مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۰ اردیبهشت (ثور) ۱۳۰۲ نشست ۲۶۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
جلسه ۲۶۶
صورت مشروح مجلس لیله دوشنبه ۱۰ ثور ۱۳۰۲ برابر ۱۳ رمضان‌المبارک ۱۳۴۱
(مجلس تقریباً سه ساعت و نیم از شب گذشته به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید)
صورت مجلس لیله یکشنبه ۹ ثور را آقای امیر ناصر قرائت نمودند
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام (اجازه)
شیخ‌الاسلام اصفهانی- بنده پس از تصویب صورت مجلس عرایضی دارم. اجازه محفوظ بماند.
رئیس- آقای پور رضا (اجازه)
پور رضا- بنده هم بعد از تصویب صورت مجلس از آقای وزیر امور خارجه سئوالی دارم.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- در جوابی که بنده به شاهزاده نصرت‌الدوله دادم گویا نوشته شده فلانی از طرف کمیسیون بودجه دفاع می‌کرد یک چنین چیزی به گوشم خورد در صورتی که بنده از طرف کمیسیون عرایض مدافع بودم.
امیر ناصر- چنین چیزی نوشته نشده. نه کمیسیون بوده نوشته شده نه کمیسیون عرایض فقط نوشته شده کمیسیون.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام- بنده یک سئوالی از وزیر امور خارجه دارم. در تاریخ چهارشنبه ۲۴ شعبان ۴۱ در روزنامه ستاره ایران شماره ۱۸۹ می‌نویسد: یادداشت سفارت (از طرف سفارت انگلیس مراسله به وزارت امور خارجه واصل شده دائر به اینکه بواسطه تحمیلات فوق‌العاده مأمورین خط شوسه و اخذ باج و وجوهاتی را که تفنگچیان عرضه از فواقل و مکاریان مأخوذ می‌دارند این مسئله اسباب نکث تجارت را فراهم کرده است البته باید دولت ایران راجع به رفع تعدیات و اجحافات مأمورین عرض راه نسبت به مکاریان اقدامات سریعه را مبذول نموده که رفع اشکالات امور تجارتی به عمل آید) و این یک دخالتی است در امور داخلی ایران خواستم از آقای وزیر امور خارجه سئوال کنم که آیا یک چنین یادداشتی به وزارت خارجه رسیده است یا خیر؟ و در صورت رسیدن چه جواب داده‌اند.
مدرس- نباید جواب بدهند بیخود نوشته‌اند.
وزیر امور خارجه- عرض می‌کنم از طرف دُوَل خارجه مخصوصاً از طرف سفارت انگلیس نسبت به باج یا عوارضی که در راه‌ها گرفته می‌شود یک مذاکراتی شده است ولی اینطور که می‌فرمایند نیست که یک مداخله در امور داخلی ایران بنمایند چون بعضی قراردادها در بین هست راجع به ترتیب اخذ مالیات از مال‌التجاره خارجه و اگر اعتراض یا ایرادی کرده‌اند نسبت به بعضی ترتیباتی بوده است که شاید تصور کرده‌اند یک تخطی و تجاوزی نسبت به آن قراردادها شده و شاید از این بابت بوده نه من باب مداخله در امور داخلی ایران.
رئیس- آقای پور رضا (اجازه)
پور رضا- بنده از آقای وزیر امور خارجه سئوال می‌کنم کیفیت توقف قشون انگلیس در بوشهر از چه قرار است و دولت در این باب چه نظر دارد؟
وزیر امور خارجه- یک قوای نظامی انگلیسی تقریباً به میزان هفتصد نفر در آن جا هستند و اخیراً چند روز قبل هم یک تغییر و تبدیلی در آن‌ها داده شد یعنی عده‌ای که بودند رفتند و عده دیگری به جای آن‌ها آمدند و این را هم عرض می‌کنم که افزوده نشده است و همان هائی بودند که از سابق بوده‌اند ولی البته دولت ایران حاضر نیست که آن قوا در این جا بماند و بین دولتین یک مذاکراتی در جریان است و امیدواری هم می‌رود که توقف این قوا چندان طولی نکشد (احسنت)
رئیس- آقای آقا میرزا علی کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- بنده از وزارت امور خارجه دو سئوال داشتم یکی راجع به قشون بود که به قرار خبر مستقیمی که رسیده بود یک عده قشون جدید وارد بوشهر شده‌اند ولی آقای پور رضا در خصوص قشون سئوال کردند و آقای وزیر خارجه جواب دادند که قوای قدیم رفته‌اند و قوای جدید آمده‌اند. این جواب سبب شد که بنده هم در قسمت خودم این سئوال را تجدید نمایم. بنده نمی‌فهمم قوای قدیمه رفته‌اند و قوای جدیدی آمده‌اند یعنی چه؟ بوشهر خانه ما است وطن ما است هیچ نمی‌توانیم ببینیم با بشنویم یک قوه خارجی وارد به خانه ما شده است (صحیح است) بنده هیچ دلیلی نمی‌بینم و هیچ علتی ندارد که یک قوائی در این مملکت باشد و برود و یک قوای دیگری بیاید و همانطوری که دیگران راضی نیم شوند که یک قوای خارجی به خانه شان ورود نماید ما هم راضی نمی‌شویم که قشون اجنبی به هر عنوان به خاک ما ورود کند ما خانه خود را دوست داریم و خاک وطن مقدس ما که چشم و زبان اجدادمان است مقدس است و ابداً راضی نمی‌شویم که قشون اجنبی به خاک وطن مقدس ما ورد نماید. بنده خواستم سئوال کنم که در نتیجه مذاکراتی که جهت اخراج این قشون در جریان است و فرمودند که بزودی خاتمه پیدا می‌کند آیا ممکن است نتیجه قطعی را در همین روزها بگویند یا خیر؟ این یک سئوال بنده بود. سئوال دیگرم راجع به بانک است. نظر به اینکه ما اهالی جنوب بیشتر از مردم ایران محتاج به دوستی با انگلیس هستیم و مجبوریم که از نقطه نظر اقتصادی با آن‌ها آمیزش داشته باشیم و البته کسی که محتاج به یک چیزی شد هر چه که محل مقصودش باشد حتی‌الامکان دفع می‌کند در حقیقت حقوق یک طرف را پایمال می‌کند. بنده نظر به آن حرصی که به این دوستی دارم این است که میل دارم هیچ اسباب نقار و اختلافی فیمابین ما وجود نداشته باشد. سئوال من راجع به بانک بود و این یک مقدمه بود که عرض کردم موافق امتیازی که داده شده است بانک شاهنشاهی به تبعیت دولت ایران است. به تمام معنی و در موقعی که تأسیس شد تا یک مدت متمادی که خوب به خاطر دارم جمیع مرافعات و محاکمات که بین شعبه ایران و بانک شاهنشاهی اتفاق می‌افتاد بوسیله حکمیت که حکمین هم ایرانی بودند در دارالحکومه حل و تصفیه می‌شد مثل متداعینی که هر دو از داخله مملکت بودند این مسئله سال‌های دراز مجری و معمول بود و صورت امتیازی هم که در دست است همینطور مصرح است لیکن بنده دیدم در این اواخر در مسائلی که اتفاق می‌افتد از طرف سفارت انگلیس یا قنسولخانه انگلیس راجع به بانک یک مداخلاتی می‌شود از جمله آن‌ها یک اتفاقی واقع شد دیدیم یک پول هائی که مال ایرانی در بانک شاهنشاهی به امانت بود توقیف کردند و علت توقیف هم امری بود که از طرف قنسولخانه انگلیس به بانک شد یکی دیگر یک قضیه اتفاق افتاد که یک نفر تاجر ورشکست شد و یک شکری داشت آن شکر از طرف قنسولخانه انگلیس توقیف و بالاخره مراجعه شد به این جا و دیدیم مکاتباتی که با آن جا رد و بدل می‌شد از طرف سفارت انگلیس بود بنده همچو تصور می‌کنم که این مسئله منافی با عهدنامه است خواستم سئوال کنم در صورتی که یک همچو اتفاقی واقع شده باشد یعنی گفتگوئی یا مشاجره فیمابین یک نفر از شعبه داخله و بانک شاهنشاهی اتفاق افتاده باشد و در صورتی که در امتیازنامه مصرح است که باید به توسط حکمیت تصفیه شود و بانک باید به تمام معین محکوم به تبعیت دولت ایران باشد آیا می‌پذیرید که این گونه مداخلات از طرف سفارت انگلیس یا قنسولخانه انگلیس شود یا نمی‌پذیرید یک مسئله دیگر این است که به موجب فصل چهارم از امتیازنامه که نوشته (دولت علیه ایران مراقبت تامّه خود را در موارد ذیل به توسط یک نفر مأمور محترم که خود معین کند انجام خواهد داد.)
۱- مواظب باشد که امورات بانک مطابق امتیاز بگذرد
۲- نشر بلیط‌ها را وارسی خواهد کرد
۳- روابط بانک با خزانه دولت خواستم ببینم این مأمور محترم کیست و آن مراقبت و مواظبتی که در این مدت به عمل آورده است از چه قرار است و آیا این بلیط‌هایی که در دست مردم است دولت مراقبت و رسیدگی کرده است که میزان آن‌ها از چه قرار است یا نه؟ و دیگری راجع به حق المعامله است یعنی آن پول‌هایی که دولت ایران در ولایات است و بایستی به توسط بانک نقل و انتقال پیدا کند یک حقی از برای بانک بطور تراضی معین شود خواستم سئوال کنم در این مدت گذشته تا امروز این حقی که برای نقل و انتقال پول از ولایات گمرک و از مرکز به ولایات معین شده است از چه قرار است و آیا رعایت صرفه دولت یا صرفه بانک ملحوظ شده است یا خیر. بالاخره مقصود بنده این بود که بدانم دولت علیه ایران در امورات بانک بر طبق امتیازی که فیمابین است مراقبت خود را ملحوظ داشته است یا نه؟ خوب است جواب بفرمائید.
