سفر محمدرضا شاه پهلوی به رومانی یوگسلاوی و مراکش ۶ خرداد ۱۳۴۵ - ۱ تیر ۱۳۴۵

دیدار رسمی سران دیگر کشورها از ایران

درگاه اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر سفرهای رسمی محمدرضا شاه پهلوی

برنامه عمرانی سوم/سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۵

سفر محمدرضا شاه پهلوی به رومانی یوگسلاوی و مراکش ۶ خرداد ۱۳۴۵ - ۱ تیر ۱۳۴۵

پرزیدنت رومانی در فرودگاه بخارست از شاهنشاه آریامهر پیشباز می‌کند

شاهنشاه آریامهر هنگام ورود به دانشگاه بخارست

شاهنشاه آریامهر در میان استادان و دانشجویان دانشگاه بخارست

سفر شاهنشاه آریامهر به رومانی

۶ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر برای یک بازدید سه هفته‌ای از کشورهای رومانی، یوگسلاوی و مراکش با هواپیمای جت بویینگ ۷۰۷ شرکت ملی هواپیمایی ایران وارد فرودگاه بخارست شدند. حضرت چیو واستویکا رییس جمهور رومانی از شاهنشاه پیشباز رسمی نمود. گفتگوهای میان شاهنشاه و پرزیدنت رومانی در کاخ ریاست جمهوری پیرامون پیوندهای دو کشور و داد و ستدهای بازرگانی و اقتصادی آغاز شد. در پایان این گفتگوها حضرت پرزیدنت رومانی نشان درجه یک « ستاره » جمهوری رومانی را به شاهنشاه پیشکش کردند و شاهنشاه نیز نشان « تاج پهلوی » با حمایل را به پرزیدنت رومانی پیشکش کردند. در میهمانی شامی که به سرفرازی ورود شاهنشاه آریامهر برگزار شد، شاهنشاه در پاسخ بیانات پرزیدنت رومانی فرمودند:

هنگامی‌که نخست‌وزیر شما از کشور ما دیدن کردند بر اثر مذاکرات و تبادل نظرهای سودمندی که انجام گرفت ما به این نتیجه رسیدیم که کشورهایی که با مسایل اجتماعی و انسانی مشابهی مواجه هستند، در رفع بسیاری از مشکلات خود می‌توانند با وجود داشتن سیستم‌های سیاسی و اقتصادی متفاوت با یکدیگر همکاری و تفاهم داشته‌باشند. ما در این باره کاملاً هم‌عقیده هستیم که نباید در امور داخلی دیگران دخالت گردد. همچنین وقتی که از لزوم همکاری بین‌المللی برای حفظ صلح و همچنین احترام به حقوق دیگران و برابری این حقوق برای تمام ممالک صحبت می‌کنیم در واقع عقیده واحدی را ابرازمی‌داریم. بنابراین یقیناً در مدتی که ما در کشور زیبای شما به‌سرمی‌بریم، بسیار خوشوقت خواهیم‌شد که پیشرفتهای فراوانی را که در زمینه‌های مختلف نصیب شما شده‌است، از نزدیک ببینیم.

۷ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر در آیینی در دانشگاه بخارست شرکت جستند. رییس دانشگاه پس از بزرگداشت از شخصیت جهانی شاهنشاه ایران کارهای شاهنشاه برای صلح جهانی و ریشه کن ساختن بیسوادی و ویژه ساختن یک روز از بودجه نظامی ایران برای مبارزه جهانی با بیسوادی را ستود و سپس درجه دکترای افتخاری حقوق سیاسی دانشگاه بخارست را به پاس کارهای شاهنشاه در راه صلح و فرهنگ جهانی پیشکش کرد.

