مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۰ خرداد (جوزا) ۱۳۰۲ نشست ۲۸۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
جلسه ۲۸۰
صورت مشروح مجلس یوم ۵ شنبه ۱۰ جوزا ۱۳۰۲ برابر ۱۴ شوال ۱۳۴۱
(مجلس دو ساعت قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید)
صورت مجلس یوم چهارشنبه ۹ جوزا را آقای امیر ناصر قرائت نمودند.
رئیس- نسبت به صورت جلسه ایرادی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس- دیروز این جا نسبت به هیئت دولت مذاکراتی شده بود و بقیه مذاکرات را موکول کرده بودند به جلسه امروز ولی بنده گمان می‌کنم مناسب تر این باشد که این قبیل مذاکرات در هیئت رئیسه به عمل آید چون تا درجه راجع به مسائل قانونی است اگر این اشکالات در هیئت رئیسه نشد و موفق به یک ترتیبی نشدیم آنوقت آقایان مختارند در هر جا که بخواهند این مسئله را تعقیب نمایند. جمعی از نمایندگان- صحیح است. بالفعل گمان می‌کنم مناسب این باشد که دستور سابق را تعقیب کنیم. آقای نجات (اجازه)
آقا میرزا محمد نجات- عرض بنده راجع به دستور بود دیروز هم عرض کردم پیشنهادی راجع به مطبعه مجلس شده است چون داخل در عایدات مملکت است تقاضا می‌کنم مقدم بر دستور باشد خیلی هم مختصر است و چندان مذاکره هم لازم ندارد.
رئیس- یک مطلب دیگر هم بود که باید قبلاً به عرض آقایان برسانم. ۹ نفر از اعضاء کمیسیون بودجه سابق استعفا کرده‌اند بدین لحاظ تشکیل کمیسیون غیر مقدور است و لوایح مهمی که راجع به این کمیسیون است همینطور معطل مانده در خارج مذاکره شد که اگر مجلس تصویب کند آن لوایح به بودجه جدید مراجعه شود بهتر خواهد بود. اگر در این باب مخالفی نیست به همین ترتیب عمل شود. آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده در این خصوص عرضی نداشتم.
رئیس- در این موضوع مخالفی نیست؟ (گفته شد خیر)
رئیس- دستور سابق لایحه نفت شمال از ماده ۱۵ مطرح است ...
نجات- اما راجع به تقاضای بنده خوب بود مذاکره می‌شد.
رئیس- این مسئله باید در هیئت رئیسه مذاکره شده و اقدام بشود (صحیح است) (ماده پانزدهم به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۱۵- دولت باید در امتیازنامه قید نماید که صاحب امتیاز متعهد است از مقدار نفتی که به موجب این امتیاز در ایران تحصیل می‌شود معادل احتیاجات و مصارف ایران در خود ایران تصفیه نماید. دولت و ساکنین ایران حق خواهند داشت که مقدار نفت تصفیه شده و بنزینی که برای استعمال و مصرف داخله لازم است (ولی نه برای صدور از ایران به جهت فروش) به قیمتی که حقیقتاً تمام می‌شود بعلاوه صدی ده از صاحب امتیاز خریداری نماید. قیمت هر چلیک نفت خارج قیمت منافع ذیل خواهد بود به عده چلیک‌های استخراج شده قیمت حقیقی مزبور عبارت است:
(الف) قیمت نفت تصفیه شده که عبارت است از مزد عملجات و مخارج سوخت و آماده کردن آن
(ب) مخارج تصفیه و حمل و حاضر کردن برای فروش در ایران
(ج) مخارج اداری و دفترداری و نظارت در ایران
(د) استهلاک سرمایه مصروفه برای احداث کارخانجات و ملزوماتی که در معرض استعمال و برای تحصیل نفت و تصفیه و فروش آن به موجب این قرارداد لازم است از قرار سالی ۱۲ و نیم تا وقتی که سرمایه مصروفه بالغ به صدی صد شود.
(ذ) ربح سرمایه مصروفه از قرار نرخ سالیانه صدی ۷ مادام که سرمایه مزبور مستهلک نشده است.