وزیر امور خارجه- نسبت به سئوال اول که همان سئوال سابق نماینده محترم بود البته دولت با آقای کازرونی متفق است که توقف قوای خارجی در خاک ایران بی قاعده است. دولت هم این مسئله را ابداً جائز نمی داند و همانطور که عرض کردم مشغول اقدام و مذاکره هستیم و می‌توانیم امیدوار باشیم و اطمینان بدهم که توقف این قوا در ایران امتداد پیدا نمی‌کند (انشاءالله) در باب سئوالاتی که راجع به بانک کردند چون سئوالی را که کتباً فرستاده بودند خیلی مجمل بود و فقط نوشته بودند در باب بانک سئوالاتی دارم ولی مفصل ننوشته بودند که راجع به چه قسمت است از این جهت بنده نتوانستم جواب ایشان را حاضر کنم. بنابراین از نماینده محترم خواهش دارم که جزئیات سئوال خودشان را بدهند به بنده تا جواب را تهیه کرده و در جلسه دیگر عرض کنم.
رئیس- بودجه خارجه بابت سنه ایت ئیل مطرح است. مذاکرات راجع به کلیات است. آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
(گفته شد نیستند)
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- مسلم است بنده با وزارت خارجه مخالف نیستم و با حقوقی هم که به اعضاء داده می‌شود مخالف نیستم ولی مخالفت بنده از دو راه است یکی مسئله جامعه ملل چنانچه خاطر آقایان مستحضر است بنده در مسئله جامعه ملل مخالف بودم و ادله مخالفتم را هم در آن وقت گفتم بواسطه آنکه دوره مشروطیت و حکومت ملی است و ملت پول می‌دهد برای یک تشکیلاتی که نافع باشد یعنی پول را خرج تشکیلاتی می‌کنند که در آن تشکیلات امنیت و سعادت و استقلال مملکت در آن باشد. این جامعه ملل از اثر جنگ بین المللی و غلبه متفقین حاصل شد و یک جامعه‌ای است که آنچه فهمیدم غیر از خفه کردن ملل ضعیفه فایده ندارد مگر اینکه یک کتابچه هائی نشر می‌کنند که در آن کتابچه‌ها از یک ملت ضعیف نگاهداری و حمایت نکرده است توضیح این مسئله با آقایانی است که اخبار خارجه را ملاحظه می‌فرمایند و می دانند که این جامعه ملل یک دامی است که گسترده شده است تا ملل ضعیفه را بکلی نابود کند. پس جامعه ملل برای ما یک فایده ندارد بلکه ضرر دارد و این ملت نمی‌تواند به یک امری که برایش نفع ندارد پول بدهد آقای وزیر خارجه تشریف دارند خوب است بفرمایند در این مدتی که نماینده ما در جامعه ملل بوده است آن منفعتی که برای ملت حاصل شده است چه بوده شاید من ندانم و وقتی که فرمودند قانع شوم لکن تاکنون که ابداً بنده ندیده‌ام حتی اگر ما در یک مسائلی یک احتیاجات سیاسی پیدا کرده‌ایم ابداً جامعه ملل به ما همراهی و مساعدت نکرده است پس نسبت به این مسئله بنده مخالف هستم و ابداً رأی نخواهم داد و امیدوارم نمایندگان هم با بنده همراهی بکنند و رأی ندهند.مسئله دیگری که بنده می‌خواهم عرض کنم چند شب قبل آقای تدین راجع به مسئله قانون احضار نمایندگان سیاسی بیان کرده ولی در این مخالفت بنده مجد نیستم چون آقای وزیر خارجه در این باب توضیحات دادند که دولت در اجرای این قانون دچار مشکلاتی شده است اما چون هنوز در این باب از طرف وزارت خارجه پیشنهادی به مجلس نشده و هنوز قدمی بر نداشته است بنده ناچارم مخالفت کنم و از مجلس تقاضا کنم که این لایحه را به تأخیر بیندازند تا وزارت خارجه موانعی که دارد در تحت یک لایحه ذکر کرده و به مجلس پیشنهاد کنند تا مجلس آن قانون را نقض نماید چون یک قانون عادی است و قانون آسمانی نیست که نتوان تغییرش داد و ما قانون را برای ترقی مملکت می‌نویسیم ولی وقتی که قوه مجریه اظهار کرد نمی‌شود اجرا کرد البته مجلس آن قانون را نقض خواهد کرد راجع به این قانون هم ما تا موانع آن را به مجلس پیشنهاد ننمایند بنده نمی‌توانم به این بودجه رأی بدهم و اولین موقعی که نمایندگان مجلس شورای ملی می‌توانند دولت را در یک امری مجبور و وادار کنند آن موقعی است که بودجه در مجلس مطرح است و اختیار مالیه مملکت در دست مجلس شورای ملی است و باید در موقع تصویب بودجه جلو دولت را بگیرد تا قانون را اجرای نماید و یا اگر نمی‌تواند از کرسی وزارت استعفا نماید تا دیگری بیاید و من چون این قوه و اختیار را دارم و نماینده ملت هستم و چون یکی از اشخاصی بودم که طرفدار آن بودم و از آن قانون دفاع می‌کردم الآن هم از عقیده خودم دفاع می‌کنم و می‌گویم تا وزیر امور خارجه لایحه تقدیم مجلس شورای ملی نکند تا که رفع مشکلات یا نقص آن بشود نمی‌توانم به این بودجه رأی بدهم این بود علت مخالفت بنده واِلا بنده با وزارت خارجه مخالفتی ندارم.
وزیر امور خارجه- اما در باب مسئله اول بنده عقیده‌ام بکلی بر خلاف عقیده آقای آقا سید یعقوب است و در خصوص جامعه ملل عقیده‌ام این است که این جامعه یکی از تأسیسات خوبی است که در این دوره شده است و امیدواری‌های زیادی به این مؤسسه هست بلی عرض نمی‌کنم امروز تمام امیدواری هائی که ما از این اساس داریم حاصل است البته حاصل نیست ولی یک جهاتی هم دارد چون این مطلب فعلاً موضوع بحث نیست زیاد وارد آن نمی‌شوم همین قدر عرض می‌کنم که این مؤسسه مضر نیست بلکه مفید است منتها فایده او امروز شاید آنقدری که ما انتظار داشتیم نباشد ولی امید است که در آتیه زیاد بشود و در هر صورت دولت ایران به موجب رأی همین مجلس شورای ملی عضویت جامعه ملل را قبول کرده است و وقتی که این کار را کرده و همیشه خود را جزء دُوَلی محسوب می‌دارد که به تعهداتی که کرده است عمل می‌کند ناچار باید مخارجی را که بر عهده گرفته است به جامعه ملل بپردازد حالا فرضاً آقا سید یعقوب با خیلی از آقایان دیگر مخالف این اساس و یا عضویت دولت ایران در این جامعه باشند دلیل نمی‌شود که ما سهمیه خودمان را در جامعه ملل نپردازیم و اگر نپردازیم آنوقت مثل کسی هستیم که به آنچه تعهد کرده‌ایم وفا نکرده‌ایم و گمان می‌کنم بیش از این لازم نباشد در این موضوع شرح بدهم. اما در موضوع مسئله دوم چند شب قبل بنده این جا عرض کردم که برای اجرای این قانون مشکلاتی در پیش هست و بنده هم در این هیئت که عضویت دارم و مکلف به اجرای این قانون مخصوص هستم عرض کردم خودم شخصاً با این قانون مخالفتی ندارم ولی مشکلاتی پیش آمد و قول دادم در ظرف یک ایام معدودی حاضر شده و پیشنهادی تقدیم مجلس شورای ملی تقدیم بنمایم تا این پیشنهاد سبب بشود که هم مشکلات ما رفع بشود و هم رعایت احترام قانون شده باشد و اما اینکه می‌فرمایند چون این قانون اجرا نشده است نباید این بودجه تصویب شود به عقیده بنده این یک دلیلی نیست که حقوق وزارت خارجه و مستخدمین آن معوق بماند و اگر اینطوری که فرمودند مقصود از نپرداختن این حقوق این است که وزارت خارجه را مجبور بنمایند این کار را بکند بنده عرض می‌کنم لازم نیست که قوه جبریه بکار ببرند بنده قول دادم و امیدوارم از قول خودم هم تخطی نکنم ولیکن یک اشخاصی که در سال گذشته بوده‌اند و خدمت کرده‌اند البته دولت موظف است که امر معیشت و زندگانی آن‌ها را مرتب نماید. شایسته نیست بیش از این حقوقشان معوق بماند و باز هم عرض می‌کنم و به آقایان نمایندگان اطمینان می‌دهم که شاید در ظرف همین هفته این پیشنهاد را به مجلس بیاورم و تکلیف این کار را معلوم کنیم و تمنا می‌کنم به این واسطه حقوق وزارت خارجه را معوق نگذارید.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام- در بودجه تفصیلی وزارت امور خارجه تقریباً هشتاد فقره حقوق تقاعدی و شهریه است که نسبت به وراث مستخدمین که وفات کرده‌اند منظور شده از بین این هشتاد فقره که خیلی از آن‌ها هم به اسم ورثه نوشته شده است حقوق پنج نفر را کسر کرده تمام مستمریات و شهریه‌ها داده شده تمام حقوق همین اشخاصی که در بودجه وزارت خارجه اسامی آن‌ها هست داده شده بنده فلسفه اینکه باید حقوق این پنج نفر کسر شود نفهمیدم در یکی از جلسات هم اظهاراتی کردم و آقای انتظام‌الملک معاون وزارت خارجه هم یک پیشنهادی تقدیم کردند و آقای نصرت الدوله هم که مخبر کمیسیون بودند آن پیشنهاد را تأیید کردند و بنده فقط مخالفتم به این لایحه از این جهت است و عقیده‌ام این است که حقوق آن پنج نفر در این بودجه منظور شود و اگر امشب جزو این بودجه به مجلس نیاید گمان نمی‌کنم دیگر عنوان شود این است که عقیده دارم آن پیشنهاد آقای انتظام‌الملک جزء این لایحه شده و رأی گرفته شود که حقوق این پنج نفر قطع نشود.
