قانون اجازه مبادله موافقتنامه حل مسایل مرزی و مالی بین دولتین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی
| مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری هجدهم | تصمیم‌های مجلس | قوانین و قراردادهای بین‌المللی مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پانزدهم |
قانون اجازه مبادله موافقتنامه حل مسائل مرزی و مالی بین دولتین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی - مصوب پنجم اسفند ماه ۱۳۳۳
ماده واحد - مجلس شورای ملی موافقتنامه حل مسائل مرزی و مالی بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی را که مشتمل بر پنج ماده ویک پروتکل ضمیمه می‌باشد و در تاریخ پنجشنبه یازدهم آذر ماه ۱۳۳۳ در تهران به امضاء رسیده‌است تصویب و به دولت اجازه می‌دهد اسناد مصوب‌آن را مبادله نماید.
این قانون که مشتمل بر ماده واحده و متن موافقتنامه و یک پروتکل ضمیمه‌است در جلسه پنجشنبه پنجم اسفند ماه یک هزار و سیصد و سی و سه به‌تصویب مجلس شورای ملی رسید.
رییس مجلس شورای ملی - رضا حکمت
قانون بالا در جلسه پنجشنبه ۱۹ اسفند ماه ۱۳۳۳ به تصویب مجلس سنا رسیده‌است.
موافقتنامه راجع به حل مسائل مرزی و مالی بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی
اعلیحضرت شاهنشاه ایران و
هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی
با تمایل به بسط و تحکیم مناسبات حسنه همجواری‌موجوده بین دو کشور و نظر به این که مایلند مسائل مرزی بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و همچنین دعاوی متقابل مالی مربوط به‌دوره دومین جنگ جهانی را حل و فصل نمایند به این منظور تصمیم به انعقاد این موافقتنامه گرفتند و نمایندگان مختار خود را به قرار زیر تعیین کردند:
اعلیحضرت شاهنشاه ایران جناب آقای حمید سیاح سفیر کبیر.
هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی آناتولی یوسفوویج لاورنتیف سفیر کبیر و نماینده مختار اتحاد جماهیر شوروی‌سوسیالیستی در ایران.
نامبردگان پس از مبادله اعتبارنامه‌های خود که آنها را موافق قاعده و کاملاً صحیح یافتند نسبت به مراتب زیر موافقت حاصل نمودند:
ماده ۱ - طرفین معظمین متعاهدین که با اشتیاق مایلند اختلافات راجع به موضوع عبور خط مرز دولتی بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی‌سوسیالیستی در بعضی نواحی و بدین ترتیب مسئله مرزی را به طور کلی بر اساس رعایت منافع طرفین حل کنند موافقت نمودند که در نواحی مغان -دیمان - یدی‌اولر - سرخس و همچنین در ناحیه اترک از تپه سنگرتپه (صغیر تپه) در امتداد خط مرز تا دریای خزر خط جدید مرز دولتی برقرار می‌گرددعبور خط مرز جدید در نواحی مذکوره در فوق در ماده ۲ این موافقتنامه تشریح شده‌است.
طرفین معظمین متعاهدین تأیید می‌نمایند که خط مرز بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در تمام بقیه طول آن بدون تغییر باقی می‌ماندضمناً ناحیه مرزی واقع در ساحل راست رود ارس مقابل دژ سابق عباس‌آباد و همچنین قریه حصار با قطعه زمین آن در حدود خاک ایران می‌ماند و قریه‌فیروزه و زمینهای اطراف آن در حدود خاک اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی باقی می‌ماند.
بنا به مراتب مذکوره در فوق طرفین معظمین متعاهدین اعلام می‌دارند که از این به بعد کلیه مسائل مربوط به عبور خط مرز دولتی در تمام طول آن بین‌ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی حل و فصل شده‌است و طرفین نسبت به یکدیگر ادعای ارضی ندارند.
