مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۱ دی (جدی) ۱۳۰۳ نشست ۱۰۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۱ دی (جدی) ۱۳۰۳ نشست ۱۰۳
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره۵
جلسه: ۱۰۳
صورت مشروح مجلس یوم پنجشنبه ۱۱ جدی ۱۳۰۳ مطابق پنجم جمادی‌الثانی ۱۳۴۳
مجلس دو ساعت قبل از ظهر به رپاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید. صورت مجلس یوم یکشنبه هفتم جدی را آقای اقبال‌الممالک قرائت نمودند.
رئیس- آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی- بنده قبل از دستور عرضی دارم.
رئیس- آقای صدرالاسلام. (اجازه)
صدرالاسلام- بنده بعد از تصویب صورت‌مجلس عرض دارم.
رئیس- آقای طهرانی. (اجازه)
آقا شیخ محمدعلی طهرانی- بنده هم بعد از تصویب صورت مجلس عرضی دارم.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب راجع به صورت مجلس فرمایشی دارید؟
آقا سید یعقوب- خیر قبل از دستور عرضی دارم ولی قبل از همه اجازه خواستم همه هم دیدند که اشاره کردم.
رئیس- نسبت به صورت مجلس ایرادی نیست؟ (اظهاری نشد)
رئیس- آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی- در اغلب مسائل همه وقتی که ماها با هم صحبت می‌کنیم بنده غالباً دیده‌ام که یک اتفاق نظر و عقیده بین آقایان هست ولی وقتی که جمع می‌شویم در یک جا و می‌خواهیم آن نظر و عقیده را به صورت عمل بیاوریم نمی‌شود این را بنده درست نفهمیدم علتش چیست آقایانی که قبل از بنده در مجلس تشریف داشته‌اند و نسبت به بنده سمت استادی دارند البته بهتر می‌دانند.
مدرس- خلق زنانه.
شیروانی- بنده فلسفه این مسئله را نفهمیدم. یکی از مسائلی که ما همیشه چه در خارج مجلس و چه در داخل مجلس در آن توافق نظر داشتیم مسئله اصلاح طرق و شوارع هست که همه عقیده داشته‌ایم که باید اصلاح راه‌ها در رأس اصلاحات باشد و مخصوصاً آقایانی که قدری پیشقدم بوده‌اند. مثلاً آقای تقی‌زاده و سایر آقایان همیشه به این مسئله اهمیت می‌داده‌اند. شاید نظر بنده هم قبل از آمدن به مجلس همین بوده است که اقلاً در این دوره برای اصلاح راه‌ها یک فکری بکنیم و این نظر را بنده داشتم و شاید خیلی از آقایان هم همین نظر را داشتند و عقیده‌شان این بوده است که اگر بخواهند یک کار مهم عمومی در تمام مدت وکالتشان برای این مملکت بکنند این است که برای اصلاح راه‌ها فکری بکنند و در این باب یک پیشنهادهایی شده و یک حرف‌هایی هم زده شده ولی وقتی می‌خواهیم آن را به موقع عمل بگذاریم یعنی به جریان بیندازیم می‌بینیم یک گیرهایی پیدا می‌کند بلی ما شاید نتوانیم عجالتاً برای تمام مملکت خودمان خط آهن فکر کنیم ولی اگر بتوانیم در چند خط وسایل اتومبیل‌رانی تهیه کنیم البته خدمت بزرگی کرده‌ایم حالا که وسایل کشیدن خط آهن برای سرتاسر مملکت نداریم اقلاً می‌توانیم کاری بکنیم که وسایل حمل و نقل تا اندازه به راحتی فراهم شود که از شر مسافرت با شتر و الاغ و بالاخره گاری‌های دولتی مصون بمانیم یک پیشنهادی از طرف یک کمپانی خارجی راجع به اتومبیل‌رانی بین تهران و سرحد کرمانشاه قره تو به دولت داده است و بنده آن پیشنهاد را مطالعه کردم (شاید خیلی از آقایان هم مطالعه کرده باشند) یکی از پیشنهادهایی است که کمتر نظیرش به مجلس آمده است که منافع ما هم از نقطه‌نظر اقتصادی کاملاً منظور شده است این پیشنهاد آمد به مجلس و در مجلس هم جریان قانونی خود را طی کرد و به کمیسیون هم رفت ولی بعد دولت آن را تجدیدنظر مسترد داشت (شاید بعضی از آقایان بدانند) بنده می‌بینم به واسطه امنیتی که در ایران پیدا شده است از اروپا یا جاهای دیگر دنیا یک توجهاتی به مملکت ما پیدا کرده‌اند مخصوصاً اخیراً یک میسیونی بعد از آن که شنیدند این طور پیشنهاد به دولت داده شده است. از فرانسه آمده‌اند به طهران برای مذاکرات اقتصادی که بانک تأسیس نمایند و بالاخره شاید برای کشیدن خط آهن مذاکراتی بنمایند ولی ورود این میسیون تصادف کرده است با پس گرفتن این پیشنهاد از مجلس و البته این قبیل مسائل مأیوس می‌کند اشخاصی را که از جاهای دیگر دنیا می‌آیند با ما داخل مسائل اقتصادی شوند تقریباً دو هفته می‌گذرد که دولت این لایحه را برای تجدیدنظر پس گرفته است در صورتی که قبل از این که این لایحه را به مجلس بفرستند مدتی در جریان بوده به وزارتخانه‌ها و ادارات مربوطه رفته و بالاخره به هیئت وزراء رفته و تصویب شده بعد به مجلس آمده مدتی هم در مجلس جریان قانونیش را طی کرده تازه برای این که شاید یکی دو کلمه‌اش پس و پیش شده دولت قریب دو سه هفته است آن را پس گرفته و نماینده یک کمپانی بزرگ را در طهران بلاتکلیف گذارده‌اند بنده می‌خواستم به آقایان محترم که بنده افتخار همکاریشان را دارم تذکر بدهم که همان طور که مسئله اصلاح راه را وقتی در خارج دو تا دو تا صحبت می‌کنیم فوق‌العاده اهمیت می‌دهیم در اینجا هم که می‌آید بیشتر اهمیت بدهیم و در روی آن عقیده بیشتر کار کنیم و کمیسیون‌های مربوطه به این کار هم بیشتر در این بابت دقت فرمایند.
بعضی از نمایندگان- وارد دستور شویم.
صدرالاسلام- بنده اجازه خواسته‌ام قبل از دستور عرض دارم.
رئیس- شش هفت نفر اجازه خواسته‌اند راپورتی از کمیسیون اقتصادیات رسیده است قرائت می‌شود. (به شرح ذیل قرائت شد) هر چند کمیسیون اقتصادیات بیشتر مایل بود پس از اخذ نتیجه کلی از عملیات خود خبر جامعی به عرض برساند معهذا برای آن که خاطر محترم آقایان نمایندگان عظام را از مختصر هم بی‌اطلاع نگذارده باشد عرضه می‌دارد. از تاریخ ۸ قوس ۱۳۰۳ که اولین جلسه کمیسیون منعقد شده مرتباً جلسات کمیسیون برگذار بوده و در تمام جلسات آقای وزیر فوائد عامه شخصاً یا خودشان یا معاونشان حضور داشته و در سر جلسه نیز آقای رئیس کل مالیه حاضر بوده‌اند. اساساً کمیسیون ۳ اصل مهم اتخاذ نموده است تا در اطراف آن از نقطه‌نظر الاهم فالاهم و هریک که نزدیک‌تر به عمل باشد اقدام نماید.
(۱) اصلاح طرق شوسه موجوده به وسیله تعمیرات صحیح ثابت ممتد و ساختن و ایجاد سایر راه‌های عرابه‌رو
(۲) کاستن از واردات مملکت به وسیله تهیه ...
