سفر رسمی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی به ترکیه ۱۱-۶ آبان ماه ۱۳۵۴
| برنامه عمرانی پنجم/سال ۱۳۵۴ خورشیدی فروردین تا خرداد ماه | پرتال اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر | سخنرانی‌های محمدرضا شاه پهلوی آریامهر سال ۱۳۵۴ خورشیدی تازی |
سفر رسمی اعلیحضرتین به ترکیه ششم تا یازدهم آبان ماه
شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو برای یک بازدید رسمی شش روزه به دعوت پرزیدنت ترکیه فخری کوروترک رهسپار ترکیه شدند. این هشتمین سفر شاهنشاه به کشور ترکیه است. نخستین سفر شاهنشاه در اردیبهشت ماه ۱۳۳۵ انجام یافت و در همین سفر بود که شاهنشاه در سخنرانی خود در ترکیه اطمینان دادند که مناسبات دو کشور به گونه‌ای پی ریزی شده است که در آینده از هر گونه گزند و ناپایداری در امان خواهد بود. اکنون پس از ۱۹ سال که از بیانات شاهنشاه آریامهر در نخستین سفر معظم له به ترکیه می‌گذرد، آشکار است که دوستی ایران و ترکیه به گونه یک سنت درآمده است و به گفته نخست وزیر پیشین ترکیه « بلند اجویت » هر دولتی که در ترکیه روی کار آید، ناچار به دوستی با ایران خواهد بود. در این سفر عباسعلی خلعتبری وزیر خارجه و بانو منظر خلعتبری، بانو عادله دیبا ندیمه شهبانو، هرمز قریب رییس کل تشریفات شاهنشاهی، سپهبد کریم ایادی پزشک مخصوص شاهنشاه، سپهبد رضا طباطبایی و سپهبد سلیم رضوانی آجودان‌های شاهنشاه، شجاع الدین شفا معاون وزارت دربار، صادق صدریه مدیر کل سیاسی وزارت خارجه در امور آسیا و آفریقا، خسرو اکمل معاون کل تشریفات شاهنشاهی، فریدون سر رشته داری رییس تشریفات دربار، کامبیز یزدان پناه مدیر کل اطلاعات و مطبوعات دربار شاهنشاهی و انوشیروان صدیق سرپرست دبیرخانه وزیر خارجه در رکاب اعلیحضرتین می‌باشند.
برابر نیم روز ششم آبان ماه، هواپیمای آورنده اعلیحضرتین در فرودگاه آنکارا بر زمین نشست و آیین پیشباز رسمی از سوی پرزیدنت ترکیه و همسرشان و پایوران ترکیه انجام یافت. پرزیدنت ترکیه در پای پلکان هواپیما به شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو خوش آمد گفت. رییس‌های دو مجلس ترکیه، رییس ستاد ارتش ترکیه، وزیران کابینه و فرماندهان نیروی سه گانه و هم چنین کارکنان سفارت شاهنشاهی ایران در آنکارا در آیین رسمی پیشباز در فرودگاه بودند.
ساعت ۱۶ شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو تاج گل زیبا و باشکوهی بر آرامگاه کمال آتاتورک بنیانگذار ترکیه نوین نهادند. سپس اعلیحضرتین از بنای باشکوه آرامگاه بازدید فرمودند. پس از این بازدید اعلیحضرتین رهسپار کاخ چانکایا کاخ پرزیدنت ترکیه شدند و هیات مهمانداران عالی به پیشگاه شاهنشاه و شهبانو شناسانده شدند. ساعت ۱۸ رییس‌های هیات‌های سیاسی در آنکارا در کاخ « پنبه کوشک » جای اقامت اعلیحضرتین به پیشگاه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو شناسانده شدند.
میهمانی شام رسمی ۶ آبان ماه
شامگاهان میهمانی شام رسمی از سوی پرزیدنت ترکیه به سرفرازی ورود اعلیحضرتین به ترکیه برگزار شد. فخری کوروتورک پرزیدنت ترکیه با اشاره به همکاری‌های گسترده سیاسی و اقتصادی و فرهنگی ایران و ترکیه این امر را یک عامل اساسی پایداری و امنیت منطقه خواند.
اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ سخنان کوروتورک پرزیدنت ترکیه در میهمانی شام رسمی چنین گفتند:[۱]
- حضرت رئیس جمهوری،
- از بیانات محبت‌آمیز آن حضرت درمورد شهبانو و خودم و درباره کشورم صمیمانه تشکر می‌کنم و از اینکه با دعوت دوستانه خود به ما امکان آن را دادید که بار دیگر از کشور زیبای شما دیدار کنیم، بسیار خوشوقتیم.