ماده ۲ - بنا به ماده ۱ این موافقتنامه خط مرز دولتی بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به این ترتیب عبور می‌نمایند:
الف - ناحیه مرز ماوراء قفقاز (باختری):
خط مرز دولتی بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی از محل تلاقی مرزهای دولتی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و جمهوری‌ترکیه در نقطه التقای رود ارس با رود قره‌سوی سفلی تا نقطه‌ای که در وسط مجرای رود ارس در طرف شمال باختری آبادی تازه‌کند ایران می‌باشد وتقریباً در ۵٫۲ کیلومتری جنوب خاور خاوری مرکز آبادی شوری آشاقا - قره‌گووندلی و در ۳٫۶ کیلومتری شمال خاوری مرکز آبادی قمیشلی ایران واقع‌است به نحوی از مجرای رود ارس می‌گذرد که در سند تشریح مرز بین ایران و روسیه که به وسیله کمیسرهای دولتین در ۱۸ ژانویه ۱۸۲۹ در بهرام‌لوامضاء شده توصیف شده با این استثناء که قطعه زمین مرزی در ساحل راست رود ارس برابر دژ عباس‌آباد در حدود خاک ایران باقی مانده و خط مرز برابردژ نامبرده در امتداد مجرای رود ارس می‌گذرد.
خط مرز از نقطه نامبرده در رود ارس متمایل به خاور گردیده و در امتداد خط مرز کنونی گذشته تا نقطه‌ای که تقریباً در ۴٫۵ کیلومتری شمال خاوری‌مرکز آبادی قمیشلی ایران و در ۴۰٫۰ کیلومتری جنوب خاور حومه جنوبی آبادی حاجی بابالی شوروی است امتداد دارد - از اینجا خط مرزی کنونی راترک نموده و تقریباً ۴٫۰ کیلومتر به خط مستقیم به طرف جنوب خاور خاوری امتداد یافته و به نقطه‌ای که تقریباً در ۷٫۰ کیلومتری شمال خاور خاوری‌مرکز آبادی ایرانی قمیشلی و در ۳٫۶ کیلومتری جنوب خاوری مرکز بی‌نام شوروی و در ۲٫۰ کیلومتری شمال خاوری نقطه مثلثاتی دارای علامت۲۷٫۲ واقع شده می‌رسد.
خط مرز از این پس به خط مستقیم به طرف جنوب خاوری گذشته و به نقطه‌ای که تقریباً در ۵٫۲ کیلومتری جنوب خاوری تپه شهریار و در ۱٫۱کیلومتری جنوبی نقطه مثلثاتی دارای علامت ۶۸٫۸ و در ۴٫۴ کیلومتری شمال شمال باختری گورستان آبادی ایرانی بیله‌سوار ایران (طالش - میکایلو)واقع شده می‌رسد.
سپس خط مرز به خط مستقیم به سمت جنوب خاوری امتداد یافته و به نقطه‌ای که در خط مرز کنونی در حومه شمال خاوری آبادی ایرانی بیله‌سوارایران (طالش - میکایلو) تقریباً در ۱٫۱ کیلومتری شمال خاور خاوری گورستان آبادی ایرانی بیله‌سوار ایران (طالش - میکائیلو) و در ۵٫۵ کیلومتری‌خاوری نقطه مثلثاتی به علامت ۶۸٫۸ واقع می‌باشد می‌رسد.
از اینجا خط مرز به طرف جنوب متمایل گشته و از روی خط مرز کنونی به نقطه‌ای که در وسط رودخانه بلهارچای (بلهارود) به نحوی می‌رسد که آبادی‌بیله‌سوار (شوروی) را در حدود خاک اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و بیله‌سوار ایران (طالش و میکائیلو) را در حدود خاک ایران باقی می‌گذارد.
