مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ آذر ۱۲۸۸ نشست ۱۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۱۵ آذر ۱۲۸۸ نشست ۱۳
جلسه ۱۳
صورت مذاکرات روز سه شنبه ۲۳ ذی القعده الحرام سنه ۱۳۲۷
مجلس یک ساعت و چهل دقیقه قبل از غروب منعقد شد عده حضار - نفر
(معاضد الملک خلاصه مذاکرات مجلس گذشته را قرائت کرد )
رئیس ـ موضوع مذاکرات امروز اولا تلگرافات تبریک و غیره ثانیاً خواندن پروگرام و خواستن توضیحات از وزرای عظام ثالثاُ راپورت کمیسیون اعتبارنامها چهارم تشکیل یک کمیسیون موقتی .
(ذکاء الملک دو طغرا تلگراف از مجلس سنای عثمانی و از مجلس مبعوثان عثمانی راجع به تبریک افتتاح مجلس شورای ملی قرائت کردند و لایحه از هیئت علمیه نجف اشرف مبنی بر تبریک افتتاح و انتظار اصلاحات قرائت شد و صورت مرقومه را نیز قرائت کردند:
- ( از سنندج شیخ الاسلام کردستانی )
- ( تبریز کمیته بزرگ ارامنه )
- ( قصر یمین الملک )
- ( عراق صادق مجاهد )
- ( سلماس نایب خلیفه گری سلماس )
- ( اردبیل محتشم السلطنه )
- ( از محلات مکتوب مبنی بر تبریک )
بعد شروع به قرائت پروگرام وزرا نمودند.
رئیس ـ سابقاُ گفته شد توضیح از وزرای عظام باید خواسته شود از اول به ترتیب هرکس در این مواد توضیحی می‌خواهد بخواهد.
وحیدالملک ـ خوبست یک مرتبه دیگر این پروگرام قرائت شود.
رئیس ـ بعد قرائت خواهد شد.
مشیر الدوله وزیر عدلیه ـ این پروگرام کلیاتی را دارا است که کابینه وزراء ضرورت و فوریت آن را لازم می‌دانست و معلوم است پاره مطالب است که آنها هم خالی از اهمیت نیست لکن یک اهمیت فوری نداشت که جزء پروگرام نوشته شود و معلوم است در موقع اقدامات لازمه در آن مطالب نیز خواهد شد.
وکیل التجار ـ مهمترین مطالب این پروگرام چیزهایی است که راجع به اصلاحات مالیه و معارف است و در باب معارف که مهمترین مطالب و جالب دقت مخصوص است در این پروگرام نوشته شده که اهالی باید کمک و همراهی کنند برای پیشرفت معارف و این مطلب به نظر صحیح نمی‌آید چرا که شاید اهالی مملکت نخواهند کمک نمایند در این صورت نباید ما معارف داشته باشیم باید همان قسم که در تمام ممالک متمدنه معمول است از برای ترویج معارف مقداری از مالیه دولت منظور کرد مخصوصاُ از وزارت مالیه یک مقدار معتدبه باید از برای وزارت معارف معین نمایند.
وزیر علوم ـ یک قسمت از مطالب وکیل التجار راجع بود به معارف و بنده لازم است توضیحی بدهم عرض می‌کنم تا به حال از برای معارف چیزی منظور نشده بود که بتوان به توسط آن اقدامی کرد و فرضاً اگر بعضی اقدامات شده است چه در اینجا و چه در ولایات شخصی بود و یا محلی به حساب می‌آید و آن ربطی به اقدامیکه دولت از برای عموم باید بنماید ندارد که دولت در کلیه این مملکت در تحت یک قاعده اقدام مرتبی بنماید بودجه که به مجلس پیشنهاد می‌شود از آن رو ایجاد معارف خواهد شد.