مدرس- یک مرتبه دیگر از سر خوانده شود. (مجدداً به این ترتیب خوانده شد)
(۱) اصلاح طرق شوسه موجوده به وسیله تعمیرات صحیح ثابت ممتد و ساختن و ایجاد سایر راه‌های عرابه‌رو
(۲) کاستن از واردات مملکت بوسیله تهیه رفع حوائج در داخله.
(۳) افزودن بر صادرات از راه اصلاح نواقص امتعه وجوده داخله و ترقی جهات فلاحتی و غیره در اثر اتخاذ این عقیده با موافقت آقایان وزیر فوائد عامه و رئیس کل مالیه.
اولاً تهیه صورتی در نظر است که برای مخارج طرق موجوده و ساختن طرق جدیده به طرز عملی و با طریقه تعیین محل ثابتی برای مخارج آن به صورت پیشنهاد از طرف دولت تقدیم مجلس شود.
ثانیاً از آنجائی که بار سنگین باج راه‌ها قابل تحمل نیست با مذاکرات و موافقت آقایان فوق‌الذکر در تهیه پیشنهادی هستند که از درجه تخفیف باج راه‌ها با تصویب مجلس شورای ملی شروع شود و به تدریج این عادت باج گرفتن از راه‌ها محو گردد.
ثالثاً پیشنهادی تهیه و تقدیم نمایند که وسایل نقلیه جدیدالورود و عرابه‌دار از تأدیه حقوق گمرکی معاف باشد و همچنین در نظر گرفته شده است که ماشین آلات فلاحتی و صنعتی نیز به علاوه معافیت از پرداخت حقوق گمرکی از باج راه و نواقص معاف گردد تا بر سهولت تهیه وسایل تجارتی و صنعتی و فلاحتی که اساس و سرمایه ازدیاد ثروت مملکت است بیفزاید.
رابعاً برای ازدیاد غرس نهال چای و تربیت اشجار و وسایل فزونی حاصل ابریشم اطلاعات و نقشه‌جاتی تحصیل شده که در دست مطالعه است.قسمت‌های مهم دیگر هم در نظر است که پس از موفقیت به اخذ نتیجه اساسی به عرض خواهد رسید. ضمناً برای آن که از افکار عمومی هم در مسائل اقتصادی استفاده شده باشد به علاوه آن که اعلانی برای اطلاع آقایان نمایندگان محترم در سرسرای مجلس نصب گردید نیز در جراید درج و علاقمندان به این مقصود دعوت شده‌اند هرگونه پیشنهادی داشته باشند به کمیسیون ارسال دارند و برخی پیشنهادات رسیده که در تحت مطالعه است در خاتمه مزید می‌نماید که کمیسیون اقتصادیات در موقع اتخاذ تصمیم و اقدام به هر قسمتی پیوسته ملاحظه توازن بودجه مملکتی را نموده پایه پیشرفت هر قسمت از نظریات خود را برروی آن اصل محکم استوار می‌سازد.
رئیس- بالمعنی در این باب مذاکره نخواهد شد.
وکیل‌الملک- خوب است طبع و توزیع شود.
رئیس- طبع و توزیع می‌شود بودجه مملکتی مطرح است. سه فقره پیشنهاد که مراجعه شده بود به کمیسیون کمیسیون هرسه را رد کرده قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
کمیسیون بودجه پیشنهاد آقای عطاء‌الله خان روحی نماینده محترم را مورد مطالعه قرار داده و نظر به این که به اطلاع و بصیرتی که اعضای کمیسیون به وضعیت امور صحیه و بودجه آن دارند و به دلیل زیادی که در این موضوع موجود است با این پیشنهاد برای سال جاری ۱۳۰۳ نمی‌تواند موافقت نماید و نمایندگان محترم را با اظهارات شفاهی دولت در مجلس شورای ملی مراجعه می‌دهند. عمادالسلطنه
رئیس- ماده الحاقیه پیشنهاد آقای روحی قرائت می‌شود.
(این طور خوانده شد)
بنده ماده الحاقیه ذیل را پیشنهاد می‌کنم: دولت مکلف است که مبلغ پنجاه هزار تومان از یکصد و شش هزار و سیصد و هفتاد تومان بودجه صحیه ایالات و ولایات بدهد.
مخبر- چون در راپورت بنده عرض کرده‌ام که دلایل زیاد داریم حالا بنده نمی‌خواهم تمام دلایلی را که کمیسیون دارد در مجلس عرض کنم. فقط یکی دو تا را عرض می‌کنم که خاطر آقایان مسبوق شود. این پیشنهادی که آقای روحی کردند و در مجلس هم قابل توجه شد که پنجاه هزار تومان از بودجه صحیه مرکز کسر و به مصرف ایالات و ولایات برسد. این در عمل این طور می‌شود. کلیه بودجه مملکتی در سال صد و سی هزار تومان است که هر برجی می‌شود ده هزار و هشتصد و سی و سه تومان فعلاً هم دو ماه بیشتر به آخر سال نمانده اگر تمام دوایر صحیحی مملکتی را از اول برج دلو منحل کنیم آن وقت بیست و یکهزار و ششصد و شصت و شش تومان از محل امسال باقی می‌ماند در صورتی که اینجا پنجاه هزار تومان قابل توجه شده است. از یک طرف تصور نمی‌کنم که وکلای محترم و مجلس شورای ملی علاقه‌مند باشند که صحیه ولایات برقرار شود و مؤسسات صحی مرکز منحل شود و تصویب این پیشنهاد مستلزم است که به کلی مؤسسات صحی مرکز منحل شود. ولی کمیسیون بودجه هم با این نظریه آقایان محترم کاملاً موافق است و مخصوصاً در این خصوص با حضور آقای وزیر مالیه مذاکرای زیادی به عمل آمد و بالاخره آقای وزیر مالیه گفتند همان طور که در مجلس اظهار شده وزارت مالیه هم با این نظر موافق است و در بودجه سال آتیه یک مبلغی علاوه بر این صد و سی هزار تومان که آن هم اقلاً در حدود همین مبلغ باشد پیشنهاد خواهد نمود که به تصویب مجلس شورای ملی برسد تا نه مؤسسات صحی مرکز منحل شوند و ایالات و ولایات هم از این راه استفاده نمایند.
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی- این دومین دفعه است که یک پیشنهادی در مجلس شورای ملی قابل توجه و تصدیق شده است و کمیسیون بودجه آن را رد کرده است. کمیسیون بودجه اظهار یک اطلاعی می کند مطابق آن اطلاعات پیشنهادی را که اکثریت مجلس قابل توجه دانسته است رد می کند و رد کردن این پیشنهاد معنیش این است که اکثریت مجلس یعنی آن اشخاص که این پیشنهاد را قابل توجه دانسته اند به اندازه اعضای کمیسیون بودجه اطلاع ندارند. حالا تا چه اندازه این حرف مقرون به حق و صواب است کار ندارم ولی اگر فرغ زاید بر اصل شنیده باشید همین مسئله است که اکثریت مجلس می‌گویند در مقابل صد و سی و شش هزار تومان که برای صحیه مملکت ایران در نظر گرفته شده است یا برای ممالک ایران به استثناء پنجاه هزار تومانش برای مملکت طهران صرف شود و پنجاه هزار تومانش برای سایر ممالک صرف ایران شود آقا می‌فرمایند این طور درست نمی‌شود بنده عرض می‌کنم مدارس طبی و آنجاهایی که به مردم تعلیم می‌دهند بر جای خودشان باقی باشند. ولی این صحیه‌های عمومی که دولت به آنها پول می‌دهد با وجود بودن صدها دکتر در مرکز پول این صحیه‌ها را به ولایات بدهند که فاقد جمیع وسایل زندگانی هستند مخصوصاً سرحدات. آقایان هیچ تصور نمی‌کنند که سرحدات یعنی دروازه‌های مملکت دست کی است و کی باید آنها را اداره کند. امراضی که از خارج وارد مملکت می‌شوند باید در سرحدات از آنها جلوگیری شود. بنده یک مرتبه راجع به بوشهر به اندازه که می‌توانستم توضیح دادم حالا شاید بیش از آن لازم نبود. ولی عرض می‌کنم که برای جلوگیری از ورود امراض در مملکت پنجاه هزار تومان از صد و سی و شش هزار تومان صرف شود زیاد نیست خوب است رعایت حال اهالی ایالات و ولایات را هم بفرمایند. در همین کازورن چند هزار بچه از مرض آبله مردند در صورتی که سرم آبله چندان قیمتی ندارد و اگر می‌خواستند برای تمام ایالات و ولایات ایران سرم بفرستند شاید بیش از هزار تومان قیمتش نمی‌شد و به اندازه ده تومان سرم آبله برای یک ولایت نفرستاده‌اند و نتیجه‌اش این می‌شود که پانصد طفل از میان برود. می‌فرمایند صد و سی و شش هزار تومان برای صحیه مرکز باید باشد ولی برای ولایات در آتیه فکر می‌شود در صورتی که در مرکز در سراسر رهگذر یک تابلوی دکتر و کلینیک هست (خنده نمایندگان) خوب است آقایان در فکر سایر مردم هم باشند.