کشور من سالهای اخیر دست به یک انقلاب اجتماعی زده‌است که کاملاً با این اصول و مفاهیم تطابق دارد. سازمان اجتماع ما که قرنها بلکه هزاران سال از عمر آن می‌گذشت دیگر جوابگوی احتیاجات واقعی جامعه ما نبود و برای اینکه چنین باشد نیاز به یک تغییر کامل و اساسی داشت. ... بالاخره یک برنامه شش ماده‌ای که بعداً در عمل شامل نه ماده شد تنظیم کردیم که خود من آن را در ژانویه ۱۹۶۲ به مراجعه به آراء ملی گذاشتم، و این برنامه با اکثریتی بیش از ۹۹ درصد به تصویب قاطع ملت رسید و صورت قانون پیداکرد. نتیجه اجرای این نه ماده اصلاحات ارضی، تحدید مالکیت‌های بزرگ، ملی‌کردن جنگلها، تأمین حق رأی برای زنان، ایجاد سازمان‌هایی به نام سپاه دانش و سپاه بهداشت و سپاه عمران و آبادانی و تأسیس خانه‌های انصاف در روستاها و بخشهای کشور بود. ... این اقدامات و بسیاری کارهای دیگر که من می‌خواهم در اینجا به تفصیل از آنها بحث کنم، به ما اجازه‌داد که در تحقق شرافتمندانه آنچه من آن را مفهوم و معنی واقعی حقوق سیاسی شمردم، بکوشیم. یعنی این حقوق را به صورت حقوق توأم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در اختیار جامعه ایرانی بگذاریم. بدیهی است من نمی‌خواهم ادعاکنم که راه ما تنها راه یا بهترین راه تحقق این منظور است. ما خود از اولین کسانی هستیم که اعتقاد راسخ داریم هر ملتی حق دارد راهی را که بهتر با مصالح خود سازگار می‌داند برای پیشرفت خویش برگزیند، ولی در عین حال معتقدیم که اگر راه‌ها فرق‌می‌کنند، هدفها نمی‌توانند متفاوت باشند و از همین جا است که ضرورت همکاری کشورها، حتی اگر شیوه‌های مختلفی برای خود برگزیده‌باشند، احساس می‌شود.

۶ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر هنگام بازدید از موزه شهر بخارست در اپرای شهر از برنامه اپرای گیزل به همراهی ارکستر فیلارمونیک رومانی که به سرافرازی ورود شاهنشاه برگزار شده بود دیدن فرمودند.

۸ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه در سومین روز دیدار رسمی خود از رومانی، از مرکز غله و دامپروری، سالن گردهم‌آیی شورای دولتی، یک دبیرستان شبانه روزی و هم چنین ساختمان یک سیرک بزرگ بازدید کردند.

۹ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر از پتروشیمی و کارخانه ابزار ماشین‌های صنعت نفت و کارخانه تراکتورسازی و کامیون سازی در شهرهای پلویشت و برآشوو در رومانی دیدن فرمودند.

۱۰ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر از کلیسای بزرگ و کهن رومانی در شهر برآشوو دیدن فرمودند. سپس شاهنشاه از کشتزارهای نمونه دولتی برژمیر بازدید کردند. ۱۱ خرداد ماه در میهمانی شامی که از سوی رییس شورای دولتی ایالت دوبروجا برگزار شد، شاهنشاه آریامهر در بیاناتی در پاسخ سخنان رییس شورای اجرایی ایالت دوبروجا فرمودند:

دوستی و حسن تفاهم میان ملت‌ها بدون دخالت در امور داخلی یکدیگر برای صلح جهانی و همکاری بین المللی بسیار ضروری و مهم است.

۱۰ خرداد ماه ۱۳۴۵ قرارداد بنیادگذاری کارخانه‌های صنعتی در ایران میان نمایندگان ایران و چکسلواکی دستینه شد. بر پایه این قرارداد دولت چکسلواکی ۱۵ میلیون دلار برای بنیاد نهادن کارخانه ماشین سازی تبریز به دولت ایران وام داد.

۱۱ خرداد ماه ۱۳۴۵ بهره‌برداری از کارخانه سیمان کرمان در آیینی آغاز شد.

۱۲ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر از صنایع سنگین کشور رومانی بازدید کردند.

۱۳ خرداد ماه ۱۳۴۵ سفر رسمی شاهنشاه به رومانی پایان یافت. ۱۴ خرداد ماه ۱۳۴۵ جارنامه مشترک پایان گفتگوهای شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت رومانی در تهران و بخارست به چاپ رسید. در این جارنامه رهبران دو کشور نگرانی ژرف خود را پیرامون بالاگرفتن جنگ در ویتنام ابراز داشتند و دیدگاه‌های مشترک خود را درباره پیونده‌های دو کشور و مسایل گوناگون جهانی نیز روشن ساختند. در روز ۱۳ خرداد ماه پیش از سفر به یوگسلاوی شاهنشاه آریامهر در یک مصاحبه با روزنامه‌نگاران رومانی و هیات روزنامه‌نگاران ایرانی و نمایندگان خبرگزاری‌ها در بخارست فرمودند:

