مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۰ اسفند ۱۲۹۳ نشست ۱۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری سوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری سوم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۰ اسفند ۱۲۹۳ نشست ۱۴
جلسه ۱۴
صورت مشروح مجلس یوم سه شنبه
پانزدهم شهر ربیع الثانیه ۱۳۳۳
مجلس یک ساعت ونیم قبل از غروب درتحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل وصورت مجلس روز ۵ شنبه دهم قرائت شد
رئیس - درصورت مجلس ملاحظاتی هست؟ (اظهاری نشد ) (ملاحظاتی هست )صورت مجلس تصویب شد دستور امروز مذاکره درپروگرام آقایان وزراء عظام است –ورأی دراب جرح وتعدیل نظامنامه داخلی قبلا شروع میشود بمذاکره میشود بغیر ازآقای حاج عز الممالک کسی درکلیات حرفی دارد (اظهاری نشد)
حاج عزالممالک – مذاکره دراین پروگرام بدو سه نقطه نظر ممکن است بشود یکی از نظر تنقید یکی از نظر سکوت ویکی آن احساساتی که شخص میکند نسبت بمندرجات دراین پروگرام میخواهد آقایان وزراء رامتوجه بنماید بمطالبی که در پروگرام نوشته شده است اولا بعقیده بنده لازم است گفته شود که رأی در پروگرام وزراء درچه کلیاتش و چه درجزئیاتش که ما رأی خواهیم داد وضع قانون نیست یعنی هیئت وزراء روش عملی خود ومطالبی که لازم میدانند درمدت ایندوره مجلس شورای ملی اتخاذ کنند پیشنهاد میکنند مجلس شورای ملی باملاحظات در جزئیات وکلیات آن رأی که میدهند درحقیقت آن روش وزراء راتصدیق میکنند دیگر تصویب قانون نمیکند یعنی بعد از این که ما در این پروگرام رأی دادیم نمیتوان گفت که وزیر هر یک ازآن مواد را مستقیما میتواند بموقع اجرا بگذارد بلکه هر یک ازآنها لوایحی لازم دارد که در موقع خود پیشنهاد شد وتصویب واجرا میشود این نظر اول بنده بود در کلیات این پروگرام هم دو نظر دارم یکی راجع بمناسبت خارجه که آقایان وزراء دراینجا فقط بنطق اعلی حضرت همایونی اکتفا کرده اند ودیگر نه در مواد ونه در جزئیات و نه درکلیات اظهاری نکرده اند بعقیده بنده آنموقعی که اعلی حضرت همایونی مجلس را افتتاح فرمودند و آن خطابه را فرمودند آن موقع تا حالا خیلی فرق پیدا کرده است یعنی اگر خاطر آقایان باشد خطابه همایونی مخصوصا این کلمات را شامل بوده (دراین موقعیکه دامنه جنگ اروپا به حدود مملکت ما سرایت کرده ) مثلا تصور میرفت که بحدود مملکت مایک سرایتی از این جنگ نشود آن نطق رافرمودند ومجلس شورای ملی هم تصدیق نمود حالا هم مجلس ازآن نظر خارج نیست وتصدیق دارد که همان نظر موافق امور سیاسی وپلتیکی صحیح است ونظر همان است که اعلیحضرت فرمودند ومجلس هم بی طرفی ایران را تصدیق کرده است بنده اینجا میخواستم این مسئله را متذکر شوم که با ترتیباتی که پیش آمده حقیقتا لازم بود که آقایان وزراء بواقعاتی که برخلاف بی طرفی ما در این جنگ اتفاق میافتد والبته نظر دولت وبلکه حسیات عموم ایرانیان متوجه بآنها است آیا یک وسائلی اتخاذ شده است که حقیقتا ما را از این مخاطران نجات دهد یعنی یک طوری بشود که حقیقتا بی طرفی دولت ایران محفوظ باشد بنده زیادتر از این دراین موضوع اظهاری نمیکنم فقط بلفظ ساده متذکر میشوم که اگر ما خواسته باشیم همینطور ساکت باشیم حقیقتا مثل این است که ماهیچ هستیم وقایعی که در این مملکت واقع میشود هیچ است ونمی دانم فقط آقایان وزراء را متذکرمیکنم که دراین خصوص اقداماتی راکه لازم است بکنند عرض دیگر بنده راجع بآن تشکر وامتنانی است که آقایان وزراء در تشکیل سومین میکنم از اینکه هیئت وزراء موفق شده اند که مجلس راتشکیل کرده ودرموقع دیگر ممکن نبود این تشکر خودم را اظهار بکنم ولی باید اظهار تأسف بکنم از اینکه برخلاف قوانین اساسی که میگوید اساس مشروطیت هیچوقت تعطیل شده نیست ومجلس شورای ملی سه سال تعطیل شده
رئیس – از موضوع خارج است
حاج عز الممالک – چون این مسئله در مقدمه پروگرام وزراء نوشته شده است که دولت بتشکیل مجلس شورای ملی موفق شده است مذاکره درآن جزء کلیات است همین قدر میخواستم عرض کنم که مجلس شورای ملی قانونا یک قدرت کامله دارد وباید همیشه دارا باشد ونمی بایستی هیچوقت تعطیل شود .
رئیس – این مطلب راجع باین پروگرام نیست موضوع علیحده ایست عدل الملک موافق هستید یامخالف .
عدل الملک – توضیحاتی دارم .
رئیس- بفرمائید .
