مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ بهمن ۱۳۳۳ نشست ۹۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری هجدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس - اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
شماره
شنبه ماه ۱۳۳۴
سال یازدهم
شماره مسلسل
دوره هجدهم مجلس شورای ملی
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره ۱۸
جلسه: ۹۰
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه ۱۴ بهمن ماه ۱۳۳۳
فهرست مطالب:
۱- تصویب صورت‌مجلس
۲- سؤال آقای خلعتبری راجع به خرید برگ چای از کشاورزان و جواب آقای معاون بازرگانی وزارت اقتصاد ملی
۳- جواب آقایان وزیر دارایی و وزیر امورخارجه به سؤال آقای میراشرفی در مورد محل سفارت شوروی و باغ خونی مشهد و توضیحات آقای میراشرفی
۴- سؤال آقای کاشانی راجع به مصرف کمک آمریکا و جواب آقای وزیر دارایی
۵- توضیحات آقای وزیر دارایی راجع به نرخ ارز
۶- تقدیم یک فقره سوال به وسیله آقای دکتربینا
۷- اخذ رأی و تصویب گزارش راجع به اعتبارات اضافی بودجه ۱۳۳۳ کشور
۸- تقاضای آقای صدرزاده مبنی بر دستور گذاردن لایحه استخدام استادان دانشکده‌های شهرستان‌ها
۹- توضیحات مجدد آقای کاشانی راجع به سؤال مربوط به کمک آمریکا
۱۰- استرداد لایحه استخدام ۱۵ نفر کارشناس تسلیحات و تقدیم لایحه دیگر و تقدیم چهار فقره لایحه تمدید حکومت نظامی به وسیله آقای وزیر جنگ
۱۱- تعیین موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه
مجلس دو ساعت و بیست دقیقه پیش از ظهر برپاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید
۱- تصویب صورت‌مجلس
رئیس- صورت غایبین جلسه قبل قرائت می‌شود
(به شرح زیر خوانده شد)
غائبین با اجازه- آقایان: شادلو. سعیدی. سلطانی. دکتر سعید حکمت. سهرابیان. محمود ذوالفقاری. مرتضی حکمت. تجدد. صفاری. عبدالرحمن فرامرزی. بوربور. مشایخی. اخوان. اورنک. کریمی. سنندجی
غائبین بی‌اجازه- آقایان: اریه. سرمد. کیکاوسی
دیرآمدگان و زودرفتگان با اجازه- آقایان: کدیور. خاکباز. صراف‌زاده. صادق بوشهری. غضنفری. موسوی. عرب شیبانی. علم. مسعودی. میراشرافی. عبدالحمید بختیار. دهقان. جلیلوند. تیمورتاش. محمودی. امیرتیمور کلالی. پیراسته. محمود افشار
دیرآمدگان و زودرفتگان بی‌اجازه- آقایان: دکتر مشیر فاطمی. مهندس ظفر تفضلی. نقابت. دکترحمزوی
رئیس- آقای بختیار نسبت به صورت‌جلسه نظری دارید
حمید بختیار- آقای کیکاوسی را غایب بی‌اجازه نوشته‌اند بنده اطلاع دارم که کسالت دارند
رئیس- بسیار خوب اصلاح می‌شود دیگر نظری نسبت به صورت‌جلسه نیست (اظهاری نشد) صورت‌جلسه قبل تصویب شد.
۲- سؤال آقای خلعتبری راجع به خرید برگ چای از کشاورزان و جواب آقای معاون بازرگانی وزارت اقتصاد ملی
رئیس- امروز باید سؤالات به عمل بیاید. آقای خلعتبری
ارسلان خلعتبری- جناب آقای دکتر مفخم خلاصه سوال من این است کارخانه‌هایی هستند که پروانه ورود چای خارجی به آنها داده می‌شود و این کارخانه‌ها از این پروانه‌ها استفاده زیادی می‌کنند این استفاده زیادی که کارخانه‌ها می‌کنند بنده از شما سئوال می‌کنم که آیا نمی‌توانید طریقی اتخاذ کنید که باغدارها و کشاورزها هم استفاده بیشتری بکنند یا نه چون کارخانه‌ها درست است که چای را می‌خرند و این ترتیب بهتر از سابق است ولی باید ترتیبی کرد که در آمد بیشتر به کشاورز برسد و بنابراین این پروانه‌ای که به کارخانه‌دارهای چای شمال می‌دهید که چای وارد بکنند از خارجه لااقل در مقابل این منفعتی که اینها از فروش چای داخلی و مخلوط کردن آن با چای خارجی می‌کنند یک ترتیبی اتخاذ کنید که چای کشاورزان و باغداران را لااقل به قیمت بیشتری بخرند و این خریدن به قیمت بیشتر را در مقابل این پروانه‌ای که کارخانه‌ها می‌دهید تحمل کنند تا تمام کشاورزان و باغداران که می‌توانند در مقابل مخارجی که برای چای‌کاری می‌کنند نفعی ببرند چون آنها هم خرج دارند خرج این محصول خیلی زیاد است چون معمول اینطور شده است که در موقع خرید برگ سبز که مخصوصاً در فصل بهار کارخانه‌ها تمام به مقدار محصولی که کشاورزها عرضه می‌کنند فوراً نمی‌خرند و برگ سبز دست کشاورز می‌ماند و پلاسیده می‌شود و بعد به قیمت نازل از آن کشاورز اشخاص دیگر یا کارخانه‌ها به قیمت نازل می‌خرند و این را باید جبران بکنید آیا هیچ نظارتی دارید برای این کار و آیا ترتیبی خواهید داد که در بهار آینده کشاورز اگر رفت خواست برگش را به فروشد کارخانه‌چی مکلف باشد آن را به قیمت بخرد و با عرف صحیح و این دست کشاورز نماند که پوسیده و پلاسیده نشود که بعداً در بازار به قیمت ارزان از دستش در بیاید منظور از سؤال بنده این است که در این قسمت راجع به تأمین منافع کشاورزان گیلان و مازندران چه اقدامی فرمودید و چه اقدامی در نظر دارید بفرمایید.
رئیس- آقای معاون وزارت اقتصاد ملی
دکتر مفخم- آقای نماینده محترم سؤالی کردند یعنی دو سؤال کردند یکی راجع به پروانه چای که به تجار داده می‌شود در قسمت اول که فرمودند به کارخانه‌جاتی که کمک می‌شود این کمک زیادی است و این کمک به باغدارها هم باید بشود بنده نظر موافق با فرمایشات ایشان دارم تا به حال کمک زیادی به کارخانه‌جات شده است و به باغدارها هم کمک نشده است در چندین جلسه هیئت دولت در ایران چند روز اخیر این موضوع در نظر گرفته شد که تصور می‌کنم چند روز دیگر تصویب‌نامه‌ای که نظر جنابعالی و آقایان نمایندگان گیلان را تأمین کند در روز نامه‌ها درج خواهدشد در قسمت دوم راجع به اشخاصی که فرمودید که پروانه به اشخاص می‌دهد این تولید نگرانی می‌کند بنده می‌خواهم عرض کنم که دیشب در هیئت دولت تصمیم گرفته شد و به عرض آقایان هم خواهد رسید که دیگر پروانه به اشخاص داده نشود و اشخاص تجار دیگر دخالتی نداشته باشند (احسنت- احسنت)
رئیس- آقای خلعتبری
خلعتبری- بنده دیگر عرضی ندارم.
۳- جواب آقایان وزیردارایی و وزیر امورخارجه به سؤال آقای میراشرفی در مورد محل سفارت شوروی و باغ خونی مشهد و توضیحات آقای میراشرفی
رئیس- آقای میراشرافی
میراشرافی- اول جناب آقای وزیر دارایی جواب بدهند سؤال بنده را اگر لازم شد بعد توضیح می‌دهم
رئیس- آقای وزیر دارایی
وزیر دارایی (دکتر امینی)- آقای نماینده محترم سؤالی فرمودند به این عنوان به قرار اطلاع اصله باغ محل فعلی سفارت شوروی در تهران و همچنین محل کنسولگری شوروی در مشهد متعلق به دولت ایران بوده است آیا تاکنون برای اخذ مال‌الاجاره یا احراز مالکیت از طرف دولت نسبت به محل‌های مزبور اقدامی به عمل آمده است یا خیر و در صورت اقدام نتایج حاصله چه بوده است، جناب آقای وزیرخارجه اینجا تشریف دارند و چون قسمت عمده این‌کار مربوط به وزارت خارجه است بنده خیلی مختصر عرض می‌کنم: مطابق سوابق و پرونده‌هایی که در اداره خالصه وزارت دارایی موجود است بعد از ۱۹۲۰ چون این املاک جزو سرمایه بانک استقراضی بود به ایران مالکیتش منتقل شد ولی بعداً در موقعی که اولین سفیر کبیر شوروی به ایران آمد از وزارت خارجه تقاضا کرد که تا تعمیرات بنای پامنار تمام بشود سفارت به آنجا منتقل بشود و سفارت شوروی در باغ اتابک بماند آقایان در آنجا ماندند و یک تعمیرات و تأسیسات جدیدی کردند و از آن تاریخ به بعد هر وقت از طرف وزارت‌خارجه به آقایان تذکر داده شد که این ملک متعلق به دولت ایران است ترتیب اثر ندادند و آنجا را تخلیه نکردند راجع به کنسولگری مشهد در همان موقع موافقت شده بود که به طور موقت آن باغ در مشهد در اختیار کنسولگری باشد بعد از آن‌که کنسولگری شوروی جای دیگری رفت آنها را اختصاص به اداره تجارت شوروی دادند و با این‌که آن محل از طرف وزارت دارایی تقاضای ثبت شده و ورقه مالکیت هم به نام دولت صادر شده هنوز تحویل نداده‌اند و درباره این موضوع هم مکاتباتی وزارت دارایی و وزارت خارجه کرده است به وزارت خارجه جواب داده‌اند که مشغول نتیجه باشیم بنابراین وزارت دارایی در سهم خودش تا وقتی که خالصه جزء وزارت دارایی بوده مکاتباتی کرده وقتی اخیراً بنده خودم نامه‌ای نوشتم به وزرارت امورخارجه که چه اقداماتی در این باره شده آقای وزیر امورخارجه هم اطلاع دارند و یادداشتی هم گویا از وزارت تهیه کرده‌اند و نتیجه اقدامی که شده است به عرض آقایان می‌رسد
رئیس- آقای وزیر خارجه وزیر خارجه (عبدالله انتظام) قبل از این‌که بنده داخل اصل موضوع بشوم خواستم خدمت آقایان عرض کنم در موضوع این موافقتنامه راجع به مسائل مالی با دولت شوروی در کمیسیون‌ها که صحبت شده برای بعضی از آقایان یک سوءتفاهمی پیش آمده که این مطالبات ما که حل شده با دولت شوروی آن مطالبات سابق هم جزء آن است بنده خواستم قبلاً برای روشن شدن ذهن آقایان عرض کنم که مطالباتی که ما حل و فصل کردیم با این موافقتنامه جدید فقط مربوط به مطالبات و دعاوی است که ناشی از جنگ دوم جهانی است و به هیچ‌وجه مربوط به سایر دعاوی قبلی ما ندارد (صحیح است) (احسنت) این را خواستم قبلاً عرض کنم که ذهن آقایان روشن باشد اما راجع به موضوع باغ سفارت در اینجا و موضوع باغ خونی در مشهد برای این‌که آقایان بهتر از سوابق امر مستحضر باشند یادداشتی تهیه شده است که به عرض آقایان محترم می‌رسد پارک اتابک محل کنونی سفارت کبرای شوروی در تهران و باغ معروف به خونی محل سر کنسولگری سابق شوروی در مشهد هر دو جزیی از دارایی غیرمنقول بانک استقراضی سابق روس در ایران بود که به موجب فصل نهم عهدنامه مودت منعقده بین دولتین ایران وروسیه شوروی مورخه ۲۶ فوریه سال ۱۹۲۱ به ملکیت ملت ایران واگذار گردیده چون قسمت آخر همین فصل مدرک ادعای طرفین ایران و شوروی می‌باشد برای فهم موضوع اول متن آن قسمت از این فصل را قرائت می‌نمایم در آخر فصل نهم عهدنامه چنین می‌نویسد توضیح آن که در شهرهایی که مقرر است کنسولگری‌ها روسیه شوروی تأسیس شوند و در آنجا خانه‌هایی متعلقه به بانک استقراضی ایران وجود داشته و مطابق همین فصل نه منتقل به دولت ایران می‌شود دولت ایران رضایت می‌دهد که یکی از آن خانه‌ها را مجاناً برای استفاده مطابق انتخاب دولت شوروی روسیه برای محل کنسولگری روسیه واگذار نماید» حال برای این که وضعیت این دو قسمت به طور علیحده روشن گردد اینک به ذکر آنها می‌پردازد: اول- پارک اتابک و ملحقات آن در ۲۰ آبان ۱۲۸۲ (۱۳ نوامبر ۱۹۰۷) وراث میرزا علی‌اصغرخان اتابک اعظم قطعه باغ و ابنیه موسوم به پارک اتابک (محل فعلی سفارت کبرای شوروی در تهران) واقعه در خیابان فارس را به انضام یک رشته قنات و یک باب طویل و یک گلخانه به آقای اردشیر مهربان پارسی تبعه ایران می‌فروشند نامبرده املاک مزبور را نزد بانک استقراضی ایران رهن می‌گذارد و چون درس موعد از عهده پرداخت قروض خود برنمی‌آید در ۳ بهمن ۱۲۹۱ (۲۵ ژانویه ۱۹۱۳) آن املاک را در مقابل ۳۰۶۰۰۰۰ ریال به بانک استقراضی روس در تهران می‌فروشد و چون بانک طبق مندرجات ماده یک امتیاز نامه حق معاملات غیرمعقول را نداشته لهذا پارک و ملحقات آن را به آقای پطرکورتن رئیس کل بانک استقراضی ایران در