مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ اردیبهشت ۱۲۸۶ نشست ۸۱
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ اردیبهشت ۱۲۸۶ نشست ۸۱
مذاکرات روز یکشنبه ۲۱ شهر ربیع الاول ۱۳۲۵ دارالشورای ملی.
خلاصه مذاکرات روز شنبه بیستم را آقا سید محمد تقی قرائت کردند.
بدواً صحبت از تعدیات نایب علی اکبرخان بمیان آمد و آقا میرزا سید محمد مجتهد فرمودند این مردم بدون جهت چند نفر از خیاطها را گرفته و کتک زده دست یکی را شکسته و حبس نموده است من عزل او را از حکومت خواستم وعده داد ولی تا حال نتیجه نبخشیده.
یکی از وکلا اظهار داشت تا حال چند عریضه از تعدیات او از میدان به انجمن تحقیق عرایض نوشته‌اند حالات این مرد معلوم و محتاج بمذاکراه نیست بالجمله پس از مختصر مذاکره گفتند چون قابل مذاکره نیست بیش از این نباید اوقات مجلس را بجهت او ضایع کرد باید عزل او را با مجازات از وزارت داخله خواست. لهذا قرار شد رقعه در این خصوص بوزارت داخله نوشته شود
یکی از وکلای آذربایجان چنین عنوان نمود دیروز کسان حاج آقا محسن عارضین را در جلو همین عمارت گرفته کتک زده‌اند اگر بنا باشد ریشه استبداد در عرایض و شاخ و برگ آن اینجا باشد کار پیش نمی‌رود.
یکی دیگر از وکلای آذربایجان چنین اظهار اشت امروز امورات متعدده در این مملکت و این شهر متولد می‌شود. باید فوری علاج شود معطل نمی‌ماند هر وزیری تغییر کند ما معطل شویم که آن وزیر جدید چه اقدامات خواهد نمود نمیشود مکرر عرض کرده‌ام وزارتخانه نباید تغییر بکند هر مطلبی را که مدت آن ده روز قرار داده شده و بوزارتخانه رجوع گشته برفرض روز نهم وزیر عزل شد باز روز دهم شخص وزیر عزل شده باید جواب آن مطالب بیاید بدهد در خصوص حاج آقا محسن چه قدر صحبت شد بهمین حال باقی مانده و خیلی از این امورات هست که همین طور معطل مانده در مسئله حاج آقا محسن بعقیده بنده تبعید او را از عراق و احضار بدارالخلافه اصلاح و علاج برء الساعة است. کار شاهسونها همینطور باید اصلاح شود و اینها یک عرض مشروع دارند که میگویند ما نمی‌خواهیم زیر حکم خارج باشیم. همچنین مسئله قوام‌الملک که بیک تلگراف او را بخواهند رفع اغتشاش فارس میشودمسئله چوبدارها هم همینطور باید فورا اصلاح شود. مدتی است بهمین حال مانده اینها وقتی رفتند بولایت خودشان چه خواهند گفت میگویند سه ماه چهار ماه در زمان استبداد معطل شدیم سه چهار ماه هم در دارالشورای ملی پس چه فرق کرد و مکرر عرض کردم نباید تغییر وزارت را اسباب تعطیل کار قرار داد.
