مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ دی ۱۳۴۴ نشست ۲۳۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری بیست و یکم | تصمیم‌های مجلس | قوانین انقلاب شاه و مردم |
مذاکرات مجلس شورای ملی
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز شنبه ۱۴ دی ۱۳۴۴ نشست ۲۳۰
فهرست مطالب:
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره۲۱
جلسه: ۲۳۰
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنبه (۱۴) دی ماه ۱۳۴۴
فهرست مطالب:
۱- تصویب صورت‌جلسه
۲- طرح گزارش شوردوم کمیسیون دادگستری راجع به اجازه اجرای لوایح وزیر دادگستری پس ازتصویب کمیسیون مشترک قوانین دادگستری مجلسین
۳- تقدیم یک فقره لایحه به وسیله آقای معاون وزارت جنگ
۴- تقدیم یک فقره لایحه به وسیله آقای معاون وزارت کشور
۵- تعیین موقع و دستورجلسه بعد- ختم جلسه
مجلس درساعت نه چهل دقیقه صبح به ریاست آقای مهندس عبدالله ریاضی تشکیل گردید.
۱-تصویب صورت‌جلسه.
رئیس- اسامی غائبین جلسه قبل قرائت می‌شود.
(به شرح زیرخوانده شد)
غائبین با اجازه-آقایان:
دکتر اسفندیاری-حاذقی-حق‌شناس-دکتر حکیم شوشتری-خواجه نوری-دکتر صاحب قلم-دکتر مدنی-موسوی ماکویی-بانونفیسی.
غائبین بی‌اجازه- آقایان:
ابراهیمی- تبریزی- دکتر حاتم- ذبیحی- زرگرزاده- علی مرادی- مرتضوی:
غائبین مریض- آقایان:
آموزگار- دکتر پورهاشمی- جهانشاهی- رامبد- رجایی- صائب- فهیمی- دکتر قراگزلو- موقر- نیری- سرلشگر همایونی- یعقوب تهرانی- مصطفوی نایینی.
آقایان غائبین در رأی مربوط به پنجاه درصدحق الوکاله‌های وصولی:
دکتر اسدی- امام مردوخ- ایلخان- مهندس جلالی نوری- ساگینیان- طهماسبی- مهندس عطائی- دکتر مبین.
رئیس-راجع به صورت‌جلسه دفعه گذشته نظری نیست؟ آقای مرادی.
علی مرادی روز یک‌شنبه ما درخدمت شما در مسافرت بودیم و با اجازه در حالی که غایب بودن اجازه نوشته‌اند.
رئیس- اصلاح می‌شود. آقای ابراهیمی.
ویلیام ابراهیمی- بنده هم همین طور در خدمت شما در مسافرت بودم.
رئیس- اصلاح می‌شود نظر دیگری نیست؟ (اظهاری نشد) صورت‌جلسه قبل تصویب می‌شود.
دکتر مبین-راجع به صورت‌جلسه گذشته بنده نظری دارم.
رئیس-تصویب شد.
دکتر مبین- شما که رأی نگرفتید.
رئیس- عرض کردم نظر دیگری نیست، وقتی نظر دیگری نبود، تصویب صورت‌جلسه اعلام شد.
۲-طرح گزارش شور دوم کمیسیون دادگستری راجع به اجازه اجرای لوایح وزیر دادگستری پس از تصویب کمیسیون مشترک قوانین دادگستری مجلسین
رئیس-در جلسه گذشته راجع به تعطیل مجلس در دی ماه که در آئین‌نامه مقرر شده بعضی از همکاران محترم بیاناتی فرموده‌اند به همین مناسبت با اجازه خانم‌ها و آقایان مجلس از دیروز در حال تعطیل می‌باشد فعلاً دولت تقاضا کرده است که جلسه فوق‌العاده برای دو لایحه داشته باشیم و جلسه امروز به همین منظور تشکیل شده است که در دستور دو لایحه است یکی اجازه اجرای لوایح وزیر دادگستری پس از تصویب کمیسیون مشترک مجلسین و یکی هم لایحه اجازه تنظیم بودجه به سازمان برنامه. بنابراین لایحه اوّل که گزارش شور دوم کمیسیون دادگستری راجع به اجازه اجرای لوایح وزیر دادگستری پس از تصویب کمیسیون مشترک مجلسین می‌باشد مطرح است که قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
گزارش شور دوم از کمیسیون دادگستری
به مجلس شورای ملی
کمیسیون دادگستری در جلسه روز دوشنبه ۶ دی ماه ۱۳۴۴ با حضور آقای وزیر دادگستری لایحه شماره ۳۰۴۷۹-۱۱/۹/۴۴ دولت راجع به اجازه اجرای لوایح وزیر دادگستری پس از تصویب کمیسیون مشترک مجلسین را که گزارش شور اوّل آن به شماره ۱۶۰۳ چاپ شده است مطرح و با توجّه به کلیه پیشنهادهای رسیده با اصلاحاتی به شرح زیر تصویب نمود:
اینک گزارش آن به مجلس شورای ملی تقدیم می‌گردد.
ماده واحده- به وزیر دادگستری اجازه داده می‌شود لایحه‌ای را که تحت عنوان تحول اساسی دادرسی در ۱۶ ماده به مجلس شورای ملی تقدیم شده و هم‌چنین لوایحی را که برای اصلاح مقررات مربوط به آیین دادرسی مدنی و کیفری و وکالت و کارشناسی و ترجمه و حمایت از خانواده و امور کیفری و امور ثبتی و مسئولیت مدنی از حیث تأمین خسارات وارده به اشخاص تا پایان اردیبهشت ماه یک هزار و سیصد و چهل و پنج به یکی از دو مجلس تقدیم می‌نماید پس از تصویب کمیسیون مشترک قوانین دادگستری مجلسین موقتاً به موقع اجرا گذاشته سپس برای تصویب قطعی به مجلس تقدیم نماید.
تا زمانی که تکلیف نهایی لوایح مذکور در مجلسین معین نشده مصوبات کمیسیون مشترک قابل اجرا خواهد بود لوایح تقدیمی از طرف وزیر دادگستری ظرف سه روز از تاریخ تقدیم به وسیله هر یک از دو مجلس که لایحه به آن تقدیم گردیده طبع و بین نمایندگان مجلسین توزیع خواهد شد.
مدّت تقدیم پیشنهادهای نمایندگان مجلسین به کمیسیون مشترک پانزده روز است که در مورد لایحه شانزده ماده‌ای از تاریخ تصویب این قانون و در مورد سایر لوایح از تاریخ تقدیم به هر یک از مجلسین شروع می‌شود کمیسیون با دعوت پیشنهاددهندگان به پیشنهادهای واصل رسیدگی خواهد نمود.
مخبرکمیسیون دادگستری-رضا مجد
دکتر مهندس بهبودی- بنده اظهار نظامنامه‌ای دارم.
رئیس- بفرمایید.
دکتر مهندس بهبودی- اخطار نظامنامه‌ای که بنده کردم به موجب ماده ۱۰۳ و ۱۰۴ آئین‌نامه است که از جناب آقای مهندس ارفع لیدر محترم اکثریت مخصوصاً تقاضا می‌کنم که توجّه بفرمایند بنده متن مواد ۱۰۳ و ۱۰۴ را می‌خوانم می‌گوید «پیشنهادهای اصلاحی از طرف نمایندگان ضمن شور اوّل ماده ۱۰۳-نمایندگان حق دارند نسبت به هر یک از مواد اصلاحاتی پیشنهاد نمایند مشروط بر این که آن پیشنهاد کاملاً مربوط به موضوع لایحه باشد کلیه اصلاحاتی که از طرف یک یا چند نفر نمایندگان پیشنهاد می‌شود باید کتبی باشد و ماده‌ای را که اصلاح
پیشنهادی مربوط به آن است تصریح نماید. به پیشنهادات اصلاحی که به تشخیص رئیس مجلس خارج از موضوع لایحه باشد یا ماده مربوط را ذکر نکرده باشد ترتیب اثر داده نمی‌شود و بقرائت آن اکتفا می‌گردد».
«ماده ۱۰۴- اصلاحاتی که در بین شور اوّل ودوم پیشنهاد می‌شود باید به وسیله رئیس مجلس به کمیسیون مربوط ارجاع و لااقل ۲۴ ساعت قبل از شروع شور دوم در کمیسیون طبع و بین نمایندگان توزیع شود» منظور از نویسندگان آئین‌نامه به موجب ماده ۱۰۳ و ۱۰۴ این بوده است که در لوایح دو شوری آنچه که احیاناً تغییراتی در شور دوم پیش آمد می‌کند کلیه نمایندگان مجلس از آن تغییرات مستحضر و مطلع باشند (صحیح است) در لایحه مطروحه در این جلسه، گزارش شور اولش و گزارش شور دوم و غیر از این پیشنهادات چاپ و توزیع شده تغییرات دیگری نمی‌تواند در شور دوم کرده باشد متأسفانه مطالبی در گزارش شور دوم دیده می‌شود منجمله تاریخ تقدیم لوایح توسط جناب آقای وزیر دادگستری که گزارش شور اوّل تا پایان سال ۴۴ ذکر شده در صورتی که در گزارش دیگری تا پایان اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۵ ذکر شده و این تغییر تاریخ در هیچ یک از این پیشنهادهایی که در این چند صفحه چاپ شده و بین نمایندگان توزیع شده چنین پیشنهادی را بنده ندیدم که بتواند این مدّت را از آخر سال ۱۳۴۴ به اردیبهشت ۱۳۴۵ تمدید کند البته دو سه مطلب دیگر هم هست که تغییر کرده که بنده دیگر متذکر آنها نمی‌شوم من این تغییرات را برخلاف مواد ۱۰۳ و ۱۰۴ آئین‌نامه می‌دانم و استدعا می‌کنم که رفقا مخصوصاً به توجّه مبذول بفرمایند که کاری خلاف آئین‌نامه نشود جناب آقای دکتر یزدان پناه: این که در ماده ۱۰۴ ذکر شده است ۲۴ ساعت قبل از شور دوم در کمیسیون چاپ و بین نمایندگان توزیع شود منظور این بوده است که کلیه نمایندگان از تغییرات احتمالی لوایح بیست و چهار ساعت قبل مطلع باشند والا این مثل یک لایحه شوری باید تلقی شود به این علّت بنده که یک نفر از نمایندگان مجلس هستم و کوچک‌ترین فرد این جمع هستم از این تغییراتی که می‌خواستند بدهند مطلع نبودم.
رئیس- آقای پاینده جنابعالی هم اخطار نظامنامه‌ای دارید؟
پاینده- بنده در خود ماده واحده صحبت می‌کنم.
رئیس- آقای رامبد جنابعالی راجع به ماده واحده نظر دارید یا اخطار نظامنامه‌ای دارید؟
رامبد- بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم.
رئیس- بفرمایید.
رامبد- عرض بنده به هیچ وجه یک مطلب فراکسیونی یا حزبی نیست صرفاً یک مطلب مجلسی است که از همه سرورانم استدعا دارم اگر راهنمایی به نظرتان می‌رسد بفرمایید بنده هم سپاسگذار می‌شوم و هم تسلیم نظر آنها خواهم بود اگر مطلبی که عرض می‌کنم مورد توجّه قرار گرفت یک امعان نظری بفرمایید در آئین‌نامه مجلس برای تشکیل جلسه فوق‌العاده بنا به تقاضای دولت ماده‌ای داریم که بنده هم صد در صد موافقم و تصدیق می‌کنم امّا در این جلسه فوق‌العاده باید یک مطلب فوق‌العاده و جدیدی که مورد نظر دولت و مورد احتیاج مملکت است طرح شود یا با استفاده از این ماده ممکن است که دولت هر لایحه‌ای را که در جریان کار بوده تقاضا بکند در جلسه مطرح شود بنده روشن نیستم هیچ مخالفتی هم ندارم (مهندس صائبی- فرق نمی‌کند) در این که لایحه دادگستری یا هر لایحه دیگری که در جریان مجلس هست سیر عادی خودش را بکند چون لایحه‌ای است که دولت داده مخالف و موافق صحبت می‌کنند و هر روزی هم که زودتر تمام شود بهتر است (قراچورلو- این حق را آئین‌نامه به دولت داده و هر وقت تشخیص بدهد می‌تواند تقاضای جلسه فوق‌العاده بکند) بنده هم تا اینجا با شما هم عقیده هستم امّا آیا تکلیف تعیین دستور جلسه مجلس که بیایید و بنشینید و این لایحه‌ای را که شما چهار روز قبل نرسیدید مطرح بکنید امروز مطرح بکنید این را در یک جلسه فوق‌العاده می‌شود کرد بنده تصور می‌کنم وبه این دلایلی که عرض می‌کنم نمی‌شود. اگر یک لایحه‌ای می‌بود که ما الساعه رأی می‌گرفتیم و یا رد یا تصویبش امکان عملی را به دولت می‌داد این را می‌شود گفت یک کار فوق‌العاده یعنی از فردا ممکن بود یک ضرری به دولت بخورد اگر این لایحه تصویب نشود ولی لایحه‌ای که اگر هم حالا تصویب شود لایحه‌ای که مورد نظر است سه ماه دیگر یا چهار ماه دیگر معلوم نیست در کمیسیون طول بکشد پس جلسه فوق‌العاده نمی‌تواند داشته باشد
خاصه این که در این لایحه از روز اوّل دولت فوریت تقاضا نکرده است به هر حال بنده امروز صد در صد تسلیم نظر و رأی مبارک مجلس هستم ولی یک مقررات و سنتی را همان‌طوری که در گذشته دیدیم احترام به همین مقررات مملکت را ممکن است از خیلی از مخاطرات نجات بدهد ما صرفاً فقط برای یک کار عادی مقررات را یک تفسیر غیر واردی بکنیم و بعد این امکان را بدهیم که اگر یک روزی دولت خود ایران به سبب مصالح عالی ترجیح داد که یک لایحه‌ای فعلاً برای چند روز مطرح نباشد تا در این فاصله بتواند سرنوشتی برای کار مملکت در نظر بگیرد ما بهانه بدهیم و سنت بگذاریم که ممکن است به فشارهای مخربی ملاک بدهیم که این سابقه داشته که هر ساعتی دولت بخواهد در مواقع فشار می‌تواند جلسه را تشکیل دهد و بگوید همین لایحه عادی را بیایید و تصویب کنید (رضوی- بسته به رأی مجلس است) آفرین بنده هم تصدیق می‌کنم بنده هم همین را عرض می‌کنم و هیچ بحث این که لایحه دادگستری صحیح است مطرح شود یا صحیح نیست مطرح شود نیست در این موضوع به خصوص استدعا می‌کنم مسئله اقلیت و اکثریت را کنار بگذارید و هر طوری که منصفانه به نظرتان می‌رسد اینجا اظهارنظر بفرمایید البتّه نظر آقایان به مراتب صائب خواهد بود اگر بدون تعصب عنوان شود بنده هم در این مطلب هیچ‌گونه تعصبی ندارم.
رئیس- آقای جاوید جنابعالی اخطار نظامنامه‌ای دارید.
جاوید- خیر بنده در اصل لایحه صحبت خواهم کرد.
رئیس- حالا بسته به نظر مجلس است.
نمایندگان- موافقیم.
شیخ‌الاسلامی- چون مخبر کمیسیون دادگستری تشریف ندارند بنده راجع به اخطار نظامنامه‌ای آقای مهندس بهبودی خواستم عرض کنم اصلاح لایحه در شور دوم در کمیسیون اشکالی ندارد.
رئیس- آقای دکتر جعفری بفرمایید.
دکتر جعفری- بنده می‌خواستم از حضورتان استدعا کنم قبلا راجع به اخطار نظامنامه‌ای آقای مهندس بهبودی تصمیم اتخاذ فرمایید تا بعد از توجّه به نتیجه این تصمیم معلوم شود که لایحه قابل طرح هست یا نیست.
رئیس- مطلبی که آقای مهندس بهبودی فرمودند، تا حالا مجلس برای تمام لوایح به همین ترتیب که در این گزارش هست عمل کرده مجلس در تمام دورانش می‌توانسته است اصلاحاتی در گزارش شور دوم بکند و این چیز جدیدی نیست. بنابراین ماده واحده مطرح است قرائت می‌شود:
رامبد- پس استدعا می‌کنم طبق آئین‌نامه نظر مبارک خودتان را بفرمایید برای این که همان طور که آقایان فرمودند اگر مجلس رأی داد خیلی مطلب فرق دارد تا این که بدون تصویب مجلس یک مطلبی مطرح شود.
رئیس- آقای رامبد در آئین‌نامه تکلیفی برای رئیس مجلس تعیین نشده است که در چنین مواردی رأی گرفته شود اگر جایی هست بفرمایید تا رأی بگیریم ولی چون در آئین‌نامه برای رئیس مجلس در این مورد تکلیفی معین نشده است چرا رأی بگیریم اجازه بفرمایید ماده واحده مطرح است قرائت شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
ماده واحده- به وزیر دادگستری اجازه داده می‌شود لایحه‌ای را که تحت عنوان تحول اساسی داریم در ۱۶ ماده به مجلس شورای ملی تقدیم شده و هم‌چنین لوایحی را که برای اصلاح مقررات مربوط به آیین دادرسی مدنی و کیفری و وکالت و کارشناسی و ترجمه و حمایت از خانواده و امور کیفری و امور ثبتی و مسئولیت مدنی از حیث تأمین خسارات وارده به اشخاص تا پایان اردیبهشت ماه یک‌هزار و سیصد و چهل و پنج به یکی از دو مجلس تقدیم می‌نماید پس از تصویب کمیسیون مشترک قوانین دادگستری مجلسین موقتاً اجرا گذاشته سپس برای تصویب قطعی به مجلس تقدیم نماید.
تا زمانی که تکلیف نهایی لوایح مذکور در مجلسین
معین نشده مصوبات کمیسیون مشترک قابل اجرا خواهدبود لوایح تقدیمی از طرف وزیر دادگستری ظرف سه روز از تاریخ تقدیم به وسیله هر یک از دو مجلس که لایحه به آن تقدیم گردیده طبع و بین نمایندگان مجلسین توزیع خواهد شد.
مدّت تقدیم پیشنهادهای نمایندگان مجلسین به کمیسیون مشترک پانزده روز است که در دو مورد لایحه ۱۶ ماده‌ای از تاریخ تصویب این قانون و در مورد سایر لوایح از تاریخ تقدیم به هر یک از مجلسین شروع می‌شود کمیسیون با دعوت پیشنهاددهندگان به پیشنهادهای واصل رسیدگی خواهد نمود.
مخبر کمیسیون دادگستری-رضا مجد
رئیس- آقای مهندس والا بفرمایید.
مهندس والا- بنده ناگزیرم قبل از این که عرایض خودم را شروع کنم و وارد بحث در واحده شوم توضیحی به عرض نمایندگان محترم برسانم شاید خارج از موضوع باشد ولی از آنجایی که بنده عقیده قلبی به شخص دکتر عاملی دارم و برای ایشان احترام فوق‌العاده‌ای قایل هستم از این جهت به هیچ وجه نه عرایض بنده نه عرایض سایر همکاران بنده در مخالفت با این لایحه نمی‌تواند دلیل مخالفت با شخص دکتر عاملی باشد از طرف دیگر متأسفانه ایرادی به دوستان عزیز و سروران گرامی و نمایندگان محترمی که در اکثریت قرار گرفته‌اند دارم و آن این است که بنده در جلسه گذشته موقعی که در شور اوّل این ماده واحده بحث کردم عرض کردم بعضی از لوایح وقتی تقدیم می‌شود تعصب عجیبی به وجود می‌آید که این لوایح حتماً تصویب شود و به من اعتراض کردند که فلان کس چرا می‌گویی چشم و گوش بسته، راست است من نباید این عرض را بکنم ولی مطلب در این است که اگر در سرنوشت همین لایحه یک توجهی بکنید ملاحظه خواهید فرمودکه تا چه اندازه بنده در ذکر این عرضم صادق هستم لایحه‌ای که در مورد تفویض اختیارات به کمیسیون یا به مفهوم دیگر تفویض اختیارات به شخص وزیر دادگستری شور اوّل می‌شود، می‌رود به کمیسیون، محصولی وقتی در شور دوم از کمیسیون برمی‌گردد و محصولی که در کمیسیون به تصویب می‌رسد ملاحظه بفرمایید نه تنها نظرات اصلاحی که سایر دوستان و نمایندگانی که پیشنهاد دادند مورد توجّه قرار نمی‌گیرد و بلکه این لایحه یک کمی شدیدتر می‌شود و عکس آن نظریات تصویب می‌شود، بسیار خوب است، اکثریتی هست، دولتی هست که اکثریت دارد و اکثریت طرفداری می‌کند، امّا نقشی که اکثریت به عهده دارد این نباید باشد که واقعاً تعصبی داشته باشد که وزیری که کابینه هست و مورد حمایت اکثریت هست، هر فکری به نظرش رسید و هر نظری که پیدا کرد، آن را مورد تصویب قرار بدهند، (مهندس ارفع- اکثریت مکرر ثابت کرده است که هیچ‌گونه تعصبی جز حمایت از حق ندارد) خدا کند ولی عرض کردم به شهادت همین لایحه ملاحظه بفرمایید چیزی که از کمیسیون به مجلس برگشته اصلاً به هیچ‌وجه من‌الوجوه پیشنهاداتی که تقدیم شد و پیشنهاداتی که به امضای پنج نفر و ده نفر و پانزده نفر تقدیم شد اصلاً مورد توجّه قرار نگرفته (دکتر زعفرانلو- حتماً وارد نبوده است) و ملحوظ نظر قرار نگرفته است، (قراچورلو-کمیسیون این اختیار را دارد) بنده عرض نکردم کمیسیون این اختیار را ندارد بنده بر می‌گردم روی مطلبی که عرض کردم و آن مسئله تعصب است، عرض کنم حضور مبارک‌تان که بنده با هر گونه اختیاراتی که خارج از حدود و اصول باشد مخالفم به قول شعر معروف:
«آتش به جان شمع فتد کاین بنا نهاد»
ما می‌خواهیم چکار بکنیم ما می‌آییم به موجب این ماده واحده به کمیسیون دادگستری اختیار می‌دهیم که لوایحی را که دولت و وزیر دادگستری تقدیم می‌کند در کمیسیون تصویب کنیم (مهندس آصفی- این حرف‌ها مربوط به شور اوّل بود) راجع به ماده واحده است امروز با این ماده واحده ما این اختیار را به کمیسیون می‌دهیم (در این موقع آقای قراچورلو خندیدند) نخندید آقای قراچورلو ما و شما اهل این مملکت هستیم به نظر بنده:
خندند بر آن دیده که اینجا نشود گریان (قراچورلو- وقت مجلس با این حرف‌ها تلف می‌شود) (رامبد- تا جماعتی نخندند ملّت گریه نمی‌کند) بله وقت مجلس وقتی تلف می‌شود که اختیار بدهند به کمیسیون راجع به دستگاهی که ما مسئولیت حفظ و صیانت آن دستگاه را به عهده داریم مسئولیت صیانت دستگاه قضایی به عهده ماست ما با یک ماده واحده اختیار می‌دهیم به کمیسیون که هر کار دلش می‌خواهد بکند آن هم چه کمیسیونی اینجا پیشنهاد شد که یک کمیسیون خاص تشکیل شود باز هم توجّه نکردید این خنده دارد راست است آقایان خنده هم دارد به نظرشما خنده دارد (رامبد- صد در صد فرمایشات‌تان صحیح است) (قراچورلو- خودتان اوّل فرمودید که مطالب‌تان خارج از موضوع است) بنده خارج از موضوع را راجع به روابط خودم با آقای دکتر عاملی عرض کردم گفتم ممکن است خارج از موضوع باشد ولی بنده برای ایشان احترام خاصی قایل هستم امّا این دلیل بر این نمی‌شود که یک موضوعی که دفعه گذشته عرض کردم روی تعصب امروز بگویم ولی امروز بگویم کورکورانه (همهمه نمایندگان) (چند نفر از نمایندگان- اجازه ندارید به اکثریت توهین کنید) (رضوی- آقای مهندس والا اکثریت کورکورانه کاری نمی‌کند شما هستید که در روزنامه‌تان می‌نویسید) (رامبد- فرمایش آقایان و اعمال آقایان و این‌گونه لوایح و جلسه‌های فوق‌العاده در صورت‌جلسه‌ها درج می‌شود و ۵۰ سال دیگر مردم قضاوت می‌کنند) عرض کنم به حضور مبارک‌تان آن مطلبی که آقای رضوی فرمودید اگرجناب آقای رئیس اجازه بفرمایند بنده در موردی که صحبت کردند بعد اجازه می‌خواهم که از ماده ۷۴ استفاده کنم بنده حق خودم را محفوظ می‌دانم برای این که اجازه بخواهم از ماده ۷۴ استفاده کنم (قراچورلو- این جمله کورکورانه دیگر قدیمی شد) راست است نمونه‌اش این لایحه است اقلیت چه می‌گوید؟ اقلیت می‌گوید دادگستری لازم به اصلاح است حرفی نیست و در این مورد با جناب آقای وزیر دادگستری صد در صد هم عقیده هستیم هم از نظر کادر و هم از نظر قوانین امّا اینجا آمدیم نوشتیم لایحه ۱۶ ماده‌ای در کمیسیون تصویب شود که اکثریت دارید اکثریت هم حکومت می‌کند اکثریت هم عمل می‌کند پس از چی خوف و واهمه دارید پس چرا مطالب را از نظر اصول به مجلس نمی‌آورید به طور عادی نمی‌آورید چرا یک کاری می‌کنید که بنده متأسفانه بیایم اینجا به خلاف میل باطنی خودم یک عرایضی بکنم اکثریت از چه ناراحت است؟ (مهندس آصفی- اینجا مجلس است رأی اکثریت اصول است اصول را کی باید تشخیص بدهد نظر شما تنها دلیل غیر اصولی بودن نیست) بنده می‌گویم جناب آقای مهندس آصفی یک ماده واحده‌ای دولت آورده اختیارات می‌خواهد که به موجب این اختیارات لوایحش به یک کمیسیون ارجاع شود من می‌گویم در این موارد ما به جای این که بیاییم عادی عمل کنیم به جای این که رویه را یک جوری بکنیم که خرده نگیرند چرا به کمیسیون اختیار بدهیم ما می‌گوییم ۱۶ ماده یک لایحه‌ای است این که حرف درش نیست بقیه را هم که هنوز نیاورده‌اند که ببینیم چیست راجع به این ۱۶ ماده می‌توانیم خیلی عادی رفتار کنیم، طبیعی عمل کنیم شما هم که اکثریت دارید از چی ناراحت هستید؟ چرا ماده واحده را تصویب می‌کنید چرا اختیار می‌دهید به یک کمیسیون (همهمه نمایندگان)
رئیس- آقای مهندس والا ایرادتان را نسبت به ماده واحده بفرمایید مطالب‌شان را بفرمایند.