تهران می‌فروشند (ولی در حاشیه قباله تصریح شده است که معامله مزبور برحسب وکالت از طرف بانک استقراضی ایران انجام و پارک و ملحقات آن متعلق به بانک نامبرده بوده است) پس از خرید پارک سفارت روس در تهران در صددبر می‌آید که پارک را برای محل سفارت خریداری و یا اجازه نماید این مذاکرات ادامه پیدا می‌نماید تا ۱۱ سپتامبر ۱۹۱۵ (۱۸شهریور ۱۲۹۴) که هیئت مدیره بانک مرکزی استقراضی در پطروگراد به شعبه خود در تهران اطلاع می‌دهد که پارک به سفارت روس اجاره داده شده و در ۱۱ مهر ماه ۱۲۹۴ (۱۵ اکتبر ۱۹۱۵) پارک به سفارت روس تحویل می‌شود در این موقع وزارت امورخارجه روسیه با هیئت مدیره بانک داخل مذاکره و در ۱۰ مارس ۱۹۱۶ (۱۹ اسفند ۱۲۹۴) مراسله به هیئت مدیره بانک می‌نویسد و پارک را برای مدت ۳ سال از قرار سالی شش‌هزار منات اجاره و مبلغ ۱۶۵۰ منات هم بابت مال‌الاجاره از روز تحویل پارک به سفارت یعنی (۲۲ سپتامبر ۱۹۱۵) به اداره مرکزی بانک در پطروگراد می‌پردازد. از آن تاریخ به بعد پارک و ملحقات آن در تصرف سفارت روسیه در آمده و دولت سابق روس تزاری مال‌الاجاره راتا سال ۱۹۱۷ یعنی اول انقلاب اکتبر شوروی ۱۲۹۵- ۱۲۹۶ به اداره مرکزی بانک استقراضی ایران پرداخته است. در پنجم ژوئن ۱۹۱۹ (۱۵ خرداد ۱۲۸۹) متصدیان بانک استقراضی ایران مبلغ ۴۰۰۰۰۰ ریال برای مدت یک ماه از بانک شاهی قرض و برای ضمانت آن پارک و ملحقات آن را نزد بانک شاهی رهن می‌گذارند. بعداً بانک استقراضی ۱۲۰ هزار ریال از این دین را می‌پردازد ضمناً این موقع مصادف با انقلاب اکتبر می‌شود که منجر به انعقاد عهدنامه مودت ایران و شوروی در سال ۱۹۲۱ می‌گردد و دارایی بانک استقراضی اعم از منقول و غیرمنقول به دولت ایران تحویل می‌گردد. به این نحو موقعی که بانک طبق فصل نهم عهدنامه مودت به موجب تحویل نامه رسمی مورخه شهریور ۱۰۳۱ (۱۵ سپتامبر ۱۹۲۲) که به امضای نماینده صلاحیتدار سفارت شوروی روسیه نیز رسیده است به دولت ایران تحویل می‌گردد پارک در مقابل ۲۸۰۰۰۰ ریال در گرو بانک شاهی بوده است بعداً نقل و انتقالات به وقوع می‌پیوندد و در این ضمن اولین نماینده رسمی دولت شوروی روتشتین به تهران می‌رسد و از وزارت خارجه درخواست می‌نماید چون محل سفارت در پامنار احتیاج به تعمیر دارد تا خاتمه تعمیرات اجازه داده شود موقه در پارک اقامت نمایند وزارت امورخارجه نیز از روی نزاکت با این نظریه موافقت می‌نماید. بعداً بانک ایران به موجب همان تحویل نامه رسمی درتاریخ اول مارس ۱۹۳۲ (دهم اسفند ۱۳۱۰) طلب بانک شاهی را پرداخت و پارک را از گرو بانک در می‌آورد و مالکیت خود را نسبت به املاک مزبور عملی می‌نماید راجع به ثبت پارک اتابک نیز اداره کل ثبت می‌گوید با وجود اعلانات مکرری که در آذر ماه ۱۳۰۶ (دسامبر ۱۹۲۷) در مجله رسمی و روزنامه کوشش چاپ شده است نه سفارت شوروی و نه بانک ایران تقاضای ثبت املاک نامبرده را ننموده‌اند. به این دلایل وزارت امورخارجه پارک اتابک و ملحقات آن را متعلق به بانک ایران می‌داد و مکرر تقاضا کرده است چنانچه پارک برای سفارت لازم باشد دولت شوروی آن را از بانک ایران اجاره و مال‌الاجاره آن را تأدیه نماید و یا در مقابل استفاده از پارک عمارتی بلاعوض به سفارت گیرای ایران در مسکو واگذار نماید که تمام این مذاکرات و مکاتبات تاکنون به جایی نرسیده است اما راجع به باغ خونی مشهد طبق فصل نهم عهدنامه مودت ایران و شوروی مورخه ۲۶ فوریه ۱۹۲۱ باغ معروف به خونی در مشهد به دولت ایران واگذار گردیده- چون سرکنسول شوروی موقع ورود به مشهد جایی نداشته وزارت خارجه
در دی ماه ۱۳۰۰ (ژانویه ۱۹۲۲) دستور می‌دهد که باغ خونی را در اختیار کنسولگری شوروی بگذارند وقتی نماینده کنسولگری می‌خواهد آن را به اسم خود ثبت برساند اداره مالیه خراسان طبق دستور مرکز پیشدستی نموده و در اسفند ۱۳۱۲ آن را به نام بانک ایران به ثبت می‌رساند ولی سرکنسولگری و سفارت پیوسته به این قسمت معترض بوده‌اند وزارت امورخارجه از همان سال‌های اول بعد از انعقاد عهدنامه مودت به دفعات شفاهاً و کتباً در تهران و چه در مسکو ضمن یادداشت مراتب را به مقامات دولت شوروی تذکر داده و تخلیه باغ خونی و واگذاری آن را به مأمورین دولت شاهنشاهی خواستار گردیده است ولی مأمورین مربوطه دولت شوروی همواره به قسمت آخر فصل نهم عهدنامه مودت متکی شده و ادعای دولت ایران را نسبت به باغ خونی مبنی بر سوءتفاهم دانسته و از تخلیه باغ خودداری می‌نمایند و هرچه ما تاکنون اصرار نمودند دلایل اقامه کرده‌ایم آنها بر سر حرف خود ایستاده و ابداً توجهی نمی‌نمایند و حتی ضمن یادداشت دفعه اخیر که در همین سنه نوشته شده است استدلال گردیده که همان قسمت آخر فصل نهم عهدنامه می‌گوید یکی از آن خانه‌ها مجاناً باید در اختیار کنسولگری گذارده شود و حال آن که در محوطه باغ خونی چندین دستگاه عمارت وجود دارد. از این گذشته می‌نویسد. برای استفاده کنسولگری شوروی وقتی اصلاً کنسولگری در ایران وجود ندارد دیگر این قسمت مفهومی نمی‌تواند داشته باشد.
چون مشکل است این موضوع در تهران حل شود باید در مسکو حل و فصل گردد زیرا سفارت قبلاً اظهارعقیده نموده و سفیری نمی‌تواند نظر سفیر ما قبل خود را که البته با نظر مسکو بوده است بدون اجازه تغییر دهد بنابراین حتماً باید این مسائل در مسکو حل و فصل گردد (خرازی- آقای وزیر امورخارجه را جمع به شرکت نفت خوریان هم بفرمایید) هیچ‌کدام اینها ربطی به دعاوی که فعلاً حل شده است ندارد (خرازی- احسنت) متأسفانه به واسطه گنگ بودن این قسمت فصل نهم راجع به باغ خونی که می‌گوید یکی از عمارت‌ها واگذار شود ما می‌گوییم که این واگذاری ملکیت نیست بلکه فقط برای استفاده است و حالا هم که این کنسولگری از بین رفته است واگذاری یعنی استفاده از آن هم دیگر مفهومی ندارد به هر صورت ما دنبال می‌کنیم این دو مسئله را و امیدوار هستم با حسن‌نیتی که این اواخر بین دو کشور پیدا شده بتوانیم به طور عرضی‌الطرفین هم موضوع پارک اتابک و هم موضوع باغ خونی مشهد را خاتمه بدهیم (انشاءالله- احسنت)
رئیس- آقای میراشرافی
میراشرافی- سؤالی را که بنده از وزارت دارایی کرده بودم راجع به باغ اتابک که فعلاً در تصرف غاصبانهٔ سفارت شوروی است برای روشن شدن یک مطلبی بود و آن مطلب عبارت از این است که به علت ایران ثابت شود که همیشه دولت شوروی نسبت به یک صفت که ضعیف‌تر از خودش است و در جوار دولت شوروی قرار گرفته هر کجایی که دستش رسیده تعدی کرده است (صحیح است) (بعضی از نمایندگان- اصلاً اخلاقشان این است) (شمس قنات‌آبادی- اخلاقشان فاسد است) مثلاً یک باغی را که برای محل سفارت احتیاج دارند این باغی که ۵۰ هزار متر اراضی آن است و در آن تاریخ هم بهترین ساختمان‌ها و بهترین مبل‌ها در این باغ بوده و تهیه شده ممکن بود این را با دولت ایران وارد مذاکره شوند و به یک صورتی و حل و فصل بکنند یا برای سفارت شوروی بخرند و یا اجازه بکنند ولی به صورت این که ما زور می‌گوییم و باغ را به دولت ایران نمی‌دهیم و اجاره‌اش را هم حتی نمی‌دهیم از نظر حفظ حیثیت دولت شوروی به نظر بنده خوب نیست و همچنین راجع به باغی که در مشهد در اختیار کنسولگری شوروی قرار دارد مطابق اطلاعی که بنده دارم حتی باغبان و مخارج آب هم از طرف شهرداری مشهد پرداخته می‌شود و دولت شوروی حاضر نیست که تکلیف ملکیت یا مال‌الاجاره این محل را هم تعیین کند جناب آقای وزیرخارجه فرمودند که با حسن‌نیتی که اخیراً پیدا شده است این حسن‌نیت همیشه از طرف دولت ایران بوده است و الان که جناب آقای وزیرخارجه تشریف دارند و یک قرارداد دوستانه با دولت شوروی ببندند و شاید مجلس شورای ملی هم این قرارداد را به تصویب برساند چه بهتر که این اختلافات را تمامش را حل بکنند نمی‌شود گفت که یک قسمتش را حل می‌کنیم همین‌طور که یکی از آقایان توضیح فرمودند موضوع نفت خوریان و یک قسمت از تأسیسات آنجا که هنوز بلاتکلیف مانده است آن هم یکی از موارد اختلاف است به نظر بنده بهتر بود که جناب آقای وزیرخارجه تمام این موارد را یعنی موارد اختلاف را تعیین می‌فرمودند و با نمایندگان شوروی حل می‌فرمودند و مطلب دیگری که بنده لازم می‌دانم به جناب آقای وزیرخارجه اینجا تذکر بدهم و در چند جلسه قبل هم که موضوع قرارداد با شوروی در مجلس مطرح بود بنده یک عبارتی گفتم که حالا هم تکرار می‌کنم گفتم که اگر از خاک وطن ما یک وجب به هر کشوری داده شود این کار خیانت به مملکت است (صحیح است) حالا نمی‌دانم عقیده آقایان چیست ولی جناب آقای وزیرخارجه یک توضیحی اینجا فرمودند که بنده عرض می‌کنم فرمودند که ما اگر فیروزه را بخواهیم بگیریم به موجب قرارداد ۱۸۹۳ که فیروزه به روس‌ها واگذار شده آن وقت روس‌ها ادعا می‌کنند که دولت ایران مالکیتی نداشته است بنده یک قراردادی به آقای وزیرخارجه نشان دادم که بعد از انقلاب شوروی که قرارداد دوستانه‌ای با شوروی‌ها منعقد شده در آن قرارداد یک ماده‌ای است که برای آقایان قرائت می‌کنم که نوشته است که چون فیروزه به ملکیت دولت روسیه درآمده و دولت تزاری غاصبانه اقدام به تصاحب فیروزه کرده بنابراین دولت شوروی مایل است رفع این عملیات غاصبانه را بکند بنابراین فیروزه را به دولت ایران واگذار می‌کند. بنده از این عرایضم یک نتیجه می‌خواهم بگیرم و آن نتیجه عبارت از این است که ما از دولت شوروی انتظار داریم که همیشه با ما رفتار دوستانه بکند نه رفتار خصمانه موضوع فیروزه و موضوع باغ اتابک موضوع کنسولگری در مشهد اینها تمام برای ملت ایران قابل حل است چیزی که قابل حل نیست این موضوع حزب متحد توده است که الان آقایان ملاحظه می‌فرمایید از اول حکومت سپهبد زاهدی آقایان هر شب که روزنامه را مطالعه می‌فرمایید می‌بینید که هر شب سه ستون نوشته که فلان شبکه حزب توده در فلان جا کشف شده فلان اسلحه در فلان محل کشف شد فلان چاپخانه در فلان محل کشف شد فلان مقدار مهمات و نارنجک کشف شد آقایان توجه بکنند که اگر دستگاه انتظامی و دولت به موقع این اقدامات را نکرده بود حالا وضع مملکت ما به چه صورتی درآمده بود بنده می‌خواهم این مطلب را اساساً اینجا تذکر بدهم که این عملیاتی است که موجب کدورت ملت ایران است و این اقدامات محرمانه و آن دست‌های مرموزی است که ملت ایران را ناراحت می‌کند همین دیروز در جراید عصر منتشر شده بود که یک قسمتی از حزب توده کشف شده که یک مقداری از اسرار وزارت خارجه و وزارت جنگ و ستاد ارتش را سرقت کردند و به آن محل داده‌اند و حتی دیده رومان عیسایان هم در این کار دست داشته است همه آقایان رومان عیسایان را می‌شناسند و این یک آدمی بوده است که با یک پا چارق و یک پا گیوه از روسیه به تهران آمده است و حالا میلیاردها سرمایه دارد و باید این سؤال را کرد که آقا اگر یک دولت خارجی به تو کمک نمی‌کند و از تو حمایت نمی‌کند این سرمایه از کجا پیدا شده است بنابراین از جناب آقای وزیر خارجه استدعا می‌کنم که این موضوع باغ اتابک و باغ کنسولگری و سایر موارد را با دولت شوروی حل کنند و تکلیف ملت ایران را روشن کنند.