ما تصمیم گرفته‌ایم در کشور خود اقدام به ایجاد صنایع سنگین کنیم. صنایع سبک نیز که جوابگوی مصارف داخلی است، پیشرفت قابل توجهی کرده‌است. درمورد اصلاحات اجتماعی، الغای رژیم سابق مالکیت ارضی، موجب شد که کشاورزان آزادشوند و صاحب زمین گردند و دو تا سه برابر سابق تولیدکنند و درآمد آنها افزایش یابد. از جمله اصلاحات دیگری که در کشور ما به عمل‌آمده مبارزه با بی‌سوادی است. امیدوارم ظرف مدت ده سال بی‌سوادی را از کشور ریشه‌کن کنیم. برای اجرای عدالت نیز ما در دهات خانه‌های انصاف تأسیس کرده‌ایم.

ورود شاهنشاه آریامهر به یوگسلاوی

ژنرال تیتو به گرمی از شاهنشاه آریامهر پیشباز می کند

شاهنشاه آریامهر در یوگسلاوی به هر کجا می‌رفتند مردم بر پایه یک رسم محلی نان و نمک تعارف می‌کردند

شاهنشاه آریامهر و ژنرال تیتو در میهمانی شام در جزیره بریونی

۱۳ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر در میان پیشباز باشکوه مارشال تیتو پرزیدنت یوگسلاوی و مردم یوگسلاوی وارد بلگراد شدند. شاهنشاه در پاسخ بیانات حضرت مارشال تیتو در فرودگاه بلگراد فرمودند:

کشور من اکنون دوران توسعه همه‌جانبه‌ای را چه در قلمرو صنعتی و علمی و چه در زمینه امور اجتماعی و فرهنگی آغاز کرده‌است. انقلاب بزرگ اجتماعی ایران در چند سال اخیر بدین کشور اجازه داده‌است که سازمان قدیمی جامعه خود را به کلی تغییردهد و سازمان اجتماعی تازه‌ای هماهنگ با پیشرفته‌ترین مقتضیات عصر خویش جانشین آن سازد. ...گمان‌می‌کنم در این طریق پیشرفت، دو کشور ما بتوانند نسبت به یکدیگر بسیار مفید واقع گردند، زیرا هدفهای نهایی ما مشترک است. این هدفها عبارتند از: صلح، امنیت و کار برای آنکه سطح زندگانی بالاتری برای ملتهای ما تأمین‌گردد. همانطور که گفتم شاید راه‌های ما در نیل بدین هدفها تفاوت داشته‌باشند، ولی اصل هدفها یکی است، زیرا جز این نمی‌تواند باشد. بنابراین همکاری ما مسلماً به حال هر دو طرف مفید خواهدبود.

در آیین باشکوهی کلید طلایی شهر بلگراد از سوی رییس شورای این شهر به پیشگاه همایونی پیشکش شد.

۱۴ خرداد ماه ۱۳۴۵ از سوی مارشال تیتو پرزیدنت یوگسلاوی میهمانی شام باشکوهی به سرفرازی ورود شاهنشاه آریامهر در کاخ پرزیدنت برگزار شد. در این میهمانی مارشال تیتو در بیانات مهمی از شخصیت جهانی شاهنشاه را به عنوان رهبر اصلاحات اقتصادی و اجتماعی ایران ستودند. شاهنشاه آریامهر در پاسخ به پرزیدنت یوگسلاوی فرمودند:

من نیز مانند شما اعتماد راسخ دارم که همبستگی فعالانه کلیه کشورها و کلیه نیروهایی که به نفع صلح کارمی‌کنند، هر قدر هم سیستمهای اجتماعی و سیاسی آنها متفاوت باشد، لازم و ضروری است. علاوه بر آن من اطمینان دارم چنین فعالیتی برای آنکه مؤثرباشد بایستی در سازمان ملل که در آن دو کشور ما برای تحکیم صلح جهانی همکاری نزدیک داشته‌اند، عملی گردد. در عین حال بایستی سازمان ملل تقویت شود تا بتواند وظیفه عظیمی را که این سازمان به خاطر آن به‌وجود آمده‌است، انجام دهد.

در این میهمانی مارشال تیتو والاترین نشان این کشور را به شاهنشاه آریامهر پیشکش کردند. اعلیحضرت همایونی نیز نشان تاج پهلوی را به حضرت پرزیدنت یوگسلاوی پیشکش نمودند.

