مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ اسفند ۱۲۹۳ نشست ۱۵

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری سوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری سوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری سوم

مجلس شورای ملی ۱۴ اسفند ۱۲۹۳ نشست ۱۵

مجلس شورای ملی ۱۴ اسفند ۱۲۹۳ نشست ۱۵

جلسه ۱۵ صورت مجلس روز شنبه ۱۹ شهر ربیع الثانیه ۱۳۳۳

مجلس دو ساعت ونیم قبل از غروب درتحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل وصورت مجلس روز سه شنبه (۱۵)قرائت گردید

رئیس - آقای سردار معظم راجع به صورت مجلس فرمایشی دارید ؟

سردار معظم – بله در موقعی که مذاکره در تشکیل سنا میشد بنده از شاهزاده وزیر پست و تلگراف پرسیدم که آیا نظر دولت موافق بااین است که انتخابات سنا نزدیک بانتخابات عمومی ملی میشود ؟

گفتند بلی

رئیس – اصلاح میشود آقای محمد هاشم میرزا اظهاری دارید

محمد هاشم میرزا – خیر عرض بنده هم همین بود .

رئیس – در صورت مجلس دیگر ملاحظه هست ؟(اظهاری نشد ) ملاحظاتی نیست ؟ صورت مجلس تصویب شد دستور امروز رسیدگی به بقیه پروگرام هیئت وزرای عظام است ولی قبل از اینکه شروع بدستور کنیم بعضی مطالب جزئی است که چون هنوز آقایان وزراء تشریف نیاورده اند خوب است مقدم بداریم یکی راجع بکمیسیون عرایض درباب مرخصی آقای ارباب کیخسرو دیگر درباب اقدام دو ماهه کمیسیون عرایض ودیگر در باب تجدید شعبات خاطر آقایان مسبوق است که آقای ارباب کیخسرو حالشان خوب نبوده اجازه مرخصی خواستند دوهفته بروند شمیرانات چون دیدیم اگر معطل بشویم تا مجلس تشکیل بشود بطول می انجامد بنده موافق نظامنامه اجازه داده ام وتقاضای ایشان رارجوع کردم به کمیسیون عرایض کمیسیون هم تصویب کرده این بود بموجب نظامنامه بعرض آقایان رسیده یک فقره دیگر راپورت کمیسیون عرایض است راجع باقداماتی که درظرف این دوماه نموده وکارهائی که به آن کمیسیون رجوع شده قرائت میشود .

(راپورت بمضمون ذیلقرائت شد )

درتاریخ هشتم ربیع الاول ۱۳۳۳ کمیسیون عرایض ومرخصی منعقد وتا روز شنبه نوزدهم شهر ربیع الثانیه جلسات کمیسیون مطابق تعیین رؤسای کمیسیونها مرتبا تشکیل تا این تاریخ بیست ودو جلسه انعقادیافته عرایضی که دراین مدت با کمال دقت درکمیسیون قرائت ورسیدگی شده بالغ بر(۲۷۶) فقره وخلاصه هریک مطابق نظریات اعضای کمیسیون از قرار ذیل است :

وزارت داخله (۱۰۰) طغرا

((خارجه(۸) ((

((مالیه (۷۱) ((

((عدلیه (۳۲) ((

((جنگ (۱۰) ((

((معارف واوقاف (۶) ((

وزارت پست وتلگراف (۱)طغری

ریاست وزراء (۴) ((

شعبه دوم (۱) ((

کمیسیون قوانین مالیه (۱) ((

نظر نمایندگان محترم (۲) ((

ضبطی که قابل رجوع نبودهاست (۳۹) طغرا دراین وقت شروع به تجدید شعب ششگانه شده وآقایان مفصله ذیل بحکم قرعه معین شدند

شعبه اول – آقای ملک الشعراء. آقای مشیر الدوله . آقای میرزا محمد علیخان . آقای مرآت السلطان . آقای مبصر الملک . آقا شیخ محمد جواد .آقای حاج شیخ محمد حسین یزدی .آقای اعزاز السلطنه .آقای آقا شیخ اسدالله .آقای نجفقلی میرزا .آقای مشار السلطنه .آقای خان بابا خان

شعبه دوم - آقای حاج امام جمعه .آقای معتصم السلطنه .آقای عماد السلطنه .آقای حاج آقا حسن شریعتمدار .آقای حاج سید اسدالله قزوینی.آقای سید اسدالله چهار سوقی .آقای حاج میرزا شمس الدین .آقای سلیمان میرزا .آقای حاج میرزا حسین خان نائینی .آقای سلطان العلماء .آقای میرزا عیسی خان .آقای میرزا سلیمان خان .

شعبه سوم – آقای حاج میرزا علیرضا .آقای حاج شیخ فضلعلی آقا . آقای حاج سید رضای فیروز آبادی .آقای حاج شیخ اسمعیل . آقای طباطبائی . آقای ارباب کیخسرو. آقای منتصر السلطان .آقای آقا شیخ یحیی .آقای مویدالاسلام. آقای حاج میرزا حسین کرائسهالی .آقای آقاسیدامان الله .آقای میرزا محمد نجات .آقای حاج عز الممالک .

شعبه چهارم – آقای سهم الملک .آقای حاج امیر نظام . آقا شیخ محمد ننجی . آقای محمد حسین خونساری .آقای معدل الدوله .آقای امیر موید . آقای فرج الله خان سردار معظم . آقای دکتر لقمان . آقای صدر الملک آقای عدل الملک . آقای سردار معتمد.

