روز بیش نیست که به سمت معاونت وزارت معین شده ام
و از ترتیب سئوال ایشان اطلاع ندارم کسب اطلاع کرده در جلسه دیگر عرض میکنم.
رئیس ـ سابقا در مجلس یک دستوری مطابق این صورتی که عرض میکنم معین شده شور در بقیه قانون ثبت اسناد راپورت کمیسیون فوائد عامه راجع به کارخانه چرمسازی و صابون سازی انتخاب کسر اعضای کمیسیونها این چند فقره برای امروز معین شده علاوه بر این تعیین شعبات و انتخاب هیئت رئیسه هم در پیش است اگر مخالفی نیست این دستور را برای جلسه آتیه بگذاریم.
حاجی آقا ـ تمام مذاکراتی که در این مدت در بین نمایندگان بود برای این بود که ماطلب اساسی خوانده شود و مطالب جزئی از قبیل امتیاز چزم سازی و صابون سازی وقت مجلس را تلف ننماید و اگر باز هم همین مطالب جزء دستور شود گمان میکنم به ما ایراد وارد خواهند آورد و واقعا پیش وجدان خودمان شرمنده خواهیم شد عقیده بنده این است که روز شنبه اخطار شود که وزراء بیایند در خصوص آوردند مستشارهای خارجه مذاکره شود و اگر هم این لازم نباشد یکی از مطالب اساسی جزء دستور شود که در جلسه آتیه خوانده شود و در باب لایحه همان طوری که عرض کردم اگر مجلس اجازه میدهد جزء دستور شود.
رئیس ـ در خصوص وزراء البته اطلاع داده میشود که حاضر شوند در خصوص لایحه باید به تصویب نمایندگان باشد.
حاجی آقا ـ بنده یک مطلبی دارم لازم است اظهار کنم گذشته از اینکه این یک مطلب ابتدائی نیست در نظامنامه داخلی هم نیست که مجلس تصویب بکند یا نکند این از وظایف نمایندگی یک نماینده است.
ادیب التجار ـ بنده عرض میکنم تا مسئله مستشارها حل نشود نه امتیاز چرمسازی میخواهیم و نه امتیاز صابون سازی را میخواهیم که خوانده شود استدعا میکنم از نمایندگان محترم بخواهند که روز شنبه تشریف بیاورند و بگویند که در خصوص مستشارها چه اقدامی کرده اند و در باب عدم احتکار خود حضرت عالی هم تشریف داشتید که بنده طرحی پیشنهاد کردم و به کمیسیون رجوع شد و لازم میدانم به جهت احتکار زودتر آن قانون به مجلس بیاید برای اینکه خیلی مفید است.
محمد هاشم میرزا ـ در مسئله احضار وزراء عرضی ندارم اما در مسئله لایحه که آقای حاجی آقا میفرمایند اگر مقصودشان اجازه مجلس است باید طبع و توزیع شود که نمایندگان مسبوق شوند والّا شاید بنده آن لایحه را خوانده باشم ولی سایرین مطلع نباشند و از لفظ لایحه که چیزی نمیشود فهمید اما در باب انتخاب کمیسیونها لازم است عرض کنم که وجود جمعی از نمایندگان را همین کمیسیونها مهمل گذاشته است و بنده هم که استعفا میدهم قبول نمیشود و جوابهای مردم از سه ماه و چهار ماه قبل همین طور در کمیسیون مانده است و نمیتوانیم جواب بدهیم پس انتخاب کسر آنها خیلی لازم است به جهت اینکه تکلیف مردم معین شود و اگر امروز انتخاب نشود روز به شنبه تعیین شعبات و کسر کمیسیونها از چیزهای مهم است بعد هر چیز را که میخواهید جزء دستور کنید.
رئیس ـ در خصوص تجدید شعبات و کمیسیونها و هیئت رئیسه گویا مخالفی نیست که جزء دستور جلسه آتیه شود ولی در خصوص کمیسیون فوق العاده عدلیه این کمیسیون در تکلیف خودش مردد است در واقع رفتن این اعضاء تولید پاره ای اشکالات مینماید حال اگر باید بروند باید درست معلوم شود اگر نباید بروند آن هم باید معلوم شود در صورتی هم که رفتن یک هیئتی تصویب شود باید معین شود که همین هیئت حالیه هستند و کسر آنها انتخاب شود یا آنکه به کلی باید تجدید شود در هر حال امروز معین شود بهتر است.
سید حسین اردبیلی ـ اگر کسر آن کمیسیون انتخاب میشود بنده عرضی ندارم.