عدل الملک- میخواستم عرض کنم که موضوع مباحثه طوریکه تشخیص شده است کلیات است ودر همان عقیده سیاست خارجی کابینه ونظریات دولت در مشی پولتیکی که بی طرفی است بنده تصور میکنم اگر مقصود از این بی طرفی یک کلمه بین المللی است در ایران مصداق ومراعات ان کلمه نشده زیرا که بی طرفی از طرفین باید رعایت شود یعنی همانطوری که یک دولت بی طرفی خود رااعلام میکند همانطور باید ازآنطرف منظور ومرعی شده ودر وضعیت امروز ایران کلمه بی طرف شامل نیست ونمیشود ایران را بی طرف فرض کرد تصور میکنم تکیه کابینه که نطق اعلیحضرت شاهنشاهی است وعقیده شان درضمن اعلان بی طرفی واضح شده است نباید کلمه بی طرفی را عنوان بی طرفی فرض کرد برای اینکه درطرفین بی طرفی وجود ندارد وباید رعایت حال یک
ملت راکه یک ملت متوقف بشود وراجع به جزئیات عقیده بنده این است که حال بطور کلی عرض میکنم که موادالزام ومطالب اهم این پروگرام که درنظر مقدماتی قابل تشخیص است یعنی ممکن است رعایت بشود بنده تقریبا مبدأ این پروگرام را اصلا یک جزئیاتی میدانم که مثلا درتحت اصلاحات مالیه تصور میکنم حقوق تقاعدی یا بعضی حقوق دیگر از جزئیاتی است که درضمن اصلاح مالیه لازم الرعایه است بعلاوه خیلی از مسائل اساسی که برای جمعیت ما اهم مطالب است درآن نوشته نشده است ومخصوصا موضوع بحث من که در واقع تکرار میکنم همان کلمه بی طرفی است بنده عرض میکنم کلمه بی طرف بحال حاضر ما اگر از کلمات بین المللی است البته باید ملاحظه شود وفعلا درباره ما اطلاق نمی شود وعنوان دیگری را شامل است
وزیر پست وتلگراف – اولا راجع به پروگرام آقای حاج عزالممالک اشاره فرمودند بنظر بنده این مسئله هنوز درمملکت ما مسلم ومحرز نیست که مقصود از پروگرام وزراء ذکر می کنند بعضیاشخاص را می بینیم که معتقدند به اصول یعنی میگویند رئوس مسائل راباید نوشت همان روشی که آقای عدل الملک به آن اشاره فرمودند جزئیات درطرح بعضی لوایح بمجلس خواهد آمد وبعضی معتقدند از اصول نباید هیچ معترض شد وجزئیات راباید گفت بعضی دیگر معتقدند باید تمام مستورات ومکنونات دولت درضمن پروگرام دولت نوشته شود حتی نظریات پلتیکی وسیاسی چه بسا بعضی مطالب را جع به پلتیک خارجی است وشایددولت صلاح نمیداند امروز علنی درآن مذاکره کند میگویند حتما باید جزئیات آن مطلب دریک پروگرام نوشته شود این است که نظریات مختلف است اگر بایکنظر خیلی خوبی به این پروگرام نظر نشده است بواسطه این مسئله بوده که هنوز معلوم نشده که غرض از پروگرام چه چیز است واین مطلب هنوز محرز نیست که بدانم مقصود از پروگرام وزراء چیست بنده گمان میکنم نظر دولت در تفهیم پروگرام که شاید دراغلب دول هم نظر همین باشد اینست که لوایحی که دولت درنظر دارد تشکیل بدهد درهر دوره تقدیمیه تقدیم مجلس بکنند ومجلس درآن باب غوری کنند وبعد رأی بدهد وبموقع اجرا گذاشته شود یکی از اساس پروگرام این است که دولت بعضی اقداماتی را که بنسبت به اساس مملکت درنظر دارد قبلا به اطلاع نمایندگان ملت می رساند که معلوم شود مشی دولت چهچیز است این بود که دراین پروگرام نظر دولت دراین بود که رئوس مسائل ولوایحی راکه ممکن است دراین دوره حاضر کرد وتقدیم مجلس نمود نوشته شود وچنانچه ملاحظه می فرمائید تمام لایحه است البته امروز وهر روز اساسا تصویب میکند که این لوایح قانونی بعدها یعنی دراین دوره تقنینیه بمجلس شورای ملی تقدیم شود البته درجزئیاتش بعد از اینکه تقدیم شد ملاحظه میشود واگربمجلس نظریاتیدارد آن وقت خواهد گفت عجالتا رأی را که میدهند بر اساس است که مثلا ماده راجع به استقراض داخلی را مجلس رأی میدهند بعد لوایح راراجع بهآن را هر وقت دولت مقتضی میداند بمجلس پیشنهاد میکند مجلس هم نظریات خود رامیگوید واطمینان کامل حاصل میکند که این استقراض لازم وضروری است وباید به مصارف ضروری مملکت برسد آنوقت پس ازتصویب مجلس بموقع باجرا گذارده خواهد شد این توضیح را لازم بود که قبلا عرض کنم که خاطر آقایان نمایندگان وسایرین روشن باشد زیرا می بینم افکار متشتت است وهر کدام میگویند که چرا فلان ملاحظه درپروگرام نشده لازم است آقای نمایندگان بدانند ممکن است دولت بعضی مطالب رادرنظر داشته باشد که امروز مقتضی ندانسته درپروگرام بگنجاند وآنچهدرپروگرام نوشته نشده است مانع ازاین نیست که بعدها اگر مسئله مهمی باشد بنظر مجلس برساند وتصویب شود اما درخصوص مناسبات خارجی که دونفر از نمایندگان اظهار کردند همین طور که اظهار شد مسلک دولت هنوز همان است که در خطابه اعلیحضرت همایونی گفته شده است واینکه بعضی آقایان تصور می کنند دولتی نشسته است و تماشا می کند اینطور نیست والبته دولت همان اقداماتی که لازم است در مواقعی که تخطی بحدود مملکت میشود میکند وجلوگیری مینماید و بیش از این در موضوع مسلک خارجی دولت صلاح نیست امروز مذاکره شود شاید یکروزی مجلس ودولت متفقا صلاح بدانند که روابط خارجی مفصلا در مجلس موضوع بحث و مذاکرات شود وهر روزی را معین کنند البته داخل در آنموضوع خواهند شد
رئیس – آقای ارباب کیخسرو فرمایشی دارید ؟
ارباب کیخسرو – بواسطه کسالت مزاج وقدعن طبیب نمی توانم حرف بزنم ولی عقیده خودم را نوشته ام و تقدیم میکنم .
رئیس – مجلس تصویب مینماید نطق آقای ارباب کیخسرو و چون نمیتوانند حرف بزنند و طبیب قدغن کرده خوانده شود ( مجلس تصدیق کردند )
حاج شیخ اسدالله – اگر راجع بکلیات است ضرر ندارد
رئیس – راجع بکلیات است ؟
ارباب کیخسرو – بلی راجع بکلیات است ودر ضمن در بعضی مواد هم جزئی ذکر شده ( نطق مزبور بمضمون ذیل قرائت شد )
خوشبختانه بعد از سه سال فترت و پس از ۳ ماه انقضای عمر مجلس دوره سوم تقنینیه امروز در پروگرام کابینه آقای مستوفی الممالک رئیس الوزرا ء مذاکره می شود که افراد اعضای آن کابینه بدون هیچ مداخله نمایندگان وفقط بمسئولیت شخص آقای رئیس الوزراء انتخاب شده اند
۱- لزوما بطور کلی برای جلوگیری از مفاسد ومضرات محتمله آتیه عرض میکنم اعم از اینکه آقایان نمایندگان در پروگرام رای موافق یا مخالف بدهند وبرای رد یا قبول بعضی مواد آن اقامه دلائل بشود نباید تصور کرد که اگر رای موافق داده شود مواد پروگرام باید بفوریت مانند یک قانون مصوبه بموقع اجراآیدزیرا آن رای موافقت فقط برای ظاهر نمودن توافق نظریات آقایان نمایندگان با نظریات هئیت دولت است وبعد از ظهور این توافق وقتی این نظریات بموقع اجراء گذارده خواهد شد و دارای معنی است که قوانین راجعه بهر فقره بمجلس آمده تصویب شده باشد وهمچنین اگر رای مخالف داده شود دلیل عدم خوبی یا عدم لزوم وبی اهمیتی مطلب نمیشود چه بسا مسائل مهم پیشنهاد میشود وفقط نظریه نمایندگان در رد یا بمقتضای موقع و یا بملاحضه عدم صلاحیت مجریان آن قانون است .
۲- نظر بتجربیات گذشته وحال حاضره مملکت که هر ضعفی متوجه دولت شده یک قسمت عمده ان ناشی از عدم مجازات خائنین ومقصرین و عدم رعایت حال خدمتگذاران صدیق و امین جان فشان میباشد حال دیگر بعد از این همه تجربیات جای آن است مسامحه یا ملاحضه را کنار گذارده هر قانونیکه بمجلس پیشنهاد میشود کاملا مواد مجازاتی عدم رعایت آن قانون هم متضمن باشد اولا بنده که یکی از نمایندگانم نسیت بهر قانونی که بمجلس بیاید وحاوی مواد مجازاتی نباشد مخالف خواهم بود مخصوصا اینکه هئیت دولت درموضوع قوانین عدلیه ماده منضم کرده اند خواهشمندم که توضیح بدهید که آیا قانون جزائی تهیه کرده ودر ضمن این ماده نظر بآن قانون داشته اند یا خیر .
