مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۱ آذر ۱۳۲۴ نشست ۱۶۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهاردهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بودجه مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهاردهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: متن قوانین - تصویبنامه‌ها - صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی - سوالات- اخبار رسمی - فرامین - انتصابات - آئین‌نامه‌ها - بخش نامه‌ها - آگهی‌های رسمی
سال اول - شماره ۲۳۷ مدیر: سیدمحمد هاشمی نماینده مجلس شورای ملی - ۳شنبه ۱۳ آذر ماه ۱۳۲۴
دوره چهاردهم قانونگذاری
شماره مسلسل ۱۴۴۲
مذاکرات مجلس
صورت مشروح مجلس روز یکشنبه ۱۱ آذر ۱۳۲۴ نشست ۱۶۶
فهرست مطالب:
۱- تصویب صورت مجلس ۲- بیانات آقای رئیس به مناسبت روز انعقاد انجمن سران سه دولت متفق در تهران ۳- بیانات قبل از دستور آقایان دکتر عبده و دکتر اعتبار در خصوص اوضاع آذربایجان ۴- موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
- تصویب صورت مجلس
۱- تصویب صورت مجلس
صورت مجلس ۵ شنبه ۸ آذر ماه ۱۳۲۴ را آقای جواد مسعودی (منشی) بشرح زیر قرائت نمودند.
مجلس یک ربع ساعت پیش از ظهر به ریاست آقای سید محمد صادق طباطبائی تشکیل و صورت مجلس پیش قرائت و با تذکراتی تصویب شد.
غائبین با اجازه – آقایان: طوسی دکتر طاهری- دهستانی – حسن اکبر- بهبهانی- سرتیپ زاده- اعتمادی
غائبین بی اجازه- آقایان: حسین خاکباز- نبوی- مؤید قوامی- اخوان- کفاشی- امیرابراهیمی- بوشهری- دکتر معاون- فداکار- دکتر رادمنش- ساسان- سیف پور- بهادری- تهرانی- رفیعی- ایرج اسکندری- مهندس پناهی- دکتر آقایان- آرداشس آوانسیان- محمد حسین قشقائی
دیر آمدگان با اجازه- آقایان: علی اقبال- حسین لنکرانی
دیر آمدگان بی اجازه- آقایان: امینی – فولادوند- نقابت- سنندجی- صمصام- منصف- تیمورتاش- دکتر زنگنه- سید ضیاءالدین طباطبائی- گنابادی- دهقان- دکتر کیان- ایپکچیان- مراد آریه- پوررضا
آقای رئیس به مناسبت وقایع اخیره آذربایجان و رفع نگرانی عمومی نسبت به توجه مجلس و دولت در این موضوع.
اقداماتی که از طریق سیاست خارج و داخلی بعمل آمده و همچنین تشکیل کمیسیون از نمایندگان فراکسیون‌ها و انعقاد جلسات خصوصی و ارتباط دائمی با دولت- پشتیبانی نمایندگان و عموم ملت از دولت آقای حکیمی- اظهار خوش بینی و امیدواری به اخذ نتیجه از اقدامات دولت در اصلاح این امر و اجرای برنامه اصلاحات اجتماعی و اقتصادی و نیز ورود استاندار آذربایجان به تبریز، حرکت سایر فرمانداران استانها، لزوم خونسردی و بی اعتنائی نسبت به شهرت‌های بس اساس و جعلیاتی که به منظور اعمال غرض و تشویش اذهان نشر میشود نطق مبسوط و جامعی ایراد و اضافه نمودند که بهتر است آقایان امروز از نطق قبل از دستور خودداری نمایند تا نتیجه قطعی اقدامات دولت به مجلس گزارش شود.
جمعی از نمایندگان تقاضای ورود به دستور داشتند. آقای قبادیان با ورود در دستور مخالف و معتقد بودند باید اجازه داده شود آقایان نمایندگان در اطراف قضایای جاریه مطالبی که دارند اظهار و موضوع از نظر اهمیتی که دارد بیش از این مبهم و تاریک نماند.
نسبت به ورود در دستور رأی گرفته شد. نتیجه استخراج آراء نسبت به انتخاب یک نفر ناظر بانک قرائت و چون اکثریت حاصل نشده بود آقای مجد ضیائی پیشنهاد نمودند برای مرتبه سوم رأی گرفته شود ولی ع ده برای اخذ رأی کافی نبود.
آقای روحی پیشنهادی دادند که نماینده بانک حقوق نداشته باشد و قرار شد پس از اعلام نتیجه آراء مطرح شود.
آقای رئیس اظهار داشتند کمیسیون عرایض و مرخصی تقاضا نموده‌است مدت رسیدگی به اعلام جرمی که اخیراً به آنجا ارجاع و منقضی شده ۱۵ روز دیگر تمدید شود و اظهار مخالفتی نشد.
در اینوقت عده برای اخذ رأی نسبت به یک نفر ناظر بانک در مرتبه سوم کافی شد و با اعلام ۸۷ نفر عده حاضر اخذ رأی بعمل آمد سپس نسبت به پیشنهاد آقای لنکرانی موافقت شد که آراء مأخوذه فی المجلس قرائت و نتیجه آن اعلام شود.
آقایان حضار آراء مأخوذه را شمار نموده ۱۳ ورقه تعداد شد و چون با عده اعلام شده در موقع اخذ رأی تطبیق نمی‌نمود و عده نیز برای تجدید اخذ رأی کافی نبود، آقای رئیس اظهار داشتند کمیسیون راه و کمیسیون کشاورزی هیئت رئیسه خود را زودتر انتخاب نمایند که در رسیدگی به لوایح تأخیری نشود و بر حسب تقاضای آقای دکتر شفق راجع به قبول پنجاه نفر دانشجوی پزشکی از طرف دانشگاه که اعتبار آن نیز مورد موافقت وزارت دارائی و کمیسیون بودجه واقع شده مقرر گردید با موافقت مجلس تذکری در این خصوص داده شود.
آقایان نقابت و دکتر معظمی نیز مختصر راجع به وظایف دانشگاه اظهار چون عده برای مذاکره کافی نبود جلسه آینده روز یکشنبه یازدهم آذر ماه تعیین و مجلس سه ربع ساعد بعد از ظهر ختم شد.
رئیس- آقای امیرتیمور
امیرتیمور- تمنی می‌کنیم مقام ریاست توجه بفرمایند بنده با طرح آقای فرهودی که در جلسه قبل به یک فوریت آن رأی گرفته شد البته موافق هستم اما اینجا یک نقص نظامنامه‌ای پیش آمده. طبق نظامنامه موقعی طرحی قابل طرح است در مجلس شورای ملی که لااقل ۱۵ نفر از نمایندگان آنرا امضاء کرده باشند (صحیح است) و پیشنهادی که مورد توجه مقام ریاست قرار گرفته ۱۵ نفر از آقایان نمایندگان پیشنهاد کرده‌اند که طرح آقای فرهودی دارای یک فوریت باشد اما طرح را امضاء نکرده‌اند و خود طرح دارای یک امضاء است. بنابراین نمیشود در مجلس رأی گرفته شود و می‌بایست مقام ریاست به همان آقایانی که پیشنهاد فوریت را کرده بودند بفرمایند در صورتی که موافق هستند خود طرح را امضاء بکنند تا با قبول امضاء آنها آنوقت رأی گرفته شود واِلا این با یک فوریت فقط رأی گرفته شده برای اینکه بعدها نگویند که این سابقه‌است عرض می‌کنم سابقه نشود و روی سابقه غلط هم نمیشود عمل کرد.
رئیس- می‌گویند خود طرح امضاء دارد.
امیرتیمور- ملاحظه بفرمائید خدمت آقا است.
رئیس- آقای فرهودی
فرهودی- عرض کنم که بنده خوشوقتم که آقای امیرتیمور فرمودند که با این طرح موافق هستند اما راجع به امضاءهائی که شده‌است عین پیشنهاد که در حضور مقام ریاست بود بیش از ۱۵ نفر از آقایان امضاء کردند که ما تقاضا داریم طرح فلان کس مطرح شود و به یک فوریت رأی گرفت شود امضاء کنندگانش هم در خود مجلس تشریف دارند ممکن است سئوال بفرمائید تمام آقایان وقتی امضاء کردند نظرشان این بود که هم خود طرح را امضاء کرده‌اند و هم فوریت را و همه امضاء کنندگان در مجلس حضور دارند و بعلاوه دو ماه هم از تاریخ تقدیمش گذشته‌است.
رئیس- آقای امام جمعه
امام جمعه- چند جلسه‌است که آقای طهرانی را در صورت مجلس غائب بی اجازه می‌نویسند. ایشان مریض سخت و بستری هستند و مقام ریاست را هم از کسالت خودشان اخیراً مطلع کرده‌اند بوسیله بنده و استجازه کرده‌اند.
رئیس- اصلاح میشود. آقای لنکرانی
لنکرانی- عرض کنم که اولاً بنده را در صورت مجلس غایب بدون اجازه نوشته‌اند بنده مریض بودم استجازه هم کرده بودم و کارتی هم فرستاده بودم مدتی هم یعنی ده دوازده روز بود که تلفن منزل خراب بود آن روز هم از همان روزها بود به این مناسبت خواهش می‌کنم آنرا اصلاح بفرمائید. دیگر راجع به کیفیت اخذ رأیی بوده نوشته‌اند خیلی سربسته و بطور اجمال نوشته شده در صورتی که مطلب خیلی مهم و به این سادگی نبوده‌است از ۸۷ نفر ۹۳ رأی بیرون آمده به این مناسبت و به مناسبت همین صورت مجلس این اعلام جرم را می‌خوانم:
نظر به اینکه در جلسه گذشته در دادن رأی برای ناظر بانک تقلب و تزویر شده و به رأی حداکثر ۸۷ نفر بوده ۹۳ رأی ریخته شده تقاضای توقیف و رسیدگی به اوراق آراء را که وسیله کشف جرم است و تطبیق خطوط آن با نویسندگان و تعقیب مرتکبین را دارم.
رئیس- بنده تصور نمی‌کنم تقلب شده باشد ممکن است بعد یک عده‌ای آمده باشند و رأی داده باشند (صحیح است) معذلک ما احتیاطاً چون مجلس متمایل بود گفتیم تجدید بشود ولی معلوم نیست چه شده‌است چون معلوم نیست که عده‌ای که آمده‌اند کی بوده‌اند، آقای حاذقی.
حاذقی- عرض بنده هم راجع به همین موضوعت است …
جمعی از نمایندگان- چه موضوعی آقا چیزی نیست (همهمه نمایندگان)
حاذقی- … صبر کنید آقا ببینید حرفی که می‌زنم مطابق اصول است یا مطابق اصول نیست. من می‌خواهم عرض کنم وقتی که از جلسه رفتم بیرون پرسیدم و سنجش کردم معلوم شد که عده آقایان نمایندگانی که به مجلس آمده بودند ۱۰۳ نفر بوده‌است من موقعی که اعلام رأی شد نفهمیدم که عده حاضر در مجلس چقدر بود ولی همانطور که مقام ریاست فرمودند بنده معتقدم این دلیل اینکه اینجا جرمی اتفاق افتاده‌است نیست (صحیح است)
رئیس- آقای امینی
امینی- بنده فعلاً عرض ندارم
رئیس- آقای صفوی در صورت مجلس فرمایشی دارید؟
صفوی- بنده عرایضم گفته شد.
رئیس- آقای دکتر شفق یک شرحی نوشته‌اند راجع به دیروز و انجمنی که سران سه دولت متفق در تهران اجتماع کردند و آن اعلامیه‌ها را منتشر کردند. ایشان تذکری دادند که توجه مردم را و توجه مجلس را به این جلب کنند و خواهش کردند که قرائت شود.
بعضی از نمایندگان- ابتدا تصویب صورت مجلس را اعلام بفرمائید.
رئیس- … با صورت مجلس کسی مخالف نیست؟ (گفته شد- خیر) صورت مجلس تصویب شد. (یادداشت آقای دکتر شفق بشرح زیر قرائت شد)
مقام ریاست محترم مجلس شورای ملی
- درست دو سال پیش در مثل دیروز که دهم آذر باشد انجمن تهران که مرکب از سران نامی سه کشور متفق ما بود پایان یافت. این سه پیشوای بزرگ اعلامیه نیز در باب ایران صادر کردند که در آن تمامیت و استقلال کامل کشور ما را بوضوح تأیید و تثبیت نمودند و به اضافه نوید مساعدت‌های دیگر هم دادند مخصوصاً مارشال استالین رئیس جماهیر شوروی در ملاقات با اعلیحضرت شاهنشاه ایران نیات خیرخواهانه و دوستانه نسبت به ما ابراز داشتند. این اعلامیه و این مواعید نگرانی ملت ایران که از ورود نیروی متفقین حاصل شده بود مرتفع ساخت و ما را از آینده امیدوار نمود به آرزوی پیروزی نهایی متفقین و از بین رفتن هرگونه تجاوز جاگیر شدن عدالت و امنیت در جهان، آنچه مقدورمان بود فدا کردیم.