یکی دیگر از وکلا چنین بیان نمود که وظیفه مجلس این است که باید در امورات کلیه حرف بزند نه در جزئیات و مجلس باید نگهبان عدل وانصاف باشد وقلع و قمع جور و اعتساف را نباید در خصوص حاج آقا محسن مکرر از دست او شکایت شده و برخلاف اینهم شکایت کرده‌اند و من کار باینهمه ندارم و طرفدار کسی هم نیستم و گفتگوی من در خصوص حاج آقا محسن نوعی است و یکی از تکالیف مجلس این است که بدون تحقیق و رسیدگی کار نکند و حکم قطعی ندهد مثل مسئله دیروز که عارضین عراقی با همراهی چند نفر دیگر با کسان حاج آقا محسن زد و خورد نموده‌اند مظلومین نباید مرتکب چنین حرکات شوند مظلومین را باید رجوع بوزارتخانها نمود که احقاق حق شود و این مکتوبی است که پسر حاج آقا محسن در این باب بمجلس مقدس نوشته مکتوب را آقا سید محمدتقی قرائت کردند مشعر بود باینکه مکرر باولیای دولت عرض کرده‌ام و در حضور مقدس اعلیحضرت همایونی هم التزام داده‌ام که هر کس شکایت از والا دارد در هر یک از دوائر دولتی که قرار شد رسیدگی شود پس از معلوم شدن حق کسی در مقابل تومانی ده تومان بدهم اخوی را فرستاده بودم برای تحقیق دیروز آن عارضین با جمعی دیگر این سادات و طلاب را کتک زده‌اند و یک نفر از آنها رعاف شده است بفرستید تحقیق نمایند این مجلس برای حفظ حقوق است باید رسیدگی نماید.
همان وکیل آذربایجان چنین جواب دادند که اینها را بیندازید دور من عرض می‌کنم نمیشود یک آدم غداری را اسم گذاشت حجت الاسلام و از او طرفداری کرد اینجا اتفاقی افتاده دخل باو ندارد باید حاج آقا محسن را احضار کرد بطهران و تحقیق شود. باز همان وکیل سابق چنین اظهار کردند اینکه گفتند طرفداری شده من طرفدار با کسی نیستم مگر با حق با افعال بد مردم بدم و با افعال خوب مردم خوب باید ثابت کنید شما هر روز می‌پیچید بعلما صحیح نیست آن حاج آقا محسن آن حاج آقا محمد بروجردی.
در اینموقع آقای میرزا سید محمدمجتهد فرمودند اینها دخل در سلسله ما نیستند نه حاج آقا محسن نه حاج آقا محمد اما حاج آقا محسن که حالش معلوم است که یک ظالم مستبدی است اما حاج آقا محمد پسرعموی من است باید من از او همراهی کنم لهذا می‌گویم او از این سلسله نیست و اصلا از نوع ما اینها خارجند.
یکی از وکلا اظهار کرد در مسئله دیروزی که پسر حاج آقا محسن نوشته چندنفر بحمایت عارضین از اینجا بیرون آمده‌اند یا من ثابت می‌کنم که کسی از گماشتگان مجلس بحمایت نرفته وآنها عارضین را کتک زده‌اند یا آنها ثابت کنند که از اینجا یکنفر بحمایت رفته وانگی ما کار باین نداریم تلگرافی از قم زنهای رعایای ابراهیم آباد کرده‌اند که ۱۴ نفر از کسان آنها بحکم حاج آقا محسن کشته شده و هفده هیجده نفر زخمی شده‌اند ۱۴ مرغ کشته شود آیا صاحب آن راضی می‌شود ما این مسئله را می‌خواهیم و مطلب هم دو تا است یکی مسئله مقتولین ویکی مسئله عارضین از بابت ملک وغیره.
یکی دیگر از وکلای آذربایجان بیان نموده اینکه میگویند مجلس باید بجزئیات نرسد و بکلیات رسیدگی شود آیا ببینیم محکمه عدلیه منظمی فعلا هست که مردم بانجا رجوع کنند و آسوده بشوند یا نه مادامیکه نیست قهراً مردم باینجا خواهند آمد و اوقات ما را ضایع می‌کنند و مجلس نمی‌تواند ساکت بنشیند باید رسیدگی باین شکایات بکند همین مسئله حاجی آقا محسن چند وقت است صحبت شده و ظلم او را همه میدانند و میگویند باید احضار او را از وزارت داخله خواست تا اهل عراق آسوده شوند
یکی از وکلا اظهار داشت در خصوص احضار حاج آقا محسن بوزارت داخله نوشته خواسته‌ایم جواب داده‌اند که چند مرتبه حاج آقا محسن احضار شده در حرکت از عراق مسامحه دارد اگر مجلس صلاح میداند که بقوه جبریه او را که بیاورند والا بطور دیگر مشکل است زیرا که قریب سه چهار هزار تفنگچی از کسان و بستگان خودش دور خود گذاشته (در اینموقع رقعه وزارت داخله را هم آقا سید محمد تقی قرائت کرد بهمین مضمون بود) همان وکیل آذربایجان جواب داد که این رقعه را وزیر داخله سابق نوشته و بجهت همین حرفها و بی کفایتی که داشت عزل او را خواستیم و معزول گردید حالا باید جداً احضار او را از وزارت داخله خواست.
