مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۰ امرداد ۱۲۸۹ نشست ۱۲۵

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم

مجلس شورای ملی ۱۰ امرداد ۱۲۸۹ نشست ۱۲۵

مجلس شورای ملی ۱۰ امرداد ۱۲۸۹ نشست ۱۲۵

جلسه ۱۲۵

صورت مشروح روز سه شنبه ۲۶ شهر رجب ۱۳۲۸

مجلس یک ساعت قبل از ظهر در تحت ریاست آقای ذکاءالملک تشکیل شد.

صورت مجلس روز سه شنبه را آقای معاضد الملک قرائت نمود.

رئیس ـ از بابت صورت مجلس ملاحظاتی اگر هست بفرمائید.

ارباب کیخسرو ـ در آن روز بعضی مذاکرات از بابت پروگرام شد که بنده آنها را اساسی میدانم از جمله در باب اخراج قشون روس با هیئت وزراء گفتگو شد و وزارت خارجه جواب دادند که اقدامات لازمه به عمل خواهد آمد و به گمان بنده باید در صورت مجلس نوشته شود که در موقع خودش شده باشد و حال آن که هیچ کدام از آنها نوشته نشده.

آقا شیخ علی ـ بنده تا امنیت حاصل نشود اعتقادی به صورت مجلس ندارم باید هیئت وزراء را بخواهیم و تکلیف را معین کنیم.

رئیس ـ همین طور که مذاکره شد امروز باید وزراء بیایند و تکلیف امنیت این شهر را معین نمایند و بر همه کس معلوم است که جای هیچ مذاکره نیست دستوری از برای جلسه امروز معین شده بود ولی گمان نمیکنم که مجلس شورای ملی حاضر باشد که داخل مذاکره شود.(گفتند صحیح است)و همین طور که اینجا مذاکره شد باید وزراء بیایند و اینجا و تکلیف امنیت شهر را معین نمایند و همین طور هم به آنها اخطار شده است(در این موقع جون بعضی اجازه نطق خواستند رئیس اجازه نداده این طور آنها را متقاعد ساخت.)

رئیس ـ اگر فرمایشاتی است که خارج از این موضوع است همین طوری که تصدیق شد لازم نیست و اگر در خصوص همین موضوع باشد گمان نمیکنم حالا فایده داشته باشد خوب است داخل در آن موضوع نشویم تا وقتی که وزراء تشریف بیاورند.(جائی که عیان است چه حاجت به بیان است.)نمیدانم چه میخواهید بفرمائید اگر هم مجلس بخواهد مذاکره کنم بنده مانع نیستم.

عزالملک ـ اگر وزراء تشریف نیاورده اند اینجا ساکت نشستن چه فایده دارد پس خوب است ده دقیقه تنفس داده شود.

معزز الملک ـ تنفس هم نباید کرد.

رئیس ـ مذاکره را اگر مجلس صلاح میداند بنده ممانعتی ندارم ولی از برای خودمان که نباید مذاکره کنیم وزراء باید حاضر باشند که نتیجه از آن گرفته شود.(گفتند صحیح است.)

حاجی آقا ـ الان یک ساعت یا یک ساعت و ربع است که مجلس منعقد شده است و با اینکه از صبح به آنها تلفون شده است و مجلس به جهت حضور آنها منتظر است که بیایند و داخل مذاکره شود هنوز تشریف نیاورده اند با اینکه پریروز مذاکره شد که هر روز خود وزراء یا یکی از معاونین آنها باید در مجلس حاضر باشند و امروز با این ترتیبی که پیش آمده است میبایستی که خودشان صبح اینجا حاضر شوند و لازم به اخطار نباشد بر عکس الان مدتی است به آنها تلفون شده است و تشریف نیاوردند خوب است مجددا به آنها تلفون اخطار شود که زودتر بیایند.

ارباب کیخسرو ـ الان حرکت کرده اند.

(نیم ساعت مجلس در حال سکوت منتظر ورود کابینه بودند و کابینه تقریبا نیم ساعت قبل از ظهر به مجلس تشریف آوردند.)

رئیس ـ محض اطلاع آقایان وزراء عظام باید عرض کنم که امروز مجلس شورای ملی که منعقد شد هیچ حاضر نشد برای اینکه شروع به دستور نمایند و همین طور منتظر ورود آقایان وزراء بودند و گفتند که ما تا امنیت این شهر را کاملاً اطمینان پیدا نکینم نمیتوانیم داخل هیچ دستوری بشویم.

شیخ الرئیس ـ صحیح است.