وثوق الدوله ـ یک قسمت از فرمایش آقای وکیل التجار راجع به مالیه است که در ترتیب اخذ مالیات نوشته شده است که مطالعات لازمه می‌شود مقصود از این تدریجاُ که نوشته است این است که به هر ترتیب که ممکن است اصلاحات بشود یعنی چون ترتیب نظارت و تفتیش مالیات مقدم است بر تصحیح مالیات و غرض این است که اول به آن کار شروع خواهد شد و بعد فوراُ به تقسیمات مالیات و ترتیب تعدیل یا ممیزی علمی یا نوع دیگر اقدام خواهد شد غرض اینکه این پروگرام که نوشته شده است نه مقصود این است که خیلی تأخیر خواهد شد و البته هر چه زودتر شروع به این اصلاحات می‌شود.
ارباب کیخسروـ عرض بنده همان بود که آقای وثوق الدوله اظهار فرمودند عرض بنده این است که سه چیز که مایه ترقی عالم است و لازم داریم تجارت و فلاحت و فوائد عامه است و در این پروگرام در آنها چندان توجهی نشده و این سه مسئله خیلی عقب افتاده مقصود بنده این است که توضیحاتی در این باب بدهند و هم خاطر وزراء را متوجه آنها نمایم .
مشیرالدوله ـ در این پروگرام خیلی چیزها نوشته شده است که امروزه از برای تأمین مملکت لازم است و خیلی چیزهائی است که ما اگر می‌خواستیم به تنظیم تمام شعب ادارات بپردازیم و تمام را بنویسیم این پروگرام خیلی مفصل می‌شد و امروز لازم نبود ما در اینجا فقط چیزهائی را نوشته‌ایم که راجع به استقرار امنیت است و بعد از آن هم اصلاحات دیگر خواهد شد و در جای خودش هم ذکر شده که بعد از آنکه اصلاحات اولیه و اقدامات اولیه به عمل آمد ما بودجه تمام وزارتخانه‌ها را به مجلس خواهیم فرستاد و بعد نقشه و رفرم اصلاحات را پیشنهاد مجلس خواهیم کرد.
( حاجی محمد اسمعیل کاشف با کمال آهستگی مطلبی اظهار داشتند که مسموع تندنویسان نشد از جواب آقای مشیرالدوله معلوم شد که راجع به تجارت بوده است. )
مشیرالدوله ـ بنده می دانم کار تجارت خیلی مهم است و تجارت از منابع ثروت است ولی عرض می‌کنم ما باید ببینیم که امروز چه کار می‌توانیم بکنیم ما باید سعی کنیم که بر خلاف سابق اقوال ما با افعال ما موافقت داشته باشد گذشت آن وقتهائیکه خیلی می‌گفتیم و هیچ نمی‌کردیم باید حالا هیچ نگوییم و اقدام به عملیات کنیم به این جهت است که ما از اغراق گویی احتراز کردیم و ما امروز در این پروگرام فقط آن چیزهائی را که می‌توانیم بکنیم نوشته‌ایم ما امروز نمی‌توانیم این عبارتی که در این پروگرام نوشته شده است مادام که وسایل آن را به دست نیاورده‌ایم نه اصلاحات تجارتی را می‌توانیم مقدم بداریم نه درست کردن طرق و شوارع نه چیزهای دیگر فقط چیزهایی را که ما می‌توانیم بکنیم در این پروگرام اسم بردیم و بعد که انشاءالله به تأییدات خداوندی و به کمک و همراهی مجلس مقدس شورای ملی ما به این مقاصد خودمان نائل خواهیم شد آن وقت به ترتیب الاهم و فالاهم به سایر اصلاحات شروع خواهیم کرد.