یکی دیگر از وکلا چنین عنوان نمود اولا بموجب نظامنامه داخلی هر مطلبی که در مجلس عنوان می‌شود هر وکیلی یک دفعه باید در آن خصوص صحبت بکند دیگر حق حرف مکرر ندارد ثانیا ما در باره حاج آقا محسن هر چه صحبت بکنیم زیادی است خداوند فرموده بهر کس غنی و ثروت داده شود طغیان می‌کند حال این شخص هم طغیان کرده حالش بر همه معلوم است باید علاجش را کرد.
یکی دیگر از وکلای رشت اظهار داشت تا حال هر ایرادی می‌کردند ما می‌گفتیم قوه اجراییه نداریم. دیروز هیئت وزرا آمده و جدا اظهار همراهی و اجرا کردند. حالا دیگر باید مشغول کار شده ریشه مستبدین را یکی یکی کند و سوزاند مثل برق پس از فی الجمله مذاکره قرار شد که رقعه بوزارت جلیله داخله درخصوص احضار حاج آقا محسن از طرف مجلس مقدس نوشته شود و همچنین سایر مطالب را که سابقا رجوع بوزارت داخله شده بود فهرست شده بوزارت جلیله داخله فرستاده شود
یکی از وکلای آذربایجان اظهار کرد - که در خصوص احضار حاج آقا محسن مدت معین شود گفتند فعلا لازم نیست و بعد صحبت از شورش و اغتشاش شیراز و متظلم بودن اهالی آنجا از دست قوام‌الملک و دو پسرش بمیان آمد و گفتند باید هر سه احضار شوند
یکی از وکلا بیان کرد آیا اینگونه مطالب که در مجلس مطرح مذاکره می‌شود. مجلس باید همان مطلب را بوزرا اخطار کند یا حکم آن را هم باید بکند. بجهت نظم مملکت دولت مسئول است وصول ایصال مالیات را دولت مسئول است همچنین عدلیه را دولت مسئول است. مقصود این است می‌خواهیم بدانیم آیا مجلس مطلبی را دانست باید تمام جزئیات او را رسیدگی و تحقیق نموده آن وقت حکم کند و اجرای آن رااز دولت بخواهد یا اینکه باید کلیه آن مطلب را رجوع بدولت کنند
یکی از وکلای آذربایجان چنین جواب دادند که بمجرد شکایت از دست یکنفر اظهار او لازم است. اما مجازات البته بعد از تحقیق داده می‌شود
یکی دیگر از وکلای رشت اظهار نمود اینکه گفته شده مطالب کلیه راجع بوزارت خانها شود که خود وزارت خانه ها تحقیق نمایند صحیح است ولی بعضی مطالب مهم است که اگر بخواهند به تحقیق واگذار نمایند تولید فساد می‌شود مثل همین مسئله شیراز و تشکی اهالی آنجا از دست قوام آلملک اگر تحقیق شود با این شورش حالیه چه فسادها تولید خواهد شد؟ (در این موقع تلگرافات متعدده که از انجمن ملی و اسلامی و علما و اهالی شیراز بعنوان مجلس و حجج اسلام و وکلای آذربایجان مخابره شده بود آقا سید محمد تقی قرائت کردند. که خلاصه مضمون تمام آن تلگرافات مشعر بود:
- باینکه اهالی فارس بعد از آنکه از قوام‌الملک و دو پسرش مایوس شدند و دیدند خیال آنها غیر از تخریب اساس مشروطیت و تحریک چیز دیگر نیست عموما در تلگراف خانه متحصن و متظلم و قوام الملک هم در مقابل انجمن ظالمه مستبده در مسجد نو فراهم و جمعی از بستگان و اشرار را دور خود جمع و وادار نموده که با مظلومین مشروطیت طلب منازعه نمایند و جناب حجت الاسلام آقای حاجی میرزا ابراهیم دامت برکاته را در حمام محصور کرده‌اند که نگذارند تشریف بیاورند تلگراف خانه و همچنین جناب محقق العلما و جناب علم‌الهدی را علاوه بر اینکه زخم زده‌اند برده‌اند قریب بمسجد از در خانه محبوس داشته‌اند و ما هم تا حال جلوگیری از مردم کرده‌ایم اگر تا شب علاج اینکار نشود تولید فساد بزرگ خواهد شد دیگر جلوگیری نمودن از قوه ما خارج است).