وزیر امور خارجه- بنده از آقای شیخ‌الاسلام تشکر می‌کنم و در واقع فرمایشاتشان بر نفع وزارت خارجه بوده است و بنده هم در خاطر داشتم که امشب از مجلس تقاضا کنم که این مبلغ در ضمن همین لایحه تصویب شود بعلاوه این تبعیض را که آقایان کمیسیون نسبت به این پنج نفر قائل شده‌اند شاید بر حسب پیش آمد اینطور شده باشد واِلا آقایان اعضاء کمیسیون مقصودشان تبعیض نبوده است در هر حال بنده هم از آقایان نمایندگان تقاضا می‌کنم این مبلغ را در ضمن همین لایحه تصویب فرمایند.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده اساساً با این طرز بودجه گذراندن در مجلس مخالفتم از این جهت است که یک وجهی دولت در سنه ماضیه ایت ئیل خرج کرده و دو ماه بعد از سنه تنگوزئیل به مجلس پیشنهاد کرده و تصویب آن را می‌خواهد و مخالفت بنده فقط راجع به این پیشنهاد تنها نیست بلکه نسبت به هر بودجه‌ای که به این ترتیب به مجلس بیاید مخالفم چرا؟ زیرا که مطابق پیشنهاد خود دولت که در کمیسیون بودجه هست در یک ماه قبل از ایت ئیل یک بودجه اعتباری مجلس تصویب کرد. تا زمانی که در ثانی مجلس یک خرج اضافی را اجازه ندهد دولت حق ندارد یک دینار خرج کند مگر در حدود آن اعتباری را که مجلس تصویب کرده وزارت امور خارجه اگر در حدود آن اعتبار خرج کرده دیگر لازم نیست یک بودجه جدیدی در سنه تنگوزئیل برای ایت ئیل به مجلس پیشنهاد کند و مطابق اعتبار باید وزارت مالیه بپردازد و لابد نپرداخته است و اگر زیاد بر آن اعتبار خرج نموده به چه حق خرج کرده؟ و وزارت مالیه برای چه داده است اگر بنا باشد دولت‌های وقت اینقدر خودسر و آزاد باشند که با بودن مجلس شورای ملی بدون تصویب مجلس خرجی کند و بعد بیاید از مجلس اجازه و تصویب بخواهند باید درب اصول مشروطیت را بست و کنار گذاشت واِلا این طرز مجلس و مشروطه نیست و باید مجلس شورای ملی به این طور عملیات خاتمه بدهد باید مجلس شورای ملی جلوگیری از این عملیات کند و یک سابقه سوئی نگذارد که همیشه دولت‌ها یک خرجی بکنند و بعد از یک سال بیایند و بگویند فلان مبلغ خرج کردیم مجلس شورای ملی باید تصویب کند. به عقیده بنده مجلس شورای ملی حتماً باید رد کند و بگویند آنچه را تصویب کردیم باید خرج کرده باشید بیشتر از آن چه را که تصویب شده نباید خرج کرده باشند بنده می‌خواستم از آقای وزیر امور خارجه تحقیق کنم آیا از حدود آن اعتباری که مجلس تصویب کرده تابحال زیادتر خرج کرده‌اند یا نه؟ اگر زیاد خرج نکرده است برای چه بعد از یک ماه و نیم از سال گذشته به مجلس پیشنهاد می‌کند و اگر زیادتر خرج کرده برای چه خرج کرده است و مقصود بنده به این قسمت اساسی است که یک بودجه اعتباری که مجلس تصویب کرده (چنانچه عرض کردم) از حدود آن بودجه اعتباری هیچ وزارتخانه و دولتی حق ندارد اضافه خرج کند. اگر نظر آقایان باشد وقتی بودجه عدلیه که به مجلس آمد نه ماه از سال گذشته بود مجلس شورای ملی نه ماه گذشته را تصویب کرده که (محتاج به تصویب نبود) و مطابق بودجه تصویبی قبل داده بودند صحیح است ولی نسبت به سه ماه بعد اضافه را که تقاضا کرده بود پیشنهاد کرده بود. مجلس شورای ملی یک میزانی در نظر گرفت که به همان میزان خرج شود ولی راجع به این بودجه چون امروز در این موقع گذشته یعنی دیگر محلی برای آن خرج باقی نمانده و سنه ایت ئیل منقضی شده باید همان بودجه اعتباری را مجلس تصویب کند برای اینکه جلوگیری کند که یک چنین قضایائی بعد از این تکرار نشده و اسباب اشکالی برای مجلس و مالیه مملکت پیدا نشود. این است که بنده بکلی با این طرز بودجه گذراندن و با این بودجه وزارت خارجه و هر بودجه‌ای که بعد از این می‌آید که اضافه از بودجه اعتباری مجلس باشد مخالف هستم و عقیده‌ام این است که مجلس باید رد بکند که دیگر دو ماه از سال گذشته این بودجه‌ها به مجلس پیشنهاد نشود.
وزیر امور خارجه- فرمایشات آقای حاج شیخ اسدالله هیچ محل انکار نیست و عقیده شخص بنده هم این است که در مملکت مشروطه هیچ خرجی از طرف دولت نباید بشود مگر آنکه آن خرج قبلاً در مجلس شورای ملی تصویب شده باشد ولیکن آیا می‌توان به این دلیل و استناد بودجه وزارت خارجه را رد کرد؟ اینکه می فرمائید سابقه در مجلس گذارده می‌شود بنده عرض می‌کنم این سابقه گذاشته شده ولی عرض نمی‌کنم اسباب تسهیل می‌شود خیر سابقه‌ای که در مجلس گذاشته شده اسباب تسهیل نمی‌شود آنچه که به موجب این می‌شود که حالا مجلس شورای ملی به عقیده بنده می‌تواند این بودجه را تصویب نماید و آن این است که یک وزارتخانه بوده است و یک اعضائی داشته و یک حوائجی داشته آن اعضا کار کرده‌اند و آن حوائج برداشته شده دولت وجداناً مکلف است بر اینکه حقوق آن‌ها را اداء کند راست است می‌بایستی این بودجه یک سال قبل از این تصویب شده باشد حالا که نشده بحثی بر آن خدمتگزاران نیست بنده عرض نمی‌کنم کسی در این جا مقصر است شاید کسی هم مقصر نیست پیش آمد امور اینطور بوده در واقع امید و اطمینان داریم که امسال بحمدالله بودجه تمام و کمال داشته باشیم و به او عمل نمایند و از آن تجاوز نکنند مگر به اجازه قبلی مجلس ولیکن در سنوات قبل این امر واقع نشده است باز عرض نمی‌کنم اقدام نشده است البته در سال گذشته هم نسبت به سابق ترقی حاصل شده ولی آن ایام فترت طولانی و حوادث و سوانح متعدده که برای مملکت پیش آمده سبب شده که ا ین هیئت دولت نتوانسته است این وظیفه مهم را به عبارت آخر مخارج خودش را قبلاً پیش بینی کرده باشد و به مقام مقننه رسانده باشد انجام دهد و این جا بنده توضیح می‌کنم که آقایان بدانند که از برای بودجه وزارت خارجه مثل سایر وزارتخانه‌ها در آخر سنه تخاقوی ئیل یک بودجه چهاردیواری تصویب شده شاید همه وزارتخانه‌ها از آن بودجه چهار دیواری وقتی در مقام عمل بر آمدند تجاوز کردند ولیکن اگر توجه بفرمائید این بودجه را که امروز پیشنهاد مجلس شورای ملی شده و رأی گرفته می‌شود دو قسمت دارد یک قسمت همان بودجه چهار دیواری است و ششصد و چهل هزار تومان است که تقریباً یک سال و نیم قبل در این جا رأی داده شده است و از آن تجاوز نشده فقط چیزی که هست این است که یک اعتباری داده می‌شود به اینکه وزارت خارجه فی الجمه بتواند از آن صورتی که قبلاً داده شده تجاوز کند یعنی بعضی چیزها را بتواند به جاهای دیگر نقل کند واِلا مجموع بودجه همان ششصد هزار تومان است جزء دومش یک مخارج فوق العاده‌ای است که وقتی آن بودجه چهار دیواری را می‌نوشتند پیش بینی نشده است و یک مخارجی که بعد پیش آمده و دولت مجبور شده است آن خرج را بکند قسمت اعظم او را هم خرج کرده و یک چیز جزئی از او باقی مانده اگر بخواهند آن مخارج را به اینکه قانونی نبوده رد نکند یک لطمه عظیمی به منافع مملکت وارد می‌آید و اما اینکه استناد به قانون می‌شود بنده یادآوری می‌کنم که معنی قانون آن چیزی است که مجلس شورای ملی به آن رأی بدهند. راست است بنده تصدیق می‌کنم موافق اصول نیست که بودجه بعد از عمل تصویب شود ولی مخالف قانون هم نیست زیرا آن چیزی را که امروز شما ردی می‌دهید آن قانون است و گمان نمی‌کنم از مخالفت آقایان نتیجه حاصل شود جز اینکه یک لطماتی به یک قسمت از ادارات مملکت وارد می‌آورند اگر چه بودجه خیلی مختصر است ولیکن اگر ملاحظه به اقلامش بفرمائید خواهید دید که عرض بنده در این مورد صحیح است
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- مذاکرات کافی است؟ (گفته شد کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم. آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام فرمایند
(اکثریت قیام نمودند)
رئیس- معلوم می‌شود کافی است. رأی می‌گیریم برای شور در مواد. آقایانی که شور در مواد را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده اول قرائت می‌شود. (آقای امیر ناصر به شرح ذیل خواندند)
مجلس شورای ملی مبلغ ششصد و چهل هزار تومان به وزارت امور خارجه برای مخارج سنه ایت ئیل مطابق بودجه اعتباری مصوبه دوم جدی ۱۳۰۱ از اول سنه ایت ئیل تا آخر حوت به شرح ذیل اعتبار می‌دهد:
وزارت امور خارجه- ششصد و نه هزار تومان
جامعه ملل- سی و یک هزار تومان
جمع کل- ششصد و چهل هزار تومان
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده با اساس این بودجه با آن نظریاتی که عرض کردم و با اینکه آقای وزیر امور خارجه توضیح دادند معذلک مخالف هستم و نسبت به این ماده هم چون یک اقلامی در ذیل این ماده هست و یک موادی دارد که مخصوصاً نسبت به هر یک نظریاتی هست نمی دانم اگر داخل در مواد جزئش می‌شوند نسبت به هر قسمتی عرایض خود را می‌کنم واِلا نسبت به بعضی از آن‌ها که در نظر دارم عرض کنم چون یک قسمت هائی دارد و آیا نسبت به تمام قسمت‌ها هست یا جدا جدا؟
رئیس- در قسمت‌های راپُرت که به منزله ماده بودجه در هر کدام جداگانه رأی گرفته می‌شود.