مؤتمن الملک ـ بنده دو چیز عمده می‌بینم یکی استقراض است یکی مسئله بودجه مسئله استقراض به موقع خودش خواهد آمد اما من در مسئله بودجه می‌خواهم دو سه کلمه عرض کنم البته آقایان همه می دانند که هر مملکتی که احداث پارلمان کرده‌اند اغلب به واسطه این بوده است که وضع مالیه شان مغشوش بوده است و چند نفری از طرف ملت برقرار کردند تا تعدیل نمایند و از این جهت بودجه باید برای مملکت ترتیب بدهند که همه ساله به ترتیباتی که مقرر شده است آن بودجه به تصویب مجلس شورای ملی برسد بعد به موقع اجرا گذاشته شود و اینجا یا بنده ملتفت نشدم عبارت پروگرام را یا اشتباهی در پروگرام برای هیئت وزراء دست داده است و او این است که نوشته است ( چون برای تدوین بودجه‌ها در وزارتخانه‌ها و مطالعه آنها در وزارت مالیه و تصویب در مجلس شورای ملی وقت و فرصت کافی لازم است و در مدتی که هنوز بودجه‌های مزبوره تمام نشده تأخیر حقوق مستخدمین ادارات موجب تعطیل امور خواهد بود ( اینجا بنده ایراد دارم ) لهذا موقه بر حسب ضرورت مخارج استمراری دولت مطابق بودجه هائی خواهد بود که از اول دولت حالیه معمول و متداول بوده است ) بنده می‌خواهم بپرسم که این بودجه‌ها کدام‌ها است اگر آنها است که به کمیسیون مالیه آمد چون خود بنده جزو کمیسیون مالیه بودم به غیر از دو فقره که یک بودجه وزارت داخله و یک بودجه وزارت عدلیه است به غیر از این دو بودجه بودجه دیگری به کمیسیون مالیه نیامده است ولی چون این پروگرامی را که آقایان وزراء پیشنهاد می‌کنند ما اگر این پروگرام را قبول بکنیم من بعد مجبور خواهیم بود که این پروگرام را بعد از آن که رأی دادیم به موقع اجرا بگذاریم تمام این مطالبی که در این پروگرام نوشته شده است مجبور هستیم طابق النعل بالنعل رعایت بکنیم در این صورت در باب بودجه که اهم مطالب مملکتی است نباید اشتباهی وارد بشود که اگر برای تمام ادارات بخواهیم بودجه بنویسیم که هر یک پنج ماه شش ماه هفت ماه هشت ماه طول خواهد کشید ولی این را هم نباید بگویند که با همان بودجه‌ها که معمول و متداول بوده است عمل نمایند یک اشتباه دیگر این است که بودجه مملکتی با بودجه اداره مرکزی اشتباه شده است بودجه مملکتی بودجه اداره مرکزی نیست مثلاً بودجه اداره مرکزی مثل بودجه قراسوران راست و چیزی که هست بودجه‌های حالیه وزارتخانه‌ها در کمیسیون مالیه باید تصویب بشود بعد وزراء بودجه‌های خودشان را به طور صحیح نوشته به مجلس بفرستند که تصحیح و تصویب شود.
وزیر مالیه ـ جناب مؤتمن الملک فرض کردند که اینجا یک اشتباهی شده است و آن این است که در این پروگرام نوشته شده مخارج استمراری دولت مطابق بودجه‌هایی خواهد بود که از اول دولت حالیه معمول ومتداول شده است وحال اینکه مقصود این نیست ترتیب بودجه این است که بنده عرض می‌کنم اولاُ مسلم است برای سال آتیه کمیسیون مالیه از تمام ادارات دولت یک بودجه که دارای مخارج مرکزی و غیر مرکزی باشد می‌خواهد و ادارات باید تهیه کنند و به وزارت مالیه بدهند واز امروز وزارت مالیه صورت می‌خواهد تا بودجه کل مملکت را ترتیب داده به مجلس پیشنهاد کند ولی مسلم است همان قسم که در پروگرام نوشته شده یک مدتی تدوین این بودجه‌ها در وزارت مالیه کار دارد و بالاخره یک مدتی در کمیسیون مجلس شورای ملی و یک مدتی هم در خود مجلس خواهد ماند و در این مدت که برای این مطالعات لازم است ادارات مخارجی لازم دارد که باید بگذرد یک بودجه معمول بوده است که در سال یونت ئیل که مجلس شورای ملی دایر بود اصلاحات کردند و کم و کسری هم از حقوقات مردم واجزای ادارات شده است و فعلاُ صورت آن بودجه را داریم تا بودجه جدید مرتب نشده به همان عمل خواهند کد ولی البته معلوم است که ترتیب بودجه‌های جدید باید با ملاحظه الاهم اولاُ ژاندارم و حقوق پلیس بعد بودجه وزارت داخله بعد سایرین تدوین شوند.