تبصره ۱- مقصود از جمله (استعمال و مصرف خصوصی) مقدار نفت تصفیه شده است که اشخاص یا شرکاء و کمپانی و شرکت‌ها و تأسیسات دیگر در ایران مصرف می‌نمایند و بطور کلی مقصود این است که صاحب سکنه ایران از محصولات مزبوره در صورتی که موجود شود برآورده گردد مشروط بر اینکه برای مصرف محلی باشد نه برای صدور جهت فروش در خارج از ایران بوسیله دولت یا اشخاص متفرقه.
تبصره ۲- کلمه چلیک واحد کیل و عبارت از ۴۲ گالن آمریکائی است به حرارت ۶۰ درجه فانهایت.
رئیس- در خاطر آقایان هست که در سوم همین برج راجع به این ماده مذاکرات زیاد شده و تقریباً یک جلسه در این ماده حرف زده شد حالا اگر مخالفی نباشد رأی بگیریم.
مدرس- پیشنهاداتی راجع به این ماده شده بود.
رئیس- قرائت می‌شود ولی قبلاً باید معلوم بشود که مذاکرات در این ماده کافی است یا نه؟ آقایانی که مذاکرات در این ماده را کافی می دانند قیام فرمایند.
حائری‌زاده- از طرف دولت تقاضا شده بود که این ماده به کمیسیون مراجعه شود.
رئیس- آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- اکثریت است معلوم می‌شود کافی است. (پیشنهاد آقای حاج شیخ اسدالله به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که قسمت اولی از ماده ۱۵ این قسم اصلاح شود: دولت و ساکنین ایران حق خواهند داشت که مقدار نفت تصفیه شده و تصفیه نشده و تمام مواد نفتی (قیر و موم معدنی و گاز طبیعی و غیره) که برای استعمال و مصارف داخله ایران لازم است الخ. و نیز در آخر ماده راجع به مخارج در فقره چهارم این قسم اصلاح شود: استهلاک سرمایه مصروفه برای احداث کارخانجات و ملزوماتی که در معرض استعمال برای تحصیل نفت و تصفیه و فروش در ایران صرف شده تا وقتی که سرمایه مصروفه بالغ بر صدی صد شود. (شیخ اسدالله)
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- در آن روز نظرم هست راجع به این ماده که مخصوصاً نسبت به این قسمت ثانی که پیشنهاد کردم عرایضی کردم حالا هم برای توضیح این پیشنهاد باز تکرار می‌کنم. راجع به قسمت اولی این پیشنهاد تصور می‌کنم خود آقای مخبر هم تصدیق می‌فرمایند که باید اصلاح شود زیرا مایحتاج ایرانی‌ها را فقط از نفت تصفیه نشده نوشته است و حال آنکه ممکن است مایحتاج ایرانی‌ها از سایر مواد نفتی هم باشد. مثلاً از نفت تصفیه شده برای کارخانجات یا قیر و مومن معدنی برای مصرف دیگر شاید ایرانی‌ها احتیاج داشته باشند این است که بنده پیشنهاد کردم در آن جا تصریح شود از تمام مواد معدنی که رفع احتیاج ایرانی‌ها (نه تنها ایرانی‌ها بلکه ساکنین ایران اعم از این که تبعه ایران باشند یا نباشند) شود و خود آقای مخبر هم تصور می‌کنم مخالف نباشند و قبول بفرمایند. راجع به قسمت دیگر که استهلاک سرمایه باشد یک قسمت از نظریات خود را پیشنهاد عرض نکردم ناچارم شفاهاً در آن خصوص هم توضیحی بدهم. استهلاک تمام سرمایه در ظرف هشت سال از قرار سالی صد دوازده و نیم به عقیده بنده خیلی مضر است و باید در یک مدت خیلی زیادتری استهلاک شود یعنی هر قدر مدت امتیاز باشد همانقدر قرار بدهند یعنی اگر مدت امتیاز را چهل سال قرار دادیم ده سال را باید استثناء نمائیم برای عملیات مقدماتی و در بقیه مدت که سی سال است استهلاک نمایند