شیخ اسدالله- نسبت به هر قسمتش مذاکره می‌شود.
رئیس- بالفعل در قسمت وزارت امور خارجه مذاکره می‌کنیم بعد در جامعه ملل و حقش این بود که وزارت خارجه را مثل بودجه که خودشان پیشنهاد کرده‌اند به ترتیب مواد بنویسند ولی کمیسیون تمام مواد را یک جا جمع کرده است چاره نیست جز اینکه به وزارت خارجه یک جا رأی بدهیم.
شیخ اسدالله- اسباب اشکال می‌شود زیرا یک قسمت هائی در بودجه مفصل و مشروح نوشته شده و اگر بنا شود در همان دو ماده رأی گرفته شود آن قسمت‌ها بکلی مسکوت عنه می‌ماند نسبت به قسمت هائی که در بودجه تفصیلی نوشته شده نسبت به هر قسمتش بنده نظریاتی دارم و اگر بخواهم در همین ماده تمام حرف‌ها را بزنم نمی دانم چطور نظریاتم را عرض کنم؟ برای اغفال و زود گذراندن از مجلس این پیشنهاد مخبر کمیسیون بودجه خیلی خوب است ولی برای تشریح مطلب و روشن کردن آن بهتر این بود که نسبت به یک قسمت هائی که در بودجه تفصیلی نوشته شده مذاکره شود و مطلب روشن شود. مثلاً قسمتی هست راجع به حقوق وزراتی که سایر وزارتخانه‌ها حقوق وزیر را در ماه هفتصد و پنجاه تومان نوشته‌اند. ولی در این بودجه وزیر خارجه بخصوص را هزار تومان نوشته‌اند بنده نمی دانم خصوصیتی را که برای وزیر خارجه قائل شده‌اند از چه نظر است و اگر در آن موقع جهتی داشته است گمان می‌کنم موضوعش منتفی شده باشد تصور نمی‌کنم آقای وزیر امور خارجه هم علاقمند باشند که اضافه از سایر وزراء حقوقی بگیرند به عنوان کمک خرج یا اضافه حقوق چنانچه در این بودجه هست؟ چون بنده اساساً با این بودجه مخالف هستم این است که در قسمت هم صحبتی نمی‌کنیم راجع به همین پیشنهاد اغفالی که از کمیسیون گذشته صحبت می‌کنیم و نسبت به همین یک قلمی که عجالتاً در نظر دارند که دویست تومان اضافه پیشنهاد شده برای چه بوده است که ما فرق بگذاریم بین وزیر خارجه یا سایر وزراء خوب است (این را آقای مخبر توضیح بدهند)
مخبر- چون بنده متأسفانه دیگر مخبر نیستم آزاد نیستم در هر موقع جواب آقایان را عرض کنم ولیکن آقای حاج شیخ اسدالله نمی دانم در اشتباه هستند یا میل دارند در اشتباه باشند. ولیکن در این بودجه که از طرف کمیسیون پیشنهاد شده است و فعلاً به مجلس آمده است خبری که از کمیسیون گذشته و طبع شده چندان اشکالی ندارد این از جمله بدیهیات اولیه است زیاد تفکر و تعمق برای ملتفت شدن این مطلب لازم ندارد زیرا آن بودجه با آن جزء از مجلس نگذشته و این ماده اول بر طبق بودجه اعتباری مصوبه قانون جدی است و همینطور هم در ماده اول نوشته شده از برای اینکه آقایان مطالعه نمایند زیاد زحمت فکری برای پیدا کردن این مشکل و حل این معضل نکشند ولی متأسفانه ما عادت به مطالعه آن راپُرت یا آن چیزی که مطرح مذاکره است نداریم همانطور برای وزارتخانه‌های دیگر بودجه اعتباری که تصویب شد در ماده و اجزائش هیچ داخل نشدیم از عدلیه هم که آقای حاج شیخ اسدالله مثل زدند همین کار را کردیم نسبت به ۹ ماده اول که در صدد بودجه اعتباری بود به اختیار خود وزارتخانه گذاشتیم. مطابق جزوی که خودشان پیشنهاد کرده بودند حالا هم این مبلغ تصویب می‌شود و در ماده یک ابداً از بودجه اعتباری مصوبه زاید نیست و تمام این قسمت‌ها و دوایر در این موقع که بودجه اعتباری در مجلس تصویب شد در نظر بود و این مبلغ تصویب شد باز هم عین همان‌ها در این جا منظور است اگر یک قدری با بودجه‌ای که در کمیسیون گذشته است تطبیق کنید ملاحظه خواهید فرمود بودجه وزارت خارجه خیلی بیشتر از این مبلغ است در اغلب مأمورین خارجه یک اضافات حقوقی منظور شده بود که مربوط به بودجه اعتباری نبود و حالا که بودجه خبر کمیسیون تصویب می‌شود آن اضافه حقوقات ابداً منظور نخواهد شد گنجایش این را ندارد زیرا این اعتبار بر طبق یک بودجه‌ای که قبلاً به مجلس پیشنهاد و تصویب شده بود می‌باشد و یک اضافاتی بعد شده است منجمله حقوق وزیر خارجه هم اضافه اش در آن قسم هست مورد بحث نیست و این توضیحات نسبت به قسمت اول است و اگر یک اعتراضی آقایان دارند شاید بنده هم در یک قسمتش شریک باشم ولیکن بالاخره نباید برای اعتراض کردن از آن اصولی که قابل اعتراض است گذشت و رفت و به یک حواشی که قابل دفاع نیست این ماده اول که مطرح است کاملاً در حدود بودجه مصوبه اعتباری بودجه جدی است هیچ چیز علاوه ما تصویب نمی‌کنیم و هیچ تفاوتی با آن ندارد فقط تفکیکی که ما کردیم یک مقدار سابقاً بیشتر تصویب کرده بودیم یعنی ۴۴ هزار تومان برای جامعه ملل تصویب شده بود که مقداری از آن را کسر کرده و بر بودجه خود وزارت خارجه افزودیم و به این مناسبت ماده اول را تفکیک کردیم و جامعه ملل را علیحده نوشتیم به هر حال ماده اول هیچ تفاوتی با بودجه مصوبه سابق ندارد حالا اگر آقایان بخواهند در ماده دوم مذاکره کنند بنده حرفی ندارم واِلا قسمت اول ماده اول بهیچوجه قابل اشکال نیست و مطابق همان بودجه اعتباری است که سابقاً مجلس تصویب کرده است.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- عرضی ندارم.
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- فرمایشات آقای مخبر بیشتر بر تردید من افزود زیرا در موقعی که بودجه اعتباری می‌گذشت و بنده به آن عقیده نداشتم فرمودند وقتی بودجه تفصیلی به مجلس می‌آید ممکن است در اقلام نظریات خود را بگوئید و کم و زیاد نمائید حالا بودجه را به صورت ماده واحده می‌آورید در صورتی که بنده نمی دانم اقلام جزء آن چه چیز است و بطوری که حاج شیخ اسدالله فرمودند بنده این را هم نمی دانم چه امتیازی بین وزارت خارجه و سایر وزارتخانه‌ها است و چه فرقی است مابین وزارت خارجه با سایر وزراء و بنده با این ترتیب بودجه آوردن به مجلس مخالفم که در ضمن یک ماده می‌آورند در صورتی که نمی دانم اقلام جزء این چه چیز است. بنده معتقدم که بودجه تفصیلی باید به مجلس بیاید و رأی داده شود خصوصاً با این قانونی که از مجلس گذشت و بنا شد به نفراتی که در خارجه هستند آن‌ها را بخواهند و نخواسته‌اند در هر حال دادن این حقوق به آن‌ها واقعاً یک چیز غریبی است که قانون از مجلس می‌گذرد و مجری نمی‌شود آنوقت بودجه آن‌ها را هم باید آورد به مجلس و رأی داد بنده با این ترتیب بکلی مخالفم و عقیده ندارم به آن‌ها حقوق داده شود.