مؤتمن الملک ـ بعد از توضیحات وزیر مالیه این قسمت از پروگرام باید محو شود برای اینکه چنانچه عرض کردم مجلس شورای ملی اگر استقلال خودش را می‌خواهد مرتفع کند باید بودجه را در دست وزراء بدهد که آنها هر طور که می‌خواهند رفتار کنند مجلس شورای ملی را معین کردند که به بودجه‌های مملکت رسیدگی نمایند که یک شاهی این طرف و آن طرف نشود شما می‌آیید اینجا وضع قوانین بنمائید یا اینکه یک لایحه در باب فلان راه آهن که در ظرف بیست سال دایر خواهد شد رأی بدهید این تکلیف مجلس شورای ملی نیست و مطلب اهم داریم و آن اینست که هر ساله باید بودجه مملکت اینجا بیاید بعد از اینکه مداقه شد اگر تصویب شد بوزراء بدهند تا وزراء از آن قرار رفتار نمایند نه اینکه هر ۶ ماه ۷ ماه یک بودجه کلی برای ما بفرستید ما باید به دلخواه خودمان بودجه برای مملکت بنویسیم .
وحیدالملک ـ عرض می‌کنم آخرین بودجه که به کمیسیون مالیه آمد بودجه وزارت امور خارجه بود گویا از قراری که این روزها مذکور داشتند همان بودجه قدیم خودشان را معمول داشته‌اند.
وزیر مالیه ـ خیلی خوبست مسئولیت از عهده وزارت مالیه برداشته شود و کمیسیونی برای رسیدگی به امور مالیه تشکیل شود و کلیه بودجه‌ها را به آن کمیسیون بیاورند و مطالعاتی که در امر وزارتخانه‌ها لازم است بنمایند.
صدیق حضرت ـ در تأیید اظهارات مؤتمن الملک عرض می‌کنم چون مدتی در کمیسیون مالیه بودم بعضی بودجه‌ها به کمیسیون آمد طوری نوشته شده بود که کمیسیون مالیه هیچ قابل ندانست که در او نظری کند و برگشت و بعضی از آن بودجه‌ها از آن به بعد اجرا شد خوب همانطور که فرمودند مطابق همان بودجه‌ها که هست عجاله اجرا نمایند.
وزیر علوم ـ یک از آن بودجه‌ها که آن وقت به کمیسیون آمد بودجه وزارت معارف بود که هیچ قابل نظر نبود.
( ادیب التجار – در باب استقراض شروع به اظهاری کردند رئیس گفتند خارج از موضوع است .)
میرزا ابراهیم خان ـ اینکه در این پروگرام نوشته شده است تحصیل امنیت مقصود چیست ؟
وزیر عدلیه ـ غرض نه اینست که خدای نکرده امنیت حاصل نیست بلکه مقصود استدامه امنیت است که باید ضمانت کرد.
سید حسن اردبیلی ـ در باب استخدام مستشار از خارجه از واضحات است که هر چه زودتر باید این کار بشود ولی به عهده وزراء است که هر کدام معن کنند چند مستشار لازم است و از چه دولت باید خواست و حقوق آنها چقدر خواهد بود تا آنکه انشاءالله کارها از مقام لفظ به فعلیت آید.
وزیر مالیه ـ در اساس استخدام هیئت وزراء خودشان مشغول اند و چون از برای استخدام داخلی اداره خود می‌خواهند در همان وقت که بودجه به مجلس آمد توضیحات خواهد شد در این باب.
صدیق حضرت ـ بنده می‌خواهم عرض کنم آوردن مستشارها امروز خیلی مهم است ولی چون در مجلس سابق هم یک همچو مذاکره شده ترتیبی فراهم آمد که لازم می دانم عرض کنم قبل از وقت باید وزراء توضیحات در این باب بدهند و مذاکرات لازمه را در مجلس اظهار دارند آن وقت اقدام نمایند.