۱۵ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر از یک شهر بزرگ صنعتی در جمهوری « بوسنی هرزه گوین » در یوگسلاوی دیدن کردند.

۱۶ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر در چهارمین روز سفر خود از بخش‌های گوناگون کارخانه صنایع الکتریکی دیدن فرمودند و سپس از موزه شهر دوبروونیک در کناره دریای آدریاتیک بازدید فرمودند.

۱۸ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر از کارخانه سازنده لوازم الکتریکی و فرستنده‌های رادیویی شهر زاگرب دیدن فرمودند. از سوی شورای عالی کروآسی میهمانی با شکوهی به سرافرازی ورود شاهنشاه آریامهر برگزار شد. در این میهمانی شاهنشاه در پاسخ سخنان رییس شورای عالی کرواسی در بیاناتی از پذیرایی گرم مردم کرواسی که در همه جا با شور به پیشباز شاهنشاه آمدند و مهربانی خویش را نسبت به مردم ایرانی نشان دادند قدردانی فرمودند.

۱۹ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر میهمانی شام رسمی به افتخار حضرت پرزیدنت یوگسلاوی و بانو تیتو در اقامتگاه اختصاصی برگزار کردند. اعلامیه پایان نخستین بخش از گفتگوهای رسمی سران دو کشور ایران و یوگسلاوی از سوی کاخ شورای عالی فدرال یوگسلاوی به چاپ رسید. شاهنشاه ایران و پرزیدنت یوگسلاوی خشنودی خود را از گسترش همکاری‌های دو سویه ایران و یوگسلاوی ابراز داشتند. در این اعلامیه هم چنین یادآوری شده است که رهبران ایران و یوگسلاوی درباره مسایل مهم بین المللی نیز گفتگو کردند.

۱۹ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر بامداد روز پنجشنبه در هفتمین روز دیدار خود از یوگسلاوی وارد شهر ریه کا شدند. پایوران دولتی و کارگران و هزاران تن از زنان و مردان این شهر از شاهنشاه پیشباز گرم و با شکوهی کردند. سپس شاهنشاه از کارخانه کشتی سازی « سوم مه » در « ریه کا » بازدید کردند. هنگام ورود شاهنشاه به کارخانه کارگران با شور و هیجان بی مانندی از شاهنشاه پیشباز کردند. در این بازدید معاون رییس جمهور یوگسلاوی نیز همراه شاهنشاه بودند. سرپرست کارخانه به آگاهی همایونی رساند که این کارخانه پس از جنگ جهانی دوم گسترش یافته و هم اکنون چهار هزار و پانصد کارگر دارد و کشتی‌های نفتکش و باری و مسافری می‌سازد و به کشورهای انگلستان، امریکا، یونان و چند کشور دیگر صادر می‌کند. در پایان این بازدید، شاهنشاه در دفتر یادیود کارخانه با دست نوشتند:"از دیدن کارخانه‌های کشتی سازی « سوم مه» بسیار خوشوقت شدیم، این کارخانه‌ها مسلما با برنامه ایکه پیش بینی شده، در آینده نزدیک، در شمار یکی از بزرگترین کارخانه‌های کشتی سازی جهان در خواهد آمد برای هیات مدیره و کارکنان و کارگران کارخانه سوم مه آرزوی موفقیت داریم.»

ساعت چهار پس از نیمروز به زمان تهران شاهنشاه با کشتی از بندر « ریه کا» رهسپار جزیره بریونی شدند و پس از پنج ساعت به این جزیره رسیدند. در اسکله حضرت مارشال تیتو و دیگر پایوران برجسته یوگسلاوی از شاهنشاه پیشباز کردند.

۲۰ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه و مارشال تیتو گفتگوهای خود را در « جزیره بریونی » دنبال کردند. بخش پایانی گفتگوها میان شاهنشاه آریامهر و مارشال تیتو پیرامون روابط و پیوندهای دو کشور شاهنشاهی ایران و یوگسلاوی گذشت. شاهنشاه آریامهر در میهنانی شام حضرت مارشال تیتو شرکت کردند و در پاسخ سخنان رییس جمهوری یوگسلاوی، شاهنشاه آریامهر بیاناتی ایراد کردند و فرمودند: امیدوارم همه مردم جهان مانند مردم کشورهای ما که به دنبال آینده درخشان تری می‌روند در راه دوستی و صمیمیت گام بردارند.