(خط جدید مرزی در ناحیه مغان از رود ارس تا رود بلهارچای در نقشه پیوست به مقیاس (۱۰۰۰۰۰).(۱) ترسیم شده‌است - پیوست شماره ۱) از نقطه واقع در وسط رود بلهارچای تا صخره سیقناق که تقریباً در حدود ۱٫۰ کیلومتری جنوب باختری قله کوه جگئیر (جکویرا) و در ۵٫۵ کیلومتری‌شمال باختری مرکز آبادی شوروی دیمان واقع است خط مرز به نحوی که در سند تشریح مرز بین ایران و روسیه که به وسیله کمیسرهای دولتین در ۱۸ژانویه ۱۸۲۹ در بهرام‌لو امضاء رسیده توصیف شده‌است می‌گذرد.
از صخره سیقناق خط جدید مرز شروع می‌شود که تقریباً به خط مستقیم تا قله ارتفاع دارای علامت ۱۶۱۹٫۲ و تقریباً در ۶۰۰ متری جنوب خاوری کوه‌قراول‌داش (قراوش‌تاش) و در ۱٫۱ کیلومتری شمال مرکز آبادی ایرانی قانی‌بلاغ واقع می‌باشد امتداد می‌یابد.
(خط جدید مرز در ناحیه دیمان از صخره سینقاق تا قله ارتفاع به علامت ۱۶۱۹٫۲ در نقشه پیوست به مقیاس (۱۰۰۰۰۰).(۱) ترسیم شده‌است -پیوست شماره ۲).
از قله ارتفاع به علامت ۱۶۱۹٫۲ تا دریای خزر خط مرز به نحوی که در سند تشریح مرز بین ایران و روسیه که به وسیله کمیسرهای دولتین در ۱۸ ژانویه۱۸۹۲ در بهرام‌لو به امضاء رسیده توصیف شده‌است می‌باشد با این استثناء که قطعه زمین شوروی موسوم به یدی‌اولر به تصرف ایران واگذار و خط‌مرزی در این ناحیه از مجرای آبی کنونی رود آستاراچای می‌گذرد.
ب - ناحیه مرز ماوراء خزر (خاوری):
خط مرز بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی از محل تلاقی مرزهای دولتی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و افغانستان تا نقطه‌واقع در وسط انشعاب باختری رود تجن (هریرود) تقریباً در ۲٫۷ کیلومتری شمال خاوری مسجد اولی‌بابا و ۵٫۸ کیلومتری شمال شمال باختری مرکزآبادی سرخس شوروی در وسط عمیق‌ترین مجرای رود تجن به نحوی که این مرز در پروتکل شماره ۳ مورخ ۱۹ ژوئن ۱۸۹۴ راجع به تعیین مرز بین‌ایران و روسیه در ناحیه از ذوالفقار تا خملی تپه تعیین گردیده و به طوری که این مرز در نقشه پیوست پروتکل مزبور ترسیم شده‌است می‌گذرد.
از نقطه مذکوره در فوق بر روی تجن خط مرز جدید شروع می‌شود که از وسط عمیق‌ترین مجرای رود تجن تا نقطه‌ای که در وسط رود تجن تقریباً در۲٫۴ کیلومتری خاور خملی تپه تپه خملی) و در ۴٫۱ کیلومتری شمال شمال خاوری تپه قسی واقع گردیده امتداد می‌یابد.
از اینجا خط مرز به طرف باختر متمایل گشته و پس از طی به خط مستقیم تقریباً ۳٫۴ کیلومتر به قله خملی تپه (تپه خملی) می‌رسد خط مرز جدید دراینجا خاتمه می‌یابد.
(خط مرز جدید در ناحیه سرخس در نقشه پیوست به مقیاس (۱۰۰۰۰۰).(۱) ترسیم شده‌است - پیوست شماره ۴).
از خملی تپه (تپه خملی) تا استوانه مرزی شماره ۱ که مکان آن به وسیله پروتکل راجع به خط مرز بین ایران و روسیه در سمت خاور از دریای خزر درفاصله از خرابه قلعه بابادورمز تا خلیج حسینقلی که در تاریخ ۳۰ ژانویه ۱۸۸۶ در عشق‌آباد به امضاء رسیده مشخص گردیده و در روی کوه زیراکو(زیرکوه) تقریباً در ۲٫۳ کیلومتری جنوب باختری چشمه بابادورمز قرار دارد خط مرزی به نحوی می‌گذرد که در پروتکل شماره ۵ راجع به تعیین مرزایران و روسیه در ناحیه خملی تپه (تپه خملی) تا بابادورمز در ۸ نوامبر ۱۸۹۴ در عشق‌آباد به امضاء رسیده تشریح گردیده و به طوری که این مرز درنقشه پیوست پروتکل مزبور ترسیم شده آبادی حصار (حصارقلعه) با قطعه زمین آن را در حدود خاک ایران باقی می‌گذارد.