مخبر- بنده نمی‌خواهم وقت مجلس را مثل آقای کازرونی تلف کنم بنده عرض می‌کنم ازروی حساب تا آخر سال قریب بیست و دو هزار تومان بیشتر پول ندارید آن وقت می گوئید پنجاه هزار تومان برای ولایات اختصاص داده شود!! البته همه موافقند با این مسئله ولی برای امسال مورد ندارد برای سال آتیه.
رئیس- رأی گرفته می‌شود به ماده الحاقیه پیشنهادی آقای روحی. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(جمع قلیلی برخاستند)
رئیس- تصویب نشد ماده الحاقیه پیشنهادی آقای طهرانی و جمعی از آقایان نمایندگان قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
اینجانبان پیشنهاد می‌نمائیم که ماده الحاقیه ذیل بر مواد قانون بودجه علاوه شود.
ماده الحاقیه- وزراء مکلفند مادامی که در جزو منتظرین خدمت وزارتخانه اشخاص هستند که از عهده شغلی برمی‌آیند اشخاصی خارج را به عنوان کنترات استخدام ننمایند مگر در فن مخصوص متخصص باشند که در عده منتظرین خدمت یافت نشود.
رئیس- راپورت کمیسیون راجع به این ماده قرائت می‌شود:
(به شرح آتی خوانده شد)
کمیسیون بودجه پیشنهاد آقای آقا شیخ محمدعلی طهرانی و جمعی از نمایندگان محترم را مورد مطالعه قرار داده و چون ضمیمه این ماده را در قانون بودجه مملکتی بی‌مورد می‌داند لذا نمی‌تواند موافقت نماید.
رئیس- آقای ضیاء‌الواعظین (اجازه)
ضیاء‌الواعظین- با آن ماده موافقم ولی با راپورت کمیسیون مخالفم.
رئیس- با راپورت کمیسیون مخالفید.
ضیاء‌الواعظین- بلی
رئیس- بفرمایید
آقا شیخ محمدعلی طهرانی- بنده قبلاً اجازه گرفته بودم
رئیس- کجا
طهرانی- در راپورت کمیسیون نوشته‌ام مخالفم
رئیس- نوشته‌اید در ماده چهارده مخالفید.
آقا شیخ محمدعلی طهرانی- در راپورت کمیسیون بودجه عرض کرده‌ام مخالفم راجع به همین موضوع است.
رئیس- بفرمائید
آقا شیخ محمدعلی طهرانی- اولاً از آقای مخبر خواهش دارم در موقع جواب یک قدر ملاحظه نزاکت را بفرمایند که صورت مجلس خارج از نزاکت نباشد و مثل آن دفعه در موقع دفاع یک تعبیرات خوبی شده باشد. اما آمدیم بر سر پیشنهادی که بنده و هفده نفر از آقایان نمایندگان محترم کرده‌ایم و راپورتی که کمیسیون بودجه داده است گمان می‌کنم در قانون استخدام دقت نکرده‌اند به جهت خاطر این که ماده ده قانون استخدام می‌نویسد: متخصصین فنی از اتباع داخله که به موجب قراردادهای مخصوصه برای مدت معینی اجیر می‌شوند جزو مستخدمین رسمی محسوب نخواهند شد. این ماده ده بود از این ماده این طور استفاده می‌شود که اگر دولت بخواهد فرضاً یک طبیبی را به عنوان طبابت یا مهندس را به عنوان مهندسی استخدام بکند اینها جزء مستخدمین رسمی محسوب نخواهند بود یعنی دولت حق دارد یک نفر متخصص فنی داخلی را بیاورد و اجیر کند و کنترات نماید. از این عبارت فقط این اندازه استفاده می‌شود اعم از این که جزو منتظرین خدمت یک طبیبی باشد که متخصص فنی هم هست و یا مهندسی باشد که متخصص فنی هم هست یا نباشد و مقصود ما از این یشنهاد این بود که دولت حق ندارد با داشتن متخصصینی که جزو منتظرین خدمت‌اند اشخاص از خارج بیاورد و در نتیجه بر عده منتظرین خدمت بیفزاید. این ماده این مسئله را منع نمی‌کند. یا این که ما همه مطلعیم اگر هم همه مطلع نباشیم اکثر مطلعیم و مشاهده می‌کنیم که مثلاً در خیابان لاله‌زار از فلان مغازه فلان آدم را به عنوان متخصص فنی داخلی آورده‌اند در فلان وزارتخانه و به او می‌گویند برود بوارومداد و ملزومات بخرد و به نام بوارلیت و مدادلیت. این اشخاص را به عنوان متخصص فنی کنترات کرده‌اند و این وضعیت ناهنجار از این ماده که در قانون استخدام هست که: دولت حق دارد متخصصین داخلی را استخدام کنند. ناشی شده است. ماده هفتاد و سه می‌نویسد: مادام که عده منتظرین خدمت ادارات دولتی بیش صدی پنج مقرر در ماده بیست و نه می‌باشد هیچ یک از وزارتخانه‌ها و ادارات حق استخدام عضو جدید ندارند. ماده قبل اشاره می‌کند به استخدام عضو جدید به عنوان کنترات و می‌گوید: این اشخاص جزو مستخدمین محسوب نمی‌شوند ولی اشاره راجع به منتظرین خدمت در آن نیست و فقط از ماده ده این طور استفاده می‌شود که کسی را که اجیر کرده‌اند او مستخدم نیست. در صورتی که ماده هفتاد و سه می‌گوید: اگر عده منتظرین خدمت زیاده از صد پنج شد مستخدم جدید را نمی‌توانند استخدام کنند و مستخدمینی که منتظر خدمت هستند به حالت خودشان باقی باشند لذا دولت ممنوع نیست از این که مستخدمین جدید را به عنوان متخصص کنترات کند. ولی ماده الحاقیه که بنده و هفده نفر از آقایان امضاء و پیشنهاد کرده‌ایم روی این زمینه است که دولت حق ندارد بعد از این به نام بوارلیت و مدادلیت اشخاص را کنترات کند و در وزارتخانه‌ها به کار وا دارد و آن وقت عده زیاد از بدبخت‌هائی که منتظر خدمت هستند هر روز پیش وزاء بروند و تعظیم کنند و تقاضای کار و حقوق بکنند و این برخلاف انصاف و وجدان است که عده بی‌کار و منتظر خدمت باشند در حالتی که متخصص فنی هم دارند مع ذلک عده را از خارج برای استفاده از ماده ده ببرند و ماهی هفتاد تومان و صد تومان به عنوان متخصص فنی به آنها حقوق بدهند و مثلاً به آنها بگویند بروید مرکب یا قلم بخرید. آن منتظرین خدمت بیچاره هم اولاد دارند عیال دارند. باید زندگانی کند. لذا این ماده برای این پیشنهاد شد که از استفاده موهومی که بعضی از وزراء از ماده ده می‌کنند جلوگیری نماید. مثلاً فرض بفرمائید در وزارت عدلیه بنده دیده‌م که یک وزیر می‌آمد و یک قاضی را بدون محاکمه تغییر می‌داد. در صورتی که وزیر حق ندارد بدون محاکمه یک قاضی را تغییر دهد. وقتی هم که می‌خواهند یک کاری بکنند مثلاً یک مرتبه می‌گویند: عدلیه کرمان منحل. وقتی که عدلیه را منحل کردند آن وقت پس از چند روز یک نفری را از خارج می‌آورند و در آنجا می‌گذارند و مقصود خود را به این ترتیب اجرا می‌کنند. بنده خودم در طهران دیده‌ام یک صلحیه را منحل می‌کردند و پس از چندی یک نفر را می‌آورند و به آن کار می‌گماشتند. بعد از این کارکن‌های ادارات باید بفهمند که با یک معنای موهوم نمی‌شود از قانون استخدام استفاده کرد. حالا اگر قانون استخدام یک معایبی دارد و باید اصلاح شود آن امری علیحده است ولی مادام که این مواد هست نمی‌شود استفاده موهوم از آن کرد.این خلاصه عرایض بنده بود که عرض کردم.