۴- سؤال آقای کاشانی راجع به مصرف کمک آمریکا و جواب آقای وزیردارایی
رئیس- آقای کاشانی
کاشانی- سؤال بنده که درست قبل از ختم مراحل نهایی قرارداد نفت تقدیم مقام ریاست گردید شامل سه قسمت اساسی است.
اول این که دولت آمریکا از اول شهریور ۱۳۳۲ تا تاریخ تقدیم سؤال چه مبلغ به دولت کمک مالی کرده است رقم آن چقدر است؟
دوم این که این کمک چگونه به مصرف رسیده، مقصود بنده ریز یک یک اقلام نیست می‌خواهم بدانم مثلاً چند درصد کل مبلغ کمک دریافتی از آمریکا صرف پرداخت حقوق معلمین، پاسبانان، ژاندارم‌ها، کارمندان دولت و قوای انتظامی مملکت و به طور کلی تأمین کسر بودجه شده است و بقیه که به مصارف دیگر رسیده کلاً چقدر بوده؟
سوءاین که دولت با توجه به مذاکرات شفاهی با مسئولین سیاست آمریکا جواب بدهد، آیا در صورت عدم تصویب قرارداد نفت کمک مالی آمریکا به دولت ایران قطع می‌شد یا خیر البته از جناب آقای وزیردارایی تمنا می‌کنم جواب عرایض بنده را خیلی صریح و واضح و روشن بفرمایند و اگر لازم شد باز توضیحاتی عرض می‌کنم.
رئیس- آقای وزیردارایی
وزیر دارایی- همین طور که آقای نماینده محترم توضیح دادند سؤالشان در تاریخ ۲۹/۷/۳۳ بوده است بنده سعی کرده که وضع مالی دولت را تا آخر دی ماه روشن کنم و کمک آمریکا را از مهر ۳۲ تا این تاریخ توضیح بدهم که یک قدری موضوع بیشتر روشن شده باشد عرض کنم وضع مالی مملکت در آخر دی ماه ۳۳ به شرح زیر است:
قسمت عایدات:
عواید وصولی در ده ماهه اول سال جاری بالغ بر ۷۸۴۷۶۵۴۰۰۰ ریال بوده است و در ده ماهه سال گذشته ۶۶۵۲۲۲۳۰۰۰ ریال بوده است به طوری که ملاحظه می‌شود عواید سال جاری نسبت به مدت مشابه مبلغ: ۱۱۹۵۴۳۱۰۰۰ ریال افزایش یافته است (کاشانی- مشابهش را می‌خواستم) برای این کهن وضع مالی روشن شود قسمت هزینه را هم عرض می‌کنم پرداختی در
ده ماهه اول سال جاری ۹۱۸۹۰۳۸۰۰۰ ریال و در ده ماهه مشابه سال گذشته ۷۹۵۰۴۹۵۰۰۰ ریال بوده است و هزینه‌ها نسبت به سال گذشته مبلغ: ۱۲۳۸۵۴۰۰۰ ریال فزونی داشته و این افزایش مربوط به اضافه اعتبارهایی است که به وزارتخانه‌ها و ادارات از قبیل فرهنگ و ارتش و راه و غیره داده شده است این توضیح برای این است که آقا وضع مالی را توجه داشته باشند و کسر خرج دولت را از این ارقامی که بنده عرض می‌کنم خودتان استنتاج بفرمایید که درآمد چه بوده و هزینه چه بوده است کسر خرج چیست و این کسر خرج از چه محلی تأمین شده (کاشانی- البته از فعالیت شما) وصولی سال جاری نسبت به پرداختی‌ها مبلغ یک میلیارد و سیصد و چهل و یک میلیون و سیصد و هشتاد و چهار هزار ریال (۱۳۴۱۳۸۴۰۰۰) کسر درآمد داشته است که این مبلغ از محل کمک آمریکا تأمین شده و علاوه بر پرداختی‌های بالا مبلغ: ۶۴۱۷۷۵۰۰۰ ریال هم از اعتبارات سال جاری که حواله آن صادر شده به علت نبودن وجه در خزانه‌داری کل متوقف مانده است.
۲- کسر خرج دولت: کسر بودجه دولت در سال ۱۳۳۴ بسته به بودجه‌ای است که تنظیم و تقدیم خواهد شد اما وجوهی که از محل کمک آمریکا از اول مهر ۳۲ تا آخر دی ماه ۳۳ به مصرف رسیده است به این شرح می‌باشد بنده مقدمة عرض می‌کنم که چون برای بعضی از آقایان نمایندگان محترم مجلس و در خارج توهم هست که اگر ما این کمکی که آمریکا کرده بود صرف کارهای عمرانی و تولیدی می‌کردیم بیشتر به نفع کشور بود بعضی از آقایان هم اشاره کرده‌اند که ما این پول‌ها را ولخرجی کردیم چه کردیم و چه کردیم بنده خواستم نظر آقایان را جلب بکنم که این کمک فوری آمریکا برای تأمین کسر خرج دولت بود و برای راه انداختن عراده جاری (صحیح است) اگر بنا می‌شد که از این محل کارخانه سیمان کارخانه قند خریداری می‌شد تصدیق می‌فرمایید که چندین ماه برای وارد کردن این کارخانه‌ها وقت می‌خواست و چندین سال هم برای نصب و بهره‌برداری آنها بنابراین معلوم است که تکلیف وضع جاری مملکت چه می‌شد بنابراین آقایانی که می‌فرمایند که این پولی که به اختیار ما گذاشته‌اند چرا خرج این کارها نکردید این پول مقید به این قید بود و برای این منظور بود (کاشانی- باز هم این مطلب در سؤال بنده نبود اشتباه نشود) بنده هم توی پرانتز عرض کردم ضمناً هم آقای کاشانی توجه بفرمایند که از این ۷۵ میلیون دلار که ما برداشت کردیم مقداری از آن دلارها باقی است و این پول‌هایی که ما می‌گیریم برای وارد کردن کالا حاصل ریالش متمرکز شده و از این حساب این ریال‌ها را برداشتیم برای مخارجی که عرض می‌کنم. کمک به بودجه عمومی کشور: ۹۵ ر ۳۲۳۱۴۶۸۵۲۴ ریال کمک به بودجه عمومی بابت دخانیات: ۹۰ ر ۳۴۷۷۲۱۸۲۴ ریال کمک به شرکت ملی نفت: ۶۰ ر ۱۲۸۹۸۹۲۴۸۳ ریال کمک به سازمان برنامه: ۵۵ ر ۲۳۵۵۴۲۸۲۱ ریال کمک به غله: ۳۱۶۶۰۰۰۰۰ ریال پاداش افسران: ۱۵۰۳۷۰۱۰۰ ریال صندوق‌های مشترک: ۸۳۹۱۰۳۰۰ ریال صندوق‌های کمک فوری: ۴۵۴۷۸۵۴۴۰ ریال تعمیرگاه نیروی هوایی: ۳۰۰۰۰۰۰ ریال بنگاه عمران: ۱۰۰۰۰۰۰ ریال بنگاه آبیاری: ۳۰۰۰۰۰۰ ریال تهیه وسایل تعلیماتی در مانور ارتش: ۱۰۰۰۰۰۰۰ ریال کمک به برنامه اصل چهار: ۲۷۱۰۰۰۰۰ ریال کمک به ارز دانشجویان: ۶۵۰۰۰۰۰ ریال جمع کل مبلغ: ۶۱۶۰۸۹۱۴۹۵ ریال البته یک مقدار از این ریال‌ها باقی است که در این حساب هست که می‌توانیم با آنها در بهمن و اسفند هم حقوق و این قسمت‌ها را بپردازیم آن ریز را که جنابعالی اشاره فرمودید آن ریز در خزانه‌داری در حسابداری وزارت دارایی در اختیار جنابعالی است که این سیصد میلیون تومان که ما بر داشته‌ایم و کمک به بودجه عمومی کشور شده است چقدر به وزارت جنگ دادیم چقدر به سایر وزارتخانه‌ها دادیم هر وقت آقایان بخواهند آن صورت در دسترس هست و می‌توانند مراجعه بکنند اما این سؤالی که شما فرمودید که اگر قرارداد نفت تصویب نمی‌شد آیا این کمک می‌توانست ادامه پیدا بکند یا نه این سؤال را بنده نمی‌توانم جواب بدهم زیرا یک سؤال سیاسی است حالا هم که قرارداد نفت گذشته است بنده خیال می‌کنم که دیگر موضوع سؤال منتفی است راجع به این‌که آیا این کمک ادامه خواهد داشت و بودجه سال ۳۴ چه خواهد بود بنده می‌خواستم از این فرصت استفاده بکنم و به آقایان عرض بکنم که این کمک نمی‌توانست به عنوان کمک بلاعوض ادامه داشته باشد برای این که وقتی که دولت آمریکا این کمک را به ایران کرد ایران درآمد ارزی نداشت و تمام عایداتش هیچ بود و اگر این وضع ادامه پیدا می‌کرد نه فقط مایحتاج مردم در داخله کشور و مملکت دچار گرفتاری و مضیقه می‌شد بلکه همین درآمدی هم که ملاحظه می‌فرمایید از قبیل درآمد گمرک و غیره هم از بین می‌رفت و دلیل هم این بود که دولت آمریکا می‌گفت که عجالتاً موضوع نفت حل نشده و ایران ممر درآمدی ندارد ولی وقتی نفت حل شد البته دولت آمریکا و افکار عمومی آن بدون جهت نمی‌توانستند یک همچو کمکی بکنند این بود که دولت مخصوصاً شخص جناب نخست‌وزیر پیش از این‌که آقای همندرسن به آمریکا بروند با ایشان مذاکره کردند و فرمودند که ما چون در مجلس تعهد کردیم و آقایان هم به این شرط قرارداد نفت را تصویب کردند که عواید حاصله از نفت خرج عمران و آبادی کشور بشود و اگر بنا باشد که ما بخواهیم کسر بودجه را از این محل تأمین کنیم ناگزیر یک قسمتی از کارهای عمرانی معوق و معطل خواهد ماند و بالنتیجه هر نوع اصلاحی در این مملکت از نظر عمرانی و از نقطه‌نظر بودجه‌ای بخواهیم بکنیم معوق خواهد ماند بنابراین آقایان باید سعی بکنند که تا وقتی که کسر بودجه هست و کسر خرج مملکت اینطور هست یک راه‌هایی پیدا بشود که به ما کمک بکنند برای توجه آقایان لازم می‌دانم فعلاً عرض کنم که البته بنده در موقع خودش توضیح بیشتری عرض خواهم کرد این کمک طبق تقاضای ما بود و بنده خیلی متأسفم که در مجلس و در خارج مجلس اینطور وانمود شده که آمده‌اند و به ما تحمیل کرده‌اند این خیلی عجیب است بنده هیچ‌کس را سراغ ندارم که یک قرض دهنده‌ای بیاید یک قرض گیرنده را که محتاج است به او بگوید آقا من می‌آیم ترا مجبور می‌کنم که تو از من قرض بکنی و الا من روابطم را با تو قطع می‌کنم این را در موقع خودش وقتی بودجه مطرح شد عرض خواهم کرد بنابراین انتظار کمک آقا به خصوص در موقعی که قرارداد نفت تصویب شده و درآمدی از این محل هست البته به نظر بنده منطقی نیست و نیامده‌اند که مال مفت هم به ما بدهند راجع به بودجه ۱۳۳۴ بنده الان ده پانزده روز است که گرفتار این بودجه هستم هرچه از سروتهش می‌زنم با پیشنهادی که وزارتخانه‌ها کرده‌اند خرج دولت در حدود ۱۵ میلیارد یعنی ۱۵۰۰ میلیون است در صورتی که درآمد را که بنده خیلی سعی می‌کنم در آن محافظه کاری به خرج دهم ۱۲۰۰ میلیون برآورد کرده‌اند یعنی از نهصد ملیون تومان یکدفعه سیصد میلیون اضافه کردن این کار عاقلانه‌ای نیست برای مملکت در بودجه‌نویسی باید درآمد حقیقی مملکت تعیین بشود و سعی کرد جمع برآوردش را نزدیک به حقیقت کرد علی‌ایحال عجالتاً مشغول هستیم که این بودجه را (اردلان- تا کی آقا تا کی تا چه وقت؟) تا یکشنبه می‌دهم جناب آقای اردلان عرض کردم کار بودجه‌نویسی کار بسیار مشکلی است و این‌کار ناراضی درست کردن هم خیلی دارد و متأسفانه پست وزارت دارایی یک پست بی‌زحمتی نیست (میراشرافی- شما که دو دستی چسبیده‌اید) تقدیر بنده را کشیده است چون بنده آدم قدری هستم، تقدیر این بوده است که تمام این مصائب و بدبختی متوجه بنده باشد قرارداد نفت است بنده هستم بودجه است بنده هستم ارز است بنده هستم چون بنده هم قبول مسئولیت می‌کنم و عقاید و عرایض خودم را صریحاً عرض می‌کنم و اصراری هم در این پست ندارم این است که باکی از این حرف‌ها ندارم و بودجه را هم می‌آورم (پورسرتیپ- ماشاء‌الله تواناییش را هم دارید) ولو این‌که همکاران بنده هم ناراضی شوند.