یک نفر از نمایندگان- مطلبی ندارند.
قراچورلو- مگر غیب می‌دانند که ما ناراحت هستیم؟
مهندس والا- این ماده واحده‌ای که در شور اوّل به تصویب کمیسیون رسیده به عقیده بنده یک سلب اختیاراتی است از مجلس شورای ملی (صحیح است) این سنتی که بوده مجلس قسمتی از اختیارات خودش را به کمیسیون‌ها بدهد با این که سابقه دارد عرض می‌کنم این سنتی که به وجود آمده متأسفانه یک سنت درست درست و صحیحی نیست این سنت را در مجالس گذشته به علت این که نمایندگان در طول مدت نمایندگی آن چنان که باید و شاید یا فرصت پیدا نکردند یا لوایح را مورد مداقه قرار ندادند آخر سر یک مقداری از اختیارات مجلس شورای ملی را به یک کمیسیون
تفویض می‌کردند اگر شما می‌فرمایید نظر اکثریت صحیح است بنده هم قبول دارم چرا نظر اکثریت به جای ۱۸۰ و خرده‌ای نفر به ۱۲ نفر اختیار داده شود؟ برای چه؟ برای آن که در این گونه موارد ما دقت و مداقه و بحث و بررسی غور و تفحص نداریم؟ که این طور نیست همین‌طور که حالا جلسه فوق‌العاده هم تشکیل دادیم جلسه فوق‌العاده هم تشکیل می‌دهیم و در بابت این جلسه فوق‌العاده اقلیت هم با این که نظرش را عنوان کرده نشسته و اینجا داریم صحبت می‌کنیم این که راجع به ماده واحده ما نظر مخالف داریم از این جهت است که اختیار دادن به کمیسیون اگر در گذشته هم بوده و حالا هم متداول است برای یک کارهایی است که واقعاً جنبه فوریت دارد اگر ما این اختیار ندهیم ممکن است طول مدت موجب ناراحتی شود من سؤال می‌کنم چه ناراحتی ممکن است وجود داشته باشد که ما یک چنین اختیاراتی را از مجلس سلب کنیم و در اختیار کمیسیون بگذاریم؟ حالا بفرمایید در این موارد تعصب ندارید جوری بکنید که ثابت شود (دکتر یزدان‌پناه- چه اصراری دارید که مجلس را تحریک کنید با استعمال لغت کورکورانه جنابعالی دلایل خود را بفرمایید آقایان هم می‌آیند نظر خود را می‌گویند مجلس تصمیم می‌گیرد) همه سر و ته یک کرباس هستیم (قراچورلو- خیلی با هم فرق داریم) جنابعالی را آقای قراچورلو از ابریشم بافته‌اند و با طلا بافته‌اند و بنده را از بوریا تهیه کرده‌اند فرق داریم، فرق از این جهت داریم که من به حیثیت خودم و حیثیت دوستان علاقه‌مندم فرق از این جهت ممکن است داشته باشیم داشته باشیم که من وقتی به وجدانم مراجعه می‌کنم، بدانم این وجدان من مرا شرمنده نمی‌کند از این جهت فرق داریم بنده علاوه بر این که راجع به ماده واحده عرضم را کردم و اصولاً تفویض اختیارات را به کمیسیون مخالف و مغایر اصل می‌دانم حتی پیشنهادی که قبلاً شده بود و این پیشنهاد این بود که برای این کار یک کمیسیون خاص تشکیل شود معهذا کمیسیون دادگستری این کمیسیون خاص را مورد توجّه قرار نداد حتی اکثریتی که در کمیسیون رأی دادند حاضر نشدند این پیشنهاد را بپذیرند جناب آقای دکتر عاملی واقعاً این مطالب به شما ارتباط ندارد مسائل داخلی مجلس است حتی کمیسیون موافقت نکرد برای رسیدگی یک چنین لایحه‌ای افراد صلاحیت‌دار مسائل دادگستری انتخاب شوند بنده مهندس هستم اگر هم در رشته قضایی تحصیل نکرده بودم به علت همین مطلب که جناب آقای رضوی فرمودند بنده صلاحیت اظهارنظر در امر قضایی را دارم برای این که بنده لیسانسیه رشته قضایی هستم معهذا وقتی که ما در مجلس افرادی داریم که در امر تخصصی خودشان تبحر دارند و مورد عنایت هستند و مردم آنها قبول دارند آنها ارجح هستند بر من که در این رشته زیاد تخصص ندارم تنها در کمیسیون دادگستری حتی به علت داشتن اکثریت این اندازه اغماض نکردید نه تنها کمیسیون اغماض نکرد بلکه تسلیم منطق نشد به دلیل این که پیشنهاد شد برای رسیدگی به این کار حالا که اکثریت مایل است که این لوایح دادگستری به عنوان لایحه تحول اساسی دادگستری تسلیم یک کمیسیون شود حتی به این اندازه تسلیم منطق نشد که بیاید برای رسیدگی به این لوایح یک کمیسیون خاصی تشکیل بدهد ما نگفتیم این کمیسیون خاص را بیایید از اقلیت انتخاب کنید ما عنوان کردیم که در این کمیسیون خاص افرادی باشند که متخصص این کار باشند افرادی باشند که صلاحیت اظهارنظر را داشته باشند افرادی باشند که در این کار سابقه داشته باشند و در این امور تجربه داشته باشند حتی این را هم کمیسیون قبول نکرد اگر بنده یک چنین مطلبی را عنوان می‌کنم خدای نکرده توهینی به اکثریت است؟
دکترمهذب- اخطار نظامنامه‌ای دارم و مقدم بر هر امری است.
رئیس- بعد از این که آقای مهندس والا صحبت‌شان را کردند بفرمایید.
دکتر مهذب- اخطار مقدم است ممکن است این اخطار منجر شود به خروج نماینده اجازه بفرمایید اخطارم را عرض کنم.
رئیس- اجازه بفرماییدبعد از صحبت ایشان.
دکترمهذب- پس اجازه بفرمایید استدعا کنم از
آقای مهندس والا که توهین نکند.
مهندس والا-بنده به هیچ‌وجه توهینی نکردم احترام خاصی هم برای همه قایل هستم این مطلب خاصی که مورد نظر من است این است که وزارت دادگستری دستگاه قضایی ما باید مصون از هر گونه تعرض و مصون از هر گونه تجاوز باشد این اصل کلی است حتی قانون اساسی در اصل ۸۱ و اصل ۸۲ تصریح دارد اگر اجازه بفرمایید قانون اساسی را بخوانم به شرطی که آن را توهین تلقی نفرمایید خیلی متشکر می‌شوم چون متأسفانه هر چیزی که ما می‌گوییم توهین تلقی می‌شود قانون اساسی حتی صدور احکام قضات دادگستری را منوط صدور فرمان همایونی کرده یعنی وقتی یک قاضی منصوب شود در یک منصبی وزیر دادگستری به عنوان وزیر دادگستری حکم آن را صادر نمی‌کنند بلکه در اینجا عنوان شده که باید فرمان شاهنشاه فرمان بزرگ‌ترین شخصیت مملکت فرمان کسی که برای ما ایرانی‌ها حکم سایه خدا را دارد ما به شاه خودمان می‌گوییم ظل‌الله و همین احترام را مقام سلطنت قایل هستیم از آن گذشته سلطنتی که بر عهده پادشاهی چون محمدرضا شاه پهلوی که واقعاً منتخب اکثریت و صد در صد ملت و قاطبه ملت ایران است پادشاهی است که احترام به او را ما جزو فرایض دینی و فرایض باستانی خودمان می‌دانیم (احسنت) اصل هشتادم قانون اساسی این را می‌گوید «رؤسا و اعضای محاکم عدلیه به ترتیبی قانون عدلیه معین می‌کند منتخب و به موجب فرمان همایونی منصوب می‌شوند» و اصل هشتاد و یکم می‌گوید «هیچ حاکم محکمه عدلیه را نمی‌توان از شغل خود موقتاً یا دائماً بدون حاکمه و ثبوت تقصیر تغییر داد مگر این که خودش استعفا نماید» «اصل هشتاد و دوم تبدیل مأموریت حاکم محکمه عدلیه ممکن نمی‌شود مگر به رضای خود او» اینها اصول است اصول قانون اساسی است اصول مقدسی است که با خون نیاکان، با خون مجاهدین مشروطیت با خون فداکاران با خون کسانی که به این مملکت علاقه داشتند با خون کسانی که دور از هرگونه تعصب دور از هر گونه به این را بسنده تکرار می‌کنم که فقط نسبت به معتقدات خودشات تعصب داشتند نسبت به اصول تعصب داشتند پی‌ریزی کردند این را به خاطر اکثریت هم ننوشته‌اند به خاطر اقلیت هم ننوشته‌اند اینها اصول لایتغیر است اینها فرامین است که اگر ما به مشروطیت خودمان احترام داریم به مشروطیت خودمان ایمان داریم به مجلس شورای ملی ایمان داریم و به مجلس شورای ملی احترام می‌گذاریم و می‌خواهیم دیگران هم احترام بگذارند باید این اصول رعایت شود و در اینجا چیزی که موجب ترس و وهم من است و آن چیزی که در بیرون شایع است و بنده در اینجا عنوان کردم که این قوانین اگر تصویب شود اختیاراتی به وزیر دادگستری داده می‌شود که فردا به عنوان تجدید تشکیلات دادگستری احکام جدیدی را امضا می‌کند بنده این را عنوان کردم خوشبختانه جناب آقای دکتر عاملی فرمودند این جزو اختیارات نیست اگر این مطلب نباشد و جناب آقای دکتر عاملی بنده را مطمئن بکند که فردا ایشان یا وزیر دیگری به استناد تجویز ماده واحده نمی‌آیند در لابه‌لای زوایای این مطالب که به قول خودشان (قراچورلو- نه دکتر عاملی نه هیچ وزیر دیگری قدرت صدور حکم خلاف قانون اساسی را ندارد هیچ وزیری حق ندارد برخلاف قانون اساسی اقدام بکند) (صحیح است) لایحه ۱۶ ماده‌ای تقدیمی به مجلس را اگر دقت و مداقه بیشتری بفرمایید که دادگاه‌های بخش منحل می‌شود (یک نفر از نمایندگان- مگر تصویب شده؟) تصویب می‌شود (یک نفر از نمایندگان- از کجا می‌دانید؟) مشت نمونه خروار است تصویب می‌شود (حیدر صائبی- پس چه زحمتی است) واقعاً راست است چه زحمتی است که به خودم می‌دهم جناب آقای صائبی واقعاً فرمایش خیلی خوبی فرمودید حیف روزه دارم والا دهان مبارک‌تان را می‌بوسیدم (خنده نمایندگان) در این مورد راست است بنده دارم زحمت بیهوده‌ای می‌کشم اکثریت عدد است و در این مورد حکومت می‌کند حضور مبارک‌تان عرض کنم از موضوع منحرف نشویم در اصل هشتاد و دوم قانون اساسی همان‌طور که عرض شد نوشته شده «تبدیل مأموریت حاکمه محکمه را نمی‌شود انجام بدهیم مگر به رضای خود او» که ما در اثر ۱۶ ماده‌ای اختیاراتی
که به کمیسیون می‌دهیم و تصویب می‌کنیم بنده در اینجا صراحتاً عرض می‌کنم اگر این ۱۶ ماده‌ای این اصل مراعات نشود هر تصویبی که شود و هر تصمیمی که کمیسیون بگیرد که خدشه‌ای به موقعیت قاضی دادگستری وارد بیاورد و اگر هر تغییر و تبدیلی بعداً داده شود که رضایت رؤسای محاکم در این منظور نشود که این برخلاف قانون اساسی است (مهندس آصفی- به کمیسیون مشترک تشریف ببرید این نظریه را بفرمایید) آنجا هم می‌ترسم گرفتار اکثریت بشویم (یک نفر ازنمایندگان- در اقلیت می‌ماند) همین است بنابراین لایحه‌ای که دولت آورده و به مجلس داده همان‌طور که آقای مهندس بهبودی یا آقای رامبد تذکر دادند در اینجا در لایحه خود دولت اختیار داده بود تا پایان اسفند بعد معذرت می‌خواهم ما کاسه داغ‌تر از آش هستیم آوردیم اختیار دادیم تا پایان اردیبهشت بفرمایید تا ظهور حضرت چرا یک چنین کاری می‌توانید بکنید وقتی که اکثریت دارید و تصویب می‌کنید چرا مدتی را که دولت آمده گفته سه ماه یک مرتبه ۶ ماه کردید آن وقت هم می‌گویید بنده به عنوان اقلیت در اینجا صدایم در نیاید (مهندس آصفی- کمیسیون که تابع نظر دولت نیست این طور صلاح دیده و تغییر داده) طرحی بود که خود اکثریت تهیه کرده (یک نفر از نمایندگان- کمیسیون این طور صلاح دیده) همان کمیسیونی که وقتی ما می‌گوییم که برای این جور لوایح بیایید افراد با صلاحیت و افراد با بصیرت را انتخاب بفرمایید (خانم تربیت- در کمیسیون دادگستری از حزب مستقل و مردم و منفردترین هم هستند) بنده آن چیزی که در اینجا مجدداً عنوان می‌کنم این است که به هر کمیسیون اگر قسمتی از اختیارات مجلس را بدهیم این مخالف اصول است این مخالف اصل است و تفویض اختیارات مجلس شورای ملی است و من تصور می‌کنم در این مورد خلافی عرض نکرده باشم وانگهی قوانین را به موجب همین ماده واحده ما به صورت آزمایش در اختیار وزارت دادگستری می‌گذاریم حالا از اکثریت محترم و مورد احترام مخلص، بنده ناچیز این سؤال را ممکن است عنوان بکنیم و این توضیح را ممکن است بفرمایید اگر خدای نکرده در یکی از این مواردی که کمیسیون این اختیارات را داده و آن قوانین را تصویب کرده اگر صحیح از آب در نیاید چه جور جبرانش می‌کنید اصلاً مسئله آزمایش و قوانین آزمایشی چیست؟ مگر ملّت ایران یا دادگستری ما لابراتور است یا قضات ما خیلی معذرت می‌خواهم مگر موش‌های داخل لابراتوار هستند که ما بیاییم راجع به سرنوشت آنها این را به صورت آزمایش انجام بدهیم که اگر احیاناً خوب شد ادامه می‌دهیم و اگر خوب نبود ...
رئیس- آقای مهندس والا وقت جنابعالی تمام شد.
مهندس والا- بنده عرایضم تمام نشده با این که هم در ماده واحده اسم نوشته‌ام و هم در کلیات آخر معهذا بسته به نظر همان اکثریتی است که مورد احترام بنده هستند.
رئیس- خانم‌ها و آقایانی که موافقند آقای مهندس والا به بیانات‌شان ادامه بدهند خواهش می‌کنم قیام فرمایند. (عده کمی برخاستند) تصویب نشد.
مهندس والا- نهایت تشکر را دارم معلوم می‌شود که اکثریت کورکورانه عمل نمی‌کند (یک نفر از نمایندگان- البته).
رئیس- آقای سرتیپ‌پور فرمایش دارید؟
مهندس والا- بنده قربان طبق ماده ۷۴ نظامنامه چون آقای رضوی مطلبی را اینجا عنوان فرمودند که توضیح باید بدهم عرایضی دارم که حقم محفوظ می‌ماند تا بعد.
دکتر مهذب- بنده اخطار نظامنامه داشتم که مقدم است.
رئیس - اجازه بفرمایید بعد از بیانات آقای سرتیپ‌پور.
دکتر مهذب- ایشان بیاناتش را بفرمایید بعد از ایشان عرض می‌کنم.
سرتیپ‌پور- عرض کنم که مجلس تشکیل می‌شود برای شور و مشورت و همراهی و همکاری با دولتی که خودش انتخاب می‌کند (صحیح است) وقتی که بنا بر مشورت شد باید این حق را قایل بشویم برای احد از نمایندگان که آنچه
را که لوایح استنباط می‌کنند بگویند (صحیح است) (یک نفر از نمایندگان- به شرطی که توهین نکنند) منت‌ها همان‌طوری که فرمودید باید نحوه کلام از طرف هر ناطق یا از طرف هر کسی که در بین نطق ناطق صحبت می‌کند به صورتی نباشد که آشفتگی فکری به وجود بیاورد و مشورت سالم را منحرف بکند (احسنت) و نمی‌شود این کار، مگر با رعایت حوصله و شکیبایی در شنیدن بیانات مدعی خواه اقلیت باشد خواه اکثریت بنده از آن جهت که اقلیت نشان می‌دهد که درباره کلیه لوایح مطروحه مطالعه می‌کند نظریه جمع‌آوری می‌کند و آن نظریه را در مجلس عنوان می‌کند و عرضه می‌کند باید به اقلیت تعظیم کرد (مهندس کسرایی- اکثریت هم همین کار را می‌کند) اجازه بفرمایید بنده عرایضم نا تمام می‌ماند از جمله خواهش‌های من این بود که در بین نطق ناطق صحبت نشود برای این که ممکن است انحرافی پیش بیاید و البته اقلیت اگر معترض شود یا به قول جناب آقای صدری کیوان معترض شود به اعتماد عدالت اکثریت است اگر عدالت را در اکثریت حس نکند طبعاً برنمی‌خیزد بیاید در این مقام صحبتی بکند که اکثریت آن را قبلاً تصویب کرده یا لااقل نظر داده است بنابراین اعتماد برای بنده هم حاصل است که اکثریت عادل است وقتی که عادل شد از یک طرف وقتی که صمیم شد آن طرف دیگر بنده خیال می‌کنم دیگر ما مشکلی از لحاظ خصوصیات نخواهیم داشت (صحیح است) می‌رسیم به اصل قضیه نظر اقلیت بر این بود که فرمودند قوانینی که از مجلس ایران می‌گذرد و لوایحی که به اینجا می‌رسد و تصویب می‌شود در خارج از کادر قوانین اساسی نباشد (صحیح است) و خوب استناد کردند به ماده ۸۰ و ۸۱ و ۸۲ از طرف اکثریت هم بنده دیدم صدا بلند شد که این حرف درست هست، اقلیت و منفردین هم درست گفتن آن درستگو را درست دانستند و بنابراین اختلافی نیست وقتی که وزیر عدلیه وقت می‌آید پشت تریبون و می‌گوید که من می‌خواهم با رعایت احترام به قانون اساسی این لایحه را به مرحله اجرا بگذارم وقتی که ما می‌بینیم تازه بعد از آن که ایشان با این نظر وارد عمل شدند می‌خواهند که نظر کمیسیون مشترک مجلسین را هم که در آنجا قضات عالی‌مقامی هستند جلب کنند و بعد از این که مرحله آزمایشی را همان طوری که در گذشته هم معمول بوده است به خصوص در کار قضایی ایران گذراندند وقتی که نتیجه‌گیری کردند آن نتیجه‌گیری را می‌خواهند دو مرتبه به مجلس بیاورند در این صورت ما می‌توانیم این اطمینان داشته باشیم که خلاف قانون اساسی و برخلاف اصل تفکیک قوا رفتار نخواهد شد (صحیح است) وقتی که رفتار نشد غرض اقلیت و منفردین هم طبعاً تأمین است، آنچه که مسلم است این است جناب آقای مهندس والا توجّه داشته باشید که اگر در هر مجلسی از مجالس ایران هر قانونی برخلاف قانون اساسی بگذرد آن مصوبه قبول شدنی نیست و قابل اجرا نیست و قابل اعتبار و احترام نخواهد بود وقتی که چنین چیزی بوده باشد که مجلس و دولت هم می‌دانند که نمی‌توانند هیچ یک از اصول قانون اساسی را نفی بکنند و از احترام بیندازند، خوب چطور می‌شود بیایند لایحه‌ای معارض اصول بدهند که تصویب شود این محال و ممتنع است این است که بنده پیشنهاد می‌گوییم کنم، اقلیت اظهارنظر خودش را کرده و صمیمیت خودش را در مسائل مملکتی نشان داده و اکثریت در آن قسمتی که مربوط به اصول قانون اساسی است اظهارنظر کرده و احترام گذاشته وزیر هم آمده در چند جلسه پشت تریبون گفته است که من نمی‌خواهم برخلاف قانون اساسی رفتار کنم بنابراین موافقت بفرمایید ما وارد ماده واحد بشویم با احترامی که به اقلیت اکثریت داریم خواهش دارم اگر کدورتی هم پیدا شده است مختومه تلقی شود و ادامه پیدا نکند که با اجازه بنده تریبون را ترک بکنم (احسنت).