مخبر- بنده با فرض این که تمام دلایلی را که آقای طهرانی اظهار فرمودند وارد بدانم مع‌ذلک عقیده کمیسیون این بود که این ماده و این مطلب جایش در قانون بودجه مملکتی نیست برای این که اساساً این قانون بودجه برای هذه‌السنه است و دو ماه دیگر بیشتر به آخر سال باقی نمانده است به علاوه شما که این عقیده را دارید ممکن بود این نظریه را به طور یک ماده پیشنهاد می‌فرمودید. یک کمیسیون دیگری هم بود که به قانون استخدام مراجعه می‌کند به آنجا ارجاع می‌شد وحک و اصلاح می‌کردند ولی این بیاناتی را که آقا فرمودند بنده یک قسمتش را وارد نمی‌دانم. زیرا با تمام فلسفه و دلایلی که ایراد فرمودید باید عرض کنم که مجلس شورای ملی در دوره چهارم یکقانون دیگری هم راجع به کنترات رئیس مالیه گذرانده است و آن قانون یک ماده چهاردهمی دارد که اگر به آن مراجعه بفرمائید رفع اشکال خواهد شد.
رئیس- رأی گرفته می‌شود به این ماده الحاقیه. آقایانی که این ماده را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد دیگری از طرف آقای ملک‌التجار شده قرائت می‌شود.
(به شرح آتی خوانده شد)
نظر به این که وزارت مالیه در پرداخت حقوق وزارتخانه‌ها و ادارات تبعیضاتی برای خود قائل شده است و منتظرین خدمت هم از حقوق شش ماهه اول سال محروم بوده‌اند و برای این که رعایتی از منتظرین خدمت شده باشد و در آخر سال هم یک عده طلبکار قانونی برای دولت تهیه نشود این بنده پیشنهاد می‌نماید که در فصل دوم مخصوصاً قید شود که حقوق قانونی منتظرین خدمت باید مثل حقوق مستخدمین مشغول به خدمت مرتباً در هر برج پرداخته شود.
رئیس- راپورت کمیسیون بودجه قرائت می‌شود. (به این ترتیب خوانده شد)
کمیسیون بودجه پیشنهاد آقای سلطان‌العلماء نماینده محترم را مورد مطالعه قرار داده نظر به این که عقیده اعضاء کمیسیون از اول امر که نسبت به رعایت حال منتظرین خدمت داشتند عقیده‌مند بودند هر مبلغی که درباره منتظرین خدمت منظور می‌شود مثل مشغولین به خدمت به طور مشاهده پرداخته گردد و نظر به این که چون کلیه بودجه مملکتی به طور دربست و اعتباری است کمیسیون با وجود اظهارات شفاهی وزارت مالیه در کمیسیون و در مجلس زاید می‌دانست که این موضوع واضح را قید نماید چنانچه نسبت به بودجه سایر وزارتخانه‌ها و مشغولین به خدمت هم این قید به عمل نیامده. بنابراین با این که کمیسیون معتقد است که حقوق منتظرین خدمت مثل مشغولین به خدمت به طور مشاهده پرداخته شود. عقیده دولت هم همین است دیگر این پیشنهاد را زائد دانستند و نمی‌توانند موافقت نمایند.
رئیس- آقای طهرانی. (اجازه)
آقا شیخ محمدعلی طهرانی- بنده با ماده الحاقیه موافقم و دلیل هم این است که کارها را به صورت ماست مالی نباید درست کرد. حقایق را باید گفت و تاریخ هم ضبط می‌کند اعم از این که گوینده مغلوب شود یا غالب. در همین مجلس قبل از این که بودجه بیاید برای منتظرین خدمت وزارت خارجه و مستخدمین قدیمی وزارت خارجه ما یک رائی دادیم بدبختانه یا خوشبختانه تمام اجزاء منتظرین خدمت به من که رسیدند گفتند لایحه لاغی‌الاعتبار بود و اعتباری ندارد به واسطه این که الان چهار پنج ماه است که تصویب لایحه شما می‌گذرد و هنوز یک ماده آن را به موقع اجرا نگذارده‌اند ما باید همه روزه برویم به وزارت مالیه یا وزارت خارجه و برای گرفتن ماهی بیست و پنج تومان همه روزه از این اطاق به آن اطاق برویم. ما که تمام شئون خودمان را به دولت فروخته‌ایم و مجلس هم با ما مساعدت کرده که پولی ماه به ماه یا دو ماه به دو ماه به ما بدهند هنوز چیزی نداده‌اند ما مکلفیم که این توضیحات را بدهیم ولو این که دولت هم عمل نکند زیرا وقتی این توضیحات به قانون بودجه ملحق بشود مردم می‌دانند که ما به وظائف خودمان عمل کرده‌ایم حالا اگر مالیه عمل نمی‌کند ربطی بما ندارد و ما به وظیفه‌ای که داریم البته عمل می‌کنیم و تعقیب هم خواهیم کرد از این جهت بنده این ماده الحاقیه را قابل توجه می‌دانم و باید ماه به ماه بمنتظرین خدمت حقوق داده شود زیرا مشاهده کرده‌ایم با این که نسبت به منتظرین خدمت وزارت خارجه رأی داده شده مع ذلک باز به آنها حقوق نداده‌اند. شاید این نظر را داشته‌اند که چون این منتظرین خدمت بی‌کار هستند و فعلاً محتاج الید دولت نیستند از این جهت حقوق این بیچاره‌ها را باید عقب انداخت از این جهت ممکن است یک وقت برج حمل و همه وزارتخانه‌ها حقوق گرفته باشند ولی ششماه حقوق به منتظرین خدمت نداده باشند
مخبر- مطالبی راکه آقا اظهار کردند معلوم می‌شود مذاکراتی که شده است درست حالی نشده‌اند. راجع به وزارت خارجه که فرمودند. مجلس شورای ملی راجع به حقوق امسال منتظرین خدمت وزارت خارجه تاکنون رأیی نداده است و لازم هم نبود رأی بدهند و آن رأیی که مجلس داد مربوط به چهار ماه آخر سال گذشته از بابت حقوق معوقه بوده و بنده گمان می‌کنم این معطلی هم که در وزارت مالیه پیدا شده نه برای این بوده است که خواسته‌اند از رأی مجلس تمرد کنند بلکه خواسته‌اند با قانون محاسبات عمومی مطابقه دهند چون به موجب قانون محاسبات عمومی وزارت مالیه که ناظر پرداخت مخارج است باید تمام لوایح را با قانون محاسبات عومی تطبیق دهد و مواد قانونی محاسبات را هم مراعات کند. اما این که راجع بمنتظرین خدمت شرحی فرمودید بنده گمان نمی‌کنم هیچکس مثل کمیسیون بودجه در این مسئله دقت و اهتمام داشته زیرا تمام افراد و اعضاء کمیسیون بودجه عقیده دارند و از چند ماه قبل تاکنون هم سعی کرده‌اند که دولت یک فکر برای منتظرین خدمت بکند و عقیده آقایان هم این است که به طور شهریه حقوق منتظرین خدمت پرداخته شود. اما ملاحظه بفرمائید که این توضیح واضح در اینجا جا دارد یا ندارد. عقیده کمیسیون این است که جا ندارد و لازم نیست برای این که در این بودجه وقتی که حقوق مشمولین خدمت را نوشته‌ایم هیچ ذکر کرده‌ایم که به طور مشاهره پرداخته شود؟ مثلاً در بودجه وزارت فوائد عامه یا پست و تلگراف یا جاهای دیگر تصویب هم کرده‌ایم هیچ ذکر شده که باید حقوق اعضای اجزاء به طور مشاهره پرداخته شود؟ خیر لازم نیست. دولت هم نظرش همین است. چنانچه وزیر مالیه هم در پشت تریبون اظهار کردند و در کمیسیون بودجه هم اظهار کرده‌اند که حقوق منتظرین خدمت به طور شهریه پرداخته خواهد شد و خود کمیسیون هم اگر از این نظر مطمئن نبود این قید را در اینجا می‌کرد در این صورت این قسمتی را که می‌خواهید ذکر کنید در اینجا زائد است و بلکه مضر به حال منتظرین خدمت هم هست.