وحیدالملک ـ چون این مطلب بسیار مهم است لازم اسم قبل از وقت دو مطلب را بدانیم یکی عده آنها و دیگر آنکه از کدام مملکت باید بخواهیم .
منتصرالسلطان ـ اولاً ماده از پروگرام که راجع به استقراض بود قرائت کردند بعد اظهار داشتند که گویا چنین معلوم می‌شود که می‌خواهند یک استقراض بنمایند و البته باید در این باب و اساس این کار توضیحات بدهند.
وزیر مالیه ـ گویا در عبارت قصوری باشد استقراض بر دو قسم است یکی به طور مساعده و یک اصل استقراض معلوم است که اصل استقراض باید با صلاح دید مجلس باشد.
افتخارالواعظین ـ از برای مملکت دو چیز لازم است یکی پول از برای دولت و دیگری علم از برای ملت و این دو البته باید هر چه زودتر تهیه شود سابقاً اخذ مالیات به طوری بود که از هر کس دو تومان مالیات می‌گرفتند یک تومانش را به خزانه دولت می‌دادند و یک تومانش از بین می‌رفت باید کاری کرد که این دو تومان تماماً به خزانه دولت برسد.
رئیس ـ این مطلب راجع به دارائی است خارج از موضوع است.
وکیل الرعایا ـ معلوم است از برای دولت لازم است که پنج کرور قرض کند ولی می‌خواهم بدانم این مبلغ به مصارف آتیه خواهد رسید یا صرف مصارف سابقه هم خواهد شد در باب مصارف سابقه گمان نمی‌کنم مجلس تصویب کند.
وثوق الدوله ـ اگر سؤال شود از وزارت مالیه که این پنج کرور برای کدام مصرف لازم است دولت نمی‌تواند جواب صحیح بدهد چون همان قسم که در ابتداء لایحه نوشته شده است اساس کار بر درستی است دولت اطلاع از مصارف و حقوقی که باید بدهد کاملاً ندارد و اسباب عناصری که به توسط آنها بتواند تعیین نماید موجود نیست و می داند که ترتیب وزارت مالیه سابقاً خیلی مغشوش بوده است و حقوقی که از این وجه به مصارف سابق داده می‌شود حقوق قشون و ساخلو دولت جدید و سفرائی است که در خارجه مأمور هستند.
وحیدالملک ـ عرض می‌کنم هر کس که رؤس مطالب علم ثروت را بداند می‌گوید که قرض از برای هر دولتی لازم است ولی قبل از استقراض باید چهار مطلب را بدانیم اولاً مطلب را بدانیم که نقشه این استقرار چطور خواهد بود ثانیاً به چه قسم خرج خواهد شد ثالثاً شرایط استقراض رابعاً تفتیش در این عمل .
متین السلطنه ـ جناب وزیر مالیه فرمودند که استقراض نخواهد شد مگر به استصواب مجلس شورای ملی در این صورتگمان می‌کنم این قدر مذاکرات در این باب لازم نباشد.
وزیر مالیه ـ برای این استقراض یک اعتبار فعلی لازم است و دیگر آنکه دولت قروض از سابق دارد که صدی نه الی دوازده فرع داده می‌شود و غرض از این استقراض تبدیل این قروض جاریه به یک قرض ثانیه دولتی است و از این کار یک نفع فوق العاده عاید دولت خواهد شد که آن در ازای فرع این استقراض داده می‌شود.
فاتح الملک ـ معلوم است مملکت بدون قشون نمی‌شود واینکه نوشتند بیست و پنچ الی سی هزار صحیح است و کمتر از این هم نخواهد شد لکن ترتیب این قشون بر دو قسم است سیار و ثابت و خیلی خوبست که به ترتیب جدید در این باب اقدام شود و این جزئیات هم به عهده خود وزیر جنگ است ولی باید ترتیب حقوق این قشون معین شود که آیا این عده از همان قشون سابق است یا داوطلب هم داخل خواهد شد.