پس از تمام شدن قرائت تلگرافات شیراز یکی از وکلای آذربایجان چنین اظهار داشت در حقیقت ما وکلای آذربایجان با وجود این غریب هستیم و هر وقت هم بطهران آمده‌ام صحبت ظلم و استبداد قوام الملک را شنیده‌ام و همه وقت پولها داده و از تهران رفته و این مسافرت ایندفعه او هم بی خود نبود رفت شاید تهیه دیده باشد در مقابل تبریز ولی این شخص گاو نه من شیر است امروز دیگر ماست بندها دکان‌ها را بسته‌اند باید اینکار را از میان برداشت و علاوه بر این در کدام قانون است که باید وزارت و حکومت بارث باشد.
آقا سید عبدالله مجتهد – ماندن قوام الملک در شیراز موجب هلاکت آنجا است
و در اینوقت رئیس چنین تقریر نمودند در مسئله شیراز السلاعه وزراء در تلگرافخانه نشسته و مشغول مذاکره هستند خود بنده هم رفته بودم پرسیدند باید چه کرد بعضی تلگرافات که حاضر بوده نشان دادم پس حالا باید ببینم نتیجه مذاکرات آنها چه می‌شود آنوقت احضار قوام خواسته شود
یکی از وکلا اظهار داشت سابقا می‌گفتیم که چرا مجلس وضع قوانین نمی‌کند و تکلیف مجلس وضع قوانین است ولی امروز می‌بینیم رفع ظلم باید از همه چیز زودتر شود. چند روز پیش حکمران تنکابن را بواسطه تعدیاتی که کرده بود جد و جهد نموده عزل او را از پیشگاه همایونی خواستیم همچنین حاکم دیگر را و تخمینا سی سال است که بنده دیدم وقتیکه قوام آمده بود اینجا یک آخوندی آمده در کاروانسرا گفت این قوام الملک است او را می‌شناسید او را بتحریک قوام گرفتند بردند نیست کردند و هر سفر که آمد مبالغی پول داد رفت و حالا با وجود این تلگرافات و این ترتیبات می‌پرسم آیا صحیح است وزرا بگویند مسئله شیراز اصلاح شد ما باید ساکت باشیم و علاوه یکی از آن حکام معزول بپرسند محمود پس مرا چرا معزول کردید؟ چه جواب بگویم
و یکی دیگر از وکلای آذربایجان چنین اظهار داشت هیئت وزرا در تلگرافخانه مشغول مذاکره و مشاوره هستند آنها یک تکلیفی دارند و ما هم یک تکلیف دیگری داریم بکلی نمیشود این مسئله واگذار شود. مجلس متفق الرأی قوام الملک را از شیراز واجب الازاله دانست عقیده بنده این است یک چیزی نوشته بشود بوزارت داخله واحضار بمجلس شوند اینجا بفرمایند بچه دلیل عزل قوام‌الملک صلاح نیست والا باید او تا عصری عزل شود. بالجمله پس از مذاکرات زیاد اتفاق آراء بر این شد که شرحی از طرف مجلس بوزارت داخله در عزل قوام الملک نوشته شود (در اینموقع رئیس و عموم ال مجلس بجهة رفع خستگی رفتند باطاق دیگر وپس از فی الجمله تنفس مراجعت باطاق رسمی نمودند.