اکنون که پیروزی نصیب شد و پایه همکاری صادقانه بین ملت‌ها استوار گشت امید است تعهدهای عدالت پرور دوره جنگ بر روی اساس منشور ملل متحد اجرا گردد و ملت ایران و تمام ملل از نعمت صالح و آزادی مغتنم گردند.
پیشنهاد می‌کنم که در این موقع که دور سنوی دوم انجمن و اعلامیه تهران است، انجمنی که در حقیقت بر فراز پل فیروزی منعقد شده بود اعلامیه‌ای که به امضای سه مرد بزرگ جهان تمامی تو استقلال ما را تضمین میکند آقای رئیس محترم احساسات نمایندگان مجلس ایران را با چند کلمه بیان فرمایند و سزاوار است دولت ما نیز بدین مناسبت تلگرافاتی بر آن سه کشور مخابره نماید.
- بیانات آقای رئیس به مناسبت روز انعقاد انجمن سران سه دولت متفق در تهران
۲- بیانات آقای رئیس به مناسبت روز انعقاد انجمن سران سه دولت متفق در تهران
رئیس- تصور نمی‌کنم در این باب کسی مخالف باشد و یقین درام که مجلس و ملت ایران هرگز این روز تاریخی را فراموش نمی‌کند (صحیح است) و آن این است که سران سه دولت بزرگ متفق و دوست ما خوشبختانه در پایتخت مملکت ما اجتماع کردند و تصمیمات قطعی خودشان را نسبت به آزادی جهان و استقلال ملل و حاکمیت ملل و مصونیت ملل از هر گونه تجاوز اعلام کردند(صحیح است) و مخصوصاً زحمات و فداکاری‌های ایران را در اعلامیه‌ای که نسبت به ایران صادر نمود تصدیق کردند (صحیح است) و تأیید کردند حقوق ما را از هر جهت و بنابراین بنده یقین دارم که ملت ایران و مجلس این روز را روز تاریخی خواهند شمرد و بیاد بود آن روز احساسات و تظاهرات خواهند کرد و به طوری که پیشنهاد کردند به دولت هم اطلاع خواهیم داد که درصورت لزوم البته یک تلگرافاتی بکنند (صحیح است) عده‌ای از آقایان چندین جلسه‌است که اجازه نطق قبل از دستور خواسته‌اند (صحیح است) و چند جلسه به این ترتیب که آقایان مسبوقند مذاکراتی شد و آقای وزیر کشور و آقای نخست وزیر هم بیانات کردند و با تذکراتی که در کمیسیون شده بود و آنطور گذشت حالا هم آقایان می‌خواهند قبل از دستور صحبت کنند که اگر مجلس موافقت دارد ۸-۷ نفر اجازه خواسته‌اند آقای امینی هم مخالفند و اجازه خواسته‌اند. آقای امینی بفرمائید.
امینی- بنده فقط یک تذکاری دارم به آقایان. اگر قرار باشد و مجلس موافقت کند صحبت بکنند و آن تذکار این است که آقایان واقعاً باید تشخیص بدهند که نماینده ملت هستند. احساسات را با سیاست نباید مخلوط کنند و تا حدی رعایت بکنند که نطقی که اینجا میشود نطق سیاسی باشد نه نطق احساساتی (صحیح است) بنده عقیده دارم که این مجلس هیچ هدفی جز خدمت به وطن و مملکت ندارد قطعی است متنها، آقایان به سه دسته تقسیم شده‌اند یکدسته عقیده شان این است که این پیش آمدهایی که پیش آمده‌است باید با نهایت مسالمت و عقل و متانت قضایا را حل کرد عده‌ای عقیده دارند که باید بیشتر از آنچه که هست داد و زد و فریاد زد که این صدا را دنیا بشنود (صحیح است) و عده‌ای هم عقیده دارند هم باید داد زد که دنیا بشنود و هم باید با اتخاذ تدابیر سیاسی قضیه را حل کرد (صحیح است) بنده از آن جرگه سوم هستم بنده عقیده‌ام این است که به اندازه کافی داد زده شده و صدائی هم که کرده‌است به گوش دنیا رسیده‌است و اقداماتی هم که دنیا کرده‌است مشهور و روشن است. من بعد باید با تدبیر و سیاست حل شود واِلا بیشتر صحبت کردن و مخصوصاً عصبانی شدن شاید صلاح نباشد.
رئیس- مخالف دیگری نیست؟
طباطبائی- بنده مخالفم
رئیس- مخالف با ورود در دستور؟
طباطبائی- مخالف اینکه کسی صحبت بکند.
رئیس- بفرمائید.
سید محمد طباطبائی- آقایان تعجب نفرمائید از اینکه من مخالف صحبت در مجلس می‌باشم در صورتی که من همیشه طرفدار صحبت کردن و گفتن مطالب و جریان هستم و البته مصائب امروز ایران هم طوری نیست که ما صحبت نکنیم و آقای امینی که گفتند مجلس فریاد خودش را کرده و کافی است، اینطور نیست. مجلس فریادی، شایسته موقعیت امروزی مملکت نکرده‌است (صحیح است) اینکه بنده خواستم به این عنوان به عنوان مخالف صحبت بکنم برای این بوده فرصتی به دستم بیاید و از آقایانی که می‌خواهند صحبت بکنند جداً تقاضا کنم که اجازه بدهند همه صحبت کنند (صحیح است) و این راهش این است که مختصر باید گفت از تکرار باید خودداری کرد و موقعیت امروز مملکت را مجال داد به اشخاصی که حاضرند بنا به اوضاع امروزه یک ملتی را که در راه آزادی و فتح متفقین از همه چیز خودش صرفنظر کرده‌است اجازه بدهند نشان بدهیم و از اینجا با دنیا گفت و گو بکنیم ین غیر از محیط ما و غیر از این فضای پر از بدبختی و نکبت عوالم دیگر و فضاهای آزاد دیگر هم در دنیا هست (صحیح است) من خیال می‌کنم که اگر ملت ایران نتواند بدبختی و گرفتاری خودش را که دو مرحله دارد یکی از جنگ تا خاتمه جنگ و دیگر محیط تاریک تر و تأسف آور تر این چندماهه اخیر یعنی بعد از جنگ است (رئیس- آقا درباره صحبت کردن حرف بزنید) اگر ما بتوانیم مصائب خودمان را به دنیا عرضه بکنیم و دنیا را متوجه بکنیم به گرفتاری خودمان، من کمال امیدواری را دارم به اینکه دامنه این بدبختی‌ها خیلی کوتاه تر خواهد شد ما خیلی زودتر شاید بتوانیم محیط آرامتر و مطمئن تری پیدا بکنیم. بنابراین، من از آقایان خواهش می‌کنم که از مکرّرات احتراز بکنند که نوبه به همه برسد.
رئیس- مطالبی که آقای طباطبائی اینجا صحبت کردند هیچ مربوط به مخالفت نبود و ایشان چند دفعه این کار را کردند که به عنوان مخالف صحبت بکنند در صورتی که هیچ مانعی نداشت آقای امینی مخالفت کرده بودند ایشان هم می توانستد به عنوان موافق صحبت بفرمایند و این سبب میشود که بنده مرتبه دیگر اعتنائی نکنم. بنابراین، با نطق قبل از دستور مخالفی نیست؟ (گفته شد- خیر) آقای دکتر عبده.
- بیانات قبل از دستور آقایان دکتر عبده و دکتر اعتبار در خصوص اوضاع آذربایجان
۳- بیانات قبل از دستور آقایان دکتر عبده و دکتر اعتبار در خصوص اوضاع آذربایجان
دکتر عبده- بنده اجازه می‌خواهم از آقایان که بر خلاف پیشنهاد آقای طباطبائی یک کمی مفصل تر صحبت کنم (بعضی از نمایندگان- بفرمائید آقا) برای اینکه ما اینجا یک مسائلی در پیش داریم که لازم است کاملاً تشریح بشود اگر منظور فقط ابراز احساسات بود البته احساسات نشان می‌دادیم منظور بنده این نیست بالعکس بنده معتقدم در مواقع سخت و مشکل یک ملتی که رشد سیاسی دارد می‌بایست خونسرد باشد. خونسرد باشد و در عین حال پایداری و استقامت نشان بدهد وقتی به حقوق آن ملت می‌خواهد تجاوز بشود این نظر بنده‌است و این را هم خدمتتان عرض می‌کنم که من یک نظری دارم بطور کلی معتقدم ما نبایستی بهیچوجه نه در مطبوعات و نه در مجلس متفقین گرامی خودمان را تحریک بکنیم و یک حرف هائی بزنیم که به شئون و حیثیت آنها بر بخورد. حتی من معتقدم طرحی تهیه بکنیم برای آن کسانی که تحریک می‌کنند و در نتیجه این تحریکات ممکن است رشته‌های دوستی بین دو ملت دوست پاره بشود و متزلزل بشود آن اشخاص باید سخت مجازات بشوند. ولی مانع از این نیست که اگر یک وقتی به حقوق یک ملت زنده‌ای تجاوز شد با کمال متانت و بردباری حرف هایشان را بزنند این نظر بنده‌است و من معتقد نیستم به سیاست استتار، همان سیاستی که یکمرتبه هم سوم شهریور را برای ما پیش آورد (صحیح است) برای اینکه خوب اگر یکمرتبه ما تجربه تلخی پیدا کردیم لااقل می‌بایستی در نظر داشته باشیم که آن تجربه دو مرتبه تکرار نشود. وقتی که ملت ایران از جریان کارها مستحضر شود طبعاً احساس مسئولیت میکند و نمایندگان ملت هم که مرجع و مرکز ثقل مملکت هستند این‌ها هم احساس مسئولیت خواهند کرد. چرا بنده امروز مصمم شدم صحبت بکنم؟ در ظرف این روزهای اخیر همه ما امیدوار بودیم که پاسخ یادداشت دولت ایران این پاسخ یک پاسخ موافق باشد (صحیح است) و دولت اتحاد جماهیر شوروی که برای بسط عدالت و مقابله و مبارزه با زورگوئی، با فاشیسم و هیتلریسم مبارزه کرد، جواب دولت ضعیفی را مثل ما یک جواب دنیا پسند و یک جواب منطقی بدهد. این انتظار را ما داشتیم متأسفانه جواب یادداشت دولت ایران یک جواب قانع کننده‌ای نبود نه تنها برای ما، بنده خیال می‌کنم اگر چند تا ژوریست بین المللی بیایند و وضعیت را ببینند و این دو یادداشت را با هم مقایسه بکنند بطور حتم بالاتفاق رأی به نفع ما خواهند داد (صحیح است) و من خوشوقتم که دولت در قبال این یادداشت که داده شد، یادداشت دیگری هم داده‌است و قدر مسلم چون تا کنون دولت بطور صریح پشت تریبون اطلاعات صریحی به ما نداده و مبنای اطلاعات ما فقط یادداشتی است که دولت ایران به دولت شوروی فرستاده قدر مسلم از مجموع اطلاعاتی که ما داریم و با توجه به این یادداشت ه جنبه رسمی دارد می‌توانیم اینطور استنباط بکنیم که در آذربایجان دسته‌ای هستند که این دسته به موجب اعلامیه‌ای که داده‌اند توهماتی دارند. اول سئوالی که پیش می‌آید این است که این دسته چطور پیدا شده؟
آقایان سابقه دارند، برای اینکه یک حزبی بخواهد تشکیل و قوت پیدا بکند یک مدتی وقت لازم دارد. دو ماه یا سه ماه بیشتر نیست که فرقه‌ای به نام دمکرات در آذربایجان پیدا شده و این فرقه خلق الساعه در ظرف دو سه ماه به اندازه‌ای قدرت پیدا کرده که با دولت مرکزی مقاومت میکند همین وضعیت، همین خلق الساعه بودن این حزب، این دسته یک قدری ما را مشکوک میکند که چطور ممکن است در یک مملکتی یک حزبی در مدت به این کوتاهی (سید محمد طباطبائی – طفل یکشبه‌است) و به قول آقای طباطبائی این طفل یکشبه ره صد ساله می‌رود منتها ره صد ساله بر خلاف مصالح کشور ایران (صحیح است- صحیح است) خوب چه جور این حزب تشکیل شده؟ روایات مختلف است. یک دسته می گویند همه اشخاصی هستند ناشناس مجهول الهویه، یک دسته می گویند این‌ها عده‌ای آذربایجانی هم توشان هست. بنظر بنده اکثریت قریب باتفاق کسانی که در آن دسته وارد هستند مسلماً آذربایجانی نیستند (صحیح است) چرا؟ برای اینکه سرحدات ما متأسفانه از سوم شهریور به بعد سرحدات بازی بوده و ما نمی‌توانستیم آن حقی که راجع به کنترل مرز خودمان داشتیم اعمال بکنیم (صحیح است) وقتی مرز ما کنترل نشد و راه ورود و خروج کاملاً باز بود ممکن است این احتمال را داد که یک دسته اشخاص مشکوک مجهول الهویه وارد کشور بشوند و دست به عملیاتی بزنند بر خلاف مصالح کشور. البته عده معدودی هم آذربایجانی در اینجا شرکت دارند ولی این دسته به نظر من خیلی معدودند و یک اقلیت بسیار ضعیف که شاید از هزار نفر تجاوز نکند تشکیل میدهند (همهمه عده‌ای از نمایندگان – خیر خیلی کمترند) حالا بنده نمی‌خواهم احصائیه بردارم بنده می‌خواهم روی تقریب صحبت بکنم و این عرض من روی جنبه تقریب است. این‌ها چرا این کار را کردند؟ بعضی‌ها اغفال شدند بعضی‌ها شاید عدم رضایت داشته‌اند ولی اینقدر شخصیت نداشتند و اینقدر حس وطن پرستی و میهن دوستی در آنها تقویت نشده بود که در قبال مصالح مملکت زیر حمایت و دسته بندی که بطور حتم از یک سرچشمه اجنبی آب می‌خورد نروند. بنده خیال می‌کنم برادران آذربایجانی ما اگر هم واقعاً یک جهتی باشد و یک حرف هائی داشته باشند این‌ها آنقدر دارای شرافت، حیثیت، وطن پرستی هستند که در موقعی که قوای اجانب در کشور ما هستند حاضر نیستند با دولت مرکزی، با حکومت مرکزی مقاومت بکنند (صحیح است) مثل اینکه بنده شنیدم که این شاهسون‌ها به چند نفر ژاندارم گفته بودند که ما اینقدر از شما رضایت نداریم ولی اینقدر وطن پرست و مهین دوست هستیم که امروز از شما حمایت می‌کنیم فردا که مملکت از قوای اجانب خالی شد آنوقت ممکن است با شما تصفیه حساب کنیم (صحیح است) این احساسات آذربایجانی است. این احساسات ایرانی است و ما آزادی را برای چه می‌خواهیم؟ آزادی را برای ایران می‌خواهیم آقا (صحیح است) اگر بنا باشد ایران نباشد این آزادی برای ما چه فایده‌ای دارد؟ بنده خیال می‌کنم که احساس هر نفر ایرانی این است که تحمل سرنیزه خودی برایش قابل تحمل تر است تا حمایت اجانب (صحیح است) این‌ها آمدند اسم خودشان را گذاشتند دمکرات. این به نظر بنده به قول فرنگی‌ها سین سیفی کاتیف این‌ها این اسم را روی خودشان گذاشتند برای اینکه در محافل بین المللی اینطور وانمود کنند که یک دسته‌ای هستند این آزادی می‌خواهند، حکومت ملی می‌خواهند و به این وسیله ذهن محافل بین المللی را مشوب بکند. برای ما این مطلب خیلی بیش پا افتاده‌است خوشبختانه این راهی را که آقایان اتخاذ کرده‌اند تأثیر نکرد و ما خوشوقتیم که امروز محافل بین المللی به ماهیت و شخصیت دسته‌ای که بنام دمکرات خودشان را معرفی کردند پی برده‌اند (صحیح است) اول صحبت بود که این‌ها خواهان تجزیه هستند، بعداً یک اعلامیه‌ای صادر کردند و در آن اعلامیه متذکر شدند که ما خواهان تجزیه نیستیم ولی هر پیشه وری که یک مرتبه این اعلامیه را نگاه بکند بنظر بنده به این حقیقت بر می‌خورد که این آقایان مسلماً خواهان تجزیه ایرانند (صحیح است) چرا؟ در ایران همه یک ملت واحدند تعریف ملت چیست از نظر بین المللی ملت عبارت است از دسته‌ای اشخاص که از حیث سوابق، آمال و آرزو و ایده آل و ترادیسیون و این‌ها واحد باشند به نظر بنده در ایران فقط یک ملت است (صحیح است) و آن ملت ایران است (صحیح است) در قبال ملت ایران ما ملت آذربایجان نداریم اگر یک قومی بنده نمی‌توانم عرض کنم یک قوم اگر چند نفر ماجراجو پیدا شدند و عنوان کردند که در داخل ایران ملت دیگر هم هست بنام ملت آذربایجان که به قول خودشان دارای ملیت، زبان، آداب و رسوم و خصوصیات مخصوص بخودش است (جمال امامی- ابداً همچو چیزی نیست) هر قومی که بخواهد ادعای تجزیه بکند ممکن است همین حرف را اول بزند ما یک ملت داریم و آن ملت ایران است (صحیح است) سرنوشت آذربایجان با سرنوشت تمام نقاط مملکت مسلماً در طول تاریخ یکی بوده در طول سه هزار سال تاریخ مسلم ایران چه وقت آذربایجان تشکیل یک دولت مستقلی را می داده (صحیح است) و چه وقت آذربایجانی تشکیل ملت مستقلی داده‌است (صحیح است) آذربایجانی همیشه افتخار دارد که همیشه در سر آزادی در سر قشون یا در سر زمامداران ما بوده‌است و امروز هم نخست وزیر ما یک نفر آذربایجانی است (صحیح است) بنابراین، ادعای ملیت بنظر بنده می رساند که آقایان صرفاً برای اغفال یک دسته میهن پرست آذربایجانی و برای اجتناب از کمیلی کامیون‌های بین المللی خواسته‌اند این عنوان را بکنند و مسلماً اگر یک چنین نغمه‌ای در سر حد ترکیه و قفقاز ساز بشود یک چنین نغمه‌ای خدای نکرده ممکن است منجر به تجزیه ایران بشود (صحیح است) من به آن آذربایجانی هائی که دارای حس ملیتند خطاب می‌کنم (ثقه الاسلامی – آذربایجانی‌هایی که حس ملت نداشته باشند نیستند) من به آن‌هایی دارای حس ملیتند و گول خوردند به همان عده معدود خطاب می‌کنم که: اگر آقایان تجدید نظر کردند در این عنوان برای اغفال شماست برای اغفال محافل بین المللی است شما گول نخورید این کاری را که شما با حسن نیت شروع کردید ممکن است منجر به عواقبی بشود که خودتان امروز پیش بینی نمی‌کنید (ثقه الاسلامی- آذربایجانی هیچوقت گول نمی‌خورد آذربایجانی هم نیستند آنها) (یمین اسفندیاری- یک نفر است) (جمال امامی- سه چهار نفر بیشتر نیستند) اگر یک یک نفر هم بود بنده برای آن یک نفر می‌گویم چون بنده در صحبت‌های خود خیلی معتقدم که رآلیست باشم ایران آقا دارای یک قانون اساسی است دارای یک مجلس است اگر یک دسته‌ای آنجا پیدا شدند و گفتند ما یک مجلسی می‌خواهیم مجزا از مجلس شورای ملی و انتخاباتشان را بدون اظهار نظر مقامات ایرانی شروع کردند ما نمی‌توانیم بگوییم یک چنین دسته‌ای خواهان استقلال و تجزیه آن قسمت از ایران نیستند امروز آقایان باید خبر داشته باشند که متأسفانه بدون اینکه دولت ما در نظر داشته باشد در آذربایجان برای مجلس مؤسسان انتخاباتی کرده‌اند و پس فردا وزرایشان را معین می‌کنند مگر در ایران چند تا مجلس ممکن است وجود داشته باشد اگر آقایان تشکیل انجمن ولایتی را خواستار میشدند بنده موافق بودم ولی وجود مجلس شورای ملی در آذربایجان با تمامیت و استقلال و حاکمیت ما منافات دارد (صحیح است- صحیح است) در زبان خوشبختانه دوست محترم آقای دکتر شفق در این قسمت صحبت کردند بنده وارد نمی‌شوم در اینکه زبان ترکی چه وقت وارد آذربایجان شده این زبانی که قبلاً صحبت می شده با سایر قسمت‌های ایران نزدیک بوده‌است ولی این را می‌خواهم عرض کنم که اختلاف زبان در دنیا موجب اختلاف ملیت نمیشود – در سوئیس چندین قوم هستند و به زبان‌های مختلف صحبت می‌کنند ول سوئیسی آلمانی خودش را مقدم بر هر سوئیسی می داند و از هر سوئیسی وطن پرست تر است و در تمام این جریانات حاضر نشدند به آلمان‌ها کمک کنند برای اینکه خودشان را یک وطن پرست سوئیس می‌دانستند اگر واقعاً این نغمات ادامه پیدا بکند پس فردا ممکن است کرد، لر، فارسی، خراسانی، کاشانی (جمال امامی- قشقائی، تهرانی، عراقی) تمام قسمت‌هایی که به لهجه‌های مختلف صحبت میکند برای خودشان تقاضای استقلال بکنند. بنابراین من معتقد هستم (آصف- مال کردها را عرض کردم آقای دکتر) بنده کُرد را در مقام تمثیل بیان کردم واِلا کردهای ایرانی وطن پرست تر از این هستند که این حرف‌ها را بزنند (صحیح است) بنده می‌خواهم یک اعلام خطر هم بکنم و آن این است که آقایان با این نغمه هائی که ساز کردند، کاری کردند که آزادی خواهان ایران هم بعداً اگر بخواهند یک موقعی که مملکت ما کاملاً دست خودمان بود بخواهند یک کاری بکنند به نفع آزادی آنها هم جرأت نمی‌کنند برای اینکه هر عملی که بخواهد شروع بشود ممکن نیست این ملوک در معرض شائبه نباشد. آقایانی که شما آزادی خواه هستید این بنظر بنده تقصیر این فرقه دموکرات است که از حالا جلوی شما یک سد بزرگی کشیدند برای اینکه اگر شما بعدها خواستید دست به اقدامات مشروعی بزنید فوراً تیر تهمت و افترا به شما بزنند و جلوگیری بکنند از اینکه واقعاً روی حسن نیت یک کارهائی بکنید آقایان آمدند بر خلاف نص صریح قانون اساسی ادارات دولتی را اِشغال کردند و بر علیه حکومت مرکزی قیام کردند. این اقدامات به نظر بنده قیام بر علیه حکومت ملی است(صحیح است) و به موجب قوانین ایران مستلزم اعدام است (صحیح است) دولت ایران وقتی که این جریان پیش آمد مثل هر دولت مستقل و هر دولتی که دارای حاکمیت است تصمیم گرفت قوائی برای سرکوبی آنها بفرستد و متأسفانه این قوا برخورد به یک مانعی. این قوا در شریف آباد متوقف شد از طرف شوروی. ما خیال می‌کردیم که نیروی شوروی دستوری از مسکو نداشتند و روی سوء تفاهم جلوگیری از اعزام قوا کرده متأسفانه معلوم شد این‌ها بر خلاف دستور کاری نکرده‌اند. بنده نمی‌خواهم اینجا برا شما روضه خوانی بکنم و وضعیت این قوا را در این دو سه هفته برایتان تشریح بکنم که حتی از اعزام بنه و طبیب که می‌بایستی از تهران برود جلوگیری شد ولی در هر حال مطلبی که از نظر اصول بنده می‌خواستم صحبت بکنم این است که مسلماً این اقدام دولت شوروی بر خلاف استقلال و تمامیت و حاکمیت ملت ایران است (صحیح است) ملت ایران در داخل خاک خودش باید حق داشته باشد به موجب قرارداد، به موجب اعلامیه سه دولت، به موجب اعلامیه پیشوایان سه دولت، به موجب اصول بین المللی که چند ماه پیش در سانفرانسیسکو تأیید کردیم، به موجب این اصول ما باید حق داشته باشیم در داخل خاک خودمان برا تنظیم و تأمین امنیت عمومی هر اقدامی که به صلاح کشور است انجام بدهیم (صحیح است) حالا اگر یک دولت این حق را برای ما قائل نشد البته این دولت به حقوق یک ملت ضعیفی تجاوز کرده‌است (صحیح است) (یمین اسفندیاری- مقصودتان دولت خارجی است) بلی بنده برای اینکه این مطلب حلاجی بشود مواد قرارداد را که راجع به این موضوع است با اجازه آقایان خواستم قرائت بکنم (جمعی از نمایندگان- بفرمائید) اعلیحضرت پادشاه بریتانیای کبیر و هیئت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی مشترکاً و هر یک منفرداً تعهد می‌کنند که تمامیت خاک ایران و حاکمیت یعنی آن حق که ما بتوانیم در داخل خاک خودمان هر عملی که از نظر تأمین امنیت عمومی لازم باشد انجام دهیم و استقلال سیاسی ایران را محترم بدارند. تعهد کردند که استقلال و حاکمیت و تمامیت خاک ما را محترم بدارند از این بگذریم در فصل چهارم یک ماده‌ای قابل استفاده‌است و یک نکته در اینجا است به نظر بنده تاکنون بهش توجه نشده‌است و مؤید نظر ما است. دُوَل متحده نمی‌توانند در خاک ایران قوای زمینی و دریایی و هوایی به عده‌ای که لازم بدانند نگاهدارند و تا جایی که مقتضیات استراتژیک اجازه بدهد نقاطی که این قوا آنجا نگاهداشته خواهد شد با موافقت دولت ایران تعیین خواهد شد (صحیح است) ملاحظه کنید اجرای این ماده چطور معکوس شده‌است. به موجب این ماده دولت شوروی یا دولت انگلستان حق ندارند در قسمتی از ایران قوا داشته باشند مگر با موافقت ما (صحیح است) روی تسامح و سهل انگاری و عدم توجه زمامداران ما کار برعکس شده‌است امروز بجای اینکه بر طبق این قرارداد آنها از ما اجازه بخواهند ما در داخل خاک خودمان می‌بایستی از آنها اجازه بخواهیم (فرهودی – نبایستی) عملاً اینطور شده. آخرِ ماده اشاره میکند به این مطلب که حضور این قوا در خاک ایران اِشغال نظامی نخواهد بود و نسبت به ادارات و قوای تأمینیه ایران و زندگانی اقتصادی کشور و رفت و آمد عادی سکنه و اجرای قوانین و مقررات ایران مزاحمت نخواهند کرد. بنده این ماده را خواندم برای اینکه آقایان درست متوجه بشوند و یقین دارم که متوجه هستند که آقا مملکت مان اِشغال نظامی نبود (صحیح است) البته یک مملکتی که اشغال نظامی است دولت اشغال کننده به موجب قوانین بین المللی به خودش حق می‌دهد که در تمام شئون مداخله کند. مملکت ما یک مملکت مستقل است و وضعیت ما نسبت به شوروی مانند وضعیت انگلستان بود نسبت به آمریکا همانطوری که در موقع جنگ قوای آمریکا به انگلستان پیاده شدند و در تمام مدت جنگ در آنجا بودند برای اینکه در موقع لزوم به آنها کمک بکنند همانطور هم قوای شوروی در ایران بودند (صحیح است) برای تسهیل کارهای خودشان آیا دولت آمریکا در خاک انگلستان به این استناد که قوای آنها آنجاست این را خواهند گفت ما اجازه نمی‌دهیم برای تأمین امنیت خودتان در آنجا قوایتان را نقل و انتقال بدهید؟ آیا آزادی یک دولت مستقلی را که برای حفظ امنیت عمومی کشور خودش می‌خواهد قوائی از جایی به جایی بفرستد این آزادی را عقیم میکند مگر منطقی که بین اقویا حکمفرما است، با منطقی که بین ضعفا و اقویا حکم فرما است دو تا است؟ (جمال امامی- همینطور هم هست) اگر فرض کنیم که در موقع جنگ برای این عمل خلاف قرارداد یک موجبی یک مصلحت استراتژیک بود حالا که مدتی است جنگ تمام شده و هیچ منطقی ما برای این کار نمی‌توانیم فرض بکنیم (صحیح است)