اسدالله خان ـ همین طوری که گفته شد امروز واقعا دیگر وقت است که ما از حرف بگذریم و به عمل بپردازیم و همین طور که گفته شد تمام را به حرف پرداختیم ما میخواهیم به نرخ روز نان بخوریم امروزه دو مطلب بزرگ پی در پی به ما روی آورده است که واقعا هر چه بخواهیم تدارک این کار را بکنیم نمیتوانیم یکی از آنها شهادت مرحوم حجت الاسلام بهبهانی بودکه با آن خدماتی که به مشروطیت کرده بود به آن ترتیب دنائت کارانه که هنوز ما را عزادار کرده و هنوز عزای اولی تمام نشده یک عزای ثانوی که هرگز بر قلب آزادی خواهان از این زخمی که به واسطه این مصیبت وارد شده مرهم گذاشته نخواهد شد به ما رو آورده آن قتل این جوان ناکام (آقا میرزا علی محمد خان)این آزادی خواهی است که دیشب در خیابان لاله زار کشته شده است این است که امروز دیگر مقتضی نمیدانیم که بیش از این حرف بزنیم و واقعا تاسف هم چاره کار را نمیکند بنده میبینم تمام وکلا و وزراء یک قصد دارند و آن بقای این وطن است و تا امروز اگر دشمن این مملکت را نمیشناختیم و میگفتیم این کارها را مستبدین میکنند امروز میتوانم بگویم که دشمن این مملکت را شناختیم و اگر سایر آقایان نمیشناسند به آنها معرفی مینمایم دشمن این مملکت امروز(موزر)است و تا امروز اگر مستبدین را دشمن میدانستیم امروز میبینیم همان اشخاص که دشمن واقعی این مملکت و استقلال ما هستند و این اشخاص یکی دو نفر در میان دعوا تحریک و ازدیاد فتنه میکردند دو دسته با هم تصادف کرده این هنگامه را راه بیندازد امروز کسانی که اسباب تولید این گونه مفاسد هستند ولی هر کس باشد خواه وزیر باشد خواه وکیل هر کسی برای این مملکت مضر باشد برداشته شود و باید هیچ مقصدی را در برابر چشم خود نه ببینیم و هیچ ملاحظه نکنیم مثل کسانی که خواستند مملکتشان منظم و مرتب باشد هیچ ملاحظه نکردند و هر کدام را که مضر میدانستند از میان برداشتند همین طور هم ملت ما باید آن طوری که لازم است مشروطیت را حس کند مثل آن که عثمانی ها در مقابل مشروطیت خودشان هیچ کس نمیشناسند در این مملکت میگفتیم مستبدین نمیگذارند مملکت ما ارام بگیرد و امروز چنانچه گفته شد میبینیم همان اشخاصی که عکس آنها را میبوسیدیم دشمن واقعی این مملکتند واقعا اول دشمن این آب و خاک هستند هر روز این مفاسدتکرار میشود و اگر امروز هم چنین ساکت بماند و بماست مالی بگذارند کار به جائی خواهد رسید که وکلا ابدا نتوانند حرکت کنند پس پارلمان باید متحد شوند و با همان قوه بزرگی که دو عفریت بزرگ را که یکی استبداد و دیگری ارتجاع بود امروز با همان قوه عفریت ثالث را باید برداشت که امروز با مال بی شرمی از برای این مملکت تولید میشود باید همه متحد شویم و مرکزیت به کابینه داده شود امروز باید تمام وکلا وزراء اتحاد داشته باشند و تمام قواشان را به وزراء بدهند اگر پول دارند اگر حب وطن پرستی دارند هر چه دارند تفنگ دارند فشنگ دارند به کابینه بدهند دشمن را که نمیتوان به او به درستی رفتار کرد یک کسی دشمن را که ما حس میکنیم میبینیم که یک شخص را برای آزادی و استقلال مملکت کار میکند او را بکشند بر خلاف همه چیز رفتار میکند چاره او کشتن و برداشتن است اینکه میگویند در قانون مشروطیت باید آدم را برد و استنطاق کرد وقتی که من میبینم یک کسی را میگیرند و دو ساعت دیگر هم نمیتوانید او را حبس کنید و هر کس که بعد از ۲۴ ساعت پلیس به او بگوید خلع سلاح بکند نکرد بکشد هر چند من باشم ولو وکیل باشد وزیر باشد هر کس باشد (گفتند صحیح است) امروز نگاهداری این مملکت و سعادت برداشتن اینها است و این بسته به این است که جدا کار بکنیم و ملاحظه نکنیم و نگوئیم که این بسته به من و آن بسته به دیگری است و مثلاً نگویند ما با فلانی در رشت با هم بودیم آن دیگری در تبریز اشخاصی را که میبینیم (موزر) دارند و در خیابانها و بازارها میگردند اول این را باید از میان برداریم و به هیچ کار دیگر در واقع نپرداریم شروع و عجله نکینم تا این دشمن را از بین برداریم و واقعا اگر امروز در این خصوص کوتاهی کنیم اول خائن به شما میائیم امروز نگاهداری این مملکت به برداشتن آنهائی است که منتهای بی ناموسی را به ما کرده اند امروز میگوئیم خائن آن کسی است که بخواهد اقتدارات وزراء در مملکت کاسته شود خائن آن کسی مردم را اطراف خودشان جمع میکنند و اسباب تولید این گونه اشکالات را فراهم میاورند پس اگر هم بدون این حکم شما جلوگیری کنید مخالفتی با قانون اساسی نکرده اید به جهت اینکه قانون اساسی به شما میگوید مجامع آزاد است مادامی که مضر با استقلال و امنیت مملکت نباشد پس امروز باید مجلس شورای ملی به وزرای خود اختیار بدهد که هر مجمعی که برای تهیه فسادی منعقد میشود جدا جلوگیری نمایند و نگذارند مفاسد خودشان را انجام بدهند یک مطلب دیگری هم هست که شاید به نظر بعضی از نمایندگان محترم به قانون اساسی بر میخورد که آن آزادی مطبوعات است درست است که در قانون این طور نوشته شده است که هر جریده که مخالف امنیت مقاله درج نماید یا اسباب هیجان عامه را فراهم بیاورد باید توقیف و در ظرف ۲۴ ساعت تقصیر او را به او اخطار نمایند و آن وقت شروع شود به محاکمه و در صورت ثبوت نویسند به مجازات خواهد رسید حالا شما اگر بخواهید به این ترتیب عمل کنید و مدیر یک روزنامه یا نویسنده یک مقاله را به این ترتیب محاکمه و مجازات نمائید خیلی مدت لازم دارد در حالتی که نمیدانیم آیا آن شخص محکوم بشود یا نشود در صورتی که در روز روشن آدم میکشند دیگر چه طور میشود که موقعی برای این کار فراهم شود بلکه امروز مضر است به واسطه همان حسن ظنی که سابق مردم در حق آنها داشتند بعضیها میگویند ما اطمینان داریم به وزراء و اختیارات تامه به آنها میدهیم بنده میگویم امروز به واسطه پیش آمدهائی که برای این مملکت اتفاق افتاده به دادن اختیارات هم اصلاح نخواهد شد و این موقع غیر از آن مواقعی است که به دادن اختیارات میتوان انکار کرد پس به عقیده بنده لازم است که مجلس شورای ملی برای مدت معینی یعنی برای ۳ ماه اعلان بکند که حکومت شهر نظامی است امروز تمام نمایندگان ملت در اینجا جمعند باید به وزرای خودشان که قانونا اجرائیه این مملکت هستند بگویند که حکومت این شهر را حکومت نظامی بکنند و هر کس که مامور است برای حمل سلاح بعد از اعلان اگر دیدند سلاح برداشت اختیار دارند او را بگیرند بزنند ببندند بکشند و موافق قوانین نظامی مجازات نمایند و این را هم عرض کنم که قانون ترک اسلحه هم که اجرا نشد به واسطه همان استثناهائی بود که کردیم یک مسئله دیگر هم که در آن پیشنهاد نوشته شده تفرق مجامع است و واضح است در صورتی که در مجامع تولید فساد بشود صرف نظر از اینکه حکومت نظامی باشد یا نباشد قانون به ما میگوید باید از آن مجامع جلوگیری کرد و امروز باید هر مجمعی که منعقد میشود به حکم مجلس شورای ملی در تحت نظارت هیئت دولت باشد امروز دیگر روزی است که ما استقلال مملکت را بر صلاح اشخاص مقدم بداریم و بگوئیم هر مجمعی دارند آن را بزنند بگوبند بگیرند مجازات دهند همین طور ناطقین و روزنامه جات را و باز هم عرض میکنم که نباید استثنا کرد که صلاح مملکت و اصلاح مفاسد امروز این شهر موقوف است چنانچه پیشنهاد شده است مدت سه ماه حکومت این شهر نظامی باشد حال مجلس قبول میکند یا نمیکند مختار است.