- سفر من به عنوان رئیس کشور ایران به ترکیه، یادآور یک واقعیت جالب تاریخ معاصر ما است و آن این است که در عصر پهلوی، یعنی در طول نیم قرن اخیر، ترکیه نخستین کشور جهان بود که مورد بازدید رئیس کشور ایران قرار گرفت، همچنان که در دوران ریاست جمهوری آن حضرت، ایران اولین کشوری بود که شما از آن دیدن کردید.
- باید اضافه کنم که سفر اعلیحضرت رضاشاه کبیر به ترکیه در چهل سال پیش، نه فقط اولین دیدار رسمی، بلکه تنها دیدار آن شاهنشاه از یک کشور خارجی بود. خوشبختانه در همین دیدار بود که دوستی نزدیک دو کشور به دست دو قهرمان ملی، رضاشاه کبیر و کمال آتاتورک، بنیانگذاران ایران و ترکیه نوین، پایه‌گذاری شد.
- خود من نوزده سال پیش برای نخستین بار از نزدیک با کشور شما آشنا شدم و از آن هنگام تاکنون در هر دیدارِ تازه، شاهد پیشرفت‌های وسیع و همه‌جانبه مملکت و ملت شما بوده و از مشاهده آنها خاطره بسیار خوبی همراه برده‌ام.
- شما حضرت رئیس جمهوری، به اهمیت دوستی و همبستگی دو کشور ما در وضع این منطقه حساس از جهان که ما به آن تعلق داریم، اشاره فرمودید. این نکته‌ای است که کاملاً مورد توجه ما است، زیرا همکاری‌های وسیع سیاسی و اقتصادی و فرهنگی ایران و ترکیه، به خصوص در چهارچوب همکاری عمران منطقه‌ای که کشور دوست و برادر مشترک ما پاکستان نیز در آن عضویت دارد، یک عامل اساسی ثبات و امنیت منطقه است.
- کشورهای ما در این مورد دارای هدف‌های مشترکی هستند که همچنان که گفتید، صلح و امنیت و در عین حال کوشش در برقراری یک نظم نوین اقتصادی عادلانه از اصول آنها است. با توجه به این اشتراک نظرها، دو کشور ما طبعاً طرفدار تلاش‌های صلح‌آمیز حل اختلافات خاورمیانه بر اساس حق و عدالت هستند و به همین جهت اجرای کامل قطعنامه‌های سازمان ملل متحد را در این باره ضروری می‌دانم.
- از نظر ما همان طور که شما متذکر شدید، بازگرداندن سرزمین‌های اشغال‌شده عربی و احقاق حق ملی مردم فلسطین، شرط اصلی استقرار صلح واقعی در منطقه است. درمورد قبرس، ما همواره علاقمندی کامل خود را نسبت به حقوق جامعۀ ترک این جزیره اعلام داشته‌ایم و صمیمانه امیدواریم که هر چه زودتر مذاکرات رهبران جوامع ترک و یونانی قبرس از سر گرفته‌شود و به نتایج کاملاً رضایت‌بخش منتهی گردد.
- در زمینه روابط خاص دو کشورمان تذکر این نکته برای من مایه خوشوقتی است که امروزه همکاری گسترده و همه‌جانبه‌ای میان ایران و ترکیه وجود دارد، که زمینه‌های مختلف اقتصادی و فنی و بازرگانی و ترانزیتی را در بر می‌گیرد. برنامه‌های متعدد موافقتنامه همکاری‌های فنی دو کشور که در جریان سفر اخیر آن حضرت به ایران به امضا رسید، مسلماً سهم مؤثری در توسعه و تقویت این همکاری‌ها خواهدداشت.
- حضرت رئیس جمهوری،
- برای ما به عنوان یک کشور دوست و هم‌کیش و هم‌پیمان مایه کمال خرسندی است که می‌بینیم کشور ترکیه تحت رهبری خردمندانه و مدبرانه آن حضرت و بر اساس سنت استوار ناسیونالیسم که به دست رهبر بزرگ ترکیه، کمال آتاتورک، در ترکیه نوین بنیان نهاده شد، نقش بسیار مهم و مؤثری در جامعه جهانی ایفا می‌کند. من برای آن حضرت در انجام وظایف و مسئولیت‌های خطیری که در شرایط حساس کنونی جهان با شایستگی بسیار در خدمت به کشور و ملت خویش به عهده گرفته‌اید، صمیمانه آرزوی موفقیت می‌کنم.
- تندرستی و شادکامی شخص حضرت رئیس جمهوری و بانو کورو تورک، و رفاه و پیشرفت ملت دوست و برادر ترک را با امید تقویت و توسعه هر چه بیشتر روابط دو کشور و با آرزوی صلح و تفاهم جهانی، خواستارم.