متأسفانه در یادداشت اخیر دولت شوروی در قسمت آخرش مطالبی نوشته شده که قابل توجه‌است. می‌نویسد: با در نظر گرفتن اینکه از هرگونه حوادث نامطلوب برای دولت ایران و همچنین برای دولت شوروی باید احتراز کرد و این موضوع با ورود نیروی نظامی تازه ایرانی به استانهای شمالی ایران بستگی دارد دولت شوروی در این موقع انجام این امر را صلاح نمی داند و باید در نظر گرفت که چنانچه نیروی تازه علاوه بر ارتش منظم ایرانی و ژاندارم که در نواحی مزبور میباشد وارد شود آنگاه این عمل باعث اغتشاشات و خونریزی در استانهای شمالی ایران خواهد شد به این مناسبت دولت شوروی هم ناگزیر خواهد بود که به منظور حفاظت نظم و تأمین امنیت برای پادگان شوروی نیروی تکمیلی خود را به ایران وارد نماید و چون دولت شوروی به ورود نیروی تکمیلی خود به ایران مایل نیست به این لحاظ ورود نیروی تکمیلی ایران را به استان شمالی ایران در این موقع صلاح نمی داند. واقعاً منطق عجیبی است! بنده که نتوانستم چیزی از این منطق بفهمم ولی قدر مسلم این است که تشخیص صلاح ملت ایران با خود ملت ایران است (نمایندگان- صحیح است) اگر ما تشخیص دادیم که برای سرکوب کردن عده‌ای که بر علیه دولت مرکزی قیام کرده‌اند اعزام قوا لازم است دولت ایران بایستی حق داشته باشد که این قوا را اعزام بکند (فرهودی- آقا برای حفظ مال و جان مردم باید این اقدام را بکنند) تنها چیزی که ممکن است شوروی‌ها را نگران بکند این است که ممکن است در اثر این تصادم به منافع آنها صدمه وارد بیاید، خوب واقعاً خودمان فکر کنیم چه منافع مشروعی ممکن است داشته باشند در اثر تصادم قوای تأمینیه ما با یک عده اغتشاش طلب به آن منافع لطمه و خللی وارد بشود! چون هیچ چنین منافعی نمی‌توانم تصور بکنم به این نتیجه می‌رسم که عدم موافقت با اعزام قوای ما یک اقدام غیر عادلانه بوده و از صلح دوستی و عدالت خواهی دولت اتحاد جماهیر شوروی کاملاً دور است. همین اعلامیه تهران که آقای دکتر شفق متذکر شدند در این اعلامیه دو قسمت را متذکر شدند قسمتی راجع به زحماتی که ملت ایران در راه حصول پیروزی متحمل شده‌است. ما این زحمات را بالطوع و بالرغبه وقتی متحمل شدیم که قوای هیتلریسم پشت قفقاز بود، ما این زحمات را وقتی متحمل شدیم که قوای آلمان آمده بود تا استالینگراد و رود ولگا از خون جوانان دلاور شوروی رنگین شده بود. ما آن موقع این کار را کردیم و یک انتظار داشتیم. انتظار ما این بود که ما را در اختلافات بین المللی خودشان وارد نکنند (نمایندگان – صحیح است) ما را مستمسک قرار ندهند (صحیح است) ما ملت ضعیف که به تمام قوا سعی کردیم، کوشش کردیم و در اثر این سعی و کوشش به ما لقب پل پیروزی داده‌اند و امروز که جنگ تمام شده منتظر بودیم بیش از این‌ها به حق سیاست و حاکمیت ما احترام بکنند. بنده قطع نظر از مواد پیمان که امیدواریم عملاً ورق پاره‌ای تلقی نشود، اگر بنده این را عرض می‌کنم برای این است که معتقدم با اختراعات جنگی تا زمانیکه در دنیا شده تنها امری که ممکن است صلح بین المللی را تأمین کند اعتماد متقابل است (صحیح است) و این اعتماد متقابل وقتی پیدا میشود که کلیه دُوَل اعم از بزرگ و کوچک به قراردادها و تعهدات احترام بگذارند (نمایندگان- صحیح است) ما علاوه بر این قرارداد سه گانه و علاوه بر اعلامیه پیشوایان سه دولت معظم ما مقررات منشور ملل متحده را هم داریم. قسمتی از مواد منشور ملل متحده مورد استفاده ما است در قسمت دوی ماده یک اصل تساوی حقوق ملت‌ها را اعلام میکند در قسمت یک ماده یک می‌گوید، که این منشور برای این درست شده که از هر اقدام تهاجمی یا هر اقدامی که مخل صلح بشود جلوگیری بکند. این را باید فوراً اضافه بکنم که از نظر بین المللی این مطلب حل شده که تجاوز بر دو قسم است یک تجاوز مادی و یک تجاوز معنوی. وقتی در داخل یک کشوری یک دسته‌ای به حمایت یک دولت اجنبی بر علیه حکومت مرکزی قیام می‌کنند این را در اصطلاح قوانین بین المللی می گویند تجاوز (نمایندگان- صحیح است) در بند چهار ماده ۲ این منشور ذکر شده اعضاء سازمان از هر اقدامی که در روابط بین المللی خود متوسل به تهدید یا اعمال قوه خواه بر ضد تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر مملکت و خواه به نحو دیگری که با مرام‌های ملل متحده متباین باشد خودداری خواهند کرد. اگر شما این منشور را نگاه کنید می‌بینید این منشور در عین حال که مصالح دُوَل معظم را تأمین کرده برای حفظ مصالح و منافع ملل ضعیف هم خوشبختانه مقرراتی درش هست و من خیلی خوشوقت شدم امروز که بنا بر خبر رادیو لندن پاره‌ای از جراید مهم انگلستان پیشنهاد داده‌اند مجمع اتفاق ملل در ایران تشکیل بشود. این خبر موجب خوشوقتی است و اگر واقعاً چنین امری و چنین سازمانی مبین المللی در مرکز کشور ما تشکیل بشود مایه بسی امیدواری است (صحیح است) و قطعاً از نظر حفظ صلح و امنیت عمومی کمال اهمیت را خواهد داشت و من یقین دارم که ملت ایران چنین پیشنهادی را حسن استقبال می‌کنند (نمایندگان- صحیح است) در هر حال قدر مسلم این است که امروز بین ما و دولت شوروی یک سوء تفاهماتی هست اعتقاد شخص من این است که با آن سوابق دوستی که بین ما و دولت شوروی بوده‌است با این الغاء کاپیتولاسیون اول دفعه از طرف شوروی شده‌است با وجود قرارداد ۱۹۲۱ که آمدند و امتیازاتی را که در ایران داشتند اخذ کردند. با وجود رفتار خوب سربازان شوروی بلافاصله بعد از سوم شهریور ما انتظار داریم روابط با حسن وجه تأمین بشود (نمایندگان- صحیح است) ما از دوستی دولت شوروی نمی‌توانیم صرف نظر بکنیم (نمایندگان – صحیح است) برای اینکه ما نمی‌توانیم یک ملت دویست میلیونی را در سر حد خودمان فراموش کنیم (نمایندگان- صحیح است) بنده معتقدم برای اینکه این روابط کاملاً آنطوری که می‌بایستی تشیید بشود و برای اینکه هیچگونه سوء تفاهمی بین ما اتفاق نیفتد بهتر این است همانطوری که در یادداشت دولت آمریکا به دولت شوروی که ملت ایران متشکر از آن یادداشت است (صحیح است) ذکر شده بود قوای متفقین قبل از ژانویه ۱۹۴۶ ایران را تخلیه کنند (صحیح است) اگر این پیشنهاد عملی بشود بنده یقین دارم که هرگونه سوء تفاهمی منتفی خواهد شد و وقتی هرگونه سوء تفاهم منتفی بشود طبیعتاً بر دوستی ما با ملت شوروی که مورد استفاده ما است افزوده خواهد شد (نمایندگان- صحیح است) در هر حال در وضعیت فعلی چه بکنیم؟ بنده با وجود این یادداشتی که اخیراً رسیده معتقدم که ما باید در مرحله اول سعی کنیم تماس مستقیم با زمامداران عالیرتبه شوروی بگیریم به هر وسیله شده بنده موافق هستم که محیط مساعدی برای مذاکره با زمامداران شوروی ایجاد بشود و بهر وسیله شده سعی بکنیم با آنها صحبت بکنیم و نظریات آنها را بشنویم اگر واقعاً یک نظریات مشروعی دارند و آن نظریات هم با حاکمیت و تمامیت و استقلال ما منافات ندارد ما حاضر هستیم تأمین کنیم (نمایندگان- صحیح است) ولی اگر حرفی نزدند یا اگر هم گفتند چیزهائی خواستند که با سیادت و حاکمیت ما تنافی داشت آنوقت من خیال می‌کنم که وظیفه هر وطن‌پرستی این است که با تمام قوا با آن وسائلی که داریم در قبال هرگونه تجاوز مقاومت کند (نمایندگان- صحیح است) بنده خیال می‌کنم هنوز نمی‌بایستی مأیوس باشیم. اقدامی که دولت می‌بایستی بکند این است که محیط مساعدی برای اعزام یک میسیونی به مسکو باید تهیه بکند و باید با اعزام این میسیون ما بتوانیم رفع سوء تفاهمات حاصله را بکنیم واقعاً ملت ایران که همسایه دولت شوروی است بهیچوجه مایل نیست برای اولین مرتبه که سازمان ملل متحده تشکیل میشود از دوست خودش شوروی شکایت بکند این را ما مایل نیستم (نمایندگان- صحیح است) ما میل داریم حتی الامکان کارمان روی اصلاح و روی دستی حل بشود. این امیدواری ملت ایران است (نمایندگان- صحیح است) بنده خیال می‌کنم در هر حال این تشنجی که برای ما پیدا شده آنطوری که بنده می‌بینم همکاران محترم من را تکان داده امیدواریم از این وضعیت و روحیه‌ای که برای نمایندگان ملت امروز پیدا شده به نفع مملکت استفاده کنیم. بنظر بنده مملکت ما محتاج به یک رشته اصلاحات است و لزوم این اصلاحات به‌هیچ‌وجه مورد تردید و شک نیست (نمایندگان – صحیح است) در دستگاه حاکمه ما می‌بایستی اصلاحاتی بعمل بیاید اشخاص درست و پاکدامن بیایند و زمام امور کشور را در دست بگیرند. از جوانان تحصیل کرده ما که امروز متأسفانه بنده می‌شناسم یک عده را که بقالی و عطاری می‌کنند استفاده شود. نظریات خصوصی را در کارهای مصلحت مملکت مداخله ندهیم (نمایندگان- صحیح است) از تعدیات و اجحافات مأمورین دولت که می‌بایست اعتراف کنم بعضی از آنها یا متأسفانه غالب آنها متعدی هستند به تمام معنی جلوگیری کنیم و در این حال دست به یک رشته اصلاحات اجتماعی در این مملکت بزنیم بنده خیال می‌کنم که فاصله زندگی در این مملکت بین طبقات بالا و پایین خیلی زیاد است (یمین اسفندیاری- فوق العاده) ما نبایستی این عامل خطرناک را فراموش بکنیم اگر یک ملت گرسنه بود ممکن است در معرض اغفال واقع بشود و هر بدخواهی ممکن است از عدم رضایت و گرسنگی ملت ایران استفاده بکند و آنها را به راه کج اغوا بکند. این است که بنده معتقدم از این وضعی که امروز در مملکت مان پیش آمده می‌بایستی به تمام معنی استفاده بکنیم و در اداره اصلاحات سازمان حکومت کشور و همینطور در راه اصلاحات اجتماعی که مستلزم تأمین رفاه عمومی باشد یک رشته اقداماتی بکنیم (نمایندگان- صحیح است) یک استفاده دیگری هم که ما بایستی بکنیم این است که باید در قبال خطراتی که ما را تهدید میکند یکدل یکزبان همه با هم باشیم (نمایندگان- صحیح است) برای اینکه همه ما ایرانی هستیم و جز تأمین منافع ایران نظر دیگری نداریم ملت ایران همیشه نشان داده که در مواقع خطر همه از چپ و راست یکدل و یکزبان با هم جمع شده‌اند و برای تأمین منافع و مصالح کشور اقدام کرده‌اند (نمایندگان- صحیح است) ما باید در کمال وحدت به دنیا ثابت کنیم که ما می‌خواهیم زنده بمانیم، ما می‌خواهیم استقلال و تمامیت خودمان را حفظ کنیم. اگر این اراده را داشته باشیم مطمئن باشید که خداوند ما را تأیید میکند و ما هم موافق خواهیم شد.