۲۱ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه در پایان سفر خود به یوگسلاوی در یک مصاحبه با رسانه‌های گروهی که در پیشگاه همایونی و مارشال تیتو برگزار شد، فرمودند: ایران و یوگسلاوی در مورد صلح و پیشرفت کشورها که باید از هر گونه نفوذ خارجی آزاد باشند، نظرات یکسانی دارند. ... یوگسلاوی می تواند به توسعه اقتصادی ایران کمک کند و این کمک می‌تواند از راه فرستادن کارشناسان صنعتی و فنی از یوگسلاوی به ایران و یا همکاری دو کشور در پروژه‌های صنعتی باشد.

• 
• 

پیشباز گرم مراکش از شاهنشاه ایران

شاهنشاه آریامهر و سلطان حسن دوم پس از بازدید از گارد احترام در فرودگاه رباط

روز شنبه ۲۱ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر در میان پیشباز گرم و بی همانند اعلیحضرت سلطان حسن دوم پادشاه مراکش و مردم این کشور دوست ایران، وارد مراکش شدند و دوازده روز میهمان رسمی سلطان حسن دوم خواهند بود. به مناسبت ورود شاهنشاه به رباط در این شهر تعطیل همگانی اعلام شد تا همه مردم بتوانند به پیشباز شاهنشاه آریامهر میهمان گرامی خود بیایند. هواپیمای شاهنشاه آریامهر ساعت ۱۴ و سی و پنج دقیقه به زمان تهران وارد رباط پایتخت مراکش شدند. سلطان حسن دوم خود در فرودگاه به پیشباز شاهنشاه آریامهر آمده بود. در فرودگاه رباط هیات دولت مراکش، رییس هیات‌های سیاسی خارجی مقیم رباط و ایرانیانی که در رباط زندگی می‌کردند به پیشباز شاهنشاه ایران آمده بودند. اعلیحضرت سلطان حسن دوم در پای پلکان هواپیما دست شاهنشاه آریامهر را به گرمی فشرد و خوش آمد گفت. در فرودگاه آیین پیشباز رسمی برگزار شد، ۲۱ تیز توپ به افتخار ورود شاهنشاه آریامهر شلیک شد و اعلیحضرتین از برابر گارد احترام و پیشبازکنندگان گذشتند و به آیین مراکش در ساختمان فرودگاه برای شاهنشاه ایران شیر و خرما آورده شد.

استاندار رباط در اعلامیه خود نوشته است که با اعلام تعطیل عمومی به همه مردم فرصت داده شده است که به پیشباز میهمان عالیقدر مراکش بیایند. اتاق بازرگانی کازابلانکا نیز در همین زمینه اعلامیه‌ای به چاپ رساند: تمام شهرهایی که در این سفر مورد بازدید شاهنشاه قرار خواهد گرفت از هم اکنون با فرتورهایی از شاهنشاه و پرچم ایران آراسته شده است. در سینماهای مراکش فیلم‌هایی از گوشه و کنار و مناظر ایران نمایش داده می‌شود. خیابان‌های رباط با فرتورهای شاهنشاه آریامهر و پرچم‌های ایران آذین بسته شده است. رادیو تلویزیون مراکش در همه روزهای اقامت شاهنشاه در مراکش برنامه‌هایی درباره ایران اجرا خواهد کرد.

خودرو شاهنشاه آریامهر و سلطان حسن دوم را سوارهای گارد سلطنتی که یونیفورم‌های زیبایی به تن داشتند اسکورت می‌کردند و چنان انبوهی از مردم به خیابان‌ها آمده بودند که خودروی شاهنشاه به کندی جلو می‌رفت، یک ساعت به درازا کشید تا اعلیحضرتین از فرودگاه به « کاخ میهمان » رسیدند. در همه خیابان‌ها آهنگ‌های محلی نواخته می‌شد و هنگامی که خودروی شاهنشاه می‌گذشت مردم با هلهله و غریو شادی شور و هیجان خود را نشان می‌دادند.

پس از ورود به کاخ میهمانان، سلطان حسن دوم پادشاه مراکش عالی‌ترین نشان این کشور را به شاهنشاه آریامهر پیشکش کرد و شاهنشاه نیز به نوبه خود یک فطعه نشان عالی به اعلیحضرت سلطان حسن دوم هدیه دادند.