کاشف ـ بنده موافقم با انتخاب کسر کمیسیون عدلیه و تاکیدا عرض میکنم خیلی لازم است و اگر نروند خیلی اسباب شکایات خواهد شد و مردم به کلی مایوس میشوند و اگر کسی کمیسیون را حالا انتخاب میفرمایند بنده هم که یکی از آن هیئت هستم استعفا میدهم عوض بنده را هم انتخاب بفرمایند اما در خصوص دستور بعضی از آقایان که صلاح نمیدانند مسئله چرمسازی جزء دستور شود ولی بر عکس بنده خیلی لازم میدانم این مسئله ای است خیلی مهم یک جماعتی شرکت کرده اند و یک اقدامی کرده اند و الان چند ماه است که به کلی بلا تکلیف مانده اند بنده لازم میدانم هر چه زودتر جزء دستور شده از مجلس بگذرد که تکلیف آنها معین شود اینها یک فابریکی خریده همین طور مانده است خود این امتیاز هم به مجلس رسیده فقط چند ماده آن نگذشته است سزاوار نیست به واسطه صرف یک مختصر وقتی یک چنین مطلبی که خیر عمومی در او است معطل بماند.
رئیس ـ حالا کسر اعضای کمیسیون فوق العاده عدلیه را انتخاب میکنیم.
ادیب التجار ـ روزی که کمیسیون عدلیه را انتخاب میکردید تمام آنها میدانستند که این کار پر زحمتی است با اینکه میدانستند تمام زحمات را قبول کردند امروز نمیدانم چرا استعفا میدهند اگر برای زحمت است این پنج نفر را هم که انتخاب میکنیم شاید استعفا بدهند بگویند تاب تحمل این زحمت را نداریم اگر استعفای آنها برای این است که مانعی دارد مانع خودشان را اظهار دارند تا رفع آن مانع را بکنیم اگر از برای این است که در سایر کمیسیونها کار دارند استدعا میکنم مجلس آنها را از آن کمیسیونها معاف داشته اگر حاضر شدند غایب ننویسند همه میدانید چشم تمام مردم به این ده نفر است و امیدواریشان به این است که این ده نفر را مجلس فرستاده است به جهت اینکه مردم را از شکنجه وزارت عدلیه خلاص کند.
دکتر علیخان ـ آنها که استعفا میکنند نباید آن قدر جد کرد که چرا استعفا کردند یکی از آنها که استعفا کرده همین رئیس حالیه است نباید آن قدر اصرار داشته باشیم که چرا استعفا کرده اند حالیه اگر باید انتخاب جدیدی کرد خوب است شروع شود.
(در این موقع صورت اسامی اعضاء کمیسیون اصلاح عدلیه قرائت که از قرار ذیل است:
شیخ اسمعیل هشترودی - ذکاءالملک - اسدالله میرزا - آقا شیخ ابراهیم زنجانی - سید حسین اردبیلی - کاشف - صدر العلما - حاجی آقا - شیخ محمد خیابانی.
رئیس ـ این اسامی اعضای آن کمیسیون است که یک نفرشان مسافر و بعضی از آنها مستعفی هستند.
میرزا داوود خان ـ روزی که آن کمیسیون را انتخاب میکردیم برای تفتیش عدلیه رأی دادیم قانون مملکت ما قوا را به سه قسم منقسم کرده است مقننه، قضائیه و اجرائیه بنده سئوال میکنم که این کمیسیون داخل کدام یک از این قواست خوب است برای بنده توضیح بدهند.
اسدالله میرزا ـ چندین دفعه تا به حال این مسئله اظهار شده است و حالا تازه آقای میرزا داوود خان توضیح میخواهند که این کمیسیون برای چه به عدلیه رفته است مثلی است معروف که میگویند احتیاج مادر اختراعات است در آن موقع که در تمام این شهر هزار قسم مذاکرات و هزار جور احتمالات اتفاق سو میرفت و فریاد تمام مردم از عدلیه بلند بود آمدند گفتند که عدلیه مدتی بسته شود نظر به اینکه بستن عدلیه هم خارج از قانون بود این هیئت را مجلس انتخاب کرد که بروند ببینند که اجزا عدلیه فاسد هستند یا خیر یک جماعتی هم شاکی بودند بعضی از آنها از احکام عدلیه و بعضی از روسای محاکم که میگفتند مثلاً فلان رئیس محکمه لایق محاکمه کردن نیست یا اینکه اعملا غرض میکند و خائن است در آن موقع تمام آقایان رأی دادند بر اینکه در اینجا یک هیئتی برود و در این امور رسیدگی کامل نمایند آن روز هیچ اسمی از تفتیش نبود و به عنوان تفتیش آنجا نرفتند چیزی که هست تکالیف این هیئت هم در جائی نوشته نشده است این هئیت کارهائی که آنجا کرده است مقداری از آن به منزله تمیز بوده است مقداری از آن به منزله تفتیش بوده است تصدیق میکنم که کارهای این هیئت قدری مخلوط بوده و حدود مأموریت آن معلوم نبوده لکن این مسئله هم اختصاص به این هیئت ندارد نظائر از برای این کمیسیون بسیار است چنانچه میتوانم الان چند فقره شاید بیان کنم که بعضی کمیسیونها از حدود خودشان تخطی کرده اند به علاوه کدام یک از کمیسیون ها را انتخاب کردید که حدود وظیفه آن را معین کرده روی کاغذ اوردید اقدامات این هیئت تا به حال از این قرار بوده شکایت مردم چنانچه عرض کردم بعضی از احکام محاکم و بعضی از روسای محاکم است آنچه راجع به احکام است به دوسیه آنها رسیدگی کرده اسناد آنها را میبینید از روی آن معلوم میشود که این محکمه با اعمال غرض حکم کرده است یا بدون اعمال غرض در موقعی که حق بر این هیئت معلوم شده نوشته است که حق با این شخص است ما ذکر تمام دلائل آن وقت معلوم