نمایندگان- ان‌شاءالله
چند نفر از نمایندگان- احسنت
رئیس- آقای دکتر اعتبار
دکتر اعتبار- برای بنده کار بسیار مشکلی است که بعد از یک ناطق زبردستی مثل رفیق عزیزم آقای عبده صحبت بکنم و دلیل اینکه خواستم قبل از ایشان صحبت بکنم و دلیل اینکه خواستم قبل از ایشان صحبت بکنم برای این بود که بعد از ایشان واقعاً مشکل است توجه آقایان را بخود جلب کرد و بطور کلی آقای دکتر عبده خیال می‌کنم رئوس مسائل را بعرض آقایان رساندند ولی بنده ناگزیرم ولو بطور خیلی مختصر هم باشد بعضی از بیانات ایشان را تکرار بکنم. بطور خلاصه وضعیت چیست؟ وضعیتی که ما الان داریم این است که تقریباً هفده روز است یک عده‌ای متجاسر و مجهول الهویه به اسم حزب دمکرات با یک تشکیلات نسبتاً منظم در آذربایجان انقلاب کردند هر کجا که مأمورین انتظامی دولت از این عده خواستند جلوگیری بکنند آنها مأموران را خلع سلاح کردند یا کشتند (صحیح است) و از پیشرفت قوای امدادی که از تهران برای آذربایجان فرستاده شد، قوای شوروی اول در کرج و بعد در شریف آباد قزوین جلوگیری کرده‌اند. البته بر کسی هم پوشیده نیست که ما در تمام این مدت در شمال نتوانستیم افرادی بفرستیم و واقعاً تعداد قوای انتظامی ما در آنجا تقریباً صفر است به این معنی که این عده بکلی آزادند هر کاری که دلشان می‌خواهد می‌کنند، هر کجا که دلشان می‌خواهد می‌روند و این بیانیه اخیر هم که منتشر کردند پرده از روی تمام نیات آنها برداشت و اما دولت چه کرده‌است در این مدت؟ آقایان توجه بفرمائید تا آنجائی که بنده اطلاع دارم دولت در مرحله اول سعی کرده‌است موضوع را مستقیماً بدون مداخله ثالثی با دولت شوروی حل بکند و مقامات شوروی را قانع بکند به اینکه با فرستادن قوا برای استقرار امنیت موافقت بکند (صحیح است) متأسفانه این اقدام تا این ساعت نتیجه‌ای نبخشیده‌است. در مرحله دوم یک سلسله یادداشت هائی هم مبادله شده‌است که متن آن را آقایان در روزنامه‌ها خوانده‌اند ولی سفارت شوروی ضمن تکذیب تمام نکات یادداشتهای صحیح دولت ایران با اعزام قوای نظامی به آذربایجان مخالفت کرده‌است. یکی دیگر از اقداماتی که دولت کرده‌است اخیراً یادداشت دیگری فرستاده و رونوشت این یادداشت را نیز برای دولت‌های امضاء کننده پیمان سه گانه و دولت فرانسه و چین هم فرستاده‌است (ثقه الاسلامی- چه وقت این کار را کرده‌اند؟) یکی دیگر از اقدامات دولت فرستادن آقای بیات استاندار آذربایجان که به وطن پرستی و فداکاری ایشان ما همه معتقدیم و ایشان هم رفتند آنجا و مشغول کار شدند و علاوه بر این اقدامات دولت در خور قدرت توانائی و استطاعت خودش اقداماتی که توانسته‌است کرده‌است که زیر بار تحریک نمی‌رود. آن بیچاره ناراضی ساده لوح و هنوز هم مشغول است با اقداماتی که بتواند موفق به رفع این غائله بشود. دولتین دوست و متفق ما یعنی آمریکا و انگلیس یادداشتی به دولت شوروی داده‌اند ما از آنها متشکر و سپاسگزاریم. اما با وجود تمام این اقداماتی که شد این غائله نه تنها نخوابیده‌است بلکه بالعکس به نقاط دیگر هم سرایت کرده‌است. مثل اینکه در آستارا هم شروع شده‌است (صحیح است) طبق اطلاعات بسیار صحیحی که در دست است این جریانات در آذربایجان اولاً کاملاً؟؟؟؟؟ است (صحیح است) و به ایرانی و آذربایجانی اصولاً مربوط نیست و بنده در این مورد کاملاً باید مندرجات روزنامه ایزوستیا را تکذیب بکنم که نوشته بود این‌ها یک عده ایرانی هستند که ناراضی هستند این حرف را زده‌اند ثانیاً این موضوع مسلم شده‌است که از این غوغا مأمورین شوروی حمایت می‌کنند این اصل مسلم است (صحیح است) عملیات مأمورین شوروی همانطوری که آقای دکتر عبده بطور تفصیل توضیح دادند بکلی بر خلاف تمام عهدنامه‌های موجود است (صحیح است) آقای دکتر عبده خیلی به تفصیل فرمودند بنده آن قسمت را تکرار نمی‌کنم، ولی با وجود تمام این تعهدات، می‌بینیم که دولت شوروی آنها را رعایت نمی‌کند. و جواب‌هایی هم که به ما دادند این موضوع را روشن کردند. ولی آقایان تمنا می‌کنم یک قدری توجه بفرمائید که اگر این وضعیت ادامه پیدا کند چه میشود؟ چه خواهد شد؟ من یکی از این سه شقوق را می‌بینم. اول تجزیه عملی این مناطق از مملکت. وقتی که دولت نتواند قوای تأمینیه خود را به یک منطقه‌ای بفرستد و از عملیات خودسرانه افراد جلوگیری کند آن منطقه عملاً از مملکت مجزا میشود دومش ایجاد مناطق نفوذ است. به این معنی که وقتی یک قسمتی از مملکت دارای حکومتی بشود که با کمک یک قوه خارجی تشکیل شد طبیعتاً تحت نفوذ آن قوه قرار می‌گیرد وقتی این قوه خارجی در یک قسمت مملکت بخودی خود ایجاد بشود یک قوه دیگر را در یک قسمت دیگر مملکت با خودش می‌آورد و سومی تقسیم عملی مملکت است به دو قسمت آقا آدم مارگزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد. نفوذ خارجی کم کم تبدیل به حاکمیت خواهد شد و مملکت عملاً تقسیم به دو قسمت میشود. اگر این وضعیت ادامه کند خیلی روشن است البته همه ما می‌دانیم که امروز موضوع ایران اهمیت بین‌المللی پیدا کرده و دستگاه‌های مختلف مشغولند که شاید رفع این اختلافات و اشکالات را بکنند این قبول، ولی آیا صحیح است که ما بنشینیم صبر کنیم تا سایرین مقدرات ما را تعیین کنند (نمایندگان- خیر) آیا ما می‌توانیم ملت ایران را به حوادث بسپاریم؟ نه. این رویه بسیار خطرناکی است. ما می‌بایستی خودمان حافظ منافع خودمان باشیم، این صحبت‌ها، این یادداشت‌ها بجای خود صحیح، ما باید به دنیا نشان بدهیم که ملت زنده‌ای هستیم. و مایل نیستیم که در اختلافات بین المللی وجه المصالحه قرار گیریم و ما نمی‌توانیم خدای نکرده لهستان ثانوی بشویم (صحیح است) اما چه باید کرد. به عقیده بنده همانطوری که آقای دکتر عبده متذکر شدند اول باید با دولت شوروی به هر وسیله‌ای که هست وارد مذاکره شد و با تقاضاهای آنها تا آنجائی که با شئون ملی ما مغایرت نداشته باشد موافقت کنیم البته این موافقت یک حدود مشخصی دارد. اگر دولت روس به این ترتیب دست از این تحریکات که مأمورین آنها دارند برداشت و اجازه به آرتش ایران بدهد که برود در این قسمتی که به این حالت در آمده‌است امنیت را مستقر کند چه بهتر، اگر این اقدام هم نتیجه‌ای نبخشید من فکر می‌کنم که آن وقت دیگر چاره‌ای جز مقاومت نداریم. آنوقت باید مقاومت کرد ولو آنکه به قیمت جان همه ما تمام بشود (صحیح است) ولی برای اینکه این مقاومت مؤثر باشد باید به وسیله تمام ملت بشود (جمال امامی- بلی باید به وسیله تمام ملت بشود) چون در این بحثی نیست که فقط با قوای نظامی نمیشود دفاع کرد باید نهضت ملی ایجاد کرد (جمال امامی- هست) و تمام طبقات را در این کار شرکت داد آقای جمال امامی و اما برای ایجاد این نهضت ملی فقط یک راه بنظر من می‌رسد و آن انقلاب است (یک نفر از نمایندگان- بله نهضت ملی همان انقلاب است) اما انقلاب حق و انقلاب ایرانی در مقابل انقلاب ناحق و انقلاب خارجی (صحیح است) برای اینکه مقصودم را توضیح بدهم اول باید ببینیم انقلاب چیست؟ چرا تولید میشود. سر منشاء هر انقلابی عدم رضایت مردم از دستگاه موجود است این نارضایتی به تحریک سایرین که اغلب خارجی هستند مردم را وادار به انقلاب میکند واِلا کسی که راضی باشد و از وضعیت خودش شکایتی نداشته باشد که زیر بار تحریک نمی‌رود آن بیچاره ناراضی ساده لوح خیال میکند که آن محرک دلش بحال او سوخته‌است و در آن گودال بدبختی که محیط او شده‌است نمی‌بینند که محرک چه نظریات شومی دارد و او را قطعاً آلت دست قرار داده‌است و اما نتیجه انقلاب چیست؟ هر وقت انقلاب میشود در هر انقلابی آقایان بعد از خون و خونریزی‌های زیاد یک عده اشخاصی به نام فرزندان انقلاب بوجود می‌آیند و زمام امور را در دست می‌گیرند و با آن رویه و فکر انقلابی خود دستگاه موجوده پوسیده را واژگون کرده و زندگی تازه‌ای شروع می‌کنند. آقایان فریاد امروز من نه ضد روس است نه ضد انگلیس است و نه ضد آمریکائی است برای من همه خارجی‌ها یکسان هستند و با نظریات آنها تا آنجائی که به صلاح مملکت است موافقم. فریاد من برای ایران است برای این مملکت است برای طبقه متوسط و ضعیف و رعایا و برای کارگران و کارمندان صالح این مملکت است که دارند در فلاکت می‌سوزند. یک آتشی امروز روشن شده‌است من کار ندارم کبریت آن از کجا آمده‌است چه بسا موادی که در نتیجه تخمیر خودبخود محترق می‌شوند و اما راه علاج چیست؟ راه علاج آنست که ما بیائیم و پیش دستی کنیم و نتیجه انقلاب را خودمان بوجود بیاوریم بیائیم این دستگاه پوسیده را بر هم بزنیم و بجای آن مردمانی سر کار بیاوریم که با افکار انقلابی خود این مملکت را اصلاح بکنند (صحیح است) مقصود من تغییر کابینه نیست مقصود من تغییر اصل است، کارهای ما دیگر طبق مقررات اصلاح پذیر نیست. این دستگاه جدید باید عرضه و تهور داشته باشد که اول مقدم بر همه چیز به زور هزینه زندگی را پایین بیاورد. این دستگاه باید یک حداکثر ثروتی برای افراد قائل شود، این دستگاه باید با محاکم فوق‌العاده دست این دزدها را از جامعه کوتاه کند (صحیح است)