رئیس- آقای معتمدی فرمایشی دارید بفرمایید.
معتمدی- نمایندگان محترم مجلس شورای ملی استحضار دارند هنگامی که ماده واحده اختیارات و یا به قول جناب آقای وزیر دادگستری مطرح بود بنده
پیشنهاد دادم که لایحه ۱۶ ماده که اساس کار را تشکیل می‌دهد به جلسه علنی بیاید و مطرح شود و نمایندگان عموماً مطالعه و مطابق معمول اظهارنظر فرمایند این پیشنهاد تنها بنده نبود بلکه اکثر آقایان نمایندگان محترم مجلس شورای ملی همین عقیده را داشند و هنوز هم دارند. ولی این پیشنهاد در کمیسیون دادگستری با این که جناب آقای احمدی این کمیسیون با طرح لایحه ۱۶ ماده در جلسه علنی موافق بودند معهذا مورد موافقت بقیه آقایان قرار نگرفت و لذا بنده ناچارشدم ازحق قانون خود استفاده نموده هنگام شور دوم عرایضم را بنمایم باشد که مورد توجّه قرار گیرد و اگر مورد توجّه قرار نگرفت حداقل وظیفه خود را در قبال سوگند به کلام‌الله مجید و در مقابل شاه و ملّت انجام داده باشم.
لایحه ۱۶ ماده‌ای که آقای دکتر عاملی قاضی سابق و وزیر لاحق دادگستری بنا به اظهار خود در جلسه علنی ماقبل مجلس، با مهارت آن را تهیه کرده و می‌خواهند اختیاراتی بگیرند و دادگاه‌ها را منحل کنند و مجدداً تشکیل دهند به دلایلی که عرض خواهم کرد بیشتر جنبه سیاسی دارد نه جبنه اصلاحی.
فولادوند- این را بفرمایید.
دکتر یزدان پناه- این به ماده واحده چه ارتباطی دارد؟
معتمدی- در وزارت دادگستری عده‌ای از قضات هستند که بدون دسته‌بندی با نهایت پاکی و عزت نفس و شرافت خدمت می‌کنند و به وطن و شاهنشاه آریامهر و مردم کمال علاقه را دارند. (مهندس ارفع- پس چرا می‌ترسید) ولی اینها به زعم بعضی شاید یک عیب داشته باشند و آن است که زیر بار توصیه و تشبث نمی‌رود در حالی که به نظر بنده برای قاضی این صفت ممدوح و مستحسن است (صحیح است) عده‌ای دیگر از قضات هستند که افکاری منحرف دارند و موجب نارضایتی مردم را فراهم می‌کنند که آقای وزیر دادگستری ظاهراً می‌خواهند به عنوان تغییر و تبدیل منحرفین اصلاحاتی در این قسمت بنمایند. در صورتی که قضیه غیر از این است زیرا باید صریحاً در اینجا عرض کنم که آقای دکتر عاملی قاضی مطلع و قدیمی و وزیر جدید دادگستری پس از این که به مقام شامخ وزارت رسیدند برخلاف انتظار آن عده از قضات منحرف را که آقای دکتر خوشبین و آقای دکتر باهری وزرا دادگستری از کار برکنار کرده بودند آقای دکتر عاملی به کارهای قضایی برگرداندند (مهندس والا- اسم ببرید چه کسانی هستند) اسامی آنها را گرفته‌ایم موجود است اگر بخواهید تمام را می‌خوانم بنده آنچه را که عرض می‌کنم تمام دلیل و مدرک دارد ولی اجازه بدهید زیاد پرده‌دری نکنم اگر اجازه تشکیل جلسه خصوصی علنی دادند تمام آنها را عزض می‌کنم (دکتر یزدان‌پناه-راجع به ماده واحده صحبت بفرمایید) آقای دکتر عاملی تنها به دادن کار قضایی به منحرفین اکتفا نکردند بلکه همه ماهه مبالغی نیز به عنوان اضافه کار مقطوع به آنها داده‌اند (رامبد-منحرفین را اسم ببرید چه کسانی هستند) اینها کسانی هستند که آن وزیر مرحوم دست‌شان را گرفت و آورد سر کارها و بعد وزرا بعدی در کابینه جناب آقای علم آنها را کنار گذاشتند جناب آقای دکتر عاملی با اطلاعات عمیقی که به وضع این قضاوت و به پرونده این قضات، به افکار و اعمال و جریانات سیاسی آن قضاوت داشتند اینها را دعوت کردند و سر کار آوردند و به همه اینها کمک مالی کردند (ارسنجانی- دلیل انحراف آنها چه بوده است؟) دلیل انحراف پرونده‌های موجود در سازمان‌های اداری و انتظامی و دلایل دیگر و به همان دلایلی که وزراء قبلی آنها را کنار گذاشتند و تمام اینها در پرونده‌های‌شان موجود است اگر حاضر باشید حاضرم شما را ببرم و یکی یکی نشان بدهم. آقای دکتر عاملی در مدت ۲۲ ماه که سمت وزارت دادگستری و ریاست شورای عالی حزب ایران نوین و همه گونه قدرت داشتند یک نفر از منحرفین را کنار نگذاشتند و حتی پاداش هم به آنها داده‌اند (رامبد- به کی؟) حالا اگر می‌خواهید سوء جریان را ببینید و اهانت را بشنوید بنده بدون اسم جریان را عرض می‌کنم ببینید در این دستگاه
چه می‌گذرد؟ (رامبد- چرا ملاحظه می‌کنید؟) هیچ ملاحظه‌ای ندارم اگر داشتم اینجا نمی‌آمدم که این مطالب را بگویم (پاینده- اسمش را هم بگویید) آقایان استحضار دارند که موقع قرائت رأی قضات به پا می‌ایستند و متهمین و تماشاچیان و همه اشخاص حاضر در دادگاه می‌ایستند تا قرائت رأی تمام شود (پاینده- باید این کار شود) باید هم شود به احترام نام مبارک شاهنشاه ایران (صحیح است) ولی در دادگاهی وقتی که قرائت رأی شروع می‌شود یکی از این قضات که همین جناب آقای دکتر عاملی او را سر کار آورده‌اند (دکتر مهندس بهبودی- آقای نخجیری را می‌فرمایید؟) بله آقای نخجیری نشسته و سه مرتبه این کار را کرده و به قدری این موضوع توهین بود هر چه تذکر دادند که آقا قرائت رأی نام اعلیحضرت همایونی را دارد باید همه بایستند همه باید به پا خیزند بلند شو بایست، رفته آن گوشه نشسته و کار به جایی رسیده که یک نفر استواری که آنجا بوده به او می‌گوید که چرا نمی‌ایستی (صادق احمدی- گمان نمی‌کنم که آقای نخجیری جرأت چنین کاری را داشته باشد) این موضوع پرونده دارد و صورت مجلس شده است (رامبد- جنابعالی چرا برای چنین مطلبی دولت را استیضاح نکردید؟) من تازه باخبر شدم. و این حق برای من باقی است بله پرونده تشکیل شده است صورت‌مجلس هم شده تمام اصحاب دعوی و قضات امضا کرده‌اند پرونده به دادرسی انتظامی رفته و بعد برای این که موضوع رئیس را پیش بیندازند پرونده را دیوان کیفر خواسته و نه ماه است که این پرونده رفته دادگستری در دیوان کیفر خوابیده و مثل سایر پرونده‌هایی که آنجا خوابیده است این پرونده هم در آنجا خوابیده شده (پاینده- مگر جرمش به دیوان کیفر مربوط است؟) یک قاضی یک خلاف بزرگی مرتکب می‌شود پرونده‌اش را باید بفرستید به دادسرای انتظامی، خوب آقا وقتی که یک قاضی خلاف کرد کی باید مجازات بکند به چه ترتیب باید مجازات شود چرا این قاضی را مجازات نکردید؟ این اهانت به تمام ملّت ایران کرده چرا تا به حال او را تعقیب نکرده‌اید چرا؟ آقای دکتر عاملی شاید بگویند که منتظریم جریان پرونده طی شود بسیار خوب، می‌گویم چرا او را عوض نکردید شاید باز بگویند من نمی‌توانستم آن را عوض بکنم ولی آقا شما می‌توانستید پاداش و اضافه ندهید و مرتب ماه به ماه به او فوق‌العاده اضافه کار مقطوع ندهید این که در اختیار جنابعالی بود چرا مجازات نکردید برای کی گذاشتید پس تا کی می‌خواهید که این دسته‌بندی‌ها و این جریانات ادامه داشته باشد. و مردم در آتش نارضایی بسوزند و کار به جایی بکشد که اعلیحضرت همایونی مکرر بفرمایند که وضع دادگستری خراب است و مردم ناراضی هستند عیبش همین چیزهاست و همین جانبداری‌هایی بود که از قضات منحرف در این دستگاه می‌شود (دیهیم- ما عجب چیزهایی می‌شنویم) (مهندس معینی زند- قضات شرافتمند هم زیاد است) من مخلص قضات خوب هستم قبلاً هم عرض کردم جناب آقای مهندس معینی زند در دستگاه دادگستری ما مردم شریف، اصیل، پاکدامن، شاه‌دوست زیاد هستند ولی اثبات شیی نفی ماعدی نمی‌کند این‌جور قضات هم هستند که پرونده دارند این شخص میتینگ می‌داده، این کارهای خلاف زیاد کرده الان هم این است سرنوشت او (پاینده و مصطفوی- بسیار جای تأسف است) بنابراین با این لایحه‌ای که به عنوان اصلاح دادگستری داده به نظر بنده با این وضعی که در گذشته در داستگاه دادگستری وجود داشته این دستگاه اصلاح نمی‌شود شما به این دلایل که عرض کردم و با این جریانات، به نظر بنده از روزی که آمدید نه تنها کار مفید و مثبتی نکردید بلکه دستگاه دادگستری را با این انتصابات نابه‌جا خراب‌تر کردید پس این لایحه ۱۶ ماده‌ای جنبه سیاسی و تصفیه حساب شخصی دارد نه اصلاحی. و شما موافقید جناب آقای دکتر عاملی آن دسته قضات با شرف و شاه‌دوست را که در اجرای معنویات شاهانه صرفاً وظیفه خود را انجام می‌دهند و زیر بار توصیه و تحمیلات نمی‌روند آنها را بردارید و یک عده از این قبیل را آورده‌اید و حمایت کرده‌اید (فولادوند- این را نفرمایید آقای معتمدی) (دکتر یزدان پناه- آقای رئیس این مربوط به ماده واحده است؟) در آینده این موضوع ثابت می‌شود
(پاکذات- قصاص قبل از جنایت می‌کنید) نه جنایت را قبلاً دیده‌ام و آمده‌ام قصاصش می‌کنم حواست کجا است عمل نابه‌جایی که شده من را اینجا آتش زده چه می‌گویید آقای وزیر دادگستری با این جرایانات شما می‌خواهید طوری عمل کنید که دستگاه دادگستری دربست در اختیارتان باشد و این موضوع به هیچ وجه به صلاح مملکت نیست و چنین لایحه‌ای جنبه اصلاحی ندارد و فقط جنبه خودخواهی دارد این نکته مسلم است که وقتی سیاست وارد دادگستری شد عدالت از در دیگرش فرار می‌کند و به تجربه نشان داده شده است و آقایان اینجا توجّه داشته باشند. در کلیله و دمنه داستانی است که کاملاً ارتباط پیدا می‌کند با این وضع فعلی دادگستری بد نیست رفع خستگی می‌کند (دکتر یزدان پناه- این هم جزء ماده واحده است؟) بله ارتباط پیدا می‌کند عرض کنم شیر و گرگ و روباهی به شکار رفتند یک گاو و یک آهو و یک خرگوش شکار کردند (یک نفر از نمایندگان-این مثل‌ها را می‌دانم حرف‌تان را بزنید) شیر رویش را کرد به گرگ گفت اینها را تقسیم کن گرگ گفت قبله عالم به سلامت باشد این گاو از آن شما این آهو هم از آن چاکر این خرگوش هم از آن این روباه، شیر کله گرگ را گرفت انداخت و گفت فضولی بی‌جا می‌کند به روباه گفت تو بیا تقسیم کن گفت قربان این گاو از آن قبله عالم به عنوان غذای صبح (مهندس آصفی- این را در رادیو بفرمایید) (یک نفر از نمایندگان- ما نمی‌خواهیم بشنویم) جنابعالی در گوش‌تان را بگیرید آن آهو هم از آن غذای ظهر قبله عالم آن خرگوش هم چون گوشت لذیذی دارد آن هم یک لقمه برای عصر سلطان. شیر گفت، آفرین، بارک‌الله تو این تقسیم به نسبت خوب را از کجا یاد گرفتی گفت من از کله کندن گرگ یاد گرفتم حالا درست قصه دادگستری است وقتی قضات اطمینان نداشته باشند استقلال نداشته باشند ندانند که وضع آنها ثابت است، ندانند که اگر مستقلاً رأی بدهند، اقدام بکنند وضع آنها متزلزل نمی‌شود قصه کلیله و دمنه کندن گرگ می‌شود و بس (پروین- در زمان کلیله و دمنه اصلاً دادگستری نبود) نکته مهم‌تر از اینها این است که تصویب ماده واحده اعطا اختیار به کمیسیون که متضمن اعطا اختیار به شخص وزیر دادگستری است بر خلاف اصل ۸۱ و ۸۲ قانون اساسی است. اصل ۸۱ قانون اساسی می‌گوید «هیچ حاکم محکمه عدلیه را نمی‌توان از شغل خود موقتاً یا دایماً بدون محاکمه و ثبوت تقصیر تغییر داد مگر این که خودش استعفا بدهد».
شما می‌خواهید به عنوان مدرج کردن دادگاه‌ها آنها را منحل کنید و بعد مجدداً دادگاه درجه ۱ و ۲ تشکیل بدهید و قضات درست‌کار و با شهامت و شاه‌دوست که زیر بار توصیه شما و ایادی شما نرفته و نمی‌رود بردارید و دیگران را مطلع هستند بگذارید. در صورتی که دادگاه‌های جنایی طبق مواد ۲ و ۳ و ۴ و ۵ و ۶ قانون محاکمات جنایی که در سال ۱۳۳۷ شمسی اصلاح شده صریح است به این که محکمه جنایی که یک شعبه از دادگاه استان است دادگستری در موقع رسیدگی به جنایاتی که مجازات آن حبس ابد و یا اعدام است از ۵ قاضی تشکیل می‌شود و در سایر جنایات از ۳ قاضی و هر روزه در محاکم جنایی کشور به همین ترتیب هم فعلاً عمل می‌شود بنابراین از مدرج کردن دادگاه‌های جنایی به درجه ۱ و ۲ و چیز تازه‌ای نصیب تشکیلات قضایی کشور نمی‌شود تا مآلاً متضمن تسریع در رسیدگی به کارها یا مشمول عنوان واقعی تحول اساسی دادرسی گردد بلکه لطمه شدید به استقلال قضات می‌زند و نفرین و ناسزای آن تا باد همراه نا خواهد بود.
آقایان- اینها را هر که برای شما نوشته غرض داشته.
معتمدی- من خودم نوشته.
پرویزی- چرا نمی‌گذارید حرف بزنند این چه چیزی است که می‌فرمایید، این توهین است.
زهتاب فرد- چرا نمی‌گذارید حرف‌شان را بزنند.
رامبد- این مطالب پیش می‌آید که آقای مهندس والا آن صحبت را بفرمایید.
معتمدی- آقا گوش بدهید بنده عرایضم را بکنم بعد شما بیایید حرف‌های خودتان را بزنید این صحبت‌ها باعث تحریک اعصاب من نمی‌شود من حرف‌های خودم را خواهم زد آقا وقتی من هم سن شما بودم (اشاره به یکی از نمایندگان)
چشمم مسافت زیادی را می‌دید شما هم به سن من که رسیدید ناچارید عینک بزنید.
و اگر آقای وزیر در تشکیل مجدد محاکم جنایی به متابعت از قانون اساسی مجبور شود این عده از قضات را در محکمه جنایی بگذارد ممکن است در محاکم درجه دوم جنایی تنزل مقام بدهد تا آن عده از پرونده‌های جنایی که مجازات متهمین آن حبس ابد یا اعدام است و بایستی در محکمه درجه ۱ رسیدگی گردد از زیر دست آن قاضی قوی و شاه‌دوست و پاکدامن که زیر بار تحمیلات نمی‌رود خارج گردد و بکنند آن کاری را که نباید شود. به این جهات بنده با ماده واحده اعطا اختیارات که خاطره تلخ از آن داریم و مخالف صریح قانون اساسی و مخالف شأن مجلس شورای ملی و مجلس انقلاب است مخالف می‌باشم و به فرض چنین قانونی با اصرار آقای وزیر دادگستری بگذرد و در اجرا ببینم برخلاف نص صریح قانون اساسی عمل می‌شود مسلماً اصالت و ارزش قانونی نخواهد داشت (احسنت، احسنت).
رئیس- آقای عبدالحسین طباطبایی بفرمایید.