۵-توضیحات آقای وزیر دارایی راجع به نرخ ارز
وزیر دارایی- علی‌ایحال بنده با اجازه مقام محترم ریاست و با اجازه آقایان نمایندگان محترم می‌خواهم درباره یک موضوعی که این چند روزه مورد توجه نمایندگان مجلس شورای ملی و مجلس سنا و افکار عمومی هست یعنی موضوع ارز چند کلمه‌ای درباره آن توضیح بدهم برای این‌که متأسفانه در خارج افکار را مشوب می‌کنند و به این‌کار دامن می‌زنند و اشخاص هم خوب با بنده خرده حساب دارند یا با دیگران دارند این را هی دامن می‌زنند و پیراهن عثمان می‌کنند بنده می‌خواهم آن قدری که توانایی فکری و بیان دارم این مطلب را روشن کنم و از آقایان تقاضا می‌کنم که چون مطلب یک مطلب مهمی‌است و بایستی خوب حلاجی شود و بنده خیال می‌کنم که بهتر از این محل و بهتر از این وقت هم فرصتی نیست یک قدری حوصله بفرمایید تا بنده توضیح بدهم می‌خواهم به عنوان مقدمه عرض بکنم که در خارج بنده را متهم کرده‌اند که بنده قهرمان پایین نیاوردن نرخ ارزم بنده این موضوع را صد در صد تکذیب می‌کنم که همچو چیزی نیست و اگر بنده قهرمان پایین نیاوردن بودم بنده در وزارت دارایی همین دولت یعنی از بدو تشکیل دولت تا الان ۱۸ ریال ارز را پایین آوردم و در آن موقع که پایین آمده بود حرفی نمی‌زدند ولی حالا که یک تزی هست در مقابل یک آنتی تز که ارز باید پایین بیاید یا نه و بنده معتقد هستم که باید پایین بیاید ولی چه مقدار و چه مبلغ (دکتر بینا- اعلان کردن که پایین می‌آورم غلط است) عرض کردم حضور آقایان و تقاضا کردم یک قدری صبر کنید بنده این عرایضی را که در محضر
آقایان می‌کنم جایش جای دیگر نیست بنده اگر قول داده باشم از قولم عدول نمی‌کنم ولی تقاضا می‌خواهم بکنم که چون این یک مطلبی است که در اقتصاد مملکت تأثیر دارد و بنده این عرایضی را می‌کنم که اینجا ثبت بشود که اگر روزی بنده و آقایان خدای نکرده نباشیم آقایان که نخیر ولی بنده نباشم اینجا ثبت بشود تا مردم و ملت ایران بداند که اگر تصمیم عجولانه‌ای گرفته شد و اگر یک بحرانی در اقتصاد مملکت پیش آمد گردن بنده نگذارند (اردلان- الان یک‌سال است عجولانه چیست؟ یک سال شما چه می‌کنید؟) اولین ایرادی که می‌کنند این استکه چرا دولت تاریخ تعیین کرد که مردم بیایند ارزشان را در یک تاریخ معینی که می‌دانند تنزل می‌کند به بانک ملی به فروشند (صحیح است) عرض کنم بنده می‌خواهم خدمت آقایان عرض بکنم که تاریخ را با میل و رغبت تعیین نکردم بنده گزارشی را که بانک ملی به آقای نخست‌وزیر داده است اینجا می‌خوانم اگر خاطر آقایان باشد ما بدون سر و صدا ارز را پایین آوردیم منتهی چون مذاکرات نفت در جریان بود همه تصور می‌کردند که با حل قضیه نفن بایستی دلار بشود ۲۰ ریال یا ۲۵ ریال تجار دست از کار کشیدند و مردد بودند واردکننده فکر می‌کرد که اگر جنس را مطابق ارزی که در آن تاریخ بود وارد بکند و بعداً ارز تنزل بکند دچار یک خسارت فاحشی خواهد شد صادرکننده هم نمی‌دانست تکلیفش چیست فکر می‌کرد که اگر امروز یک جنسی را به یک نرخی بخرد و صادر بکند اگر دو سه ماه بعد ارز تنزل کرد تکلیف فروش این جنس چه جور خواهد شد بنابراین تجار فشار آوردند در مجلس هم البته فشار بود و فشار هم منطقی بود که این تزلزل و این ناراحتی لااقل برای یک دوره چند ماهه باید از بین برود برای این‌که وضع واردات و صادرات صورت صحیحی داشته باشد دولت تعهد بکند در مجلس که تا مدت معینی تغییری در نرخ ارز ندهد این بود که وزارت دارایی و بانک ملی اعلامیه صادر کردند و گفتند که تا دهم بهمن تغییری در نرخ ارز داده نخواهد شد (یکی از نمایندگان- بسیار کار صحیحی بود) (دکتر بینا- یعنی بعد از بهمن خواهیم داد) و اگر این کار را نمی‌کردیم دلار ما در بانک ملی می‌ماند و اشخاص هم دست از کار می‌کشیدند نزد بعضی از آقایان مکرر بحث شد گفتم آقا تا دهم بهمن ما متعهد هستیم که نرخ را تغییر ندهیم ولی از آن به بعد تا ندانستن و سیاست دولت پرتنزل نرخ ارز است حالا هم این مطلب را تأیید می‌کنم بنابراین از این قول عدول نکردم حالا می‌رویم روی اصل موضوع در یک امری که اثر اقتصادی و اثر مالی شدیدی دارد بنده خیال می‌کنم که همه جای دنیا رسم بر این است که با متخصصین فنی صحبت می‌کنند (صحیح است) امروز دستگاه فنی ما دستگاهی که ناظر بر امور اقتصادی است بانک ملی است که آمار دارد بانک ملی است که شاخص هزینه زندگی را تعیین می‌کند بانک ملی است که معامله ارز می‌کند و بنابراین بنده به عنوان وزیر دارایی مجبورم که نظر دستگاه فنی خودم را جلب بکنم و خلاصه‌اش را به عرض دولت برسانم بنابراین بنده می‌خواستم عرض بکنم که تفکیک افراد دولت را کردن غلط است که بگویند این وزیر مالیه است که این‌کار را می‌کند چنین و چنان می‌کند بنده ممکن است که یک نظریاتی داشته باشم اگر این نظر مورد تأیید همکاران بنده در هیئت دولت واقع نشود بنده باید بروم کنار و اگر توانستم آقایان را قانع بکنم خوب یعنی دولت تعهد کرده است این است که تجزیه کردن وزیر دارایی از دولت به نظر بنده صحیح نیست حالا اگر بنده اهل سفسطه هستم اهل مغلطه هستم یا خوشبختانه منطقم قوی هست و همکارانم را تحت تأثیر قرار می‌دهم این نقص بر بنده نیست بنابراین نفرمایید که بعضی از افراد دولت در این قسمت موافقند و وزیر دارایی است که مخالف است همچو چیزی نیست بنده یا آقایان را موافق می‌کنم یا می‌روم کنار گزارشی است که بانک ملی ایران تهیه کرده است جهت مزید اطلاع آقایان می‌خوانم (صدرزاده- تاریخ گزارش کی است؟) تاریخ گزارش ۹ بهمن است (دکتر شاهکار- آقای دکتر دنباله فرمایشاتتان را بفرمایید گفتید تمایل دولت بر تنزل است تا کی؟) حالا عرض می‌کنم این گزارشی است که بانک ملی به جناب آقای نخست‌وزیر داده است جناب آقای نخست‌وزیر به طوری که خاطر مبارک مستحضر است طبق تصویب‌نامه شماره ۱۰۹۲۲ مورخ ۷ تیرماه ۱۳۳۲ دولت سابق به بانک ملی ایران اختیار داده بود که نرخ ارز را که به موجب همان تصویب‌نامه در هر دلار یکصد ریال تثبیت شده بود تا آخر سال ۱۳۳۲ به تدریج به ۹۰ ریال هر دلار تنزل دهد
۱- طبق تصویب‌نامه فوق‌الذکر نرخ ارز در تاریخ ۲۰ مرداد ۱۳۳۲ دولت سابق نرخ ارز را به ۹۸ ریال تقلیل داد
۲- و همچنین طبق تصویب‌نامه مزبور در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۳۲ نرخ ارز از ۹۸ ریال هر دلار به ۹۶ ریال هردلار تنزل داده شد
۳- در اول دی ماه ۱۳۳۲ نرخ دلار از ۹۶ ریال به ۹۰ ریال تقلیل یافت چون تعهد دولت مبنی بر نگاهداری نرخ ۹۰ ریال فقط تا آخر سال ۱۳۳۲ بود فروش قابل ملاحظه از طرف صادرکنندگان به بانک‌ها به عمل آمد به طوری که در آخر اسفند ۱۳۳۲ جمع کل خرید بانک از بازرگانان و کمک آمریکا جمعاً ۵۳ ر ۶۳۸ خ ۸۰۷ خ ۲۴ دلار بود (۱۹ ر ۴۲۸ خ ۹۲۵ خ ۱۶ دلار بازرگانی ۳۴ ر ۲۱۰ خ ۸۸۲ خ ۷ دلار از محل کمک) روی همین اصل دولت در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۳۲ اعلامیه مشترکی به امضاء وزارت دارایی و بانک ملی ایران صادر نمود مبنی بر این که دولت تصمیمی درباره تغییر نرخ ارز ندارد و نرخ ارز را تا پایان تیر ۱۳۳۳ تغییر نخواهد داد. در تاریخ دهم مرداد ۱۳۳۳ که مانده ۵۳ ر ۶۳۸ خ ۸۰۷ خ ۲۴ دلار فوق‌الذکر به ۶۷ ر ۸۵۴ ر ۰۰۵ ر ۸ دلار تقلیل پیدا کرده بود دولت و بانک ملی ایران بدون این‌که قبلاً مردم و جراید اطلاعی از تصمیم دولت داشته باشند نرخ خرید ارز بازرگانی را به ۸۲ ریال تنزل داد و در نظر داشت که به هیچ‌وجه مثل سابق به مردم اطلاعی از تغییر مجدد نرخ ندهد ولی چون در آن موقع مذاکرات نفت شروع شده بود و همیشه بازار در اثر انتشار اخبار متشتت جراید مبنی بر این‌که نرخ ارز به میزان فاحشی تقلیل داده خواهد شد به حال رکود و بلاتکلیفی