وقتی که سی سال را حساب کنیم سالی صدی ۳ کمتر می‌شود ولی چون ما مدت این امتیاز را ۵۰ سال فرض می‌کنیم ده سال را برای عملیات مقدماتی استثناء می‌کنیم چهل سال باقی می‌ماند آن وقت سالی صد و نیم کسر می‌شود که در عرض چهل سال استهلاک نماید. نسبت به استهلاک سرمایه آن روز هم آقای آقا سید یعقوب از بنده دفاع کردند که استهلاک سرمایه طرق مختلفه دارد و باید اصل سرمایه تمام مستهلک شود. بنده هم عرض کردم البته باید سرمایه تمام مستهلک شود ولی وقتی که برای نفت صدی ده در ایران اضافه کنند و برای ربح سرمایه مصروفه صدی هفت معین نمایند تصور می‌کنم خیلی زیاد باشد. ممکن است یک مقدار عمده‌ای از این سرمایه در خارج ایران مصرف شود و کمپانی در جاهای دیگر خارج از ایران کارخانه تصفیه احداث کند و لوله‌های نفت و اداراتی که محتاج است یک قسمتش را در خارج تأسیس کند آنوقت استهلاک آن سرمایه که در خارج ایران مصرف شده از این نفت که در داخل ایران به فروش می‌رسد موضوع شود، به عقیده بنده خیلی بیمورد است. این است که بنده عقیده دارم از آن سرمایه که در داخله ایران به مصرف می‌رسد در موقع خودش استهلاک نماید و اگر بنا باشد تمام سرمایه را که در هر نقطه به مصرف رسانیده در موقع فروش به ایران مخارج آن را هم منظور نماید صحیح نیست و ضرر دارد و نتیجه اش این می‌شود ما که ایرانی هستیم در سر معدن نفت خودمان اگر بخواهیم نفت بخریم با آن قیمتی که در آمریکا کمپانی می‌فروشد یک قیمت بخریم در صورتی که اگر کمپانی بخواهد در آمریکا هم نفت را به مصرف فروش برساند زیاده از صدی ده گمان نمی‌کنم منافع ببرد مگر یک وقتی باشد که نفت کم باشد و صدی پانزده یا صدی شانزده منفعت به کمپانی بدهند و معمولاً صدی ده بیشتر عایدات تجارتی نیست و آن وقت ما باید نفتی که در اروپا یا در آمریکا بفروش می‌رسد در ایران هم به همان قیمت بخریم و بنده این را خارج از عدالت می دانم و عقیده‌ام این است که باید آنچه که در ایران مصرف می‌شود همان اندازه که مخارجش شده به فروش برسد.
مخبر- در قسمت اول پیشنهاد آقای حاج شیخ اسدالله که راجع به مواد نفتی است بنده مخالف نیستم ولی باید خودشان بدانند که قیدش هم چندان لزومی ندارد و برای اینکه اصل مقصود از این قسمت که کمپانی را ملزم کنیم که نفت را در ایران تصفیه کند که از اول به اندازه احتیاج ایرانی‌ها نفت تصفیه شده داشته باشد از طرف دیگر باید ملاحظه بفرمایند مواد دیگر نفتی را کمپانی ملزم و مجبور به استخراج نیست از برای اینکه مثلاً گاز طبیعی را کمپانی اگر دلش نخواهد از چاه نفت بیرون بیاورد ما به او نمی‌توانیم ایرادی بکنیم چون ملزم نیست. ما فقط اجازه استخراج نفت را به کمپانی می‌دهیم و نیز اجازه می‌دهیم که ضمناً از قیر و موم معدنی هم استفاده کند. بنابراین نمی دانیم این قیدی که می‌فرمایند در این جا بکنیم برای چیست؟ بنده گمان می‌کنم همان طوری که ماده پانزدهم نوشته شده بگذاریم بماند بهتر باشد ولی اگر آقای حاج شیخ اسدالله اصرار دارند (در صورتی که بنده چندان لازم نمی دانم) حاضرم که این جمله هم قید شود ولی عرض می‌کنم چندان لزوم ندارد و نسبت به قسمتی که راجع به استهلاک سرمایه فرمودند بنده نمی‌توانستم نظریات ایشان را قبول نمایم.