طباطبایی- ماجرای کمبود و نابسامانی مسئله قضات در مملکت ما منحصر به امروز و دیروز صحبت پار و پیرار نیست این رشته سر دراز دارد و تا دل تاریخ ما پیش می‌رود کتب تاریخی و ادبی و خاصه ضرب‌المثل‌های زبان ما دلیل بر این مقال است ولی متأسفانه توجّه این مواریث بیشتر معطوف به عیوب بوده و افتخارات قضایی مملکت ما کمتر ثبت و ضبط شده شاید علّت این عیب‌جویی تاریخ راجع به مسئله قضاوت این باشد که پیشینیان ما پدران و شرف قضایی را اصل می‌دانستند و عادی و بحث در عادیات را هم زاید، مملکت ما در تلو عیوب قضایی‌اش همیشه از عادل‌ترین و متقی‌ترین قضات برخوردار بوده است حالا اگر تاریخ ضبط نکرده دلیل این است که ما همیشه در مسأله قضاوت دچار کمبود و نابسامانی می‌بودیم به هر حال قضاوت صرفنظر از مقدمات آن مبتنی بر دو عامل است عامل انسانی که مراد از آن کارمند است، قاضی است، ضابط داگستری است و عامل فکری که مراد از آن قوانین است، شم است و استنباط و عدلیه وقتی می‌تواند خوب به وظایف خودش عمل بکند که از هر دو عامل به حد کامل در اختیار داشته باشد (صحیح است) امروز ماده واحده‌ای مطرح است که متضمن این معنی است که آقای وزیر دادگستری تقاضا کرده‌اند کمیسیون مشترک مجلسین ۱۶ ماده را که در مسائل تشکیلات عدلیه در آن صحبت شده مطرح بکنند و بعد وزارت دادگستری آنها را من‌باب تجربه به موقع اجرا بگذارد اگر مفید بود عمل شود و اگر مفید نبود برگردد و بگوید که به درد من نخورده اجازه بدهید که اجرایش موقوف شود این مسأله به خودی خود هر چند که مهم است ولی به نظر مخلص نمی‌تواند توجّه آقایان را اصولاً بر اهمیت مسأله قضا و قضاوت در مملکت ما جلب بکند عده‌ای متأسفانه گمان می‌کنند که مسئله قضاوت منحصر به حل و فصل دعاوی یا رفع اختلاف این آن است و از نقش تربیتی و اخلاقی و روانی و اقتصادی آن اکثراً غافل‌اند مثالی عرض می‌کنم دولت سرمایه‌گذاری خصوصی در کار اقتصاد را زیر بنای اقتصاد مملکت ما ذکر می‌کند و صحیح هم هست دولت تشویق می‌کند دولت ترغیب می‌کند ولی متأسفانه مردم در این مسأله که متضمن نفع خودشان و نفع جامعه است اقبال و استقبالی نمی‌کنند برای آنان که عادت دارند قضایا را از لحاظ علّت غایی آنها مورد بررسی قرار دهند و مسلم است که پرهیز مردم در امر سرمایه‌گذاری خصوصی در مسئله اقتصاد معلول گمان آنها بر نوعی عدم امنیت قضایی است (صحیح است-احسنت) و عدم امنیت قضایی مسلماً به مقدار زیادی معلول تزلزل قوانین ما است (پاینده- احسنت هر روز هم عوضش می‌کنند یک قانون بد را هم بهتر از یک قانون خوب متزلزل است) این که اهمیت مسأله قضاوت کجاست باید حضورتان عرض کنم متأسفانه در اجتماع ما یک گرایش دایم التزایدی به سمت فساد و تباهی است ما هر روز در زندگی روزمره‌مان شاهد هستیم که جوانان‌مان به نوعی به راه انحراف می‌روند و پیران‌مان آن وسعت نظر کافی را ندارد، مربیان به وظایف خود خوب عمل نمی‌کنند به عقیده بنده تا آنجایی که مسئله امور آموزش و پرورش نیست معلول همین
کمبود قضایی ما است و به طور خلاصه آقایان باید این را توجّه داشته باشید که بنا به قول همه حقوقدان‌ها و قانوندان‌ها مسئله قضاوت در هر جامعه اوج حاکمیت ملی آن جامعه است (صحیح است) بنده این مطلب را از این نظر عرض می‌کنم که آقایان توجّه بفرمایند اهمیت لایحه‌ای که امروز مطرح است فقط موضوع یک ماده واحده و یا ۱۶ ماده پیشنهادی نیست مسأله راجع به کلی قضاوت در مملکت ما است نباید سرسری از آن بگذریم (صحیح است) عرض کنم جناب آقای دکتر عاملی بعد از ۲۲ ماه حکومت صحیح است آقای دکتر عاملی؟ (دکتر عاملی- بلی) ماده واحده‌ای به مجلس آوردند که در مقدمه‌اش گزارش مفصلی راجع به آنچه که در این ۲۲ ماه حکومت ایشان در دادگستری گذشته مطالبی عنوان فرمودند حقیقت این است که من روز این گزارش را دقیقاً گوش گرفتم و بعداً نیز متن آن را در صورت مذاکرات مجلس به دقت خواندم و متأسفانه مسأله جالبی در آن ندیدم گمان من این بود که قاعدتاً جناب ایشان بیش از اینها باید توفیق خدمت داشته باشند زیرا همان‌طور که خود ایشان گفته‌اند به علّت طی همه مدارج دادگستری و سابقه طولانی در این وزارتخانه باید به رموز کار به جهات نقص و عیب آن و به طرق ترمیم این نقایص وقوف کامل داشته باشند ولی گزارش مزبور متأسفانه اشعاری بر این مطالب و بر این معانی نداشت. از مجموع این گزارش و به اصطلاح قدما از بین‌السطورین آن شخص بنده چنین استنباط کردم که آقای وزیر دادگستری می‌خواهند بگویند که برخلاف شایع من بیکار بیکار هم نبودم من هم یک کارهایی کرده‌ام ولی به قلت بضاعت معترفم، ملخص نکات نظرگیر گزارش جناب آقای وزیر دادگستری در سه چهار مطلب خلاصه می‌شود یکی این است که بودجه سال ۴۴ دادگستری سیزده میلیون تومان بیش از بودجه این وزارتخانه در سال ۴۲ است که با کمک این پول ۹ دادگاه بخش و دو شعبه دادگاه شهرستان و سه شعبه دادگاه استان تشکیل گردیده قسمت دیگر گزارش راجع به قانون خانه‌های انصاف است و این که این قانون در زمان وزارت ایشان به موقع اجرا گذارده شده قسمت دیگر این که آئین‌نامه برای عفو و اعدام تنظیم گردیده و ترتیبی داده شده که در ترجمه اوراق تسریع شود و دیگر این که کارهای مختومه دادگستری در سال ۱۳۴۴ بیش از کارهای وارده به آنجا است وقتی که انسان این گزارش مفصل را از نظر محتوا و واقع پیش خود تلخیص کرد و نکات و جهات تبلیغاتی آن را به دور می‌ریزد بی‌اختیار آن ضرب‌المثل معروف که می‌گوید کوه پیچید و تاب خورد و موشی زائید به یاد می‌آید چه مسلم است که تأسیس چند دادگاه بخش و اضافه کردن چند شعبه دادگاه شهرستان و یا دو شعبه دادگاه استان با یک امکان و بودجه سیزده میلیون تومانی و با آن همه نیاز به گسترش دستگاه دادگستری با هیچ حسابی جور در نمی‌آید، در موضوع خانه‌های انصاف، انصاف حکم می‌کند که افتخار اجرا نظرات صائب اعلیحضرت آریامهر در این موضوع متوجه شخص دکتر باهری وزیر سابق دادگستری باشد (صحیح است) و حق نیست که دیگری خودش را در این افتخار سهیم بداند. آقای وزیر دادگستری به اجرای این قانون در ایام حکومت خود اشاره می‌نمایند ایشان باید بدانند که اولاً اجرای این قانون از تکالیف ایشان بوده و برایشان الزام‌آور بوده است و ثانیاً ایراد اینجا است که چرا اجرای این طرح مفید و اساسی تا این حد کند و بطئی است، گزارش ایشان مشعر بر این است که در ۲۲ ماه حکومت ایشان فقط ۲۲۵ خانه انصاف در بیش از ۵۰ هزار روستای کشور تأسیس شده و با این حساب باید یکی دو قرن بگذرد تا این قانون در سراسر کشور اجرا شود و این در حالی است که موجبات اجرای سریع این قانون و گسترش خانه‌های انصاف در اکثریت روستاهای کشور از هر لحاظ فراهم است و با صدور یک دستور کلی به رؤسای دادگستری استان‌ها و شهرستان‌ها و یا امنا صلح مستقل می‌توان در مدت کوتاهی آن را در تمام نقاط مملکت به وجود آورد و من در این موضوع مخصوصاً از جناب آقای وزیر دادگستری تقاضا دارم با جنابعالی هستم آقای دکتر توجّه دارید؟ از همه امکانات خود استفاده کرده و قضیه را تا این حد به کندی برگزار ننماید و حتی خانه‌های انصاف را در شهرها نیز با تدوین قانون دیگری به موقع
اجرا بگذارد و رسیدگی به قسمت زیادی از دعاوی کوچک را به عهده آن بگذارند و با این ترتیب از بار دادگستری و کثرت کار و ازدحام آن بکاهند مسأله دیگری که در گزارش آقای وزیر دادگستری مطرح بود مسأله تقدیم آئین‌نامه عفو و اعدام و ترجمه اوراق بود من متأسفم بگویم که اینها مسائل کوچک و اداری هستند و قابل ذکر نیستند اینها کارهای اداری هستند و هر وزیری موظف به اجرای آنها است، در مورد پیشی گرفتن کارهای مختومه بر کارهای شروع شده مسئله قابل توجّه است و من به قضات دادگستری و آقای وزیر دادگستری تبریک می‌گوییم به شرط این که انشاءالله به خاطر کمیت از کیفیت امور قضایی کاسته نشده باشد و غور و بررسی فدای آمار نشده باشد (احسنت) چه در دادگستری آنچه که در درجه اوّل اهمیت قرار دارد جنبه کیفی و وجدانی و انصافی و قانونی قضایای مطروحه است نه جنبه تبلیغاتی و آماری (احسنت) و متأسفانه تا آنجایی که مخلص اطلاع دارد در دادگستری به خاطر همین جنبه تبلیغاتی قضایا مقداری از کیفیت فدای کمیت شده است و دلیل این ماجرا این است که ادعا نامه‌هایی که به طرفیت قضات از طرف دادسرای انتظامی صادر شده رو به افزونی است و این موضوع یعنی مسامحه در امر کیفیت کارها و احکام قضایی مضر و خطرناک و موجب تزلزل عدالت است و من امیدوارم قضات عزیز و شریف ما هیچ‌گاه و در مقابل هیچ عاملی به آن تن در ندهند، به هر تقدیر گفتیم که قضاوت مبتنی بر عوامل انسانی و فکری است بودجه را به حمداللّه به حد کافی داریم و از آن فارغیم، عامل انسانی نیز در عین کمال اهمیت قابل تهیه است چه اوّلاً در همین ایام به لطف خداوند متعال اکثریت قضات و کارمندان دادگستری ما مردمی منیع و متقی و شریفند (صحیح است) که با کمال سرافرازی باید گفت میزان تقوی و شرف را تا حد معصومین بالا برده‌اند (صحیح است) و بدان و ناپاکان را که خوشبختانه بسیار قلیل بوده و موجب بدنامی خود و کسر حیثیت دستگاه قضا و مورث بدنامی مملکت و عصبانیت و بدبینی مردم می‌باشند با همین قوانین موجود طرد کرده و به دور انداخت (احسنت) و ساحت جامعه را از لوث وجود آنان پاک و منزه ساخت و به جای آنان می‌توان سایر مردم فاضل و متقی مملکت به کار گمارد. این کار شدنی است ولی البته وسعت نظر و بی‌طرفی لازم دارد و باید از هر گونه شائبه و غرض و مرض به دور باشد عامل دیگر که قسمتی از آن را قانون و قوانین به وجود می‌آورند اهم عوامل است زیرا این قانون است که بر همه چیز و بر همه کس اعم از قاضی و مدعی و مدعی علیه و ارتباطات آنها حکومت می‌کند و می‌دانم آن قانونی صحیح و پردوام و مفید است که همه جوانب آن سنجیده شده و همه زوایای آن با حداکثر دقت و غور و بررسی و جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی بررسی شده باشد و با روح جامعه و آداب و سنن و عرف‌های مسلم آن تطبیق داده شده و همه عوارض و آثار آن تا حد ممکن پیش‌بینی شده حالا آقای وزیر دادگستری به اصلاح قوه قضائیه و بداعیه تحول اساسی دادرسی لایحه‌ای به مجلس آورده‌اند ولی از همان اوّل برخلاف فن و تکنیک و رویه صحیح قانونگذاری حرکت کرده‌اند (صحیح است) یعنی به شرح همین ماده واحده تقاضا کرده‌اند که مجلسین از اظهارنظر درباره قانون موضوعه ایشان خودداری کرده و به کار یک کمیسیون چند نفری اکتفا و اقتضا کند وزارت به نظر من این تقاضا از یک طرف عجولانه و خام و نامعقول و از جهات دیگر خلاف آئین‌نامه داخلی مجلس و خلاف قانون اساسی است خام و نامعقول است به علت این که در مجلس غیر از کسانی که در کمیسیون دادگستری عضویت دارند هستند کسانی که در مسائل قضایی صاحبنظرند (صحیح است) و هستند کسانی که با بصیرت کامل همه قضایا را مورد مطالعه قرار می‌دهند (صحیح است) و خوب و بد آن را می‌سنجند و بر رد و تصویب آنها روشن‌بینانه اظهارنظر می‌کنند (صحیح است) و صحیح نیست چنین مردمی از شرکت در کار ممنوع یا محروم بگردند (احسنت- صحیح است) و این نکته مسلم است که قانون هر چه بیشتر مورد امعان‌نظر و دقت و مطالعه هر چه بیشتر در معرض افکار موافق و مخالف قرار بگیرد پخته‌تر و محکم‌تر و پردوام‌تر از آب در خواهد آمد مدت‌ها است دولت کلمه انقلاب ششم بهمن را سپر خامی‌ها و عجله‌های بی‌منطق قرار داده است (صحیح است - آفرین) در حالی که انقلاب ششم بهمن نباید دست‌آویز عجله‌ها و خامی‌ها و دستپاچگی‌ها قرار گیرد ما نباید فراموش کنیم که انقلاب براساس درایت و تعمق و درک کامل روح زمان به وجود آمد
و برخلاف مقتضای آن نباید رفتار شود (آفرین- صحیح است) گفتم که این ماده واحده برخلاف آئین‌نامه مجلس تنظیم گردیده زیرا به شرح ماده ۹۱ هر لایحه باید متضمن مقدمه و علل موجه آن باشد لوایحی که بعداً وزیر دادگستری مستقیماً به کمیسیون خواهد برد حتی فاقد این شرط قانونی است (مهندس صائبی- به مجلس می‌آید) و گفتم این طرز قانونگذاری خلاف روح و صریح قانون اساسی است زیرا قانون اساسی برای تصویب هر قانون اکثریت آرا موافق مجلسین را مناط اعتبار قرار داده نه اکثریت آرا یک کمیسیون را در این مسئله جای هیچ تردید نیست بهتر است حسابی بکنیم اعضای کمیسیون دادگستری ۱۸ نفر هستند و اعضای این کمیسیون در سنا ۹ تا ده نفر است مجموع آنها رقم بیست و هفت و بیست و هشت نفر را به وجود می‌آورد (بانو تربیت- ۳۶ نفر هستند) بله ۳۶ نفر آن گاه کمیسیون با ۱۹ نفر می‌تواند تشکیل شود وزارت رسمیت پیدا کند بحث کند و استدلال کند و لایحه را رد یا تصویب کند (دکتر معتمد وزیری- با اکثریت دوثلث) و با اکثریتی در حدود ۲۵ یا ۲۷ نفرقانون را رد کند یا قبول کند آن هم قوانینی که هنوز مضامین‌شان در کتم عدم خفته و هیچ کس اطلاعی از آن ندارد (صحیح است) رد یا تصویب می‌شود و چنانچه پیداست این طرز قانونگذاری در هیچ کجای دنیا و در هیچ زمانی سابقه نداشته و ندارد و روح قانون اساسی ما قطعاً ار آن بی‌خبر و بیزار است.
اصلاً من نمی‌توانم تصور کنم چگونه می‌توان بدون اطلاع اعضا قوه مقننه و نمایندگان ملّت مسائلی را به یک کمیسیون خاص و قلیل‌العده برد و پس از تصویب عده‌ای از اعضا این کمیسیون آن را قانون و واجد اعتبار قانونی دانست. آن هم مسائل و لوایحی که می‌توانند حتی متضمن مجازات اعدام و حبس‌های جنایی و غیره باشند. قطعاً دنیا به این طرز قانونگذاری خواهد خندید (فولادوند- دنیا چیزهای دیگری دارد و به خودش بخندد) متشکرم (فولادوند- بنده هم متشکرم) شاید گفته شود بنا به سابقه می‌توان کار قانونگذاری را تا این حد سهل و ساده گرفت. جواب این است که بنا به قول همه حقوقدان‌ها و قانوندان‌ها هیچ سابقه و هیچ سوابق غلطی موجب صحت و مشروعیت و اعتبار امثال و نظایر خود نیستند (دکتر سعید- اصول تشکیلات دادگستری به همین ترتیب از کمیسیون‌های مجلس گذشته) بنده عرض کردم-هیچ نوع سابقه غلطی موجب صحت و مشروعیت و اعتبار امثال و نظایر آن نیستند (دکتر جعفری- آقای طباطبایی هم همین را می‌گویند) به هر حال مجلس باید روزی این رویه را متروک بگذارد و تازه در این که آیا ۱۶ ماده پیشنهادی آقای وزیر دادگستری که در زیر عنوان پرطمطراق تحول اساسی دادرسی تقدیم گردید می‌تواند مفید باشد یا نه بحث‌ها و گفتگوها است که چون فعلاً مطرح نیستند از بحث درباره آنها درمی‌گذرم ولی الزاماً به آقای وزیر دادگستری عرض می‌کنم که راه تحول اساسی دادرسی و راز اصلاح قوه قضائیه را در این دو جمله بجویید: ازدیاد اختیارات دادگستری و کسر تشریفات آن بقیه راه‌ها به نظر بنده به ترکستان است (احسنت).
رئیس-آقای صدری کیوان بفرمایید.
صدری کیوان-بنده امروز به دو علت قصد مزاحمت نداشتم یکی این که در شور اوّل این ماده واحده به عنوان موافق دلایل موافقتم را عرض کردم (دیهیم- طبق معمول) بنده افتخار می‌کنم که با کارهایی که برای اصلاح امور مملکت است موافقم (پاینده- همه موافقند) همه موافقند این شأن مجلس است (احسنت) شما بفرمایید فرمایشات‌تان را بفرمایید با کمال میل گوش می‌دهم و یکی هم به علت ذکام و سرماخوردگی مع‌الوصف بنده می‌خواهم خدمت همکارانی که تا الان در مخالفت با این لایحه صحبت فرمودند تبریک عرض کنم زیرا همکاران عزیز بنده در بزرگ کردن و مهم جلوه دادن مطالب ید طولایی دارند آقایان مطالب خیلی روشن است یک ماده واحده‌ای است که اینجا مطرح شده از صدر مشروطیت تا کنون ده‌ها بار مثل این ماده واحده در این مجلس مقدس مطرح و تصویب شده و به صورت رویه درآمده است از این گذشته همکاران بسیار عزیز مخصوصاً همکارانی که امروز مطالبی اینجا فرمودند و بنده حد اکثر استفاده را کردم (احسنت) این لایحه‌ای که در دولت آورده است در طریق فکر آقایان است خودتان
بارها فرموده‌اید دادگستری نقص دارد خوب این دادگستری باید اصلاح شود به چه طریق باید اصلاح شود؟ بایستی لوایحی آورده شود و در راه اصلاحش که رفع تراکم امور و بطوء جریان کارها است مآلا اصلاح بعضی از قسمت‌هایی که به نظر مسؤلین امور باعث بطوء جریان امور می‌شود در حدود این مطالبی که عرض کردم باید لوایحی آورده شود در اینجا راجع به صلاحیت کمیسیون دادگستری گفته شد چون بنده افتخار دارم یکی از اعضای کوچک این کمیسیون هستم لازم می‌دانم عرض کنم (پاینده- شما کوچک نیستید) همان‌طور که آقای مهندس والا فرمودند که بنده لیسانسیه حقوقم بنده هم عرض کنم لیسانسیه حقوق قضایی هستم و در علوم قدیمه تا سطح مطول رسیده‌ام به علاوه قضات دانشمندی مثل جناب آقای صادق احمدی و جناب آقای فخر طباطبایی تشریف دارند سه دکتر حقوق تشریف دارند و آقایان هم می‌دانید از صدر مشروطیت تا کنون بارها این اختیار داده شده و یک چنین ماده واحده‌ای هم به کمیسیون دادگستری و یا کمیسیون مشترک مجلسین داده شده است کی می‌تواند ادعا بکند از صدر مشروطیت تاکنون کلیه اعضای کمیسیون دادگستری قاضی بوده‌اند پس هیچ اشکالی ندارد کار برخلافی نشده است رویه شده است و الان هم بر طبق معمول دارد می‌شود همکار عزیزم جناب آقای طباطبایی فرمودند که محروم شده‌اند آقایان مثل این که فراز آخر ماده واحده را قرائت نفرموده‌اند در آنجا اشاره شده است این لوایح را وزیر دادگستری هیچ‌وقت مستقیماً به کمیسیون مشترک نمی‌دهد اینها را می‌آورد اینجا در ساحت مجلس شورای ملی تقدیم مقام ریاست و مجلس می‌کند بعد هم طبع و توزیع می‌شوند بین کلیه نمایندگان محترم و بعد ۱۵ روز مهلت قایل شدیم و آقایان که صاحب‌نظر هستند و استاد بنده هم هستند در امر قضا نظراتی که داشته باشند می‌دهند به کمیسیون و تشریف می‌برند دفاع می‌کنند مسلماً نظرات اصولی قبول خواهد شد و تصویب خواهد گردید و هیچ اشکالی هم ندارد (مهندس والا- مطابق آئین‌نامه حق رأی ندارند) ما که خدای نکرده نظر خاصی نداریم منظور این است که کار مملکت به خوبی انجام شود و قانون هم یک قانون جامع و مانعی باشد انشاءالله باشد و آن اشکالاتی که در حال حاضر در کار قضا هست و رفع شود آقایانی که در امر قضا وارد هستند، قاضی هستند، همه مورد کمال احترام ما هستند نظرشان را تشریف ببرند در کمیسیون بدهند و دفاع بکنند اگر اصولی باشد بنده به عنوان یکی از اعضای کمیسیون شخصاً دفاع می‌کنم و امّا این که فرمودید این کمیسیون مشترک با ۱۹ نفر می‌تواند ماده‌ای را تصویب بکند این طور نیست در آئین‌نامه نوشته شده است مناط اعتباری رأی۴/۳ اعضا می‌باشد ۲۷ نفر از ۳۶ نفر باید رأی بدهند ضمناً این را باید بدانید در کمیسیون مشترک اکثریت واقعاً اکثریت ندارد ۱۸ نفر از سناتورهای محترم هستند و بقیه هم از کمیسیون دادگستری پنج یا شش نفر هستیم و هیچ اشکالی از این نظر نداشته باشید (مهندس والا- اشکال طرح در مجلس چیست؟) که عدد آنجا حکومت می‌کند آنجا منطق حکومت می‌کند اصول حکومت می‌کند (صحیح است) الان عرض کردم اگر مریض نبودم مفصل صحبت می‌کردم ولی خیلی مختصر عرض می‌کنم (مهندس والا- بفرمایید اشکال آمدنش به مجلس چبست؟) عرض کردم و الان هم عرض می‌کنم خیلی مختصر راجع به ۱۶ ماده که اینجا فرمودید که بیاید به مجلس و شب و روز می‌نشینیم اکثریت هم همین نظر را دارد یعنی اکثریت حاضر است شب و روز بنشینند ولی اگر خاطرتان باشد قبلاً عرض کردم قانون جدید قضایی که تقدیم می‌شود از نظر اهمیت موضوع باید یک دوره آزمایشی طی کند (مهندس والا- چرا؟) حتماً باید این طور باشد اشکالات و اصلاحات و احیاناً نواقصی که در عمل بسیار دیده می‌شود رفع شود چون خودتان فرمودید نظر با عمل دو تا است این باید در محضر قضاوت قضات مملکت قرار بگیرد اشکالات و ابهاماتی اگر موجود باشد ضمن عمل متوجه شوند و بعد لایحه با آن اصلاحات لازم تقدیم مقام معظم مجلس شود و بعد تصویب شود، پس به مجلس می‌آید و اشکالات که در ضمن عمل پیدا شود رفع می‌گردد این چه عیبی دارد خیلی اصولی و بسیار کار صحیحی است در اینجا شنیدیم بعضی از همکاران بسیار عزیز و گرامی بنده راجع به قانون اساسی صحبت
کردند بنده در آن جلسه استدعا کردم از همکاران عزیز برای هر مطلب کوچکی قانون اساسی را که اجلی و اعلی از این مطالب است و آقایان بعد از قرآن مقدس‌ترین چیزی است که ما داریم آن را مطرح مذاکره قرار ندهیم کیست که بتواند خدای ناکرده کوچک‌ترین قدمی برخلاف قانون اساسی بردارد اگر کسی چنین چیزی در مخیله‌اش خطور کند اوّلین کسی که علیه او قیام بکند خود بنده هستم (احسنت) قانون اساسی اجلی است هر موضوع کوچک را نباید بگوییم برخلاف قانون اساسی است (مهندس والا-قانون که بزرگ و کوچک ندارد) پس اینها مرده‌اند این ۲۰۰ نفر که اینجا نشسته‌اند تمام ملّت ایران حافظ قانون اساسی منشی باشد (مهندس والا- دیدیم عمل کردند و تخلف کردند) (یکی از نمایندگان- اعلام جرم کنید) همکار عزیز بنده جناب آقای مهندس والا فرمودند که اکثریت کاسه داغ‌تر ازاش شده‌اند برای این که دولت تا پایان اسفند تقاضا کرده آقایان آمده‌اند تا اردیبهشت ادامه داده‌اند علتی دارد سرکار استحضار دارید (مهندس والا- دولت توجّه نداشته) الان عرض می‌کنم اوّلاً تا این ۱۶ ماده تصویب نشود وزیر دادگستری به هیچ وجه نمی‌تواند بقیه لوایحش را تقدیم بکند این درست است؟ این را قبول دارید؟ (فخر طباطبایی- مقدمه را قبول نداریم) علت این که ما چندین روز را اضافه کردیم برای این است که دادگستری وقت داشته باشند یعنی تا تاریخ تصویب چون یک مدتی هم باید برود به مجلس سنا و آن وقت آقای آنجا هم بماند تا تصویب شود پس فرجه‌ای است برای وزارت دادگستری که بتواند بقیه لوایحش را که طبق این لایحه به او اجازه داده شده بیاورد آن وقت خودتان می‌آیید اعتراض می‌کنید به وزارت دادگستری که وظیفه خودش را انجام نداده این بود مطابق این منطق که منطق صحیحی است اعضا محترم کمیسیون دادگستری چند روز اضافه کردند به آن مدت که ۶۰ روز می‌شود (دکتر جعفری-۶۱ روز) اینجا شنیدم در مورد این که خلاف آئین‌نامه مجلس است بحثی شد (پاینده- مطرح نیست) جناب پاینده عزیز شما مخالفید آمدید مطالب‌تان را فرمودید ما اینجا کمال حوصله را به خرج دادیم گوش دادیم اجازه بفرمایید ارادتمند عرایضش را بکند (پاینده-مقام ریاست رأی دادند تمام شد) گفتند این ماده واحده برخلاف آئین‌نامه تنظیم شده، در مورد کمیسیون مشترک و کمیسیون خاص ما موادی داریم در آئین‌نامه تصریح شده مجلس می‌تواند این کار را بکند کجایش برخلاف آئین‌نامه است رئیس مجلس از هر شعبه ۳ نفر را انتخاب می‌کند (مهندس والا- جناب آقای صدری کیوان برای رسیدگی به قوانین نه برای تصویب قانون) پس ماده واحده قانون نیست؟ (مهندس والا- برای رسیدگی) بنده موافقم با جنابعالی این را کمیسیون تصویب نمی‌کند (مهندس والا- تصویب می‌کند) تصویب می‌کند ولی تصمیم قطعی با مجلس است این را کمیسیون تصویب قطعی نمی‌کند این تصویب موقت است حتی من می‌خواهم تصویب موقت را هم عرض نکنم برای این که نباید اسم رویش گذاشت بنده با عقیده جنابعالی موافقم پس از دوره آزمایشی به مجلس می‌آید و آقایان رسیدگی می‌کنند (مهندس والا-کی برگشته؟) بعد از بیست و یک سال قانون تشکیلات دادگستری برگشت به مجلس (رامبد- پس وعده نزدیک است) آقا این قوانین دادگستری مربوط است به سرتاسر مملکت یک قانون نیست که یک عده به خصوصی از آن متأثر شوند قانونی است که مربوط به تمام آحاد و افراد این مملکت است بایستی آزمایش شود و اشکالات آن معین شود و بعد بیاید به مجلس (احسنت) شنیدم راجع به امنیت قضایی صحبت شد البته دادگستری مسئول تأمین امنیت قضایی است و به زعم اینجانب این کاری که الان کرده البتّه برای بیشتر تأمین کردن امنیت قضایی است وقتی از تراکم کارها جلوگیری شود وقتی تشکیلات زائد حذف شود وقتی از بطوء و کندی کارها جلوگیری شود وقتی که مردم از این تشریفات زائد خلاص شوند یک روزی جناب فخر که بنده متلمذ هستم در محضرشان در کمیسیون دادگستری در خدمت ایشان فرمودند عیب کارها تشریفات است وقتی که تشریفات را وزارت دادگستری بخواهد از بین ببرد خوب این می‌شود تأمین قضایی (صادق احمدی- البته تشریفات زائد را) بله تشریفات زائد این در طریق تأمین
امنیت قضایی است (یکی از نمایندگان- انشاءالله) همان طور که عرض کردم بنده امروز مریض هستم و بیش از این مصدع نمی‌شوم (یکی از نمایندگان- خیلی استفاده کردیم) همکاران عزیز بنده این ماده واحده مسلماً در طریق منافع مردم و مملکت است و در طریق اصلاح دادگستری مملکت است و فوق‌العاده موثر است هر چه زودتر تصویب بفرمایید انشاءالله کمیسیون مشترک کارش را زودتر شروع کند از مزاحمتی که دادم عذر می‌خواهم (مهندس والا- جناب صدری کیوان نگرانی نداشته باشید تصویب می‌شود) از لطف شما متشکرم.