۳- در موضوع نظام در پروگرام اظهار شده است ( احضار یکعده از قوای نظامی برای حفظ امنیت ) خیلی میل داریم توضیح بدهند که مقصود از استعمال کلمه امنیت در اینجا چیست ؟ زیرا وقتیکه وزارتجنگ یک مملکت مستقل صلاح در توسعه قوای نظامی میداند حاجت نیست مخصوصا برای یکشرط معین پیشنهاد نماید وبعلاوه ما در صورتیکه قوه ژاندارمری را برای امنیت طرق و شوارع تخصص داده ایم آیا بعد از آن تخصص چه نظری در این عبارت بوده بنده پیشنهاد میکنم که هئیت دولت کلمه امنیت را از این ماده حذف نمایند بعلاوه در این ماده ذکر کرده اند ( عده قوای نظامی درضمن تعدیل بودجه باطلاع نمایندگان خواهد رسید ولی فعلا عده که کمتر از پنجهزار نفر نباشد در مرکز حاضر خواهند نمود ) در این جمله دو فقره مطلب مفهوم است اولا حداقل را اینجا معین نموده وحداکثر آن را باختیار دولت واگذار میکنند وثانیا هیچ ذکر نشده به چه ترتیب واز روی چه قاعده این عده راحاضر خواهند کرد زیرا اینجا به طور صریح دولت بااین عنوان درهم پیچیده تأثیر اعتبار اجازه برای اینکار مینماید وبعقیده بنده نمایندگان ملت نمیتواند دریم همچه ماده اعتباری مرموز رأی بدهد همچنین درماده (۱۰)که ذکر شده است (تجدید نظر واصلاح درترتیب گرفتن سرباز مطابق بنیچه خلاصه دراینجا بنده کلمه بنیچه رازائد میدانم وهمین که اتخاذ نظر اصلاحی می شود وقانون آن بمجلس پیشنهادشد کافی است درموقعی که قانون آن مرتب میشود هرقسم مقتضی است شامل مواد آن خواهد شد
(۴)درماده (۱۱)و(۱۲)که راجع به نظمیه وژاندارمری متذکر شده اند اولا هیچ ذکری نکردند که باید قوانین تشکیلات این دو اداره نیز مانند سایر قوانین بمجلس پیشنهاد شود زیرا هر تشکیلی درمملکت باید مطابق قوانین موضوعه مصوبه درمقام خود باشد ثانیا بنحویکه
راجع بنظمیه قصد آن را درولایت متذکر شدم نسبت به ژاندارمری ذکری از توسعه وبسط آن نکرده اند فقط قید نمودند حفظ اساس ژاندارمری و تکمیل نواقص آن خیلی لازم دانسته ومی دانم که مخصوصا هیئت دولت توسعه وبسط آنرا متذکر شده وحالی که امروز توجه عموم وبرای مملکت کمال اهمیت است نیزشرح و بسط میدادند ودر موضوع ژاندارمری درپروگرام باقتصاد پرداخته اند مخصوصا خواهشمندم توضیحات مبسوط حضوری بدهند تا نیت واقعی هیئت دولت مکشوف باشد بالا برجملات قامض یا کشدار به سهولت نمیتوان رأی داد
(۵)راجع بتشکیلات اساسی مرکزی وزارت داخله اینجا متذکر شده اند ولی از سایر وزارت خانه ذکری نکرده اند معلوم نیست نظر دولت براین بوده که سایر وزارتخانه تشکیلاتش به حد کمال است یا دست زدن به اصلاحات آنرا زود دانسته اند وبعلاوه دراین پروگرام هیچ ذکری ازاصلاح کلیه ادارت دولتی ازعناصر فاسدننموده اند وبیشتر مورد عجب است وزارت امور خارجه را که بمنزله قلب سیاست خارجه مملکت است وباید از روی حقیقت وجدیت تصدیق شود که تاکنون قسمت بزرگی ازمفاسد وخرابیهای مملکت بواسطه ناپاکی وعدم صحت جریان خون پاک دراین قلب بوده وصلاح آنرا اعم از مرکز و ولایت داخله ویا مأمورین درخارجه از اهم توجهات واقدامات فوریه دولت میداند هیچ ذکری نکردند وخیلی میل داشتند مخصوصا هیئت دولت شجاعت بیانی وعملی کرده درپروگرام خود قید مینمودند که چه نظری نسبت بحکام وسایر مأمورین که فریاد مردم از آنها وخیانت بلند است اتخاذ نموده وبا ظالمینوخائنین سیاسی دخلی وخارجی خود چه معامله ای برای عبرت دیگران وآسایش مردم واطمینان عمومی از نتیجه یک مملکت مشروطه برای ثبوت خوبی مشروطیت خواهم نمود وبه چه ترتیب وبا چه رویه صحیح امتحانیه برای آتیه هر قسم مأمورین خود را انتخاب خواهند کرد
(۶) راجع به معارف آیا هیئت وزراء توسعه معارف وتوجه به آن را فقط تا حدی که در مواد۱۷ و۱۸ گنجانیده اند کافی دانسته که باسامی مخصوص پرداخته اند ویا نظریات دیگر هم دارند که درپیشنهاد آن را برای بعد گذارده اند درموضوع تشکیل مخصوصا برای ادراه فواید عامه وتجارت بشکل وزارتمخصوص وغیره هم نظریاتی است که درموقع مذاکر ه در مواد خواهد رسید علی العجالته ب طور کلی این پروگرام رامیتوان درای سه قسم دانست قسمت عملی – قسمت مرامی وقسمت ناقص وبعقیده بنده درصورتیکه بخواهیم همه رانزدیکتربعملیات کنیم صلاح در آن است هیئت دولت تجدید نظری درآن کرده قسمت ناقص راتکمیل وقسمت مرامی راهم نزدیک بعمل نموده نظریات نمایندگان به توافق نزدیکتر نماید وزیر پست وتلگراف – بی لایحه آقای ارباب کیخسرو دلالت میکند برحسن نیت ایشان مسلم می دانم که ساید آقایا ن نمایندگان هم دراین مسئله همراهند که این پروگرام تصویب شود ویک عجله وشتابی دارند که تمام اصلاحات بزودی شروع شود وتمام ادرات منظم شوند واگرمعایبی ونواقصی است درقلیل مدتی مرتفع ومعدوم شوند ولی چنانچه درپروگرام عرض شده است این مسائل تدریجی الحصول است باز تاکیدا عرض میکنم مقصود از پروگرام یک لوایحی ویک اقداماتی است هیئت دولت درنظر دارند که بزودی به نظر مجلس برسانند وانجام بدهند وممکن است مسائل دیگری هم بوده باشد که اقدام به آنها هم در این دوره تقدنینیه صلاح باشد وفرصت هم بشود واین پروگرام مانع نخواهد بود آن اقدامات نشود درواقع قسمت عمده لایحه آقای ارباب کیخسرو تقریبا راجع بجزئیات مواد بوده اگر مجلس اجازه بدهد درموقعی که داخل مواد شویم یکی یکی ازمواد راتوضیح می دهم که انشاالله خودشان قانع شوند وبدانند نظریات دولت چه بوده واینکه تمام آمال رادراین پروگرام نگنجانیده تعدی نبوده است شایدنظریات این بوده است که به تدریج پیش بروند بهتر است .
