فرودگاه بین‌المللی آریامهر
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری بیست و چهارم | اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر | مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری بیست و چهارم |
فرودگاه بین‌المللی آریامهر
در روز فرخنده سوم اسفند ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی[۱] در پیشگاه شاهنشاه آریامهر کارهای ساختمانی فرودگاه جدید بین‌المللی تهران گشایش یافت. این فرودگاه با گرفتن پروانه از پیشگاه همایونی فرودگاه بین المللی آریامهر نامگزاری شد. فرودگاه آریامهر در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی تهران، حد فاصل جاده تهران ساوه و شاهراه تهران – قم قرار دارد و پهنه آن نزدیک به ۱۵۳ کیلومتر مربع است. فرودگاه بزرگ بین‌المللی تهران دارای چهار باند پروازی، پنج ترمینال مسافری، راه‌های ارتباطی داخلی، سیستم ترابری تیزرو از تهران تا فرودگاه، تأسیسات سوخت رسانی، دستگاه‌های ناوبری و ارتباطات و تأسیسات پشتیبانی و شهرک فرودگاه است.
شاهنشاه آریامهر ساعت ۱۵ با هلیکوپتر به جایگاه آغاز کارهای ساختمانی این فرودگاه تشریف‌فرما شدند. نخست وزیر، رؤسای مجلسین، وزیر دربار شاهنشاهی، وزیران فرهنگ و هنر، مسکن و شهرسازی، رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران و فرماندهان نیروهای ارتش از شاهنشاه پیشباز کردند. در آغاز آیین گشایش فرودگاه آریامهر، تیمسار سپهبد امیر حسین ربیعی فرمانده نیروی هوایی شاهنشاهی گزارش رسایی به آگاهی همایونی رساند. آنگاه تیمسار سرتیپ رحمت‌الله مشیرفر مدیر مهندسی نیروی هوایی شاهنشاهی گزارش فنی پروژه فرودگاه بین‌المللی آریامهر را به عرض رسانید.
شاهنشاه آریامهر پس از تماشای ماکت بزرگ فرودگاه اوامری برای فراهم ساختن آب مورد نیاز آینده این فرودگاه صادر فرمودند. شاهنشاه به مسئولین یادآور شدند که در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و پیش‌بینی‌های لازم در تصفیه مجدد آب‌های استفاده شده و بهره‌گیری از آن در آبیاری فضای سبز را بکنند. شاهنشاه همچنین دستور دادند که رفت و آمد مردم و همچنین ترابر سریع کالاها از فرودگاه به تهران و بالعکس، طرح‌های مربوط به خطوط آهن ارتباطی با اولویتی ویژه مورد بررسی قرار گیرد و در این زمینه بیشتر متوجه بهره‌گیری از نیروی برق در اجرای این پروژه باشند. شاهنشاه به مدیر عامل شرکت هواپیمایی ملی ایران دستور فرمودند برای رفاه بیشتر مسافرینی که در نیمه شب به این فرودگاه می‌رسند بیشترین تأسیسات رفاهی مورد نیاز فراهم آید و همچنین نحوه پیوستن خطوط این فرودگاه با متروی تهران نیز بررسی شود. شاهنشاه در ساعت ۱۵ و ۴۰ دقیقه فرودگاه آریامهر را ترک فرمودند.
فرودگاه آریامهر که جوابگوی نیازهای سال ۲۵۶۰ شاهنشاهی می‌باشد، دارای چهار باند پروازی، تاکسی‌وی‌های مربوطه، توقفگاه هواپیما، پنج ترمینال مسافری، راه‌های ارتباطی داخلی و بسیار تأسیسات دیگر می‌باشد. کارهای ساختمانی در فاز نخست پروژه که در درازای سه سال پیاده خواهد شد، دربرگیرنده باند شماره یک جنوبی با تاکسی‌وی موازی و تاکسی‌وی‌های پیوسته به آن است. بخشی از ترمینال مسافری ترمینال بار و ساختمان بار، برج مراقبت با وسایل و تجهیزات مورد نیاز، رستوران موقت برای مسافرین پروازهای داخلی و تأسیساتی که در پایان برنامه عمرانی پنجساله ششم مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت و در واقع تکمیل کننده پروژه می‌باشد.[۲] در برنامه پنجساله دو ترمینال مسافری پیش‌بینی شده که سالانه ۵/۶ میلیون مسافر از آن استفاده نمایند. برای اسکان کارکنان فرودگاه شهرکی در شمال غرب محدوده فرودگاه ساخته می‌شود که در فاز نخست هشتصد واحد مسکونی و در دیگر فازها تا پنج هزار واحد مسکونی در آن ساخته خواهد شد.