رئیس-آقای فخرطباطبایی بفرمایید.
فخرطباطبایی-عرض کنم راجع به این ماده واحده بحث زیادی شده البته جا هم دارد بحث شود چون همین‌طور که در آخر فرمایشات‌تان جناب آقای صدری کیوان فرمودند این کار مربوط به قسمت اعظم قوانین مملکت است و با فرد فرد این مملکت به خصوص قوانین موضوعی مثل قانون کیفر عمومی ارتباط و بستگی دارد مطلبی را که بنده می‌خواستم عرض کنم و از جناب آقای وزیر دادگستری به خصوص استدعا می‌کنم توجّه بکنند این است که قوانین بایستی یک زمینه باطنی در اجتماع داشته و اجتماع لزوم آن قوانین را احساس بکند تا قابلیت اجرا و جذب داشته باشد برای این مطلب خیلی شواهد هست چه راجع به قوانینی که از باطن اجتماع الهام گرفته شده و جذب شده و چه قوانینی که بدون توجّه به این مطلب بوده و قوانین مرده شده و اصلاً معوق مانده برای مثال همین مصوبه منشور ملی را عرض می‌کنم این قانون چون ضرورتش از باطن اجتماع بوده دیدیم بیش از حد انتظار در اندک مدتی چهره مملکت را عوض کرد (صحیح است) این فلسفه ایست که در قانون و قانونگذاری باید رعایت شود هنر قانونگذاری این است که باطن اجتماع را بشناسند و قانون را از باطن اجتماع بیرون بکشند و در قالب ترکیب الفاظ و مواد بیاورد (صحیح است) والا اگر غیر از این هر کسی بخواهد روی سلیقه شخصی بگذراند خوب قانون جذب داشته باشد نخواهد آمد (مهندس والا- کاملاً صحیح است) و چون قانون رابطه اشخاص را با هم معین می‌کند قانون بایستی خیلی لطیف و دقیق باشد از این جهات روانی باید توجّه شود شما که در این ماده واحده ضمناً تقاضایی کرده‌اید راجع به اصلاح یا تغییر یا تصحیح در قانون مجازات عمومی ممکن است افکار خیلی خوبی هم در این مورد داشته باشید بنده اطلاع ندارم ولی مطلبی که هست مردم هم ایرادی ندارند که دزد و کلاه‌بردار و افراد بزهکار را چرا شما حبس می‌کنید و هیچ اعتراضی ندارند و یا این که در قانونی که می‌آورید شما مجازات را بالا ببرید یا پایین بیاورید جنحه را تبدیل به جنایی بکنید یا جنایی را تبدیل به جنحه بکنید از نظر مردم بی‌تفاوت است ولی آنچه مردم از شما و دستگاه شما سؤال می‌کنند این است که نتیجه کار چیست؟ نتیجه نگهداری این اشخاص در زندان آیا باید این باشد که خوی بزهکارانه در آنها تقویت شود؟ این است سؤالی که می‌کنند این جهتی است که مردم از شما انتظار دارند از شما جناب آقای وزیر دادگستری مردم می‌خواهند وضع زندان‌ها اصلاح شود شما بروید به مداوای فرد بزهکار به تربیت فرد بزهکار (صحیح است) والا با تغییر قانون مجازات عمومی همان‌طور که عرض کردم کم و کیف قضیه از نظر مردم بی‌تفاوت است هر اندازه که از تجربه خودتان استفاده کنید هر اندازه هم وحدت نظر داشته باشید شما قانون اقدامات تأمینیه دارید که تضمین اصلاح زندان‌های ماست چرا این قانون را اجرا نمی‌کنید. این چه عیبی دارد بروید ین قانون را اجرا کنید به وضع زندان‌ها توجّه کنید و جلوگیری از گسترش خوی بزهکار، سارق را بیاورید یک سال، دو سال، سه سال، هر اندازه مجازات برایش معین کنید هیچ از نظر مردم تفاوتی ندارد چون این سارق از مردم نیست مخرب اجتماع است افکار بزهکارانه دارد باید جامعه صیانت شود باید برود نگهداری شود ولی نتیجه این نگهداری باید از بین بردن خوی بزهکارانه او باشد (صحیح است) امروز آمار جنایی خودتان این مسئله را ثابت می‌کند که مجازات هر اندازه هم شدید باشد به خودی خود قدرت آن را ندرد که خود جرم را از بین ببرد
(صحیح است) برای ازبین برد جرم باید فکر دیگری کرد این مسئله‌ای است که بنده چون راجع به قوانین دادگستری است و این ماده واحده حائز کمال اهمیت است ناگزیر بودم توجّه جناب آقای وزیر دادگستری را جلب کنم و راجع به موادی که در نظر می‌گیرند این فلسفه را نیز در نظر بگیرند مثلاً این انحلال دادگاه‌های بخش البته ممکن است در بعضی از قوانین خارجی درسی نوشته شده باشد یا در مملکت فرانسه وقتی که آزمایش کرده باشند که دادگاه بخش را منحل کردند تبدیل کردند نتیجه خوب هم خواهد داشته باشد ولی تجربیات ممالکی نظیر فرانسه که اوضاع و احوالش با ما متفاوت است نمی‌تواند همان نتیجه را داشته باشد اینها همان جهاتی است که باید رعایت شود شما نیازمندی مملکت را در نظر بگیرید در سطح پایین بیشتر احتیاج به دستگاه عدالت شما دارند همین خانه‌های انصاف که چند نفر از آقایان عزیز اسم بردند این در سطح پایین اجرا شد و نتیجه نیکویی داد در ردیف بالاتر از خانه‌های انصاف دادگاه‌های بخش قرار گرفته این دادگاه‌های بخش را از بین نبرید بلکه اینها را بایستی بیشتر بکنید و توسعه بدهید از پایین دستگاه عدالت را ریشه‌دار کنید بین مردم تا مردم دسترسی داشته باشند والا اگر از خانه‌های انصاف شروع کنید و یک دفعه بیایید وارد دادگاه‌های شهرستان بشوید این یک مخروطی است که وسطش خالی مانده و ممکن است نتایج مطلوبی نداشته باشد این نکاتی را که بنده عرض می‌کنم در کمال اخلاص هست علاقه‌مند هستم من با وجود این که به عنوان مخالف صحبت می‌کنم میل دارم این لوایح آقای وزیر دادگستری صد در صد طوری باشد که موفقیت‌آمیز باشد اینجا بحث اقلیت و اکثریت منفرد نیست (صحیح است) ما همه در یک سیر هستیم ممکن است سلیقه شخص بنده با جناب آقای مهندس ارفع فرق داشته باشد ولی نتیجه بحث ما یکی است و خیر و صلاح مملکت است این است که این مطلب را توجّه داشته باشید غیر از این غرضی نداریم که در نظر بگیرید در قوانینی که می‌خواهید اصلاح کنید چون به عنوان کلیات در این ماده عرض می‌کنم در نظر بگیرید که آنها منطبق با تمایلات و روح مردم و خواسته اجتماع باشد تا بتواند مثمر ثمر باشد شما در همین ماده مجوزی خواسته‌اید برای قانون مسئولیت مدنی همین قانون مسئولیت مدنی خود جنابعالی معاون وزارت دادگستری بودید اینجا جناب آقای دکتر یگانه رئیس اداره حقوقی بودند این قانون در آن موقع که تماس نزدیک داشتید آمد تصویب شد چرا اجرا نشده است چه اشکالی پیدا کرده است که این قانونی که اجرا نشده به اصلاح محتاج باشد استدلال کردند آقای صدری کیوان که ما دیدیم وزارت دادگستری خواسته تا پایان سال ۴۴ آنقدر که کارها سنگین است نمی‌رسد ما ارفاق کردیم گفتیم تا اردیبهشت ۴۵ باشد آنچه لازم است و واقعاً مورد احتیاج جامعه است توجّه بفرمایید اولاً قانون مسئولیت مدنی قانونی بسیار خوبی است و دلیل این که خوب است این که تا حالا اجرا نشده و پنجاه سال دیگر هم زود است برای این مملکت ولی حالا این قانون را دارید می‌خواهید اجرا بکنید بفرمایید مکلف هستید اصلاً چرا وزارت دادگستری اجرا نکرده این از زیر بار مسئولیت شانه خالی کردن است قانونی که اجرا نشده شما مجوز می‌خواهید که دوباره آن را اصلاح کنید همین قانون آیین دادرسی کیفری در دوره ۱۹ مجدداً تجدیدنظر شد کمیسیون مشترک بعد سو کمیسیون معین کردند همین آقای دکتر خوشبینم که از شخصیت‌های قضایی عالی مقام هستند آن وقت سناتور بودند عده دیگر از آقایان چه در سنا و چه در شورا نشستند این قانون را ماده به ماده یکسال و نیم طول کشید تا در کمیسیون مشترک تصویب شد خوب این اصلاح شده می‌گویید چه عیبی دارد که باید اصلاح شود همه‌اش عیب دارد؟ بیاورید اینجا توجیه کنید بگویید که بله این آیین دادرسی کیفری این عیب را دارد این عیب را دارد البته برروی چشم‌مان تصویب می‌کنیم بروید انجام بدهید حالا اگر چند تا از این مواد مورد حاجت‌تان است این مواد را بیاورید آنچه که بنده می‌دانم و باطن مجلس است و همه ما موافق هستیم این است که قوانین تشریفاتی زاید را شما دور بریزید و دست مردم را در این کار باز بگذارید
بیشتر بنشینید بروید مطالعه کنید بگویید بیست قانون مزاحم داشتیم در آیین دادرسی کیفری در دادرسی مدنی و مردم را خلاص بکنید راجع به قانون فرمی اگر می‌خواهید تغییر بدهید با مطالعه باشد مجازات عمومی یک چنین قانونی نیست که شما یک وقت بیایید مجازات‌های غیرمتناسبی خدای نکرده نمی‌گوییم چنین قصدی دارید ولی انسان جایزالخطا است انسان در مظان اشتباه قرار می‌گیرد صریح عرض کنم حضورتان فرصت دارید این کار را بکنید ولی آنچه لازم است شما به جای این که با این ماده واحده بار خودتان را سنگین کنید و برای وزارت دادگستری یک چنین اجازه‌ای بخواهید که نسبت به قسمت اعظم قوانین دادگستری که متضمن این ماده واحده است و دیگر قانونی نمانده که ضروری باشد فقط یک قانون مدنی است والا بیشتر قوانین مملکت را متضمن است شما نمی‌توانید این را جواب بدهید دلیل این که می‌گذاریم برای این است که شما هنوز لوایح را آماده نکرده‌اید (صحیح است) ما الان که می‌خواهیم قضاوت کنیم روی یک امر مجهولی است چیزی که در دست داریم همین شانزده ماده‌ای شماست ما هیچ مستحضر نیستیم که سایر لوایحی که شما در نظر دارید چی است ما چگونه قضاوت کنیم روی یک امر مجهولی نمی‌خواهم جسارت کنم فقط عرض می‌کنم نمی‌دانم سایر لوایحی که شما در نظر دارید چه است ما چگونه می‌توانیم قضاوت کنیم روی امر مجهول این است که بنده استدعا می‌کنم جناب وزیر دادگستری به این موضوع توجّه بفرمایند می‌خواهم از عرایضم نتیجه‌گیری کنم اوّلاً در قوانین دقت کنند احتیاجات اجتماع را در نظر گیرند قوانین مورد لزوم و ضرورت پایین اجتماع را بنشینند و ببینند این قانون را که می‌خواهند بسنجند همان‌طور که عرض کردم قانون مصوبه ملی باید سرمشق همه در قانونگذاری باشد ببینید چطور این قانون در ظرف مدت کوتاهی این اندازه دچار موفقیت شد والا اگر این طور نباشد که عرض می‌کنم آقا شما اینها را در نظر بگیرید اختیار برای تمام قوانین چرا می‌گیرید بگویید آقا آیین دادرسی کیفری و آیین دادرسی مدنی را می‌خواهم اصلاح کنم اینها را اصلاح بکنید قانون کیفر عمومی رفته کمیسیون، مسئولیت مدنی را ضمیمه‌اش کرده‌اند قانونی که اجرایش می‌کردند و چه و چه شده از روی دلسوزی بنده عرض می‌کنم شما مگر چند تا کمیسیون دارید من از یکی از همین مشاورین پرسیدم، نمی‌خواهم اسمش را ببرم، شخص جلیل‌القدری است در دیوان کیفر پرسیدم مگر نمی‌داند مراحل جنایی در دادگاه‌ها که مجازات اعدام رأی می‌دهند که دو درجه‌ای است ۵ نفر باید باشد؟ او چنین گفت: مگر این قانون لغو نشده؟! گفتیم نه، مگر من خیال کردم لغو شده و آن وقت یک همچو مشاوری می‌خواهد روی قوانین صحه بگذارد اینها را در نظر بگیرید و توجّه بفرمایید جناب آقای وزیر دادگستری یک مقدار از این اختیارات و مجوزها را صرفنظر کنید و به آنها که ضرورت بیشتر دارد اکتفا بکنید یا این که این مسأله بماند سایر لوایحی را که آقای وزیر دادگستری می‌آوردند ما بنشینیم و با یک وحدت نظری نظر بدهیم من شخصاً موفقیت شخص آقای دکتر عاملی را مسئلت دارم و دلم هم می‌خواهد ایشان موفق شوند با هم اختلاف شخصی نداریم این مسأله، مسأله مملکتی است، چیزی است که اهمیت دارد برای مردم و مردم انتظار دارند یک همچو لایحه مهمی در اطرافش بحث و مشورت شود، بیش از این نمی‌خواهم مصدع بشوم تشکر می‌کنم (احسنت).
رئیس- آقای فولادوند تشریف بیاورید.
فولادوند- با تشکر از فرصتی که به ارادتمند داده می‌شود برای ابراز نظریات خودم درباره این قانون مهم با اجازه مقام معظم ریاست و نمایندگان محترم بنده خوشوقتم که وقتی صحبت می‌کنید که اکثر ارباب نظر فرمایشات‌شان را فرموده‌اند و بنده هم مقدار زیادی از گفته‌های آقایان تعلیم گرفته‌ام و شاید با یک دید وسیع‌تری الان بتوانم عرایض خودم را به معرض قضاوت مجلس شورای ملی بگذارم بنده فکر می‌کردم همان‌طور که همکاران محترم صحبت می‌فرمودند که گاهی انگشتان نمایندگان درست روی نبض مسأله قرار نگرفته است و قدری مطالب را خواسته
نخواسته در تحت تأثیر احساسات مخلوط باشد شاید هم مغلوط جلوه داده‌ایم (صحیح است) بنده هم مثل تمام نمایندگان قسم یاد کرده‌ام که به شاهنشاه آریامهر و زیر سایه خداوند به هموطنان عزیزم آنچه می‌دانم ماداً و معناً راست بگویم و خدمت کنم (احسنت) این هم آنچه که عرض می‌کنم از روی کمال حقیقت و صدق باطنی است و استدعا می‌کنم اگر گاهی بنده جمله‌ای در میان فرمایشات همکاران محترم به عرض رسانیده‌ام هیچ‌وقت حمل بر غرض نکنند و اتکای بنده به محبت و سروری و حسن نیت آقایان است این لایحه فوق‌العاده مهم است ولی بایستی دید که ما حقیقتاً از لحاظ فنی و علمی و عملی از چنین لایحه‌ای چه باید بخواهیم و یک چنین لایحه‌ای فی حد نفسه چه می‌تواند بکند، هرگاه دولت یک لایحه صحیح، وزین، مؤثر و عمیقی به مجلس می‌آورد و عملاً بنده می‌بینم نمایندگان محترم ذوق‌زده می‌شوند و گاهی بیشتر از آنچه که لایحه بتواند و وزیر یا دولت بتواند ما توقع داریم دردهایی است انباشته شده ما می‌خواهیم بدون ایجاد شرایط عمومی مملکتی با یک لایحه جواب تمام دردهایی را هم که ربطی به آن قانون ندارد داده شود مملکت به همدیگر مرتبط است روی‌هم‌رفته مثل یک ظرف آب است، یک واحد آب است که ذرات آن پاک و ناپاک، آلوده و صافی از هم جدا نیستند دادگستری بالاخره هر چه باشد دادگستری ایران است که با همکاری اجباری تمام وزارتخانه‌های دیگر باید کار کند، نمی‌تواند از آنها مجزا بماند و مخصوصاً حکمی که صادر می‌کند در مقابل روحیات و اخلاقیات و به اصطلاح آن خصائل و خصیصه‌های میراثی یک نژاد است (پروین- آقا دادگستری باید خیلی مستقل باشد و روی پای خودش بماند) این فرمایش جنابعالی کاملاً صحیح است و خوشوفتم که مغایر با عرایض بنده نیست بنده هرچه نگاه می‌کنم به مبتدا و خبر و صغری و کبرای این لایحه از لحاظ شخص بنده و آمال و آرزوهای بنده یک لایحه‌ای است که داروی درد است آوردن آن به ساحت مقدس مجلس شورای ملی (صحیح است) اینجا بحثی می‌شود که بایستی اختیار به کمیسیون‌ها نداد و لایحه را آورد و در مجلس و تنقیح و تجزیه و تحلیل کرد به عقیده بنده مجوز اصلی صحبت‌هایی که تاکنون شده این بحث است بنده از این جهت اگر نگرانی داشتم خداوند را شاهد می‌گیرم که حتماً می‌آمدم و عرض می‌کردم صحبت بنده حجتی برای همه نیست یعنی نظر هیچ کس حجت برای همه نیست ولی هر کس در نظر خودش آزاد است از این جهت ایرادی ندارم بنده هم خیلی زحمت کشیده‌ام و تجربه آموخته‌ام و می‌دانم و دیده‌ام که چیزی ممکن است مفید قرار بگیرد یا مضر باشد خیلی مفتخرم که به شهادت دوست و دشمن خودم در زندگی اجتماعی و سیاسی‌ام کارهایی می‌کنم که خیلی در راه اصلاح مملکتم افراطی‌تر و انقلابی‌تر از گفته‌های خودم می‌باشد و این را هم می‌دانم که بسیار نطق‌های انقلابی که پشت این تریبون کرده‌اند امّا کارشان بسیار محافظه کارانه‌تر است وقتی پیاده می‌شود (صحیح است) پس می‌توانم با حق و حقیقت و کمال شرافت عرض کنم که بنده عملم صادق و قوی است و عمیق است و مؤثر است در راه تحول دادن این مملکت و مملکتی بسازیم که نه تنها بتواند به شاهش افتخار کند بلکه شاهش به آن ملّت افتخار کند (احسنت) بنده می‌خواهم ببینم که کدام از آقایان بیشتر مجاهده می‌فرمایند و بیشتر صحبت می‌کنند آن وقت برای بنده سرمشق هستند آن وقت بنده پشت سرشان نماز می‌خوانم و مجاهده می‌کنم و به خودم حق قضاوت می‌دهم در این لایحه یک دفعه موافق صحبت کردم امروز هم موافق صحبت می‌کنم و می‌گویم که کمیسیون دادگستری را من انتخاب کردم و ما انتخاب کردیم و به حق به آن احترام می‌گذاریم و هیچ دولتی نمی‌تواند مانع این شود که یک نفر حتی اظهار رأی بکند و یا دیگری برود اظهار عقیده‌اش را بکند هیچکس مانع نمی‌شود که بیاید بگوید حرف مؤثر خودم را زدم و دولت گوش نکرد و باز هم اگر مؤثر واقع نشد حتی می‌تواند دولت را استیضاح بکند و بالاخره همان‌طور که دوست عزیزم جناب آقای الموتی مرا ارشاد کرد دنیا می‌رود روی جنبه تخصص و همه جای دنیا سعی می‌کنند که کارها را قطعه قطعه کنند بدهند به دست متخص که کارها را خودشان بکنند (صحیح است) ما اگر امیدوار نباشیم که کمیسیون مشترک مجلسین
می‌توانند حق معرفت این لایحه را ادا کند و بسیار جای تأسف برای ما است، برای لایحه است برای قانون است اینها به جای خود، فرمایشاتی که می‌فرمایند که ترک اولی زیاد می‌شود آدم‌های بد زیاد هستند ولی بنده هیچ وقت فکر نمی‌کنم صلاح شخص خصوصی و قانونگذار، سیاست بین‌المللی و داخلی باشد و بنده قبل از آن که بروم و از وزیر سؤال کرده باشم که آیا واقعاً مصلحت دانسته‌اید این کار را کرده‌اید به نفع کشور و یا این که واقعاً ترک اولی کرده‌اید بنده قربان همین مطالب را قبل از این که به اطلاع نمایندگان ملّت ایران و به سمع ملّت ایران برسانم چند برابرش در وزارتخانه‌ها اوّل می‌روم و به وزیر مطلبی را عرض می‌کنم و فکر می‌کنم حق حسن نیت ادا کردن همین است والا اگر غیر از این باشد اگر نکرد گله‌ای داشتم می‌آیم می‌گویم وزیر ترک اولی کرده است باید این طور اجرا شود وچون وزیر هم بشری است او هم فانی است و او هم قاصر او هم مثل ما محاصره شده و یک فشار بیشتری روی مغزش است این فشار را هم اکثراً خودمان بهش می‌آوریم انصاف اگر نبود کار نمی‌شود انصاف در وزارت دادگستری و در سینه وزیر دادگستری نیست انصاف باید در دل اکثریت ملّت باشد و برای این که اجتماعی بیشتر فضیلت داشته باشد باید باشد قضیه‌ای باشد به طور اجتماعی عمل شود والا فضلت یک نفری، ده نفری اجتماع را درست نمی‌کند آن یک نفر درست می‌شود، آن ده نفر، علی ابن ابی‌طالب خداوند فضیلت بود وقتی مرد اسلام و عرب ماند با همان تکالیف خود این است که بنده می‌خواهم بگویم که یقولون بافواههم مالیس فی قلوبهم و یقولون ما تفعلون هستیم یا نیستیم بنده این را می‌خواهم بدانم آقایان بیایند مرا امتحان کنند و من هم آقایان را امتحان کنم بنده عیوب دادگستری را از عیوب ملّت می‌دانم اگر ملّت معیوب نباشد این دستورات که صد هزار سال و چندین پیغمبر که برای او آمده اجرا کند کار دادگستری به این بدبختی نمی‌کشد قاضی کی است؟ ماییم رفتیم قاضی شدیم وزیر کی است؟ ملّت طبقه سه رفته وزیر شده انقلاب در زمان اعلیحضرت فقید رضاشاه کبیر صورت گرفت و الان اکثریت اولیا امور از طبقه سه برخاسته‌اند (صحیح است) و ما اینها را نمی‌گوییم و می‌گوییم در فلان گوشه ترک اولی شده باید وزیر شد و فهمید بنده یک روز رفتم پیش دکتر جهانشاهی گفت یک ترک اولی شده درد مملکت را برایش گفتم گفت که شما بلند شوید و به جای بنده بنشینید حالا بنده به شما می‌گویم بفرمایید اجرا کنید دیدم کار بسیار مشکلی است تصور کردم برای این که مردم این کار را نمی‌کنند بفرمایید قربان از دولت بخواهید و اوّل خود ما سرمشق باشیم در اعمال جاری خودمان و اعمال وکالتی‌مان سرمشق باشیم بعداً می‌توانیم از دولت بخواهیم بعداً به مردم بگوییم چه باید بکنید بنده می‌بینم قانون هر چه بیاورند دور می‌زند این ملّتی که اخلاق ندارد دور می‌زند قانونی را که جناب آقای عبدالحسین طباطبایی بیاورند دور می‌زند آقای فخر طباطبایی بیاورند دور می‌زند این را خودشان باید بکنند این وجدان‌شان و وظیفه‌شناسی‌شان و شاه‌پرستی‌شان و این که بخواهند در میان ملل راقیه سری با افتخار بلند کنند این کارها خرده کاری است هیچ وقت اینها هم کاری را درست نکنند یک مردی است عمری در عدلیه گذرانیده و تصدیق می‌کند که مرد شریفی است (صحیح است) مرد پاکی است حالا می‌خواهد کاری بکند و این جوری بکنید ... (ناطق با دست خود اشاره‌ای کردند).