است اگر این حکم مسبوق به حکم دیگری هست بدیهی است حکم سابق او ممضا خواهد بود مثلاً اگر حکم استیناف است بدیهی است حکم استیناف مسبوق به حکم محکمه ابتدائی باید باشد وقتی که حکم محکمه استیناف نقض شد حکم سابق او که حکم محکمه ابتدائی است مجرا میشود این در صورتی که حکم راجع به محکمه استیناف باشد اگر حکم راجع به محکمه ابتدائی باشد و منقوض شد آن وقت رجوع به محکمه استیناف خواهد شد این درصورتی که اعتراض به حکم باشد اما در صورتی که اعتراض به رئیس شعبه یا رئیس محکمه باشد البته باید رسیدگی کرد و این مسئله وقت لازم دارد فوری نمیشود حکم کرد که فلان شخص خائن است ولی با به حال معین نشده خیانت کسی و نمیتوانم بگویم فلان عضو چه کرده است همین قدر راپورت دادیم که بعضی ها لایق قضاوت نیستند و باید وزیر عدلیه آنها را تغییر بدهد و بعد آن اینکه تحقیقات ما تمام شد و بر ما معلوم شد که بعضی از آن اشخاص مقصرند راپورت داده خواهد شد که یک ترتیبی برای این کارها معین شود آن روز هم عرض کردم که اگر کارهای ما نا تمام نبود به نظر مجلس نرسیده است گویا بعضی از نمایندگان محترم تصدیق نمایند که این هیئت که از طرف مجلس معین شده اند از روی جد مشغول تسویه کار هستند و یک دقیقه از کر غفلت نمیکنند و آنچه به ما معلوم شده است این است که این کار باید امتداد پیدا کند تا محکمه تمیز تشکیل شود و محکمه تمیز هم شاید ۲۰ روز طول بکشد باید وزیر را خواست و تاکید کرد که زودتر محکمه تمیز را تشکیل نماید حالا باید رأی مجلس معلوم شود که این هیئت که میروند برای تفتیش است یا برای قضاوت.
سلیمان میرزا ـ بنده عرض میکنم بر خلاف حضرت عالی آن وقت هم برای تفتیش رفتند نه برای قضاوت همه گفتند که بعضیها شکایات دارند به این واسطه گفته شد که یک هیئتی بروند تفتیش نماید و رفع شکایات بشود نه اینکه حکم اجرائیه را توقیف کنید بنده اطلاع دارم که هم حکم توقیف کرده اند و حکم اجرا کرده اند بنده باز عرض میکنم که وظیفه این هیئت تفتیش است اگر محکمه تمیز نداریم وظیفه نمایندگان محترم نیست که که از وظیفه خودشان خارج شوند مقصود این است که یک جماعتی از نمایندگان را از وظیفه خودشان عاطل و باطل بگذاریم تا مشغول شویم به کارهای دیگر اگر حضرت عالی میخواهند به تمام عرایض رسیدگی کنند الان هفت هزار عرایض در عدلیه هست چنانچه خواسته باشند به تمام آن عرایض رسیدگی نمایند یک دوره تفتیشیه لازم دارد باید الی یوم قیامه مشغول باشند و اگر امیدوار هستم که تا بیست روز دیگر محکمه تمیز تشکیل میشود داخل در اجرائیات کار عدلیه نشوید و اگر مدرم بدانند تا بیست روز دیگر محکمه تمیز تشکیل شود مطابق قانون رسیدگی کرده و احقاق حق خودشان را بنمایند اگر جه میدانم حضرت عالی سه مرتبه دست بلند کرده و اجازه خواسته اند و میخواهند حرارت فوق العاده خودشان را بروز دهند و متشبث شوند با این که(احتیاج ما در اختراعات است)یعنی چون ما دیدیم که از قوه اجرائیه شکایت میکردند صلاح دیدیم که مخلوط کنیم قوه تقنینیه را به قوه قضائیه و یک اختراع جدیدی کنیم بر خلاف قانون اساسی بنده این حرفها را قبول ندارم که میفرمائید احتیاج ما در اختراعات است بنده میگویم که نباید از وظیفه خودشان خارج شوند باز هم مثل پریروز عرض میکنم که تفتیششان را کرده و راپورت بدهند یکی از معایب کار انی است که وزیر حدود تکلیف خود را نمیداند وزیر وظایف خودش را نمیداند حکم محاکم را در راپورت نوشته اند که توقیف میکنند اینها میخواهند کار وزیر را بکنند و تشکی مردم از هیئت مقننه بشود به عقیده بنده این است که این هیئت مداخله در کاری ننماید و فقط آن کاری را که به او رجوع شده است بکند بنده عرض میکنم بعضی از احکامات را ما مداخله کرده ایم که بعد از تشکیل محکمه تمیز باید اصلاح شود و هر طور که صلاح بداند رفتار نماید.