دومین روز سفر اعلیحضرتین ۷ آبان ماه
شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو، بامداد ۷ آبان ماه که هم زمان با پنجاه و دومین سالروز اعلام جمهوری در ترکیه بود به مجلس کبیر ترکیه تشریف فرما شدند. اعلیحضرتین روز جمهوری این کشور را به پرزیدنت ترکیه و پایوران ترکیه تهنیت گفتند. ورود شاهنشاه آریامهر به مجلس کبیر ملی ترکیه همراه با آیین ویژه‌ای بود. شاهنشاه آریامهر از کاخ « پنبه کوشک » از سوی وزیر دفاع ترکیه همراهی می‌شدند، در ساعت ۱۰ و بیست دقیقه در برابر بنای باشکوه و بزرگ مجلس ترکیه پیاده شدند. آنگاه گارد احترام آیین احترامات نظامی را به جای آورد و شاهنشاه آریاههر از گارد احترام سان دیدند. سپس آریامهر شاهنشاه ایران به تالار پذیرایی مجلس کبیر ترکیه وارد شدند و پنجاه و دومین سالروز جمهوری ترکیه را به پرزیدنت فخری کوروتورک تهنیت گفتند و برای ملت ترکیه آرزوی خوشبختی و شادکامی کردند. پرزیدنت ترکیه از این که شاهنشاه آریامهر به مجلس کبیر ملی این کشور تشریف فرما شده‌اند، سپاسگزاری کردند. آنگاه روسای مجلسین، نخست وزیر و فرمانده ارتش ترکیه به پیشگاه شاهنشاه آریامهر باریافتند.
در این آیین وزیر خارجه ایران، سفیر شاهنشاه آریامهر در آنکارا، رییس کل تشریفات شاهنشاهی و سایر همراهان رسمی اعلیحضرتین از باشندگان بودند. پس از این آیین و پس از انجام آیین احترام نظامی از سوی گارد، شاهنشاه آریامهر مجلس کبیر ملی ترکیه را ترک فرمودند.
پس از نیم روز در پیشگاه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو و پرزیدنت ترکیه رژه باشکوه یکان‌های ارتش ترکیه در میدان هیپودروم در آنکارا انجام شد. همه ساله ارتش ترکیه در روز ملی این کشور چنین آیین ویژه‌ای برقرار می‌کند. این بار نیز که پنجاه و دومین سالروز جمهوری در ترکیه بود این رژه به سبب تشریف فرمایی اعلیحضرتین به آنکارا با شکوه ویژه‌ای برگزار شد. شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو در ساعت ۱۳ و چهل و سه دقیقه با خودرو به میدان « هیپودروم » آنکارا وارد شدند. پرزیدنت ترکیه، نخست وزیر، رییس‌های مجلسین، فرمانده کل ستاد ارتش به پیشباز اعلیحضرتین آمدند. شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت ترکیه نخست با جیپ روباز از یکان‌های ارتش که در میدان جای گرفته بودند، سان دیدند و سپس به جایگاه ویژه رفتند. پس از آن که سرود ملی ترکیه نواخته شد، نمایندگان یکان‌های ارتش ترکیه از برابر جایگاه که شاهنشاه آریامهر، علیاحضرت شهبانو و پرزیدنت ترکیه و پایوران برجسته ترکیه ایستاده بودند، رژه رفتند. رژه یکان‌های نیروی زمینی را نیروی هوایی ترکیه پشتیبانی می‌کرد و چتربازان و جنگنده‌های نیروی هوایی ترکیه بر فراز میدان، مانورهای نمایشی انجام دادند.
ایوار، بلند اجویت رهبر حزب جمهوری ترکیه در آنکارا به پیشگاه شاهنشاه آریامهر باریافت. پس از این باریابی و گفتگو که نزدیک به یک ساعت و سی دقیقه به درازا کشید، بلند اجویت در پاسخ به نماینده رادیو تلویزیون ملی ایران که از جستارهای مورد گفتگو در باریابی به پیشگاه شاهنشاه آریامهر پرسیده بود گفت که ما به عنوان حزب جمهوریت خلق گام‌هایی در راه گسترش پیوندهای ایران و ترکیه و همکاری دو کشور در زمینه‌های گوناگون برداشته می‌شود، پشتیبانی می‌کنیم. در باریابی امروز فرصت یافتم که دیدگاه‌ها و احساسات قلبی خود را به پیشگاه شاهنشاه بگویم. من به شاهنشاه آریامهر گفتم که ما چه در حال کنونی یعنی در اقلیت باشیم، و چه در زمانی که زمام امور را به دست بگیریم از هیچ کوششی در راه گسترش همکاری میان ایران و ترکیه فروگذار نخواهیم کرد و تنها به همکاری میان دو کشور بسنده نمی‌کنیم، بلکه همکاری گسترده تری را در منطقه خود بوجود خواهیم آورد.