اقبال‌السلطان- بنده تصور می‌کردم بعد از این بیانات شاهزاده نصرت‌الدوله دیگر آقایان در ماده اول اعتراض نمی‌کنند و اعتراضات خود را برای ماده دوم می‌گذارند. اینکه آقای حاج میرزا مرتضی استناد کردند به اعتراض آقای حاج شیخ اسدالله و راجع به این قسمت ایشان هم اعتراض کردند معلوم می‌شود ایشان جواب شاهزاده نصرت الدوله را گوش ندادند که مجدداً راجع به عدم اجرای قانون مذاکره می‌کنند آقای حاج میرزا مرتضی عین همان اشکالاتی را که آقای حاج شیخ اسدالله فرمودند آقای وزیر خارجه جواب دادند فرمودند و تصور می‌کنم دیگر مباحثه در این موضوع چندان مورد نداشته باشد زیرا این مخارجی که وزارت امور خارجه کرده است در ماده اول نوشته شده مطابق بودجه اعتباری است حالا نمی دانم مقصود از این اعتراضات چیست آیا می‌شود از آن اشخاصی که به آن‌ها حقوق داده شده آنچه را که گرفته‌اند خرج نموده‌اند استرداد نمود یا از وزیری که خرج کرده مسترد داشت؟ در هر صورت بودجه وزارت امور خارجه باید تصویب شود و اینطور دولت راه حل این مسئله به نظرش رسید و پیشنهاد نمود حالا اگر چنانچه راه دیگری به نظر آقایان می‌رسد ممکن است پیشنهاد کنند.
وزیر امور خارجه- یک کلمه بنده اضافه می‌کنم که مطلب خوب توضیح شده باشد می‌فرمایند اقلام جزء بیاید. اگر ممکن بود این مجلس جزئیات بودجه را تصویب کند بنده حرفی نداشتم که بودجه را به تفصیل بنویسم و بیاورم ولی تصدیق خواهید فرمود که یک همچو چیزی ممکن نیست و اگر مجلس بودجه تفصیلی برای وزارت خارجه تصویب کرده بود خیلی بیش از این مبلغی که این جا هست باید تصویب نموده باشد زیرا که این بودجه تفصیلی که وزارت خارجه به مجلس پیشنهاد کرده و از کمیسیون بودجه مجلس هم گذشته باید به مجلس بیاید و ظن غالب هم این است که اگر مجلس بیاید عیناً یا با جزئی اصلاح تصویب می‌شود. این بودجه است که در دست بنده است در سال گذشته ششصد و چهل هزار تومان بودجه اعتباری برای وزارت خارجه تصویب شد و بعد که بودجه جزء تقدیم مجلس شد در کمیسیون هفتصد و سیزده هزار تومان تصویب شد و اگر فرض کنیم که آن بودجه تصویب کمیسیون در مجلس مطرح می‌شد و تصویب می‌شد با این بودجه که در حدود ششصد و چهل هزار تومان است هفتاد و سه هزار تومان تفاوت داشت یعنی صرفه می‌شد ولی الآن عوض بودجه تصویبی کمیسیون که هفتصد و سیزده هزار تومان است بودجه اعتباری که کمتر از آن است مطرح است و رویهمرفته بود که حالا به تصویب مجلس می‌رسد با بودجه چهار دیواری سال گذشته وزارت خارجه هیچ تفاوتی نکرده این بودجه چهار دیواری هم ششصد و چهل هزار تومان بود و این هم همان ششصد و چهل هزار تومان است فقط تفاوتی که کرده بطوری که شاهزاده نصرت الدوله هم فرمودند یک تفاوت اقلامی پیدا نموده مثلاً بودجه جامعه ملل را گویا در سابق بودجه چهار دیواری چهل و چهار هزار تومان تصویب کرده‌اند و خارجه را پانصد و نود و شش هزار تومان اما حالا وزارت خارجه از این چهل و چهار هزار تومان به یک مناسباتی توانسته است یک مبلغی صرفه جوئی بکند و تمام را نداده است و مابقی آن را منتقل می‌کند به مخارج جاری وزارت خارجه که وزارت خارجه بتواند بعضی از مخارجی را که ناچار شده بکند و محل داشته باشد یعنی با موافقت با بودجه چهار دیواری قانوناً بتوانند مخارجی بکنند و یک کلمه هم در خصوص تفاوت حقوق وزیر خارجه عرض کنم اولاً تصور می‌کنم یک موجباتی بوده است از برای اینکه وزیر خارجه بیشتر از سایر وزراء حقوق بگیرد و در این موضوع بحث و مباحثه نمی‌کنم که این موجبات بوده یا نبوده ولی همینقدر برای اطمینان آقایان عرض می‌کنم که این تبعیض در بودجه امسال نخواهد شد و حقوق وزیر خارجه با سایر وزراء یکسان خواهد بود و خود بنده هم که در ده روز قبل مشغول تهیه بودجه امسال بودم توصیه کردم که حقوق وزیر خارجه را با حقوق سایر وزراء فرق نگذارند. (گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- مذاکرات کافی است؟ (جمعی گفتند کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات. آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- اکثریت است رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات. آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- اکثریت است. رأی می‌گیریم به مبلغ ششصد و نه هزار تومان ... (خطاب به وزیر امور خارجه)- آقا این سه هزار و دویست و هشتاد و هشت تومان که پیشنهاد فرمودید اضافه شود در کدام ماده باید اضافه شود؟
وزیر امور خارجه- در هر یک از مواد بخواهند اضافه بفرمایند ممکن است در ماده اول اضافه بفرمایند یا در اقلام ماده دوم
رئیس- پس اول رأی می‌گیریم برای وزارت امور خارجه به مبلغ ششصد و نه هزار تومان. آقایانی که تصویب می‌فرمایند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. رأی گرفته می‌شود برای جامعه ملل مبلغ سی و یک هزار تومان. در این باب مخالفی نیست؟ آقای شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده مخالفت با اصل عضویت و حقوق دادن به نمایندگان دولت که در آن جا عضو هستند ندارم و مخالف نیستم زیرا اساسش را مجلس تصویب کرده ولی بعد از آنکه در ماده اول ما تصویب کردیم و با اینکه مکرر در این جا مذاکراتی شد که خارج از حدود اعتبار مصوبه چیزی تصویب نمی‌کنیم ملاحظه بفرمائید ببینید پس از اینکه ماده اول مطابق همان بودجه اعتباری که پارسال در ضمن اعتبار تصویب شده گذشت آیا مورد ندارد که به قسمت دوم رأی گرفته شود یا نه؟
وزیر خارجه- بنده ملتفت نشدم اعتراض آقای حاج شیخ اسدالله راجع به چه بود در بودجه چهار دیواری بود که بنده عرض کردم چهل و چهار هزار تومان برای جامعه ملل تصویب شده بود که من حیث المجموع با بودجه وزارت خارجه ششصد و چهل و هزار تومان شده حالا چون تفاوت کرده است مجلس باید تصویب کند و آن ششصد و نه هزار تومان که برای خارجه تصویب شد باید درسی و یک هزار تومان ثانی راجع به جامعه ملل رأی گرفته شود.
رئیس- رأی گرفته می‌شود به قسمت ثانی ماده اول جامعه ملل سی و یک هزار تومان. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. رأی گرفته می‌شود به ماده اول آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. ماده دوم قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده دوم- مجلس شورای ملی یکصد و بیست هزار و دویست و پنجاه تومان به شرح ذیل به وزارت امور خارجه اعتبار می‌دهد. اعتبار کمیسیون تحدید حدود خراسان تا آخر حوت ۶۰۵۷۰ تومان
اعتبار هیئت اعزامیه قفقاز و آنقره ۳۰۰۰۰۰ تومان
اعتبار هیئت نمایندگان ایران در جامعه ملل ۶۰۰۰۰ تومان
اعتبار خرید اتومبیل برای وزارت ۲۵۰۰ تومان
جمع- ۱۲۰۲۵۰ تومان
رئیس- مذاکرات راجع به قسمت اول ماده دوم است. آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده بطور کلی یک عرایضی داشتم که موقع آن گذشت و در ماده دوم خواستم سئوال کنم که این مبلغ شصت هزار و کسری که برای هیئت اعزامی و تحدید حدود خراسان معین کرده‌اند برای چیست؟ و این کلمه مبهمی به نظر من می آمده. بنده اطلاع نداشتم که در حدود خراسان کجا را می‌خواستند تحدید کنند و این هیئت اعزامی و تحدید حدود در آن جا چه کرده‌اند و نتیجه آن اگر از اسرار نیست ممکن است آقای وزیر خارجه بفرمایند که مطلع شویم و بطور کلی در بعضی از اقلام یک مخارجی منظور شده مثلاً هیئت اعزامی به آنقره و انزاب هم ما منتظر بودیم ببینیم نتیجه را که دولت از این هیئت اعزامی گرفته به عرض مجلس برساند و تصور می‌کنم این مسئله هم جزو اسرار نباشد بالاخره باید یک روزی وکلاء نمایندگان ملت مطلع شوند. بنده تقاضا می‌کنم اگر آقای وزیر خارجه یک اطلاعاتی در این موضوع دارند بفرمایند.