اسدالله میرزا ـ اما اینکه انتظار داشتند که از بنده حرارت بروز کند گویا تا به حال از بنده حرارت فوق العاده ندیده باشند بنده با کمال نرمی عرایض خودم را خواهم کرد آن روز عض کردم و امروز هم مگویم که این کارها را نباید طوری کرد که بیشتر از این اسباب شکایت مردم فراهم اید علت چه بود که انی هیئت را از مجلس به عدلیه فرستادید علت این بود که مردم میگفتند یک مردمان فاسدی در عدلیه جمع شده اند و همه قسم بی ملاحظه گی بلکه میگفتند خیانت و امروز چیز دیگر درباره حقوق و اموال و اعراض مردم میکنند و آنکه اسباب شکایت شده بود امدیم گفتیم یک هیئتی از مجلس بروند به این امور رسیدگب نمایند ببینند همین طور است یا خیر که به اصطلاح عوام پای بی گناهبیخود به دار نرفت شما اصرارتان به این است که وزیر را فوری بردارند و تمام معایب را از وزیر میبینند این را هم الان گفتند لکن عقیده بنده این است که اعضاء هم بی تقصیر نیستند و البته باید اعضاء هم اصلاح شوند بلکه جمع این دو اصلاح هم منافات ندارد وزیر هم باید قانونی باشد از مسلمیات است اگر شما تمام تقصیرات را راجع به وزیر مالیه میکنید بنده تکذیب میکنم همین هفت هزار عریضه که میگوئید در عدلیه هست تمام این عرایض را در دوره این وزیر داده شده یا در دوره وزیر سابق بود مگر جناب مشیر الدوله وزیر عالم قانونی شما نبود تمام این تشکیلات در دوره او بود از روسای محاکم پس باید اعضاء صحیح بشوند همان وزیر قانونی عالم شما هم چند فقره احکام را توقیف کرده بود پس فرق نمیکند و اما اینکه میگوئید ما به خلاف قانون بعضی از احکام را توقیف کرده ایم یک شخصی می آید پیش ما و میگوید حکم از محکمه صادر شده به خلاف شرع و خلاف عرف که خانه مرا حراج بکنند و هزار نسبت هم به محکمه یا رئیس محکمه میدهد کلاه زمین میزند یقه پاره میکند میگوید که شما این حکم محکمه را توقیف کنید که خانه مرا حراج نکنند و رسیدگی بکنید اگر حق با محکمه بود از روی حقانیت حکم کرده بود در باب خانه من که شما هم تصدیق آن حکم را کرده امر به حراج خانه من میکنید و اگر بدون حق این حکم را کرد من از مجازات آن حاکم میگذرم و به هیچ وجه به مجازات آن حاکم میگذرم و به هیچ وجه به مجازات او نظر ندارم همین قدر هست که خانه من از برای من بماند و در این موقع من حضرت عالی را برمیدارم و در آنجا جای خودم میگذارم میخواهم بدانم حضرت عالی به این شخص چه جواب خواهند داد خواهد گفت من وکیل سی کرور ملتم و از طرف مجلس برای اصلاح امور عدلیه امدم لکن به هیچ وجه گوش به این حرفها نمیدهم و شما باید بروید خانهه تان را هم حق یا باطل حراج میکنند به ما ربطی ندراد آیا این جواب را خواهند داد یا امر به توقیف خواهید کرد در صورتی که مگوئید تا امروز صد دفعه حاضرین ثابت کنیم که محکمه به خلاف حکم کرده با اعمال اغراض شخصی حکم کرده با این مقدمات از شما سئوال میکنم که ما چه جواب باید بگوئیم باید جواب بگوئیم که ما ده نفر که اینجا آمده ایم از وظیفه ما خارج است که جزء تفتیش تکلیف دیگری نداریم بنده عرض میکنم اگر انصاف را قدری در نظر بیاورند رفع تمام این اشکالات حضرت عالی میشود و نخواهید فرمود بگذارید قدری نفس راحت بکشیم نقس راجت کشیدن تا وقتی است که این مردم بیچاره نفس راحت بکشند و از روزی هم که به آنجا رفته ایم با کمال ملایمت به بزرگ و کوچک آنها رفتاد کرده ایم و به هیچ کدام از آنها بپرسید و برسید ببینید خلاف ادب کرده ایم و تا به حال هم اظهار نکرده ایم فلان عرضش را خلاف کرده است یا خیر آخر تمام را میاوریم اینجا به نظر شماها میرسد آن وقت هم شما را مجبور نمیکنیم که هر چه ما فهمیده ایم بپذیرید هر چه به نظر شما رسید خواهید اظهار کرد و از دوسیه ما معلوم خواهد شد چه احکامی بوده خلاف سات یا غیر خلاف بنده اینجا در مقابل تمام آقایان متعهد میشوم که تمام مطالب را که کرده ایم شرحش را به نظر آقایان برسانیم و همچو تصور نشود که ما میگوئیم که ما ده نفر استغفرالله