در اپرای آنکارا
به سرفرازی ورود آریامهر شاهنشاه ایران و علیاحضرت شهبانو یک نمایش باله در اپرای آنکارا به نمایش درآمد. اعلیحضرتین به همراه پرزیدنت ترکیه و بانو در ساعت ۲۱ و سی دقیقه به تالار اپرای آنکارا تشریف فرما شدند و در سرسرای زیبا و قدیمی اپرا پایوران ترکیه چون نخست وزیر، روسای مجلسین، رهبران حزب‌های سیاسی ترکیه، فرماندهان نیروهای دو گانه ارتش این کشور و نمایندگان پارلمان ترکیه از اعلیحضرتین پیشباز کردند. شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به همراه پرزیدنت ترکیه و بانو پس از درنگی کوتاه در سالن پذیرایی به تالار اپرا وارد شدند. اعلیحضرتین پس از تماشای باله « پودون کو » هنرمندان باله آنکارا مورد مهر قرار دادند.
دیدار و گفتگوی رهبران دو کشور ۸ آبان ماه
شاهنشاه آریامهر در سومین روز سفر به ترکیه با پرزیدنت ترکیه گفتگوهای رسایی داشتند. در این گفگوها نخست وزیر و وزیر خارجه و پایوران ترکبه و وزیر خارجه و سفیر ایران شرکت داشتند. گفتگوها پیرامون مسایل مورد علاقه دو کشور، کمک‌های ایران به ترکیه و مسایل ویژه منطقه چون قبرس و خاورمیانه عربی و دیگر جستارهای بین المللی دور می‌زد.
همزمان با آغاز گفتگوهای رهبران ایران و ترکیه علیاحضرت شهبانو به همراه همسر دبیر کل پرزیدنت ترکیه از مرکز آموزشی زنان و دختران حومه « ایلیچ » با هشتصد هنرجو بازدید کردند. در آغاز بازدید علیاحضرت شهبانو درباره روش آموزش هنرهای دستی بومی ترکیه به هنرجویان گزارشی به آگاهی معظم لها رسید و نمونه‌هایی از کارهای دستی هنرجویان به پیشگاه علیاحضرت شهبانو فراداشته شد. علیاحضرت شهبانو پس از یک ساعت بازدید از این مرکز آموزشی، در میان ابراز احساسات مردم و ایرانیانی که در آنکارا زندگی می‌کردند، رهسپار بانک کشاورزی در مرکز آنکارا شدند. هنگام ورود علیاحضرت شهبانو با بریدن نوار، نمایشگاه نقاشی هنرمندان معاصر ترکیه را گشودند و از آن دیدن کردند. علیاحضرت شهبانو در پایان بازدید از این نمایشگاه که صد و پنجاه تابلو در آن گردآوری شده بود، دفتریادبود نمایشگاه را توشیح فرموند.
پس از نیم روز علیاحضرت شهبانو از موزه آثار باستانی ترکیه در آنکارا دیدن کردند. در این موزه چیزها و سنگ نبشته‌هایی از پیش از میلاد مسیح گردآوری شده است. بنای این موزه در قرن پانزدهم میلادی ساخته شده است و سپس به دستور کمال آتاتورک به موزه آثار باستانی این کشور ویژه شد. علیاحضرت شهبانو یک ساعت از برجای مانده‌های تاریخی موزه دیدن کردند و در پایان دفتر یادبود آن را توشیح فرمودند. چند تن از پایوران ترکیه که در بازدید در رکاب علیاحضرت بودند.
شبانگاه میهمانی شامی از سوی شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به افتخار پرزیدنت کروتورک و بانو در سفارت شاهنشاهی ایران در آنکارا در خیابان « رضا شاه کبیر » برگزار شد. در این میهمانی نخست وزیر ترکیه، رهبران حزب‌های سیاسی ترکیه و پایوران این کشور شرکت داتشند. شاهنشاه آریامهر در سخنانی از پذیرایی گرم پرزیدنت ترکیه و بانو و دولت و ملت ترکیه سپاسگزار کردند و فرمودند: بازدید ما از کشور شما هم زمان با پنجاه و دومین سال تاسیس جمهوری ترکیه است و فکر می‌کنم شرکت رییس مملکت ایران در این جشن ملی ترکیه بهترین نمودار احساسات ملت ایران نسبت به کشور و ملت شماست. این روز بزرگ را بار دیگر به ملت ترک تبریک می‌گویم و از خداوند ترقی و تعالی ملت نجیب ترک را خواستارم. میل دارم بگویم میان ملت ایران و ترکیه پس از سفر اعلیحضرت رضا شاه کبیر به این کشور، دوستی عمیقی برقرار شده است.