مانده بود و مردم به دولت فشار می‌آوردند که لااقل اطمینان داده شود تا چه تاریخ نرخ ارز به میزان ۸۲ ریال باقی خواهد ماند دولت مجبور شد در تاریخ ۱۸ مرداد ۱۳۳۳ مثل سابق طبق اعلامیه مشترکی به امضا وزارت دارایی و بانک ملی به مردم اطمینان دهد که نرخ ارز تا دهم بهمن ۱۳۳۳ تنزل داده نخواهد شد. از اول دی ماه به بعد که تعهد دولت مبنی بر نگاهداری نرخ نزدیک بپایان شد مثل اسفند سال گذشته صادرکنندگان شروع به فروش ارز و ابطال پیمان‌های ارزی خودشان نموده و از طرفی واردکنندگان از واریز تعهدات خوه و ترخیص کالا از گمرکات خودداری کردند به قسمی‌که در حال حاضر موجودی ارز خریداری شده از بازرگانان به ۹۷ ر ۸۰۰ ر ۲۶۹ ر ۳۸ دلار و موجودی ارز خریداری از دولت بابت کمک آمریکا ۰۲ ر ۸۰۲ خ ۸۹۴ خ ۳ دلار رسید به علاوه مبلغ ۸۰۰- ۴۸۸- ۱۰ دلار نیز از دستگاه‌های دولتی (سازمان برنامه- شرکت ملی نفت- کنسرسیوم) به بانک فروخته شد. چون تعهد دولت در موضوع نگاهداری نرخ ارز در دهم بهمن به سر می‌رسد مردم به توهم این‌که نرخ ارز حتماً در روز یازدهم تنزل خواهد کرد منتظر تصمیم دولت در این موضوع هستند. اگرچه دولت و بانک ملی ایران به طوری که در فوق معروض گردید تعهدی مبنی بر تنزل نرخ ارز در روز یازدهم نداده‌اند معذالک برای اخذ تصمیم قطعی در این باب جناب آقای وزیر دارایی از بانک ملی ایران تقاضا نمودند که مدارک و اطلاعات فنی راجع به نرخ تهیه و به ایشان تقدیم شود تا در هیئت دولت مورد مطالعه قرار گیرد و تصمیم قاطعی اتخاذ گردد. بنابر مراتب معروض فوق اطلاعات و مدارک مورد تقاضا را به شرح زیر به عرض می‌رساند:
۱- اثر تنزل نرخ ارز در تولید و صادرات کشور در چند سال اخیر که نرخ ارز در نتیجه عواملی که همه از آن آگاهند در ترقی بوده و بعداً نیز تثبیت گردید به طوری که آمار خرید و فروش ارز بازرگانی کشور نشان می‌دهد صادرات ایران افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا کرده) صحیح است (که به نوبه خود در تشویق و توسعه تولید کشور مؤثر گشت صادرات کل کشور که در سال ۱۳۲۸ معادل ۱۱۵ هزارتن بود در سال ۱۳۳۱ به ۳۵۱ هزار تن رسید مثلاً تولید پنبه که در سال ۱۳۳۰ در حدود ۳۶ هزار تن بود در سال ۱۳۳۲ به ۶۰ هزار تن بالغ گردید و در سال جاری تا حدود ۸۰ هزار تن پیش‌بینی می‌شود. به طوری که برآورد شده است اکنون وضع پنبه طوری است که با نرخ فعلی ارز منفعت گزافی برای صادرکننده عاید نمی‌گردد و اکثر کالاهای صادراتی دیگر نیز به همین منوال است پنبه مرغوب‌ترین کالای صادراتی ایران می‌باشد و در اروپا دارای خریداران زیادی است. قسمت عمده سایر کالاهای صادراتی بازار پابرجا و محکمی‌ندارند و دستخوش رقابت کالاهای مشابه کشورهای نظیر ترکیه و یونان می‌باشند. در صورتی که حمایتی که اکنون با نرخ فعلی ارز از این کالاها می‌شود از بین برود بدون تردید تأثیر عمیقی در حجم صادرات ایران خواهد داشت) صحیح است (که نتیجه با پایین بودن قیمت داخلی کالاهای مزبور از تولید آنها و از درآمد کشاورزان خواهد کاست.
۲- تأثیر نرخ ارز در هزینه زندگی. ممکن است بهای کالاهای وارداتی در اثر تنزل نرخ ارز تقلیل پیدا کند ولی باید توجه داشت که کالاهای وارداتی جزیی از کالاهای مصرفی مردم را تشکیل می‌دهد و لذا ارزان شدن آن اثری را که ظاهراً انتظار می‌رود در هزینه زندگی داشته باشد نخواهد داشت و به طوری که در گزارش پیوست نیز مشروحاً توضیح داده شده اثر آن بسیار جزیی است. به علاوه تمام کالاهای وارداتی در زندگی اکثریت مردم کشور مؤثر نیستند و فقط بعضی کالاها از قبیل قند و شکر و دارو و قماش و چای که موردنیاز عموم است
در تقلیل هزینه زندگی عموم مردم تأثیر دارد) صحیح است (و ارزان کردن این کالاها با رفع محدودیت ورود و تقلیل عوارض و تحمیلات داخلی به مراتب مؤثرتر و سهل‌تر و قطعی‌تر است تا از راه تنزل نرخ ارز.
۳- اثر تنزل نرخ ارز در کارهای تولیدی و عمرانی. هزینه برنامه‌های کشور از محل درآمدهای ارزی تأمین خواهد شد. قسمتی در حدود ۵۰ درصد این هزینه‌ها به ریال خواهد بود. بنابراین اگر در نرخ ارز تقلیل زیادی داده شود از طرفی چنان‌که در بالا گفته شد تأثیر آن در هزینه زندگی ناچیز خواهد بود و لذا دستمزدها را نمی‌توان تقلیل داد و از طرف دیگر مقدار ارز مورد احتیاج برای تهیه ریال افزایش خواهد یافت یعنی در واقع برای انجام برنامه‌ها ارز بیشتری مورد احتیاج خواهد بود
۴- اثر تنزل نرخ ارز در کمک‌هایی که از خارج می‌شود: اگر قرار باشد کسر بودجه دولت از محل کمک‌های دولت آمریکا که به دلار پرداخته می‌شود تأمین گردد. بدیهی است تنزل نرخ دلار از مقدار ریالی که از محل کمک‌های مذگور به دست می‌آید خواهد کاست
۵- اثر تنزل نرخ ارز در تعهدات دولت بابت گواهینامه ارزهای خریداری شده: ارزهایی که تا کنون به حساب دولت خریداری شده است و اکنون نزد بانک ملی ایران موجود است طبق شرح بالا متجاوز از ۵۲ میلیون دلار می‌باشد. تفاوت نرخ گواهینامه که بایستی از طرف دولت تأمین شود موجب ضرر هنگفتی به خزانه دولت خواهد بود ۶- تعهد ایران در مقابل صندوق بین‌المللی پول: چون ایران عضو صندوق بین‌المللی پول است همانطور که آن جناب ضمن نامه مورخ ۲۶ اکتبر ۱۹۵۴ به سفیر کبیر کشورهای متحد آمریکا مرقوم داشته‌اند لازم است با مقامات صندوق در خصوص تغییرات نرخ ارز مشورت به عمل آید و پس از موافقت آنان به تغییرات مقتضی مبادرت شود در هرگونه تصمیمی که راجع به تغییر نرخ ارز اتخاذ می‌شود نکات مهم بالا باید مورد توجه قرار گیرد (برای روشن شدن بهتر مطالب فوق گزارش حاوی ارقام و نمودارها مربوط به نرخ ارز و تأثیر آن در اقتصاد کشور تهیه شده که به ضمیمه از لحاظ مبارک می‌گذرد) عرض کنم که این گزارش تقدیم جناب آقای نخست‌وزیر شد و مخصوصاً یک گزارش جامع مفصل‌تری هست که بنده نمی‌خواهم زیاد وقت آقایان را بگیرم ولی چند منحنی دارد در این گزارش (صدرزاده- برای بیماران چه فکری کرده‌اید؟) آن را هم عرض می‌کنم (عمیدی نوری- ارز محصلین را هم نمی‌دهند همه جور فشار هست) جناب آقای عمیدی نوری اجازه بفرمایید (عمیدی نوری- آخر شما قانون را اجرا نمی‌کنید آقای دکتر) بارز محصل و بیمار هم می‌رسیم عرض کنم بعد از این‌که این گزارش تقدیم شد یک کمیسیونی شد در وزارت دارایی با حضور جناب آقای حاج محمد نمازی که صرف‌نظر از این‌که ایشان وزیر مشاور هستند شخصی هستند بسیار مطلع و علاوه بر این وارد در امور تجارتی، بشرکت یک عده از بازرگانانی که بنده خیال نمی‌کنم که در اطلاع‌شان در امور اقتصادی در بی‌نظریشان هیچ‌کدام آقایان تردید داشته باشند آقای نیکپور بودند آقای وکیلی بودند آقای لاری بودند آقای حاج محمدرضا فاطمی بودند آقای خرازی بودند آقای کورس آقای رئیس بانک ملی و همه اشخاصی هستند وارد و بنده خیال می‌کنم که بایستی در این امور تعصب را گذاشت کنار و اشخاص را دسته دسته تقسیم نکرد: دسته وارد کننده دسته صادر کننده دسته بچه‌دار در خارج از کشور، دسته مریض‌دار، آن آقایانی که مریض دارند امیدوارم که خداوند مریض‌شان را شفا بدهد و باید برای آنها فکری کرد ولی آنها که در خارج از کشور تحصیل می‌کنند بنده می‌دانم که در مضیقه شدیدی هستند ولی این دو قسمت به عقیده بنده در مقابل وضع اقتصادی مملکت ناچیز است) صحیح است (به عقیده شخص بنده که مورد تأیید اکثریت آقایان واقع شد کشوری که اقتصادش بر اساس تولید آن کشور نباشد آن کشور استقلال اقتصادی ندارد) صحیح است (و بنده متأسفم که یک وقت آقایان توجه می‌فرمایند، مکرر گفته شده که نباید پایه اقتصادی کشور را روی درآمد نفت و روی درآمد ارزی موقتی گذاشت. بعضی از کشورها هستند که اگر بشود اسمشان را کشور گذاشت مثل کویت، مثل بحرین عربی سعودی یا بعضی از کشورها (چند نفر از نمایندگان- بحرین کشور نیست) بلی، جزیره است، اینها که درآمدی ندارند و ناگزیر هستند که از ممر ثروت خودشان که نفت هست زندگی بکنند و تمام واردات و مایحتاج‌شان را از این راه وارد بکنند، به محض این که آن ممر قطع شد آن کشورها به حال فلاکت باری برمی‌گردند آقایان اطلاع دارند که کشور ونزوئلا تمام مایحتاج خودش را از قبیل خوراک و لباس و غیره از راه درآمد ارزی نفت خودش تأمین می‌کند و این یکی از آن سیاست‌های بسیار خطرناک است. ایران غیر از نفت منابع بسیار زیادی دارد) صحیح است (ایران یک مملکت کشاورزی است مملکتی است که بایستی به عقیده بنده از نظر صادرات معدنی و مواد کشاورزی یکی از مقامات بزرگ را احراز کند (مهندس اردبیلی- صحیح است اگر توجه بشود) بنده خیال می‌کنم که بایستی سیاست اقتصادی دولت بر اساس ازدیاد تولید مملکت باشد (اردلان- این بایدها را کی باید