وزیر جنگ ـ قبل از اینکه به مجلس مقدس مشرف شویم عقیده ام این بود که وقت را تلف نکنیم و مشغول به اقدامات شویم حالا هم همین را عرض میکنم و در خصوص این پیشنهاد عقیده من این است که چنانچه مذاکره شد همین قدر مجلس شورای ملی به وزراء اختیارات تامه بدهد کافی است و مطلب تمام است هیئت وزراء هم در مقابل این اختیارات که به آنها میدهند میتوانند تعهد بکنند که تمام اسلحه را بگیرند و اسباب نظم و آسایش این شهر را فراهم بیاورند به همین دو کلمه مطلب تمام میشود همین قدر که مجلس حامی وزراء باشد و وزراء خادم مجلس اصلاح مفاسد خواهد شد.

رئیس الوزرا ـ بنده هم بیانات آقای قوام السلطنه را تجدید کرده تقاضا میکنم یک اختیار تامی به وزراء داده شود تا یک مدت معینی.

وکیل الرعایا ـ خوب است چنانچه آقای رئیس الوزرا تقاضا کرده اند در صورتیکه خودشان حاضرند به دادن اختیارات شهر را منظم نمایند به همین رأی گرفته شود.

ناصر الاسلام ـ بنده موافقم با اظهاراتی که آقای میرزا اسدالله خان کرد ولی مدت را نمیشود معین کرد باید این را راجع کنیم به هیئت وزراء که ببینند چه قدر وقت لازم دارد بلکه تا دو ماه کافی باشد و شاید تا چهار ماه یا پنج ماه دیگر هم کافی نباشد که ما نمیدانیم تا چه مدت مواد فساد را قلع خواهند کرد آیا بسته به آنها است که هر مدتی صلاح دانستند از این قرار تصویب شود والّا بنده در اصل دادن اختیارات همراهم به جهت اینکه کابینه سابق هم چنانچه تقاضا کردند آخرین علاج را همین دانستند که اختیارات تام در یک مدت معینی داده شود و خوشبختانه امروز ما نهایت اطمینان را به وزرای خودمان داریم این اختیارات را هم تصویب میکنیم اما در باب مدت لازم است از هیئت وزراء خواسته شود که مذاکره نموده و در هر مدتی که صلاح دانستند پیشنهاد نمایند که مجلس هم تصویب نماید.

آقا شیخ علی ـ همین مطالبی را که آقا فرمودند بنده هم میخواهم عرض کنم و این پیشنهاد هم مطابق قوانین ماست مخالف نیست و در خصوص مطبوعات خوب است این طور نوشته شود که در تحت نظارت وزارت علوم باشد که اگر بر خلاف نظم چیزی مینویسند توقیف شود.

سردار اسعد ـ عرض میکنم این پیشنهاد حکومت نظامی بودن شهر باید از طرف هیئت وزراء پینشهاد شود نه از طرف وکلا هر وقت هیئت وزرای شما پیشنهاد کردند شما باید تصویب کنید.

وزیر امور خارجه ـ میخواستم عرض کنم آقای رئیس الوزرا هم یک پیشنهادی کرده اند موضوع آن دادن اختیاراتی است در هر مدتی که مجلس تصویب نماید به هیئت وزراء و اگر مجلس صلاح بداند که موقتا یک اختیاراتی به کابینه داده شود به عقیده بهتر است از اینکه حکومت نظامی تصویب شود.