رئیس- رأی می‌گیریم به ماده ...
سلطان‌العلماء- در صورتی که دولت قبول کرده است و آقای مخبر هم قبول می‌کنند بنده مسترد می‌دارم.
رئیس- سترد می‌دارید؟
سلطان‌العلماء- بلی.
رئیس- مذاکره در مواد تمام شد فقط یک فقره نیم عشر اوقاف مانده است و باید رأی بگیریم.
محمدهاشم میرزا شیخ‌الرئیس- بنده پیشنهادی تقدیم کرده بودم
شیروانی- بنده هم پیشنهاد دارم
(پیشنهاد آقای شیروانی به مضمون ذیل قرائت شد)
بنده ماده الحاقیه ذیل را پیشنهاد می‌کنم.
ماده الحاقیه- فوائد نیم عشر اوقاف علاوه بر بودجه مصوبه اختصاصی بصحیه و معارف ولایات خواهد داشت. وزارت معارف مأمور است که با تصویب شورای معارف مصرف نماید.
رئیس- قبلاً باید به خود نیم عشر رأی گرفت بعد به این پیشنهاد. رأی گرفته می‌شود به نیم عشر اوقاف به مبلغ پنجاه و دو هزار تومان.
شیخ‌الرئیس- بنده پیشنهادی کرده‌ام در باب تأخیر رای.
رئیس- چه می‌فرمایید؟
شیخ‌الرئیس- بنده پیشنهادی کرده‌ام و عقیده‌ام این است که این قسمت به تأخیر بیفتد و بودجه بگذرد و پیشنهاد کرده‌ام که پس از چند روز دیگر از طرف دولت قانون آن تقدیم شود آن پیشنهاد مقدم بر این پیشنهاد است. (پیشنهاد شاهزاده شیخ‌الرئیس به شرح ذیل خوانده شد) بنده پیشنهاد می‌کنم بودجه مملکتی به استثناء پنجاه و دو هزار تومان اوقاف مطرح و ختم شود اوقاف بماند تا از طرف دولت قانونی پیشنهاد مجلس مقدس شود.
رئیس- به چه شکل این را پیشنهاد می‌کند؟
شیخ‌الرئیس- یعنی می‌فرمایید اشکال قانونی دارد؟
رئیس- در فقرات ممکن نیست پیشنهاد بشود. اگر پیشنهاد می‌کنید باید بطور ماده الحاقیه باشد و بعد قابل توجه بشود.
شیخ‌الرئیس- خیلی خوب ماده الحاقیه باشد. اجازه می‌فرمائید؟
رئیس- بفرمایید
شیخ‌الرئیس- بنده چون ملاحظه کردم در این چند روزه که مذاکره شده است آقایان راجع به نیم عشر اوقاف اظهار کردند و این هم از دو جهت است یکی این که مطلب اصلاً از مجلس به عنوان قانونی نگذشته. بعضی اوقات آقای مخبر هم که مدافعه می‌کنند که پارسال رأی داده‌اید. در صورتی که آن رأی اجازه خرج بوده نه قانون و قانونگذاری و آن مدت معینی دارد که در نظامنامه است و در قانون اساسی هم مطرح است که باید مطابق آن ترتیب بیاید به مجلس و بگذرد و آن قانون اوقاف هم که گذشته راجع به نظارت است. بنابراین این اخذ نیم عشر اوقاف بیک قانونی است و میل بنده ندارم که این حق قانونگذاری از مجلی سلب بشود باید بشکل قانون از مجلس بگذرد. نه به عنوان اجازه خرج یا دخل. که اگر مطالبی هست با یک نظریات عمیقی درش مطالعه بشود و هر قسمتش قابل تصویب است تصویب بشود و هر قسمتش نیست رد بشود و عقیده‌ام این است که این قسمت بماند و به بقیه بودجه رأی گرفته شود و بگذرد و اگر خیر آقایان می‌خواهند بودجه معطل شود و میل دارند به این قسمت هم رأی گرفته شود آن هم بسته به نظریات خودشان است و بیش از این بنده عرضی ندارم.
مخبر- ولی بهتر از این فرمایشی که خود شاهزاده اظهار کردند نیست که فرمودند بنده عرضی کرده‌ام بنیم عشر اوقاف پارسال رأی داده‌اید. در صورتی که نیم عشر اوقاف پارسال جزو بودجه مملکتی بوده است و به این جهت این اظهاری را که ایشان کردند بنده گفته‌ام. ولی راجع به پیشنهادشان بنده حاضرم و قبول می‌کنم که قسمت نیم عشر موضوع شود و در بودجه رأی گرفته شود و این قسمت بماند برای بعد.
رئیس- دوفقره پیشنهاد هست که باید تکلیفش معلوم شود.
شیروانی- این پیشنهاد بماند برای بعد یک پیشنهاد دیگری در موضوع نیم عشر تقدیم کرده بودم.
رئیس- پس می‌گیرید؟
شیروانی- بلی.
رئیس- پیشنهاد آقای یاسائی قرائت می‌شود. (به مضمون ذیل خوانده شد) بنده پیشنهاد می‌کنم پنجاه و دوهزار تومان نیم عشر اوقاف در جزء جمع عادیات وزارت معارف قلمداد شود.
رئیس- بفرمایید.