بعداً از استوانه مرزی شماره ۱ مذکور در فوق تا استوانه مرزی شماره ۳۱ واقع در نزدیک گدوک ببر که در پروتکل مورخ ۳۰ ژانویه ۱۸۸۶ تعیین گردیده‌و خط مرزی در این ناحیه به نحوی می‌گذرد که نسبت به آن در پروتکل مورخه ۳۰ ژانویه ۱۸۸۶ راجع به خط مرز بین ایران و روسیه در سمت خاوربحر خزر در فاصله از خرابه قلع بابادورمز تا خلیج حسنقلی تشریح شده و این مرز در این ناحیه به طوری است که در نقشه پیوست آن پروتکل ترسیم‌گردیده‌است.
از استوانه مرزی شماره ۳۱ واقع در نزدیکی گدوک ببر تا استوانه مرزی شماره ۴۱ واقع در قله‌کوه کناره (کنارا) که به موجب پروتکل مورخ ۳۰ ژانویه۱۸۸۶ تعیین گردیده خط مرزی قریه فیروزه و اراضی اطراف آن در حدود خاک اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی باقی گذارده به نحوی که در پروتکل‌شماره ۶ راجع به تعیین مرز بین ایران و روسیه در ناحیه از گدوکًً ببر تا کوه کنار به تاریخ ۹ نوامبر ۱۸۹۴ تشریح شده و به طوری که مرز مزبور در نقشه‌پیوست آن پروتکل ترسیم گردیده‌است می‌گذرد.
از استوانه مرزی شماره ۴۱ که در قله کوه کناره نصب گردیده تا گدارگودری واقع بر روی رود اترک خط مرز در این ناحیه به نحوی که درباره آن در پروتکل‌راجع به خط مرز در این ناحیه به نحوی که درباره آن در پروتکل راجع به خط مرز بین ایران و روسیه مورخ ۳۰ ژانویه ۱۸۸۶ تشریح شده و به طوری که‌این خط مرز در این ناحیه در نقشه پیوست به پروتکل نامبرده ترسیم گردیده‌است می‌گذرد.
از گدارگودری تا نقطه واقع در روی خط مرز کنونی تقریباً در ۳۰۰ متری باختری نقطه مثلثاتی به علامت ۶٫۲ روی تپه سنگرتپه (صغیر تپه) خط مرز به‌نحوی که در پروتکل راجع به خط مرز بین ایران و ایالت ماوراء خزر از گدارگودری تا دریای خزر به تاریخ ۶ مارس ۱۸۸۶ تشریح و به طوری که مرزمزبور از گدارگودری تا تپه سنگرتپه (صغیر تپه) در نقشه پیوست به پروتکل مزبور ترسیم گردیده‌است می‌گذرد.
سپس از نقطه واقع در خط مرز فعلی تقریباً در ۳۰۰ متری باختر نقطه مثلثاتی دارای علامت ۶٫۲ که روی تپه سنگرتپه (صغیر تپه) واقع شده خط مرزجدید شروع می‌شود که به خط مستقیم تا نقطه‌ای که تقریباً ۲٫۲ کیلومتری جنوب پاسگاه صید شماره ۱ شوروی در ۲۲٫۶ کیلومتری شمال باختری ماندآب نفت لیجه ایران و در ۲۲٫۰ کیلومتری جنوب باختری مرکز آبادی حاجیاب شوروی است یعنی تا نقطه‌ای که خط مرز فعلی به ساحل دریای خزرمی‌رسد امتداد می‌یابد.