رئیس ـ صحیح است پیشنهادی هم در این خصوص شده است پس این دو فقره پیشنهاد است یکی از طرف آقای معزز الملک در خصوص حکومت نظامی و دیگر هم از طرف آقای رئیس الوزرا در دادن اختیارات تامه.

حاجی آقا ـ پیشنهاد وزراء را هیچ قابل رأی گرفتن نمیدانم به جهت اینکه کلمه اختیارات یک کلمه تمام است باید معلوم باشد که این اختیارات در چیست تا نمایندگان بدانند در چه رأی میدهند و فردا ما اگر بگوئیم اختیارات تامه داشته باشد نمیدانم در چه رأی داده ایم و از چه باز خواست میکنیم به این جهت بنده پیشنهاد وزراء را قابل رأی نمیدانم.

وزیر جنگ ـ آقای حاجی آقا اشتباه فرموند این پیشنهاد نبود آقای میرزا اسدالله خان اول فرمودند و بعد آقای رئیس الوزرا فرمودند باید یک اختیارات تامه به وزراء داده شود حالا اگر آن اختیارات را نمیدهید هیئت وزراء میروند به آن ترتیبی که میتوانند تعهد امنیت را شهر را بکنند مینویسند میدهند آن وقت به همان طور اگر مجلس صلاح دانست رأی بدهد و تصویب نماید.

رئیس ـ حالا رأی میگیریم به پیشنهاد آقای معزز الملک.

(چند نفر در این وقت اجازه نطق خواسته اظهار نمودند مذاکره در این موضوع کافی است.)

رئیس ـ اگر باید مذاکره شود قریب چهل نفر بلکه بیشتر اجازه نطق خواسته اند که مذاکرات نمایند و گمان نمیکنم هر قدر مذاکره طول بکشد نتیجه حاصل شود - پس رأی میگیریم در این که مذاکره در این موضع کافی است یا خیر.(گفتند صحیح است رأی بگیرند.)

رئیس ـ کسانی که مذاکره در این موضوع را کافی میدانند قیام کنند.(اغلب قیام نمودند.)

رئیس ـ با اکثریت تصویب شد حال رأی میگیریم به پیشنهاد آقای معزز الملک.

شیخ الرئیس ـ اگر در مواد آن یکی رأی بگیرید بهتر است به جهت این که اغلب با این پیشنهاد همراهند در بعضی موادش حرف دارند مثل اینکه در مدت این تنفیذ و قدرت تامه که تا سه ماه باشد بعضی ها مخالفند که یکی هم بنده هستم.

حاج آقا ـ بنده با این پیشنهاد موافقم خوب است رأی گرفته شود و دادن اختیارات به هیچ وجه تصویب نمیکنم و اگر رأی میگیرید باید اول معنی اختیارات را بدانیم آن وقت بدانیم به چه رأی میدهیم.

وزیر داخله ـ بعضی مطالب هست که نمیشود در مجلس علنی مذاکره کرد ما هنوز شهرمان به آن درجه اغتشاش ندارد که محتاج به حکومت نظامی باشد مطلب را یک طوری انگشت میکنید که انسان مجبور میشود مطالب نگفتنی را بگوید.

دبیر الملک ـ میخواهم سئوال کنم اگر مجلس این را تصویب کند وزراء مجبور خواهند بود که حکومت شهری را نظامی کنند یا خیر.

رئیس ـ البته باید تصویب مجلس را اجرا کند.

دبیر الملک ـ اگر این طور است وزراء در این خصوص به واسطه مسبوق نبودن که مذاکره نکرده اند پس خوب است امروز در این موضوع رأی گرفته شود که ما بنشینیم و مذاکره کنیم ببینیم میتوانیم حکومت این شهر را نظامی کنیم یا نمیتوانیم.

رئیس ـ یک پیشنهاد دیگری هم در این خصوص شده است خوانده میشود.

(آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهاد ذیل را از طرف آقا معاضد الملک قرائت نمود:

بنده پیشنهاد میکنم عجالتا برای مدت یک هفته به طوری که آقای رئیس الوزرا تقاضا کرده اند اختیارات تامه در قلع ماده فساد به هیئت وزراء عظام داده شود تا لوایحی را که لازم میدانند در تامین مملکت به مجلس پیشنهاد کرده رأی مجلس را در این خصوص اتخاذ نمایند.

رئیس ـ آقای معزز الملک پیشنهاد خود را مسترد داشت پس باید مجلس منتظر باشد که وزراء هر ترتیبی را که میتوانند تعهد نمایند پیشنهاد نمایند.

معزز الملک ـ حالا آقایان وزراء تعهد کردند که در حدود قانونی شهر را امنیت بدهند.

رئیس الوزرا ـ وزراء هیچ همچو تعهدی نمیتوانند بکنند و به همین لحاظ بود که گفته شد تا یک مدت معینی اختیار تام به آنها داده شود والّا نمیتوانند در حدود قانونی همچو تعهدی را بکنند.