یاسایی- عرض می‌شود. از مجلس شورای ملی یک قانونی گذشته ماده شش آن قانون نظارت دولت را در اوقاف مملکت تصویب کرده است و این قانون باید اجراء شود و وقتی که اجراء شود باید دولت یک حق‌النظاره از اوقاف بگیرد. بنده عقیده ندارم این حق نظارت جزء مالیات عمومی بیاید و پیشنهاد کرده‌ام که در جزء عادیات خود وزارت معارف و اوقاف قلمداد شود مثل تومانی یک عباسی و خرواری یک قران باشد یا این که باید قانون را لغو کنید و آن وقت به مسئله نیم عشر رأی ندهید و الّا اگر بخواهید این قانون عملی شود البته باید وسائل نظارت دولت را در اوقاف فراهم کنید زیرا یک مملکتی که می‌خواهید خودش را اداره کند البته وجوه لازم دارد و هیچ مجوزی هم ندارد که از مالیات عمومی صرف امور خیریه بکند و اوقاف یک شعبه‌ای است از امور خیریه و باید خرجش هم از خودش دربیاید و از مالیات عمومی نمی‌شود صرف اوقاف کرد مدعی‌العموم هم نمی‌تواند وظیفه رئیس اوقاف و ناظر اوقاف را انجام دهد و اگر بخواهید این قانون عملی شود باید مخارج اوقاف را از خودش بیرون بیاورید و از مالیات عمومی نمی‌توان خرج کرد مالیات عمومی باید خرج تأمینات و انتظامات مملکت بشود اوقاف یک خرجی است خیریه و باید خرجش از خودش بیرون بیاید و به عقیده بنده باید به جای نیم عشر یک عشر گرفته شود و می‌بایست در آتیه این املاک موقوفه که استهلاک کرده‌اند به تدریج از ید غاصبان منتزع شود و اشخاصی که طرفدار اوقاف هستند باید رأی بدهند به این نیم عشر تا اوقاف اداره شود و الّا اگر چنانچه همین طور باقی بماند چند سال دیگر هیچ موقوفه باقی نمی‌ماند
مخبر- درصورتی که خود موضوع نیم عشر را ما قبول کردیم که بماند برای بعد دیگر این پیشنهاد آقا هم فعلاً مورد ندارد و ممکن است حالا مسترد بفرمایند و در موقع رأی گرفتن به نیم عشر مجدداً پیشنهاد کنند
یاسائی- بنده مسترد می‌دارم
رئیس- پیشنهاد شاهزاده را آقای مشار اعظم این طور نوشته‌اند اگر صحیح است رأی بگیریم
(پیشنهاد مذکور این طور خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم ماده الحاقیه ضمیمه قانون بودجه شود
ماده الحاقیه- دولت مکلف است قانون دریافت نیم عشر اوقاف را جداگانه تنظیم و به مجلس شورای ملی تقدیم می‌نماید
رئیس- این را قبول می‌کنید آقا؟
محمدهاشم میرزا شیخ‌الرئیس- عرض کنم این محتاج نیست هر طور دولت صلاح می‌داند پیشنهاد می‌کند و درش مطالعه می‌شود و دیگر ذکرش را محتاج نمی‌دانم
رئیس- بسیار خوب پس می‌خواهید به ماده‌ای که خودتان پیشنهاد کرده‌اید رأی بگیریم
شیخ‌الرئیس- آقای مخبر قبول کرده‌اند اگر محتاج برای گرفتن نیست مسترد می‌دارم
رئیس- قرائت می‌شود و رأی می‌گیریم
(مجدداً پیشنهاد آقای شیخ‌الرئیس به شرح سابق قرائت شد)
رئیس- آقایانی که این پیشنهاد را ...
بعضی از نمایندگان- مخبر قبول کردند
رئیس- مگر مخبر که قبول کردند نباید رأی گرفت رأی گرفته می‌شود به این پیشنهاد. آقایانی که تصویب می‌فرمایند قیام نمایند
(جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد رأی گرفته می‌شود به ماده اول به مبلغ بیست و سه میلیون و ششصد و هشتاد و شش هزار و چهارصد و بیست و پنج تومان آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد در ماده دوم که رأی گرفتیم در مبلغی که بنده عرض کردم اشتباهی حاصل شده بود. بنده عرض کردم بیست و سه میلیون و هشتصد و چهار هزار و دویست و هشتاد و هفت تومان در صورتی که بیست و دو میلیون بوده است
بعضی از نمایندگان- مخالفی ندارد
رئیس- آقای تقی‌زاده اظهاراتی دارند
تقی‌زاده- بنده بعضی ملاحظات مختصری دارم و ترجیح دادم که در آخر مذاکرات اظهار کنم و خیلی خوشوقتم که بودجه از مجلس گذشت و بنده از اول تا آخر در تمام موادش از موافقین بودجه بودم حتی در همان یکی دو ماده که رد شد یا بلاتکلیف ماند از موافقین بودم و البته دراین وقت سال نمی‌شد یک تغییر مهمی در بودجه داد زیرا مبلغی از عادیات گرفته شده و مبلغی هم خرج شده و هرقدر از عادیات یا مخارج کسر شود دولت دچار اشکالات می‌شود ولی بنده نمی‌خواهم این موقع را بگذارم فوت شود بدون این که چند ملاحظه مهم در اساس بودجه عرض کنم تا این که برای سال آینده در نطر گرفته شود و مفید واقع شود این طور که ما عادیات می‌گیریم و صرف می‌کنیم به این ترتیب کار مملکت به جائی نمی‌رسد یعنی یک پول‌هایی از مردم می‌گیریم و بیشتر آنها را در بین یک جماعت دیگری تقسیم می‌کنیم که آنها اعضاء و اجزاء اداراتند بعضی از آقایان در اساس جمع‌آوری مالیات ایراداتی کردند و بنده در خرج هم عرض می‌کنم زیرا اگر طرز مالیات‌گیری در وزارت مالیه ما به قدری منظم شود که به مثل یکی از بهترین ملل متمدنه بشود یعنی تمام این مالیات را بلکه بیشتر آن را به بهترین طریقی جمع‌آوری کنیم و به دست مستحقین هم بدهیم و به موقع خودش هم خرج شود معهذا با این ترتیب اگر سی سال دیگر هم مداومت بدهیم فایده ندارد و قدمی برای ترقی مملکت برنداشته‌ایم و فقط یک مشت پول از مردم مخصوصاً از ولایات و بالاخص از دهات گرفته می‌شود و صرف امور جاریه می‌شود و البته هم باید بشود ولی این ترتیب فایده مهمی برای مملکت ندارد و یک قسمت بیشتر از این مالیات یا به طور شهریه یا مستمری و یا حقوق مستخدمین صرف می‌شود ولی در هر دو نظر به عجز و فقر آن اشخاص و مستخدمینی است که می‌گیرند ولی مملکت دارالعجزه نیست ممکن است خیلی از اشخاص بهترین و رقیق‌ترین احساسات دولتی را داشته باشند ولی همیشه باید در نظر گرفت که احساسات انسانی خیلی خوب است ولی کار سیاسی نیست و به درد امور سیاسی نمی‌خورد یعنی برای ادارات مملکت آن احساسات به درد نمی‌خورد و باید پولی که از مملکت گرفته می‌شود به مصرف مردمی که پول را می‌دهند برسد به عقیده بنده نقص عظیمی در بودجه ما هست و آن عبرت از این است که ما سه مطلب داریم و باید وجوهی که از این مملکت گرفته می‌شود اقلاً قسمت بزرگش را صرف این سه مطلب بکنیم که مملکت و ملت راحت شود و روی سعادت را ببیند ولی متأسفانه برای آنها خیلی کم خرج می‌شود و حتی می‌شود گفت که بعضی از آنها در حکم صفر است مثل معارف و بنده نمی‌خواهم این فرصت را فوت کنم بدون این که یک کلمه در این باب بگویم. برای معارف آنچه که خرج می‌شود حقیقتاً شرم انگیز است صد و