رئیس (خطاب به مخبر)- بالاخره پیشنهاد ایشان را باید تفکیک کرد؟
مخبر- بلی قسمت اول را بنده اصلاح می‌کنم قسمت ثانی را رأی بگیرید.
رئیس- قسمت ثانوی قرائت می‌شود و رأی می‌گیریم. (به شرح ذیل قرائت شد)
استهلاک سرمایه مصروفه برای احداث کارخانجات و ملزوماتی که در معرض استعمال برای تحصیل نفت و تصفیه و فروش در ایران صرف شده تا وقتی که سرمایه مصروفه بالغ بر صدی صد شود. (شیخ اسدالله)
رئیس- آقایانی که این قسمت ثانی را قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد. اصلاح دیگر قرائت می‌شود (به شرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که بعد از جمله (دولت و ساکنین ایران حق خواهند داشت که مقدار نفت تصفیه شده) جمله (و تصفیه نشده و سایر مواد نفتی) قید شود. (محمد دانش)
مخبر- این جا اشکال دیگری هم بنده دارم. پیشنهاد آقای دانش را مغتنم می‌شمارم برای اینکه این تذکر را بدهم شاید آقای حاج شیخ اسدالله هم از پیشنهاد خودشان صرفنظر کنند و این اشکالی که این جا شده است که ساکنین ایران نفت را باید بعد از وضع مخارج معینه با صدی ده اضافه خریداری کنند، این جا حسابی است که اشخاص متخصص راجع به مسئله نفت کرده‌اند ولی راجع به مواد نفتی دیگر این حساب گمان نمی‌کنم صحیح باشد. بنده نمی‌توانم این جا تصدیق کنم که این حساب شامل سایر مواد نفتی هم بشود و هیچ لزومی هم ندارد این است که بنده لازم می دانم در این ماده از این پیشنهادات صرفنظر شود و پس از اختتام قانون در مجلس مطالعه‌ای در این پیشنهادات بشود و اگر لازم شد یک تبصره یا یک ماده الحاقیه علاوه می‌کنیم تا مقصود آقایان حاصل شود ولی چون فعلاً در این ماده حساب و میزانی معین شده و معلوم نیست این حساب تطبیق با سایر مواد نفتی می‌کند یا نه گمان می‌کنم توضیح شود بهتر باشد.
مدرس- پس اصل ماده به حال خود باقی می‌ماند؟
مخبر- بلی اصل ماده سر راست است و باقی باشد بهتر است و بنده می‌توانم مسئولیت قبول آن قسمت را هم که عرض کردم عهده دار شوم.
رئیس- چون پیشنهادها زیاد است و مدتی مشغول مذاکره در پیشنهادها و رأی گرفتن در آن‌ها خواهیم بود گمان می‌کنم این ماده بماند برای روز شنبه بهتر باشد.
نصرت‌الدوله- مخبر- ماندنش تصور می‌کنم غیر از تأخیر وقت فایده دیگری نداشته باشد زیرا تمام این مذاکرات در کمیسیون شده ولی اکثریت آقایان اعضاء کمیسیون با این نظر موافقت نکرده و به این ترتیب تصویب نموده‌اند و تصور می‌کنم غیر از اتلاف وقت ثمر دیگری نداشته باشد.
رئیس- اگر آقای مخبر قبول نمی‌کنند باید مذاکره شود. بالاخره باید در قسمت اول به پیشنهاد آقای حاج شیخ اسدالله رأی بگیریم یا نه؟
مخبر- در موضوع پیشنهاد ایشان اگر آقایان موافقت کنند و این را مسکوت بگذارند تا بعد آنوقت این نظریه ایشان را با یک ماده الحاقیه یا یک تبصره تأمین می‌کنیم گمان دارم بهتر باشد چون این پیشنهاد محتاج به مطالعه است ممکن است آقایان این ماده را بگذرانند تا بعد نظریه ایشان را در یک تبصره تأمین کنیم و اگر راضی نمی‌شوند باید رأی گرفت.