جزء معصومین هستیم لکن هر چه کرده ایم میاوریم جلوی شما میگذاریم آخر اینگونه اعتراضات شما صحیح نیست از روزی که به اینکار معین شده ایم همه میدانند که همه روزه روزی پنج شش ساعت همه روزه کار کرده ایم فحش هم شنیده ایم با تمام اینها تحمل کرده ایم برای پیشرفت کار حالا جناب عالی این طور میفرمائید این سزاوار نیست اگر ما هم یک حکمی کرده ایم این طور بوده است که به حکم رسیدگی کرده ایم دیده ایم به خلاف ظواهر شرعیه حکمی صادر شده است آن وقت هم نه این طور بوده است که فوری حکمی بر خلاف آن حکم نوشته باشیم که آن اجرا شود آن وقت نقض آن حکم را کرده و اصل دعوی را به محکمه بالاتر رجوع کرده ایم که رسیدگی نمایند حالا اگر حضرت عالی نمیخواهند این اقدامات شود مسئله است ما تمام این زحمات را تحمل کرده ایم برای رضایت مردم امنیت مملکت خدمت به مجلس بنده حاضرم از تمام آنها که آنجا
بودند و مردمی که میامدند و میرفتند استشهاد کنم که تمام آنها مهر کنند که ما روزی از شش الی هشت ساعت لاینقطع در آنجا کار کرده ایم برای اساش مردم و عرض میکنم در این نقطه که تمام دوسیه و سابقه کارهای خودتان را به مجلس میاوریم و به آقایان عرضه میداریم در این صورت چه جای اشکال و تردید است آن وقت اگر مجلس وظیفه خودش دانست که مطابق آن عمل شود که میکند اگر هم خواست به طور دلخواه جناب عالی عمل کند مسئله ای است بنده عرض میکنم در بین آنها اشخاصی هست که قابل محکمه کردند نیستند اشخاصی هم هستند که شاید اعمال غرض کنند حالا اگر شما میخواهید از روسای محاکم حمایت کنید یک مسئله ای است که ما در خدمات خودمان که کرده ایم و میکنیم تمام نقطه نظرمان خدمت به مجلس بوده است.
حسن علی خان ـ عرض میکنم بنده تا اامروز تصور میکردم تمام قوانینی که در سایر ممالک وضع شده است ما بدون اینکه همان حوائج را سیر بکنیم میتوانیم عین آنها را بیاوریم و وضع کرده اجر نمائیم و هر روزی که میگذرد به بنده ثابت میشود ما نمیتوانیم بدون اینکه همان درجات را سیر کنیم عین آن قوانین را بیاوریم وضع و اجر کنیم و هر روزی که میگذرد بر من ثابت میشود که این طور نیست تمام آن زحمات را باید تحمل کنیم تا آن وقت تمام آن معایب یک به یک بر خودمان بیاید تا به آن رفتار نمائیم اینکه در قانون مملکت باید تجزیه شود و در مملکت ما هم همین را قبول کرده اند یک علتی داشته علتش این بود که همین معایبی که الان مبتلا شده ایم در همه جای دنیا رخ کرده است و همه جای دنیا حس کرده اند که اگر بنا شود قوا در همدیگر مخلوط شوند چه فسادها پیدا خواهد شد البته در صورت اختلاط این قوا مشکلاتی پیش خواهد آمد که اسباب اضمحلال یک مملکتی میشود مثل اینکه چند روز پیش بدبختانه در مجلس میانه دو نفر نماینده سر همین مسئله میبینم مذاکره به مشاجره کشیده بدیهی است که این طور مذاکرات چه آثار سوئی خواهد داشت و اینها ناشی نیست مگر از اینکه نمایندگان داخل امور اجرائیه شده بودند پس بنده عرض میکنم ما باید اصول مشروطیت را بگیریم و سخت نگاهداریم و اگر از روزی که مجلس منعقد شده بود همین طور اصول مطالب را میگرفتیم و از روی آن کار میکردیم دچار این اشکالات نمیشدیم اگر ما از روزی که مجلس منعقد شد مطابق قانون اساسی رفتار کرده بودیم و با کمال آزادی از وزراء استیضاحات و سئوالات نموده بودیم کدام وزیر بود که میتوانست یک ماه طوری رفتار کند که امور عدلیه مختل شود که ما مجبور شویم یک هیئتی را به عدلیه بفرستیم و امروز در مجلس شورای ملی این مذاکره و اختلاف باشد که این هیئتی که از اینجا رفته است چرا رفته ایند و چه کرده اند آیا تصرفات آنها در امور عدلیه قانونی بوده است یا خیر مسلما این هیئت طرف اطمینان مجلس و با کمال صداقت و درستی خدمت به ملت کرده اند لکن من عرض میکنم ما خطا کرده ایم که اینها را معین کرده و فرستادیم بروند در اجرائیات مداخله کنند ما چرا اخطار کردیم به جهت اینکه مجبور بودیم به جهت اینکه استیضاحات ما دو ماه طور