وزیر خارجه- در عهدنامه مودتی که بین دولتین ایران و روس منعقد شد در یک ماده آن ذکر شده که دولتین با توافق یکدیگر در حدود خراسان در یک مسائلی وارد شوند از قبیل تقسیم آن‌ها و تحدید حدود و استرداد فیروزه که یک محل مهمی است به ایران واگذار نمایند و در همان ماده ذکر شده است که اساساً توسط یک کمیسیون که مختص این کار تعیین خواهد شد انجام داده خواهد شد در سال گذشته دولت این کمیسیون را معین کرده است و ریاست این کمیسیون هم به آقای مستشارالدوله است که همه معرفت به حال ایشان دارند و عملیات این کمیسیون هنوز تمام نشده که بنده بتوانم بگویم که چه نتایجی گرفته شده البته بعد از آنکه عملیات آن‌ها تمام شد امیدوارم همان نتایجی را که در آن ماده عهدنامه ذکر شده گرفته شده باشد و البته باید مخارج این‌ها را هم آقایان تصویب بفرمایند و در قسمت هیئت اعزامی به آنقره هم چون باید یک مطالعاتی بکنم و الآن حاضرالذهن نیستم بعد اگر آقایان مایل باشند به عرضشان خواهم رسانید ولی این یک هیئتی است که در سال گذشته رفته است و مأموریت خودش را هم انجام داده است و این مخارج هم واقع شده.
رئیس- آقای سدیدالملک (اجازه)
سدیدالملک- بنده عرضی ندارم و از جواب‌های آقای وزیر خارجه قانع نشدم.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- همانطور که آقای وزیر امور خارجه راجع به جزء اول بیان فرمودند بنده عرض می‌کنم این هیئت که یکسال است رفته‌اند آیا نباید نتیجه عملیات آن‌ها را مجلس شورای ملی اطلاع پیدا نماید؟ بنده تعجب می‌کنم از شاهزاده محمد ولی میرزا که می‌فرمایند اگر از اسرار نیست بفرمائید حضرت والا شما وکیل هستید قانون اساسی را ببینید چه نوشته است. قانون اساسی می‌نویسد: وکیل در هر امری می‌تواند تفتیش و تحقیق کند. کدام وزیر می‌تواند یک امری را از وکیل و از مجلس مخفی بدارد. عرض می‌کنم این است که این مأمورین محترم یک سال است رفته‌اند چه کرده‌اند و بطوری که بنده شنیده‌ام فیروزه هم هنوز مسترد نشده است و البته باید تأکیدات لازمه در این خصوص بشود که وقت را بیخود تلف ننمایند و زودتر عملشان را خاتمه بدهند و یکی هم راجع به جامعه ملل است که بنده نمی دانم این ۳۰ هزار تومان دیگر برای چیست واقعاً بنده اسباب وحشتم شد که این جامعه ملل چه بلای ناگهانی است که یک ۳۰ هزار تومان در ماده اول تصویب شد یک ۶ هزار تومان در این جا نوشته شده یکی دیگر از اعتراضات بنده راجع به امتیاز وزارت خارجه است بر سایر وزارتخانه‌ها. عقیده بنده این است در مملکت مشروطه تمام وزراء باید در یک مقام باشند و همانطوری که سایر وزارتخانه‌ها یک چنین اعتباری ندارند وزارت خارجه هم نباید داشته باشد عجالتاً این عرایض بنده.
وزیر امور خارجه- در باب کمیسیون سرحدی گمان می‌کنم عرایض بنده کافی بود و آقای آقا سید یعقوب هم مخالفت نفرمودند و تأکید فرمودند که کارشان را تمام کنند. البته منظور نظر دولت هم هست و در این خصوص اهتمام می‌کنند و در موضوع جامعه ملل هم اشتباهی برای ایشان حاصل شده است از اینکه دو جا اسم برده شد و دو قلم پیشنهاد شده علتش این است که هر دولتی که عضو جامعه ملل هست باید در مخارج جامعه هم شرکت کنند زیرا جامعه یک مؤسسه‌ای است که دارالانشاء و ادارات و بعضی مخارج دیگر دارد و این مخارج مبلغ گزافی است و تمام دُوَلی که عضو جامعه ملل هستند این مخارج را هر کدام به یک نسبتی می‌پردازند. اکثر دُوَل معظمه به یک مناسباتی سهمشان در جامعه ملل زیادتر از این مبلغ است دولت ایران هم مکلف است بر حسب ترتیبی که مقرر شده است این مبلغ را که مخارج خود جامعه است بپردازد و آن قسمت ۶ هزار تومان که در ماده دوم ملاحظه می فرمائید حقوقی است که به نمایندگان دولت که در جامعه ملل هستند داده می‌شود و اما در خصوص اتومبیل که عطف به قول بنده کردند که گفتم وزیر خارجه با سایر وزراء تفاوتی ندارد. بنده عرض کردم وزیر خارجه با سایر وزراء از حیث حقوقی تفاوتی ندارد ولی عرض نکردم وزارت خارجه از حیث حوائج با سایر وزارتخانه‌ها تفاوت ندارد. اولاً شاید سایر وزارتخانه‌ها اتومبیل لازم نداشته باشند چون اتومبیل برای تفنن اشخاص نیست برای حاجت است. حالا عرض نمی‌کنم حتماً باید اتومبیل باشد یک مرکوبی لازم است و اتومبیل یک مرکوبی است که بهتر و راحت تر است و شاید صرفه اش هم بیشتر باشد. در هر صورت اگر سایر وزارتخانه‌ها حاجت نداشته باشند وزارت خارجه حاجت دارد و این خرج هم شده و حالا وزارت خارجه این اتومبیل را دارد و امیدوارم آقایان هم تصویب بفرمایند.
رئیس- در قسمت اول مذاکره کافی است؟
(بعضی گفتند کافی است)
رئیس- رأی می‌گیریم به قسمت اول به مبلغ ۶۰۷۵۰ تومان. کسانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت دوم ۳۰ هزار تومان راجع به هیئت اعزامی قفقاز و آنقره. کسی مخالف نیست؟
(گفته شد خیر)
رأی گرفته می‌شود به این قسمت. اشخاصی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت سوم ۶ هزار تومان راجع به نمایندگان ایران در جامعه ملل. مخالفی نیست؟
(جمعی گفتند خیر)
رئیس- آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب نمایندگان قیام نمایندگان)
رئیس- تصویب شد. قسمت چهارم ۲۱ هزار تومان راجع به هیئت اعزامی به مسکو. ایرادی ندارد؟
(بعضی گفتند خیر)
رئیس- این را هم اگر تصویب می‌نمایند قیام بفرمایند.
(غالب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. قسمت پنجم ۲ هزار و ۵۰۰ تومان خرید اتومبیل. آقای شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- اگر چه می‌شنوم اتومبیل را خریده‌اند و حالا پیشنهاد می‌کنند که ما رأی بدهیم و آقایان هم رأی می‌دهند ولیکن باید بدانند همانطور که سابق عرض کردم ترتیب اعتبار خواستن و در مجلس تصویب کردن اینطور نیست که اتومبیل را بخرند و سوار بشوند و بعد بگویند ما پول دادیم حالا شما تصویب نمائید. این سابقه خوبی نیست.
اقبال‌السلطان- (مخبر کمیسیون بودجه قدیم) فرمایشات آقای حاج شیخ اسدالله تمام اساسی است ولیکن آن دولتی که این مخارج را کرده بود این پیشنهاد را هم به مجلس تقدیم می‌کرد. این مخارج را که حضرتعالی می فرمائید دولت سابق کرده و او هم مجبور بوده و یک مشکلاتی داشته که این مخارج را کرده حالا دولت لاحق از مجلس اجازه می‌خواهد که این مخارجی را که کرده‌اند تصویب کنید حالا چه کنم حضرتعالی رأی نمی‌دهید؟ می فرمائید آن اتومبیل را حراج نمایند؟ بقیه اش را از کی بگیرند؟
تدین- حق نداشته‌اند.
اقبال‌السلطان- درست است حق نداشته‌اند ولی آن دولتی که این را خرید باید به مجلس بیاورد نیاورده است.
قوام‌السلطنه- آن دولت نخریده است.
رئیس- آقای سدیدالملک (اجازه)
سدیدالملک- بنده عرض می‌کنم وزارتخانه‌ها باید قسمتی مرتب باشد که وزیر وقتی سمت وزارت پیدا کرد کیفیش را دست بگیرد و به وزارتخانه برود وزارتخانه هم اتومبیل داشته باشد همه چیز باید در تمام وزارتخانه‌ها تهیه کرد شاید یک اشخاص فقیری وزیر بشوند آنوقت صبح باید پای پیاده به وزارتخانه برود البته باید وزارت خارجه هم این‌ها را داشته باشد.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده در ضمن عرایض خودم هیچ اظهار نکردم که کی خریده این دولت یا آن دولت این وزیر یا آن وزیر بنده یک مطلب اساسی پیشنهاد کردم که طرز اعتبار خواستن و تصویب کردن این نیست هر کس این کار را کرده باید اول اعتبار را پیشنهاد کند بعد از آنکه مجلس تصویب کرد مصرف کنند نه اینکه اول به مصرف برسانند بعد پیشنهاد کنند که محل رأی بدهد این طرز غلط است با اینکه آقای قوام‌السلطنه هم می‌فرمایند در کابینه من نبوده است و کابینه حاضر خریده است.