شعبه پنجم – آقای حاج میرزا اسدالله خان .آقای محمد هاشم میرزا. آقای آقا شیخ محمد حسین استر آبادی .آقای آقا میرزا طاهر . آقای سردار منصور .آقای آقا شیخ محمد حسن گروسی . آقای آقاسید فاضل . آقای عبدالحسین خان سردار معظم . آقای ذکاءالملک . آقای ناصرالسلام .آقای دکتر حسینقلی خان .آقای میرزا قاسم خان تبریزی

شعبه ششم – آقای مؤتمن الملک. آقای وقار السلطنه .آقای شریف العلماء. آقای دکتر اسمعیل خان . آقای حاج اعتبار السلطنه .آقای آصف الممالک . آقای آقا سید حسن مدرس .آقای حاج معین تجار .آقای نظام السلطان .آقای شیخ الملک .آقای آقا شیخ حبیب الله

رئیس – مابقی هرچه میماند از شعبه اول تا شعبه ششم تقسیک میشود .

سلیمان میرزا – یکنفر بیشتر نمیماند وآنهم آقا سید حسن کزازی است .

رئیس – گویا یکنفر کسر باشد درهرصورت این ترتیب مضبوط میماند بعد رسیدگی میشود اگر هم اسم یکنفر افتاده باشد بعد اصلاح میشود درهر صورت ترتیب این شعبات برای کارهای آتیه است ولی آن کارهائی که درتحت اقدام است ازقبیل راپورت هائی که درشعبات مانده است بهمان ترتیب سابق باید منعقد شوند وکارهای خودشان راتمام کنند ولی برای وکلائی که بعد میرسند اعتبار نامه هاشان بشعبه هایجدید خواهد رفت .

آقا آقا سید فاضل – درباب کمیسیون تفریغ محاسبه خزانه داری که آقای سلیمان میرزا آنروز پیشنهاد کردنددر جلسه بعد عرض کردم که رأی گرفته نشده وتصویب نشده مقرر شد ترتیب آنرا مجلس معین کند بعد درجلسه سابق دیدم بنای رأی دادن است بنده گمان می کنم که باز باید مجلس مذاکره درآن باب بکند وتصویب یا رد نماید .

رئیس- بنده مطلب را درست تصریح میکنم چند دفعه آقای آقا سید فاضل دراین باب با بنده مذاکره کردند ومقصودشان اینست روزی که در باب کمیسیون محاسبات خزانه داری مذاکره شد رأی گرفته نشد بنده آن روز پرسیدم که مخالفی هست یانیست چون مخالفتی نشد این بود که آن نظر موافقت رابنده تصویب فرض کردم آقای سید فاضل عقیده شان اینست که باید رأی گرفته شود وحالا آقایان دراین باب بایستی مذاکراتی بفرمایند ورأی بدهند .

آقای اقا شیخ محمد حسن گروسی - بنده درجواب ایشان هرض بکنم که آنچه ملاک تصدیق است اینست که مخالفت نشود ودربعضی مطالب رأی بقیام وقعود گرفته میشود ولی آن روز یک اجازهبود بر احدی پوشیده نبودکه همگی حاضر بودند بنابراین تصویب حاصل شده است واین مطلب سابقه دارد بخصوص درباره انتخابات آنچه که روح اساسی وشرائط بوده مقدم داشته شده است از شهود وبعضی شرائط ظاهریه که مقرر بوده .

مدرس – بنده هم باآنچه آقای آقا سید فاضل گفته اند موافقم چون این مسئله سابقا مذاکره نشده وذهن ها حاضر نبوده شخص بنده که ساکت بودم ازحال خودم عرض میکنم ازباب این بوده که تأمل دراین باب درام نه از باب رضایت وگمان میکنم که از مسئله چون ذهن ها مستحضر نبوده بعضی از آقایان حاشان همین است عقیده بنده اینست که اگر قدری بماند ودراین مسئله فکری بشود بهتر است لهذا اگر مذاکره شود وبعد از تأمل رأی گرفته شود اتقن وواضح خواهد بود .

سلیمان میرزا – این مسئله که آقای آقا سید فاضل فرمودند یک مسئله ایست که جدیدا مگر مجلس بخواهد رای آن تکلیفی معین کند والا سابقا هم همینطوربوده وعمل مجلس برهمین نحو بوده است که وقتی یک مسئله در آن مالف نبوده تصویب شده است واختصاص بیک مسائل معینی نداشته وبهترین دلیل همین که الان رأی درصورت مجلس گرفته نشد پنج دقیقه بیشتر نیست درهمین جا مذاکره شد آقای رئیس فرمودند که مخالفی نیست نمجلس اظهارمخالفت نکرد فرمودند صورت مجلس تصویب شد پس در این صورت باید ازبرای صورت مجلس هم رأی گرفته شود بملاحظه اینکه اشخاصی که اظهار مخالفت نکرده اند شاید امتناع کرده اند این سابقه خواهدشد برای مجلس وتعجب میکنم زیرا این فرمایشی که میفرمائید همان روز که بنده این پیشنهاد راکردم پیشنهاد دیگری هم شد که یک هیئت معین