ناصر الاسلام – چندنفر ازآقاین نمایندگان راجع به مسائل روابط خارجی که به طریق اشاره درپروگرام آقایان وزراءذکر شده بود اظهار ی فرمودند وشاهزاده وزیر پست وتلگراف یک جمله که تقریبا می رساند که هیئت دولت پیش از این امروز صلاح ندانسته که داخل ردتوضیح وبسط این مسئله شود فرمودم بنده هم بطور تفصیل وارددراین جمله نمی شوم زیرا اگروارد این جمله شوم با تصمیم و مقصودی که هیئت وزراء درنظر دارند وامروز یک نفر وزیر توضیح می دهد هر گاه درمورد مسائل جزئی ویا تصوری وارد شویم اسباب تطویل می شود همین قدر عرض میکنم همچنانچه درنطق اعلیحضرت همایونی ذکر شده ونمایندگان هم تصدیق کرده اند خوب بود آقایان وزراء این مسئله راهم یکی از مسائل مهمه حیاتی می شمردند ودریکی از این مواد ۲۲ گانه ذکر می کردند ومی نوشتند (ماده ۱) حفظ بی طرفی ایران بر حسب اراده ذات اقدس همیونی وتصویب نمایندگان مجلس شورای ملی به این اندازه هم اگر اشاره می فرمودند تا یک اندازه اسباب اقناع نمایندگان می شد اجالتا عرض میکنم درعالم هر اسمی تا رسمی متوجه بان نشود نمی توان آنرا موضوع مهم دانست مثل سایر موادی که آقایان وزراءنوشته اند آنهم همین حال رادارد مثلا امروز نوشته می شود تقدیم لوایح قانونی راجع به فلان اصلاحات مالیه باید این رادرنظر داشته باشیم که تقدیم لوایح قانونی لازمه اش اصلاحات است اگرفقط نظرمان به تقدیم کردن لایحه قانونی باشد واصلاحات مالی بعمل نیاید نمی توان گفت این ماده صورت خارجی پیدا کرده باز عرض میکنم که این لایحه که می نویسد اساس مشی پلتیکی دولت همان است که درنطق همایونی ذکر شده درنطق اعلیحضرت همیونی بی طرفی دولت اعلام شده و بی طرفی لوازمی دارد وبایدهیئت دولت باید کاملا جت کند که حفظ بی طرفی خود رابکند عرض دیگر بنده درکلیات راجع به مسئله تنفیق وترتیب کردن یک عده از مواد پروگرام است که دردرجه سوم واقع است همانطوی که شاهزاده وزیر پست وتلگراف فرموده اند وقتی پروگرام دولت را بنظر مجلس برساند در واقع کلیات مصوبه هیئت دولت را بمجلس عرضه میدارند وجزئیات را نمی توان خواست مگر درمقابل توضیح همان قسمی که آقای ارباب کیخسرو متذکر شده بودند تشکیلات جزئی را هیئت دولت نباید در پروگرامش ذکرکند بلکه کلیات را باید ذکرکند م لایحه قانونی تشکیلا ت نظامی را در ضمن ذکر کند ولیوقتی یک نفر نماینده تویح می خواهد ممکن است وزیر جنگ توضیح دهد همینطور انتقال چند خط سیم یکی از مسائل درجه سوم است وبنده هیچ اهمیت نمی دهم که جزء پروگرام اساسی هیئت دولت باشد یا مثلا وضع قانون تقاعدی اینها ازمسائل درجه اول نیست واز مسائل درجه سوم که بمجلس پیشنهاد میکند مثلا قانون تقاعدی ببینیم راجع به چه اشخاصی است وبه چه اشخاص حقوق تقاعدی خواهند داد امروز این را جزء پروگرام قرار دادند بنده چندان اهمیت نمی دهم وفعلا درمواد وارد نمی شوم مگر اینکه از کلیات بگذریم بعد که درمواد وارد میشدیم آنوقت عقیده خودم را در سایر مواد عرض خواهم کرد
وزیر پست وتلگراف – باز مجددا آقای نا صر الاسلام راجع به مسلک خارجی دولت بعضی اظهارات فرموده اند چنانچه سابقا عرض کردم بنده حسیات ایشان را که درموقع حسیات تمام ملت است تقدیس می کنم وبه نمایندگان محترم اطمینان میدهم که دولت دراین موضوع هیچ قصوری نکرده است آنچه وظیفه اش بوده اقدام کرده است ویک قسمت اعتراضشان این است که مسائل جزئی دراین پروگرام مندرج است وآن مسائل جزئی نباید درپروگرام نوشته شود بنده تصدیق میکنم ولی چنانچه عرض کردم مقصود ازپروگرام این است لوایحی که دریک دوره تقنینیه بمجلس خواهد آمد ذکر میشود درضمن بعضی مطالب دیگری هم هست که اگر لایحه علیحده ندارد همین طوری که آقای ناصر الاسلام فرمودند در جزءبودجهبمجلس تقدذیم می شود مثل تأسیس مدرسه دارالمعلمین مثل امتداد چند رشته سیم که اینها بطور غیر مستقیم بعنوان بودجه ازنظر مجلس میگذرد وچون این یک اقداماتی بود که دولت درنظر داشت وضرری هم دراو ندید این بود که تقدیم مجلس نمود واینها چیزهایی است که هیئت دولت دررنظرگرفته وهیچ ضرری هم نداشت وسایر مسائل وجزئیات در مذاکره مواد مجددا عرض خواهد شد
مدرس – آقایان فرمایشاتی درپروگرام فرمودند که از آنجمله هم یک فقره نوشته آقای ارباب بود یکی هم فرمایش آقای ناصر الاسلام بود که اشاره فرمودند درمسئله پروگرام ما گمان میکنیم که پروگراممسائل اساسی است که هیئت دولت بمجلس پیشنهاد میکند گمان می کنم این اولین پروگرامی نیست که دولت بمجلس تقدیم کرده است ظاهرا هفت یاهشت پروگرام تاکنون بمجلس آمده است که ما تابوده ودیده ایم باندازه ومقدار نظر هیئت دولت از پروگرام استفاده میشود این پروگرامی که آقایان بمجلس تقدیم فرموده اند باستثنای دو سه ماده که ممکن است گفت جزء پروگرام هئیت دولت محسوب میشود باقی دیگر مطالب جزئیه فرعیه است که خیلی از آنها مرام است ومناسب نیست در پروگرام ذکر شود بلکه ذکر بعضی از آنها مضر است که انشاءالله در موارد خودش عرض خواهم کرد که چه ماده مضر است یعنی مضر به نیات مقدسه دیگری است که هئیت
دولت دارند بعضی مواد هست که ترتیب دارند یعنی باصطلاح خودمان برفرض عدم یک ماده نوبت بآن ماده میرسد ازآن جمله تکثیر مالیه اگر چه در این نسخه هائی که بما داده اند تکثیر را با سین نوشته اند در صورتی که این خلاف مقصود است و همچنین در لایحه استقراض داخلی انشاءالله الرحمن شاید نوبت بایندو ماده برسد عرض خودم را خواهم نمود بواسطه اینکه بعد از آن که بودجه اصلاح شد در مجلس دیدند محتاج باین دو فقره هستیم آنوقت نوبت باین دو ماده خواهد رسید که هئیت دولت اجازه اش را از مجلس بخواهد وبموقع اجرا بگذارد ولی قبل از اینکه بودجه جرح و تعدیل شود و ما بدانیم که باقی داریم یا نداریم در صورتی که هیچ اطلاعی از اینمسئله نداریم گمان میکنم اظهار این ماده در پروگرام لزومی نداشت .
رئیس – گویا مذاکرات درکلیات کافی باشد ( اظهاری نشد ) رای میگیریم آقایانیکه مذاکرات را در کلیات کافی میدانند قیام نمایند ( کسی قیام نکرد .)