میکشید ازاددر نطق نبودیم و در اینجا هی مجلس خصوصی میشد و هیچ مطابق میل نمایندگان نبود ما نمیخواستیم مطالب خودمان را در جلسات خصوصی اظهار کنیم ما میخواستم همین جا بیائیم حرف خودمان را طوری بزنیم که موکلین ما بدانند چه میگوئیم در ما چیست از ما نپذیرفتند و بر خلاف میل ماهی جلسات خصوصی هی جلسات خصوصی کردند اگر اصول مطالب را چسبیده بودیم کار ما خیلی پیشرفت کرده بود چیزی که در نظر ما نبود مطالب اساسی بود جلسات ما یا خصوصی بود که از آن نتیجه گرفته نمیشد و در جلسات عمومی هم اول امتیاز کارخانه صابون پزی و چرمسازی آوردند وقت ما را تلف کرده بود اگر ما وزرائی داشتیم که طرف اطمینان بودند میگفتیم امتیاز را بده و امتیاز چرمسازی را قابل نمیدانستیم که به مجلس بیاید و وقت ما را در این موقع تلف کند اگر وزراء به تکالیف خودشان عمل میکردند و ما مطالب اساسی را تعاقب کرده بودیم مجبور نبودیم این هئیت را بفرستیم به عدلیه اگر ما با اصول مشروطیت عمل کرده بودیم یک وزرائی داشتیم که جزئایت و کلیات امورشان را به خودشان واگذار میکردیم و ما به وظیه تقنینیه خودمان عمل میکردیم بنده میگویم تمام مفاسد از خودمان است که اصول مطاب را مراعات نکردیم.
سید ابراهیم ـ بر حسب ضرورت لزوم این هیئت در عدلیه بر همه ماها معین شد اینها را انتخاب کردیم رفتند یک اندازه هم اقدامات کرده اند و نا تمام است حالا لازم است عوض آنها که استعفا داده اند انتخاب نمائیم که بروند عمل خودشان را تمام کنند و اگر این هیئت نرود به کلی مردم مایوس میشوند.
محمد هاشم میرزا ـ بنده اولاً به اندازه قسمت خودم از آقای سلیمان میرزا گله دارم به واسطه اینکه تعریض بالمساعده تا به حال در مجلس نشده بود و اینکه منکر بودند این مأموریت هیئتی را که خودشان انتخاب کرده اند خیلی اسباب تعجب است به جهت اینکه همه میدانیم اوضاع عدلیه در چه درجه اشکال بود و تمام امیدواری هائی که به مردم دادیم به وجود و اقدامات همین هیئت بود و این طور تعریضات به کلی خلاف این ترتیبی است که قرار دادیم رفتار کنیم این طور مذاکرات در دو ماه قبل خودتان میدانید چه قدر اسباب اشکال شده بود بعد از آن که متنبه شدیم در فکر افتادیم که اصلاح این مفاسد را بکنیم حالا میبینیم باز تعریض بالمساعده میشود گمان نمیکنم در این صورت نتایجی که در نظر داشتیم به این ترتیب حاصل شود اما در خصوص مأموریت آن کمیسیون هی آقایان میگویند که اختلاط قوا مخالف با قانون است بنده میخواهم بدانم آن قانون راکی وضع کرده است آن قانون را خودمان وضع کرده این این هیئت را هم خودمان انتخاب کرده ایم آن روز که اینها را انتخاب میکردیم ابدا اسم تفتیش نبود اسم اصلاح بود بهترین دلیل همان عمل شعبه نان است که خود حضرت عالی جزء آنها بودید ما وقتی که کمیسیون را انتخاب کردیم دو هیئت انتخاب نکردیم یک هیئت ۱۸ نفری انتخاب کردیم برای اصلاحات مقتضی آن روز آن هیئت از بین خودشان یک هیئت ۶ نفری برای اصلاحات امر نان انتخاب کردند که خود حضرت عالی هم جزء آنها بودند یک هیئت برای اصلاحات عدلیه معین کردند از شما سئوال میکنم شما رفتید در امر خبازها تفتیش کردید یا اینکه اصلاح امر نان کردید و راپورت هم دادید و از اقدامات شما همه هم ممنون شدند همین طور این هیئت برای اصلاح امور عدلیه معین شدند چنانچه شما برای اصلاح امر نان معین شدید یعنی یک مأموریت داشتید و یک هیئت بودید به دو شعبه منقسم شدید و به مأموریت خود رفتار کردید و اینکه هی میگویند تجزیه قوا تجزیه قوا خوب است عدری مقتضیات وقت را هم ملاحظه کنید مثل است معروف شخصی تمام کارهای خانه خودش را بین چند نفر منقسم کرد و هر یک را به کاری واداشت آن وقت یک کودکی داشتند به حوض افتاد هر چه فریاد کرد کسی او را خلاص نکرد گفتند ما هر یک شغل معینی داریم حالا میخواهم بدانم اگر کودک ما هم هلاک شود باید به شغل دیگر وارد نشویم که خارج از وظیفه ما است یا اینکه باید او را از هلاکت مستخلص کرد.