شود که حضور اعلیحضرت همایونی شرفیاب شوند چون مخالفتی نبود تصویب شد و آن هئیت هم انتخاب شدند و حضور اعلیحضرت همایونی شرفیاب شدند پس بنده هم باید اظهار بکنم که آن مطلب تصویب نشده زیرا که مجلس رای نداده و شاید بعضی آقایان ممتنع بوده اند و همین طور بگویند این صورت مجلس که الان تصویب شد تصویب نشده بعلت این که برنخواستیم قیام وقمود کنیم هیچیک از اقسام رایها مجزی نشده در صورتیکه چنین نیست وقتیکه مخالف نیست البته صورت مجلس تصویب شده است واین سابقه را در آن دوسال مجری داشتیم و نه در این مدت یعنی از اول افتتاح مجلس تا بحال فعلا هم همینطور است اگر این مسئله فقط راجع به محاسبه خزانه داری است و اختصاص دارد که باید دومرتبه برایش رای گرفته شود این اشکالی ندارد خوبست بفرمائید که برای بعدها سابقه نشود واین سابقه را برای مجلس نگذاریم که هر روز برای صورت مجلس و چیزهای دیگر برخیزیم رای بدهیم اغلب گفتند صحیح است

حاج شیخ اسدالله –حضرت والا شاهزاده سلیمانمیرزا مطالب یک قدری داخل هم فرمودند وبهم ضبط شده مطالب چند نمره است یکی مثلا راجع بصورت مجلس است صورت مجلس چون سابقا دارد مذاکراتی دارد یعنی همین که در مجلس پیش دوساعت آقایان فرمایشاتی فرمودند تمام مذاکراتیکه در مجلس قبل شده در نظر آقایان نمایندگان است خلاصه آنرا در جلسه بعد قرائت میکنند همین که قرائت شد با آن سابقه که دارند و آن مذاکراتیکه در مجلس شده اگر یک مخالفی در اینجا دارند بایمعنی که آقای رئیس فرمودند مخالف شانرا اظهارمیکنند مثلا اینکه در اغلب جلسات این قسم شده ولی در صورتیکه مخالفتی اظهار نشد دال بر تصدیق است اینرا قبول دارم ولی یک پیشنهادی که راجع به تشکیل یک کمیسیونی است از برای رسیدگی بحساب خزانه داری کل آنهم حساب سه ساله که شاید چندین کرور بشود بنده گمان میکنم اینمطلب خیلی سهل و ساده نباشد بلی در آنروز چند پیشنهاد شد و باید خود حضرت والاهم تصدیق بفرمایند که پیشنهادی که ده نفر نمایندگان حضور مبارک اعلیحضرت همایونی شرفیاب شوند و تقاضائی بکنند غیر از تشکیل یک کمیسیون هفت نفری است بجهت رسیدگی بصد کرور حساب سه ساله این مطلب سهلی نیست و یک مطلب صافی نیست یک فکری لازم است یک مشاور میخواهد یک مذاکره باید در مجلس بشود و آقایان تبادل افکار بکنند آنوقت شاید یک پیشنهادی بفرمائید که برای رسیدگی بحساب خزانه داری صحیح باشد و شاید بعضی مطالب بنظر آقایان برسد و بعضی پیشنهادهای دیگر بکنند که ضمیمه این پیشنهاد بشود وبرای رسیدگی بحساب خزانه داری اصلح و مناسب تر باشد در آنروز آقای رئیس فرمودند مخالفی نیست کسی مخالفت نکرد زیرا آنروز دو سه پیشنهاد بمجلس آمد که خیلی سهل وساده بود در بین این پیشنهادها یکمرتبه یک پیشنهادی آمد که کمیسیونی برای رسیدگی بحساب خزانه داری کل تشکیل شود این پیشنهاد در میان آن پیشنهادها بغرنج بنظر میآید چه کنم اگر عرض بکنم مخالف هستم تمام آقایان و تماشاچیان ببنده حمله میکردند که مخالف هستی بارسیدگی به حساب خزانه داری کل خیر مخالف با رسیدگی بحساب خزانه داریکل نیستم موافق هستم باید بحساب خزانه داری کل رسیدگی بشود اما در تحت یک اساس یعنی کمیسیونی و اشخاصی باشند هم از داخل مجلس و هم از خارج مجلس که بتوانند بحساب رسیدگی کنند بنده عرض میکنم این اشخاص باید تواما با هم رسیدگی کنند که بتوانند باین رسیدگی موفق شوند حالا داخل در اصل این پیشنهاد نمیشوم یعنی خارج از موضوع نمیشوم که آقای رئیس بفرمایند از موضوع خارج شده اید داخل در همین مطلب میشوم که آیا آقایان اظهار مخالفت نکردند برای این مطلب کافی است یا نیست ؟ بنده عرض میکنم کافی نیست زیرا که ممکن است چون آقایان نمایندگان ذهن شان با این پیشنهاد سابقه نداشته و فکری در این باب نکرده بودند که آیا این هفت نفریکه از مجلس انتخاب میشوند ایا می توانند بحساب خزانه داری رسیدگی بکنند در این صورت مانعی دارند و ساکت هستند اما که موافقشان هم معلوم نیست زیرا اگر در آنوقت رای گرفته میشد از باب همینکه فکرشان حاضر نشده بود اکثر امتناع میکردند اینکه می فرمایند این مطلب سابقه دارد عرض میکنم همینکه این مطلب را به بنده وسایر آقایان اظهار کردند بنده با آقای آقا سید فاضل با یک نفر دیگر نمایندگان چون سابقه نداشتیم گفتیم در مجلس مذاکره و همین مطلب دال بر عدم تصویب است و باید رای گرفته شود و بنده عرض میکنم بر فرض هم سابقه داشته باشد سابقه عمل دلالت بر تصویب نمیکند و سابقه اصلاح یک ماده نظامنامه را نمی کند یعنی اگر در چندین مورد حتی در تمام دودوره تقنینیه اگر یک مطلبی مخالف با نظامنامه واقع شده باشد اصلاح این ماده نظامنامه را نمی کند یعنی یک پیشنهادی از طرف نمایندگان در مجلس می آید باید مذاکره شود ورای گرفته شود حتی می نویسد که باید رای بقیام و قعود گرفته شود اینکه ما در چند جلسه یا دریک یا دودوره تقنینه اینطور عمل نمودیم نظامنامه را تغییر نمی دهند و باید رای گرفته شود والا اینکه بگوید تصویب شده بنده گمان نمی کنم تصویب شده باشد

رئیس – اینکه آقای حاج شیخ اسدالله در ضمن نطق های خودشان اسم تماشاچیان را میبرند بنده گمان میکنم برای تماشاچیان حرف نمیزنند و طرف خطابشان آقایان وکلاء هستند ( جمعی تصدیق کردند ).