آقای احسن الدوله – جناب رئیس جهة اینکه لایحه دادم نمی‌خوانند چیست یا غلط است یا صحیح مقصود آگاهی ملت است چه ضرر دارد خوانده شود.
رئیس جواب دادند دیر نشده و لایحه که آقای احسن‌الدوله نوشته بودند آقای حاجی سید نصرالله قرائت نمودند صورت آن از قرار ذیل است.
لایحه آقای احسن الدوله
- چون علی الظاهر زمان نفاق در گذر و موقع اتحاد مابین دولت و ملت می‌رسد بآواز بلند می‌توان گفت مضی ماضی و امروز که فی الحقیقة بدو کار است عرض می‌کنم ما ملت غیور ایران که بعد از هزار سال خواب غفلت بهوش آمده هنوز در اطاق تاریک عقب روشنایی می‌گردیم و با این حالت ضعف و پریشانی که دیگر مذاکره جهات آن جایز نیست با کمال مسرت و امیدواری این هیئت محترم وزرای نظام را که خودشان وظیفه خوار و پاسبان ملت ایران قرار داده در مقابل بیست کرور نفوس زیر بار چنین مسئولیت مهمی رفته‌اند عجالتاً عن صمیم قلب قبول کرده تبریک و تهنیت عرض می‌کنم ولی ما ملت ایران باید بدانیم که دولت و ملت در حکم دو قوه جاذبه و دافعه هستند و باتفاق یکدیگر امور مملکتی را مرتب و منظم نمایند مشروط بر اینکه ما وکلای ملت هم بر زخمهای کاری خودمان که داریم علاوه بر سابق نمک غیرت پاشیده و خواب استراحت بر خود حرام کرده آنی از اقدامات و اعمال طرف مقابل که در مد نظر است غفلت ننماییم و خدای نکرده بطمع رایحه عطریات خوش فریفته دستمالهای نرم و لطیف (کلوروفورمی) حکمای حاذق را استشمام نکنیم که مجددا مدهوش و بخواب غفلت ابدی رفته منتظر صوراسرافیل شویم البته ایشان هم در صورتی که ماها را بیدار و مجدو عامل دیدند بر همت و زحمت خودشان افزوده بانیات مقدس در اصلاح امور دولت و ملت ساعی و جاهد خواهند بود و از نتیجه اقدامات هر اداره و وزارتی در روزنامه رسمی دولت بدون تاخیر خبر داده اهالی مملکت را مستحضر خواهند نمود
پس از این یکی از وکلای آذربایجان خطاب برئیس نموده اظهار داشند اجازه داده شود تلگراف تبریز در باب سفارت اسلامبول خوانده شود رئیس جواب دادند محتاج بتحقیق نیست مکاتیب کثیره در این باب رسیده. تلگراف مزبور قرائت شد که خلاصه آن قریب باین مضمون بود. بعنوان مجلس مقدس از قرار مکاتبات مبنی بر تشکی ارفع الدوله سفیر کبیر دولت علیه در اسلامبول بر طبقه ایرانی عموما وظیفه تجار خصوصا سخت گرفته بوطریکه فوق طاقت و صبر طبقه شده البته از وجنات ایشان حال او بر همه معلوم است و در این اوقات دونفر از تبعه ایران را تبعید نموده‌اند و اینکار موجب شوراش خواهد شد و در این موقع این اتفاق صلاح نیست خواهش می‌کنم جدا رفع و جلوگیری از اینگونه حرکات ارفع الدوله شود والا شورش آنجا سرایت به تبریز خواهد کرد. و نیز استدعا می‌شود تشکیات واظهاراتی که از رشت و قم شده بذل مساعدت و همراهی شود. بعد از ختم قرائت تلگراف همان وکیل آذربایجان اظهار داشت درخصوص جناب ارفع الدوله و تعدیات ایشان حرف داشتم اگر تعدیات حاجی آقا حسن محتاج بتحقیق باشد تعدیات و محتاج بتحقیق نیست هر کس یکماه در اسلامبول باشد. مثل این است یک سال در زیر جنگ حاج آقا محسن و قوام الملک باشد طوری حقوق ایرانیها را فروخته و ضایع کرده است که چه عرض کنم حالا ایرانیها در کاروانرای خودشان تشکیل انجمن تجارتی می‌دهند او می‌رود بحکومت عارض می‌شود که این انجمن، انجمن سیاسی است بقوه جبریه متفرق نمایید همینطور در طرابزون.