عمل کند هی می‌گویید باید) (عمیدی نوری- آقایری بدهید به صادر کننده) جناب آقای عمیدی نوری جایزه دادن گفتنش خیلی سهل است جنابعالی چندین هفته است راجع به جایزه دادن به برنج دارید صحبت می‌کنید که چه بکنیم که برنج ضرر نکند اگر بخواهید بقلید از دولت آمریکا بکنید که سالی میلیاردها دلار از بودجه خودشان را صرف می‌کنند و گندم و پنبه و سایر محصولات کشاورزان را می‌خرند به قیمت زیاد صادر می‌کنند برای بودجه فقیر این مملکت که بنده برای پرداخت حقوق کارمندان صبح تا شب در زحمت هستم به بنده ارائه بفرمایید که جایزه را از کجا در بیاوریم (عمیدی نوری- بکشید روی کالاهای لوکس) حالا این امر دایر بر این است که اینجا را بنده از واردکننده بگیرم و به نحوی از انحاء بدهم به صادرکننده و همین کاری است که از ممر ارز وارد می‌شود یعنی آنچه را که الان از راه ارز وارد کننده دارد می‌دهد چیست این ۸۲ ریال که می‌دهد چیست این ارز صادر کننده است که می‌برد و دو ریال هم به بنده می‌دهد این خودش اتوماتیکمان دارد انجام می‌شود بنده نمی‌خواهم عرض کنم که این سیاست سیاست خوبی است ولی آقایان که می‌فرمایید ما بیاییم همه این را باو جایزه بدهیم اگر درآمدش را برای من معین فرمودید یا اجازه فرمودید که بنده هر دلاری پنج ریال شش ریال اضافه تاکس بگیرم، نه به عنوان قیمت ارز و این را توی یک صندوقی بگذارم و بگویم این اعتبار تشویق صادرات، آن وقت مانعی ندارد و اگر موافقید پس دیگر راجع به هزینه زندگی فرمایشی نفرمایید برای این‌که اگر من پنج ریال از هر دلار گرفتم هزینه زندگی به همان نسبت بالا می‌رود (محمودی- ابداً نمی‌رود) اجازه بفرمایید که بنده خودم را اعقل عقلا نمی‌دانم آقای محمودی شما راهنمایی بفرمایید ارائه طریق بفرمایید بنده اگر قبول نکردم آن وقت بفرمایید آنچه در این کمیسیونی که از آقایان مطلعین تشکیل شده بود عقیده عموم به استثنای یک نفر این بود که تنزل نرخ ارز آن تأثیری را که افراد در این مجلس و خارج دارند ندارد و دلیل بنده این است که از آقایان می‌خواهم تقاضا بکنم برای علم اقتصاد یک ارزشی قائل بشوند چون علم اقتصاد یک علمی‌است آقای جفرودی که علم است نه مثل حقوق و چیزهای دیگر (عبدالصاحب صفایی- حقوق هم علم است) بنابراین می‌بایستی توجه کرد که اقتصاد علمی‌است که بنیانش بر مطالعات خیلی دقیق و بر آمار است و بنده اگر بخواهم این را عرض بکنم عده‌ای هستند که تخطئه می‌کنند. یکی از رفقای خیلی نزدیک بنده در مجلس سنا فرمودند که سفسطه است حالا آمده‌اند این حربه صادرات را گرفته‌اند بنده عرضم برای این است که هیچ‌کدام از ...
رئیس- آقای دکتر مگر امروز مسئله ارز مطرح است؟
وزیر دارایی- اول عرض کردم با اجازه آقا. چون از این موضوع مطلبی در این کشور مهم‌تر نیست اجازه بفرمایید در این قسمت توضیحی داده شود هرکس بایستی شهامت و شجاعت داشته باشد که از عقیده خودش دفاع بکند ولو این‌که یک عده‌ای هم با او مخالفت بکنند و هیچ وقت هم نباید سعی کند که عقیده خودش را به دیگران تحمیل کند. به خصوص در مجلس شورای ملی مجلس شورای ملی اصلاً جای بحث و فحص است بنابراین بنده با تمام این اتهامات و با تمام این حملات چپ و راست که یک عده‌ای در خارج می‌کنند بنده به عنوان وزیر دارایی، که یک پست بسیار انگرا (Ingrat) و پست بسیار نامطبوعی است عرضی ندارم، بنده دشمن دارم برای این‌که شاید معلومات دارم، دشمن دارم شاید برای این‌که از خانواده هستم، دشمن دارم برای این‌که شاید لیاقت دارم، دشمن زیاد دارم و شاید تعدادش از حد متوسط زیادتر باشد (تفضلی- مردم بی‌نظر دوستان دارند) و هیچ‌کدام از افراد دولت باندازه من مورد حمله نبوده‌اند چون بنده خیال می‌کنم که بایستی در راه بهبود وضع مالی و اقتصادی مملکت بعد از حل مشکلات سیاسی اقدام کرد و این اقدام هم فداکاری می‌خواهد و تحمل کردن، این هم با قردادی که هر کدام حالا نمی‌خواهم بگویم منافع نامشروع منابع مشروع دارند بر می‌خورد و کار سهل و ساده‌ای نیست بنابراین اجازه بفرمایید که این سوءتفاهماتی که در خارج هست بنده روشن کنم و قضاوتش را به عهده آقایان می‌گذارم. مطابق این منحنی که از طرف بانک ملی تهیه شده خدمت آقایان تقدیم می‌کنم ثابت شده که نرخ ارز تأثیرش در هزینه زندگی بسیار ناچیزست و برخلاف یک عده‌ای که خیال می‌کنند اگر نرخ ارز را پایین آوردند فردا هزینه زندگی پایین می‌آید، هیچ همچو چیزی نیست. البته اگر شما دلار را از ۸ تومان پایین بیاورید به بیست و پنج هزار و سه تومان این تأثیر فوری خواهد داشت ولی نتیجه‌اش این خواهد شد که بعد از یک سال یا کمتر چنان بحرانی در مملکت ایجاد می‌شود که نمی‌شود رفع کرد. یک چنین تنزل‌هایی را بنده موافقم که تأثیر دارد اما تنزل‌هایی که با وضع اقتصادی مملکت تطبیق بکند چنین تنزلی تأثیر ندارد بهترین دلیل شاخص تنزل نرخ ارز از ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۳ اینجا هست ماکزیمم ترقی که ارز کرده در زمان حکومت دکتر مصدق در
۱۳۳۲ است که شده ۱۲۶ ریال نرخ زندگی هم به دنبال همین ترقی بالا رفته به خصوص نرخ دستمزدها ترقی کرده است ولی از سال ۱۳۳۲ تا حالا که نرخ ارز حکومت سابق به ۵ ر ۸۲ ریال تنزل کرده نه فقط هزینه زندگی تنزل نکرده بلکه ترقی کرده) صحیح است (مهندس جفرودی- این ترقی‌ها دلیل سیاسی دارد، دلیل اقتصادی ندارد) پس بنابراین اگر توجه بفرمایید که اقتصاد علم هست بایستی رفت و عوامل آن را پیدا کرد عوامل آن در مرحله اول تورم است و ۴ صد میلیون اسکناس در زمان دکتر مصدق منتشر شد آقایان تصدیق می‌فرمایند که نشر اسکناس و تورم فوراً تأثیری در تغییر قیمت‌ها نمی‌کند تا این پول‌ها توزیع بشود و در جیب مصرف کننده برود و زمان می‌خواهد و همیشه به قول فرنگی‌ها یک فاصله و دکالاژی بین عمل اقتصادی و عکس‌العملش هست. آنچه در زندگی این مملکت بیشتر از هر چیز تأثیر دارد عدم قوه خرید و تولید است و آنچه در هزینه زندگی تأثیر دارد عدم توازن بین قوه خرید و تولید است و اگر بنا باشد که قوه خرید افراد بالا رفت و تولید اجناس مورد احتیاج به آن اندازه نبود طبعاً نرخ زندگی بالا می‌رود. یعنی اگر شما دو تومار توی جیبتان بود تشریف بردید در یک دکانی که یک جنسی آنجا بود که چندین نفر ۲ تومانی یا ۳ تومانی طالب آن هستند آن جنس قیمتش بالا می‌رود و اگر عرضه و تقاضا مطابق نباشد به حد اعلای قیمت خواهد رسید. بنابراین برای پایین آوردن هزینه زندگی نرخ ارز عامل مؤثری نیست و بایستی عوامل دیگری جستجو کرد. البته نرخ ارز یکی از آن عوامل است. بنابراین تورم قسمت اولش است و اگر آقایان توجه بفرمایند و دقت بفرمایند در زمان این دولت فعالیت خیلی زیاد شد آقایان فراموش نفرموده‌اند در زمان حکومت دکتر مصدق نه خانه ساخته می‌شد، نه راه ساخته می‌شد، نه فعالیت می‌شد برای این که دولت وقت پولی نداشت. ساختمان‌ها در شهرستان‌ها خود آقایان شاهد هستند که نیمه تمام مانده بود راه‌ها اغلب خراب بود حقوق مستخدمین به زحمت داده می‌شد. در زمان حکومت جناب آقای سپهبد زاهدی فعالیتی در مملکت به وجود آمده در سایه این‌که خزانه دولت بیشتر پول پیدا کرده و اقوی دلیلش این که همین اضافاتی که به مستخدمین و کارمندها دادیم بالاخره اینها هم طبقه مصرف‌کننده این مملکت هستند. خود این اضافات قدرت خرید طبقه کارمند را بالا می‌برد. ساختمان‌هایی که شروع شده است یک عده کارگر را به کار انداخته است و این پول‌ها رفته توی جیب این اشخاص. بنابراین قوه خرید بالا رفته است در حالی که قوه تولید به آن اندازه ترقی نکرده و کالاهای وطنی به آن میزان ترقی پیدا نکرده و عدم توازن بین این ۲ قسمت بالاخره تأثیرش ترقی هزینه زندگی است. بهترین دلیلش این است که در موقعی که در ۱۳۲۸ که پایین‌ترین نرخ ارز بود و نرخ ارز چهل وشش درصد تنزل کرد هزینه زندگی صدی ۹ پایین آمده است بنابراین می‌خواهم از آقایان تقاضا کنم که برای تبلیغ و مخصوصاً یک عاملی که مورد پسند همه است که بلافاصله که ارز را آوردند پایین در هزینه زندگی تأثیر دارد بنده این را خدمت آقایان عرض می‌کنم که یادداشت بفرمایید که نرخ ارز پایین خواهد آمد (دکتر بینا- تاریخش را نفرمایید) تاریخ عرض نمی‌کنم آقایان یادداشت به فرمایند که اگر برابر این تنزل نرخ ارز عملیات دیگری نشود برای پایین آوردن هزینه زندگی تنزل ارز تنها عامل مؤثر نیست. اما یک گرافیک دیگر هست راجع به واردات و صادرات کشور و موازنه تجاری در اینجا هم نظری نیست، فقط جلب توجه آقایان به یک مسئله اساسی است. در تجارت خارجی کشور دو موازنه هست: موازنه تجاری و موازنه پرداخت. موازنه تجاری یعنی موازنه واردات و صادرات و موازنه پرداخت