شاهنشاه آریامهر ناهار را خصوصی خوردند و پس از نیمروز رهسپار مسجد مولای حسن شدند و در آیینی ویژه تاج گلی بر آرامگاه اعلیحضرت سلطان محمد پنجم پادشاه فقید مراکش نهادند و به کاخ میهمان بازگشتند. روسای هیات‌های سیاسی مقیم رباط در کاخ میهمان به پیشگاه شاهنشاه باریافتند.

۲۲ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر و سلطان حسن دوم رهسپار کازابلانکا شدند . در جاده‌های میان رباط و کازابلانکا روستاییان روستاهای سر راه، با پوشاک محلی بر تن و طاق نصرت‌های با شکوهی که بر پا داشته بودند، و با نواختن سازهای محلی و هلهله و شادی با گرمی و پاکدلی به پیشباز شاهنشاه آمدند. اهالی این دهکده‌ها بنا بر آیین این کشور ظرفی از خرما و جامی از شیر و بادام به شاهنشاه تعارف می‌کردند. در برخی از این دهکده انبوه روستاییان چنان بود که شاهنشاه از خودرو پیاده می‌شدند و برای پاسخ به شور و هیجان و صمیمیت روستاییان، به میان آنها می‌رفتند.

شاهنشاه پیش ار ورود به کازابلانکا در سر راه از یک پالایشگاه نفت در منطقه محمدیه دیدن کردند. از شاهنشاه هنگام ورود به این پالایشگاه، وزیر صنایغ و معادن و نفت، وزیر فرهنگ مراکش و فرماندار کازابلانکا و شمار بسیاری از پایوران محلی پیشباز با شکوهی کردند. وزیر صنیایع و معادن و نفت مراکش در گزارشی که به آگاهی همایونی رسانید گفت: گنجایش این پالایشگاه در سال یک میلیون و دویست و پنجاه هزار تن نفت خام است ولی در حال خاضر فقط ۸۰۰ هزار تن نفت در این پالایشگاه پالایش می‌شود. وزیر صنایع و معادن و نفت افزود که نفت خام مورد نیاز این پالایشگاه هم اکنون از کشورهای شوروی، الجزایر، و عربستان سعودی خریداری می‌گردد، ولی میان مقامات اقتصادی ایران و مراکش گفتگوهایی برای بستن قراردادهایی در جریان است که بر پایه آن بخشی از نفت خام مورد نیاز این پالایشگاه از ایران خریداری خواهد شد.

شاهنشاه پس از بازدید از پالایشگاه نفت محمدیه رهسپار بندر کازابلانکا شدند. هنگام ورود شاهنشاه کشتی‌هایی که در کنار بندر لنگر انداخته بودند، به احترام شاهنشاه ایران، پنج دقیقه سوت‌های خود را به سدا درآوردند. شاهنشاه از تاسیسات بندری کازابلانکا دیدن فرمودند. در خیابان‌های بندر هزاران تن از مردم به پیشباز شاهنشاه ایران آمده بودند. در خیابان‌های بندر کازابلانکا فرتورهای بزرگی از شاهنشاه و اعلیحضرت سلطان حسن دوم پادشاه مراکش در قاب‌های فلزی که بالای آن نورافشانی می‌شد، نصب شده بود. و آرنگ‌هایی از دوستی ایران و مراکش همه جا به چشم می‌خورد.

شاهنشاه آریامهر و اعلیحضرت سلطان حسن دوم سپس به تماشای یک مسابقه فوتبال در استادیوم بزرگ کازابلانکا رفتند. هنگام ورود شاهنشاه به این استادیوم سی هزار تن تماشاگر در استادیوم با شور و هیجان و غریو شادی، ورود شاهنشاه را گرامی داشتند. شاهنشاه در پایان مسابقه کاپ مسابقه را به تیم برنده دادند. پیش از ترک کازابلانکا شاهنشاه آریامهر از یک نمایشگاه عکس که از سوی وزارت اقتصاد ایران برای شناساندن کشور ایران و نشان دادن دگرگونی‌های اجتماعی و صنعتی چند ساله گذشته سازمان داده شده بود، بازدید کردند و سپس به رباط بازگشتند.