یکی دیگر از وکلا اظهار کردند همین طور که آقای تقی زاده گفتند علاوه بجهة من نوشته‌اند طوری که نمیشود گفت.
یکی دیگر از وکلا آذربایجان اظهار داشت ارفع الدوله کسی است که قلی را که با او خیانت کرده و حقوق ما را فروخته بجواهر گرفته و می‌گوید باید این قلم را محترم نگاه داشت. دراین موقع معاون وزارت خارجه بمجلس ورود نموده چنین اظهار کردند که جناب ارفع الدوله در این خصوص تلگرافی کرده بودند و راپورت هم رسیده بود اینجا آوردم خدمت جناب رئیس و آقای مستشارالدوله و چند نفر دیگر از وکلاء محترم بودند از نظرشان گذشت ماحصل راپورت و تلگراف این بود که اگر اقدامی کرده‌اند مال‌اندیشی شده مسئله تعدی نبوده آنها می‌خواستند انجمن نمایند جناب ارفع الدوله مانع شده گفته‌اند صلاح نیست همان وکیل آذربایجان جواب داند همین دال است بر صدق شکایت آنها مگر اسلامبول از روسیه بدتر است که انجمن تجارتی دارند
یکی دیگر از وکلای آذربایجان بیان نمودند برای تبرئه هر ظالمی یک عفی‌الله عماسلف قرار گذاشته ند او را بگویید تمام است من عرض می‌کنم ارفع الدوله طوری است که حاج آقا محسن پیش او خیلی آدم خوبی است.
معاون وزارت خارجه جواب دادند در کلیه اعمال جناب ارفع الدوله حرف ندارم ولی در خصوص این مسئله این انجمن گویا صلاح اندیشی شده
باز همان وکیل آذربایجان جواب دادند آن انجمن، انجمن سیاسی که نبوده در حالیکه سه چهار هزار ایرانی هست هیچوقت پلیس بدون اذن سفیر آنجا نمی‌رفت او رفته گفته است که اینها انجمن سیاسی دارند پانزده نفر پلیس وارد بآن مکان شده و خفیه نویس هم گذاشته‌اند ایرانیها خواسته‌اند بروند سفارت انگلیس این را هم اطلاع بحکومت داده است آدم گذاشته‌اند وجلوگیری نموده‌اند مقصود ما هم فقط در خصوص انجمن نیست عرض در کلیه اعمال ایشان است در اینموقع آقا سید محمد تقی رقعه که از طرف مجلس بوزارت جلیله داخله در باب قوام الملک و دو پسرهایش نوشته شده بود قرائت کردند فی الجمله در الفاظ آن رقعه مذاکره و مشاجره بمیان آمد و
یکی از وکلای آذربایجان چنین تقریر کردند در صورتیکه نایره فساد در آنجا مشقعل است ما با تشاجر کلمات کار را معطل کرده‌ایم و احتمال دارد چند نفر آنجا مقتول شوند حال آقایان چنین صلاح دانستند که رای مجلس بان عبارت اخطار شود اگر نشد و انجام نگرفت دوباره بطور دیگر اخطار شده و نوشته می‌شود در اینموقع مجلس ختم شد.