آقای شیخ محمد حسن گروسی – مختصرا عرض میکنم از اظهاراتی که آقای حاج شیخ اسدالله میفرمایند چیزی که میشد ایراد فرض شود و بنده تصدیق می کنم همان فقره آخری است که میکوبند چون نظامنامه رای بقیام وقعود دارد لهذا اینرا تصویب نمیب نمی دانند جوابش هم این بود که ابتدا عرض کردم

رئیس – گویا مذاکرات کافی باشد ( گفته شد کافی نیست )

آقا سید فاضل – بنده می خواستم عرض کنم که تمسک به سابقه و اینکه عدم مخالفت تصویب است گمان نمی کنم ومطالب مهمه فنی سابقه درمجلس باشد و نظامنامه ندارد که در مطالب مهمه هر گاه مخالفتی نشد تصویب است و واقعا هم عدم مخالفت اعم از موافقت است و چیزی که ما می خواهیم تصویب و موافقت است باین معنی که آقایان نمایندگان یکان یکان رای بدهند و کلیه موافقید نظامنامه بایدآنچه وارد و مذاکره می شود برای آن رای گرفته شود

ناصرالاسلام – بنده تصور میکردم با آن توضیحاتی که آقای سلیمان میرزا در این مسئله دادند مذاکرات کافی خواهد بود متاسفانه بازهم آقایان می گویند کافی نیست و علت اینکه در این مسئله این اندازه گفتگو می شود نمیدانم چیست اینکه آقای حاج شیخ اسدالله میفرمایند که آنروز برای اظهار موافقت یا مخالفت حاضر نبوده بنده از روی اطمینان عرض می کنم که تمام ایران حاضر بود برای اینکه مجلس شورای ملی در اولین جلسه این تصویب را بکند یعنی به یک حساب خیلی خیلی مفصلی که مردمان ایران منتظرند برسند تا بدانند این چه حسابی است و برای آن چه تکلیف قطعی معین می شود بالاخره آن پیشنهادی که در آن جلسه خوانده شد از اغلب نمایندگان کمال موافقت را احساس کردم و امروز در رسمیت نداشتن سکوت مذاکره می شود آقایانی که می فرمایند در آن روز سکوت رسمیت نداشت و تصویب نبود و امروز مخالفت می نمایند ممکن بود این نظریاتی که بنده هیچ فلسفه اش را نمیفهم در همان روزی که پیشنهاد شد اظهار می کردند یک کمیسیون هفت نفری که برای رسیدگی بحساب خزانهداری منتخب و به آن اختیار داده شده که اشخاص کافی و لایقی را عضو خودشان قرار بدهند آیا از برای این کمیسیون چه اشکالی بنظر دارند وچون این اشکال را برای کمیسیون ده نفری که برای تشرف به حضور اعلیحضرت همایونی شد نکردند اگر قیام وقعود در تمام پیشنهاد ها مدخلیت داشته و لازم باشد خوب بود در همان روز این مسئله را اظهار می کردند همین طور آقای سلیمان میرزا اظهار داشتند و مسائلی که آقای رئیس فرمودند مخالفی نیست و از نمایندگان اظهار نشد این خودش تصویب است بالاخره اگر آقایان بازهم در نظر دارند که بدانند احساسات آقایان نمایندگان کاملا حاضر است بنده چندان اهمیت نمی دهم که برای یک قیام وقعود آنقدر مذاکره بشود الان معین می شود که رای آقایان نمایندگان در این موضوع چیست با اینکه قانونا و فلسفا هیچ منتظر نیستند که در این مسئله تجدید نظر شود و هیچ محتاج به این ترتیب نیست

رئیس- مسئله مسئله قیام وقعود نیست این یک مسئله نظامنامه ای است اینکه بنده اجازه می دهم آقایان مذاکره کنند برای این است که تکلیف آتیه ما معین خواهد کرد از این جهت باید در این باب دقت و از روی دقت رای داده شود

آقا سید حسن مدرس - همینطورکه فرمایش فرمودید در هر مطلبی که مذاکره می شود بعضی

مطالبی است که ذهنها در آن حاضر نیست کلیه تجربه کرده ایم که بدون مذاکره رای دادن درخیلی زحمات افتاده ایم همیشه در مطالبی که در ذهنها حاضر نیست ودر ان مذاکره نشده است باید بعد از تامل رای گرفته شود می فرمائید اظهار مخالفتی نشد عرض می کنم اطراف مسئله پیدا نبود واز برای بعضی مثل شخص بنده واضح نبود حال که کار به اینجا رسید عرض می کنم که مستفیما مجلس حساب خزانه داری را کشیدند خلاف قانون است و از مجرای دولت باید رسیدگی شود

رئیس – این اظهارات راجع به اصل مسئله است در ترتیب رای دادن گفتگو می شود آیا ترتیب آنروز خلاف قانون بوده یا نه