میرزا داوود خان ـ حضرت عالی شاهزاده اسدالله میرزا که یکی از نمایندگان عالم دیپلمات ما هستند اظهار کردند که این هئیت هم کار تمیز را میکند هم کار غیر تمیزی را میکند این قانون اساسی است در دست بنده میخوانم خوب است به من بفهماند کدام یک از الفاظ این قانون آن حق را برای آقایان ثابت میکند(اصل ۶۹ را قرائت کردند.)
سید حسین اردبیلی ـ بنده به واسطه رفع اشتباه آقای میرزا داوود خان عرض میکنم در اصل ۶۹ قانون اساسی است که در غیاب محکمه تمیز مجلس میتواند که هیئتی به جای هیئت تمیزی انتخاب نماید و این هیئت هم مخالف با قانون اساسی نیست این هیئت که معین شده اند فقط برای نظارت در امور عدلیه است در موقع لزوم نظر تمیزی هم دارد و بنده پیشنهاد میکنم که این هیئت فقط مفتش باشد و نظارت داشته باشد در موقع لزوم هم نظر تمیزی به او داده شود.
شیخ ابراهیم ـ اغلب این مذاکرات بی جهت شده و بی قاعده بود بنده از جمله آن اعضاء بودم و کسی نیستم که از آن مطالب بی خبر باشم و طرف اطمینان نباشم الحمدالله این هیئت رفته بود برای تفتیش در عدلیه و رسیدگی به اینکه فلان رئیس محکمه خائن است و شکایت مردم از محکمه بود رسیدگی به دوسیه لازم دارد از منشی محکمه بود از رئیس محکمه هم بود از اجزا هم بود از حکم هم بود چه طور میشود در این صورت به زودی تفتیش نمایند دوسیه های زیاد متعلق به اینها نبود باید به تمام آنها رسیدگی وشد و به تمام آنها ممکن نبود به زودی رسیدگی شود اگر در دوسیه یک دفعه خطا یا دو دفعه خطا کرده است به یک رئیس محکه نمیشود گفت او خائن است و از برای تحقیق کامل
و اینکه آیا نباید به دقت رسیدگی کرد آیا وقت لازم ندارد دیگر اینکه به محض اینکه یک خطا یا دو خطا دیده شود بدون تحقیق که ممکن نیست در این باب رأی داد با دانستن اینکه مخطی است یا مصیب است لایق است یا نا لایق است آقایان ترتیبی دارد که باید به ترتیب رسیدگی شود یان هیئت برای تفتیش رفته بود لکن تفتیش در هر امری تا دو سه تا پنج تا خلاف نه ببینند که نمیشود حکم کرد این مسئله طول خواهد داشت بعد از انی که مطالب حقانیش معلوم شد که این مطلب صحیح بود آن وقت ما امضاء میکنیم و مینویسیم که این مطالب به دقت معلوم شده است که حق است یا باطل حالا ما عقده خودمان را بیان میکنیم و از مجلس اجازه میخواهیم که این هیئت را تا زمانی که محکمه تمیز تشکیل نشده یا تا ده پانزده روز دیگر که لازم است آنجا بروند یا اینکه دو ماه سه ماه مدت لازم دارد مثلاً از یک رئیس محکمه شکایت کرده اند و به یک ماده رسیدیم دیدیم خطا کرده است حالا من دیگر نمیروم اگر لازم میدانید فورا ده نفر دیگر انتخاب کنید لازم میدانید این مطالب را همان طور که ناقص بماند در زمان وزارت جناب مشیر الدوله هم در باب محکه تمیز تاکید شده بود حالا عقیده من این است که بقیه آن هیئت انتخاب شوند تا نواقص را تکمیل نمایند و از بعضی اشخاص که مشتبه الحالند درست تحقیق شود که صحیح اند یا خیر والّا بگویند که تکلیف آنها هم معلوم شود.