فرودگاه بین‌المللی آریامهر با بودجه‌ای برابر ۶۰۰ میلیون ریال ساخته می‌شود و سازنده آن همان سازنده فرودگاه اورلی پاریس است. پهنه فرودگاه بزرگ آریامهر بیش از ۱۴۰ میلیون متر مربع است که جزو بزرگترین فرودگاه‌های جهان به شمار خواهد آمد. بزرگی فرودگاه بین المللی آریامهر در تهران چنان است که سالن پروازهای مسافری داخلی و خارجی و ترابر بار از یکدیگر جدا هستند. برای رفت و آمد به این فرودگاه ترن برقی و یک اتوبان نیز ساخته می‌شود. پیش‌بینی شمار مسافرین فرودگاه بین‌المللی تهران نشان می‌دهد که مسافران ورودی و خروجی فرودگاه تهران در سال ۲۵۳۹ شاهنشاهی [۱۳۵۹ خورشیدی] بیش از ۲ میلیون و ۸۰۱ هزار تن خواهد بود و در سال ۲۵۴۹ شاهنشاهی این به ۶ میلیون و ۶۷۶ هزار تن خواهد رسد. این آمار نشان می‌دهد که شمار مسافرین پروازهای بین‌المللی در دهه کنونی و آینده به ترتیب برابر یک میلیون و ۴۳۶ هزار و ۳ میلیون و ۳۶۶ هزار نفر افزایش می‌یابد و ترافیک هواپیمایی در تهران نیز به چندین برابر ترافیک کنونی خواهد رسید. شمار مسافرین پروازهای داخلی نیز بیش از یک میلیون تن خواهد شد. دستاورد همین پیش‌بینی این بود که سازمان برنامه از سال ۱۳۴۷ خورشیدی بررسی‌هایی برای ساختن فرودگاه جدید تهران آغاز نماید. در این فرودگاه هر دقیقه یک هواپیما در باند فرود خواهد آمد. فرودگاه در ۳۴ کیلومتری جاده ساوه در دشت گسترده شهریار ساخته می‌شود و بهره برداری کامل از آن ۵ سال به درازا می‌کشد.