۲۳ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر و سلطان حسن دوم در میهمانی باشکوهی که از سوی مسعود فروغی سفیر ایران در مراکش در « قصرالسلام » بر پا شده بود، شرکت کردند. والاحضرت امیر محمد ولیعهد مراکش و هیات وزیران و نمایندگان سیاسی خارجی در رباط و گروهی از بزرگان و همراهان شاهنشاه و شماری از ایرانیانی که در مراکش زندگی می‌کردند، نیز در این میهمانی افتخار بودن را داشتند. در این میهمانی شاهنشاه یک قطعه نشان پهلوی به ولیعهد سیدی محمد پیشکش کردند. در این میهمانی، شاهنشاه و سلطان حسن دوم بیش از یک ساعت خصوصی با یکدیگر گفتگو کردند. در پایان شماری از ایرانیان که در رشته‌های پزشکی و بازرگانی و فرهنگی کار می‌کردند به پیشگاه شاهنشاه باریافتند. یکی از پزشکان ایرانی که ریاست یکی از بیمارستان‌های بزرگ مراکش را از یازده سال پیش دارد در پیشگاه همایونی گفت:

انقلابی که آن اعلیجضرت در ایران مبتکر و پایه گزار آن بودند، برای ما که دور از وطن هستیم، مایه کمال افتخار و سربلندی است. اقدامات برجسته شاهنشاه در مورد اصلاحات ارضی، مبارزه جهانی علیه بیسوادی، سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها و به طور کلی، مواد نه گانه انقلاب شاه و مردم سبب شده است که نام ایران و ایرانی در دنیا بلند آواره گردد و ما که از دور ناظر تحولات وطن خویش هستیم در این کشور به ایرانی بودن خود افتخار می‌کنیم

۲۴ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر و سلطان حسن دوم با ترن سلطنتی رهسپار شهر « مراکش » شدند، و با اسکورت و تشریفات بسیار با شکوه از ایستگاه راه آهن به کاخ « دارالبسمه » رفتند. چندین هزار تن از مردم شهر مراکش با شور و اشتیاق فراوان به پیشباز شاهنشاه ایران و سلطان حسن دوم که در کنار شاهنشاه در یک خودروی روباز ایستاده بود، آمده بودند. اعلیحضرتین که لباس فرماندهی ارتش کشور خود را بر تن داشتند، با ابراز احساسات گرم و دوستانه مردم روبرو شدند. چندین بار بانوان مراکشی صف‌های نیروهای انتظامی را شکستند و دسته گلهایی در برابر خودروی شاهنشاه نهادند.

۲۵ خرداد ماه ۱۳۴۵ پنجمین روز بازدید رسمی شاهنشاه از کشور مراکش آغاز شد. روز پنجشنبه ۲۶ خرداد ماه شاهنشاه از بندر « صفی » از بندرهای پر آوازه مراکش بازدید کردند. وزیر کشور، وزیر امور خارجه، وزیر صنایع و معادن و شماری از سران برجسته مراکش در این بازدید در رکاب همایونی بودند. فاصله ۱۵۰ کیلومتر میان مراکش و بندر صفی، عشایر و قبیله‌های بربر و اهالی ده‌ها و روستاهای میان راه با جامه‌های زیبا بر تن و پرچم‌های دو کشور در دست به پیشباز شاهنشاه ایران آمده بودند. زنان روستایی با پوشاک زنگارنگ و جالب خود با آهنگ‌های محلی دست افشانی و پایکوبی می‌کردند و سرود می‌خواندند. جوانانی که با تفنگ و شمشیر پایکوبی می‌کردند آیین پیشباز را پرشکوه تر کرده بودند. ۳۶ موتور سوار خودروهای سلطنتی را در این راه همراهی می‌کردند. ساعت یک پس از نیمروز شاهنشاه به هفت کیلومتری بندر صفی رسیدند، انبوه پیشبازکنندگان در کنار طاق نصرت‌هایی که تا شهر پشت سر هم بسته شده بود ایستاده بودند و سدای موزیک محلی با طبل‌های بزرگ و ابزار موسیقی کشورهای افریقایی، هلهله زنان و غریو مرحبا - مرحبا شهر را پر کرده بود.

ساعت یک و سی دقیقه پس از نیمروز شاهنشاه به کارخانه تولید فسفات وارد شدند و با ابراز احساسات بی همانند کارگران کارخانه روبرو شدند. وزیر صنایع و معادن و نفت مراکش احمد العربی، گزارشی درباره کارخانه به آگاهی همایونی رساند.