رئیس ـ رأی میگیریم در اینکه یک هیئت ده نفری برای اصلاح امور عدیه لازم است.
دکتر علیخان ـ بنده عقیده ام این است که چون رأی داده ایم باید باشد و وظیفه این هیئت را تفتیش قرار دهند و اعلان کنند تا فلان وقت این هیئت از برای تفتیش اعضاء محاکم عدلیه رسیدگی مینمایند که فقط شکایت راجع به روسای محاکم خواهد بود در آن وقت بعد از رسیدگی اگر معلوم شد که اشخاص متشکی تقصیر دارند مجازات دهند یا اگر روسای محاکم تقصیرشان معلوم شد فورا راپورت داده و از روی قانون مجازات دهند و در ضمن زودتر در صدد تشکیل محکمه تمیز برایند که من بعد از این دچار این گونه محظورات که وقت ما را تلف کرده است نشویم به شرط آنکه داخل در اجرائیات و قوه قضائیه نشوند.
عزالممالک ـ بنده اولاً به هر دو آقایان اعتراض دارم که چرا این طور اعتراض کردند و این رسما باید تکذیب شود اول باید رأی گرفت در این که این مسئله تفکیک شود که یک هیئت لازم است یا خیر و ثانیاً این هیئت باشد یا یک هیئت دیگر ثالثا حدود این هیئت را معلوم کنید نبده عرض میکنم که وظیه این هیئت را معلوم کنید بنده عرض میکنم که وظیفه این هیئت جزء تفتیش چیز دیگری نباید باشد چون در بعضی از محاکمات دخالت کرده اند و به خود بنده هم چند نفر شکایت کردند بدیهی است این طور که این طرف پیش من آمده شکایت کرد آن طرف هم میرود ده نفر را میبیند و گریه میکند بدیهی است هر قدر محکمه به صحت عمل کند باز یک طرف ناراضی خواهد بود و شکایت خواهد کرد پس این آقایان هر قدر از روی صحت محاکمه کنند باز چون یک طرف شاکی خواهد بود بنده صلاح نمیدانم که محاکمه کنند که شاکی از این هیئت باشد.
رئیس ـ پس رأی میگیریم در اینکه رأی را که سابق دادیم منحل شود یا خیر.
شیخ الرئیس ـ تا یک درجه مذاکرات کفایت کرد به عقیده بنده اعزام یک هیئتی از مجلس به ادارات دولتی ولو به عنوان تفتیش این خلاف بزرگی است و اسباب سو تفاهم است و مظنات فاسده را تحریک میکند بنده هیچ صلاح نمیدانم هیئتی از مجلس به هیچ یک از ادارات دولتی برود.
رئیس ـ تفتیش در کار وزارت خانه ها که مسلم است از وظیفه مجلس است حالا حرف در این است که این هیئت به عنوان تفتیش باشد یا آن نظر تمیزی را هم داشته باشند.
افتخار الواعظین ـ بنده عرض میکنم چه ضرورت واداشت مجلس را که یک هیئت به عدلیه بفرستد این شکایات مردم بود از عدلیه به طوری که در نبودن بنده اسباب شده بود که رئیس الوزرا عدلیه را ببندد و از طرف مجلس گفته شده بود که بستن عدلیه خلاف مشروطیت است آن وقت مجلس نا چار شد یک هیئتی را انتخاب نماید برای رسیدگی و اصلاح امور عدلیه و آن هیئت رفتند به عدلیه و در جلسه قبل یکی از اعضاء آن کمیسیون اینجا اظهار داشت که ما رفتیم و بعضی تفتیشات هم کردیم و بعضی تحقیقات کردیم لکن تفتیشات و تحقیقات ما ناقص است برویم آنها را تمام کنیم یا خیر خود حضرت عالی سلیمان میرزا در جلسه قبل میفرمودند که من تصویب میکنم رفتن این هیئت را در صورتی که وقتی برای آنها معین کنید یعنی معلوم شد تا چند روز دیگر ده روز دیگر پانزده روز دیگر تحقیقات خودشان را تمام کنند حالا بنده سئوال میکنم از اقایانی که تصویب نمیکنند رفتن آنها را آیا علتی که سبب شد مجلس را که این هیئت را به عدلیه فرستاد آن علت رفع شد یا خیر و اگر آن علت باقی است لازم است که یک هیئت برود والّا همان اشکالات سابقه پیش خواهد آمد.
رئیس ـ حالا وقت گذشته است دستور جلسه آتیه تقتیشیه تعیین تکلیف کمیسیون عدلیه و انتخاب کسر کمیسیونها و انتخاب شعبات و انتخاب کسر هیئت رئیسه.
(رئیس حرکت کرد و مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم شد.)