آنگاه فخری کروتورک پرزیدنت ترکیه در پاسخ به سخنان شاهنشاه آریامهر بیاناتی ابراز داشت و گفت:
- اعلیحضرتا
- از اینکه در پنجاه و دومین سال روز جشن جمهوریت به ما افتخار دادید که از شما پذیرایی کنیم، سبب خوشوقتی ما است. ملت ترک و ایران همواره روابط تاریخی و دوستانه و همبستگی ژرفی داشته‌اند و مسافرت ما به تهران در ماه ژوین گذشته و تشریف فرمایی اعلیحضرتین به کشور ما نشانه این دوستی و همکاری است که امیدوارم این روابط در آینده گسترش بیشتری داشته باشد.
سفر اعلیحضرتین در چهارمین روز به کناره دریای اژه
شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو روز آدینه ۹ آبان ماه از آنکارا به سوی کناره‌های دریای اژه شهر ازمیر پرواز کردند. به هنگام ورود اعلیحضرتین به ازمیر، گارد احترام آیین احترام نظامی را به جای آورد و سپس شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به همراه وزیر امور خارجه ترکیه و بانو با خودرو از فرودگاه ازمیر رهسپار شهر ازمیر شدند. شهر ازمیر سراسر چراغانی و آذین بسته شده بود و پرچم‌های ایران و ترکیه در خیابان‌های ازمیر در اهتزاز بود. شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت با پیشباز باشکوه و پر از ابراز احساسان مردم ترکیه روبرو شدند و فریادهای جاوید شاه و پاینده ایران به آسمان می‌رسید. زن و شوهر ایرانی که در ازمیر زندگی می‌کردند با فرزند خود در برابر اقامتگاه اعلیحضرتین انبوه مردم را شکافتند و دسته گلی را که ساخته بودند به اعلیحضرتین فراداشتند.
ایوار اعلیحضرتین از آثار باستانی « افه سوس » در جنوب ازمیر بازدید کردند. اعلیحضرتین که از سوی وزیران امور خارجه ایران و ترکیه و بانوانشان، سفیر شاهنشاه آریامهر در آنکارا و سفیر ترکیه در دربار شاهنشاهی همراهی می‌شدند با هلیکوپتر به ناحیه آثار تاریخی « افه سوس » پرواز کردند. استاندار ازمیر، فرمانده نیروی زمینی استان ازمیر و چند تن از بزرگان این استان به پیشباز اعلیحضرتین آمدند. اعلیحضرتین دو ساعت از برجای مانده‌های (آثار باستانی) باستانی این منطقه که به سال‌های پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد دیدن کردند.
شبانگاه میهمانی شامی از سوی سلیمان دمیرل نخست وزیر ترکیه به سرفرازی ورود اعلیحضرتین برگزار شد. سلیمان دمیرل بر سر میز شام بیاناتی ایراد کرد و با اشاره به گذشته بسیاز ژرف پیوندهای استثنایی ایران و ترکیه گفت:
- رشته‌های دوستی موجود میان ملت‌ها و دول ایران و ترکیه بدون گمان مطمین‌ترین ضامن دوستی موجود میان دو کشور است. افزون بر امتیازهای دیگر، درستی و همکاری ایران و ترکیه از دیدگاه ثبات و امنیت و رفاه منطقه دارای اهمیت ویژه‌ای است. ترکیه نیز در راه عمران و آبادانی کشور خود گام‌های موثری را برداشته است
پس از بیانات سلیمان دمیرل نخست وزیر ترکیه شاهنشاه آریامهر در پاسخ به بیانات دمیرل بر سر میز شام سخنانی ایراد فرمودند: [۲]
- جناب آقای نخست‌وزیر،
- قبل از هر چیز می‌خواهم از سخنان محبت‌آمیزی که نسبت به شهبانو و من و مملکتم و ملت ایران اظهار داشتید، سپاسگزاری کنم. این احساسات را عیناً ما ایرانی‌ها نسبت به دولت و ملت ترکیه دارا هستیم.
- از زمانی که پدر من، اعلیحضرت رضاشاه کبیر، به دیدار آتاتورک بزرگ شما آمد، دوستی صمیمانه‌ای بین آنان و در نتیجه بین دو مملکت آغاز شد، که تاکنون ادامه دارد. با تغییراتی که در اوضاع جهان پیش آمده، اهمیت برقراری این دوستی بیش از هر زمان نمایان شده‌است.