این دستگاه باید این ادارات خراب، این ارتش، این شهربانی، این شهرداری، این برق، این، این، و فس علی‌هذا را تصفیه کند. این دستگاه باید خلاصه به این وضعیت فلاکت خاتمه بدهد. این دستگاه باید بلاخره تصمیم بگیرد یک نفر و یا یک میسیون برای حل اختلاف به مسکو بفرستد. این دستگاه باید به این خان بازی در این مملکت خاتمه بدهد. این دستگاه باید آن گران فروش بی شرف را بیاورد اعدام کند خلاصه آقایان توجه داشته باشید این دستگاه باید آنچه را که محرکین انقلاب به مردم وعده داده‌اند انجام بدهد. بعضی از رفقای من ممکن است که عرایض بنده را تصدیق بکنند ولی بگویند خوب حالا موقع این حرف‌ها نیست، خیلی متأسفم اگر آقایان این فکر را بکنند، چون بنده خیال می‌کنم که یکی از آخرین فرصت‌های ما است که این کار را بکنیم (فیروزآبادی- دولت ضعیف بین اقویا از بین می‌رود) ولی آقا بعوض چکار می‌کنیم هر روز دور هم جمع می‌شویم و از یکدیگر خبر می‌گریم یکی می‌گوید آقا تا قزوین آمده‌اند، دیگری می‌گوید خیر تا قزوین نیامده‌اند، بعد جلسه را ختم می‌کنیم و می‌رویم جلسه خصوص تشکیل می‌دهیم و سخنرانی می‌کنیم قدری به یکدیگر حمله می‌کنیم و می‌گوییم مثلاً کابینه را ترمیم کنیم و متوجه نیستیم و غافل از اینکه وضعیت با رفت حسن و آمدن حسین درست نمیشود و اصلاً این اشکالات رفع نمی‌گردد. دستگاه را باید عوض کرد. آقایان بنده تصدیق می‌کنم که این عملی که بنده الآن می‌خواهم یک فداکاری بسیاری لازم دارد، ولی آقایان فداکاری شرط اول وطن‌پرستی است و این فداکاری برای حفظ مملکت ضروری است و باید بشود. این کارها را بکنید قبل از آنکه سایرین بدون رضای ما بکنند و اگر شما این را بکنید مطمئن باشید که هیچ قوه‌ای به شما غالب نخواهد شد (صحیح است) (بعضی نمایندگان- ختم جلسه)
رئیس- پنج شش نفر دیگر از آقایان اجازه خواسته‌اند و آقای حاذقی هم پیشنهادی کرده‌اند که قرائت میشود.
پیشنهاد می‌کنم مذاکره کافی است وارد دستور شویم (جمال امامی- دستور ختم جلسه‌است)
رئیس- آقای حاذقی
حاذقی- عرض کنم بیانات که آقای دکتر عبده و آقای دکتر اعتبار فرمودند موضوع را تا حدی که لازم بود در مجلس مطرح کنند، مطرح کردند و حالا خوب است موافقت کنند وارد دستور شویم چون طول می‌کشد اگر در این زمینه بهتر صحبت بشود و شاید کارهای لازمی داشته باشیم.
بعضی از نمایندگان- اکثریت نیست.
- موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
۴- موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
رئیس- چون اکثریت نیست اگر آقایان موافقند جلسه را ختم کنیم جلسه آینده روز سه شنبه سیزده آذر ماه
(مجلس سه ربع ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی
سید محمد صادق طباطبائی
متن یادداشتهای دولت ایران به دولت شوروی و پاسخ آن
نامه وزارت امور خارجه کشور شاهنشاهی ایران به سفارت شوروی درباره دخالت ارتش اشغالی شوروی در امور داخلی ایران ۲۶ آبان ۱۳۲۴
متن یادداشت دولت ایران به شوروی و پاسخ آن
رونوشت یادداشت وزارت خارجه شاهنشاهی ایران به سفارت کبرای شوروی شماره «۵۳۷۰» مورخ ۲۶/۸/۱۳۲۴
وزارت امور خارجه شاهنشاهی تعارفات خود را به سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی اظهار داشته و پیرو یادداشتهای عدیده و مذاکرات حضوری راجع به آزادی عمل ارتش و قوای تأمینیه ایران در استانهای شمال کشور که عدم توافق نظر مقامات شوروی نسبت به آن سبب شده‌است که قوای مزبور نتواسته‌اند در یک مدت طولانی به کوچکترین عملی برای حفظ امنیت و استقرار نظم و جلوگیری از عناصر مفسده جو مبادرت نمایند با کمال احترام زحمت افزا میشود.
اطلاعاتی که از وزارت کشور و وزارت جنگ و وزارت دادگستری رسیده حاکی است:
۱- عده‌ای از رؤسای کرد مقیمین در استان ۴ و مهاباد به تحریک دستجات معدودی که که مقاصدی مخالف تمامیت خاک ایران در سر دارند به فعالیت هائی شروع نموده و به وسایل مختلف به تهیه اسلحه و مهمات می‌نمایند که خود را برای انجام منظور آماده سازند.
۲- رؤس اکراد مزبور برای پیشرفت مقاصد خود و ایجاد بی نظمی و فتنه انگیزی در صدد بر آمده از راه مطبوعات افکار کُردهای صلح جو را مشوّب نموده و دامنه اغتشاش در کردستان ایران توسعه دهند و برای این منظور یک دستگاه ماشین چاپ و مقادیر زیادی کاغذ روزنامه از خاک کشور؟؟؟؟ به دست آورده‌اند.
۳- چند نفر از رؤسای کُردهای مهاباد و ساکنین قسمت‌های باختری آذربایجان بدون رعایت مقررات گذرنامه و روادید برای پیشرفت عملیات خود به بادکوبه رفته و مراجعت نموده‌اند.
۴- ملا مصطفی بارزان که از خاک عراق با کسان خود فرار اختیار و به ایران آمده‌است در نقاط کردنشین ایران سکنی نموده و چون مسلح هستند ظن قوی می‌رود و دامنه بی نظمی را توسعه داده و با عناصر مفسده جو امنیت و انتظامات قسمت باختری استان ۴ و حدود مهاباد را مختل سازند.
۵- آمد و رفت عادی سکنه ایران از مرکز به شهرهای شمالی مورد بازرسی دقیق واقع شده و مأمورین شوروی بدون بازرسی فرد فرد مسافرین اجازه ورود مردم را به مناطق شمالی نمی‌دهند.
۶- حمل و نقل عادی ارزاق از استانهای شمالی به نقاط مرکزی و جنوبی دچار وقفه شده از این وضعیت زندگانی اقتصادی مردم مختل و بهای ارزاقی که باید از استانهای شمالی به نقاط دیگر کشور حمل شود رو به ترقی روزافزونی نهاده‌است بعلاوه رعایای استانهای شمالی نیز شکایت می‌نمایند که اجناس آنها بواسطه جلوگیری از حمل به نقاط دیگر زمین مانده و دچار عسرت و زحمت شده‌اند.
۷- حفظ امنیت و آسایش سکنه استان شمالی نظر به کافی نبودن قوای تأمینیه ایران و عدم موافقت مقامات نظامی شوروی با نقل و انتقال افراد ارتش و قوای تأمینیه ایران از نقطه‌ای به نقطه دیگر دچار اشکال شده به نحوی که یک ژاندارم نمی‌تواند بدون موافقت مقامات مربوطه شوروی از شهری به شهری منتقل شود و تشریفات تحصیل این موافقت هم بعضاً اصل موضوع را منفی مینماید.
۸- گردش کار ادارات ایران در استانهای شمالی بواسطه نبودن استاندار و فرماندار و سایر رؤسای مستقیم در بعضی از نقاط مختل و متوقف گردیده چونکه برا رفتن به محل مأموریت و اجرای وظایف دچار اشکالات می‌شوند.
۹- در خط مرزی ایران و ترکیه که بایستی توسط ژاندارم‌های ایران پاسگاه لازم برقرار و رفت و آمدهای مرزی به منظور جلوگیری از سرقت اغنام و احشام تحت بازرسی قرار گرفته کلانتران مرز مسائل مرزی ایران و ترکیه را حر و تسویه نمایند، بواسطه نداشتن آزادی عمل همینطور موضوع معوق مانده و مراقبت مأمورین دولت از نواحی مزبور سلب شده‌است.
۱۰- تعقیب و محاکمه اشخاص در استانهای شمالی نظر به مداخلات مقامات شوروی غالباً با مقررات و قوانین کشور وفق ننموده و این مداخلات مخالف استقلال قضائی ایران تلقی میشود چنانکه از طرفی در تبعید و مجازات اشخاصی که مقامات شوروی نظر خوشی به آن ندارند تسریع و از طرف دیگر نسبت به کسانی که مخل آرامش و موجد بی نظمی می‌شوند و باید از آنان جلوگیری بشود ممانعت می‌نمایند.
گذشته از مسائل مذکور بالا در نتیجه عدم آزادی عمل قوای تأمینه در استانهای شمالی و این که در موقع ضروری و لازم میسر نشده‌است قوای امدادی از مرکز یا جاهای دیگر به محلی که بی نظمی می‌آید فرستاده شود.
گزارش‌هایی اخیراً از مقامات مربوطه دولت شاهنشاهی رسیده که شرح آن از اینقرار است:
الف- از میانه تلگرافی گزارش داده‌اند شب ۲۸/۸/۱۳۲۴ در نتیجه اقدامات دسته که به اسم دمکرات اجتماع نموده‌اند عده‌ای از اهالی قراء در ۱۲ کیلومتری میانه قریه ونیک تجمع بنا به گزارشی که رسیده و اظهارات مسافرین ۵۰ نفر از آنان که مسلح بوده‌اند جلوی دو کامیون را ساعت سه بعد از نصف شب گرفته یکنفر استوار دامپزشکی را پس از کتک زدن خلع سلاح نموده‌اند. غروب با اعلام انتشار آگهی میتینگ داده و گزارش رسیده روز ۲۴ و ۲۵ آبان؟؟؟؟؟ و ترکمان حاکی است عده‌ای از اهالی قراء منتسب به فرقه نامبرده مسلحانه حاضر شده‌اند مأمورین دولتی را خلع سلاح و در ضمن نسبت به تصرف ادارات اقدام نموده حتی در صدد اغتشاش و تحریکات دیگر هستند.
از هر آبادی ۲۰ نفر که خدمت نظام وظیفه کرده باشند اسم نویسی می‌نمایند و آن هائی که حاضر به شرکت در فرقه نیستند تهدید می‌کنند و بعد هم سلاح میدهند و بر طبق آخرین خبری که بعد از ظهر ۲۶ آبان ماه رسیده مسببین به همین دسته میانه را تصرف و تمام ژاندارم و پلیس راه آهن را خلع سلاح نموده ادارات دولتی را متصرف و مأمورین را توقیف نموده‌اند.