بزرگترین فرودگاه آسیایی در جنوب تهران ساخته می‌شود
۱۰ تیر ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی فرودگاه جدید تهران در زمین های میان جاده‌های ساوه و قم ساخته خواهد شد. هزینه فرودگاه دوم بیش از یک میلیارد تومان برآورد شده است. بررسی نهایی پروژه ساختمان فرودگاه جدید تهران که از سوی مهندسین مشاور تهیه شده آغاز گردید. این برسی در سال جاری ادامه می‌یابد و از پایان امسال ساختمان فرودگاه جدید آغاز خواهد شد. ساختمان فرودگاه تازه تهران که در زمینی به پهنه بیش از یکصد و چهل میلون متر مربع ایجاد می‌شود و دست کم پنج سال به درازا می‌انجامد و هم اکنون بررسی ها پس انجام تشریفات مناقصه اجرای این طرح در دست است. مناقصه ساختمان فرودگاه بزرگ تهران در سال جاری به آگاهی خواهد رسید و پیمانکاران آن برگزیده خواهند شد. این فرودگاه در زمین های جاده‌های ساوه و قم ساخته می‌شود و زمین مورد نیاز آن از سال پیش خریداری شده است. زمین فرودگاه با توجه به گسترش آتی آن پیش بینی شده و به همین روی فرودگاه جدید تهران برای سال‌های بعد نیز زمین های مورد نیاز را در اختیار خواهد داشت. هزینه قطعی احداث فرودگاه جدید تهران تاکنون تعیین نشده است، معهذا کارشناسان رقم هزینه آن را از یک میلیارد تومان بیشتر برآورد می‌کنند. این فرودگاه یکی از بزرگترین و مدرن‌ترین فرودگاه‌های دنیا خواهد بود و دارای تأسیسات و تجهیزات کامل خواهد بود. این فرودگاه امکاناتی خواهد داشت که در هر دقیقه می‌تواند یک هواپیما در آن فرود بیاید و یا از آن پرواز کند. فرودگاه جدید تهران از راه یک رشته مترو و یا یک وسیله نقلیه سریع برقی و همچنین جاده اتوبان با مرکز شهر مرتبط می‌شود تا رفت و آمد از شهر به فرودگاه در کوتاه‌ترین مدت صورت گیرد. بر پایه بررسی هایی که مهندسین مشاور در باره میزان پروازها و مسافرت با هواپیما در تهران انجام داده‌اند در بیست سال آینده حجم ترافیک آن اندازه خواهد شد که فرودگاه مهرآباد نمی‌تواند جوابگو باشد از این رو پس از ساختمان فرودگاه جدید تهران فرودگاه مهرآباد به پروازهای داخلی ویژه می شود. بر پایه پروژه ای که در باره ساختمان فرودگاه جدید تهران آماده شده است فرودگاه جدید تهران، امور پروازهای بین‌المللی و پروازهای داخلی در آن انجام خواهد گرفت و نخست ساختمان تأسیسات امور پروازهای بین‌المللی و پس از آن تأسیسات و ساختمان پروازهای داخلی آن آماده بهره‌برداری می‌گردد. بدین روی تا آغاز بهره‌برداری از ترمینال پروازهای داخلی فرودگاه جدید، از فرودگاه مهرآباد بهره برداری می‌شود. با آغاز بهره‌برداری کامل از فرودگاه جدید تهران، از فرودگاه مهرآباد تنها برای پرواز مسافر و ترابر بار و کالاهای داخل کشور ویژه می‌شود.
در دورنمای طرح جامع فرودگاه آریامهر که جوابگوی نیازهای سال ۲۵۶۰ شاهنشاهی [1372 خورشیدی] خواهد بود، ساختمان دیگر تأسیسات و امکانات مورد نیاز نیز پیش‌بینی شده است. نخستین فاز عملیاتی این پروژه در سه سال آینده به پایان می‌رسد. در این فاز با نشست و برخاست هواپیماهای بازرگانی بهره‌برداری از فرودگاه آغاز می‌شود.
تکمیل دیگر قسمت‌های فرودگاه نیز ادامه یافته و کم کم مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. در پایان عملیات ساختمانی پنج ساله نیز با به کارگیری ترمینال‌های مسافری جدید پیش‌بینی می‌شود سالانه ۵/۶ میلیون مسافر از فرودگاه آریامهر استفاده نمایند. در پروژه ساختن «فرودگاه آریامهر» کلیه نکات جنبی با توجه به پیشرفت‌های فنی و تکنیکی و نیازهای زمان مورد توجه قرار گرفته است. جزئیات پروژه این فرودگاه به نوعی پیش‌بینی شده است که از انعطاف پذیری لازم برخوردار بوده همگام با نیازهای روز گسترش می‌یابد و امکانات تازه‌ای در آن بوجود خواهد آمد.
افزایش فعالیت‌های هواپیمایی، نامناسب بودن فرودگاه مهرآباد از نظر قرار گرفتن در حاشیه «تهران» و محدود بودن زمین برای ایجاد هر نوع تأسیسات جدید و گسترش‌های مورد نیاز زودتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد فرودگاه مهرآباد را دچار تراکم کرده است. این تراکم در کنار عملیات پروازی فزاینده این فرودگاه و مشترک بودن عملیات هواپیمایی نظامی و تجاری بر لزوم احداث فرودگاه گسترده و مدرن‌تری در نزدیک تهران تأکید داشت و ضرورت ایجاد چنین فرودگاهی بیش از پیش احساس می‌شد. به همین منظور در راه فراهم نمودن مقدمات احداث فرودگاه بزرگی که پذیرای ترافیکی سنگین هوایی حال و آینده پایتخت باشد اقداماتی انجام گرفت. در سال ۲۵۲۹ شاهنشاهی قراردادی جهت انتخاب مناسب‌ترین محل با شرکت «پی ا. ام» پیت مارویک میچل منعقد شده است. این شرکت پس از بررسی‌ها و مطالعات لازم پنج محل را پیشنهاد کرد که ضمن هماهنگی با نیروی هوایی شاهنشاهی با توجه به ترافیک فرودگاه مهرآباد محل فعلی برای ایجاد فرودگاه بین‌المللی آریامهر انتخاب شد. محل انتخاب شده در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی تهران حد فاصل جاده تهران – ساوه و شاهراه تهران – قم قرار دارد.
مساحت تقریبی محدوده فرودگاه ۱۵۳ میلیون متر مربع است. که حدود ۱۰۳ میلیون مترمربع آن اراضی ملی و ۵۰ میلیون متر مربع اراضی غیر ملی می‌باشد و ۲۰ قریه را در بر می‌گیرد. بطور کلی قسمت شمالی منطقه فرودگاه را اراضی غیر ملی و قسمت جنوبی را اراضی ملی تشکیل می‌دهد. به منظور انتخاب مهندسین مشاور، پرسش‌نامه‌ای خاص تهیه و از طریق سفارتخانه بین کشورهای مختلف توزیع گردید. چهل شرکت از چندین کشور پاسخ مثبت ارسال نمودند که پس از بررسی‌های طولانی شرکت فرانسوی «آ- دی- پی» شرکت آمریکایی «تی- آ-ام-اس» در مسابقه نهایی برنده شدند و در مرحله پایانی، شرکت آمریکایی با همکاری مؤسسه عبدالعزیز فرمانفرماییان برنده و در سال ۲۵۳۳ قرارداد لازم بین شرکت مزبور و سازمان هواپیمایی کشور منعقد گردید. در زمینه عقد قراردادهای ساختمانی چهار اصل مبارزه با افزایش قیمت‌ها، رعایت حداکثر صرفه‌جویی، واگذاری کار به انجام دهنده بدون قبول واسطه، تسریع در انجام کارها و رفع مشکلات قانونی پیمانکار، سرلوحه اتخاذ تصمیم‌ها قرار گرفت. از این راه میلیون‌ها ریال به نفع اعتبارات دولت صرفه‌جویی به‌عمل آمده، هزینه تقریبی پروژه پنجساله در حدود ۵۷ میلیارد ریال برآورد شده است. فرودگاه مهرآباد تهران در حال حاضر از نظر تراکم هوایی مسیرهای پروازی ترمینال‌های مسافری، توقفگاه خودروها در وضع اشباع قرار گرفته است.
با نگاهی به ارقام متوسط نشست و برخاست در فرودگاه‌های دیگر این فشردگی کاملاً مشهود است. در مقابل این فشردگی طرح جامع فرودگاه آریامهر چنان طرح‌ریزی شده است که حتی ترافیک پروازی سال ۲۵۶۰ شاهنشاهی را جوابگو خواهد بود. همچنان که در بالا گفته شد، اجزاء پروژه به نحوی پیش‌بینی شده‌اند که از انعطاف‌پذیری لازم برخوردار بوده، با نیازهای روز قابل گسترش باشد. عملیاتی که در مرحله اول اجرای طرح منظور شده به دو قسمت تقسیم می‌گردید: عملیات ساختمانی فاز یکم در مدت سه سال اجرا خواهد شد. در این مرحله باند شماره یک جنوبی با تاکسی وی موازی آن و تاکسی‌وی‌های اتصالی آن احداث و قسمتی از رمپ ترمینال مسافری قابل بهره‌برداری می‌شود. رمپ ترمینال بار و ساختمان بار (که قسمتی برای ترمینال مسافری و بقیه برای بار اختصاص می‌یابد) همراه برج مراقبت یا وسایل و تجهیزات مورد نیاز قابل بهره‌برداری می‌گردد. همچنین رستوران موقتی برای مسافران پروازها در نظر گرفته می‌شود و تأسیسات و تسهیلات لازم برای پشتیبانی و عملیاتی برای نگاهداشتن تأسیسات بالا ایجاد خواهد شد. در پایان برنامه عملیاتی پنج ساله تأسیسات جدیدتری آماده بهره‌برداری قرار گرفت. این عملیات که در واقع تکمیل کننده «طرح فاز یکم» می‌باشد، همزمان با عملیات ساختمانی مرحله اول شروع شده و در پایان برنامه پنج ساله آماده بهره‌برداری می‌شود. استخوان‌بندی اصلی فرودگاه کُلاً با تکمیل این اجزاء بوجود می‌آید، عناصر تشکیل دهنده این فرودگاه حدود نیم میلیون متر مربع زیر بنا، حدود ۵۰ کیلومتر راه‌های داخلی و ۵/۱۲ میلیون متر مکعب عملیات خاکی، ۲ میلیون متر مربع روسازی باندها و توقفگاه‌ها، ایجاد شبکه توزیع نیرو برای ۳۵۰۰۰ کیلووات آمپر نیرو، تولید و توزیع ۵ هزار متر مکعب آب آشامیدنی در روز، ایجاد شبکه توزیع آب تا حد یک متر مکعب در ثانیه برای فضای سبز، حدود ۷۵۰۰ تن تهویه مطبوع، ایجاد شبکه توزیع برای سه هزار خط تلفن و ایجاد ارتباطات کامپیوتری را در بر می‌گیرد. در برنامه‌ریزی پروژه احداث فرودگاه بین‌المللی آریامهر هماهنگی آن با فرودگاه مهرآباد نیز در نظر گرفته شده است. سمت هر یک از باندهای پروازی (دو باند اصلی راست و چپ هر یک به درازای ۴۲۰۰ متر و پهنای ۶۰ متر) به موازات باندهای موجود فرودگاه مهرآباد خواهد بود. فاصله هندسی محور دو فرودگاه ۳۲ کیلومتر می‌باشد که از نظر ترافیک هوایی مناسب است. تاکسی‌وی‌های موازی تاکسی‌وی‌های ارتباطی با توجه به شکل هندسی فرودگاه در محل‌های لازم پیش‌بینی شده‌اند. در طرح کلی فرودگاه بین‌المللی آریامهر به منظور ارتباط هواپیما از یک سمت فرودگاه به طرف دیگر آن پل‌های مناسب در نظر گرفته شده است. فاصله دو باند از یکدیگر ۱۸۳۰ متر است. این فاصله امکان نشست و برخاست‌های مستقل و همزمان هواپیماها روی باندهای پروازی اصلی را فراهم می‌کند.
در برنامه پنج ساله دو ترمینال مسافری منظور شده که پیش‌بینی می‌شود سالانه ۵/۶ میلیون مسافر از آن استفاده کنند. مساحت مفید هر ترمینال بالغ بر ۶۰ هزار متر مربع می‌باشد که در صورت نیاز می‌توان ظرفیت ترمینال‌ها را افزایش داد. در هر ترمینال فضای لازم برای توقفگاه ۲۵۰۰ اتومبیل پیش‌بینی شده است. ترمینال بار به مساحت ۶۸ هزار متر مربع پیش‌بینی شده که در برنامه سه ساله قسمتی از آن تا آماده شدن ترمینال اصلی با تغییرات مختصری به عنوان ترمینال موقت مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. در طرح فرودگاه بین‌المللی آریامهر امکانات ویژه‌ای برای تدارک غذای مسافرین فراهم گردیده است.
ساختمان تدارکات غذایی که ۱۴ هزار متر زیر بنا برای آن پیش‌بینی شده، قابلیت گسترش برای توسعه مورد نیاز سال‌های آینده را خواهد داشت. در این تأسیسات می‌توان در پایان برنامه پنج ساله روزانه تا ۲۵ هزار وعده غذا تهیه و بسته‌بندی کرد. همچنین تأسیسات لازم برای تعمیرات هواپیماهای شرکت هواپیمایی ملی ایران تا سطح (دپو) در نظر گرفته شده و پنج آشیانه شامل دو آشیانه بزرگ به دهانه آزاد ۹۰ متر جهت هواپیماهای نظیر ۷۴۷ و سه آشیانه به دهانه آزاد ۶۰ متر برای هواپیماهای نظیر ۷۰۷ و ۷۲۷ و کارگاه‌های جنبی مورد نیاز پیش‌بینی شده است. به منظور اسکان پرسنلی که وضع خدمتی آنان ایجاب می‌نماید که در محل کار سکنی گزیند، شهرکی در شمال غرب محدوده فرودگاه احداث خواهد شد. در مرحله اول تعداد ۸۰۰ واحد مسکونی در این شهرک ایجاد می‌شود. این تعداد در حدود درصد پرسنلی است که پیش‌بینی می‌شود مرحله نخست در فرودگاه اشتغال داشته باشند. شهرک به گونه‌ای طرح شده که قابلیت توسعه ۵۰۰۰ واحد مسکونی را در محدوده فرودگاه داشته باشد. در طرح فرودگاه تأسیسات جانبی متناسب از قبیل ساختمان‌های اداری، پلیس، آتش نشانی و نجات، تأسیسات عمومی، تعمیرگاه‌های وسایل نقلیه پیش‌بینی گردیده است. دسترسی اصلی فرودگاه از ظهر تهران از طریق دو شاهراه تهران- ساوه و تهران- قم با اتصال گذرگاه‌های مناسب در غرب و شرق فرودگاه به خطوط داخلی فرودگاه تأمین می‌شود. برابر بررسی‌های مهندسی مشاور و با در نظر گرفتن آنچه در دست ساختمان و یا در برنامه‌های شهر تهران و خطوط پیرامونی آن پیش‌بینی شده، ۷۰ درصد ترافیک فرودگاه از طریق اتوبان (تهران-ساوه) و ۳۰ درصد از طریق اتوبان (تهران-قم) تأمین می‌گردد.
در باره ترابر محمولات، طرح ریزی به قسمی انجام شده که قسمت عمده محمولات وارداتی از محور قم به تهران وارد گردد. علاوه بر شاهراه‌های مذکور، جاده‌های (تهران- قم) و (تهران- ساوه) نیز وجود دارد که با توجه به حجم ترافیک روی این محورها و وجود گلوگاه‌های تنگ در اتصال با شهر تهران، هر چند در طول ساختمان فرودگاه سودمند می‌باشد ولی هنگام بهره‌برداری خیلی مؤثر نخواهد بود. بطور کلی وجود این چهار محور مشکل ترافیک فرودگاه را در صورت تکمیل و احداث جاده کمربندی اطراف تهران، کاملاً حل خواهد کرد و تا سال ۲۵۵۰ مشکلی در این زمینه پیش بینی نمی‌شود. در طرح جامع فرودگاه سیستم حمل و نقل سریع پیش‌بینی شده که هر چند در این مرحله احداث نمی‌شود ولی اراضی مورد نیاز برای عبور خطوط آن در مجاورت اتوبان (تهران- ساوه) پیش بینی گردیده است. بودجه و تأمین اعتبار: برنامه مالی پیشنهادی تا سال ۲۵۴۰ بالغ بر ۵۷ میلیون ریال پیش‌بینی می‌شود که در آن تعدیل سالانه حدود ۶ درصد محاسبه گردیده است.