رئیس- (خطاب به آقای حاج شیخ اسدالله) - چه می فرمائید؟
حاج شیخ اسدالله- بنده تصور می‌کنم با یک ادنی تاملی این پیشنهاد بنده را هر کس تصدیق می‌کند که هیچ اشکالی ندارد و خیلی ساده است. عرض کردم شاهزاده مخبر که گوش نمی‌دهند و نسبت به عرایض بنده توجه نمی‌فرمایند. بنده عرض می‌کنم نسبت به نفت تصفیه نشده در این جا چیزی ندارد و رفع مایحتاج این مملکت و کارخانجات هم قطعاً نخواهد شد. این حساب حساب و تطبیق است. بفرمایند جایش کم می‌شود و نمی‌شود رسیدگی کرد نسبت به نفت. خود شما و ما در این جا نوشتیم میزان استهلاک سرمایه مخارجی را که می‌خواستیم معین کنیم یک قسمتش همان نفت تصفیه شده است که ما معین می‌کنیم که به چه قیمت به ایرانی‌ها می‌فروشند حالا ایشان می‌فرمایند کمپانی مجبور نیست سایر مواد را استخراج کند. ما هم نمی گوئیم حتماً استخراج و استفاده کند اگر استفاده کرد و موجود شد و محل احتیاج ایرانی‌ها هم شد به ایرانی‌ها بفروشد.این امر روشنی است زیرا هر چیزی قیمت دارد با ملاحظه سایر مواد وقتی قیمتش را می‌نوشتیم آن وقت میزان قیمت و منافعش و صد دهی که باید فایده ببرد معین می‌شود اینکه اشکالی ندارد. نمی دانم آقای مخبر این چه اصراری است که دارند.
مخبر- اصرار بنده برای این است که آقا درست این ماده را مطالعه نفرموده‌اند برای اینکه این جا می‌نویسد دولت باید در امتیازنامه قید نماید که صاحب امتیاز متعهد است از مقدار نفتی که به موجب این امتیاز در ایران تحصیل می‌شود معادل احتیاجات و مصارف ایران در خود ایران تصفیه نماید دولت و ساکنین ایران حق خواهند داشت که مقدار نفت تصفیه شده و بنزینی که برای استعمال و مصرف داخله لازم است (ولی نه برای صدور از ایران به جهت فروش) به قیمتی که حقیقتاً تمام می‌شود بعلاوه صدی ده از حساب امتیاز خریداری نماید. بنده عرض می‌کنم نفت تصفیه نشده بعلاوه صدی ده نمی‌خواهد نفت تصفیه نشده این مخارجی را که در این جا شرح و بسط داده شده ندارد. پس به صرف افزودن یک کلمه نباید دلخوش بود که این کلمه افزوده شده و عبارت اصلاح شده آیا باید عبارت اول ماده تا آخر ماده مربوط باشد یا خیر؟ اینکه عرض می‌کنم مطالعه نفرموده‌اند به این جهت است و ممکن است در این نظریه در خارج مطالعه نموده و به عنوان یک تبصره یا یک ماده الحاقیه تقدیم مجلس نمائیم واِلا بنده با ارجاع به کمیسیون مخالف نیستم و عقیده کمیسیون و بنده هم این است که باید نفت تصفیه نشده را به هر اندازه که هست ما به قیمت نازلی بتوانیم بخریم و از مواد نفتی دیگر هم استفاده کنیم ولی در مجلس بنده نمی‌توانم ارجاع این ماده را از طرف کمیسیون قبول نمایم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله که قبول نکردند این مسئله بماند. رأی می‌گیریم به ترتیب معمول به قابل توجه بودن قسمت اول پیشنهاد آقای حاج شیخ اسدالله. آقایانی که این قسمت را قابل توجه می دانند قیام فرمایند.