- در دنیای امروز آیا می‌شود حتی یک لحظه قصور کرد؟ اگر خدای ناخواسته حادثه‌ای برای ایران رخ دهد، آیا ترکیه آن را احساس نخواهدکرد؟ و به عکس اگر برای ترکیه اتفاقی روی دهد، آیا ایران بی تفاوت خواهدماند؟
- ما نه فقط هیچ اختلافی با هم نداریم، بلکه در هر زمینه‌ای که با یکدیگر صحبت می‌کنیم، می‌بینیم که منافع مشترک و کاملاً یکسان داریم، بنابراین وقتی که اشتراک منافع دو کشور تا این اندازه است، برای روبه‌رو شدن با آینده، آیا نباید که به طور دقیق و قاطع این روابط را بر پایه‌های استوارتری بنیاد نهیم؟ خوشبختانه این درست کاری است که ما اکنون انجام می‌دهیم.
- در ششم ماه ژوئن، قرارداد جدیدی بین دو کشور، در تهران به امضا رسید. پس از آن مذاکرات سودمندی نیز بین کارشناسان ما صورت گرفت، در این سفر نیز فرصت مناسبی پیدا شد تا باز هم در کلیه زمینه‌ها بیشتر مطالعه و بررسی کنیم و خوشبختانه به نتیجه‌ای واحد دست یافتیم و آن توسعه و تحکیم هر چه بیشتر روابطمان است.
- هر دو کشور ما اکنون سرگرم تحکیم زیربنای اقتصادی و اجتماعی خود هستند و در راه پیشرفت گام برمی‌دارند. ما هر دو آینده‌ای باز هم درخشان‌تر در پیش داریم. مطمئن هستم در هر زمینه‌ای که همکاری کنیم، با موفقیت کامل توأم خواهدبود.
- این است که با آرزوی تحکیم هر چه بیشتر روابط ناگسستنی بین دو مملکت، و با اظهار تشکر از مهمان نوازی و پذیرایی و محبت‌هایی که دولت و ملت ترکیه نسبت به ما ابراز داشتند، و با آرزوی تعالی و پیشرفت هر چه بیشتر ملت نجیب ترک و دوستی روزافزون دو ملت ترکیه و ایران، به سخنان خود پایان می‌دهم.
روز دهم آبان ماه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو تاسیسات توریستی « چشمه » در ۸۵ کیلومتری ازمیر دیدن کردند و ۴۵ دقیقه با کشتی از بخش‌های گوناگون این شهر توریستی بازدید فرمودند. اعلیحضرتین پس از خوردن ناهار در « چشمه » ساعت ۱۴ و سی دقیقه از ازمیر به آنکارا بازگشتند. در فرودگاه ازمیر آیین پسواز نظامی با بودن استاندار و فرمانده لشکر و پایوران محلی ازمیر انجام یافت. علیاحضرت شهبانو پس از ورود به آنکارا یک سر از فرودگاه آنکارا به تهران پرواز کردند. پرزیدنت ترکیه و بانو و پایوران ترکیه به پسواز علیاحضرت شهبانو آمده بودند.
مصاحبه شاهنشاه آریامهر با رسانه‌های همگانی ترکیه
شاهنشاه آریامهر در مصاحبه رادیو تلویزیونی با نمایندگان رسانه‌های همگانی در آنکارا به پرسش‌های خبرنگاران درباره همکاری‌های ایران و ترکیه پاسخ دادند:[۳]
مصاحبه رادیو تلویزیونی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با نمایندگان رسانه‌های همگانی ترکیه آنکارا ۱۰ آبان ماه ۱۳۵۴
- روابط دوستانه دو کشور
- در مراسم رسمی فرصت یافتم درباره روابط دو کشور و امیدهایی که برای گسترش بیشتر این روابط در آینده وجود دارد، مذاکره کنیم و اعتقاد راسخ داریم که روابط و همکاری ما مستحکم‌تر از همیشه خواهدشد و دو کشور ایران و ترکیه آینده بزرگتر و بهتری را در پیش خواهندداشت.
- موضوع سنتو در مذاکرات ما به صورت یک مسئله خاص مطرح نشد، ولی اگر ترکیه و ایران روابط نزدیک‌تری داشته‌باشند، این نزدیکی روابط به خودی خود مسلماً سبب ثبات بیشتری در این منطقه خواهدشد.