رئیس – پس معلوم می شود کافی نیست – آقای معتصم السلطنه فرمایشی داشتند ؟
معتصم السلطنه – عرضی ندارم نظریات بنده را آقایان فرمودند محتاج به تکرار نیست
حاج شیخ اسدالله – بلی بنده وضع مذاکرات امروز را راجع به پروگرام بشکلی مشاهده میکنم که غیر از این مترصد بودم برای خاطر اینکه بعد از اینکه یکنفر رئیس الوزراء طرف اعتماد اکثریت مجلس است و اکثریت مجلس هم مکرر در همین جا اظهار اعتماد کرده و در باب تعیین کابینه وافراد وزراء هم نظریات خودمان را تفویض به شخص آقای رئیس الوزراء کرده ایم بعد از آن بیانات و اعتمادات که رسما در همین نقطه از نمایندگان محترم شده و آقای رئیس الوزراء هم که برحسب تمایل اکثریت مجلس و میل اعیلحضرت شاهنشاه همایونی معین شده بودند کابینه خودشان را تشکیل دادند و بمجلس شورای ملی معرفی کردند ونظریات خودشان را در یک پروگرامی نوشتند وبه مجلس اوردند این پروگرامی که نوشته شده است اگرچه بنده شخصا خودم نظریاتی در این باب دارم در مواقع خودش عرض خواهم کرد ولیکن قبلا باید این مطلب قطع شود وبعقیده بنده میبایستی آقایان موتلفین باکثریت مجلس نظریات خودشان را باکابینه که آقای رئیس الوزرا تشکیل داده اند قطع کرده باشند وقتی که پروگرام هئیت دولت بمجلس آمد باید اکثریت مجلس حافظ و حامی آن پروگرام باشد یعنی نظریاتشان قبلا قطع شده باشد و این مذاکرات وظیفه اشخاصی است که با دولت روابطی نداشتند ودر باب کابینه و پروگرام آنها توقعی نداشتند بنده خیلی تعجب می کنم با اینکه ما اظهار اعتماد به آقای رئیس الوزراء می کنیم خیالات ونظریاتشان را تنقید کنیم این بنظر بنده یک چیز غریبی است با این روابط و اعتمادی که اکثریت مجلس بآقای رئیس الوزراء دارند در خصوص پروگرام هم قبل از انکه در کلیاتش آنقدر مذاکره شود ووقتی هم که رای گرفته می شود که مذاکرات در کلیات کافی است حتی یکنفر رای ندهد این ایراد بر مانیست بجهت آنکه ما مخالف هستیم با پروگرام و وظیفه ما تنقید است اما آقایانی که بآقای رئیس الوزراء اظهار اعتماد کرده اند اگر چه بنده هم اعتماد کرده ام و حالا هم میکنم و همچنین از کابینه ای که تشکیل داده اند و پروگرامی که نوشته اند ولی چون روابطی با هئیت دولت ندارم و یک نظریاتی در پروگرام نکرده ونداشته ام باید نظریات خودم را در اینجا عرض کنم مذاکراتی که در اینجا شد راجع بروابط خارجی بود این را که آقای شهاب الدوله جواب دادند بنده یک اندازه ای قانع شدم برای اینکه آن فرمایشی که فرمودند مطلب را موکول کردند بنطق اعیلحضرت همایونی بنابراین مطلب قطع میشود جزئیات را هم وقتی از وزیر سوال می کنند میتواند بگوید صلاح نمی دانم فعلا جواب بدهم وزیر این حق را دارد در یکموقعی که لازم نیست تمام را جواب بدهد می تواند بگوید صلاح نیست این را نمی شود تعقیب کرد که چرا تمام جزئیات را روی کاغذ نیاورد اگر کابینه اعتماد اکثریت است ودریگر در باب یک ماده نباید آنقدر تعقیب کرد که شرح جزئیات را چرا حالا نمیگوئی اما در این پروگرام نظریات خودم این است که این پروگرام دارای دوجمله است یک جمله کلیات است یکی دیگر همچنانکه مذاکره شد آن مطالب جزئی است که وظیفه دولت است یعنی طریق مشی دولت را نمیرساند مراد از پروگرام بنظر من این است که یک پروگرامی را که وزیر بمجلس می آورد باید مشی دولت را معین کند که من میشیم در این مدتی که این مقام را اشغال می کنم مشی من این است اما مرمت سیم تلگراف وغیره این مشی دولت نیست این راجع بیک مامور جزء یک دایره از اداره تلگرافخانه است این را در پروگرام نباید بنویسید مثلا در تاسیس چهار مدرسه نسوان باید در جزء بودجه بمجلس بیاید این را نباید هئیت دولت در پروگرام بنویسید تاسیس چهار مدرسه نسوان این مشی دولت نیست این را باید خود آقایان تصدیق کنند که این مشی دولت نیست بعضی چیزهای دیگر هم راجع ببعضی مواد مذاکره شد اما راجع باستقراض داخلی و تکثیر عایدات در این دو فقره بنده مخالفم مخالفتم از جندین نظر است که در موقع مذاکره در مواد عرض خواهم کرد نه در کلیات چون حالا مذاکره در کلیات است داخل درجزئیات نمی شوم همینقدر عرض می کنم بنده این پروگرام را مشی دولت نمی دانم دولت مشی خودش را در ضمن ۴ ویا۵ ماده بزبان ابهام که مرام باشد معین میکند مه اینکه مرمت سیم تلگرافخانه را درضمن یک موادی که مشی خودش را معین میکند بنویسید باید بنویسید که خیال من در اتیه برای انتظامات داخله این است برای اصلاحات مالیه و اصلاح بودجه وغیره این است اینها در پروگرام بنویسند اگر باستثنای چند مواد مواد دیگری در این پروگرام نبود آنقدر مذاکره نمیشد و در خصوص آن مواد هم عرایضی که دارم بعد عرض خواهم کرد .
وزیر پست وتلگراف – بنده افسوس میخورم که باز آقایان توجه بعرایض اولیه من نکردند عرض کردم که این مسئله هنوز مبهم است ومحرز نیست آقای حاج شیخ اسدالله می فرمایند که مقصود از پروگرام مشی دولت است خوب است مشی را برای بنده توضیح بکنند که چه چیز است من گمان نمیکنم آنهائیکه اطلاع دارند از ممالک خارجه این مسئله را ندانند اگر مقصود از مشی پارتی باشد آن قبلا معلوم است زیرا که اگر پارتی اکثریت وزرائی انتخاب بکنند یا فرقه احرازند یا از فرقه محافظیون هستند یا از تند روها هستند یا از کندروها هستند بهر اصطلاح هرچه هستند قبلا معلوم است مشی پلتیکی اساسی آنها چه چیز است موادیکه روی پروگرام مینویسند ودرج میکنند مقصود این است که ما اینطور رفتار خواهیم کرد آنچه بنده بنظر دارم این است که شاید بخطا رفته باشیم خوب است مجلس از این باب قانونی وضع کند که معلوم شود مقصود از این پروگرام دولت چه چیز است آن چیزی که من اطلاع دارم اصلاحاتی است که دولت در آن دوره تقنینیه در نظر دارد و لوایح آن را می خواهد بمجلس پیشنهاد کند آن وقت آقایان تنقید میکنند که چرا اسم سیم را برده اند چون مرمت سیم قهرا بر بودجه و مخارج دولت می افزاید چون هر چیزی اصل کبرائی دارد باید به بینیم اگر بخواهیم سیم را در یک اصلی بیاوریم چه خواهد بود مثلا در پروگرام باید بنویسند ازدیاد روابط ؛ ازدیاد روابط آیا در مملکت مشی در مطالب اساسی هست یا نیست آنوقت ازدیاد روابط با چه خواهد بود آیا با راه آهن یا با سیم تلگراف در مملکت که راه آهن نیست البته با سیم روابط را زیاد خواهیم کرد آنوقت چوندر بودجه داخل میشود باید از نظر مجلس بگذرد بازهم متذکر میشوم که اینمسئله لایحه علیحده لازم ندارد در ضمن بودجه معلوم خواهد شد که دو رشته سیم است که از برای ازدیاد روابط و تسهیل کار کشیده شده همین جزئیاتی راکه ملاحضه می فرمائید تمام لابد در تحت یک اصلی است منتهی بنظر بعضی ازآقایان اگر جزئی می آید آنوقت که داخل در جزئیات شدیم توضیح خواهم داد و اینکه اشاره شد قبلا بین دولت واکثریت مذاکره شود هئیت دولت را هم این نظر را داشت که همین کار را بکند لیکن همه می دایند که بحران چقدر طول کشید و از طرف فشارهای سخت بآقای رئیس الوزرا ء میاوردند که هیئت وزراء را تشکیل فرمایند و بمجلس معرفی کنند پس از اینکه بمجلس معرفی شدند بواسطه کمی وقت ممکن نشد که از آقایان نمایندگان دعوتی بشود در این باب مذاکره بشود این است که قبلا نظریات آقایان کسب نشده است حالا ومن بعد باآقایان مذاکره خواهد شد ونظریات معلوم میشود وانشاءالله بالاخره همه متقاعد خواهند شد که نظریات دولت صحیح بوده است مخصوصا راجع بهمان دوماده ای که آقایان مخالف هستند البته وقتی که داخل در آن دو ماده شدیم امیدوارم که هئیت دولت توضیحاتی بدهند که مجلس متقاعد شود .