مؤتمن الملک ـ بنده عرض میکنم در هیچ مملکتی و هیچ پارلمانی معمول نیست که در یک موقعی که مملکت است در همان موقع یک قانون را از مجلس بگذرانند که اذهان مردم مشوش شود اما در باب دادن اختیارات تامه چنانچه گفته شد چون میشود اختیارات کرد که شاید این یک سابقه بشود برای این مجلس و دور نیست بعد از یک مدتی پشیمان شویم پس خوب است چنانچه آقای وزیر عدلیه فرمودند این هم امروز رأی گرفته شود و مجلس ختم شود تا نمایندگان بروند به منزل خودشان و هر کدام در این باب فکری بنمائیم هیئت وزراء هم بروند در این خصوص آنچه را که میتوانند و صلاح میدانند بنویسند و سه ساعت به غروب مانده مجددا جلسه تشکیل شود که پس از تبادل افکار ترتیب صحیحی برای این کار بدهیم.

رئیس ـ مطابق همین اظهار حضرت علی پیشنهادی شده است خوانده میشود.

(آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهاد ذیل را که از طرف یکی از نمایندگان شده بود قرائت نمود:

بنده پیشنهاد میکنم که حالا جلسه را ختم و در سه ساعت به غروب منعقد نمائیم تا لایحه وزراء در تفسیر اختیاراتی که میخواهند به مجلس بیاید.)

اظهار کردند طول میکشد باید در همین جلسه این مذاکره به یک جائی منتهی شود.

اسدالله خان ـ بنده تقاضا میکنم که ده نفری که آن روز به تقاضای آقای رئیس الوزرا تشکیل شد از حالا تا عصر بنشینند و این مطلب را مذاکره کرده قراری در باب آن بدهند.

وزیر جنگ ـ بنده معنی اختیارات را در تحت این چند ماده تفسیر کرده ام میخوانم اگر مجلس صلاح دانست تصویب نماید.

(از قرار ذیل قرائت نمود:

هیئت وزراء پیشنهاد میکنند اختیارات تامه به آنها داده شود به این ترتیب:

۱- اسلحه را به این نحو از اشخاص غیر نظامی و غیر مطلع خلع نماید.

۲- خلع اسلحه به حکم هیئت وزراء به توسط نظمیه و مامورین نظامی و قوای مرتب دولت خواهد بود.

۳- هر کس در مقابل این حکم تمرد کند به قوه قهریه گرفتار و مجازات خواهد شد.

۴- از مجامع و مطبوعاتی که موجب فساد و هیجان باشد به قوه قهریه جلوگیری خواهد شد.

(اغلب تصدیق کردند.)

رئیس ـ اگر مجلس موافق است به همین پیشنهادی که شده است رأی میگیریم.

(گفتن همین را در یک ورقه بنویسند.)

(آقای وزیر چنگ شروع به نوشتن پیشنهاد فوق نمود.)

معزز الملک ـ خوب است مدت اختیارات را هم معین کنند.

متین السلطنه ـ بنده خیلی خوشنود شدم که با آن مذاکرات ابتدائی قبل از آن که مطلب درست پخته شود رأی گرفته نشد و خیلی خوب است یک مطلبی را که در زمان اوقات تلخی و وقتی که دماغ ایشان سوخته است وقتی که مطرح میشود زود به آن رأی گرفته نشود خصوصا در مطالب مملکتی و چیزهائی که اهمیت او زیاد است بنده امروز را هم یک روز تاریخی میدانم که تاریخ بعدها وقایع آن را به عالم نشان میدهد و تصور میکنم که امروز در ضمن این مذاکرات و به توسط این پیشنهاد میخواهیم تمام آزادی هائی که در ضمن این چهار ساله گرفته ایم از دست بدهیم آیا ممکن است یک همچو چیزی واقع بشود یا خیر البته خواهید فرمود ممکن نیست پس وقتی که ممکن نیست باید ببینیم یک پیشنهادی را که میخواهیم رأی بدهیم و تصویب کنیم خوب است قبلا تفکر کنیم و ببینیم که میشود آن را تصویب کرد یعنی مخالف با آزادی که به زحمات گرفته ایم هست یا اینکه مخالف نیست.

(گفتند آن پیشنهاد را مسترد داشتند و گذشت.)

متین السلطنه ـ الحمدالله که گذشت و با آن رأی گرفته نشد اما اختیاراتی که آقای وزیر جنگ از طرف هیئت وزراء خواسته اند صحیح است و میشود تصویب کرد برای اینکه تمام مواد آن به استثنای یک ماده آن مخالف با قانون ما نیست و آن یک ماده را هم ممکن است توضیح بدهند و به عقیده بنده تمام آن را میتوانیم اجازه بدهیم که کابینه با کمال قوت قلب مشغول اقدامات خود شود و با قدرت کار کند و احدی نمیتواند موجبات فساد و هیجان را فراهم بیاورد به جهت اینکه قسمتی که راجع به نوع اسلحه است که قانون ترک اسلحه کاملاً محتوی است و امروزه لازم الاجرا است و اجتماعات را هم یکی از مواد قوانین اساسی ما به ما میگوید هر کدام که موجب فساد و تولید فتنه باشد ممنوع است در طبق همان ماده اجازه میدهیم اما مطبوعات که جزء این اختیارات است و در بادی نظر مخالف قانون به نظر می آید که بنده در حقیقت کمال تنفر را از ارتیکل های بی موقع که منتهی اشکالات را برای مملکت فراهم آورده اند دارم و در مقابل قوانینی در این خصوص وضع شده است نمیتوانیم بگوئیم جزئیات آن از مجلس نگذشته است و اگر در این ماده که اختیارات میخواهند همان قوانین را که از برای مطبوعات مدون شده است جلو خود بگذارند و بدون یک جزئی تحقیق اجرا کنند همین اختیاراتی را که امروز فوق العاده از مجلس میخواهند دارا خواهند بود و بنده در هر صورت دادن این اختیارات در پی موقع نمیدانم و موافقم با این پیشنهاد.