وزیر امور خارجه- این جا بنده هم برای دفاع از دولت سابق و هم از دولت لاحق باید بعضی عرایض بکنم زیرا دولت سابق هم به عقیده بنده به وظیفه خودش عمل کرده و به مجلس پیشنهاد کرده است و مجلس چون گرفتار بوده نتوانسته است بودجه‌های پارسال را تمام کند این آنقدرها تقصیر دولت سابق هم نیست عرض کردم بنده کسی را مقصر نمی دانم یک بودجه هائی قدری زودتر یا دیرتر آورده‌اند ولی در مجلس تمام نشده و این مخارجی که حالا تصویب می‌کنند همه این‌ها را دولت سابق پیشنهاد کرده است یعنی در دولت سابق خرج شده و بقیه مخارج را که دولت سابق نکرده دولت لاحق کرده است نه دولت سابق گناهی کرده و نه دولت لاحق عرض کردم این مسائل اساساً صحیح است انشاءالله امسال بودجه دولت را کاملاً تصویب می فرمائید و بعد از این بی قاعدگی خارج می‌شویم.
رئیس- رأی می‌گیریم به این قسمت دو هزار و پانصد تومان. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده‌ای قیام نمودند)
رئیس- چرا گاهی می‌نشینید و بعضی اوقات بلند می‌شوید؟ (نتیجه مشکوک شد)
رئیس- پس با ورقه رأی می‌گیریم (در این موقع اخذ آراء به عمل آمد آقایان امیر ناصر و منتصرالملک استخراج نموده نتیجه به ترتیب زیر حاصل گردید)
ورقه سفید علامت قبول (۳۰) ورقه کبود علامت رد (۱۷)
رئیس- بلاتکلیف ماند
وزیر امور خارجه- آن قسمت راجع به پنج هزار را هم تقاضا می‌کنم رأی گرفته شود.
رئیس- چون یک ماده الحاقیه هم رسیده است می‌ماند برای بعد از تنفس (در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
پیشنهاد آقای وزیر امور خارجه به شرح ذیل قرائت گردید.
مبلغ سه هزار و دویست و هشتاد و هشت تومان که از حقوق سالیانه پنج نفر از اعضای وزارت خارجه کسر شده تقاضا می‌کنم بر مبلغ کل این لایحه اضافه شود. اسامی پنج نفر مذکور از این قرار است:
مؤیدالدوله ۵۰ - معاضدالسلطان ۵۰- میرزا اسحق خان ۲۴- میرزا حسن خان اختر ۵۰- مفتاح الدوله ۱۰۰- این مبلغ را ممکن است یک ماده کنند و ممکن است یک قلم بر اقلام ماده دوم اضافه شود.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده- بنده این اشخاص را که اسم برده شد نمی‌شناسم ولی می‌بینم یک مسئله در مجلس دارد سابقه پیدا می‌کند زیرا وکلا حق ندارند پیشنهاد اضافه بکنند و حالا دارند لباس دیگری به آن‌ها می‌پوشانند. ما نماینده مردم هستیم که خرج را کم کنیم نه اینکه یک ضرری هم اضافه پیشنهاد کنیم دولت یک خرجی را پیشنهاد می‌کند ما حق نداریم آن را زیاد کنیم این است که بنده با این ترتیب که پیشنهاد شده مخالفم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله موافقید یا مخالف؟
حاج شیخ اسدالله- بنده هم مخالفم.
وزیر امور خارجه- اولاً این پیشنهاد از طرف بنده است و این مسئله سابقاً هم از طرف دولت پیشنهاد شده بود و چون در کمیسیون کسر شده بود بنا شد مجدداً مطرح بشود و چیز تازه‌ای نیست یک جمع کثیری در وزارت خارجه متقاعد و منتظر خدمت هستند که این حقوق را دریافت می نموده‌اند و چون بودجه حاضر نبوده است این حقوق به آن‌ها داده نشد و مردمان محترمی هم هستند و سال‌ها خدمت کرده‌اند. مجلس شورای ملی هم که تمام شهریه و مستمریات را تصویب کرده و فقط این چند قلم از بودجه وزارت خارجه باقی مانده و چون این اشخاص نمی‌توانند با کمتر از این مبلغ معیشت کنند تقاضا می‌نمایم همان طوری که از طرف دولت پیشنهاد شده تصویب شود.بعضی از این حقوق هم حقوق انتظار خدمت است و البته بعد که صاحب شغل شدند این حقوق به آن‌ها داده نمی‌شود و در هر حال آقایان تصور نفرمایند این یک خرج گزافی برای دولت خواهد بود.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- همانطور که آقای حائری‌زاده فرمودند بنده هم اشخاصش را نمی‌شناسم و در عرایضم نظر خصوصی و شخصی نسبت به اشخاص ندارم نظر بنده فقط اصولی است. چند قلمی در ضمن بودجه وزارت خارجه به مجلس پیشنهاد شده و به کمیسیون بودجه که رفته نسبت به آن اقلام اصلاحاتی شده و با آن اصلاحات در ضمن بودجه به مجلس آمده آن هم همان قسم که قبلاً مذاکره شده بودجه جزئش را مسکوت عنه گذارده‌اند در ثانی کمیسیون بودجه راپُرتی می‌دهد مشتمل بر دو ماده که امشب مطرح می‌شود و باز آن اصلاحاتی که در سابق کرده باقی است دولت پیشنهاد می‌کند که آن اصلاحاتی که شده و آنچه که کسر شده در ثانی مجلس تصویب نماید. اساساً این باید به کمیسیون بودجه برود و کمیسیون تصویب و مجلس رد یا قبول کند ما هنوز این ترتیبات را ندیده‌ایم که در ضمن راپُرتی که کمیسیون بودجه تصدیق کرده و به مجلس آمده باشد و به این ترتیب رأی دادن به عقیده بنده خلاف اصول و ترتیب نظامنامه مجلس و خلاف اصول مشروطیت است این است که بنده از این نقطه نظر عرض می‌کنم که این راپُرت باید به کمیسیون بودجه برود و کمیسیون بودجه عقیده خودش را به مجلس پیشنهاد کند و مجلس در اطراف آن‌ها اظهار عقیده کند واِلا بدون اینکه نظریه کمیسیون بودجه معلوم شود بنده اظهار عقیده را خوب نمی دانم این است که باید راپُرت کمیسیون بودجه در این موضوع برسد.
رئیس- می فرمائید این پیشنهاد بر خلاف نظامنامه است؟
حاج شیخ اسدالله- بنده پیشنهاد می‌کنم برود به کمیسیون.
رئیس- پس چه چیز را فرمودید برخلاف نظامنامه است؟
حاج شیخ اسدالله- نظامنامه می‌گوید راپُرت هائی که به مجلس می‌آید باید به کمیسیون مربوطه مراجعه شود این مطلب به کمیسیون مربوطه مراجعه شده و هنوز راپُرتش نیامده.
رئیس- پیشنهادی است از طرف دولت به مجلس می‌شود و این برخلاف نظامنامه نیست به کمیسیون هم رفته در آن جا هم مذاکره شده اگر بر خلاف نظامنامه بود من خودم متذکر می‌شدم.
نصرت‌الدوله- اگر خاطر آقایان باشد در چندی قبل در مجلس آقای وزیر خارجه فعلی تقاضا کردند که نسبت به این چند قلم کسری که در کمیسیون بودجه در موقع تصویب حقوق اعضاء وزارت خارجه منظور نشده مطلب مجدداً در کمیسیون مطرح شود تفصیل این قضیه این است که در وهله اول و در موقعی که حقوق اعضاء یا اجزاء متقاعد وزارت خارجه تصویب می‌شد این چند قلم تفاوت هائی پیدا کرد. بعد از آن تقاضا بنده از طرف کمیسیون قبول کردم و در کمیسیون متذکر شدند حالا در این موقع که بودجه سال گذشته وزارت خارجه مطرح است آقای وزیر امور خارجه می‌خواهند مطرح شود و قضیه ختم گردد.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده موافقم.
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا عالی کازرونی- با اینکه همه آقایان می دانند کمیسیون بودجه قدیم حالت سماجت و اشفاقی به پذیرفتن حقوق داشت باز مبلغی از آن پیشنهادی دولت نسبت به این اشخاص کسر کرده مسلم است کمیسیون بودجه با آن حالتی که دارد و همه وقت رعایت می کرده البته کاملاً دقت نموده و این مبلغ را زیاد دانسته است. حالا دو مرتبه می‌خواهند آن مبلغی را که کمیسیون رد کرده درباره آن‌ها برقرار نمایند.البته بر طبق نظامنامه صحیح است لیکن ما بدون مطالعه و بدون اینکه بدانیم آن‌ها حقیقتاً استحقاق دارند یا ندارند و یا اینکه می دانیم کمیسیون بودجه قدیم رد کرده گمان نمی‌کنم صلاح باشد رأی بدهیم بعلاوه بایستی رعایت دولت را هم بکنیم البته مردمانی که استحقاق دارند در مملکت خیلی زیادند مردمان محترم هم زیادند ولی آیا به دلیلی اینکه مردمان محترمی هستند یا اینکه استحقاق دارند ما می‌توانیم بطور خصوصی در باره یک عده علاوه بر مبلغ منظور شده باز هم مبلغی منظور داریم؟ در هر صورت بنده عقیده ندارم که این مبلغ پذیرفته شود.
وزیر امور خارجه- آقایان اگر لازم می دانند که مطالعاتی شود بنده حرفی ندارم در کمیسیون مطرح شود و آقایان نظریات خود را بکنند بعد راپُرت آن به مجلس داده شود.