یعنی پرداخت این تفاضل. در تاریخی که اقتصاد بدون نفت مورد قبول بوده نرخ ارز در حد اعلا بوده است و صادرات و واردات مملکت توازن داشته. بمحض این‌که نرخ ارز پایین آمده تفاوت بین صادرات و واردات خیلی زیاد شده یعنی موازنه پرداخت (کاشانی- چقدر بوده؟) گرافیک‌ها را می‌دهم خدمتتان بنابراین به طوری که ملاحظه می‌فرمایید بنده این بیاناتی که می‌کنم برای این نیست که آقایان را متقاعد کنم که نرخ ارز پایین نیاید این را می‌خواهم عرض کنم که آنهایی که این استدلالات را می‌کنند و هو و جنجال راه می‌اندازند و می‌گویند که صادرات مملکت اهمیت ندارد اشتباه می‌کنند خیلی اهمیت دارد (صحیح است) چون صادرات تنها را نباید در نظر گرفت باید کل تولید مملکت را در نظر گرفت صادرات مملکت شاید یک پنجم تولیدش است بنابراین تنزل صادرات در تولید ما تأثیر دارد و تولید کشور در وضع اقتصادی تأثیر دارد و مخصوصاً با برنامه‌های عمرانی که در جریان کار هست اگر بنا باشد زارعین را در دهات نگاه ندارند و اجناسشان صرف نکند مثل سیل در راه‌سازی و راه‌آهن خواهند آمد و امروز که متأسفانه ما واردکننده گندم شده‌ایم طولی نخواهد کشید که نخود و لوبیا را هم باید از خارج کشور وارد کرد آن وقت است که آقایان خواهند فهمید که استقلال اقتصادی کشور از دست رفته است ضمناً بنده خواستم یک مطلب دیگری را هم عرض کنم جناب آقای دکتر بینا می‌فرمایند که تاریخ تعیین نکنید بنده عرض کردم که تاریخ را ما تعیین نکردیم (دکتر بینا- گفتند تا این تاریخ پایین نمی‌آوریم یعنی از آن تاریخ پایین می‌آوریم) مفهوم مخالفش این نیست (دکتر بینا- چرا مفهوم مخالفش همین است) ولی الان بنده عرض می‌کنم که چون همه انتظار دارند نرخ ارز را تنزل خواهیم داد ولی مطلب اقتصادی و مطلب فنی را از مطلب روحی و سیاسی تجزیه بفرمایید بنده می‌خواهم عرض بکنم که تنزل نرخ ارز نه فقط از نظر اقتصادی مفید و مؤثر نیست بلکه مضر است ولی از نظر روحی و از نظر سیاسی بنده با جناب آقای اردلان موافق هستم که اولاً خلف وعده نشود ثانیاً آقایان انتظار و توقع دارند (اردلان- توقع چی؟) توقع پایین آمدن ارز ولی اگر انتظارشان از نقطه‌نظر هزینه زندگی و سایر عوامل انجام نشد آن وقت شما دیگر ایراد نکنید (حشمتی- شما گوش ندهید به ین حرف‌ها مصلحت کشور را در نظر بگیرید) دیگر این‌که می‌گویند یک عده‌ای آمده‌اند یک مقدار ارزی در حلقوم بانک ملی فرو کرده‌اند به هیچ‌وجه اینطور نیست بانک ملی موظف است برای تثبیت نرخ ارز بخرد و به فروشد از کی می‌خرد؟ یک مقدار ارز صادرات است یک مقدار ارز غیرصادرات است ارز حاصله از صادرات برای واردکننده است کسی که آمده است یعنی صادر کرده نقد داده امروز می‌آید می‌گوید آقا من می‌خواهم قیمت این جنس را واریز بکنم بانک ملی مطابق دستور کمیسیون ارز نمی‌تواند این را واریز نکند باید این را واریز بکند منتهی یک عده‌ای آمده‌اند عملی کرده‌اند که حالا از نظر تجاری برای آنها مشروع است یا نامشروع است کاری ندارم هرکس دنبال سود می‌گردد یک وقتی تعهدات انجام نمی‌شد و ما اشخاص را تحت قید و فشار می‌گذاشتیم که بیایید تعهد را انجام بدهید آقای دکتر بینا این تعیین کردن تاریخ نتیجه‌اش این شد که آقایان رفتند قرض و قوله کردند تعهدات خودشان را واریز کردند برای این‌که اگر نرخ ارز پایین آمد ارز بخرند که قرض خود را بپردازند بنده می‌خواهم در محضر آقایان عرض کنم که آن اشخاصی که اینطور خیال کرده‌اند اشتباه کرده‌اند برای این‌که یا ما را بچه گیر آورده‌اند یا اشخاصی غیر بالغ ما نمی‌گذاریم اشخاصی که این عمل را کرده‌اند این استفاده را ببرند اگر تغییری هم در نرخ داده شود ما تصمیمی اتخاذ خواهیم کرد که این ضرر متوجه خزانه دولت نشود برای یک مرتبه ضرر بکنند چون آنها هم عمل تجارتی انجام داده‌اند یک تاجری ممکن است نفع یا ضرر بکند (مرآت اسفندیاری- چرا بانک این دولارها را خرید) آقای اسفندیاری من اطمینان دارم که همین آقایان می‌دوند این طرف و آن طرف جار و جنجال راه می‌اندازند که از این تفاوت استفاده کنند اولاً من صورت این خرید را خدمت آقایان لازم است عرض کنم چون آقای بهبهانی هم خواسته‌اند که تا این تاریخ چه مبلغ خریده شده. آنچه تا به حال خریده شده جمعش ۹۲ ر ۶۴۴۲۶۴۵ دولار است که از این مبلغ کنسرسیوم فروخته ۴۳۳۴۰۰۰ دولار و مخصوصاً خواستم توجه آقایان را جلب کنم که ما باید این را در نظر بگیریم که اگر قرار باشد کنسرسیوم مخارج عملیات را بدهد و یک کمکی به شرکت نفت بکنیم راهش این است که مبلغی ارز به فروشد و هزینه عملیات را بدهد این مبلغ مبلغ فوق‌العاده‌ای نیست (خلعتبری- خرج عادی ماهانه کنسرسیوم چقدر است خرج عادی ماهانه‌اش را خواهش می‌کنم بفرمایید) ۴۳۳۴۰۰۰ دلار کنسرسیوم فروخته شرکت ملی نفت ۲۴۳۵۰۰۰ دلار فروخته هیئت کمک‌های فنی آمریکا فروخته ۲۸۰۰۰۰۰ دلار سازمان برنامه ۱۸۰۰۰۰۰ دلار بازرگانان فروخته‌اند ۴۹۰۴۶۰۰۰ دلار تا پانزده آذر (تیمورتاش- در ظرف چند روز) ۱۵ روز علی‌ایحال جناب آقای تیمورتاش بنده خیال می‌کنم که این جای نگرانی ندارد
رئیس- آقا این مطلب به هیچ‌وجه مطرح نیست این مذاکراتی که می‌کنند نه آقایان اجازه خواسته‌اند و نه می‌توانند روی آن صحبت بکنند
وزیر دارایی- بانک ملی ایران عجالتاً قدرت و تواناییش بحدی است که ۶۴ میلیون دلار خریده است و این به نظر بنده جای خوشوقتی است (دکتر بینا- که ۶۴ میلیون تومان ضرر داده است) ضرر کجا داده (یکی از نمایندگان- فردا پایین بیاید ضرر است) بنده خدمت آقایان عرض می‌کنم که این ضرر جبران می‌شود و ضرری نخواهیم کرد بنابراین بنده به طور خلاصه عرض می‌کنم آقای تیمورتاش که این مسائل را باری به هر جهت نگیرید بنده دارم دفاع می‌کنم از سؤال مقدر و حمله مقدر (شمس قنات‌آبادی- حمله‌ای نشده) بعد می‌شود چرا بنده این دردسر را برای آقایان فراهم بکنم (عمیدی نوری- آقای رئیس به آقای وزیر تذکر بدهید که موضوع ارز مطرح نیست) خلاصه در نتیجه کمیسیونی که شده آقای عمیدی نوری و مشورتی که بایستی بکنیم مشغول اقدام هستیم که ارز را پایین بیاوریم
رئیس- آقای دکتر فعلاً که موضوع ارز مطرح نیست نمی‌فهمم چه می‌فرمایید
دکتر امینی- چون آقایان نمی‌خواهند توجه بفرمایند بنده می‌روم ولی خواستم تقاضا کنم که آقایان حوصله نفرمایید مطالعات قریباً تمام می‌شود و تصمیم قطعی در این موضوع گرفته می‌شود (محمدعلی مسعودی- آقای دکتر امینی اقلا به بانک دستور بدهید خرید را متوقف بکنند) دیگر تمام شد هرکس هرچه داشت فروخت.
رئیس- وارد دستور می‌شویم آقای دکتر بینا
۶ - تقدیم یک فقره سؤال به وسیله آقای دکتر بینا
دکتر بینا- بنده با این‌که از دوستان جناب آقای دکتر امینی هستم این سؤال را که مربوط بارز است تقدیم می‌کنم.
رئیس- بسیار خوب
کاشانی- آقای رئیس بنده عرضم مانده است حق بنده تضییع شده بنده می‌خواستم توضیح بدهم
رئیس- می‌خواستید توضیح بدهید درباره آن سؤالتان
کاشانی- بله می‌خواستم توضیح بدهم.
رئیس- بسیار خوب بعد بفرمایید
۷- اخذ رأی و تصویب گزارش مربوط به اعتبارات اضافی بودجه ۱۳۳۳ کل کشور
رئیس- نامه‌ای از مجلس سنا رسیده است. راجع به اضافات بودجه ۱۳۳۳ قرائت می‌شود
(به شرح زیر خوانده شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی عطف به مراسله شماره ۶۰۸۵- ۲۷- ۱۰- ۱۳۳۳ راجع به لایحه اجازه پرداخت اضافه اعتبارات سال ۱۳۳۳ اشعار می‌دارد گزارش کمیسیون شماره ۳ راجع به لایحه مزبور که یک نسخه از آن برای استحضار عالی به ضمیمه ارسال می‌شود در جلسه روز دوشنبه یازدهم بهمن ماه ۱۳۳۳ مطرح و مورد تصویب قرار گرفت.
رئیس- مجلس سنا
رئیس- این لایحه‌ای که از مجلس سنا برگشته راجع به اضافات و ترفیعات تبصره سوم آن را در مجلس سنا از ماده واحده حذف کرده‌اند آن تبصره قرائت می‌شود توجه کنید آقایان تبصره ۳ قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
دولت می‌تواند حقوق بازنشستگی کارمندان بازنشسته را که سنشان کمتر از ۷۰ سال باشد با تقاضای خود آنها تا میزان ۷۰ سال باز خرید و از صندوق بازنشستگی دفعة بپردازد
رئیس- این تبصره از لایحه حذف شده است و عنوانش هم این است که توانایی صندوق بازنشستگی این قدر نیست که این را بپردازد (صحیح است) یک پیشنهاداتی رسیده که جزو ۷ اضافه اعتبار ترفیعات تجزیه شود و به تجزیه رأی گرفته شود قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی. امضاکنندگان زیر تقاضا می‌کنیم نسبت به اضافه اعتبار تبلیغات با ورقه رأی گرفته شود.
رئیس- بپیشنهاد تجزیه نمی‌شود با ورقه رأی گرفت چون رأی تجزیه مطابق ماده ۱۵۱ آئین‌نامه با قیام و قعود قطعی است قسمت هفتم قرائت می‌شود رأی می‌گیریم.