نظام السلطان – مذاکراتی که راجع به محاسبه خزانه داری می شود گمان می کنم اینطور ی که آقایان فرمودند ساده نبوده و آنروز واقعا تمام افراد وکلاء خواب نبوده اند که یکمرتبه یک همچه پیشنهادی از طرف آقای سلیمان میرزا بشود و منتقل نشده یک تصدیق بیجای شده باشد و تماما فوق العاده مسرور بودند بلکه آنروز یک مقداری هم مخارج مجلس مذاکره می کردیم حتی بنده عرض کردم که ای کاش اعضای این کمیسیون از هفت نفر بیشتر بودند اگرچه این اظهارات بنده شاید از موضوع خارج باشد ودر این موقع که آقای مدرس فرمودند رسیدگی به حساب خزانه داری وظیفه مجلس نیست می خواهم عرض کنم که راجع بمجلس است

رئیس – آنکه می فرمائید راجع باصل مطلب است

نظام السلطان – مقصودم این است که آنروز تمام آقایان موافق بودند وهیچ مخالفتی در بین نبود رئیس – حالاگویا مذاکرات کافی باشد آقای آقا سید فاضل پیشنهادی می کنند ؟رای میگیریم

آقای آقا سیدفاضل – چه چیز را ؟

رئیس-مطلبی را که می خواهیم رای بگیرید مرحوم فرماید تا رای گرفته شود

آقا سید فاضل – اجازه بفرماید عرض کنم کمیسیون دوجهت دارد …

رئیس – مطلب تمام شده مذاکرات کافی است حالا باید رای گرفته شود آن عبارتی که باید برای آن رای بگیریم مرحوم فرماید تا رای گرفته شود

آقا سید فاضل – تفکیک بکنیم

رئیس – خوب چون بترتیب مطلب مسبوق نیستند بنده عرض کنم ولی اگر روی کاغذ نمی توان آورد ایشان میفرمایند آنروز که قرار شد برای رسیدگی بمحاسبات خزانه داری کمیسیونی معین شود و ان کمیسیوم هفت نفر باشد چون در باب انتخاب آن کمیسیون بندهاز آقایان سوال کردم مخالفی هست یا نه کسی مخالفت نکرد پس از آن عرض کردم که چون مخالفت نشد معلوم میشود انتخاب کمیسیون تصویب شده آیا می فرمایند عدم مخالفت دلیل بر تصویب نمی شود حالا رای میگیریم آقایانیکه تصویب میکنند یعنی با ایشان هم رای هستند قیام نمایند ( عده قلیلی قیام نمودند )

رئیس – تصویب نشد چون بعضی از آقایان برای انتخاب آن کمیسیون رای داده وبعضی دیگر رای نداده بودند آن آرای که داده بودند بنده گفتم ضبط کردند تا این مطلب معلوم شود ان وقت اشخاصی که رای نداده اند رای بدهند که کمیسیون مشغول کار بشود یک مطلب دیگر راجع به نظامنامه داخلی است سابق هم عرض کردم که از روی تجربه معلوم شده است که این نظامنامه داخلی ما یک قدری ناقص است ان چیزی که عجالتا بنظر بنده می آید عرض می کنم اگر آقایان موافقت نکردند این مطلب را رجوع می کنیم بکمیسیونی که در شعبات جدیدا انتخاب می شوند آنجا غروسی می کنند که اگر دیدند این نظامنامه لازم است جرح وتعدیل شود وبمجلس عرضه بدارند و مجلس رای بدهد بعقیده بنده آن موادی که لازم است جرح و تعدیل شود یکی ترتیب انتخاب هئیت رئیسه است گویا ملاحضه فرموده اید به ان ترتیب که تاکنون انتخاب می کردند گویا مقتضی می باشد بعد از این آنطور رفتار شود یکی ماده ( ۵۸ ) نظامنامه است آقایان مسبوقند که در لوایح قانونی دوشور می شود در شور اول مذاکره میشود ورای گرفته نمی شود یعنی مطلبی که بمجلس راجع می شود در کمیسیون یک غورسی میشود وبعد نظریات خود را نوشته بمجلس می آورند ودر آن باب مذاکراتی می شود هر کس بر می خورد در آن ماده که مذاکره میشود هرچه بنظرش می رسد می گوید ولی چون رای گرفته نمی شود مخبر کمیسیون از تمایلات اکثریت مجلس مسبوق نمی شود ونمی داند که این ماده طرف توجه اکثریت است یا نیست بسا شدده است موادی که در اینجا تنقید شده بکمیسیون برگشته از آنجا همان ماده بدون جرح وتعدیل بمجلس برگشته ووقتی که از کمیسیون ویا مخبر توضیح خواسته شده گفته اند برای این است تنقیدات که کرده اند معلوم نشد اکثریت مجلس به چیست بنابراین بهتر این است که در شورهم یک رای داده شود هرچند که آن موقتی است ولی تا یک درجه بلکه تا چند درجه بمخبر کمیسیون یا اعضای کمیسیون می تواند بفهماند که تمایلات مجلس در فلان ماده چه چیز است در این صورت مطلب روشنتر وزحمات شور ثانی کمتر میشود ویک مطلب دیگر راجع به همین مسئله است چون در شور اول رای داده نمی شود اغلب آقایان می بینند رای نمی دهند وفقط شور است قبل از شوراول لایحه را درست مطالعه نمی کنند پس برای اینکه رعایت این مطلب هم در لوایح قانونی بشود خوب است در شور اول هم قرارشود یک رای هم بدهند این یکی از معایب نظامنامه است که این خودش یک عیب خیلی بزرگ است وهمین کافی است که آقایان آنرا بنظر مهمی ملاحضه بکنند یکی هم گویا راجع بماده (۶۰) است در هر صورت یک ماده ای است که اصلاحاتی که از طرف نمایندگان پیشنهاد می شود بایستی مانند طرح قانونی قابل توجه بشود این مسئله خیلی اسباب تعطیل وتعلیق امور می شود ملاحضه فرمودید چند روزقبل از طرف هئیت دولت یک پیشنهادی راجع به تشکیلات مالیه شده و آقای میرزا قاسم خان هم یک طرحی پیشنهاد کردند اگر لایحه دولت نیامده بو.ده موافق ترتیبات معمول بایستی در اینجا قایل توجه شود ولی در صورتی که دولت خودش لایحه قانونی بمجلس داده است حقش این است که لایحه ایشان هم بطور اصلاح و لایحه ای که دولت داده ضمیمه شده و بکمیسیون فرستاده شود در آنجا مطالعه کنند و هر یک از موادش خوب است تصویب شود وهر کدامش خوب نیست رد کنند ولی در صورتی که لایحه دولت پیشنهاد نکرده بود مامجبوربودیم موافق نظامنامه طرح ایشان را بیاوریم اینجا بکمیسیون مبتکرات در انجا تصویب شود بعد از مدتی برگردد در آنجا قابل توجه شود همینطور آقای شیخ اسدالله راجع بهمین قانونی که از طرف دولت پیشنهاد شده است طرحی پیشنهادکرده که باید بکمیسیون مبتکرات برود و بعد از کمیسیون مبتکرات برگردد اینجا واینکار مدتی طول می کشد همینطور بعضی عیبوبات دیگر هست که عجالتا مذاکره اش لازم نیست عرض کردم اگر این مطالب بنظر آقایان مهم می آید رای خواهند داد که این مسئله رجوع شود بکمیسیون (۶) نفری که از شعبات معین می شود و به این امور رسیدگی کنند و بمجلس راپورت دهند