رامبد-شاید جنابعالی این شکلی می‌کنید.
فولادوند-چه فرمودید!
رامبد- می‌فرمایید لایحه‌ای آورده‌اند ما این شکلی می‌کنیم آن درسی را که برای ملّت تعیین می‌کنید بهتر است خودتان در مجلس رعایت کنید که هیچ کدام از مواد آئین‌نامه را اجرا نمی‌کنند.
فولادوند- بنده می‌خواستم گوش کنم چه می‌فرمایید؟
رامبد- در موقع خود عرض خواهم کرد.
پاینده- به ناطقین قبل اهانت نفرمایید.
فولادوند- ناطق اگر قدر خویشتن داند پست کردن غیر نتواند و این حرف‌ها اگر کسی به مردم احترام می‌گذارد و محبت می‌کند جناب آقای پاینده گمان می‌کنم اوّلیش من باشم (صحیح است) عرض شود خدمت‌تان بنده
این را عرض می‌کنم وقتی یک کسی می‌آید و در مقابل این همه اتهام و تهمت یا خدای نکرده سوء‌تفاهم قد علم می‌کند برای این که تحولی در اجرای قانون در مملکت به وجود بیاورد وظیفه‌مان تقویت و تأیید او است که به اصطلاح مخصوصاً وقتی که در هیچ شأنی بهتر از او نمی‌دانم این وظیفه ملی است به عقیده بنده یک تخصصی دارم در بعضی کارهای دیگران ایراد می‌گیرند وقتی که می‌آید و ایراد می‌گیرد همان کلمه را توضیح می‌دهم قانع می‌شود و می‌فهمد که اشتباه می‌کرده جناب آقای دکتر عاملی اگر بنده وزیر دادگستری بشوم اصلاً چنین صحبت‌هایی نیست ولی کسی که از پایین به مراتب آمده است بالا و وزیر شده و ظن اقوی و اولی این است که کارش را می‌داند و بنده به این را می‌گویم جناب آقای هلاکو رامبد مخلص شما هستم چون جوانید وجویای نام آمده‌اید (قراچورلو- از جوان‌های قدیم) و این آن است که بنده نمی‌بینم که این ناله‌هایی که آقایان می‌کنند تاکنون کدام‌تان آمده‌اید اینجا بگویید که تحولی در عدلیه اجرا بکنید؟ هی می‌گویید و ناله می‌کنید و انتقاد می‌کنید ولی به فکر نیستید ولی بالاخره اولیای امور گوش می‌کنند می‌آیند و این تحول را انجام می‌دهند کجا گفته است آقایان کل ما حکم به العقل حکم به‌الشرع کجا گفته است کجا گفته است که ما حق قصاص قبل از جنایت داریم در کمیسیون فرمودند یکی از ناطقین محترم یک ادیب بیداری فرمودند که لفظ بسیار زیبا و شایسته فرمودند «در کتم عدم» از کجا می‌دانید در کتم عدم است اوّلاً در ذهن جنابعالی نیست ولی در ذهن وزیر دادگستری یا مشاورین است ما هنوز نمی‌دانیم که در کتم عدم است بعد هم این شمایید و همکاران محترم و موفق شما در آنجا و هیچ کس هم جلو هیچ کس را نگرفته برود در کمیسیون دادگستری پیشنهاد بدهد حرفش را بزند اگر نتوانست در مجلس پیشنهاد بدهد و حرف بزند این است که قربان راه جلو رفتن راه خیلی مشکل است و آنهایی که پیشرو هستند قبول مسئولیت می‌کنند قبول انتقاد می‌کنند و گاهی خدای نخواسته در مواردی قبول تهمت می‌کنند من برایشان احترام دارم و شدیداً با این لایحه موافق هستم (احسنت).
رئیس- آقای مجد بفرمایید.
مجد (مخبر کمیسیون دادگستری)-از جلسه علمی و بسیار علمی امروز من کمال استفاده را کردم از نظرات صائب دوستان و همکارانم و خوشوقتم چون شور دوم لایحه است قاعدتاً کلیات مطرح نیست ...
جاوید- بنده به عنوان مخالف اسم نوشتم و بعد از یک موافق باید صحبت کنم.
رئیس- ایشان مخبر کمیسیون دادگستری هستند.
مجد- بنده به عنوان مخبر کمیسیون باید قاعدتاً برای روشن شدن مدلول ماده واحده صحبت بکنم و به سؤالاتی که در حدود ماده واحده است جواب بدهم این است که یادداشت کردم عرایضی عرض کنم خیلی خوشوقت می‌شوم از طرف کمیسیون عرض کنم که دوستان مخالف که صحبت کردند به کمیسیون تشریف فرما می‌شدند و از نظرات‌شان استفاده می‌کردیم جناب آقای مهندس والا فرمودند که پیشنهادات مورد نظر کمیسیون قرار نگرفت باید به اطلاع‌شان برسانم که بسیاری از پیشنهادات و نظرات آقایان مورد نظر کمیسیون قرار گرفته (دکتر مهندس بهبودی- مثل اردیبهشت سال ۱۳۴۵) خواهش می‌کنم اگر گزارش شور اوّل را با لایحه فعلی که خدمت‌تان تقدیم شده مقایسه بفرمایید ملاحظه خواهید فرمود امّا راجع به این که ... (مهندس والا- آقای مجد به نظرم یک شور دیگر اگر شود اختیارات از این بیشتر می‌شود) امّا راجع به این که این جور اختیار دادن و این ماده واحده سابقه ندارد اوّلاً این ماده واحده به این شکل و طرز اختیار از سال ۱۳۰۰ شمسی به این طرف سابقه دارد و من صورت‌ها را آورده‌ام و بعد از جلسه حضورتان ارایه خواهم داد به همین شکل بلکه به طور موثق و به طور کلی‌تر به وزرا دادگستری اختیار داده شده در این خصوص. در کمیسیون خاص باید حضورتان عرض کنم که اوّلاً شخص وزیر دادگستری که مستند به صورت مذاکرات کمیسیون است با کمیسیون خاص مخالفتی نداشت ولی استدلال‌هایی شده که در کمیسیون که مورد توجّه قرار نگرفت مثلاً کمیسیون خاص ... (مهندس والا- چون پیشنهاد از طرف اقلیت بود مورد توجّه واقع نشد اگر پیشنهاد از طرف اکثریت بود تصویب می‌شد) اوّلاً گفته شد کمیسیون خاص ممکن است در خارج انعکاسی داشته باشد که کمیسیون خاصی تشکیل داده‌اند برای
موادی که در نظر دارند و خود این لفظ و عبارت کمیسیون خاص زیبنده نیست (صحیح است) ثانیاً برای استدلال مخالفین کمیسیون مشترک مجلسین این بود که در کمیسیون خاص اشخاص واجد صلاحیت شرکت کنند باز در کمیسیون دادگستری استدلال شده معلوم نیست که به موجب آئین‌نامه داخلی مجلس بتوانند تمام قضات در این کمیسیون شرکت کنند رجوع کنید به آئین‌نامه و ماده مربوطه که طرز تشکیل کمیسیون خاص را بیان کرده ملاحظه می‌فرمایید که امکان این که دکتر (دکتر مهندس بهبودی-کمیسیون خاص را قرار بوده مقام ریاست انتخاب کند و سابقه داشت در مجلس و مثل کمیسیون اصلاحات ارضی که بسیار بسیار انتخاب شایسته‌ای هم نمودند در مورد انتخاب اعضایش) استدعا می‌کنم به ماده واحده مراجعه بفرمایید شاید بنده استنباط بدی دارم مگر کمیسیون دادگستری فعلی چه نقصی دارد مگر همین آقایان نیستند و همین افراد نیستند که علاقه دارند به این کار و منتخب از طرف خود شما بودند و هیچ معلوم نیست افرادی که فعلاً در کمیسیون دادگستری هستند صلاحیت نداشته باشند (احسنت) و همین افراد عضو کمیسیون دادگستری هستند که نسبت به سایر لوایح وزارت دادگستری اظهارنظر می‌کنند و گفتن این که کمیسیون فعلی دادگستری صلاحیت ندارد و افراد واجد صلاحیت در آن نیست این حرف صحیحی نیست (دکتر رهنوردی- چنین حرفی نزده‌اند) راجع به اضافه شدن مدت، پیشنهاد پیشنهاد اکثریت نبود چون بذیل تبصره ماده واحده ۱۵ روز اضافه شده برای ارایه و دریافت نظرات نمایندگان محترم، استنباط شد که اضافه شدن مدتی که وزیر دادگستری می‌تواند لوایحی را تقدیم کند ضروری است (آموزگار- پیشنهاد بنده را در این زمینه که رد کردند جناب آقای مجد) فرمایشات جناب آقای معتمدی دو جنبه داشت (جاوید- گزارش کمیسیون را می‌فرمایید یا جواب نمایندگان را می‌دهید؟ جنابعالی مخبر کمیسیون هستید) اوّلاً راجع به احترام به دستگاه قضایی که بنده باید تشکر کنم از این حسن‌نظر جاب آقای معتمدی از نظر انتقاد از دستگاه قضایی (جاوید- شما وقت من را گرفته‌اید که گزارش کمیسیون را بدهید جواب نمایندگان را که نباید بدهید) در مدلول ماده عرض می‌کنم نماینده به نماینده جواب نمی‌دهد با کمال احترامی که نسبت به دوستم جناب آقای جاوید قایلم راجع به ۱۶ ماده که فرمودید جناب آقای معتمدی ۱۶ ماده براساس کار وزیر دادگستری است اساس کار سایر لوایح است بر فرض که دادگاه بخش ادغام شود در دادگاه شهرستان وزیر دادگستری لوایح مربوط به آیین دادرسی را که باید به کمیسیون بدهد نخواهد داد و بنابراین تصدیق می‌فرمایید که ۱۶ ماده براساس کار وزیر دادگستری است اساس کار سایر لوایح است و نمی‌شود که ۱۶ ماده را جدا کنیم و در جلسه علنی مورد بحث قرار بگیرد و سایر لوایح در کمیسیون (معتمدی- چرا نمی‌شود به چه دلیل؟) اساس کار است (معتمدی- ما هم به همین مناسبت می‌گوییم) ثانیاً اختیار به شخص وزیر دادگستری نیست اختیار به کمیسیون داده می‌شود که لوایح وزیر دادگستری را رسیدگی بکنند چه بسا ممکن است این ۱۶ ماده رد شود از طرف کمیسیون هیچکس قول نداده به آقای وزیر دادگستری که ۱۶ ماده طابق‌النعل بالنعل تصویب بکند (مهندس بهبودی - و آقای وزیر دادگستری هم مکلف نیستند آن را اجرا بکنند اجازه دارند) در مورد جنبه سیاسی لایحه و قضات و منحرفین بنده چون اطلاع ندارم شخص وزیر دادگستری بیش از بنده اطلاع دارند و خواهند گفت ولی بنده یک مسئله را جناب آقای معتمدی عرض می‌کنم قضات محترم دادگستری مطمئن باشید همیشه به نام نامی اعلیحضرت اظهار رأی می‌کنند (معتمدی- ما هم می‌گوییم که موقع قرائت رأی بلند نشده) بنده خیلی متأسفم که این مسائلی که جنبه تقدس دارد مقام سلطنت جنبه تقدس برای همه ملّت ایران و آمدن و اینجا گفتن که یک قاضی بلند نشده این از جنبه مقدس مسئله می‌کاهد (معتمدی- پس من کجا بروم بگویم یک قاضی خیانت کرده؟) به شخص وزیر دادگستری بگویید (معتمدی- خود وزیر دادگستری می‌داند و تعقیبش نکرده است) باید جنبه تقدس خانواده سلطنت را حفظ کرد صحیح است والا گفتن این مسائل از جنبه تقدس می‌کاهد و گفتن این مسائل در اینجا صحیح نیست
(معتمدی- خواهش می‌کنم بنده خودم تکلیف خودم را می‌فهمم) جناب آقای طباطبایی دوست عزیز و همکار محترم بنده با تشکر و احترام بفرمایشات‌شان که خیلی استفاده کردم چون مربوط به کلیات بود و مربوط به مدلول لایحه نبود این است که بنده عرضی نمی‌کنم (مهندس والا- حالا هم جنابعالی کلی بفرمایید) آن قسمت که فرمودند معلوم نیست در کمیسیون خاص می‌توانند تمام افراد متخصص شرکت کنند اشکال کار این بود والا هیچ نظری نیست که کمیسیون خاص نباشد یا کمیسیون مشترک باشد راجع به دو طریق که فرمودید بنده هم موافقم تشکر می‌کنم از این اظهاری که فرمودید. (اولیاء-کمیسیون اگر متخصص می‌خواست در عدلیه بود اینجا کمیسیون مشترک مجلس است) من از نظرات دوست محترم جناب آقای فخر طباطبایی خیلی استفاده کردم ولکن ایشان نظر ماهیتی داشتند که البته در کمیسیون مشترک حداکثر استفاده خواهد شد امّا راجع به مسئولیت مدنی چون این موضوعی است که در ماده هست و مربوط مدلول ماده است باید عرض کنم که مسئولیت مدنی به عنوان مطلق حکم نیست بلکه مسئولیت مدنی از حیث خسارت وارده به اشخاص است این مفید است با توضیحاتی که حضور نمایندگان عرض کردم امیدوارم رأی داده شود به این ماده و زودتر دستگاه دادگستری تحرک و شأن خودش را از سر بگیرد (احسنت).
مهندس والا- نگران نباشید.
رئیس- آقای جاوید بفرمایید.
جاوید- ۲۲ ماه صبر کردیم و وعده شنیدیم و انتظار کشیدیم انتظار داشتیم که از آن همه خبر و وعده که در روزنامه و رادیو می‌شنویم لایحه‌ای بیاید که به راستی تحول مؤثر و مفیدی در دستگاه دادگستری مملکت به وجود آورد امّا متأسفانه دیدیم این همه هیاهوی بسیار برای هیچ بود اگر حاصل ۲۲ ماه مطالعه شما این لایحه است که وای بر شما و اگر که مطالعه نکرده آورده‌اید که وای بر ما (آفرین- آفرین) گفته‌اند که در گذراندن قانون شتاب نکنید قانونی بگذرانید که باعث تسریع کار شود سرعت را در گذراندن بکار نبرید شما محل و موقع را با هم اشتباه کرده‌اید دادگستری چشم و گوش مملکت است دادگستری قوه عاقله و دراکه مملکت است طبیب چشم و گوش و مغز بیمار را به این سرعت جراحی نمی‌کند و در جراحی‌های حساس تأمل و تدبیر بیشتر به کار می‌برد (صحیح است - احسنت) (مهندس ارفع- اگر بخواهد تأمل کند ممکن است مریض بمیرد) لایحه‌ای آورده‌اند که می‌گویند لایحه آزمایشی است کلمه آزمایش دلیل قاطع بر عدم اعتقاد به صحت است از طرف کسی که آن را آورده است اگر شما معتقد بودید به صحت لایحه‌ای که آورده‌اید آن را به طور قاطع می‌آوردید و به طور آزمایشی نمی‌آوردید پس آزمایش معنیش این است که ببینیم که خوب می‌شود یا بد وزیر دادگستری خودشان را مجاز می‌دانند در آوردن و تقدیم لایحه‌ای به مجلس که به صحت نتایجش اعتقاد کافی ندارد و من و همکاران و سروران ارجمند می‌ترسند تنها با لایحه‌ای رأی بدهند که به صحت نتایج آن اعتقاد کافی نداشته باشند (احسنت) ما حتی وظیفه داریم بلکه طبق سوگند ملزم هستیم که لوایحی را بگذرانیم که اعتقاد کافی داشته باشیم که مفید است ما حتی حق نداریم لایحه بی‌ضرر تصویب بکنیم (صحیح است) کافی نیست یک لایحه بی‌ضرر باشد باید مفید باشد پس وقتی شما قانون می‌گذرانید که دوره آزمایشی می‌گذراند یعنی آزمایش می‌کنیم ببینیم صحیح است یا غلط اگر نتیجه آزمایش این بود که قانون کلاً یا جزاً خطا بود متضررین از اجرای این قانون را چه می‌کنید و کسانی را که ضرر دیده‌اند و در این فاصله مهلت‌های قانونی را از ایشان گرفته‌اید طریقه تدارک و جبران ضررهایی را که در اثر اجرا دوره موقت بر آنها وارد آورده‌اید به من نشان بدهید. مردم خرگوش آزمایشگاه نیستند که مورد آزمایش قرار بگیرند (صحیح است-احسنت) نماینده مردم هستیم و فقط حق داریم قوانینی بگذرانیم که اعتقاد کافی داشته باشیم که حافظ حقوق مردم است، خود شما به کلمه آزمایشی بودن قانون اعتراف کرده‌اید، اقرار کرده‌اید که به صحت نتایج
این قانون اعتقاد ندارید (صحیح است) بنده برای این که تحت تأثیر احساسات قرار نگیرم، برای این که بتوانم صادقانه قضاوت کنم، اعتراف می‌کنم دو بار در طول کار مجلس شخصاً آزمایش کرده‌ام، یکی در زمان طرح مربوط به قانون گران کردن نفت و بنزین سوار تاکسی می‌شدم و با راننده‌های تاکسی صحبت می‌کردم تا حرف مردم و حرف راننده‌های تاکسی را بدانم، نکند خدای نکرده من تحت تأثیر قرار بگیرم و حرفی برخلاف واقع بزنم (دکتر کیان-نفت و بنزین که قانون نداشت)
رامبد-اکثریت در خارج چنین منعکس کرد ننگ آن برای شما و برای دولت شما باقی خواهد ماند.
مهندس والا-آن هم به نام تحولات اقتصادی بود.