- همکاری تسلیحاتی
- درباره همکاری تسحیلاتی ایران و ترکیه، ما قبلاً گفتگو کرده‌بودیم و از مدتی پیش در نظر داشتیم که درباره نوع سلاح‌هایی که دو کشور می‌توانند برای یکدیگر بسازند، مطالعه کنیم، ولی هنوز چگونگی این همکاری روشن نشده، با این حال کارشناسان ما مشغول مطالعه درباره این امر هستند. این یک موضوع بسیار حساس است و مستلزم مطالعه دقیق می‌باشد و اطمینان دارم که این همکاری به نحوی از انحاء امکان‌پذیر خواهدبود.
- موافقتنامه ایران و ترکیه
- موافقتنامه‌ای که قبلاً از جانب دو کشور به امضا رسیده، برای هر دو طرف سودمند است و برای آگاهی شما توضیح می‌دهم که ایران در نظر دارد ظرفیت بنادر خود را در خلیج فارس افزایش دهد و به هشتادمیلیون تن در سال برساند. البته این کار ظرف یکی دو روز عملی نمی‌شود، بلکه انجام این طرح احتمالاً چند سال طول می‌کشد، اما بسیار طبیعی و به جا است که ما امکانات بازرگانی خود را تنوع بخشیم و یکی از بهترین راه‌های حمل کالا، از طریق ترکیه خواهدبود، زیرا کالاهای ما از طریق اسکندرون و مدیترانه و دریای سیاه و سپس از راه رود دانوب به قسمت اعظم اروپا حمل خواهدشد، یا اینکه از طریق ترکیه و از راه تنگه بسفور به اروپا خواهدرسید، لیکن من آینده بزرگتری را مد نظر دارم. اگر روزی میان هند، پاکستان، افغانستان، ایران و ترکیه همکاری وسیع منطقه‌ای تحقق پذیرد، مقدار زیادی کالا از هند و پاکستان از طریق ترکیه به اروپا حمل خواهدشد، بنابراین علاوه بر موافقتنامه‌ای که میان دو کشور امضا شده، ما کمیته‌های دائمی تخصصی به وجود آورده‌ایم که همه امکانات اجرای طرح‌های مشترک ایران و ترکیه را بررسی می‌کند و این بررسی‌ها را در زمینه‌های گوناگون ادامه خواهدداد.
- درمورد مسئله قبرس، همان طور که در اعلامیه نهایی ایران و ترکیه ملاحظه خواهیدکرد، ایران از نظر ترکیه درمورد لزوم تجدید مذاکرات دو جامعه ترک و یونانی قبرس پشتیبانی می‌کند.
- توسعه روابط اقتصادی
- روابط اقتصادی ایران و ترکیه بسیار توسعه خواهدیافت. قبل از سفر من به ترکیه، موافقتنامه مهمی میان دو کشور منعقد شد. با این حال همانطور که گفتم، کمیته‌های دائمی گوناگونی درباره همه امکانات تازه‌ای که در آینده در این زمینه به وجود خواهدآمد، مطالعه خواهدکرد.
- موضوع فروش مازاد نفت ایران به ترکیه به بهای ارزانتر از بهای بین‌المللی، موضوعی نیست که ایران بتواند رأساً آن را حل کند، زیرا ابتدا باید معلوم شود که مازاد نفت ما به چه میزان است، چون ما نفت را به سفارش شرکت‌های خارجی که خریدار نفت ما هستند، تولید می‌کنیم و آنها نفت را به وسیله نفت‌کش‌های خود حمل می‌کنند. مقداری از نفت هم مستقیماً توسط خود ما به بازارهای جهان عرضه می‌شود، ولی درصد بزرگ آن را طبق قرارداد به شرکت‌های بین‌المللی می‌فروشیم.
- درمورد امکان استفاده ترکیه از صندوق عمران بین‌المللی، باید بگویم که ایران پیشنهاد تأسیس چنین صندوقی را کرده‌است، ولی نمی‌دانم که آیا ترکیه از این صندوق درخواست وام خواهدکرد یا نه، این موضوعی است که اخذ تصمیم درباره آن به عهده دولت ترکیه است.
- به اعتقاد من بیانات آتاتورک درباره لزوم روابط نزدیک بین ایران و ترکیه، امروز نیز به اندازه همان زمانی که این مطلب بیان شد، واجد اهمیت است.
- راجع به امکان انعقاد قرارداد دفاعی دیگری غیر از سنتو بین ایران و ترکیه، چنین مسئله‌ای هنوز بین ما مطرح نشده‌است، زیرا ما همچنان در چهارچوب سنتو فکر می‌کنیم.
- مذاکرات درباره بحران نفت
- بحران جهانی نفت موضوعی است که احتمالاً به زودی در پاریس مورد گفتگو قرار خواهدگرفت. مسئله مهمی که مطرح است، مسئله تهیه انرژی دیگری به جای نفت و در صورت امکان حفظ این ماده زوال‌پذیر می‌باشد. مسلماً باید فرمول‌هایی برای حل این مسئله پیدا کنیم.