وزیر پست ـ آقای میرزا اسدالله خان در ابتدای مجلس نطقی کردند در خصوص دادن اختیارات و مجلس به حسن تلقی آن را قبول دارند که استقرار امنیت در مملکت لازم است و هر کاری میکنند در رسیدن به این مقصود باید با آنها همراهی کرد و حالا بدبختانه میبینیم یک اختلافاتی رفته رفته تولید شده است و دوباره به کلی از هم متفرق شده اند و کم کم دارند حدود قانونی را هم از وزراء میگیرند آقای متین السلطنه یک ماده به این پیشنهاد راجع به ترک اسلحه است و برای آن قانونی از مجسل گذشت بنده هم بودم و میدانم ولی آن قانون منع حمل اسلحه است نه قانون نزع اسلحه منع اسلحه یعنی کسی اسلحه برندارد نزع اسلحه یعنی اسلحه را بگیرند و هم چه قانونی از مجلس نگذشته است علاوه بر این یک نکته مهمی را لازم است نمایندگان ملتفت باشند که هنوز قوانین جزئیه ما نوشته نشده است و از مجلس نگذشته است مثلاً اگر کسی برود در خانه کسی تفنگ بکشد چه باید کرد هم چه قانونی وضع نشده است پس این اختیاراتی که خواسته شده است برای این بوده است که وزراء در همچو مواقعی آنچه را صلاح میدانند اقدام نمایند و کسی به آنها اعتراض نکند و اگر به کابینه خود اعتماد دارند از این مطلب وحشت نکنند و نگویند آزادی چهار ساله خودمان را از دست میدهیم آنهائی که در کابینه هستند بیشتر از ایشان (متین السلطنه) شاید خدمت کرده باشند ولی یک واقع و حادثه پیش آمده است که امنیت را نزدیک است در مملکت متزلزل نماید و به استقلال مملکت برمیخورد این است که میخواهند یک ترتیبی قرار بدهند که جلوگیری از مفاسد بشود و امنیت استقرار پیدا کند والّا کسی نمیخواهد آزادی چهار ساله را از کسی بگیرد.

شیخ اسمعیل هشترودی ـ بنده عرض میکنم دیگر میدان و مجال حرف زدن گذشته است و از این ساعت باید شروع به اقدامات فعلی کرد و این آقایان ساعت باید شروع به اقدامات فعلی کرد و این آقایان میگویند نزاکت (چون نزاکت نمیدانم) کار از نزاکت که میگوید باقی مذاکرات باشد برای فردا گذشته است دیگر نمیشود صحبت را به فردا انداخت این مجلس تشکیل شده است که از آن یک نتیجه خواسته شود و من از این مجلس مخارج نمیشود و دم در خواهم ایستاد تا یک نتیجه از مذاکرات گرفته شود والّا اینکه میگویند باشد برای عصر من عرض میکنم همین که از اینجا رفتید در سر هر کس یک خیالاتی است باز عصر میایند و این طور مذاکرات میشود بالاخره باز هم بی نتیجه خواهد ماند حالا وقت قول نیست که ما هی مجلس بکنیم و حرف بزنیم وقت فعل است ما تمام جان دادن خون ریختن به جنگ رفتن همه اینها را متحمل شدیم برای اینکه مطلب اول استقلال مملکت، مملکت اگر استقلال داشته باشد مشروطه هم نیست دروغ نیست مشروطیت یعنی چه باید شخصی اول مملکت خود را داشته باشد آن وقت قوانین وضع نماید و از اول آن رفتار کند در یک شهری که به فاصله روز قتلها واقع بشود بعضی سری و بعضی علنی بلکه تمام علنی مگر آقا سید عبدالله را علنی نکشتند یک ساعت و نیم از شب گذشته رفتن و آدم کشتن را کی میتواند بگوید علنی نیست چرا حرف را بی پرده نمیزنند مگر این قتلی که دیشب واقع شد علنی نبود در یک همچو شهری با این وضع چه طور مردم میتوانند زندگی کنند و در یک همچو مملکتی اگر هم بگویند استقلال دارد دروغ است اگر همچو چیزها در این مملکت دولت جدی تعاقب نکند هیچ فایده ندارد استقلال یعنی چه مملکتی که دولت آن قوه و قدرتی نداشته باشد که اشخاص خود سر را به جای خود بنشاند و الواط ها تسلط و حکومت داشته باشند و از آنها جلوگیری نشود چه استقلالی داشته باشد که اشخاصی را که میخواهند در مملکت خود حرکت کنند به جای خود بنشاند و از آنها جلوگیری کند اگر ما هم میخواهیم استقلال داشته باشیم باید همین کار را بکنیم اگر این کار نشد ملوک الطوایف میشود و آن خودش معنی عدم استقلال است اگر ملتفت نمیشود داد بزنیم معنی استقلال این است که یک صدا از یک کله بیرون بیاید این است که بنده عرض میکنم فعلا باید تمام قوای دولت در یک جا جمع شود یعنی از طرف مجلس بشود که قانون ترک اسلحه مدتی است از مجلس گذشته و باید تمام اسلحه ها برداشته شود به طوری که بعد از این اعلان اگر دیدند یک نفر سلاح برداشته است فورا یاغی است و او را باید گرفت و باید اسلحه از تمام اشخاص غیر نظامی بگیرند و اینکه حالا پیشنهاد کرده اند اسلحه را نزع کنند معلوم است که نزع هم معنیش این است یعنی اولاً میگویند کسی نباید با سلاح بیرون بیاید بعد از اعلان اگر یک نفر از منزل خود با سلاح بیرون آمد میگیرند توی سرش میرنند پدرش را هم میسوزانند به جهت اینکه یاغی است و سلاح را او میگیرند مگر این یک عذر موجهی داشته باشد که مثلاً بگوید من ندانستم یا اطلاع نداشتم و معلوم شود که راست و این تازه گی ندارد که ما الان بخواهیم رأی بدهیم ما یک قانون نزع اسلحه علیحده ننوشته ایم این همان قانون منع حمل اسلحه است که باید اجر شود و هر کس مخالفت کرد باید مجازات شود بعد از این که دولت این قولش را نشان داد در هر کجا که اجتماع کردند برای تهیه همین مفاسد آن اجتماعات را هم باید متفرق کنند اینها رشته هستند دو رشته نیست هر کس اجتماع کرد و گفتگو نمود که مثلاً اسلحه بردارد این همان مخالف قانون ترک اسلحه است باید فورا گرفته مجازات شود هکذا در روزنامه ها اگر مقاله نوشته شود که موجب هیجان باشد یا این که بگویند چرا باید اسلحه خلع شود فورا آن روزنامه را توقیف و آن مدیر را مجازات کنند و تمام این اختیارات در این نقطه است و این را هم یعنی باید بدانیم که تا این اختیارات را به وزرای خودمان بدهیم ابدا کاری اصلاح نخواهد شد باید همان طوری که عرض کردم اختیارات تامه بدهیم این طریق که نگذارند کسی چه در شب و چه در روز با سلاح بیرون بیاید و هر گاه مجامع در این خصوص منعقد شد داغان و متفرق کنند و هر گاه روزنامه ها یک چیزی بر خلاف احکام دولت نوشتند توقیف کنند تمام این خون ریزیها برای استقلال این مملکت و آزادی اهالی آن شده است و البته برای جرائد هم آزادی هست ولی روزنامه که تعدی به حقوق مردم نماید و از حدود قانونی خود تجاوز کند من آن روزنامه را آزاد نمیدانم و باید توقیف کرد باید مجازات نمود باید امروز این اختیارات به این وزراء داده شود و باید با این اختیارات بیرون بروند.

مؤتمن الملک ـ بنده دو مطلب عرض کردم یکی تقریبا درست شد ولی یکی دیگر را لازم شد تکرار کنم که خاطر نمایندگان متذکر شود و آن این است که در یک موقعی انسان به واسطه اوقات تلخی و دماغ سوختگی اظهاراتی مینماید که ناشی از حرارت و آن اوقات تلخی است بنابراین نباید اقدامی در آن موقع بشود به جهت اینکه ممکن است بعد از دو روز پشیمان بشود پس بهتر این است که این پیشنهاد وزراء باشد برای سه به غروب که ما هم مذاکرات خود را بکنیم و نظریاتی را که لازم است بنمائیم سه ساعت به غروب مانده برمیگردیم و مجددا مینشینیم و مذاکره کنیم و یک ترتیب صحیحی برای این کار میدهیم.(اغلب اظهار کردند به جلسه دیگر موکول کردن طول میکشد باید همین جلسه این قرار داده شده از مذاکرات نتیجه گرفته شود.)

(ثانیاً آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهاد وزراء را قرائت نمود.)

حاج آقا ـ اگر چه به یک نظری صحیح است ولی بهتر این است که کلمه غیر مطبع را بردارند به جهت اینکه اغلب اشخاص غیر نظامی شاید متعذر شوند به اینکه ما مطیعیم.

محمد هاشم میرزا ـ آقای شیخ اسمعیل هشترودی از بس حوصله شان تنگ شده بود خیابان لاله زار با مملکت ایران اشتباه فرمودند خواستم عرض کنم اشتباه نفرمایند خیابان لاله زار مملکت ایران نیست در نهایت امنیت و استقلال است نهایت این یک دفعه است که در یک خیابان تهران رو داده است والّا سایر جاها منظم است و با آن پیشنهاد هم کسی مخالف نیست خوب است رأی گرفته شود.(عده اظهار کردند باید مدت این اختیار معین شود.)

رئیس الوزرا ـ بنده همچو احساس میکنم که آقایان در معین نبودن مدت اشکال میکنند این را بنده یک حکومت نظامی نمیدانم که مدت لازم داشته باشد این یک قسم اختیاراتی است که مجلس تصویب مینماید به وزراء داده شود.

حاج سید ابراهیم ـ بنده عقیده ام این است که در باب مطبوعات تعیین مدت لازم است و اگر هم امروز از این اوضاع حاضره جلوگیری نشد باز هم همین اتفاقات خواهد افتاد.

کاشف ـ اولاً مدت لازم ندارد تا هر وقتی که امنیت در مملکت متزلزل است باید این اختیارات باشد و ثانیاً در ابتدا بنویسند موقتا، همین خودش کافی است دیگر اینکه آقای اسدالله میرزا بعضی فرمایشات کردند که بنده عرض میکنم اگر از آن روزی که وقعه مرحوم حجت الاسلام بهبهانی اتفاق افتاده بود جلوگیری میشد این اتفاق نمیافتاد.

وزیر جنگ ـ بنده رد میکنم فرمایش بعضی از آقایان را که میفرمایند مدت لازم دارد اگر درست ملتفت این پیشنهاد میشدند گمان میکنم که تصدیق میکردند دیگر اینکه نظر بعضی از آقایان محترم مطبوعات است در صورتی که قانون مطبوعات به ما میگوید هر وقت در مطبوعات مقاله ای که موجب فساد و هیجان باشد باید جلوگیری کرد.