هفتاد هزار تومان برای تمام مملکت ایران به استثنای تهران خرج می‌شود و با این مبلغ در پنجاه سال دیگر نمی‌شود عده باسوادان این مملکت را از صدی یک که حالیه تخمین می‌شود به صدی سه رسانید و برای این که واقعاً مملکت ترقی کند و با سعادت شود و مقاصد عالی و پاکیزه‌ای که آقایان در نظر دارند اول شرطش این است که مردم باسواد شوند و اقلاً سه میلیون یا در این موقع که مالیه ما ضیق است دو میلیون باید برای معارف شود. لازم نیست ما مملکت خودمان را مقایسه با ممالک پرثروت و بزرگ دنیا کنیم ولی در همسایگی ما مملکتی هست که آنها هم مسلمان هستند و مملکتشان حالا از مملکت ما کوچکتر است ولی عادیاتشان تقریباً سه برابر عادیات ما است یعنی ما ۲۳ میلیون عادیات داریم آنها هفتاد میلیون تومان عادیات دارند و آنها هفت میلیون تومان برای معارف صرف می‌کنند پس از این قرار این مملکت باید دو میلیون برای معارف صرف کنند مطلب دیگر راجع به فوائد عامه است که برای مملکت حاصل‌آور است و مهمترین مسائل مسئله راه است و برای راه‌ها و آباد نگاهداشتن آنها پانصد و هشتاد هزار تومان بیشتر صرف نمی‌شود و با این مبلغ آن راه‌های موجودی را هم که به دست ما داده‌اند دارد خراب می‌شود. مطلب دیگر امور صحیه است در این مملکت مالاریا دارد قتل عام می‌کند و همچنین گاومیری و غیر ذلک در همان مملکت همسایه که ذکرش را کردم یک جنگ بزرگی اعلان کردند بر ضد مالاریا جون آنها یک قدم بیشتر از ما جلوتر نیستند می‌شود مثال آورد. برای ساختن راه و برای نشر معارف و جنگ بر ضد مالاریا یک قسمت بزرگ بودجه‌شان را صرف می‌کنند یکی از چیزهائی که قطعاً باید در بودجه منظور گردد کم کردن باج راه است این نه تنها یک مالیات بیجا و ظالمانه است بلکه مضر به اقتصاد مملکت است و خوشوقتم که بتوانم بگویم که در کمیسیون اقتصادیات با موافقت نظر رئیس کل مالیه و وزیر مالیه نباشد که در اندک زمانی تعدیل داده شود بلکه شاید تا آخر سال آتیه به کلی موقوف شود. خیلی از آقایان اینجا خیلی آرزوهای زیاد مکرر فرمودند که هر کس البته این آرزوها را دارد. مثلاً بعضی‌ها می‌فرمایند که در تمام مملکت باید قوای تأمینیه داشته باشیم حتی در قصبات کوچک می‌خواهیم راه داشته باشیم و می‌خواهیم خط تلگراف در جاهایی که نداریم داشته باشیم ولی البته همه اینها با پول می‌شود و بدون پول نمی‌شود بنده از اول مذاکره در بودجه در مجلس تاکنون آنچه گوش دادم متأسفم که بگویم با اظهارات خیلی خوبی که شنیدم یک کلمه عملی در این باب شنیدم که آن اصلاحات و آن چیزهائی را که پیشنهاد می‌کنند باید باشد از کجا باید باشد.آیا آن چیزهایی را که در بودجه پیشنهاد شده باید حذف کرد. یا این که یک مالیات جدیدی وضع کرد؟ ما در این مجلس بدبختانه یک علت بزرگ به نظر بنده می‌رسد که در مذاکرات خودمان داشتیم و اگر این مسئله جاری بشود مشکل می‌دانیم که به هیچ اصلاحی موفق شویم. ما سه کار داریم در این مجلس یکی می‌خواهیم اصلاحات تازه و تأسیسات تازه بکنیم و هر روز هر کلمه‌ای که می‌گوییم پنجاه هزار تومان چهل هزار تومان بیست هزار تومان به دولت تحمیل کنیم یعنی خرج را علاوه می‌کنیم می‌خواهیم در فلانجا عدلیه باشد ده هزار تومان به صندوق دولت حواله می‌دهیم. می‌خواهیم در فلانجا خط تلگراف باشد این هم بیست هزار تومان خرج دارد از آن طرف دو کار دیگر هم داریم که متصل پیشنهاد می‌کنیم که فلان مالیات موجود حذف شود یا فلان عایدی را متفقیم که زده شود و اگر این سه روش را بخواهیم ما پیش بگیریم یعنی مالیات‌های کهنه را حذف کنیم و مالیات جدید هم وضع بکنیم و متصل اصلاحات بخواهیم یک قدم به اصلاح نمی‌رسیم البته شما هر قدر جد و جهد کنید ممکن است مالیات‌هایی که امروز گرفته می‌شود و تعدیل نشده و عادلانه نیست ممکن است بعضیش را حذف کنید ولی باید یک مالیات عادلانه‌تر و جدیدی جای آن بگذارید. ممکن است بعضی مخارج که مرتب نمی‌شود با ترتیب بهتری آن مخارج بشود ولی برای معارف که قد بزرگی است برای مملکت با همین چیزی که ایشان آورند مثلاً مریضخانه‌ها را ما نمی‌توانیم منحل بکنیم و فوراً مریض‌ها را توی کوچه بگذاریم این چیزهایی که هست کمان نمی‌کنم بشود فوراً آنها را حذف کرد آن هم به این زودی بنابراین البته لازم است ما منابع جدیدی پیدا کنیم و بنده گمان می‌کنم باید خود را حاضر کند منابع عادیات جدیدی که به او پیشنهاد می‌شود یک قلم به نظر بد به او نگاه نکند اگر اصلاح می‌خواهد در آن بکند بکند ولی به کلی نباید آن را منظور نظر قرار ندهد. در مملکت ما بهتر این است که برای هر مالیات جدیدی یک محل خرجی درست بکنیم اگر چه این ترتیب برخلاف ترتیب سایر ممالک متمدن‌هاست ولی در این مملکت اگر بدون این که محل خرج معین کنیم عادیات را زیاد بکنیم اگر ده میلیون بیست میلیون هم باشد این ادارات دهان خودشان را باز کرده‌اند و فوراً صرف آنها می‌شود. یک نکته دیگر راجع به مسائل اصلاحی است که آقایان هر کدام یک چیزی را واجب‌تر می‌دانند و اظهار می‌کنند. بنده می‌خواهم عرض کنم این مطالب با هم جمع نمی‌شود برای این که یک روز ما در ضمن نطقمان می‌گوئیم عدلیه مهمترین چیزها است و مهمترین در زبان فارسی و سایر زبان‌ها یک چیز است و همه چیز نمی‌شود مهمترین باشد. مثلاً یکی می‌گوید عدلیه مهمترین چیزها است همه می‌گویند صحیح است فردا هم یکی دیگر می‌گوید معارف مهمترین چیزها است باز هم می‌گویند صحیح است و همچنین خط تلگراف و غیره وقتی که همه صحیح شد آن وقت باید یک عایدی داشته باشیم که همه این کارها را بکنیم. اگر بخواهیم بیست میلیون مالیات جدید درست کنیم که این مملکت با این فقر و فاقه تاب نمی‌آورد. اگر راه آهن می‌خواهیم بکشیم چندین کرور خرج دارد مقدرات این مملکت دست این مجلس است. باید سعی کنیم ببینیم مهمترین کدام است اگر کسی وقتی از عدلیه صحبت کند که مهم است بنده عرض نمی‌کنم مهم نیست. البته مهم است و هیچ کس هم نمی‌تواند جرئت داشته باشد که جسارت کند و بگوید مهم نیست. ولی اگر در پهلوی معارف بگذارید مهم نیست چرا برای این که ممکن است مثلا در جهرم چهار پنج سال دیگر هم میرزا علینقی خان
رئیس عدلیه آنجا آقا شیخ اسدالله حاکم شرع قدیم به عمل مداومت دهد و هیچ دنیا هم خراب نمی‌شود.
مدرس- مردم نباید آسوده باشند.