وزیر جنگ ـ البته آن طور که صحیح باشد در این امور مراقبت خواهد شد.
رئیس اظهار داشتند که مذاکرات لازمه به عمل آمد کافیست و مطلب دیگر خوبست مذاکره شود پس از این شروع به مذاکره در باب معارف شده بعد از مذاکرات زیاد وزیر علوم اظهار داشتند که مسئولیت وزارت علوم را پس از تصویب بودجه وزارت علوم با کمال سختی قبول خواهم کرد دراین موقع مذاکره از وزارت عدلیه به میان آمد وزیر عدلیه اظهار داشتند که مجلس از برای لوایح قانونی در عدلیه عجاله موجود است و مشغول اند که از روی ترتیب وزارت عدلیه سایر ممالک متمدنه درست می‌کنند ولی مطابق با قوانین شرع .
میرزا احمد تبریزی اظهار داشت که این تمام نوشته شده است وگفته می‌شود که امورات از روی قانون خواهد شد از روی کدام قانون وزیر عدلیه قانون عدلیه همان قانون شرع است پس از این مذاکرات وزیر عدلیه اظهار داشت که من گفته‌ام آن قانون که سابق در عدلیه مجری بود و ده یک و ده نیم از صاحب حق گرفته می‌شد منسوخ دارند و فقط از صاحب حق ده نیم و از بی حق ده یک بگیرند غالب وکلا اظهار داشتند که اینکار بسیار کار خوبی است و در این موقع رئیس اظهار داشتند که مذاکرات آنچه باید در باب این پروگرام شد و حالا این صورت نوشته شده است که وکلا رأی بدهند ( مجلس شورای ملی پروگرام هیئت وزراء را تصویب واعتماد خود را نسبت به ایشان اظهار نموده و در ضمن دقت ایشان را به این مسئله جلب می‌نماید که بودجه هیچ اداره را ولو اینکه موقتی یا سنواتی باشد نمی‌توان به موقع اجرا گذارد مگر اینکه به تصویب مجلس برسد ) پس از این اظهار رئیس تمام وکلا رأی دادند.
رئیس ـ یک کمیسیون شش نفری وزیر مالیه خواسته است برای ورود نقره باید وکلا رای بدهند و این کمیسیون معین شود.
وکیل الرعایا ـ این کار از وظیفه مجلس نیست و باید خود وزیر مالیه هر طور صلاح میداند اقدام کند ومسئول مجلس است من به هیچ وجه رای نمی‌دهم که مجلس اقدام به این کار بکند.
(بعضی از وکلا اظهار داشتند که بر حسب قانون هر وقت وزیر تقاضای کمیسیونی از مجلس کرد مجلس باید برای او معین کند و حالا هم باید معین بشود در این موقع ورقه رای منتشر شد با اکثریت آراء شش نفر ذیل معین شدند)
- - اسدالله خان ۲۴ رای
- ـ صدیق حضرت ۲۴ رای
- ـ وکیل الرعایا ۲۲ رای
- ـ معتمد التجار ۲۰ رای
- ـ وکیل التجار ۱۴ رای
- ـ ارباب کیخسرو ۱۲ رای.
بعد رئیس بیان کردند موضوع مذاکرات فردا اولاً قرائت امتیاز طلاشوئی کویر مرکزی ثانیاً لایحه وزارت مالیه در باب چاپار خانه‌های قدیم سمنان و دامغان ثالثاً انتخاب کمیسیون موقتی داخلی برای مذاکره مطالب راجعه به مناقشات بلدیه و مالیه و مذاکرات راجع به اظهارات پاره‌ای از انجمن‌های ولایتی از قبیل بار فروش و ساری و دامغان و غیره و رسیدگی به لایحه وزارت داخله و در خصوص افزودن یک عباسی بر چارک گوشت رابعاً راپورت کمیسیون اعتبار نامهای مجلس یک ساعت و نیم از شب گذشته ختم شد.