(خط جدید مرزی در قسمت باختری ناحیه اترک از تپه سنگرتپه (صغیر تپه) تا دریای خزر بر روی نقشه پیوست به مقیاس (۱۰۰۰۰۰).(۱) ترسیم شده‌است - پیوست شماره ۵).
ماده ۳ - طرفین معظمین متعاهدین موافقت نمودند که بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی تعیین حدود و تجدید تعیین حدود مرز به عمل‌خواهد آمد به این منظور در موعدی که سه ماه دیرتر از آغاز اعتبار قانونی این موافقتنامه نباشد کمیسیون مختلط ایران و شوروی برای تعیین حدود وتجدید تعیین حدود در سراسر خط مرز تشکیل و شروع به کار نماید ضمن تعیین حدود مرزی که در نواحی مغان و دیمان و یدی‌اولر و اترک و سرخس‌که جدیداً تعیین گردیده در ضمن تجدید تعیین حدود تمام بقیه قسمت بین مرز ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی کمیسیون مختلط ایران وشوری این موافقتنامه را ملاک عمل قرار خواهد داد.
کمیسیون مختلط ایران و شوری از موقع تشکیل باید تعیین حدود و تجدید تعیین حدود مرز ایران و شوروی را در تمام طول آن در مدت یک سال و نیم‌خاتمه بدهد.
ماده ۴ - طرفین معظمین متعاهدین موافقت نمودند که تمام دعوای متقابل مالی مربوط به زمان جنگ جهانی دوم را به انضمام دعاوی ناشیه ازموافقتنامه بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی مورخ ۱۸ مارس ۱۹۴۳ راجع به پرداختها به طور قطعی به ترتیب زیر حل و فصل نمایند:
الف - بانک دولتی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در مدت دو هفته در دو قسمت از روزی که این موافقتنامه دارای اعتبار رسمی می‌گردد درایستگاه راه‌آهن مرزی جلفای ایران معادل ۱۱۱۹۶۰۷۰٫۳ (یازده میلیون و یکصد و نود و شش هزار و هفتاد و سه دهم) گرام طلا برای استهلاک دعاوی‌طرف ایران ناشیه از موافقتنامه مورخ ۱۸ مارس ۱۹۴۳ مذکور در این ماده به بانک ملی ایران تحویل می‌دهد.
ب - طرف شوروی از آغاز اعتبار قانونی این موافقتنامه در مدت یک سال معادل ۸۶۴۸۶۱۹٫۰۷ (هشت میلیون و ششصد و چهل و هشت هزار ونوزده و هفت صدم) دلار آمریکایی به طوری که از موافقتنامه مورخه ۱۸ مارس ۱۹۴۳ فوق‌الاشعار ناشی است به وسیله تحویل کالا به ایران به بهای حدوسط جهانی و در مواعید و طبق صورت اجناسی که نسبت به آن بین وزارت بازرگانی خارجی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به وسیله نمایندگی‌بازرگانی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در ایران و وزارت اقتصاد ملی ایران باید موافقت به عمل آید استهلاک می‌کند.
ج - کلیه دعاوی متقابل بین طرفین که ضمن مذاکرات سالهای ۱۹۵۰ - ۱۹۵۱ از دو طرف ابراز گردیده بود مستهلک محسوب می‌شود.
طرفین اعلام می‌دارند که با انعقاد این موافقتنامه هیچ گونه ادعای مالی مربوط به زمان جنگ دوم جهانی نسبت به یکدیگر ندارند.
ماده ۵ - این موافقتنامه باید به تصویب برسد و از روز مبادله نسخ مصوبه که حتی‌المقدور در کمترین موعد انجام خواهد شد به موقع اجراء گذارده‌می‌شود مبادله نسخ مصوبه در مسکو به عمل خواهد آمد.
نمایندگان مختار به منظور تصدیق مراتب فوق این موافقتنامه را امضاء و به مهر خود ممهور نمودند: در تهران به تاریخ ۱۱ آذر ماه ۱۳۳۳ (۲ دسامبر۱۹۵۴) در دو نسخه هر یک به زبانهای فارسی و روسی که هر دو متن دارای اعتبار یکسان می‌باشد تنظیم گردید.