نظام السلطان – خیلی متاسفم از این بیاناتی که آقای حاج شیخ اسدالله فرمودند یکمقداری اول از اکثریت مجلس تنقیدکردند و بعد یک مقداری تصدیق اکثریت را کردند و یک مقداری هم بوزراء ایراد کردند معلوم نبود کدام یک مکنون خاطرشان بود شاهزاده شهاب الدوله فرمودند شاید دولت بعضی مسائل در نظر داشته باشد که اظهارش مقتضی نباشد ولی از این حرفها بکرات وزراء دردوره های قبل گفته اند برای اینکه مجلس شورای
ملی را نسبت بعملیات خودشان قانع کنند اگر چه اثبات شیئ نفی ما اداء نمی کند غرض بنده این نیست که تنقید در اساس پروگرام آقایان وزراء و افکار عالیه شان کرده باشم فقط عرض میکنم در این مدت آنچه لفظ مسولئیت گفته شد هیچ اثری بآن مترتب نبود تقریبا هفت سال است که از دوره مشروطیت میگذرد وبا این مجلس سه مجلس از دوره تقنینیه گذشته است چندین کابینه عوض شده اند وهیچ معلوم نیست آنهائی که دومرتبه بجای آنها آمده اند بچه خدمت بوده امروز نقطه نظر من این است که مملکت احتیاجات فوق العاده لازم دارد که بایستی این احتیاجات بعمل رفع شود و این عمل نمیشود مگر باتحاد امروز غرض این نیست که اغراض شخصی را مجلس تصویب کند ونه وزراء میتوانند خدای نخواسته عملیاتی بر ضرر مصالح ملت بکنند امیدوارم انشاءالله آنچه را در پروگرام وزرای محترم مرقوم شده است وبه مجلس تقدیم کرده اند اگر هم یک نقصانی در اصولش هست باز هم با مشورت و مقتضیات وقتی تکمیل بکنند تا یک اندازه ای هم دقت بکنند که هر ساعتی که از عمر امروز مملکت میگذرد دیگر بدست نخواهد آمد فوق العاده مغتنم است بااین بدبختی ها که فراهم شده است وبا این سوانحی که در این مملکت می بینیم زمستان هم گذشت اول بهار خواهد شد خدای نخواسته اگریک صورت غیر مثبتی در مملکت پیش بیاید ووزراء در صد پیش بینی نباشند وجلوگیری نکنند یک بدبختیهای ناگواری برای ما پیش می اید نه اینکه این مسئله را هم عقلا وزیر کان بدانند بلکه هر طبقه احتیاجات مملکت را میدانند دیگر امروز باید مسئولیت در دایره عملیات باشد وصورت زندگانی هئیت دولت در تحت بیم وامید باشد و ضمنا هم بطوریکه یکی از نمایندگان گفتند باید در هر قانون کهاز مجلس می خواهند و مجلس تصویب می کند بر طبقش قانون مجازاتی هم باشد که اقلا آن قانون مجازات از مفاسد اعمال بعضی جلوگیری نماید در اینجا تنها نظر بنده بچیزی که هست این است که خدمت آقای وزیر امور خارجه عرض کنم که در اجزای وزارت امور خارجه یک چند نفری هستند که همه آنها را میشاسند .
رئیس – از موضوع خارج است
نظام السلطان - چون عرضم مفهوم و قصدم معلوم شد چون میفرمائید از موضوع خارج است دیگر عرضی ندارم .
سردار معظم – نظر مخالفت بنده با پروگرام دولت حاضره از این نقطه نظر نیست که بگویم بعضی از مواد کلیه قابل پپروگرام نبود درج شده است بلکه تقریبا تمام مواد این پروگرام را قابل درج میدانم وپس از اینکه این عرض خود را کرده ام آقای وزیر پست وتلگراف تصدیق خواهند فرمود که ازروی بصیرت بوده است مخالفت بنده با پروگرام از نقطه نظر مجمل بودن آن است که ان مواد بطور کلی است البته خاطر نمایندگان محترم مسبوق است که مجلس در یک موقع فوق العاده با یک مسئولیتهای فوق العاده شروع بپیمودن سوم مرحله یعنی مشروطیت سوم ایران کرده است بنده میل دارم که در این زمینه یک قدری نظر خود را متوجه گذشته کنیم وخاطر نمایندگان را که مسبوق هستند برای تذکار از گذشته یادآوری میکنم بالاخره بهر ترتیبی که بوده مجلس سوم منعقد شد وپس از انتظار ملت و تشکیل اولین هئیت دولت دوره تقنینیه سوم ایران موفقیت حاصل شد وبر حسب انتظار ملت و نمایندگان ملت امروز ما خوشبختانه داخل در بحث پروگرام دولت شده ایم ولی باید عرض کنم برخلاف انتظاری که میرفت در صورتی که وقت کافی برای مداقه در ان بوده است بطوری که مقصود نمایندگان بود دقت نشده است و با جزئیاتی که لازم است در هر پروگرامی کلی معلوم شود نوشته نشده است و طبعا تصدیق خواهند فرمود که تجربه های گذشته و سنجیدن پروگرامهای دوره اول ودوم مجلس و بعد عمل نشدن بآن پروگرامها انسان راباید یکقدری در خوش باوری و امیدواری بکلیات مایوس کند البته هر کسی که طالب سعادت آتیه مملکت خودش است نمی تواند خودش را بمعرفی یک هئیت هائی و یا بتصدیق یک پروگرامهای کلی قانع کند وبعد خودش را مشغول کارهای غیر مهمی بکند مخصوصا مسئله پروگرام در ایران اهمیتش زیادتر از جاهای دیگر است زیرا که در سایر جاها مسائل قبلا نقادی شده وحل شده است وبواسطه افکار فرق سیاسی مختلفه تصفیه شده است ودر خارج هر دولتی که تشکیل می شود قبلا معلوم است که تکیه آن دولت بکدام فرقه است و تمایلات سیاسی آن دولت چه چیز است باینتیجه وقتیکه بعضی چیزها را بطور اشاره در پروگرام ذکر میکنند معلوم است مقصود از اصولیکه اجرای آنرا در نظر دارند چیست ولی در ایران هنوز اینطور نیست و باید همه ما این مسئله را تصدیق کنیم و بالاخره هیئت مجلس مجبور است در موقع رای دادن بپروگرام خیلی دقیق بشود و حتی الامکان سعی کند که آن روس مسائلی که اهمیت دارد هر یک بخوبی تصریح شده باشد باید فهمید پروگرام چه چیز است ؟ پروگرام فهرست عملیات وتشکیلات دولت است درمقابل نمایندگان ملت طبعا اگر مجلس دقت نکند و توضیح نخواهد وروس مسائل را حل نکند و به پروگرام وزراء رای بدهد در مقابل ملت ذمه دار میشود پس بنابراین بهیچ وجه من الوجوه در ایران مخصوصا هیچ یک از نمایندگان نمی توانند بواسطه اعتماد باشخاص بدون دقت وبدون شکافتن مواد بپروگرام رای بدهند پس بالاخره چنانچه عر ض کردم خوبست مجلس شورای ملی دو نکته را در نظر بگیرد ودو مسئله را جدا بخواهد . اولا از دولت بخواهد که از این پروگرام که بطور کلی نوشته شده است صرفنظر کند و بعد یک پروگرام مفصل تری که روس مسائل آن معلوم باشد تقدیم مجلس کند وپس از اینکه موفق باین قدم اول شد مراقب اجرای مواد آن پروگرام باشد اگر حقیقته کابینه حاضر پس از تقدیم آن پروگرامی که بنده عرض میکنم مشغول اجرای آن پروگرام بشود اگر حقیقت ترک زندکانی روزانه که در مملکت ما معمول است بکند و اگر حقیقتا عملیات دولت منحصر برداشتن عمر و گذاشتن زید وعزل و نصب تقی ونقی نباشد و با یکنظر دوربین ودقیقی و با فکری جدی متوجه بحال مملکت شود واز بدبختیهای مملکت ایران متاثر شود و احتیاجات حقیقی مملکت را کشف و پس از کشف احتیاجات در صد علاج واصلاح برآید البته در کمال خوبی امورات مملکت اصلاح میشود اما مجلس نباید باین پروگرام اکتفا کند چرا بجهت اینکه این فضا مکرر را از این مواد و پروگرام ها را شنیده اگر بآن مدنظری که نمایندگان بان پروگرام ها نگاه میکردند عمل میشد یک حالت مشعشی برای مملکت خودشان میدیدند البته یک همچه هیئت دولتی را مجلس باید تمجید وتقدیس کند اگر این رئیس الوزرا ء معظم ما که با دقت کامل وبدون تحمل هیچ نوع فشاری با اختیاری که داشتند از یک اشخاص ممتعن ومجریی که هر یک یادگار های عزیر اعصار قدیم هستند و هر یک در دوره های مختلفه زمامدار امور جمهور بوده اند معرفی کرده اند این رئیس الوزراء معظم ما و این وزراء مثلا عوض مواد کلی که در باب مالیه در پروگرام مرقوم فرموده اند عملا وحقیقتا هرج ومرج اداره مالیه را مرتفع میکردند و آن دستهای را که از بیت المال ایرانی بذل و بخششها میکنند که بنای آن بذل و بخششها خوش آمد مصاحب فلان فرهنگی است این دستها را کوتاه میکردند واگر حقیقت جلو مستخدمین ما را که حقیقت در واقع رعیت ما هستند میگرفتند اگر عایدات گذشته و آتیه مملکت رادر تحت یک قانونی میآوردند از حکومت کیف مایشائی جلوگیری میکردند و مخارج بیخودی را رفع میکردند واگر پولهای را که بزحمات وبواسطه کد یمین و عرق جبین رعایای ایرانی حاصل میشود در مقابل بدهی فلان ورشکسته داده نمی شد وبهمچنین اگر از این قبیل وقایعی که در گذشته واقع شد جلوگیری می کردند و ترمیم می نمودند اگرمنابع عایدات مملکت را حقیقته صرف قوای واقعی تامینی مملکت میکردند و نمیگذاشتند ژاندارمری ما بحال امروز بیفتد اگر قوای چریکی را که مثلا هیچ ربطی بقوای منظمه قرن بیستم ندارد بر قوای ترجیح نمیدادند اگر در تاسیس قشون فقط باصطلاحات کاغذی و حقیقت به تاسیس کاغذی اکتفا نمیکردند و اگرتشکیل اردوی پنجهزار نفری را عبارت از رعایای فلان ده وفلان قریه تصور نمیکردند ویا آنکه تشکیل قشون را بدست اشخاص کافی میسپردند ..
رئیس – این مذاکرات خارج از موضوع است وراجع به استیضاح است
سردار معظم – گمان میکنم از موضوع خارج نباشد زیرا استیضاح وقتی است که از هئیت دولت مواخذه کنند که چرا فلان ترتیب شد بنده اینجا عرض میکنم اگر فلان کار را بکنند
رئیس – بعقیده بنده راجع باستیضاح بطور قضیه شرطیه می فرمائید که تالی آن هنوز نیامده حالا مجلس این مسئله را خارج از موضوع نمیداند وتصویب مینماید اینطور مذاکره شود ؟( بعضی گفتند درموضوع است )
سردار معظم – تصور میکنم از موضوع خارج نیست اجازه نمی فرمائید عرض نمیکنم
حاج سید اسد الله قزوینی – اگر چه ما در مذاکرات مجلس تازه کاریم واولش است واز این ترتیبات دور هستیم لاکن چاره نداریم ازاینکه عقاید خودمان رااظهار کنیم والا آمدن درمجلس وساکت نشستن معنی ندارد وباید یک نظر غیر صمیمی در کار باشد ولال اگر مقصد صمیمی باشد ساکت نشستن فایده ای ندارد این آرزوی ما که همیشه آرزو داشتیم مجلس منعقد شود یقینا آرزوی ما از مجلس صورت نبوده معنی بوده این معنی راازهرکس بپرسیم میگوید اصلاحات مملکت دروقت صحبت کردن الفاظ مشعشی که همیشه در زبانها گفته میشود مقصود از آنها گیر ما نیامده من که تا امروز صحبت نکرده ام مطلبی که قابل سخن باشد نبود والان آن حرارتی که من دارم همه میدانند که من از همه چیز گذشته ام اشتیاق جریان قانون درمملکت اینها نیست اشخاصی که اطلاع دارند می دانند که از برای جریان قانون اسلامی یعنی برای اینکه از روی احکام اسلام قانون جاری شود یعنی برای اینکه حربه قانونی درمقابل خارجی داشته باشیم از همه چیز گذشته ام واین چیز ها مرا قانع نمی کند وامروز با کمال تصریح از این هیئت وزراء استدعامی نمایم که ما را بیکار نگذارند ما رامنتظر نگذارند ما را باین حال اسف و پریشانی که داریم باقی نگذارند مطالبی که مرقوم فرموده اند اعم از اینکه جزء پروگرام باشد یا نباشد این مطالب جزء اصلاحات مملکت است وبرای این مطالبی که مقرر فرموده اند که بعد در موادش مذاکره میشود یک تقید وقیدی درآنجا باید زیاد کنند ومعین کنند که آن اصلاحات مملکت راکه میخواهند بکنند وقت بگذرد این است که از زبان همه استدعا میکنم قیدی معین کنند آن ماده ای که باید مقدم باشد وآن ماده که مؤخر باید باشد معین فرمایند زمانش کی خواهد بود لاکن بااین قید چون اعتماد بالقوالشان هم داریم امید واریم عمل کنند .