جاوید-اجازه بفرمایید بنده عرضم را بکنم، آقای وزیر دادگستری شما می‌توانید بپرسید، در این دو هفته بنده هر روز در دادگستری بودم برای این که از فرد فرد قضات و وکلا بپرسم که نظرشان راجع به این قانون چیست، من قضاوت دادگستری شما را به شهادت می‌گیریم که ده یک آنها موافق این لایحه نبودند، تعجب می‌کردند و حیرت می‌کردند، دلیلش هم این است که اگر قانون مفید به حال دادگستری باشد اوّلین کسی که راضی خواهد بود قضات و وکلا دادگستری هستند، چون آن قانون بار آنها را سبک می‌کند و نمی‌دانم شما مشاورینی داشته‌اید یا نداشته‌اید، یا قضات و مشاورین شما در این باره کرده‌اند یا نکرده‌اند (معتمدی-در دادگستری همه ناراضی هستند)، آنچه هست این است که بنده می‌بینم این لایحه چه در داخل به شهادت این صورت‌جلسات و چه در خارج زمینه مساعد و موافق ندارد، شما اسم لایحه‌تان را تحول اساسی گذاشته‌اید (فخر طباطبایی- اسم بی‌مسمایی است)، مردم بچه خودشان را دوست دارند و اسم‌های خوب روی آنها می‌گذارند، ممکن است اسم بچه مردنی را جهان پهلوان بگذارند، او را پدر و مادرش دوست دارند ولی مردم نمی‌پذیرند، این قانون به نام تحول اساسی است، این چه جور اسمی است که گذاشته‌اید، من از شما ممنونم که اسم این قانون را اصلاح و تصحیح بعضی از مواد آیین دادرسی نگذاشته‌اید چون این اصلاح و تصحیح یک معنی دارد و آن درست کردن است، ولی شما گفته‌اید «تحول» و تحول یعنی دگرگون کردن، و احتمال بدتر کردن هم هست بهتر کردن هم هست، بنابراین این تحول است نه تصحیح، امّا این چه تحولی است که از روز اوّل نگرانی تمام دستگاه‌های مربوطه را نسبت به این لایحه برانگیخته است. منطق شما و سند شما در باب تقدیم این لایحه این است که پا به پای تحولات منطقی که در این مملکت از تاریخ ششم بهمن به فرمان شاهنشاه آریامهر شده است لزوم تحول اساسی را در عدلیه احساس می‌کردیم و قانون تقدیم کردیم، نمایندگان محترم کارگران و کشاورزان مملکت آیا این قانون پا به پای آن تحول برای حفظ حقوق افراد این مملکت و به خصوص هفتاد و پنج درصد افراد کشاورز و اکثریت مردم ایران است که دعاوی دو هزار تومانی را یک مرحله‌ای کرده است؟ یعنی آنها یک بار حق استفاده از قانون را داشته باشند، دعاوی دو هزار تومانی مال کیست؟ مال کارگر مملکت است، مال کشاورز مملکت است، مال میلیونرها و میلیاردرها که نیست، شما به اینها فقط یک بار حق دادخواهی داده‌اید، (رامبد- با آمارهای تبلیغاتی درست می‌شود) (مهندس صائبی- تکلیف زودتر باید معین شود) شما استدلال می‌کنید تکلیف زودتر معین شود یک فردی که در یک اطاق کوچک زندگی می‌کند احتیاج کمتری دارد که دریچه اطاقش باز باشد و فردی که در اطاق بزرگ زندگی می‌کند باید دریچه‌ها را بیشتر به رویش باز کرد. کسی که در اطاق کوچک و محدود زندگی می‌کند بیشتر احتیاج دارد که دریچه‌ها را به رویش باز کنید که بیشتر تنفس کند، دریچه‌های عدالت و قانون را به روی مردم خاصه اکثریت طبقات کارگر و کشاورز مملکت به این طریق بیشتر می‌بندید (احسنت) بگذارید اکثریت مردم در مراجع دادخواهی حق داشته باشند که تظلم کنند و احقاق حقی بکنند،
یک کارگر اگر دعوای دو هزار تومانی داشت (که بیشتر از آن نمی‌تواند داشته باشد) اگر آمد یک بار محکوم شد این حکم قطعی است و دیگر دستش به جایی نخواهد رسید این عیب اوّل لایحه. راجع به افراز آمدید گفتید حکم افراز تا بیست هزار تومان قطعی است، زمین بیشتر از بیست هزار تومانی که یک زارع و یک کارگر ندارد شما این حکم را قطعی می‌کنید، اگر یک تکه خانه و زمینی داشت و امکان سهو و اشتباه و همه چیز در حکم قاضی هست پس اگر این حکم قطعی باشد او کجا برود؟ چشم‌ها و گوش‌های بینا و شنوا، زبان‌های گویای کشاورزان و کارگران مملکت که این لایحه را تأیید می‌کنید، این لایحه حق مسلم موکلین شما را به شدت محدود خواهد کرد این لایحه حقوق آنها را تضییع خواهد کرد، جماعت منحصر و محدودی هستند در این مملکت که اراضی وسیعی دارند و اغلب می‌دانیم به چه وسیله تحصیل کرده‌اند و زمین‌هایی دارند که قیمتش مرتب بالا می‌رود، این لایحه حافظ حقوق آنهاست، امّا حافظ حقوق کسی که دو هزار تومان دعوا دارد و بیست هزار تومان دعوای افراز دارد نیست، این عیب بزرگ این قانون است (آفرین) شما گفته‌اید کندی کار باعث شده است این قانون را بیاوریم که اعمال زودتر انجام بگیرد و کار دادگستری زودتر به انجام برسد. زیادی پرونده‌ها که گناه دادگستری نیست گناه طرز کار قضات نیست، فرض کنیم هر روز تصادف رانندگی در گوشه و کنار زیاد شود آیا قاضی گناهکار است؟ فرض کنیم هر روز گرفتاران مواد مخدر زیادتر بشوند، همچنان که بر اثر این قانون غلط ده‌ها هزار نفری زندانی زندان مملکت را پر کرده است. این گناه دادگستری نیست جوانی که در دادگستری شما عادل کوتوالی را با تیر زد و همان تشکیل پرونده عادل، همان کار این جوان، آیا این تقصیر دادگستری است؟ این پرونده‌ها را جامعه درست می‌کند به عدلیه می‌فرستد، چرا به حساب دادگستری می‌گذارید این کار اشتباه است، بیایید کاری بکنیم به جای آوردن قوانینی که روابط دادگستری و مردم را درست می‌کند کاری کنید که روابط مردم با مردم درست شود (صحیح است) بیایید از تجاوزها و تعدی‌ها جلوگیری کنید، عادل کوتوالی و ضارب کوتوالی و بسیاری از مجرمین را تربیت غلط و اصول غلط دستگاه‌های تربیتی مملکت ما به عدلیه می‌فرستید، چرا به پای قاضی دادگستری می‌گذارید، قاضی دادگستری جز این که بایستی زحمتکش باشد چه کند که خروارها و بارها پرونده را جلویش بگذارید و جان بکند و سرانجام شما این طور با او رفتار می‌کنید (صادق احمدی-متأسفانه کسی به فکر اصلاح جامعه نیست) به ناچار جامعه باید اصلاح شود، تا قوانین ازدواج درست نشود، اعمال مربوط به منافی عفت زیاد است این گفتگو ندارد، تا تربیت و تحصیل افراد درست نباشد جرائم از طرف جوانان و نوجوانان بیشتر می‌شود چرا اینها را به حساب دادگستری می‌گذارید، چرا اشتباه می‌کنید، در این مورد قاضی کم دارید باید تعداد قضات را زیادتر کرد، باید دستگاه دادگستری را توسعه داد شما می‌آیید از اینها کم می‌کنید شما آمده‌اید به عنوان اصلاح دادگستری یک عده قضات را کنار گذاشته‌اید و در این میان تر و خشک با هم سوخته‌اند با کمال تأسف عرض می‌کنم در میان اینها افراد فاسدی بوده‌اند امّا میان آنها قاضی هم بود که مورد تصفیه شما قرار گرفت که من شاهد بودم که پانصد هزار تومان پول به او دادند که یک قرار توقیف را به قرار کفیل تبدیل کند و او نکرد پانصد هزار تومان پولی است که یک قاضی در تمام عمرش می‌گیرد (صحیح است) او را کنار گذاشتند و از عدلیه بیرون کردند و او امروز به گناه پاکدامنی مجبور است برود از این و از آن قرض کند، اصلاح، دادگستری با بیرون گذاشتن قضات درست نمی‌شود، لازم است که قضات خاطی بیرون بروند امّا این یکی از قدم‌های کوچک دادگستری است، اصلاح دادگستری تأمین زندگی قاضی، تأمین حرمت قاضی و تأمین حریم دادگستری است، راه ساختن دادگستری ساختن دادگستری است که هیچ وزیری نتواند قضاوتش را به میل خودش و برخلاف قانون عوض کند (صحیح است)، راه اصلاح دادگستری به وجود آوردن دادگاه‌هایی است که مردم آسوده خاطر بروند و در آنجا دادخواهی کنند به وجود
آوردن دادگستری است که در آنجا قضات آسوده خاطر قضاوت نمایند، نه این که هر ساعت قوانین شما مثل شمشیر آویزان آنها را تهدید کند، تهدید به انحلال و برچیدن دستگاه‌ها، مجوز قانونی شما در این چیزی که از مجلس می‌گیرید این است که مقداری از دادگاه‌ها را تعطیل و منحل می‌کنید، بعد چه می‌کنید، دادگاه بخش را که به سرعت و فوری رسیدگی می‌کنید و پرونده را می‌فرستید به دادگاه شهرستان که طول می‌کشد و بعد خودتان می‌فرمایید به شماره لازم دادگاه‌های شهرستان تشکیل می‌دهید، این چه اصلاحی است که من دادگاه سریع‌العمل را منحل بکنم و بعد یک دادگاه کندکار را جانشین آن کنم و بگویم این کار برای سرعت کار در دادگستری است شما یک محکمه جنایی متشکل از پنج نفر روزهایی که حکم اعدام می‌دهند پنج نفری هستند، و روزهایی که در موارد دیگر رسیدگی می‌کنند سه نفری هستند شما می‌خواهید یک دادگاه تشکیل بدهید که به پرونده‌هایی رسیدگی کند در بیش از دو سه مورد بیشتر نیست یعنی یک دادگاه با پنج نفر همه سال بیکار و یک دادگاه با سه نفر همه سال گرفتار، این چه تحولی است، برای من این را تعبیر کنید، من در این مورد تجربه دارم، برای من این را معنی کنید، عرض کردم اصلاح کار دادگستری با کنار گذاشتن قضات صحیح نخواهد بود، در باب گذراندن این قانون به این شکل از مجلس بنده از روز اوّل عرض کرده‌ام که ما وکیل در توکیل نیستیم ما نیامده‌ایم اینجا حق وکالت‌مان را به دیگری واگذار کنیم این معنی خدای ناکرده موهم این نکته نباشد که بنده نسبت به بعضی از همکارانم بی‌اعتقادم من به همه همکاران مجلس اعتقاد دارم من خودم را از هیچکس صالح‌تر و فاضل‌تر نمی‌دانم (احسنت) من هیچ وقت خودم را در انجام وظیفه نمایندگی صالح‌تر از سایر نمایندگان نخواهم دانست (احسنت) امّا من عرض می‌کنم که یک عده نمایندگانی صالح هستید ما هم صالح هستیم خوب اگر ما را قبول دارید بگذارید کار کنیم وظیفه‌مان را انجام بدهیم من از طرز کار شما من باب این که من را از انجام وظیفه نمایندگی باز داشتید گله می‌کنم شما مرا پس از ده سال وکالت عدلیه در کمیسیون دادگستری نگذاشتید و حالا هم در کمیسیونی که می‌خواهید شرکت کند در این امر قانون شرکت نخواهید داد من از شما گله می‌کنم من نمی‌خواهم خودنمایی کنم ولی شما وظیفه نمایندگی من را در امری که تخصص دارم از من سلب می‌کنید شما با این عمل‌تان مرا به قصور در امر وامی‌دارید و گناه این کار به گردن شما است اگر شما صالحید من هم صالحم بنده یک نفر از وکلای دوره پیش را دیدم به خانه من آمده بود صورت مذاکرات مجلس را دید گفت از همه دوره‌ها بیشتر است و شما این قدر کار کرده‌اید و این قدر حرف زده‌اید؟ گفتم شاید حرف زدیم کار هم کردیم اگر من نکردم شاید همکاران من همان طور که حرف زدند کار هم کردند اگر هم حرف زدند مجلسی که نمودار کارش این‌قدر زیاد است آیا عاجز است از گذراندن ۱۶ ماده آیا این مجلس عجزی دارد در این باب آقایان اعضای کمیسیون دادگستری شما همه صالحید امّا صالح بودن شما دلیل عدم صلاحیت ما نیست بگذاریم ما هم انجام وظیفه کنیم بگذارید ما هم نظرمان را بگوییم بگذارید در مجلس مطرح شود تا این توهم به وجود نیاید که شما نظر خاصی ورای این قانون دارید که آن را در این جلسه مطرح نمی‌کنید نقل قول کردند از یکی از مسئولین فعلی وزارت دادگستری در جلسه‌ای از ایشان پرسیدند که چرا این در مجلس شورای ملی مطرح نمی‌شود ایشان گفته است ما به تصویبش اعتقاد کامل در جلسه علنی نداریم قانون شما یا صحیح است یا نیست این مجلس نشان داده است که قوانین صحیح را تصویب می‌کند هیچ گفتگو ندارد شما آقایان صدها و ده‌ها قانون صحیح را تصویب کردید اگر این قانون صحیح نیست اگر کمیسیون هم تصویب بکند صحیح نخواهد بود و مسلماً تصویب نخواهد کرد وقت آن است که تعصب و احساسات را کنار گذاریم عرض کردم آقایان فراموش نکنند که ما وکیل در توکیل نیستیم ما آمده‌ایم در باب جزییات قوانین که در مجلس عرضه می‌شود دقت کنیم مراقبت کنیم خاصه قوانینی که مربوط به حدود مردم است در این مورد هیچ غفلتی بخشودنی نیست (صحیح است) در این مورد هیچ تقصیری
قابل عفو نیست بنده پیشنهاد می‌کنم که این لایحه در جلسه علنی مجلس مطرح شود اگر نمی‌تواند در کمیسیون ترتیبی بدهید که سرانجام به جلسه علنی بیاید اگر زحمت کشیدید رنج بردید اظهار خدمت‌گذاری کردید حاصل یک عمر زحمت‌تان را نشان دادید مردم قدر خواهند دانست بگذارید همه مردم از فکر روشن و صائب شما استفاده کنند و اگر هم می‌ترسید و بیمی از این باب دارید بنده عرضی ندارم (احسنت)
رئیس-آقای پروین بفرمایید.
پروین-نسبت به نوبت بنده عنایتی نشد فعلاً عرضی ندارم.
رئیس-اگر نظری دارید بفرمایید.
بانو تربیت-پیشنهاد کفایت مذاکرات شده است.
پروین-حالا دیگر مقتضی نیست عرضی ندارم.
رئیس-آقای دکتر عاملی بفرمایید.
دکتر عاملی (وزیر دادگستری)-جناب آقای رئیس نمایندگان محترم بنده بسیار خوشوقتم که با این که این جلسه بسیار طول کشیده است و فرد فرد نمایندگان محترم خسته شده‌اند ولی این نتیجه به‌دست آمده است که کلیه مطالبی که امکان داشت در مخالفت با یک لایحه دولت گفته شود گفته شده است و به موافقین هم این مجال داده شده است تا آنجا که مجال و وقت مجلس اجازه می‌دهد در بیان موافقت خودشان اظهار عقیده بفرمایید بنده تصور می‌کنم در این کار حداکثر صمیمیت و پافشاری را در بیان عقیده خودشان کرده‌اند و تنها تأسفی که بنده دارم این است که نه در بیان موافقت می‌توانم به پای موافقین برسم و نه در بیان عرایضم و بیان عقیده خودم در جواب مخالفین آن اندازه قدرت بیان دارم که مخصوصاً در مقابل دو شیرازی عالیقدر که اینجا امروز صحبت کردند بتوانم اظهار عقیده بکنم معذلک البته وضع بنده را هم می‌دانید اگر اینجا خیلی به شیرازی تاخت بکنم در منزل وضعم ناجور خواهد شد (خنده نمایندگان) و شاید شیرازی‌ها که مخالف را پشت سر هم عنوان کردند از این ضعف بنده خواستند استفاده کنند بنده این را خیلی عریان می‌گویم که اگر کوتاهی هم کردم ضمناً به عدم فصاحت و بلاغت بنده اشعار نشود (خنده نمایندگان) بدانید که یک گرفتاری دیگری بنده دارم به طور کلی بنده خوشوقتم که دیدم ناطقین مخالف و موافق صرف وقت فرموده‌اند و مطالبی که عنوان کردند همه قبل از جلسه و در فاصله جلسه تهیه شده بود بسیار کار خوبی بود و این حکایت از کمال علاقه‌مندی به تصویب یا عدم تصویب این لایحه می‌کند ولی چیزی که البته جای بحث دارد این است اساساً وقتی نماینده‌ای در پشت تریبون کار بزرگی را سعی بکند کوچک جلوه بدهد یا کار کوچکی را سعی بکند بزرگ جلوه بدهد این از نظر ما که تخصص داریم در کار و از نظر نمایندگان محترم که وارد و متخصص هستند که از هر بیانی آن چیزی را استفاده می‌کنند که لازم هست هیچ اشکالی ندارد ولی این بیانات در خارج گفته می‌شود و نوشته می‌شود و خوانده می‌شود (پروین - جراید که نمی‌نویسد) مردم جناب پروین به قدری به موضوع علاقه‌مند هستند که اگر ستون جراید اجازه ندهد نطق موافقین و مخالفین نوشته شود اصرار دارند که این نطق‌ها را پیدا کنند و روی آنها نظر بدهند چنانچه از خود بنده خواسته‌اند که نظریات مخالفین را در معرض افکار عمومی بگذارم بنده این کار را کردم در مجموعه‌ای که در دادگستری منتشر می‌شود به نام هفته دادگستری این کار شد نظریات شد مخالفین و جواب‌هایی که به آنها داده شده بود در مجلس در آن مجموعه هفته دادگستری طبع شده است البته این مطلب باز هم چندان مهم نیست ولی بنده از کسانی که واقعاً وقت صرف می‌کنند که بنشینند در منزل مطالعه بکنند و بعد چند جمله اهانت‌آمیز برای بنده تهیه بکنند جداً گله‌مندم (صحیح است) آقایان اگر به وزیری بگویید لایحه تو جنبه سیاسی دارد یا این حرف معنی دارد یا ندارد البته تمام کارهای ما کار سیاسی است وزیر کار غیرسیاسی نمی‌کند ولی سیاست کجا، اجتماعی را باید اداره بکند آن اجتماع سیاستی دارد در هر جا جلوه و به روزی دارد و بایستی این سیاست را یک مغز متفکر اداره بکند و آن مغز متفکر در هر جا وظیفه‌ای
که به عهده واگذار است به او انشا می‌کنید و این مغز متفکر کارها را اداره می‌کند و اگر تصور می‌کند که مملکت ما مغز متفکر ندارد به کلی اشتباه است در مملکت اکثریت، اقلیت همه حق دارند صحبت بکنند امّا فکر کردن و پیدا کردن جمله‌ای که وزیری را مورد اتهام قرار بدهد به نظر بنده به هیچ وجه صحیح نیست بنده از این جهت شدیداً گله‌مندم تا چه رسد به این که بگویید که کارهای شما جنبه تصفیه‌حساب شخصی دارد آقا چه تصفیه‌حسابی کدام حساب را کسی با بنده پیدا کرده است که بخواهم الان تصفیه کنم بنده با هیچ کس حسابی ندارم حساب بنده فقط با ملّت ایران است به ملّت خدمت می‌کنم خدمت کرده‌ام و باز هم خواهم کرد (احسنت) این تصفیه حساب به هیچ وجه معنی ندارد این فکر اساساً از یک نماینده محترم مجلس صحیح نیست عرض کردم در اینجا وقتی مطلبی را بگویید همه می‌شناسند همه را و به هیچ‌وجه این فکر را اکثریت و افرادی که دو طرف را می‌شناسند تأیید ممکن است بکنند ممکن هم هست که تأیید نکنند (مهندس ارفع-تأیید نمی‌کنند) اگر تأیید نکردند بنده باز روسفیدم در مقابل ملّت ایران و باز هم به خدمت خودم ادامه می‌دهم و اگر هم تأیید کردند بنده دیگر خدمتی به عهده‌ام نخواهد بود و آن روزی است که بنده خدمتم تمام خواهد شد و بایستی آن کسی که آن فکر را دارد و آن عقیده را دارد که من تصفیه حساب شخصی می‌کنم آن هم دستگاهی که برای اجرای عدالت دارد خدمت می‌کند بنده در رأس این قوه هستم رابطی هستم بین قوه مجریه و قوه مقننه و در عین حال قوه قضاییه امّا وظیفه بنده این است که من بزرگ‌ترین مجری عدالت باشم این وظیفه خودم را در گذشته اجرا کرده‌ام و خداوند را به شهادت می‌گیرم که این حرف یک کلمه دروغ نیست و امیدوارم در آینده اجرا بکنم (پروین-همه می‌دانند شما مبری هستید) فرمودند که خودخواهی در این کار هست چه خودخواهی؟ چه نتیجه‌ای بنده می‌خواهم از این کارها برای خودم بگیرم؟ هنوز این فکر پیدا نشده است که هر وزیری که دارد کار می‌کند این کار برای خودخواهی است این برای ملّت‌خواهی است و جز ملّت‌خواهی چیز دیگری درش نیست فرمودند قضات منحرفی را که اشخاص از دادگستری بیرون کردند اسم هم بردند بنده برگردانم هیچ وقت راجع با اسما و اشخاص صحبت نمی‌کنم زیرا ممکن است من با آنها اختلاف عقیده داشته باشم ولی جای این حرف اینجا نیست و پشت تریبون مجلس نیست (معتمدی-بنده تکلیف خود را می‌دانم هر جا مصلحت باشد می‌گویم به شما مربوط نیست) بسیار خوب بفرمایید امّا پشت تریبون این حرف که دیگران بیرون کردند و منحرف بودند و بنده برگردانم این مطلبی است که هر کدام از نمایندگان حق دارند بنده را به عنوان خیانت در همین جا محاکمه بکنند (صحیح است) به عنوان بحث در لایحه و ماده واحده‌ای که اساساً ارتباط به این موضوع ندارد صحبت کردن در این موضوع چه فایده‌ای دارد (صحیح است) فرمودند یک قاضی که به مقام سلطنت کرده است بنده نگاه داشته‌ام و اضافه کار هم به او پرداخته‌ام اگر چنین چیزی باشد رسیدگی به این موضوع در صلاحیت دادرسی ارتش است به موجب قوانین موجود و ماده ۸۱ قانون مجازات عمومی و قوانین دیگری که هست (معتمدی-پس چطور نفرستادید به دادرسی ارتش؟) بنده اگر می‌دانستم که جنابعالی چنین چیزی را می‌فرمایید همه‌گونه اطلاعات برایتان تحصیل می‌کردم و پشت این تریبون می‌گفتم باز هم اگر می‌فرمایید چنین چیزی هست بفرمایید دادرسی ارتش که دیگر در اختیار وزیر دادگستری نیست بفرمایید به دادرسی ارتش الان هم از مقام ریاست می‌خواهم و تقاضا می‌کنم که همین بیان و مطلب را به دادرسی ارتش اعلام کنید برای این که مورد رسیدگی قرار بگیرد این که بنده فوق‌العاده پرداخته‌ام به هیچ‌وجه بنده در نظر ندارم به شخص نخجیری که اسمش را فرمودید حکم اضافه‌کار و فوق‌العاده برای او صادر کرده باشم اگر دیگرن صادر کرده‌اند در زمان قبل از بنده صادر کرده‌اند یادم نیست امّا این که بنده کرده‌ام و یا بدانم چنین چیزی شده است و جلوگیری نکرده باشم قطعاً چنین چیزی صحیح نیست (طباطبایی- عدم اطلاع‌تان صحیح است) یکی دیگر از آقایان بین فرمودند که