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه شد. پیشنهاد آقای سدیدالملک (به شرح ذیل قرائت شد)
این بنده پیشنهاد می‌نمایم که در جمله که حقیقتاً تمام می‌شود عبارت (بعلاوه صدی ده) تبدیل شود (بعلاوه صدی شش) الی آخر (سدیدالملک)
رئیس- آقای سدیدالملک (اجازه)
سدیدالملک- قبل از جنگ بین المللی در تمام اروپا ربح سرمایه صد ۳، صد دو و نیم صد دو بیشتر نبوده بعد از جنگ قدری ترقی کرد این است که بنده پیشنهاد کردم از پولش صد شش منفعت ببرد و در هشت سال این سرمایه مستهلک شود. بعلاوه مخبر محترم را به ماده چهارم قانون تذکر می‌دهم که نوشته است: کمپانی باید ده میلیون دلار بعد از تصویب مجلس بوسیله بانک‌های معروف آمریکا به دولت قرض بدهد و استهلاکش به ترتیبی باشد که اعتبار دولت را در ممالک خارجه تشیید نماید. ولی این ماده آن اعتبار را کم می‌کند زیرا فرضاً این کمپانی رفت از یک بانکی برای ما استقراض کند آن بانک در جواب این کمپانی نفت گفت تو خودت صد ده ربح پولت را می‌گیری و سرمایه آن را در عرض هشت سال بر می‌داری آنوقت چطور با این دولت معامله کنم؟ در این صورت چه جواب خواهد داد؟ این است که بنده پیشنهاد کردم مدت استهلاک را بیش از هشت سال قرار بدهند که مدت منقضی شود و فایده‌ای هم که از نفت میخواهد ببرد بیش از صد شش نباشد.
رئیس- آقایانی که پیشنهاد آقای سدیدالملک را ...
مخبر- چون پیشنهاد آقای حاج شیخ اسدالله قابل توجه شد و این ماده کلیتاً به کمیسیون می‌رود و برای عدم اتلاف وقت و مذاکره زیاد بنده تقاضا می‌کنم ماده با تمام این پیشنهادها برگردد به کمیسیون واِلا بنده مجبورم شرح مقتضی برای رد کردن پیشنهاد آقای سدیدالملک عرض کنم چون فرمایشات ایشان ابداً وارد نیست. ن
رئیس- پس این ماده پانزدهم با پیشنهادها به کمیسیون مراجعه می‌شود. ماده شانزدهم قرائت می‌شود. (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده شانزدهم- سهم دولت از بابت این امتیاز لااقل معادل بیست درصد از عایدات خالص هر کمپانی و کمپانی‌هایی خواهد بود که برای اجرای عملیات مختلفه این امتیاز در هر محل و به هر قسم چه در داخله و چه در خارج ایران تشکیل می‌شوند در امتیاز باید پیش بینی شود که دولت سهم خود را به ترتیب ذیل دریافت خواهد داشت:
صاحب امتیاز یا کمپانی با کمپانی هائی که به موجب ماده ۱۴ تشکیل می‌شوند در ظرف ۶ ماه اول هر سال مبلغی که کمتر از صدی بیست منافع خالص سال گذشته نخواهد بود باز بابت منافع اجرای این امتیاز به موجب صورت حساب خود به دولت ایران خواهند پرداخت برای اینکه دولت از منافع اضافی که ممکن است از اجرای این امتیاز حاصل شود بهره مند گردد سهم دولت از عایدات خالص به موجب تصاعد ذیل معین خواهد گردید:
هر گاه منافع اضافی کمتر از صدی شصت سرمایه مصروفه باشد سهمی دولت عبارت خواهد بود از ۲۰ درصد از منافع خالص
هر گاه منافع اضافی مابین شصت و هفتاد و پنج درصد از سرمایه مصروفه باشد ۲۱ درصد از منافع خالص
هر گاه منافع اضافی مابین هفتاد و پنج و هشتاد و پنج از سرمایه مصروفه باشد ۲۲ درصد از منافع خالص
هر گاه منافع اضافی مابین ۸۵ و ۹۵ درصد از سرمایه مصروفه باشد ۲۴ درصد از منافع خالص
هر گاه منافع اضافی مابین ۱۰۵ و ۱۱۵ درصد از سرمایه مصروفه باشد ۲۶ درصد از منافع خالص
هر گاه منافع اضافی بیشتر از صدی پانزده درصد از سرمایه مصروفه باشد ۲۸ درصد از منافع خالص