به نمایندگی اعلیحضرت شاهنشاه به نمایندگی هیأت رئیسه شورای عالی ایران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی حمید سیاح آ. لاورنتیف
پروتکل بنا به توافقی که ضمن امضای موافقتنامه مورخ یازدهم آذر ماه ۱۳۳۳ (دوم دسامبر
۱۹۵۴) راجع به مسائل مرزی و مالی بین ایران و اتحاد جماهیرشوروی سوسیالیستی به
عمل آمده‌است طرفین نسبت به مراتب زیر موافقت حاصل کردند:
۱ - خط مرزی در ناحیه نمین به طوری که در سند تشریح مرز بین ایران و روسیه مورخ ۱۸ ژانویه ۱۸۲۹ تعیین شده می‌گذرد. ضمناً جاده خاکی فعلی‌شوروی در پنج نقطه‌ای که ذیلاً درج شده و در شمای پیوست به این پروتکل مشخص گردیده در حدود خاک اتحاد شوروی باقی می‌ماند.
نقاط مزبور عبارتند:
نقطه شماره ۱ به طول ۱۱۰۰ متر در جنوب کره قزیوردی واقع گردیده‌است جانب این نقطه در خط مرزی کنونی به طور تقریب یکی در ۲۵۰ متری‌جنوبی قله کوه قزیوردی و دیگری در ۱۳۰۰ متری جنوبی جنوب باختری قله کوه نامبرده واقع می‌باشد.
نقطه شماره ۲ به طول ۱۱۰۰ متر در باختر ارتفاع دارای علامت ۲۱۶۱٫۷ واقع است جوانب نقطه مزبور در خط مرزی کنونی به طور تقریب یکی در۵۲۰ متری شمال قله ارتفاع دارای علامت ۲۱۶۱٫۷ و دیگری در ۵۰۰ متری جنوب جنوب خاوری قله ارتفاع نامبرده واقع می‌باشد.
نقطه شماره ۳ به طول ۱۰۰۰ متر در جنوب باختری کوه بالمادین واقع است جوانب نقطه مزبور در خط مرزی کنونی به طور تقریب یکی در ۴۵۰ متری‌شمال باختری قله کوه بالمادین و دیگری در ۴۵۰ متری جنوب خاوری قله کوه نامبرده واقع می‌باشد.
نقطه شماره ۴ به طول ۱۲۶۰ متر در جنوب کوه قزل‌اثر (خزیلاس) واقع است جوانب این نقطه در خط مرزی کنونی به طور تقریب یکی در ۷۲۰ متری‌جنوب باختری قله کوه قزل‌اثر (خزیلاس) و دیگری در ۵۵۰ متری جنوب خاوری قله کوه نامبرده واقع شده‌است.
نقطه شماره ۵ به طول ۶۴۰۰ متر بین کوه مرداسیقی و کوه منارک واقع است جوانب این نقطه در خط مرزی کنونی به طور تقریب یکی در ۸۰۰ متری‌شمال باختری قله کوه مرداسیقی و دیگری در ۱۰۰ متر شمال کوه منارک واقع است.
در موقع تجدید تعیین حدود مرز جاده خاکی شوروی در نقاط ۲ و ۳ و ۴ و ۵ ناحیه نمین با در نظر گرفتن شرایط طبیعی حتی‌المقدور به طرف خط‌الرأس‌بالا برده خواهد شد به این ترتیب تجدید تعیین حدود مرزی دولتی به عمل خواهد آمد.
اندازه‌گیری طول پنج نقطه مذکور در فوق در ناحیه نمین از روی جاده خاکی فعلی شوروی انجام یافته‌است.