متأسفانه عاملی در این مدت توفیق خدمت نداشته است خوب این مطلبی است ممکن است ولی به شما خدماتی را عرضه کردم اگر این خدمت است همین است اگر نیست قطعاً با یک رأی عدم اعتماد وزیرتان را مرخص می‌کنید (مهندس ارفع-بسیار خدمت گران‌بهایی است) من خدمتگذار این ملّت و این مملکت هستم اگر خدمت می‌کنم و شب و روز خود را صرف می‌کنم این است و اگر نکرده‌ام هستند افراد خدمتگزار در این مملکت که این مسئولیت را بعد از من به عهده بگیرند و خواهند گرفت و خوب خواهند کرد چنان که در مورد پیشینیان خودم هم این احترام را دارم که آنها هم خدمت کردند (مهندس ارفع- قضاوت با جامعه و اکثربت است نه با یک نفر) یکی از آقایان فرمودند که قوانین متزلزل به درد نمی‌خورد (صحیح است) قانون هیچ‌وقت متزلزل نیست قانون تا وقتی قانون است قوت اجرایی خودش را دارد وقتی این قانون بد شد و بنا بر اصلاح آن شد اگر کسی پیشنهاد اصلاحی بدهد این تزلزل قانون نیست جناب آقای پاینده که فیلسوف مجلس هستند فرمودند قانون بد دائم بهتر است پناه بر خدا از این فکر قانون بد دائم چرا بهتر است قانون بد دائم را باید دور ریخت و فوراً جایش را به قانون بهتر داد چرا قانون بد دائم بهتر است؟ جناب پاینده بنده را راهنمایی می‌فرمایید (یک نفر از نمایندگان- منظور دیگری داشتند) که با یک ابلاغ‌خانه‌های انصاف را در مملکت به وجود بیاورید اگر این کار به این آسانی بود این کار این قدر اهمیت نداشت که اصل نهم انقلاب شناخته شود اگر این کار به آسانی بود که خیلی‌ها کرده بودند و این نتیجه را گرفته بودند بنده در تمام کنفرانس‌هایی که در این باب داده‌ام توضیح دادم که خانه انصاف در یک ده برقرار کردن احتیاج به هدایت و راهنمایی دارد رؤسای دادگاه‌های بخش ما مرتب می‌روند اینها را راهنمایی می‌کنند و این نمی‌شود که یک مرتبه قدرت قضایی مملکت را به دست عده‌ای سپرد و بعد هم راحت و آسوده بود (دکتر رضوانی- آن وقت می‌شود خانه بی‌انصاف) (فولادوند-یعنی کیفیت را فدای کمیت کردن) خوب شد یادآوری فرمودید فرمودند کارهای دادگستری خیلی زیاد شده خدا کند کیفیت فدای کمیت نشد ه باشد بیانات خیلی قشنگ است ولی این طور نیست شما خودتان قاضی دادگستری بودید مگر می‌شود که کیفیت را فدای کمیت کرد؟ (طباطبایی-بله می‌شود و شدنی است) امیدوارم که این فکر به دادگستری برنگردد که کیفیت فدای کمیت شود ما سعی می‌کنیم که کیفیت جای خودش را داشته باشد مشکل کار اینجا است وگرنه خاتمه دادن به دعاوی دادگستری خیلی آسان بود تمام اینها را در ستون آمار درج می‌کنند و می‌گویند تمام شد این که خیلی است پس این که ما، هیچکس جوش می‌زنیم زحمت می‌کشیم برای این است که کمیت را بالا ببریم با حفظ کیفیت این کار مشکلی است دلیل این کار را زیادی ادعانامه‌های دادسرای انتظامی قرار دادند البته امّا کار وقت می‌خواهد اگر یک قاضی کار غلط کرد این کار غلط باید جلوگیری شود اگر دادسرای انتظامی نداشته باشیم که همه در معرض اشتباه هستند و با کوچک‌ترین اشتباهی ممکن است حق مردم تضییع شود باید دادسرای انتظامی باشد و البته هر چه مقدار کار بالاتر برود احتمال اشتباه هم زیادتر است (صادق احمدی- دادگاه انتظامی دادگاه خوبی است متأسفانه قاضی کم است) امیدوارم فرصت پیدا شود بیشتر شود، یک اشاره‌ای برای کوچک کردن کارها شد که البته این کوچک کردن اساس کار یکی از نمایندگان صحبت کردند بنده اگر تکرار کنم شاید موضوعی نیست ما برای تقدیم این قانون هیچ بهانه‌ای نداریم فرض بفرمایید تمام این بهانه‌هایی که فرمودند ناچار عرض کنم چون با تمام اهمیتی که موضوع دارد چون بیان شده است بنده ناچار عرض کنم انقلاب ششم بهمن وادار کرده است همه را به کارکردن (صحیح است) این مملکت بود ما هم بودیم و دیگران هم بودند امّا آیا همه قبول ندارید که در این سه سال و کسری وضع به کلی عوض شده است (صحیح است) آخر چرا می‌فرمایید بهانه شما خودتان نمایندگان همین بهانه هستید نمایندگان انقلاب ششم بهمن هستید در اینجا جمع شده‌اید وزیری هم که مورد اعتماد شما بوده است صحبت
کرده است این بهانه مال روزهایی بود که تصویب‌نامه را به جای قانون اجرا می‌کردند و می‌گفتند که انقلاب ششم بهمن اجازه می‌دهد و نمی‌داد و خودتان هم در اوایل مجلس مواجه با آن بودید چرا این را بهانه قرار می‌دهید برای کسی که امروز در دنباله این خدمت آمده است و پیشنهاد به شما می‌کند چیز دیگری نیاورده برای این که پیشنهادش را تصویب بکنید یا رد بکنید کافی است یا قبول بکنید یا نکنید دیگر چرا متهم می‌کنید این حرف‌ها را بنده برای اهانت می‌دانم ممکن است از نظر شما اهانت نباشد اینجا عنوان شد که چرا در کمیسیون آخر اسفند به آخر اردیبهشت ۱۳۴۵ عوض شده است و این مطلب چزء پیشنهادات چون نبوده امکان این کار نبوده است بدیهی است با فرمایشات جناب آقای رئیس بنده نبایستی عرض بکنم ولی برای رفع شبهه و برای این که آن آقایانی که این ایراد را دارند توجّه بفرمایید عرض می‌کنم که در پایان لایحه نوشته شده است تا زمانی که تکلیف نهایی لوایح مذکور در مجلسین معین نشده مصوبات کمیسیون مشترک قابل اجرا خواهد بود بعد اضافه شده لوایح تقدیمی از طرف وزیر دادگستری ظرف سه روز از تاریخ تقدیم به وسیله هر یک از دو مجلس که لایحه به آن تقدیم گردیده طبع و بین نمایندگان مجلسین توزیع خواهد شد البته بعضی از آقایان که صحبت کردند توجّه نداشتند که این مطلب گذاشته شده در اینجا باز صحبت می‌کردند اگر قول بنده را قبول ندارید قانون خودتان را که باید قبول داشته باشید که لایحه را فلانی می‌خواهد مستقیماً به کمیسیون دادگستری ببرد مدت تقدیم پیشنهادهای نمایندگان مجلسین به کمیسیون مشترک ۱۵ روز است که در مورد لایحه ۱۶ ماده‌ای از تاریخ تصویب این قانون و در مورد سایر قوانین از تاریخ تقدیم به هر یک مجلسین شروع می‌شود و این براساس پیشنهاداتی است که در کمیسیون شده و براساس مذاکراتی است که شده بنده بسیار متشکرم از این که افرادی که پیشنهاد کردند در جلسه حاضر شدند البته آقای طباطبایی آنجا تشریف نیاوردند ولی سایر افراد تشریف داشتند راجع به پیشنهادات صحبت کردند بحث کردند و در اثر مشورت و مذاکره‌ای که شد کمیسیون دادگستری اجازه داده است به سایر نمایندگانی که عضو نبودند در این مطلب صحبت بکنند رأی دادند و معتقد شدند که بایستی این جور باشد بنابراین حساب کردند که با این مدت‌ها و مهلت‌ها تا آخر اسفند کافی نیست و بعد دو ماه اضافه کردند (پروین- از این جور تغییرات در کمیسیون‌های بسیار دیده‌ایم این حق کمیسیون است) راجع به آزمایش صحبت فرمودند و راجع به اسم البته از آقای جاوید که اسم‌شان جاوید است و ما همه در دنیا فانی هستیم این فکر درست است آقای جاوید می‌توانند فکر کنند که اساسی صحیح نیست چون همه فانی هستیم ولی این لایحه‌ای که ما داریم در متنش این مطلب هست در متن هست که این دادرسی اساس است تحول اساسی دادرسی است اگر تحول اساسی دادرسی نبود و یک مطلب پیش پا افتاده بود که آقایان این قدر صحبت نمی‌کردند این قدر بحث نمی‌کردند بنده از مطالبی که در مورد قضات دادگستری به مناسباتی آقایان فرمودند نهایت تشکر و امتنان را دارم زیرا از آن حیث سعی می‌کنم خودم را مشمول این تعریف بدانم هر چند که قاضی شاغل نیستم و هر چند که افتخار سایر قضات را الان ندارم معذلک از این لطفی که در مورد قضات فرمودند به عنوان نماینده دادگستری در مقابل مجلس این تشکر را می‌کنم که قضات دادگستری همان طور که فرمودید این کلمه ۵۰۰ هزار تومان را فکر نکنید کلمه بزرگی است نه فکر نکنید که این اختصاص به یک قاضی دارد و بنده هم همان قاضی را بیرون کردم این جور نیست بسیاری از همین افرادی که همکار شما هستند همه‌شان از همان قضات خوب دادگستری هستند فکر نکنید که چون واقعاً مخالف با بنده صحبت کردند و با لایحه و با فکر من مخالفت کردند، صحبت کردند بنده احترام آنها را حفظ نمی‌کنم همه این آقایان که اینجا هستند از بهترین قضات دادگستری هستند و شبیه اینها در خود دادگستری خیلی زیاد است و اگر نظر آقایان باشد در جلسه پیش بنده گفتم که اگر ما یک بد داشته باشیم برای دادگستری زیاد است بنده فکر می‌کنم مطالب زیاد است آنچه راجع به لایحه ۱۶ ماده است در جلسه پیش عرض کرده‌ایم و آقایان در این
جلسه باز هم مطالبی فرمودند لایحه ۱۶ ماده ارتباطی با ماده واحده ندارد اگر بنده جواب بگویم تکرار مکرراتی است که در جلسه پیش عرض کرده‌ام و به این جهت بنده در آن مطلب عرض نمی‌کنم فقط یک مطلب را اضافه می‌کنم که این ماده واحده به هیچ‌وجه یک چیز نوظهوری نیست ماده واحده در تمام ادوار مشروطیت نمی‌توانم بگویم همه وزرای دادگستری بلکه اکثریت وزرای دادگستری به همین نحو عمل کرده‌اند البته سابقه بد نباید تکرار شود و اگر امروز شما قبول نکنید که به صورت اختیارات کمیسیون دادگستری نباید عمل شود این رویه ۵۰، ۶۰ ساله را قطع کردید و این رویه ۵۰، ۶۰ ساله را که قطع کردید فکر آقای مهندس والا را تقویت کرده‌اید و دیگر این کار نخواهد شد البته بنده هم دو مرتبه ماده واحده نخواهم آورد اگر وزیر دادگستری باشم اصل لایحه را اینجا خواهم آورد و آن وقت بحث متخصصین هم لازم نخواهد بود زیرا هر کسی در ماده واحده صحبت خواهد کرد و تخصص یک مطلبی است که باید انداخت دور و ضرورتی ندارد این مطلب را هم که فرمودید که عده‌ای شاید ۱۰% از قضات هم به این لایحه اعتقاد ندارند تصور می‌کنم این بیان پارلمانی باشد زیرا مشکل است که یک کسی توانسته باشد در این مدت با کلیه قضات و وکلای دادگستری بحث کرده باشد یا لااقل با صدی ده آنها بحث کرده باشد (صحیح است) و بعد همه آنها به ایشان گفته باشند که مخالفیم با این موضوع زیرا قضات دادگستری راننده تاکسی که نیستند (صحیح است)، اینها وقت‌شان گرفته است و کمتر وقت پیدا می‌کنند اساساً راجع به این موضوعات بنشینند و با اشخاص بحث کنند (احسنت).
نمایندگان-رأی-رأی-رأی.
رئیس- اجازه بفرمایید چند نفر از نمایندگان در ماده واحده می‌خواهند صحبت کنند پیشنهاد کفایت مذکرات را هم آقای آقایان داده‌اند
پاینده- اجازه بدهید حرف بزنیم جلسه فوق‌العاده است و لایحه فوق‌العاده.
رئیس- آقای آقایان بفرمایید.
آقایان- همگی تصدیق خواهید فرمود که قضاوت صحیح و اخذ صحیح احتیاج به محیط آرامی دارد بنده استدعا می‌کنم سروران گرامی عنایت بفرمایند چند کلمه‌ای بنده راجع به کفایت مذاکرات به عرض‌تان برسانم اگر قانع شدید ... (مهندس والا-پیشنهاد تنفس بدهید) حالا اجازه بفرمایید بنده توضیحم را عرض کنم شما هم در مخالفت تشریف بیاورید اینجا بفرمایید این مطلب بسیار ساده است بحث زیادی هم شد و بیشتر شبیه بود به محاکمه دادگستری به طور اعم آنچه که اینجا مطرح است این ماده واحده است بسیار هم مهم است بنده هم با تمام آن مخالفین موافقم که بهتر بود تمام این لوایح به طور عادی به این مجلس تقدیم می‌شد و دو شوری رسیدگی می‌شد (رامبد-رأی بگیرید به این پیشنهاد) ولی متأسفانه جناب آقای رامبد عملی نیست اگر عملی بود توضیح خواهم داد بنده خودم اوّل مخالف این لایحه بودم چرا فرض بفرمایید الان یک لایحه ۶۰۰ ماده‌ای آوردند اینجا شور اوّل است (مهندس والا-کو ۶۰۰ ماده؟) اجازه بفرمایید می‌آورند ۶۰۰ یا ۷۰۰ یا ۱۰۰۰ ماده، قانون است می‌آورند شور اوّلش هم هست شما می‌خواهید رسیدگی کنید یک سال هم در کمیسیون مانده باید تمام کار مجلس را تعطیل بکنید یک سال و نیم و دو سال بنشینید فقط به این لایحه و یا یک چنین قوانینی رسیدگی کنید بنابراین عملی نیست من هم دلم می‌خواهد مثل شماها این لایحه بیاید و جریان عادیش را طی کند حقی از کسی سلب نشده و پیش‌بینی شده پیشنهادات‌شان را بیاورند بدهند به کمیسیون‌ها ولی نه این که بخواهید مجلس را تعطیل بکنید برای این که عملاً اگر یک وزیری بخواهد یک مجلس را تعطیل کند یک لایحه ۶۰۰، ۸۰۰، ۱۰۰۰ ماده‌ای می‌آورد و در دستور مجلس قرار می‌گیرد و تمام کارهای مجلس می‌خوابد (مهندس والا-مگر آقای آقایان چنین نظری هست؟) چاره جز این نداریم که از طریقی که رویه سیاسی ما هست عمل کنیم اگر چاره بود من هم مطیع نظر شما بودم خودتان اذعان کنید این کار عملی نیست که این چند صد ماده را در جلسه علنی مجلس شورای ملی رسیدگی کنند (مهندس والا-راجع به ماده ۱۶ بفرمایید) آن ۱۶ ماده بسته به نظر
مجلس است شما پیشنهاد دادید پیشنهادتان را تجدید بکنید اگر رأی دادند با همین طریق که پیشنهاد شده رسیدگی شود.
رئیس- آقای پاینده به عنوان مخالف با کفایت مذاکرات صحبت می‌کنند بفرمایید.
پاینده- امروز یک جلسه فوق‌العاده داریم و معمولاً جلسه فوق‌العاده است کارش هم فوق‌العاده است یعنی در حقیقت اختیارات به یک کمیسیونی برای یک مدت نسبتاً طولانی به نظر بنده و می‌خواهم این استدعا را بکنم با این احترام متبادلی که میان همه ما هست یعنی اقلیت، اکثریت و همه اعضای محترم دولت که ما همیشه افتخار همکاری بسیار داشته‌ایم این احترام همیشه بوده هست و هیچ وقت از حدود این احترام در هیچ بحثی هیچ یک از ما خارج نشده‌ایم در یک چنین فرصتی که یک چنین لایحه‌ای که همه افکار مجلسیان و هم افکار مملکت و طبقه‌ای که متوجه این مسائل هستند به یک چنین لایحه‌ای که البته سابقه هم دارد متوجه است یک جلسه فوق‌العاده تقاضا می‌شود در یکی از روزهای تعطیل، بنده خودم با کمال میل حاضرم مثل همه شما با کمال منت تمام ایام تعطیلی را به صورت فوق‌العاده بیایم اینجا شب بیاییم روز بیاییم بنده به هر حال سرباز انقلاب هستم ما همه سرباز انقلابیم و از ساعت‌ها نشستن و بحث و گفتگو خسته نمی‌شوم و امیدوارم این رویه را همیشه داشته باشیم مثل این که همه شما دارید و هیچ کدام آن قدر نازک نارنجی نبوده‌ایم که بگوییم خسته شده‌ایم حالا که روزه‌ایم اگر روزه هم نبودیم ناهار دیر نمی‌شد خوشبختانه همه ما در هر فرصتی نشان داده‌ایم که سرباز خوبی برای انقلاب هستیم و در رأس مجلس هم که یک سرباز انقلاب نشسته (دکتر مهندس بهبودی-آقای آقایان نمی‌دانستید که ماه رمضان است والا پیشنهاد نمی‌دادند) بنده مذاکره‌ای را که با آقای مهندس پارسا استاندار اصفهان داشتم نقل می‌کنم ایشان ضمن صحبتی گفتند در یک سفری که رفتم در حوزه آقای دکتر جعفری، آقای مهندس پارسا گفتند من فکر می‌کردم یک مرد صبور و پرکار و پرحوصله‌ای هستم و بدون خستگی و تشنگی در کار ولی بعد آقای مهندس ریاضی را دیدم که او پرحوصله‌تر است او ما را خسته کرد و هنوز آماده رفتن است از این جهت مسئله ختم شده است امّا توجّه بفرمایید دوستان در یک چنین جلسه فوق‌العاده‌ای صحبت کرده‌اند بحث‌های مختلف هم شده است بعد یک بار قیچی کفایت مذاکرات را می‌آورند میان البته دست شماست آیا به نظرتان در بیرون این مطلب گفته نمی‌شود که باز مقداری حرف دیگر هم بود که ممکن بود اثر داشته باشد (مهندس ارفع- به انداز کافی حرف زده شده است) آقای آقایان آن قیچی را دادند بنده نوبت دارم و خیلی حرف‌های نگفته هم دارم اگر اجازه دادید و این قیچی نبرد وسط را خودم مطالبی دارم اگر بشود خواهم گفت بنابراین دوستان بیایید همان‌جور که احترام متقابل در میانه بوده است آقای آقایان هم این قیچی قطع مذاکرات را به صورت کفایت مذاکرات نیاورند و اکثریت اجازه بدهند یک نفر یا دو نفر ناطق دیگری هم که هستند در این باب صحبت بکنند در یک محیط احترام‌آمیزی که همیشه در مجلس بوده است و باید باشد و شأن مجلس انقلاب هم همین هست. به لایحه داده خواهد شد و از این جهت معلوم است تصور نمی‌کنم جای نگرانی تشویش باشد اگر نتیجه یک ساعت، نیم ساعت دیرتر گرفته شود بهتر است آقای مهندس ارفع شما می‌دانید من به شما خیلی ارادت دارم و از روز اوّل مجلس یکی از قیافه‌هایی که خیلی مرا گرفت شما بودید حالا مگر واقعاً اشکالی دارد حالا که بناست این لایحه با مبارکی بگذرد این اختیارات هم به کمیسیونی داده شود چرا اجازه ندهید ما حرف‌هایی که فکر می‌کنیم مفید است بزنیم ولو شما می‌فرمایید مفید نیست با کمال منت می‌شنویم کفایت مذاکرات را و بعد هم رأی دست شماست ما که تسلیم هستیم.
رئیس-آقای پاینده وقت جنابعالی تمام شد.
پاینده-همین‌جا ملاحظه می‌فرمایید که کفایت مذاکرات دادگستری در کفایت مذاکرت بنده با نهایت احترام استدعا می‌کنم اجازه بفرمایید که دو نطق دیگر هم حرف‌شان را بزنند.
مهندس والا-ساعت یک و نیم بعدازظهر است مطابق
آئین‌نامه مجلس باید ۴ ساعت جلسه داشته باشد.
رئیس- مهندس والا بنده حواسم جمع است اجازه بفرمایید چند دقیقه دیگر وقت باقی است.
بانو تربیت- مجلس جلسه فوق‌العاده دارد.
رئیس- به پیشنهاد کفایت مذاکرات آقای فلیکس آقایان رأی می‌گیریم خانم‌ها و آقایانی که موافقند خواهش می‌کنم قیام بفرمایید (اکثر برخاستند) تصویب شد همان‌طور که آقایان فرمودند ساعت یک و نیم بعدازظهر است و نزدیک است چهار ساعت مدت جلسه تمام شود با اجازه خانم‌ها و آقایان بقیه مذاکره دراین لایحه را به جلسه بعد موکول می‌کنیم (یکی از نمایندگان- ۵ دقیقه وقت مانده است).
رامبد- این در صورت‌جلسه منعکس باشد که چهار ساعت در آئین‌نامه قبل از اعلام رأی کفایت مذاکرات تمام شده بود.
رئیس- هنوز چند دقیقه از وقت جلسه باقی مانده است.
۳- تقدیم یک فقره لایحه به وسیله آقای معاون وزارت جنگ.
رئیس- تیمسار شکیبی بفرمایید.
سپهبد شکیبی (معاون وزارت جنگ)- با اجازه ریاست یکی از خدمتگذاران عشایر فارس در عملیات خلع سلاح اخیر منطقه فیروزآباد به علت همکاری صمیمانه‌ای که با ارتش و ژاندرمری انجام داده شهید شد و به افتخار شهادت رسید (نمایندگان-خدا بیامرزد) نظر به این که یک جمعیت شش هفت نفری سرپرستی از او باقی‌مانده و یک مقدار زیادی قرض، دولت تصمیم گرفت یک مستمری برای این خانواده برقرار بکند بر طبق مقررات قانون استخدام نیروهای مسلح شاهنشاهی (یکی ازنمایندگان -بسیار کار صحیحی است) و به این جهت لایحه را تقدیم می‌کنیم و تقاضای تصویب آن را دارم.
صادق احمدی-برای مقتولین مرزی هم یک فکری بفرمایید اینها هم شهید شده‌اند.
رئیس- به کمیسیون مربوط ارجاع می‌شود.
۴- تقدیم یک فقره لایحه به وسیله آقای معاون وزارت کشور.
رئیس- آقای سراج حجازی بفرمایید.
سراج حجازی (معاون وزارت کشور)- به طوری که خاطر نمایندگان محترم مستحضر است دفاع غیر نظامی همان طوری که در تمام ممالک هست در ایران هم تشکیل شده و سازمانی بین‌المللی به همین منظور به وجود آمده طبق این لایحه‌ای که تقدیم می‌کنیم کسب اجازه می‌کنید که عضویت این سازمان را قبول کنیم.
رئیس- به کمیسیون‌های مربوطه فرستاده می‌شود.
۵- تعیین موقع و دستور جلسه بعد-ختم جلسه.
رئیس- چون این جلسات فوق‌العاده است در صورتی که خانم‌ها و آقایان موافق باشند جلسه آینده فردا باشد (صحیح است) بنابراین جلسه امروز ختم می‌کنیم جلسه آینده ساعت نه و نیم صبح چهارشنبه خواهد بود.
(یک ساعت و سی و پنج دقیقه بعد از ظهر جلسه ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی- مهندس عبدالله ریاضی
سؤال
مقام معظم ریاست مجلس شورای ملی
با کمال احترام تقاضا دارم امر و مقرر فرمایید به جناب آقای وزیر محترم کشاورزی اطلاع داده شود برای پاسخ دادن به سؤالات زیر در مجلس شورای ملی حضور به هم رسانند:
۱- اراضی همند آب سرد دماوند در چه تاریخی و به چه نحو تقسیم شده؟
۲- چند سند مالکیت به زارعین قرا اطراف همند آب سرد دماوند اعطا شده و چند نفر از این زارعین تاکنون عملاً در این زمین‌ها مشغول زراعت می‌باشند؟
۳- چند نفر از این زارعین هنوز نتوانسته‌اند در این زمین‌ها کشت کنند و چه عاملی باعث این بلاتکلیفی بوده است؟
۴- نقش دستگاه‌های دیگر دولت در این کار چه بوده؟
با تقدیم احترامات فائقه- مجید محسنی‌مهر.