ب- در شهرستان‌های مراغه عده‌ای بوسیله کبیری مسلح شده‌اند در عجب شیر ژاندارمها را متجاسرین محاصره پس از زد و خورد دستگیر و خلع سلاح و زندانی نموده‌اند.
در قلی کندی عده مسلح به ژاندارمها که جهت تحقیق رفته‌اند تیراندازی، ژاندارمها دو نفر مسلح و ۱۳ نفر غیر مسلح را دستگیر و به مراغه می‌آورند مقامات شوروی پس از اصرار زیاد به فرماندار باعث می‌شوند دستگیر شدگان به دستور فرماندار مرخص شوند. کبیری مشغول جمع آوری عده و مسلح نمودن آنها برای حمله به مراغه‌است در سراب هم بین اعضای حزب نامبرده اسلحه تقسیم میشود.
افراد مسلح به عنوان میتینگ می‌خواهند به سراب رفته ادارات را اِشغال نمایند در قریه اولیک بین ترکمان و میانه عده مسلح سیم تلگراف را قطع و اتومبیل‌ها را کاوش و یک نفر استوار را که به مرخصی می رفته شدیداً کتک زده‌اند و سیمبانی که برای درست کردن سیم رفته مورد تهاجم عده مسلح قرار گرفته فرار نموده‌است.
ج- از تبریز اطلاع میدهند مأمورین شوروی از پاسبانانی که برای مراقبت ساختمان زندان می‌روند جلوگیری می‌نمایند در صورتی که حزب نامبرده بالا آزادانه مشغول اقدام است عده‌ای را مسلح کرده به بی نظمی تحریک می‌کنند مأمورین دولتی را هم از اقدامات متقابله مانع می‌شوند در مذاکراتی هم که با مقامات شوروی برای جلوگیری از این اقدامات میشود نتیجه مثبتی بدست نمی‌آید. در شهرهای خوی، ماکو و رضائیه نیز حال بدین منوال است. بنا بمرتب مسطوره که حتی در اخبارهای جهانی منعکس شده‌است و باعث نگرانی دولت شاهنشاهی گردیده و به وزارتخانه‌ای مزبور دستور صادر شده‌است که در اسرع وقت استاندار و فرماندار و سایر مأمورینی که لازم می دانند به پست‌هایی که چندی است به علل مذکور بلامتصدی مانده اعزام و قوای تأمینیه و ارتش را در حدود احتیاجات که برای حفظ امنیت و استقرار نظم در استانهای مزبور ضرورت دارد تکمیل نماید لذا وزارت امور خارجه شاهنشاهی باستظهار این که دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی با امضای پیمان سه گانه تعهد نموده‌است تمامیت خاک ایران را محترم بدارد و نسبت به ادارات و قوای تأمینیه ایران و زندگانی اقتصادی کشور مزاحمتی ننماید در این موقع که اوضاع احوال در استانهای شمالی کشور ایران طوری است که هر گاه توجه عاجلی در جلوگیری از بی نظمی‌ها بوسیله اعزام قوای تأمینیه کشور به آن نقطه نشود ممکن است مفاسدی پیش آید که البته مخالف میل دولتین است و چون دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی همواره در تحسین روابط خود با ایران ساعی و مقید بوده و هست و دولت شاهنشاهی نیز به حسن نیت دولت همجوار متفق و دوست خود معتقد و مستظهر است از سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی خواهشمند است دستورهای لازمه فوری به مقامات نظامی شوروی صادر فرمایند که با آزادی عمل ارتش و قوای تأمینیه ایران در استانهای شمال موافقت نموده و توافق نظر خود را زودتر اعلام دارند و قطعاً از نتیجه اقدامات حسنه که در این باره مبذول خواهند داشت وزارت امور خارجه را مستحضر فرمایند تا به اقداماتی که برای حفظ آرامش و جلوگیری از توسعه بی نظمی‌های لازم است مبادرت شود هرگاه دولت شاهنشاهی نتواند به جلوگیری از پیش آمدهای نامطلوب مزبور به علت نداشتن آزادی عمل ارتش و قوای تأمینیه ایران موفق گردد بدیهی است آثار ناشیه از آن را حقا می‌توانند متوجه مأمورین نظامی شوروی بدهند. در خاتمه باستحضار می رساند که فعلاً دولت شاهنشاهی برای جلوگیری از توسعه عملیات متجاسرین که نتوانند با دستجات مأمورین تأمینیه مواجه و قسمت‌های کوچک را منفرداً خلع سلاح کنند تصمیم گرفته دو گردان پیاده و یک دسته تانک سبک و یک گروهان ژاندارم با لوازم و مهمات از تهران، قزوین و زنجان به سمت میانه و تبریز اعزام نماید که قوای تأمینیه استانهای ۳ و ۴ تقویت شوند. بطوری که آقای وزیر جنگ با آقای وابسته نظامی سفارت کبرای در این خصوص مذاکره نموده‌اند خواهشمند است هرچه زودتر مراتب را به مقامات مربوطه شوروی آگهی دهند که از مطلب قبلاً استحضار داشته باشند.
تهران به تاریخ بیست و ششم آبان ماه ۱۳۲۴
ترجمه یادداشت شماره ۵۲۶ مورخ ۲۶ نوامبر ۱۹۴۵ سفارت شوروی که ساعت ده و نیم روز پنجم آذر ۱۳۲۴ بدفتر اداره سیاسی وزارت امور خارجه تسلیم شده است
نامه سفارت شوروی به وزارت امور خارجه کشور شاهنشاهی ایران ۵ آذر ۱۳۲۴
نامه سفارت شوروی به وزارت امور خارجه کشور شاهنشاهی ایران ۵ آذر ۱۳۲۴
یادداشت شماره ۵۲۶ مورخ ۲۶ نوامبر ۱۹۴۵ سفارت شوروی که ساعت ده و نیم روز پنجم آذر ۱۳۲۴ به دفتر اداره دویم سیاسی وزارت امور خارجه تسلیم شده‌است:
سفارت کبرای دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی با اظهار تعارفات خود بوزارت امور خارجه ایران در پاسخ یاد داشت شماره (۵۳۷۰) مورخ ۱۷ نوامبر ۱۹۴۵ افتخار دارد مطالب زیر را اطلاع بدهد:
اظهارات وزارت امور خارجه در اینکه مامورین شوروی در امور داخلی ایران دخالت می‌نمایند صورت عمل پیدا نکرده و با حقیقت امر وفق نمی‌دهد هم چنین موضوع مساعدت مقامات شوروی بکردها نسبت بفعالیت‌های سیاسی کردها در آن نواحی بکلی بی اساس است و مخصوسا مقامات شوروی هیچگونه رابطه با فعالیت‌های روسای کردهای مقیمین استان ۴ (مهاباد) نداشته‌اند و نیز در امر عبور ملامصطفی بارزان از خاک عراق بایران که در یاد داشت وزارت امور خارجه بآن اشاره شده هیچگونه دخالتی ننموده‌اند.
بسفارت کبرای شوروی بدون تردید معلوم است که نمایندگان شوروی تقاضای آزاد نمودن اخدی را که از طرف ژاندارمها در قلی کندی بازداشت شده و در یادداشت وزارت امور خارجه اشاره شده‌است ننموده‌اند و هم چنین موضوع بازداشت مستحفظین نظامی ایرانی که در تبریز بطرف بنای زندان می‌رفتند از طرف مقامات شوروی وقوع نیافته‌است.
تایید به اینکه مقامات شوروی از رفت و آمد اتباع ایران در استانهای شمالی ممانعت می‌نمایند با حقیقت امر وفق نمی کند بدبهی است که ترتیب صدور جواز موقع رفت و آمد بنقاط شمالی ایران که نیروی شوروی در آن نقاط توقف دارند مربوط بافراد کشورهای ثالثی میباشد.
تایید یادداشت وزارت امور خارجه راجع باینکه مامورین شوروی در زندگانی اقتصادی استانهای شمالی مداخله می نمایند بی اساس میباشد از طرف دیگر واضخ است که دولت شوروی طبق وظیفه دوستی خود در ماه مه ۱۹۴۳ در سخت‌ترین موقعی حتی برای دولت شوروی ۲۵ هزار تن گندم برای اهالی پایتخت ایران - تهران بایران مساعدت کرده تشکیلات بازرگانی شوروی با وارد نمودن کالاهای دیگر خود وضعیت پخش کالا را برای اهالی ایران در موقع جنگ بهبودی بخشیده بدیهی است که از نبودن استاندارها و سایر کارمندان دولتی در استانهای شمالی مسئولیتی متوجه دولت شوروی نمیشود.
اما آنچه مربوط بعزیمت این کارمندان بمحل ماموریت است در این خصوص تشکیل حمل و نقل شوروی همواره با دولت ایران مساعدت نموده است حتی چند روز پیش سفارت شوروی در تهیه هواپیما برای عزیمت آقای بیات استاندار به تبریز مساعدت خود را ابراز داشته است.
وزارت امور خارجه بدون نظر عمیقانه موضوغ حفاظت مرزهای ایران و ترکیه را مطرح مینماید مقامات مربوطه ایران کرارا باطلاع مامورین شوروی رسانیده اند که استقرار پاسگاه های مرزی در مرز ایران و ترکیه برای مقامات مزبور اشکال فوق‌العاده دارد و در موقع خود از حفاظت این مرز با وجود اصرار و پیشنهاد مکرر مامورین شوروی در این خصوص استنکاف ورزیده اند با این وضعیت اعتراضات وزارت امور خارجه را راجع به نبودن پاسگاه های ژاندارم و در مرز ایران و ترکیه نمیتوان صحیح تلقی نمود. اظهار مبنی برانکه گویا مقامات شوروی در امور قضائی ایران دخالت تموده و مانع از اجرای کیفر قانونی نسبت باتباع ایران بوده اند نظریه بی اساس و مخالف بودن آن با حقیقت امر باعث تعجب میگردد و از طرفی هم نمیتوان از نظر دور داشت که مامورین محلی ایرانی کرارا در موضوع پیدا کردن عناصر تبهکار مواتعی بوجود آورده و قضات محلی نیز مکرر آنان را تبرئه کرده و با اینکه بر علیه افراد مخالف نظم و آسایش در نواحی محل اقامت نیروی شوروی و مرتکبین سرقت اموال نظامی شوروی و حتی قاتلین افراد مامورین نظامی شوروی عمدا احکام خفیفی صادر مینمودند با وجود این مامورین نظامی شوروی روش دخالت در جریان قضائی ایران را پیش نگرفته و منافع اتباع و موسسات شوروی را طبق قوانین جاریه ایران خواستار بودند و مسلم است که مامورین شوروی نمیتوانستند از جریان بازجوئی و طرز دادرسی که بوسیله مامورین ایرانی نسبت بایرانیانی که مرتکب تبهکاری های مهم برعلیه پاره از مامورین شوروی و نظامیان آن شده بودند صرف نظر نمایند معذلک این امر را به هیچوجه نمیتوان دخالت در امور دادرسی (قضائی) ایران تلقی نمود.
در یادداشت وزارت امور خارجه راجع به فعالیت پاره از دستجات سیاسی ایران در استانهای شمالی ایران از جمله راجع بحوادثی که در میان و مراغه رخ داده اشعار شده است و یادداشت مزبور آنها را بحزب دموکرات آذربایجان ایران نسبت میدهند. اطلاعاتی که سفارت شوروی در دست دارد مسائل مزبوره را که در یادداشت بالا درج شده تائید نمی نماید.
در هر حوادث استانهای شمالی ایران که با فعالیت احزاب سیاسی بستگی دارد محققا از مسائل داخلی ایران است مامورین شوروی و مقامات نظامی آن در زندگی سیاسی داخلی استانهای شمالی دخالت ننموده و نمی نماید لذا سفارت شوروی اهتمامی را که در انتقال مسئولیت وقوع این حوادث از مقامات ایرانی بمامورین شوروی که بهیچ وجه در این حوادث دخالتی ندارند بعمل میاید جدا رد میکند.