۲۷ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر و سلطان حسن دوم گفتگوهای خود را دوباره از سر گرفتند. روز شنبه ۲۸ خرداد ماه شاهنشاه آریامهر و سلطان حسن دوم وارد منطقه کشاورزی بنی ملال شدند و از کارخانه برق و بخش‌هایی از یک شبکه بزرگ آبیاری بازدید کردند. ناهار را اعلیحضرتین میهمان فرماندار بنی ملال بودند. ایوار (عصر) اعلیحضرتین از سد بین الویدان دیدن کردند و شبانگاه با خودرو رهسپار منطقه « ایفران » شدند و سه روز از این منطقه بازدید خواهند کرد.

۲۸ خرداد ماه ۱۳۴۵ شجاع الدین شفا رایزن فرهنگی و سخنگوی دربار شاهنشاهی در شهر مراکش اعلام داشت که به زودی کرسی زبان و ادبیات پارسی در دانشگاه مراکش بنیاد نهاده خواهد شد. گفتگوها درباره کرسی زبان فارسی به فرمان شاهنشاه در رباط آغاز شده بود و با استقبال کامل مقامات وزارت فرهنگ و دانشگاه مراکش روبرو گردید. زبان فارسی تاکنون به صورت بخشی از درس‌های کرسی ادبیات عربی در دانشکده ادبیات آموزش داده می‌شد، ولی از سال تحصیلی آینده کرسی جداگانه برای زبان و ادبیات پارسی در این دانشگاه تاسیس خواهد شد که درجه لیسانس ادبیات پارسی را خواهد داد.

۲۹ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر و سلطان حسن دوم گفتگوهای خود را درباره خاورمیانه در منطقه « افرانه » آغاز کردند. اعلیحضرتین دو روز در شهر افرانه خواهند ماند و سپس به رباط باز خواهند گشت.

۳۰ خرداد ماه ۱۳۴۵ پیمان دوستی و موافقتنامه‌های فرهنگی، لغو روادید و همکاری‌های فنی و علمی ایران و مغرب از سوی وزیران امور خارجه دو کشور در کاخ الفیران در رباط دستینه شد.

۳۱ خرداد ماه ۱۳۴۵ شاهنشاه آریامهر در یک کنفرانس مطبوعاتی در مغرب شرکت کردند.

سفر رسمی شاهنشاه به مراکش در روز ۱ تیر ماه به پایان رسید. در اعلامیه مشترکی که از سوی سران دو کشور به چاپ رسید، رهبران دو کشور تصمیم پایدار (راسخ) خود را درباره گسترش دامنه همکاری‌های دو کشور و کمک به صلح جهانی اعلام داشتند.

نگاه کنید به

• سخنان اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در میهمانی رسمی در پاسخ به بیانات پرزیدنت رومانی بخارست ۶ خرداد ماه ۱۳۴۵
• سخنان اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در دانشگاه بخارست هنگام دریافت دکترای حقوق سیاسی دانشگاه ۶ خرداد ماه ۱۳۴۵
• سخنان اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ خوش‌آمدگویی رییس شورای اجرایی ایالت دوبروجا رومانی ۱۱ خرداد ماه ۱۳۴۵
• مصاحبه روزنامه‌نگاران رومانی و روزنامه‌نگاران ایرانی با اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر بخارست ۱۳ خرداد ماه ۱۳۴۵
• سخنان اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ بیانات مارشال تیتو پرزیدنت یوگسلاوی در فرودگاه بلگراد ۱۳ خرداد ماه ۱۳۴۵
• سخنان اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ بیانات مارشال تیتو پرزیدنت یوگسلاوی در میهمانی شام رسمی بلگراد ۱۴ خرداد ماه ۱۳۴۵
• مصاحبه مشترک اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و رییس جمهور یوگسلاوی با رسانه‌های گروهی در بلگراد ۲۰ خرداد ماه ۱۳۴۵
• سخنرانی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ بیانات پرزیدنت یوگسلاوی در میهمانی رسمی شام در بریونی ۲۰ خرداد ماه ۱۳۴۵
• سخنرانی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ بیانات پادشاه مراکش در میهمانی رسمی شام در کاخ سلطنتی رباط ۲۱ خرداد ماه ۱۳۴۵
• مصاحبه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با روزنامه‌نگاران مراکش و نمایندگان خبرگزاری‌های خارجی در رباط ۳۱ خرداد ماه ۱۳۴۵

منبع

‎