محمد هاشم میرزا – پس از اینکه نظامنامه به کمیسیون رجوع شد آیا هرچه بنظر کمیسیون برسد باید بمجلس بفرستد بنظر آقایان برسد یا راجع به همین چند ماده محسوس است که فرمودید ؟

رئیس – کمیسیون نظامنامه را مطالعه می کند و می بیند کدام ماده قابل جرح وتعدیل است ۰همان مواد را بنظر مجلس میرساند

ناصرالاسلام – بنده کاملا موافقم که در نضامنامه داخلی جرج وتعدیلی بشود زیرا پاره نواقص دارد اما اینکه فرمودند شش نفر از شش شعبه منتخب شود بنده عقیدام این است که یک عده هفت وهشت مفری بنظر مجلس معین شود اگر اجازه می فرماید اینرا پیشنهاد کنم زیراکه بعضی آقایان اختصاص دارند وکاملا نظرشان بنظامنامه مسبوق است باید یک اشخاصی که مناسبات سابقه شان با نظامنامه بیشتر باشد آنها معین شوند برای اینکه زودتر اصلاح شود بنده پیشنهاد میکنم یک عده هفت نفره از طرف مجلس برای نظرکردن نظامنامه منتخب شود

رئیس – هئیت رئیسه در این باب حرفی ندارد در اصل مطلب رای میگیریم آقایانی که تصویب می کنند یک کمیسیونی معین شود ودر نظامنامه داخلی نظر کند وببیند کدامیک از مواد لازم است جرح وتعدیل شود وبعرض مجلس برسانند و با این عقیده موافقند قیام نمایند – عده کثیری قیام نمودند رئیس – تصویب شد طرح آقای میرزا قاسم خان هم راجع به تشکیلات مالیه طبع توزیع شده ولی چون هنوز آن ماده نظامنامه نسخ نشده است باید رای بگیریم که قابل توجه بودنش آقای میرزا قاسم خان توضیح دارید بفرماید