(به شرح زیر قرائت شد)
اضافه اعتبار اداره انتشارات و تبلیغات ردیف ۲ صورت شماره ۳ ضمیمه لایحه بودجه سال جاری ۸۵۰۰۰۰ ریال
رئیس- آقایان توجه بفرمایید من یک توضیحی بدهم اگر رأی دادید با قیام و قعود تصویب شده اگر رأی ندادید البته تصویب نشده است (چند نفر از نمایندگان- ما نفهمیدیم) پیشنهاد کرده‌اند با تجزیه رأی گرفته شود اگر رأی دادید و تصویب شد جزء قانون نوشته می‌شود اگر رأی ندادید از قانون حذف می‌شود (عده‌ای- بخوانید که ببینیم چیست) چند دفعه بخوانند یک مرتبه دیگر قرائت می‌شود
(به شرح آتی قرائت شد)
رئیس- آقایانی که با این اضافه اعتبار موافقند قیام کنند (عده کمی برخاستند) تصویب نشد یک پیشنهاد دیگر رسیده راجع به جزو ۸ ماده واحده که این قسمت هم به تجزیه رأی گرفته شود آقایان توجه کنند من توضیح می‌دهم جزو ۸ ماده واحده راجع به اضافه اعتبار قوای انتظامی است پیشنهاد شده که با تجزیه رأی گرفته شود قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
قسمتی از اضافه اعتبار وزارت جنگ و مرزبانی از بابت ردیف ۳ صورت شماره ۳ ضمیمه لایحه بودجه سال جاری ۳۱۷۱۴۶۰۰۰ (چند نفر از نمایندگان- همه رأی می‌دهند آقا)
رئیس- آقایانی که با این رقم موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد یک پیشنهاد دیگر هم مربوط به جزء اضافات و ترفیعات است یعنی اضافات و ترفیعات کارمندان که قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
جزء ۱۲- اعتبار تفاوت ترفیع و اضافات تا آخر سال ۱۳۳۲ کارمندان که از اول سال ۱۳۳۳ پرداخت می‌شود هم جنین اعتبار اضافات سال ۱۳۳۳ خدمت گزاران جزء و کارمندان دون پایه ردیف ۲۶ و ۲۷ صورت شماره ۳ ضمیمه لایحه بودجه سال جاری ۳۹۰۵۰۰۰۰۰ ریال.
رئیس- آقایانی که با این قسمت موافقند قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد. حالا رأی به مجموع این لایحه به استثنای اعتبار اداره انتشارات و تبلیغات که رد شد. (اسامی آقایان نمایندگان به ترتیب ذیل به وسیله آقای محمودی (منشی) اعلام و در محل نطق اخذ رأی به عمل آمد) آقایان: امیر تیمور. بوداغیان. قنات آبادی. دکتر بینا. دکتر عدل. عماد تربتی. رستم گیو. مهندس اردبیلی. امیر نصرت اسکندری. کاشانی. خرازی. شادمان. محمود افشار. میراشرفی. شوشتری. باقر بوشهری. افخمی. احمد فرامرزی. سیداحمد صفایی. دکتر سعید حکمت. جلیلوند. پناهی. حشمتی. عزیز زنگنه. پورسرتیپ. تفضلی. رضایی. جفرودی. محمودی. اکبر. ایلخانی‌زاده. دکتر وکیل. عباسی. فرید اراکی. خاکباز، ثقةالاسلامی، اردلان. امیر احتشامی. دولتشاهی، بوربور، قره‌گزلو. غضنفری. صدرزاده. صارمی. بیات ماکو. شفیعی. سهرابیان. مرآت اسفندیاری. کاظم شیبانی. مصطفی ذوالفقاری. عبدالصاحب صفایی. حمید بختیار. صادق بوشهری. دکتر حمزوی. داراب، توماج. دکتر نیرومند. برومند. عاملی. صدقی. قرشی. سعید مهدوی. لاری. کدیور. کی‌نژاد. دهقان. قوامی، استخر. سالار بهزادی. دولت آبادی. دکتر پیرنیا. سلطان‌مراد بختیار. عرب شیبانی. دکتر آهی. نصیری. نقابت. عمیدی نوری. حائری‌زاده- دکتر جزایری- دکتر عمید. دکتر افشار. ارسلان خلعتبری، بهبهانی. درخشش- تیمورتاش. دکتر شاهکار. اخوان. امیر ابراهیمی. بهادری. رضا افشار. یارافشار. صراف‌زاده، کاشانی. جلیلی. مسعودی. کاشانیان.
(آراء مأخوذه شماره شده و نتیجه به قرار ذیل بود)
ورقه سفید موافق ۷۰ ورقه ورقه کبود مخالف ۵ ورقه سفید بی‌اسم علامت امتناع ۱۶
رئیس- لایحه اضافات و ترفیعات با ۷۰ رأی موافق تصویب شد
اسامی موافقین- آقایان: بهادری. دکتر شاهکار. دهقان. محمود افشار. قنات آبادی- اخوان- دکتر بینا. مهندس اربیلی. پورسرتیپ- اسکندری- بوداغیان، کاشانیان. دکتر نیرومند. خرازی. جلیلوند. احمد فرامرزی- میراشرافی. موسوی- شادمان- عماد تربتی دکتر سعید حکمت- گیو- افخمی- باقر بوشهری. اکبر- عباسی- شیبانی. ثقةالاسلامی. پناهی- حشمتی. امیر احتشامی. قراگزلو- محمودی. مرآت اسفندیاری. دولتشاهی- استخر- بوربور- شفیعی. صدرزاده. غضنفری. سهرابیان. صارمی. دکتر حمزوی- دکتر پیرنیا. بیات ماکو. برومند. قوامی. نصیری. دکتر آهی. دکتر عمید. رضا افشار. کی نژاد. عبدالصاحب صفایی. عاملی. نقابت. توماج. داراب. صادق بوشهری. مهدوی. قرشی. دولت‌آبادی. تیمورتاش. کدیور- لاری. ایلخانی‌زاده- دکتر افشار- خلعتبری. عمیدی نوری. یدالله ابراهیمی. یارافشار
اسامی‌مخالفین- آقایان: بهبهانی- رضایی. عرب شیبانی. عبدالحمید بختیار، تفضلی ورقه سفید بی‌اسم علامت امتناع ۱۶ ورقه
۸- تقاضای آقای صدرزاده مبنی بر در دستور گذراندن لایحه استخدام استادان دانشکده‌های شهرستان‌ها
رئیس- آقای صدرزاده
صدرزاده- لایحه استخدام استادان پزشکی ولایات در کمیسیون‌های بودجه و فرهنگ و خارجه تصویب شده است و گزارش آن هم موجود است تلگرافی از دانشکده پزشکی شیراز داشتم مبنی بر این‌که هفت ماه است حقوق استادهایی که در آنجا مشغول تدریس هستند تاکنون پرداخت نشده و آقایان تصدیق می‌فرمایند که این زیبده نیست) صحیح است (این است که طرحی تهیه شده و از مقام محترم ریاست استدعا شده است که طبق ماده ۷۷ آئین‌نامه مجلس آقایان موافقت بفرمایند که این گزارش کمیسیون‌ها در دستور قرار بگیرد
رئیس- در دستور گذاشته می‌شود که بعد از کارهایی که مقدم است طرح شود.
۹- توضیحات مجدد آقای کاشانی راجع به سؤال مربوط به کمک آمریکا
رئیس- آقای کاشانی بفرمایید
کاشانی- چون مدتی بود آقای وزیر محترم دارایی پشت تریبون تشریف نیاورده بودند از سؤال بنده استفاده کردند و قریب یک ساعت مطالب زیادی در خصوص بودجه و قرضه و واردات و صادرات و همچنین راجع به ارز و سایر مطالب صحبت کردند و جواب‌هایی که به سؤال بنده دادند با وجود این‌که در لابلای سایر مطالب فرمودند ولی چون صریحاً بیان حقایق کردند از ایشان متشکرم در هر حال غرض بنده از این سؤال اتخاذ سند به نفع ملت ایران است و چقدر خوشوقت می‌شدم اگر دولت جواب این سؤال را قبل از رأی آقایان محترم به لایحه نفت می‌داد تابنده مصداق اجبار را به آقایان عرضه می‌داشتم (همهمه نمایندگان- زنگ رئیس) و بعضی از نمایندگان محترم هم از ذکر کلمه اجبار عصبانی نمی‌شدند، مگر اجبار جز این است که یک کشوری حقوق پاسبان و ژاندارم و معلمش را نداشته باشد بدهد چرخ مالی مملکت را نتواند بچرخاند و فقط با کمک خارجی بتواند روزمره بگذراند، وقتی عاقدین قرارداد در گوش نمایندگان و در مجالس چند نفری بگویند چاره نداریم، مملکت ورشکست است اگر کمک آمریکا نرسد انقلاب می‌شود و ژاندارم و پاسبان بی حقوق را نمی‌شود نگهداشت و اگر هم قرارداد نفت را نگذرانیم آمریکایی‌ها کمک خود را قطع می‌کنند. این یک حقیقتی بود، ولی چرا فاش نشود تردیدی نیست که انگلیس‌ها و همدستان آنها اصرار دارند که ثابت کنند قرارداد در شرایطی که مملکت ایران از نظر مالی در مضیقه بوده منعقد نشده و با طیب خاطر قرارداد بسته شده، ولی کتمان این حقیقت از طرف ایرانیانی که این ناچاری و مضیقه مالی و اجبار را حس می‌کنند قابل اغماض نیست، چون اصراری است بزیان ملت و به نفع اجنبی. بنده این سؤال را کردم که این سند مکمل پرونده نفت بشود و دنیا بداند که این قرارداد به ملتی از پای درآمده که قوت روزانه‌اش را نداشته اجباراً تحمیل شده (جمعی از نمایندگان (با همهمه) کی تحمیل کرده است) (زنگ رئیس) آقا توجه به عرض بنده بکنید ما روی ناچاری این قرارداد را تصویب کردیم ما حقوق پاسبان و ژاندارم را نداشتیم
تیمورتاش- کی این ملت را از پا درآورد و بیچاره کرد؟! شما دیگر حق ندارید این حرف را بزنید (زنگ رئیس- دعوت به سکوت)
مهدوی- آقا به لایحه نفت رأی داده شده است چرا برخلاف رأی مجلس حرف می‌زنید. (همهمه نمایندگان- زنگ رئیس- دعوت به سکوت)
رئیس- آقای تیمورتاش، آقای مهدوی ساکت باشید به شما تذکر می‌دهم
مهدوی- آخر ایشان برخلاف رأی اکثریت مجلس دارند صحبت می‌کنند
تیمورتاش- پدر ملت ایران را اینها درآوردند بازهم حرف دارند.
کاشانی- چرا شلوغ می‌کنید من دارم به نفع ملت ایران اتخاذ سند می‌کنم وزیر دارایی صریحاً اقرار می‌کند که ما کمکی که از آمریکا گرفتیم صرف حقوق پاسبان و ژاندارم و قوای انتظامی کردیم (تیمورتاش- کی مملکت را باین روز انداخت) (مهدوی خودشان مملکت را از بین بردند بازهم حرف دارند) (همهمه شدید- زنگ رئیس)
رئیس- آقای تیمورتاش، آقای مهدوی به هر دو نفر آقایان برای دفعه دوم تذکر می‌دهم اگر ساکت نشوید اخطار خواهم کرد. چرا نمی‌گذارید مطالب فهمیده شود؟
کاشانی- آقایانی که این قرارداد را قبول کردند و رأی موافق دادند از این لحاظ بود که این را در حکم اکل میته دانستند و ملت ایران با رضا و رغبت این قرارداد را قبول نکرده است (همهمه شدید- زنگ رئیس)
رئیس- آقای کاشانی این حرف‌های شما به مصلحت مملکت نیست بفرمایید بنشینید (صحیح است)
کاشانی- بنده خواستم از بیانات آقای وزیر دارایی به نفع مملکت اتخاذ سند کنم.
تیمورتاش- شما پدر مملکت را درآوردید
رئیس- آقای تیمورتاش ساکت باشید چرا نمی‌گذارید مجلس منظم باشد؟ آقای کاشانی خواهش می‌کنم بفرمایید بنشینید
۱۰- استرداد لایحه پانزده نفر کارشناس فنی اداره تسلیحات و تقدیم لایحه دیگر و تقدیم چهار فقره لایحه تمدید حکومت نظامی به وسیله آقای وزیر جنگ
رئیس- آقای وزیر جنگ
وزیر جنگ (سپهبد هدایت)- بنده چندی قبل لایحه‌ای بپیشگاه مجلس تقدیم کردم راجع به استخدام پانزده نفر متخصص برای کارخانه‌جات تسلیحات ارتش. با اجازه آقایان آن لایحه را مسترد می‌کنم و لایحه جدیدی تقدیم می‌کنم که تعداد آنها را به ۲۲ نفر برساند و ضمناً لایحه‌ای هم راجع به تمدید مقررات حکومت نظامی در چهار نقطه کشور تقدیم و استدعای تصویب آن را دارم
رئیس- به کمیسیون‌های مربوطه فرستاده می‌شود
۱۱- تعیین موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه
رئیس- جلسه را ختم می‌کنیم جلسه آینده روز یکشنبه ساعت ۹ خواهد بود و دستور هم لایحه اعتبار قرضه
(مجلس پنج دقیقه بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی- رضا حکمت