تبصره- دولت باید در امتیازنامه صریحاً تعیین نماید که عایدات خالص از منافع اضافی عبارت از چه و ترتیب تشخیص آن در محاسبه از چه قرار است.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام اصفهانی- البته عقاید در غیر امور مذهبی آزاد است. بنده با این قانون طوری مخالف هستم که هر وقت و در هر جا متذکر این ماده می‌شوم متأسف و متأثر می‌شوم. این یک معدن بسیار مهم در ایران هست گر چه خیلی معادن در ایران هست و شاید کمتر معدنی در دنیا باشد که در ایران نباشد ولی معدن بسیار مهمی که بشود در سایه او یک اصلاحاتی نسبت به مملکت کرد این معدن نفت شمال است حالا اگر ما بیائیم بدون اینکه یک سهم کافی از برای دولت در نظر بگیریم و بدون اینکه دولت را شریک در این معامله قرار بدهیم و بدون اینکه زمینه مثل راه آهن و چیزهای دیگر برای این معامله قرار دهیم این معادن نفت شمال ایران را بدهیم مخارج را بدهیم اصل را بدهیم صد هفت فرع را بدهیم و آن وقت از منافع خالص صد هشتاد کمپانی ببرد و صد بیست به مالک این معادن بدهد این یک چیز عجیبی است ولی باج سبیل به این بزرگی گمان نمی‌کنم از اول دنیا تا امروز کسی دیده باشد. در شور اول عرض کردم در زمان استبداد و در عهد سلطان مغفور با آن ترتیباتی که همه می دانیم و اصل و مأخذش را بنده نمی دانم چیست با همه تفاصیل در صد بیست معامله کرده‌اند صد شانزده به دولت ایران بدهند و صد سه به خوانین محلی و صد یک هم برای سایر مخارجی که کرده‌اند حالا در ایام مشروطه و در زمان مجلس ما می‌خواهیم باز همان معامله را تکرار کنیم. آقایان می‌گویند یک فرق‌هایی است بین این معادن و آن معادن از بابت راه و غیره. این فرق‌ها را فرض می‌کنیم صد یک و صد ده باشد در آن صورت باز هم فرقی نکرده است و بنده چون خیلی اجازه خواسته‌اند وقت مجلس را تضییع نمی‌کنم فقط اظهار تأسف و تألم و تأثر می‌کنم از اینکه یک همچو مطالبی در دوره چهارم از این مجلس می‌گذرد.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده گمان می‌کنم جواب آقای شیخ الاسلام مکرر در مکرر در این مجلس داده شد و مکرر صحبت شده در مواد جزئی نباید از کلیات صحبت شود. ایشان یک شرح مفصلی راجع به کلیات اظهار کردند حالا یک ترتیبی شده است که هم بنده و هم آقای شیخ‌الاسلام خارج از موضوع صحبت می‌کنیم اما ما باید در تحت یک قوانینی صحبت کنیم. بلی بنده خیلی مایل هستم که تمام اموالی که آمریکائی‌ها دارند مال ما باشد ولی به ما نمی‌دهند اگر می‌دادند بنده میل داشتم تمام ثروت آمریکائی‌ها و دنیا مال ایران باشد ولی ملاحظه بفرمائید در قانون مقدس اسلام هم برای معادن حقوقی معین کرده‌اند ما هم حقوق دولت را مطابق قانون اسلام معین کردیم ...
(همهمه بین نمایندگان)
آقا سید یعقوب- اجازه بدهید حرفم را بزنم. بنده مطالب را از روی تحقیق عرض می‌کنم. آقای حاج میرزا مرتضی هم قدری تأمل بفرمایند تا عرایض بنده تمام بشود.
- اولاً این صدی بیست که ما معین کرده‌ایم مطابق قانون اسلام است.
- ثانیاً این معدنی را که ما الآن می‌دهیم سال‌های سال است همینطور مانده. حضرتعالی میل دارید که ما هر چه معدن داریم بماند ولی بنده این عقیده را ندارم و عرض می‌کنم باید مملکت رو به سعادت و ترقی برود و معادنش کشف شود راه آهن پیدا کند معارفش تکمیل شود همانطور که آباء و اجداد ما این معادن را برای ما گذاشته‌اند ما هم باید در راه سعادت مملکت آن‌ها را صرف کنیم.