ارباب کیخسرو ـ در این پیشنهاد اولاً ذکر نشده که این اختیارات در کجا است باید ذکر شود و ثانیاً در ماده اول بعد از کلمه به این نحو کان باید بنویسند بدون استثنا که عموما در مقابل آن متساوی باشند.

معزز الملک ـ بنده مخالفم با آقای وزیر جنگ که میگویند مدت لازم ندارد به جهت این که اختیاراتی را که میخواهند اگر در حدود قانون است که محتاج به رأی نیست همین حق را قانون به ایشان میدهد و اگر در حدود قانون نیست بلکه به مقتضیات اهمیت وقت و موقع اختیاراتی را میخواهند که تا اندازه فوق قانون است پس باید نوشت تهران باید معلوم شود که تا چه مدت این اختیارات را تصویب کرد اگر آن مدت کافی نشد باز همین هیئت وزراء میایند و تقاضا میکنند که مجددا تا یک مدت دیگری امتداد داده شود.

وزیر جنگ ـ اگر شرط میشود که به همین مذاکرات ختم شود بنده هم مدت را معین میکنم و هم میگویم این اختیارات در کجا داده میشود در تهران است و مدت هم ۳ ماه است.

(ثالثا آقا میرزا ابراهیم خان پیشنهاد هیئت وزراء را پس از اصلاحات به عبارت ذیل قرائت نمود:

هیئت وزراء پیشنهاد میکند که در تهران اختیارات تامه به آنها برای سه ماه داده شود به این ترتیب:

• اسلحه به به این نحو کان بدون استثنا از اشخاص غیر نظامی و غیر مطیع خلع نمایند خلع اسلحه به حکم هیئت وزراء به توسط نظمیه و مامورین نظامی و قوای مرتب دولت خواهد بود.
• هر کس در مقابل این حکم تمرد کند به قوه قهریه گرفتار و مجازات خواهد شد.
• از مجامع و مطبوعاتی که موجب فساد و هیجان باشد به قوه قهریه جلوگیری خواهد شد.

ناصرالاسلام ـ اولاً این که هر اظهاری میشود بعضی ها جواب میدهند که اگر به ورزا اطمینان دارید این مذاکرات را نکنید استدعا میکنم این فرمایشات را نکنید وزراء البته طرف اعتماد هستند و به آنها اطمینان داریم ولی مقام عصمت که از برای آنها قائل نیستیم البته آن چه که به نظر ما میرسد باید بگوئیم والّا اگر این طور نباشد ما نباید هیچ وقت سئوال یا استیضاح کنیم به جهت اینکه وزراء که محل اعتماد هستند سئوال و استیضاح لازم نیست و ثانیاً اینکه آن لفظ غیرمطیع را بردارند به جهت اینکه شاید خیلی ها بگویند که ما مطیع هستیم و اسلحه را خلع نکنند و حال اینکه همان اشخاص بیشتر از سایرین منشا فساد میشوند.

وزیر جنگ ـ هیچ این فرمایش را که میکنند بنده قبول ندارم و مخصوصا کلمه غیر مطبع را بنده لازم میدانم و تقاضا میکنم که باشد.

رئیس ـ رأی میگیریم به این پیشنهاد بعد از اصلاحات به طوری که قرائت شد کسانی که تصویب میکنند برای مدت سه ماه در تهران اختیارات تامه به ترتیبی که در پیشنهاد ذکر شده است به هیئت وزراء داده شود قیام نمایند.(اغلب قیام کردند.)

رئیس ـ با اکثریت تصویب شد.

اینجا یکی از وکلا یاد آوری کرده یعنی سئوالی داشته است ولی چون وقت نداریم و لابد هیئت وزراء خواهند تشریف برد برای اجرای این پیشنهاد مذاکره از آن نمیکنم همین قور محض یادآوری عرض میکنم که مجلس شورای ملی خیلی از بابت جنوب نگران است.

وزیر داخله ـ نسبت به جنوب خیلی اقدامات شده است چندین تلگراف شد و چند فقره جواب هم رسیده است و به قدر امکان مشغول اقدامات دیگر هستیم کوتاهی نخواهد شد.

معزز الملک ـ حکومت را تغییر بدهند.

وزیر داخله ـ اوضاع جنوب را لازم نیست از وزراء استیضاح بخواهند سردار اسعد اینجا هستند و بهتر از همه کس از ترتیبات آنجا مسبوق اند هر وقت مطلبی یا مذاکره باشد از ایشان بخواهند خواهند جواب داد.

حاج آقا ـ اگر چه وقت گذشته شرح وقایع و بلیه های فارس را عرض کنم و گمان میکنم آقایان وزراء و اکثری از وکلا میدانند که چه ابتلائاتی در ولایت فارس پیدا شده است آن روز عرض کردم و امروز هم عرض میکنم ظفرالسلطنه قابل حکومت فارس نیست و خواهش میکنم از آقای وزیر داخله که یک عطف توجهی به فارس بنمایند ظفرالسلطنه را بخواهند و زودتر یک حکومت مقتدر کافی معین کنند و حالا چون وقت نداریم نمیخواهم کارهای او را جزء جزء عرض کنم همین قدر میگویم ظفر السلطنه را بخواهند و او را به عدلیه بکشند بنده متعهد میشوم شخصا با او طرف شده و تقصیرات او را ثابت کنم.

رئیس ـ جلسه روز پنج شنبه و دستور آن همان دستور سابق است.

(رئیس حرکت کرد و مجلس یک ساعت و نیم بعد از ظهر ختم گردید.)