تقی‌زاده- این مملکت صد سال دیوانه‌خانه نداشت و حکام شرع عمل می‌کردند بعد گفتند عدلیه باید قانونی و مرتب شود. البته لازم هم هست در قانون اساسی هم گفتند ولی این را باید از مرکز بگیرند ولی عقیده بنده این است که معارف باید زودتر جلو برود برای این که عدلیه و ساختن راه و کشیدن تلگراف لازمه‌اش داشتن اشخاص باسواد است و برای این که تلگراف کشنده خوب داشته باشیم و مجلس و وکیل خوب داشته باشیم باید مردم سواد داشته باشند. اما ببخشید مقصودم آقایان حاضرین در این کلمه که می‌خواهم عرض کنم نیست بنده هر وقت پیش خودم تصور می‌کنم خیال می‌کنم که عموم مردم مملکت صمیمی نیستند در این که می‌گویند معارف لازم است برای این که اگر راست باشد و همه همراهی داشته باشند باید یک قدری هم نتیجه ظاهری داشته باشد مثلاً بعضی چیزها را همه لازم می‌دانند تشبیه می‌کنم به امور شرعی مثلاً نماز را که می‌خوانند. مثلاً زکات که همه آن را صحیح می‌دانند و عملا منسوخ است اما در شرع مقامی دارد که هیچ کس نمی‌گوید صحیح نیست اما هیچ کس زکات نمی‌دهد معارف هم همین طور است یک اسمی در این مملکت داده که از هرکسی می‌پرسی می‌گوید لازم است اما کجا است که لازم است. این مجلس که نشسته و بیست و سه میلیون برای خرج مملکت تصویب می‌کند آن وقت صد و هفتاد هزار تومان از چهل و شش کرور برای معارف تمام مملکت می‌دهد پس کدام اهمیت را معارف دارد؟ بالاخره مقصود بنده چنانچه کردم مخالفت با بودجه حالیه نیست ولی حتی‌الامکان هم نمی‌خواهم آن چیزی که برخلاف عقیده اساسی من است و آن عبارت از منطق خارج از دستور است اجرا کنم. لهذا این موقع را مغتنم شمردم که در موقعی که بحمدالله بودجه گذشته است در این باب دوکلمه حرف می‌زنم و عقیده بنده این است که مجلس یک قطعنامه اخذ کند و اگر هم در همین امروز این رأی را نمی‌دهند متفق شوند که انشاء الله برای سال آینده بودجه معارف زیادتر باشد و بیشتر برای معارف و اقتصادیات و صحیه پول خرج شود. در این مملکت ما گرفتار یک اشکالاتی شده‌ایم و آن این است که از اول حمل که که صحبت می‌کنیم که مدارس در آذربایجان یا در شیراز باید درست کنیم جواب می‌گویند بودجه امسال گذشته ما باید منتظر باشیم در تمام سال یکی دو هفته که بودجه سال آتیه نوشته می‌شود پیدا کنیم بلکه در آن موقع کاری بکنیم که نگویند باشد برای سال آتیه و بنده مدتی است منتظرم که بودجه هذه‌السنه کی تمام می‌شود و بودجه سال آینده کی نوشته می‌شود که پیش از نوشتن دست و دامان دولت را بگیریم و خواهش کنیم که این سه مطلب اساسی را که سعادت مملکت روی آن است و ترقی و حاصلخیزی مملکت مبنی بر او است ملاحظه کنند و بنابراین اگر عادیات جدیدی هم احداث کنند ما با کمال میل تصویب کنیم به شرط این که در ذیل آن قانون مالیات دو چیز را بنویسند اولاً بنویسند این برای معارف ایالات و ولایات است و ثانیاً بنویسند مخارج اداری (به اصطلاح طهران) نخواهد شد و در این باب از مذاکراتی که شده است بنده امیدواری دارم که دولت و وزارت مالیه هیچ مخالفتی نداشته باشد. اگر مجلس حاضر شود که عادیات جدید را بدون مخالفت تصویب کنند و اگر اصلاح لازم دارد بکند برای این کار وزارت مالیه و دولت با کمال میل حاضر خواهد بود که آنها را پیشنهاد کند ولی البته مجلس این رویه را نباید اتخاذ کند که آنچه وزیر مالیه به مجلس پیشنهاد می‌کند یا بودجه باشد یا مخارج باشد یا عادیات جدید رد کند و چون البته بعضی چیزها در بعضی وزارتخانه‌ها غیر مرتب است. مثلاً اگر امین مالیه کرمان فلان مالیات را درست نگرفته است مجلس نباید نسبت به وزارت مالیه یک رویه خصومت‌آمیزی پیش بگیرد اینها ما را به جائی نمی‌رساند باید کمک کنیم که عادیات جدیدمان زیاد شود و برای او محل‌هائی درست کنیم. بنده بیش از این عرضی ندارم و امیدوارم آقایان متفق شوند که بودجه سال آینده را قبول نکنند یعنی بیش از وقت اعلان کنند رأی خود را که بودجه را قبول نخواهند کرد مگر این که برای معارف اقلاً دو میلیون تخصیص بدهند و هم چنین برای راه‌ها و امور صحیه.
(جمعی از نمایندگان گفتند- مذاکرات کافی است)
رئیس- اجازه می‌دهید رأی را بعد از تنفس بگیریم.
بعضی از نمایندگان- رأی بگیرید وقت گذشته است.
رئیس- بسیار خوب رأی گرفته می‌شود به قانون بودجه که مشتمل بر چهارده ماده است.
یاسائی- یک ماده الحاقیه هم اضافه شده بود پیشنهاد بنده و آقای تدین بود که به صورت ماده الحاقیه درآمد بنده گمان می‌کنم پانزده ماده می‌شود.
رئیس- بلی ماده الحاقیه دو تا بوده است و قانون مشتمل بر شانزده ماده می‌شود. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید و الّا ورقه کبود خواهند داد
(در این موقع اخذ و استخراج آراء به عمل آمده نتیجه به قرار ذیل حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۵۷ ورقه کبود علامت رد ۳
رئیس- عده حضار هفتاد و شش با پنجاه و هفت رأی تصویب شد. اسامی موافقین- آقایان: دیوان بیگی. میرزا آقاخان عصر انقلاب. کی استوان. آقا شیخ هادی شیخ‌الرئیس. سهام‌السلطان. میرزا یدالله خان. یاسائی. آقا میرزا شهاب‌الدین. سردار منتصر. صدق‌السلطنه. سیف‌الله خان اسکندری. صدرالاسلام. یمین‌الملک. ناصرالاسلام. سلیمان میرزا. مقوم‌الملک. اخگر. اعتبارالدوله. سردار فاخر. وکیل‌الملک. تقی‌زاده. شاهزاده محمد هاشم میرزا. علائی. میرزا سلیم خان ایزدی افشار. نصرت‌الدوله. اقبال‌الممالک. معظم‌السلطان. نظم‌الملک. سردار مفخم. ضیاء‌الملک. امین‌الشریعه. قائم‌مقام. سرکشیک‌زاده. مشار اعظم. آقا سید یعقوب. امیر احتشام. سردار نصرت. آقا میرزا احمد بهبهانی. سالار لشگر. ضیاء‌الواعظین. سردار معتمد. سپهدار اعظم. شیخ‌الاسلام ملایری. ضیاء‌الاطبا. حاج سیدالمحققین. امیر اعلم هرمزی. مصدق‌السلطنه. شاهزاده غلامحسین میرزا. حاج میرزا علیرضا. عمادالسلطنه. آقا شیخ محمدعلی طهرانی. صدرائی. امیر اشرف. محمدولی میرزا. حاج میرزا یحیی دولت آبادی. اسامی مخالفین- آقایان: حائری‌زاده. ملک‌الشعراء. زعیم.
رئیس- اجازه می‌فرمائید جلسه ختم شود.
بعضی از نمایندگان- صحیح است.
رئیس- جلسه آتیه روز شنبه دستور هم لایحه عوارض بلدی. (مجلس یک ربع ساعت قبل از ظهر ختم شد)
رئیس- مجلس شورای ملی مؤتمن‌الملک
منشی علی اقبال‌الممالک
منشی معظم‌السلطان