- ما همواره آماده گفتگو و تفاهم با کشورهای صنعتی بوده‌ایم و با آنکه از مقابله هراسی نداریم، خواهان آن هستیم که برای به دست آوردن بهترین نتایج در جهت حفظ منافع جهان آزاد، با یکدیگر گفتگو کنیم و امیدوارم که در این باره به تفاهم برسیم.
بازگشت اعلیحضرتین به میهن ۱۰ و ۱۱ آبان ماه
علیاحضرت شهبانو ایوار ۱۰ آبان ماه به تهران بازگشتند. هواپیمای آورنده علیاحضرت شهبانو ساعت ۱۹ در فرودگاه مهرآباد بر زمین نشست و والاحضرت شاهپور علیرضا و والاحضرت شاهدخت فرحناز، والاحضرت شاهپور عبدالرضا پهلوی، والاحضرت شاهپور احمدرضا، هویدا نخست وزیر، رییس مجلس سنا، رییس مجلس شورای ملی، و شماری از پایوران کشوری ورود شهبانو را گرامی داشتند.
پس از نیم روز ۱۱ آبان ماه شاهنشاه آریامهر از سفر شش روزه به ترکیه به تهران بازگشتند. در پای پلکان هواپیما هموندان خاندان شاهنشاهی ایران از اعلیحضرت پیشباز کردند.
اعلامیه مشترک ایران و ترکیه
در پایان سفر شش روزه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به ترکیه اعلامیه مشترکی همزمان در تهران و آنکارا به چاپ رسید. در این اعلامیه گفته شده است
گفتگوها در محیطی سرشار از دوستی قلبی و تفاهم متقابل انجام یافت، بار دیگر دو کشور از گسترش تمایل جهانی به تشنج زدایی و حل مسایل از راه گفتگو ابراز خرسندی نمودند و این امر را گام مثبتی به سوی استقرار صلح جهانی دانستند.
در درازای گفتگوها، سران دو کشور توجه ویژه به اوضاع خاورمیانه پرداختند. طرفین با ابراز خرسندی از رسیدن به توافق جدید مصر و اسراییل و هم چنین گشایش آب راه سویز و سایر تحولات مطلوبی که اخیرا در این زمینه بوجود آمده تاکید کردند که برای پیدایش راه حل نهایی و عادلانه و حصول صلح پایدار و واقعی در این منطقه اجرای کامل قطعنامه‌های سران ملل و شورای امنیت ضرورت دارد.
سران دو کشور بار دیگر از اندیشه تبدیل اقیانوس هند به عنوان یک منطقه صلح و دور از رقابت قدرت‌ها و از استقلال و تمامیت ارضی قبرس پشتیبانی کردند. سران دو کشور ضمن تشریح اهمیت حیاتی خلیج فارس برای امنیت و رفاه اقتصادی ایران و منطقه و هم چنین بازرگانی بین المللی، لزوم حفظ قرارداد صلح و ثبات در خلیج فارس را مورد تاکید قرار دادند.
طرفین توافق‌هایی را که در زمینه حمل و نقل ترانزیتی، گسترش راه‌ها و تسهیلات بندری در ترکیه با مشارکت ایران، سرمایه گذاری‌های مشترک در دو کشور و همکاری در امور جهانگردی و توسعه صادرات میان دو کشور به عمل آمده است و هم چنین دادن یک اعتبار یک میلیارد و دویست میلیون دلاری از سوی ایران به دولت ترکیه برای تسهیل اجرای پروژه‌های مورد نظر که متضمن منافع متقابل می‌باشد، نمونه‌ای از روح برادری و تفاهم موجود در روابط دو کشور دانستند.
اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر از حضرت رییس جمهوری ترکیه و بانو دعوت فرمودند که از ایران بازدید رسمی به عمل آورند، این دعوت با ابراز خرسندی پذیرفته شد و تاریخ آن بعدا تعیین خواهد گردید.
بن‌مایه‌ها
- ↑ بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ سخنان کوروتورک پرزیدنت ترکیه در میهمانی شام رسمی ۶ آبان ماه ۱۳۵۴
- ↑ سخنان اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در میهمانی شام رسمی سلیمان دمیرل نخست‌وزیر ترکیه ازمیر ۹ آبان ماه ۱۳۵۴
- ↑ مصاحبه رادیو تلویزیونی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با نمایندگان رسانه‌های همگانی ترکیه آنکارا ۱۰ آبان ماه ۱۳۵۴