رئیس – مذاکراتی که میشود اغلب ازموضوع خارج است مطالبی هم که باید گفته شود گفته شود است واینکه من عرض کردم مذاکرات کافی است برای این بود که از موضوع خارج نشویم باوجود این ترتیبات آقایان مذاکرات را درکلیات کافی می دانند ؟(جمعی گفتند کافی است )
رئیس – رأی میگیریم آقایانی که مذاکرات را در کلیات کافی می دانند قیام نمایند (اغلب قیام نمودند )
رئیس – مذاکرات راآقایان کافی میدانند رأی میگیریم که داخل درمواد بشویم یانه آقایانی که تصویب میکنند که داخل درمواد شویم قیام فرمایند (اغلب قیام نموده ماده اوا بمضمون ذیل قرائت شد)
ماده اول – تقدیم لوایح قانونی راجع بمجلس سنا وشورای مملکتی .
سردار معظم – آیا ممکن است دولت در این ماده توضیح بدهد که ترتیب سنا چه خواهد بود وچه نوع تشکیل میشود ومراد از سنائی که دولت درنظر دارد چه خواهد بود واساس تشکیلات آن چه قسم است .
وزیر پست وتلگراف – این سئوال آقای سردار راقانون اساسی جواب می دهد اساس سنا رادرقانون اساسی شرح داده مواد جزء آنهم باید از نظر مجلس بگذرد فقط اگر امروز رأی داده میشود دراساس آن رأی میدهند بعد قانون آن در این دوره تقنینیه بمجلس می آید تمام مواد آن را مجلس شورای محلی رأی میدهد آنوقت تمام مسائل معلوم خواهد شد .
سردار معظم – بنده متوجه بودم که قانون اساسی تشکیل سنا را پیش بینی کرده وعده اعضاء آنرا هم معین کرده لیکن مقصود ازعرض بنده این بود که هیئت دولت نظرشان درعده اعضائ سنا چه خواهد بود این یکی از رؤس مسائل است که آیا انتخابات سنا بچه ترتیب خواهد بود آیا بانتخاب عمومی نزدیک است یانه
وزیر پست وتلگراف – بلی آنچه رانظر دولت است خیلی نزدیک بانتخابات عمومی است چنانچه عرض کردم این جزئیاتی است که فقط وقتی که لایحه آن بمجلس می آید معین میشود
رئیس – آقای مؤید السلام پیشنهاد کرده اند که این ماده تجزیه شود پیشنهاد ایشان قرائت میشود .
(پیشنهاد بمضمون ذیل قرائت شد )
بنده تقاضا وپیشنهادمیکنم که ماده اول پروگرام رادر دوماده مرقوم فرمائید چرا که بعضی نمایندگان بشورای مملکتی رأی وعقیده دارند وبسنا رأی ندارند لذا نمیتواند دریک ناده رأی بدهند ۰مؤید السلام )
رئیس – حق این تقاضا رادارند ابتدا رأی میگیریم بتقدیم لوایح قانونی راجع بمجلس سنا آقایانی که دراین ماده اول رأی دارند قیام نمایند (عده قیام نمودند )
رئیس- از۶۳ نفرنمایندگان حاضر باکثریت ۳۳نفر تصویب شد
رأی میگیریم بتقدیم لوایح راجع بشواری مملکتی آقایانی که تصویب می کنند قیام نمایند (اغلب قیان نمودند وتصویب شد )
رئیس – ماده دوم که حالیه ماده سوم است قرائت میشود .
(بمضمون ذیل قرائت شد)
نسخ قانون (۲۳) جوزا وپیشنهاد قانون تشکیلات اساسی وزارت مالیه .
رئیس- کسی دراین باب مخالف نیست (اظهاری نشد ) آقایانی که ماده سوم راتصویب می کنند قیام فرمائید (اغلب قیام نموده ) ماده مزبور تصویب (ماده چهارم بمضمون ذیل قرائت شد )
ماده چهار – تعدیل بودجه وگذرانیدن آن از مجلس شورای ملی .
محمد هاشم میرزا - آیا ممکن است توضیح داده شود که تعدیل بودجه چیست از تکثیرعایداتاست یااز کسر مخارج وآیا تقدیم بودجه آتیه شامل هر دو خواهدبود که تقلیل مخارج وهم تکثیر عایدات یاخیر .
وزیر پست وتلگراف – البته قهراشامل هردو خواهد شد .
وزیرمالیه – ولی باید توضیحا عرض کنم که عجالتا مقصود از تعدیل بودجه اینست که جمع را که معین است البته باید جمع بکنند وبعد تقدیم مجلس بکنند ومخارج راهم کسر کنند آنقدری که ممکن ومقدور هست تا بعد از آنکه این تعدیل بعمل بیاید یعنی مطابق قانون تکثیر عایدات تصویب شود یعنی تفاضل آنرا مجلس رأی بدهد والبته غرض از تعدیل بودجه فعلا تقلیل نمودن مخارج است .
حاج عز الممالک - بنده بااین نظر آقای وزیر مالیه موافقم ومیخواهم پیشنهاد اصلاح عبارتی بکنم که با نظر تقلیل در مخارج این پیشنهاد اگر تصویب شود مقصود ایشان را معلوم میکند .
وزیر مالیه – بلی گمان میکنم عبارت تعدیل بودجه همین مقصود را برساند یعنی میزان کردن دخل مطابق خرج یعنی معادله کردن خرج بامیزان دخل دراین صورت حاجتی باین عبارت شاید نباشد .
حاج عز الممالک – آقای وزیر مالیه اظهار فرمودند که اگر عایدات کافی نباشد لایحه تکثیر عایدات بمجلس پیشنهاد خواهد شد بنده میخواهم عرض کنم وقتی ما میتوانیم این ماده راقبول کنیم که نظر در تقلیل مخارج شده باشد اگر محتاج شدیم آنوقت در آن رأی میدهیم درصورتی که در این ماده نظر وزارت مالیه در تقلیل مخارج خواهد بود ضرر ندارد این عبارت اضافه شود اگر ما فقط بلفظ تعدیل بودجه قناعت کنیم ممکن است که تکثیر عایدات دراینجا قبول شود بدون اینکه نظر در تقلیل مخارج شود همانطور که وزیر مالیه فرمودند که اول مخارج تقلیل می شود شاید محتاج بتکثیر عایدات نشویم ضرر ندارد که این کلمه درماده نوشته شود.
وزیر پست وتلگراف – قبل از وقت نمیشود از این مسئله اطمینان پیدا کرد که بتوان بتقلیل مخارج بودجه راتعدیل نمودچون این اطمینان را نمیتوان داشت البته این مطلب اگر امکان پیدا کند که بتقلیل مخارج بودجه تعدیل شود فیها والا لوایحی را که راجع بتکثیر عایدات است تقدیم میشود .
رئیس – رأی میگیریم درماده سوم که چهارم می شود آقایانیکه تصویب میکنند قیام کنند (اغلب قیام نمودند وتصویب شد)
رئیس – بقدر ده دقیقه تنفس لازم است بعد درسایر مواد مذاکره شود .
مدرس – خوب است جلسه راختم بفرمائید چون نا خوش خیلی داریم افکارهم بهتر حاضر می شود درجلسه آتیه مذاکره می شود .
رئیس – تقاضا میکنند جلسه ختم شود مخالفی دراین باب نیست (گفته شد خیر )
رئیس – پس جلسه را ختم می کنیم جلسه آتیه برای روز پنجشنبه سه ساعت بغروب مانده اگر چه گویا آقای رئیس الوزراء نتوانند روز پنج شنبه تشریف بیاورند .
وزیر مالیه – بلی روز پنج شنبه آقای رئیس الوزراءنمی توانند تشریف بیاورند خوب است جلسه روز شنبه مقرر فرمایند که آقای رئیس الوزراء هم تشریف بیاورند.
رئیس - پس جلسه آتیه روز شنبه خواهد بود (مجلس تقریبا یکساعت از شب گذشته ختم شد )