میرزا قاسم خان – بنده برای اینکه خاطر آقایان محترم را راجع به طرحی که بمجلس تقدیم کرده ام مستحضر کرده توجه مجلس را جلب کنند لازم است یک تاریخچه مختصری ار تشکیلات و تاسیسات مالی خودمان از زمان قبل از انقلاب وبعد از انقلاب بعرض آقایان برسانم مقصود این است که می خواهم عرض کنم از برای چه ما محتاج شدیم تشکیل جدیدی درمالیه خودمان بدهیم خرابیهای مالیه ماقبل از انقلاب بر همه آقایان معلوم است یعنی همه آقایان مسبوق هستند که خرابی مالیه ما در زمان قبل ازانقلاب یعنی قبل از مشروطیت از چه راه بوده است عمل خرابی سابقا این بود که مالیه ما بهیچ وجه من الوجوه مرکزیتی نداشته وکلیه آنچه عمل می شده بطور مقاطمه کاری بوده یعنی آنچه راه حکام ومباشرین خودشان اخذ مینمودند یک مقاطمه با دولت میکردند وهمانا را بارعیت معامله می کردند نه رعیت می دانست چه میدهد ونه دولت میدانست از رعیت چه گرفته است و این معامله نه تنها مخصوص مالیات مستقیم بوده بلکه سایر مالیاتها از قبیل گمرک و پست و تلگراف وخالصجات و باقات و مسکوکات وغیره هم تقریبا در تحت همین اصول مقاطعه کاری معامله شده است مالیه ما سابقا در تحت یک اصول منظمی نبود ولی از انقلاب یعنی آن وقتی که فهمیده اند عمل خرابی مملکت ما راجع به خرابی مالیه است شروع کردند به اصلاحات یعنی خواستند که تغییری در اوضاع بدهند مخصوصا در امر مالیه پس از آنکه مجلس شورای ملی افتتاح شد وکلاء آن دوره بواسطه احساسات عمومی بدوا شروع کردند بتعدیل بودجه وهمان طور که خاطر آقایان مسبوق است مقدرای زیادی از خرج کم کردند و قدری هم بر اصل افزودند یعنی بعضی از خرجهای زیادی را کسر کرده وبعضی چیزها را بمالیه دولت افزودند تا اینکه دوره اول مجلس بهمان ترتیبی که آقایان می دانند وهمه مسبوق هستند یعنی بواسطهه آن به مباردمان خاتمه پیدا کرد و موفق نشدند در دوره فترت هم که عبارت از اتبداد صغیر بود دولت بقدری برای خودش کار تهیه کرده بود که بهیچ وجه نمی توانست توجهی به هیچ یک از اصلاحات مملکتی بکند تا چه رسد باینکه یک اصولی برای مالیه خودش اتخاذ بکند دوره دوم یعنی مجلس دوم هم آن نظری را که مجلس اول اخذ کرده بود تعقیب کرد و همان طور خواستند اوصول جدیدی راجع بمالیه مملکت اتخاذ بکنند بنده خوب در نظر دارم در همان وقتی که ملت قانون اساسی می خواست یعنی همان وقت که می خواست اصل حاکمیت خودش را به موقع اجرا بگذارد همان احساسات تماما می خواست مستشاران خارجی برای اصلاحات ادارت مملکت بخواهد حق هم داشتیم این تقاضا را بکنیم برای اینکه یک مملکت متمدن قدیم می خواست یک مشتقات جدید را دارا باشد یعنی میخواست از اصول جدیده ممالک دیگر را در مملکت خودش راجع بمالیه معمول کرده باشد این بود که با همان احساسات در دوره دوم مستشاران آمریکای جلب شدند همین که مستشاران آمریکای خواستند شروع بکار بکنند چون قانونی در تنظیم مالیه نبوده دوازده ماده با اینکه امروز معروف بقانون (۲۳) جوزا است در تحت عنوان تشکیلات مالیه تقدیم مجلس نمودند پارلمان هم نظر بفوریت آن دوازده ماده تصویب نمود پس از آنکه تصویب شد به اجرای این دوازده ماده شروع کردند لیکن بدبختانه همانطور که مجلس اول نتوانست به اصلاح مالیه موفق شود مستشارهای متخصص آمریکای ما هم به یک ترتیباتی که از اظهار آن بنده متاثر هستم و نمی خواهم عرض کنم نتوانستند عملیات را که شروع کرده بودند بموقع اجرا بگذارند وعملیات آنها ناقص ماند و با آن ترتیب که خاطر آقایان مسبوق است از وجود آنها محروم مانده ایم و با یک ترتیبی که هنور علت آن بر بنده مجهول است اداره خزانه به مدیر گمرکات وقت رجوع شده وبعد از مدت کمی همین اختیارات که در قانون (۲۳) جوزا معین شده بود به همان مدیر گمرکات تفویظ و بخزانه داری کل مملکت ایران معین شد واثراتی که این قانون (۲۳) جوزا در مملکت کرده است خاطر کلیه آقایان مسبوق است بنده نمی خواهم راجع به این موضوع عرض کنم برای اینکه نمی خواهم خارج از حدود آن طرحی که بمجلس تقدیم کرده ام راجع به تنقید بعضی اشخاص عرض کرده باشم و نمی خواهم بگویم بواسطه آن اختیارات چه هرج و مرج ها درمملکت پیدا شد که امروز همه مردم مبتلا هستند بخصوص آن کسانی که مالیات می دهند آقاین وکلاء هم می دانند چه خود سری ها بواسطه همین قانون از مامورین مالیه بروز کرده است فقط بنده می گویم این قانون هر عیب یا حسن داشت آن اختیارت برای ما یک چیزهای تولید کرد و خزانه داری بواسطه این اختیارات یک روش غریبی پیش گرفته بود یعنی تشخیص مالیات محاکمات وصول و ایصال حواله کلیتا به دست خودش بود از یک طرف مالیات را تشخیص می کرد و از یک طرف به توسط مامورین خودش موصول می نماید واز طرف دیگر محاکمه می کرد یعنی بنده اگر یک شکایتی داشتم رجوع می کرد به پیشکار مالیه ولایات خود آنها محاکمه می کردند هر چه رای می دادند دوباره همان را به موقع اجرا می گذاشت معلوم است اثر این اختیارات همین ترتیبات امروز بوده پس بواسطه همین اختیارت نا محدود که ما مجبور شدیم که قانون (۲۳) جوزا را با نظریاتی که دولت در لایحه خود تقدیم کرده نسخ بکنیم بشرط اینکه یک تشکیلات جدیدی قائم مقام او شود بنده هم به همین ملاحضه مجبور شدم که این پیشنهاد را تقدیم مجلس شورای ملی کنم وآن چیزهای که عرض کردم کاملا تشخیص می کند و مطالب را از همدیگر تفکیک می نماید یعنی محاکمه تشخیص وصول حواله را از یکدیگر مجزا و آن اختیارت را سلب و ازبرای خزانه داری تکلیفی را که در اینجا ذکر شده و آقایان ملاحضه می فرمایند معین می کند بنده قبلا این پیشنهاد را بطور طرح قانوی به مجلس تقدیم کرده بودم که کمیسیون مبتکرات رجوع شود بعد که از طرف دولت لایحه در این باب تقدیم شد دیدم اگر بطور اصلاح تقدیم کنم باید لایحه دولت بکمیسیون قوانین مالیه رجوع شود وزودتر بمجلس بر می گردد وامیدوارم این پیشنهاد تصویب و با لایحه که دولت تقدیم کرده منظم و یک قانونی برای ما درست شود که شاید انشاءالله با این قانون جدید مالیه ما اصلاح شده باشد