۲ - واگذاری ناحیه یدی‌اولر متعلق به اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی که در نتیجه منحرف شدن مجرای رود آستاراچای جدا شده‌است از طرف‌اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به ایران به منزله استثنایی از عرف و اصول مقرر در حقوق بین‌المللی تلقی می‌گردد که طبق آن تغییر مجرای‌رودخانه مرزی موجب تغییر مرز دولتی نمی‌گردد (اگر بین طرفین در این خصوص موافقت مخصوص وجود نداشته باشد).
۳ - مفهوم عنوان پروتکلهای مذکور در ماده ۲ موافقتنامه (قسمت "ب" ناحیه مرزی ماوراء خزر (خاوری) یعنی پروتکل مورخ ۳۰ ژانویه ۱۸۸۶ درخصوص خط مرزی بین ایران و روسیه به طرف خاور دریای خزر در فاصله از خرابه‌های قلعه بابادورمز تا خلیج حسینقلی و پروتکل مورخ ۶ مارس۱۸۸۶ در خصوص خط مرز بین ایران و ایالت ماوراء خزر از گدارگودری تا دریای خزر - پروتکلهای کمیسیونهای تعیین مرز که به موجب فصل ۲مقاوله‌نامه مورخه ۹ دسامبر ۱۸۸۱ منعقده بین ایران و روسیه تشکیل شده می‌باشد.
مفهوم عنوان پروتکل شماره ۳ مورخه ۱۹ ژوئن ۱۸۹۴ راجع به تعیین مرز بین ایران و روسیه در ناحیه از ذوالفقار تا خملی تپه و پروتکل شماره ۵ مورخ۸ نوامبر ۱۸۹۴ راجع به تعیین مرز بین ایران و روسیه در ناحیه از خملی تپه تا بابادورمز و پروتکل شماره ۶ راجع به تعیین مرز بین ایران و روسیه درناحیه از گدوک ببر تا کوه کناره که به تاریخ ۹ نوامبر ۱۸۹۴ تنظیم شده‌است - پروتکلهای کمیسیونهای تعیین مرز که بر طبق فصل ۴ و ۵ مقاوله‌نامه‌مورخ ۲۷ مه ۱۸۹۳ منعقده بین ایران و روسیه تشکیل گردیده می‌باشد.
۴ - حل اختلافات مرزی در ناحیه اترک را طرفین با در نظر گرفتن مرزی که پروتکل راجع به خط مرز بین ایران و ایالت ماوراء خزر از گدارگودری تا بحرخزر به تاریخ ۶ مارس ۱۸۸۶ تشریح نموده و همچنین با توجه به مرز واقعی فعلی در ناحیه مزبور به آن ترتیب انجام داده‌اند که در طول مسافت از تپه‌سنگرتپه (صغیر تپه) تا دریای خزر خط جدید مرز تعیین می‌گردد که امتداد دقیق آن در ماده ۲ موافقتنامه ذکر شده و در نقشه پیوست به موافقتنامه‌مذکور ترسیم گردیده‌است. حل این قضیه با در نظر گرفتن پیشنهادات اتحاد شوروی برای حل و فصل کامل مسئله مرزی به عمل آمده‌است.
این پروتکل جزو لاینفک موافقتنامه مورخ یازدهم آذر ماه ۱۳۳۳ (دوم دسامبر ۱۹۵۴) می‌باشد.
به تاریخ یازدهم آذر ماه ۱۳۳۳ (دوم دسامبر۱۹۵۴) در شهر تهران در دو نسخه هر یک به زبانهای فارسی و روسی تنظیم که هر دو متن آن دارای اعتباریکسان می‌باشد.
به نمایندگی اعلیحضرت شاهنشاه به نمایندگی هیأت رئیسه شورای عالی ایران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی
حمید سیاح آ. لاورنتیف
اجازه مبادله موافقتنامه حل مسائل مرزی و مالی بین دولتین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به شرح فوق در جلسه پنجم اسفند ماه یک‌هزار و سیصد و سی و سه داده شده‌است.
رییس مجلس شورای ملی - رضا حکمت
اجازه مبادله موافقتنامه بالا در جلسه ۱۹ اسفند ۱۳۳۳ مجلس سنا داده شده‌است.