رئیس- پس این مسئله به کمیسیون ارجاع می‌شود مخالفی که ندارد. ماده الحاقیه پیشنهادی آقای حاج شیخ اسدالله قرائت می‌شود. (به شرح زیر قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که ماده الحاقیه ذیل به عنوان ماده سوم به قانون بودجه ایت ئیل وزارت امور خارجه اضافه شود. ماده سوم- وزارت مالیه مکلف است کلیه مبالغی که به عناوین مختلفه مستقیماً یا غیر مستقیم در مرکز ولایات به وزارت امور خارجه یا مأمورین آن وزارتخانه پرداخت شده است از بابت اعتبار در ماده اول و دوم فوق محسوب و منظور نماید.
حاج شیخ اسدالله- اگر چه مطلب اساساً روشن است زیرا بعد از اینکه بودجه وزارت خارجه آنهم به ترتیب اعتباری تصویب شده هرگونه مخارج و وجوهی که به وزارت خارجه بابت سنه ایت ئیل پرداخته شده و می‌شود باید از بابت این وجه اعتبار محسوب شود و وجوه دیگری نباید به وزارتخانه داده شود این یک مطلب ساده است اینکه بنده برای اینکه مطلب روشن تر باشد و وزارتخانه محتاج نشود پیشنهادهای جدیدی پشت سر هم به مجلس بکند پیشنهاد کردم که این الحاقیه ضمیمه شود تا مطلب خوب روشن باشد هر وجهی به هر عنوانی که گرفته شده باید از بابت همین وجه اعتبار بودجه وزارت خارجه محسوب شود و بودجه وزارت خارجه همین است که امشب تصویب می‌شود و نباید زیادتر به وزارت خارجه بپردازند تصور می‌کنم آقای مخبر و آقای وزیر هم تصدیق بفرمایند و محل اختلاف نیست.
مخبر کمیسیون بودجه قدیم- گمان می‌کنم اگر در سال ایت ائیل مخارجی غیر از این مخارج که پیشنهاد شده بود در ضمن همین پیشنهاد به مجلس تقدیم می‌کردند و محتاج به پیشنهاد دیگری نبود در هر صورت ماده الحاقیه هیچ ضرری ندارد.
وزیر امور خارجه- مقصود آقای حاج شیخ اسدالله حاصل است اگر هم می‌خواهند رأی بدهند مسئله‌ای نیست.
رئیس- رأی می‌گیریم به قابل توجه بودن ماده الحاقیه
(بعضی گفتند آقای مخبر قبول کردند) (آقای امیر ناصر ماده سوم را به شرح ذیل قرائت نمودند)
ماده سوم- وزارت مالیه مکلف است کلیه مبالغی که به عناوین مختلفه مستقیماً یا غیر مستقیم در مرکز یا ولایات به وزارت امور خارجه یا مأمورین آن وزارتخانه پرداخت شده است از بابت اعتبار در ماده اول و دوم فوق محسوب و منظور نماید.
رئیس- آقایانی که این ماده را تصویب می‌نمایند قیام فرمایند.
(اکثر برخاستند)
رئیس- تصویب شد. بقیه مذاکرات بودجه وزارت خارجه برای شب چهارشنبه می‌ماند دستور شب چهار شنبه. راپُرت کمیسیون بودجه راجع به سواران بختیاری. بقیه مذاکرات راجع به بودجه وزارت خارجه. بعد بودجه مملکتی. بعد لایحه راجع به یمین‌الدوله. آقای قوام‌السلطنه (اجازه)
قوام‌السلطنه- بنده خواستم راجع به قضیه‌ای که دیشب شنیدم با حضور آقای وزیر خارجه مذاکره کرده باشم. دیشب از قراری که به بنده خبر رسید در محلی مذاکره شده است که در موضوع امتیاز نفت شمال قضیه مهمی کشف شده و آن اینکه در کابینه سابق (و مخصوصاً تصریح کرده بودند در پنج شش ماه قبل) پیشنهادی به دولت رسیده که یکی از کمپانی‌های مهم خارجه تقاضا کرده است معادن نفت شمال را در مدت دوازده سال قبول کند و حق دولت را از قرار صدی بیست و پنج الی صد سی بپردازد این خبر بقدری بی اساس بود که بنده به آن هیچ اهمیتی نمی‌دادم ولی امروز دیدم عین این خبر به عنوان سئوال از وزارت خارجه در روزنامه شفق سرخ درج شده البته من تا درجه‌ای که مداخله در امور داشته و اطلاع داشتم می‌توانم تکذیب کنم که بهیچوجه من الوجوه همچو قضیه‌ای اتفاق نیفتاده و همچو پیشنهادی به دولت نرسیده است ولی چون سئوال از وزیر خارجه شده است خوب است وزارت خارجه قضیه را تکذیب کند و اگر اطلاع ندارد تحقیق بکنند سابقه این امر چه در کابینه وزارت خارجه چه در کابینه ریاست وزراء هست ملاحظه بفرمایند می‌بینند اگر همچو مطلبی بوده است به اطلاع مجلس برسانند ضمناً هم عرض می‌کنم اگر این مطلب از منابع مهمی شنیده نمی‌شد بنده تعقیب نمی‌کردم ولیکن این مسئله در محضر یکی از نمایندگان محترم مذاکره شده البته همچو مطلبی در محضر یکی از نمایندگان مذاکره شود جا دارد که در روزنامه شفق سرخ هم انعکاس پیدا نماید و مطلب رفته رفته اهمیت یابد و من رسماً حق دارم از رئیس محترم مجلس تقاضا نمایم که برای تشریح قضیه اگر مقتضی بدانند در هیئت رئیسه تحقیق کنند که مدرک اطلاعی که یکی از نمایندگان محترم داده چه بوده؟
وزیر امور خارجه- بنده که امروز این خبر را در روزنامه خواندم خودم هیچ سابقه نداشتم سپردم که مخصوصاً مطلب را تحقیق و معلوم نمایند وانگهی بدیهی است در ظرف امروز ممکن نبود این مطلب مکشوف شود و امشب نمی‌توانم این مطلب را کاملاً عرض کنم البته بعد هر اطلاعی که رسید به عرض مجلس خواهم رساند.
رئیس- (خطاب به قوام السلطنه) این مسئله گمان نمی‌کنم چیزی باشد که مربوط به هیئت باشد چون به اسم وزارت خارجه سئوال شده است همینقدر که وزارت خارجه تحقیقاتی نموده بعد به عرض مجلس برسانند کافی خواهد بود.
قوام‌السلطنه- پس بهتر این است که نتیجه اش زودتر معلوم شده به عرض مجلس برسد.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده تقاضا داشتم که مجدداً در تعقیب همان عرایضی که کردم مقرر شود آقایان وزرائی که بنده از آن‌ها سئوالات کردم حاضر شوند و جواب مرا بدهند و اعتراضی هم که دیشب شاهزاده سلیمان میرزا به بنده کردند وارد نبود چون سابقه‌ای که در مجلس مجری و معمول بوده این است که هر وقت یکی از آقایان وزراء در مجلس حضور بهمرسانند بدون اینکه رئیس محترم مجلس اخطار کند که آقایان وزراء برای جواب حاضر هستند یک نماینده بدون اجازه نمی‌تواند سئوال نماید در این مدت یکسالی هم که در مجلس بوده‌ام همین مسئله مرسوم بوده است بعلاوه آن شب هم از طرف مقام ریاست اظهار شد که به وزراء تذکر داده خواهد شد پس بنده در اظهارات خودم محق بودم.
رئیس- آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده - لایحه کوچکی راجع به سیم کشی سورمق و ابرقو است و چون معطل مانده خواهش می‌کنم در اول جلسه آتیه مطرح شود.
رئیس- شاهزاده سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- باز هم سرکار والا فرمایشات دیشب شان را تکرار کردند. اجازه بدهید که به ایشان یادآوری کنم همان شب آقای وزیر مالیه این جا تشریف داشتند و ایشان یادآوری نفرمودند شب قبلش هم آقای مخبرالسلطنه بودند و از بودجه خودشان دفاع می‌نمودند و سرکار والا سئوال خودشان را نکردند و اگر چنانچه حافظه شان کم است و فراموش کرده‌اند مراجع به صورت مجلس بفرمایند و ببینند ایشان تشریف داشتند یا خیر ...
محمد ولی میرزا- خیر نبودند
سلیمان میرزا- عرض کردم فرمایشات سرکار والا کفایت نمی‌کند و قوه حافظه تان کم است مراجع بفرمائید به صورت مجلس تا معلوم شود این جا بوده‌اند یا خیر. به صرف گفتن شما که این جا نبوده‌اند کافی نیست باز هم بنده عرض می‌کنم هیئت وزراء فعلی هشت ماه نیست که روی کار آمده‌اند و اگر سرکار والا هشت ماه قبل از وزیر فواید عامه سئوال کرده‌اید مربوط به وزیر فواید عامه فعلی نیست بعلاوه سابقه مجلس را که مدرک خودتان قرار داده‌اید این است که در اول جلسه مثل آقای کازرونی و آقای پور رضا یا سایر آقایان که یادآوری کرده و سئوال خود را نمودند و از طرف وزیر هم جواب داده شد و بعلاوه اجباری نیست که از طرف وزیر گفته شود فلان آقا بفرمائید سئوال بکنید.البته وقتی وزیر در مجلس حاضر شد باید نماینده یادآوری کرده سئوال خود را بنماید.در هر حال گمان می‌کنم مراجعه به نظامنامه داخلی رفع اشکال سرکار والا را بکند و باز هم تکرار می‌کنم هیئت وزراء فعلی هشت ماه نیست که روی کار آمده‌اند و یک قسمت از مذاکراتی که در این جا می‌شود راجع به وزراء حالیه نیست.
(مجلس هفت ساعت از شب گذشته ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک
نصرت‌الدوله- بنده در دستور عرضی دارم.
نایب رئیس- بفرمائید