رئیس – به این طرح آقای میرزا قاسم خان مخالفی نیست ؟( گفته شده خیر ) رای می گیریم در قابل توجه بودن طرح ایشان آقایانیکه قابل توجه می دانند قیام نمایند ( عده کثیری قیام نمودند )

رئیس – تصویب شد بقیه مذاکرات راجع است به پروگرام آقایان وزراء به قدر ده دقیقه تنفس داده می شود و مذاکرات در پروگرام می ماند برای بعد از تنفس ( در اینموقع نمایندگان برای تنفس خارج شده بعد از نیمساعت مجددا مجلس تشکیل گردید ) رئیس – بواسطه اینکه آقای رئیس الوزراء و یکی دونفر از وزراء بواسطه کسالت مزاج نتوانستند امروز در مجلس حاضر شوند خواهش کردند در صورتی که آقایان موافق باشند جلسه آتیه موکول بروز سه شنبه شود یعنی مذاکراتی که راجع به پروگرام است بماند برای بهروز سه شنبه در دستور کار دیگری نداریم فقط تجدید شعبات است یعنی بعد از تجدید شعبات مجلس را ختم می کنیم

( در اینموقع شروع بتجدید تعیین شعب شده و آقایان نمایندگان بترتیبی که ذیلا مندرج است بحکم قرعه معین شدند )

شعبه اول – نجفقلی میرزا – حاجی میرزا حسین خان نائینی – عدل المملک – حاج شیخ اسدالله – حاج سید رضا فیروز آبادی – سردار معتمد – سلطان العلماء – معتصم السلطنه – معدل الدوله – فرج الله خان سردار معظم – حاج شیخ حسین یزدی – عبد الحسین خان سردار معظم

شعبه دوم – شیخ محمد حسین استرآبادی – حاج آقا حسن شریعتمدار – محمد هاشم میرزا طباطبائی – میرزا سلیمان خان – دکتر اسمعیل خان – وقار السلطنه – شیخ محمد حسین خونساری – میرزا محمد علی خان – موید الاسلام- آصف الممالک – شیخ حبیب الله

شعبه سوم – حاج میرزا شمس الدین – حاج امیر نظام – دکتر لقمان – سید فاضل کاشانی – امیر موید مشارالسلطنه – سید حسین کزازی – آقای معتمن الملک – صدر الملک – میرزا قاسم خان مشیرالدوله – سردار منصور

شعبه چهارم – خانباباخان ناصر الاسلام – حاج میرزا علیرضا – شریف العلما – شیخ محمد جواد منتصر السلطان – میرزا طاهر – حاج عز الممالک – حاج معین التجار – مرات السلطان – حاج شیخ اسمعیل – سلیمان میزرا

شعبه پنجم – سردار سعید – حاج میرزا حسین کرمانشاهانی – ذکاءالملک – حاج امام جمعه خوئی – حاج شیخ اسدالله چهار سوقی – ملک الشعار شیخ یحیی – عماد السلطنه – حاج سهم الملک حاج اعتبار السلطنه – آقا سید حسن مدرس – شیخ محمد ننجی

شعبه ششم – صدر الممالک – حاج میرزا اسدالله خان – شیخ الملک – اعزاز السلطنه – دکتر حسین قلی خان – میرزا محمد نجات – حاج سید اسدالله فرامینی – آقا سید امان الله – نظام السلطان – حاج شیخ فضعلی – آقای ارباب کیخسرو – میرزا عیسی خان – سلیمان میرزا شعبه اول افزوده می شود آقایان شیخ محمد حسن گروسی – مبصر الملک

رئیس – آقای مبصر الملک متعلق به شعبه دوم است در باب کارهای نا تمام که اینجا عرض شد باید شعبات سابق تمام کنند اشتباه شده است همچه سابقه ندارد بلکه سابقه آن بعکس است به همان ترتیبی که مقررات اعتبارنامه های که هنوز رسیدگی نشده و

باید رسیدگی شود بشعبات جدید رجوع خواهد شد قبل از اینکه آقایان تشریف ببرند کمیسیون هفت نفری که بجهت نظامنامه داخلی معین شده است انتخاب بکنند که فردا مشغول شوند دونفر هم بقرء معین می شوند برای نظارت کمیسیون دربار در باب کمیسیون محاسبات خزانه داری هم امروزه باید رای بدهند که نا تمام نمامند ( آقای منتصر السلطان و معتصم السلطنه به حکم قرعه برای نظارت در استخراج آراء معین شدند .)

رئیس –آقای آقا شیخ محمد گروسی فرمایشی دارید ؟

آقا شیخ محمد گروسی – غرض عرضم این بوده تبادل افکاری شود اشخاصی که مناسبت داشته باشند برای کمیسیون معین شوند لهذا اگرمیشد جلسه بعد مقرر می فرمودید بهتربود .

رئیس – بعد از ختمجلسه ممکن است این کاررا بکنند زیرا اگر آقایان وزراء آمده بودند حالا جلسه ختم نمی شد پس حالا که تشریف می برید ایمکار رابکنند اگر مخالفی نباشد جلسه رامیگذاریم برای روز شنبه سه ساعت بغروب مانده .

( مجلس نیم ساعت قبل از غروب ختم شد )