چون وزارت امور خارجه برای نایید اظهارات خود لازم دانسته که به پیمان سه گانه متکی شود سفارت ناگزیر است اشعار دارد که پیمان نامبرده مورخ ۱۹۴۲ کاملا و دقیقا از طرف شوروی رعایت میشود و در عین حال سفارت ناگزیر است خاطر نشان نماید که پیمان مزبور در آنقسمت که مربوط بتامین امنیت داخلی خاک ایران می باشد غالبا از طرف مامورین ایران رعایت نمی شود و رفتار پاره از مامورین دستجات نظامی و ژاندارم با وضعیت برقراری امنیت در حوزه ماموریتی که اعزام میشدند مناسب نبوده و اینموضوع بموقع خود در یادداشت شماره (۳۶۲) مورخ ۲۰ اوت ۱۹۴۴ و سپس در مکاتبات بعدی سفارت شوروی اشعار شده است اطلاعانیکه سفارت در دست دارد شاهد آنست که اخیرا پاره از مامورین ژاندارمری ایران نه فقط برای برقراری امنیت و نظم استان های شمالی ایران کمکی نکرده اند بلکه بیشتر از اوقات در نتیجه رفتار خود باعث وقوع حوادث نامطلوبی بین سکنه محلی شده اند.
راجع باظهارات آنوزارت مبنی بر وزود نیروی نظامی تکمیلی باستانهای شمالی ایران سفارت شوروی آنوزارت را بنکات زیر متوجه میسازد:
با در نظر گرفتن اینکه از هرگونه حوادث نامطلوب برای دولت ایران و هم چنین برای دولت شوروی باید احتراز کرد و این موضوع با ورود نیروی نظامی تازه ایران بهاستانهای شمالی ایران بستگی دارد دولت شوروی در این موقع انجام این امر را صلاح نمی داند و باید در نظر گرفت که چنانچه نیروی تازه علاوه بر ارتش منظم ایرانی و ژاندارمری که در نواحی مزبور میباشد وارد شود آنگاه این عمل باعث اغتشاشات و خونریزی در استانهای شمالی ایران خواهد گردید. به این مناسبت دولت شوروی هم ناگزیر خواهد بود که به منظور حفاظت نظم و تامین امنیت برای پادگان شوروی نیروی تکمیلی خود را به ایران وارد نماید و چون دولت شوروی به ورود نیروی تکمیلی خود به ایران مایل نیست به این لحاظ ورود نیروی تکمیلی ایران را بهاستانهای شمالی ایران در این موقع صلاح نمی داند.
مهر سفارت شوروی
متن یادداشت مجدد دولت ایران بسفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی
نامه وزارت امور خارجه کشور شاهنشاهی ایران به سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی
وزارت امور خارجه شاهنشاهی تعارفات خود را به سفارت کبرای اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی اظهار و در پاسخ یادداشت ۲۶ نوامبر ۱۹۴۵ برابر با پنجم آذر ماه ۱۳۲۴ شماره (۵۲۶) محترما مراتب زیر را باستحضار میرساند.
از مندرجات یادداشت جوابیه که مرقوم فرموده اند دخالت مامورین شوروی در امور داخلی ایران در استان های شمالی حقیقت ندارد نظر باینکه وزارت امور خارجه فعلا نمی خواهد توضیحات بیشتری در این باره بدهد و سوابق امر را کاملا روشن نماید و از آنچه اشعار داشته اند معلوم میشود من بعد اقدامات مزبور تکرار نخواهد شد اظهار خوشوقتی می نماید.
وزارت امور خارجه امیدوار است با مساعدت آن سفارت کبری در ضمن تخلیه سریع و کامل خاک ایران از نظامیان شوروی که همین انتظار را از دو دولت دوست و متحد دیگر نیز داریم دیگر اینگونه اقدامات از طرف مامورین نظامی شوروی در استانهای شمالی صورت وقوع نیابد تا دوستی خلل ناپذیر ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی روزبروز افزون شود و اینکه اشعار داشته اند دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی مسئول عواقب وخیم نبودن مامورین ایران در نقاط لارمه استان های شمالی نیست لزوما باستحضار آن سفارت کبری میرساند وجود مامور در صورتی مفید و موثر است که قوای نامینیه در اختیار استانها و شهرستانها بوده و نقل و انتقال قوای مزبور هم از محلی که مورد احتیاج نیست بنقسه مورد احتیاج میسر باشد اگر مامورین رسمی دولت دست بسته و محصور و آنها که در صدد ایجاد ناامنی هستند آزاد باشند و قوای تامینیه کشور هم آزادی عمل و ارتباط با مرکز نداشته باشند طبعا سلب امنیت از مردم شده و مامورین دولت مانند سایر اهالی استانهای شمالی در معرض خطر تجاوز و تعدی جرح وقت خواهند بود چنانکه بارها وقایع قابل تاسف در اثر همین وضعیات اتفاق افتاده است.
وزارت امور خارجه شاهنشاهی امیدوار است چنانچه سفارت کبرا مرقوم داشته اند مداخله در امور استان های شمالی خاتمه یافته باشد و قوای تامینیه کشور در نقل و انتقال آزاد باشند تا امنیت و انتظام در آن نواحی استقرار یابد. ضمنا به استحضار سفارت کبرا میرساند که تقویت قوای تامینیه کشور در استانها چنانکه اشاره نموده اند مورد نگرانی نیست و به هیچوجه نباید وسیله آمدن قوای تازه از کشور اتحاد جماهیر شوروی بایران شود زیرا مورد درخواست دولت شاهنشاهی اینست که قوای موجود شوروی که در ایران هنوز مانده اند همچنین قوای سایر کشورهای متحد ما هر چه زودتر ایران را تخلیه و بکشورهای خود برگردند تا دولت ایران بتواند موجبات آسایش و راحتی عموم ایرانیان را فراهم آورد منظور قوای تامینیه یا ارتش دولت شاهنشاهی ستیزه با مردم نبوده و نیست بلکه مقصود از تقویت قوای تامینیه در استانها فقط جلوگیری از بی نظمی و تعدی و تجاوز و مراقبت در تامین آسایش مردم است و با این ترتیب بزودی موجبات آرامش نواحی شمالی کشور فراهم و مامورین دولت نیز خواهند توانست باظهارات حقه هر کس برطبق قانون اساسی و سایر قوانین موضوعه کشور رسیدگی نمایند بنابراین خواهشمند است آن سفارت کبری از اقدامات سریع خودشان برای آزادی عمل مامورین لشگری کشوری ایران در استانهای شمالی و نقل وانتقال قوای تامینیه و ارتش کشور شاهنشاهی عموما و بخصوص عده که فعلا در شریف‌آباد معطل و عازم استانهای سه و چهار هستند هرچه زودتر وزارت امور خارجه را مستحضر فرمایند اسباب مزید امتنان خواهد شد.
اخبار مجلس
از آغاز در هفته گذشته
قبل از ظهر روز شنبه ۳ آذر که روز عید سعید غدیر بود پس از سلام رسمی آقایان نمایندگان در مجلس حضور بهم رسانیدند و تا یکساعت و نیم بعد از ظهر با حضور آقای رئیس مجلس و آقای مرتضی قلی بیات استاندار آذربایجان و عده نمایندگان و عده از نمایندگان مشغول مذاکره راجع بامور شمال خاصه آذربایجان بودند.
قبل از ظهر دوشنبه پنجم آذر عده از نمایندگان در سالن جلسه خصوصی با آقای رئیس مجلس جلسه‌ای تشکیل دادند و بالاخره چنین مقرر شد که برای عصر جلسه خصوصی رسما تشکیل گردد.
در ساعت ۶ و نیم بعد از ظهر دوشنبه پنجم آذر جلسه خصوصی با حضور کلیه نمایندگان حاضر در مرکز و آقای حکیمی نخست وزیر و همه وزرا تشکیل گردید عده‌ای از وزرا و وکلا بیاناتی راجع به آذربایجان نمودند و در ساعت ۹ و بیست دقیقه بعد از ظهر جلسه به پایان رسید.
جلسه خصوصی
روز ۳ شنبه ششم آذر ماه جلسه خصوصی ۵ دقیقه بعد از ظهر تحت ریاست آقای ملک مدنی در سالون جلسه خصوصی تشکیل گردید و آقایان دکتر مصدق، اردلان، فیروزآبادی، مخبر فرهمند، طباطبائی (تجدد)، قبادیان، ملک مدنی، حشمتی، هاشمی، عباس مسعودی، دکتر شفق، عامری، تهرانچی، معدل، تیمورتاش بیاناتی نمودند و چون چند روز بود که بر حسب خواهش آقای نخست وزیر که تمایل داشتند فراکسیون‌ها و منفردین نمایندگانی معین نمایند تا دولت با ایشان عالبا در تماس باشد و از نظریات اصلاحی نمایندگان بدینوسیله آگاه گردد از این روی بیشتر وقت این جلسه به بحث در این موضوع گذشت و بالاخره موضوع نامبرده بعنی تعیین جلسه خصوصی واقع شد و بلافاصله فراکسیون‌ها تشکیل گردید و تا یکساعت و نیم بعد از ظهر نمایندگان بشرح زیر معرفی شدند:
فراکسیون ملی آقایان هاشمی - مرآت اسفندیاری
فراکسیون میهن: آقایان: ملک مدنی - نقابت
فراکسیون مستقل: آقایان: دکتر عبده - عباس مسعودی
فراکسیون توده: آقایان: دکتر کشاورز - شهاب
فراکسیون اتحاد ملی: آقایان:شریعت زاده - حشمتی
فراکسیون آزادی سابق: آقایان: امیر نصرت اسکندری - فرمانفرمائیان
فراکسیون دموکرات: آقایان:ثقه الاسلامی - صمصام
منفردین آقایان دکتر مصدق، دکتر شفق. و مقرر شد در ساعت ۵ بعد از ظهر همانروز نخستین جلسه نمایندگان در مجلس تشکیل گردد.
جلسه نمایندگان فراکسیون‌ها
در ساعت مقرر، با خصور کلیه اعضا نخستین جلسه نمایندگان فراکسیون‌ها و منفردین. در سالون جلسه خصوصی با حضور و شرکت آقای رئیس مجلس تشکیل گردید نخست آقای هاشمی را برای تنظیم اجازات و اطلاع اعضا برای تشکیل جلسات معین نمودند و نیز مقرر شد آقی دکتر شفق روس مسائل مورد تصویب را ثبت نمایند و هر یک از نمایندگان کتبا یا شفاها اطلاع دهند و بدقت آن موضوع رسیدگی شود و تصمیم مقتضی برای عملی شدن آنگونه نظریات اصلاحی اتخاذ کنند.
این جلسه در ساعت هشت و پنج دقیقه بعد از ظهر پایان یافت.
ظهر چهارشنبه هفتم آذر نیز جلسه نمایندگان فراکسیون‌ها و منفردین با حضور عده‌ای در اطاق آقای رئیس مجلس تشکیل گردید و مقرر شد عصر آنروز مجددا تشکیل شود تا نمایندگانی که بر حسب تصمیم جلسه گذشته از این کمیسیون ماموریت داشتند که به چند قسمت رسیدگی نمایند و تحقیق کافی به عمل آورند گزارش خود را به کمیسیون بدهند.
در ساعت شش بعد از ظهر چهارشنبه هفتم آذر ماه جلسه کمیسیون رسما تشکیل گردید آقایان نقابت، عباس مسعودی و حشمتی که بر حسب تصمیم جلسه سابق ماموریت داشتند راجع به چند قسمت مهم با دولت و بعض مقامات صلاحیت دار مذاکراتب بنمایند و تحقیقاتی بعمل آوردند گزارش خود را مفصلا در این باب بیان نمودند و جلسه تا نزدیک به ساعت ۹ بعد از ظهر ادامه داشت
قبل از ظهر شنبه دهم بر حسب خواهش آقای نخست وزیر و دستور آقای رئیس مجلس عده‌ای از نمایندگان فراکسیون‌ها به وزارت خارجه و کاخ نخست وزیری رفتند و بالاخره مقرر شد عصر آنروز جلسه کمیسیون در مجلس تشکیل گردد. در ساعت شش و ربع کم بعد از ظهر کمیسیون نامبرده در مجلس اطاق جلسه خصوصی با حضور آقای رئیس مجلس و اعضای کمیسیون که اکثر از همه طرف فراکسیون خود دارای اختیار تام بودند تشکیل گردید.
آقای حکیمی نخست وزیر و آقای نجم وزیر خارجه نیز حضور یافتند و تا ساعت نه و ده دقیقه بعد از ظهر راجع به چند موضوع مهم خاصه موضوع ایالات شمالی و آذربایجان مذاکره و مشاوره ادامه داشت.
در ساعت شش بعد از ظهر دوشنبه ۱۲ آبان جلسه نمایندگان فراکسیون‌ها در مجلس منعقد گردید و بر جسب تلفن آقای نخست وزیر به کاخ امور خارجه رفتند و از ساعت هفت بعد از ظهر تا نه و ربع جلسه نامبرده با حضور آقای رئیس مجلس و آقای حکیمی نخست وزیر و آقای فهیمی وزیر کشور و آقای هژیر وزیر دارائی و آقای نجم وزیر امور خارجه منعقد بود و مذاکرات ادامه داشت.