- ثالثاً- شما می فرمائید صدی بیست کمپانی بردارد و صد هشتاد باز بنده عرض می‌کنم مگر مشروطه به ما حق داده است که کلاه مردم را برداریم؟ می فرمائید چون در دوره استبدادی صدی شانزده داده‌اند حالا ما باید صدی هشتاد بگیریم خیر اینطور نیست در همان زمان هم که صدی شانزده داده‌اند البته ملاحظات زیادی کرده‌اند و همچو نبوده است که یک نفر بدلخواه بدهد البته ملاحظه منافع مملکت را هم کرده‌اند منافع مملکت را در نظر گرفتیم.
- رابعاً- شما ملاحظه بفرمائید به سایر قوانین دیگر و امتیازنامه‌هایی که در تمام دنیا داده شده از قبیل چکسلواک، مقدونیه. در امتیاز چکسلواک با آنکه اسباب و لوازم حمل و نقل هم تهیه شده و فراهم است حقوقی که در او منظور کرده‌اند با این قانون بسنجید می‌بینید که به حقوق ما تعدی نشده است در خاتمه عرض می‌کنم اگر این قانون در این دوره از مجلس بگذرد از مفاخر دوره چهارم است. بنده نماینده ملت ایران هستم و از جانب ملت ایران باید صحبت کنم و مطابق آمال ملت ایران حرف بزنم این دوسیه ملت ایران است که وقتی که صحبت امتیاز نفت شد از تمام نقاط ایران صدا بلند شد که اولین افتخار مجلس چهارم گذراندن امتیاز نفت است و اول قدمی است که مجلس برای سعادت مملکت ایران برداشته. بنده نماینده ملت ایران هستم و از جانب ملت ایران این حرف را می‌زنم و امیدوارم موفق شویم و این قانون را بگذرانیم (بعضی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام فرمایند (جمع کثیری قیام نمودند)
رئیس- اکثریت است. (پیشنهاد آقای اقبال‌السلطان به شرح ذیل قرائت شد)
- پیشنهاد می‌کنم حقوق دولت از معادن نفت شمال صدی دوازده از مواد مستخرجه بدون وضع مخارج باشد.
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- آقایان در نظر دارند در موقعی که قانون مذاکره با استاندارد می‌گذشت مأخذ حقوق دولت صدی ده از عایدات نفت شمال بود بدون وضع مخارج در جلسه خصوصی اظهار شد که کمیسیون اظهار کرده صدی ده مساوی با صدی سی و دو بعد از وضع مخارج است و آقای مخبر در همین مجلس اظهار کردند که مخارج تصفیه را هم کاملاً کمپانی قبول می‌کند حالا اظهارات شان را بنده نمی دانم از روی چه مأخذ بود ولی در هر صورت آن مأخذ ابتدائی حقوق صدی ده بود از مواد مستخرجه از معادن بدون وضع مخارج بعد از آنکه مجلس اجازه داد و با کمپانی سینگلر داخل مذاکره بشود یک مرتبه مأخذ را تغییر دادند صدی ده قبل از وضع مخارج را مبدل کردند به صدی شانزده بعد از وضع مخارج و حال آنکه ما نمی دانیم که تشخیص بدهیم که این صدی ده که پیشنهاد شده به حال ما نافع بود یا این صدی شانزده که سینگلر پیشنهاد کردو به کمیسیون آمده است یک اصولی را اتخاذ کرده و صد چهار را اضافه کرده است بعد صدی بیست شده است و بنده نمی دانم نظریه کمیسیون چه بوده است که صدی بیست را بیشتر از صدی ده پیشنهادی استاندارد دانسته است بنده عقیده دارم همانطوری که صدی دهر در سابق پیشنهاد شده بود صد دو هم اضافه نمایند و صد دوازده بشود که آنچه از این معادن بیرون می‌آید صد دوازده اش را مأمورین دولت تحویل بگیرند و به مصرف برسانند.
رئیس- آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می دانند قیام بفرمایند (عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- قابل توجه نشد. رأی می‌گیریم به ماده شانزدهم. آقایانی که ماده شانزدهم را تصویب می‌کنند قیام فرمایند. (اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده هفدهم
نصرت‌الدوله- خوب است تنفس داده شود
رئیس- تقاضای تنفس می نمائید؟ (جمعی گفتند بلی)
(سه ربع قبل از ظهر جلسه برای تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نگردید)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک