سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها
| درگاه محمدرضا شاه پهلوی | انقلاب شاه و مردم | قوانین انقلاب شاه و مردم |
۶ بهمن ۱۳۴۱ در چهارچوب انقلاب شاه و مردم شش اصل به تصویب مردم ایران رسید که اصل چهارم آن سهیم کردن کارگران در سود خالص کارخانه‌های صنعتی و تولیدی بود. سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها یکی از فرم‌های دستمزد است که در آن کارگران و کارمندان یک کارخانه یا واحد تولیدی علاوه بر دستمزد و یا حقوق ماهیانه اشان سهمی از سود سالیانه آن واحد یا کارخانه می‌برند. برپایه این اصل، کارگران و کارفرمایان به وسیله سندیکاهای خود، و بر پایه قراردادهای جمعی کارگران، بدون دخالت دولت در سود خالص واحدهای صنعتی شریک می‌شوند. در سال ۱۳۵۶ پانسد و سی هزار (۵۳۰۰۰۰) کارگر بخش خصوصی و دولتی توانستند سودی برابر با دوازده میلیارد ریال به دست بیاورند که برای هر یک به معنای یک تا دو ماه دستمزد اضافه آنان بود.[۱]
قوانین کارگری اصل چهارم انقلاب شاه و مردم سه سیاست را دنبال می‌کند: سیاست اشتغال، سیاست مزد و سیاست بهره وری
سیاست اشتغال: بدان معنی است که هر کارگر ایرانی حق داشتن کار و بیمه‌های اجتماعی را دارد. اگر به هر سببی کارگری کار خود را از دست بدهد مانند دیگر کشورهای پیشرفته صنعتی از بیمه بیکاری استفاده می‌کند و کوشش می‌شود که هر چه زودتر برای وی کاری مناسب تخصص وی یافته شود.
سیاست کمترین (حداقل) دستمزد: هر سال یک بار با توجه به نوسانات اقتصادی، و با توجه به نیازهای لازم زندگی حداقل مزد یک کارگر ساده تعیین می‌شود تا به سبب تورم یا دیگر شاخص‌های هزینه زندگی رفاه آنان تامین باشد.
سیاست بهره‌وری: هدف این سیاست ایجاد پیوند بین دستمزد و بهره وری است. بدین معنی که دستمزد کارگران بر اساس محاسبات است ولی اگر کارگری دوره آموزشی حرفه‌ای را در کنار کار روزانه اش گذراند نخست از نظر مالی به پایه دستمزدش افزوده می‌شود و رتبه اش بالا می‌رود و به کار بالاتری گمارده می‌شود. آموزش‌های حرفه‌ای کوتاه مدت که در چهار چوب اصل دوازدهم انقلاب شاه و مردم یا اصل انقلاب اداری و آموزشی انجام می‌گیرد و هدف آن آموزش منابع نیروی کار در سطح‌های گوناگون چون تجهیز نیروی کار و از بین بردن کمبود کارگر ماهر و نیمه ماهر در سراسر کشور است. هر ایرانی در هر شرایطی که هست در مرکزهای کارآموزی حق آموزش رایگان حرفه‌ای را دارد.
در سیر این پیشرفت‌ها بانک رفاه کارگران با دادن وام با بهره چهار در سد به کارگران در ایجاد تعاونی‌ها کمک می‌نماید. آمار نشان می‌دهد که با چندین میلیاردهایی که در این زمینه پرداخت شد کارگران توانستند منزل بخرند یا منزل هایشان را تعمیر کنند و بر روی هم رفته از وسایل رفاهی بیشتر بهره ببرند.[۲]
در پیشبرد امور کارگر و کارگری در ایران دو اصل چهارم انقلاب شاه و مردم یعنی سهیم کردن کارگران در سود کارگاه‌های صنعتی و تولیدی و اصل سیزدهم گسترش مالکیت واحدهای صنعتی و تولیدی اهرم استواری را برای رفاه همه جنبه‌های زندگی کارگران بر قرار ساخته‌است.
نخستین بار در دنیا در کشور آلمان سهیم شدن در سود کارخانه‌ها به تصویب رسید. صاحب کارخانجات صنعتی در برلین شخصی به نام اوتو لیلی انتال در سال ۱۸۹۰ میلادی سهم سودی به اندازه ۲۵٪ برای کارگران و کارمندانش تعیین کرد.[۳] در اواخر قرن نوزدهم در سال ۱۸۹۶ (میلادی) کارل سایس در کارخانجات معروف دوربین و میکروسکوپ سازی و نور سنجی (اپتیک) خود، کارگران و کارمندانش را در سود کارخانه‌هایش سهیم کرد. کارگران ایرانی با سهم ۲۰٪ از سود کارخانه‌ها سهیم شدند.
در روز ۱۶ خرداد ماه ۱۳۴۴ جشن جالب و باشکوهی از سوی شرکت سهامی یزدباف برای بزرگداشت قانون سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها برگزار شد. این جشن با بودن کفیل فرمانداری، رییس اداره‌های دولتی و سازمان‌های ملی، بزرگان و محترمین شهر و بیش از ۳۰۰۰ تن از طبقه‌های گوناگون مردم در پهنه زیبای و بوستان مانند کارخانه که با فرتورهای شاهنشاه و شعارها و پرچم‌های سه رنگ شیر و خورشید نشان و چراغ‌های رنگی آذین بسته شده بود برپاگردید. نخست سرود شاهنشاهی نواخته شد، سپس آقای حسن تبریزی زاده رییس کارخانه یزدباف به باشندگان در این جشن بزرگ خوش‌آمد گفت و پیرامون منشور پیشرفته انقلاب شاه و مردم سخن راند. آنگاه آقای بهدین رییس اداره کار و امور اجتماعی درباره انقلاب سفید ششم بهمن ماه و سهیم شدن کارگران در سود کارخانه‌ها و دست‌آوردهای آن چون به پدیدآمدن همکاری و سازگاری میان کارگر و کارفرما، بالارفتن چونی و میزان تولید کالاهای داخلی و بی نیاز شدن کشور از ورود کالاها و پارچه‌های خارجی سخن گفت. پس از سپاسگزاری از کارهای نیک و ارزنده آقای بهدین به درخواست رییس کارخانه، کفیل فرمانداری سهم سود ۶۲۵ کارگر را به آنان پرداخت کرد. با آگاهی های داده شده از کارهای نیک آقای بهدین در شهرستان یزد ۱۸ کارگاه دیگر نیز سهم سود کارگران را پرداختند و تا پایان خرداد ماه ۱۳۴۴ بیش از ۳٬۵۰۰٬۰۰۰ ریال میان کارگران پخش می‌شود.
۱۵ فروردین ماه ۲۵۳۶ در یازده ماه گذشته نزدیک به ۴۰۰٬۰۰۰ کارگر در سود ویژه کارخانه‌ها سهیم شدند. اداره کل سهیم کردن کارگران وزارت کار و امور اجتماعی به آگاهی رساند که تا پایان بهمن ماه ۲۵۳۵ شمار قراردادهای بسته شده میان کارگران و کارفرمایان کارگاه‌های تولیدی و صنعتی کشور به ۱۲٬۹۰۰ و شمار کارگران و کارمندانی که در سود ویژه سهیم شده‌اند به ۳۸۰٬۸۵۸ تن رسیده است. بر پایه این آمار در استان مازندران با بسته شدن ۴۳ پیمان ۴۲۵ کارگر، استان مرکزی ۴۳ پیمان با ۲۴۹۴۳ کارگر، خراسان ۴۲ پیمان با ۱۵۹ کارگر، اسپهان ۳۸ پیمان با ۲۱۸ کارگر، همدان ۳۳ پیمان با ۸۳ کارگر، فارس ۲۲ پیمان با ۳۳۹ کارگر و در گیلان با ۱۸ پیمان ۳۱۸ کارگر از سود ویژه سهم برده‌اند. بر پایه راهنمایی وزارت کار و امور اجتماعی همه کارگران و کارفرمایان پیمان‌های سهیم شدن را بر پایه بهره‌وری کار به نوشتار درآورده‌اند.
قوانین
- قانون راجع به اضافه‌کردن چند تبصره به مواد قانون سهیم‌کردن کارگران - مصوب ۸ اردیبهشت ۱۳۴۳ مجلس شورای ملی و ۱۸ خرداد ۱۳۴۳ مجلس سنا - این قانون در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۴۳ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
- قانون تکمیلی قانون سهیم‌کردن کارگران در منافع کارگاه‌های صنعتی و تولیدی - مصوب ۱۸ آبان ۱۳۴۸ مجلس شورای ملی و ۱۹ آذر ۱۳۴۸ مجلس سنا – این قانون در تاریخ ۲۳ آذر ۱۳۴۸ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
- قانون سهیم‌کردن کارکنان شرکت‌های وابسته به وزارت آب و برق در سرمایه‌گذاری و سود شرکت‌های مزبور - مصوب ۲۷ فروردین ۱۳۴۹ مجلس شورای ملی و ۱۸ خرداد ۱۳۴۹ مجلس سنا – این قانون در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۴۹ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
منابع
- ↑ محمد رضا پهلوی : پاسخ به تاریخ، انتشارات مرد امروز، ۱۳۶۴، ص. ۱۳۵
- ↑ محمد رضا پهلوی : به سوی تمدن بزرگ، کتاب و انتشارات پارس، لس انجلس، ۲۰۰۷، ص. ۱۱۵ - ۱۱۸
- ↑ An announcement of Otto Lilienthal for the Workers and Employees of his Factory from the 12th March 1890