سفر اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی به پاکستان ۲۰-۱۷ اسفند ماه ۱۳۵۴

برنامه عمرانی پنجم/سال ۱۳۵۴ خورشیدی فروردین تا خرداد ماه

پرتال اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر سفرهای رسمی محمدرضا شاه پهلوی آریامهر

مصاحبه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با نمایندگان تلویزیون ان بی سی امریکا ۲۸ اردیبهشت ماه ۱۳۵۴

پیشباز پرزیدنت پاکستان از اعلیحضرتین

اعلیحضرتین در فرودگاه راولپندی

شاهنشاه از گارد احترام سان می بینند

شهبانو و پرزیدنت پاکستان و بانو، و آقاخان و همسرش بیگم سلیمه آقاخان

شهبانو و بانو چدری سوار بر کالسکه زرین

هنگام ورود اعلیحضرتین به اسلام آباد

اعلیحضرتین، پرزیدنت پاکستان فضل الهی چودری و نخست وزیر بوتو

میهمانی شام به سرفرازی ورود اعلیحضرتین

شهبانو، ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر و بانو

سفر اعلیحضرتین به پاکستان ۲۰-۱۷ اسفند ماه ۱۳۵۴

سفر اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی به پاکستان ۲۰-۱۷ اسفند ماه ۱۳۵۴

آریامهر شاهنشاه ایران و علیاحضرت شهبانو در روز ۱۷ اسفند ماه ۱۳۵۴ خورشیدی برای یک سفر رسمی چهار روزه به پاکستان پرواز کردند. اعلیحضرتین در ساعت ۹ و پنجاه دقیقه بامداد به کوشک شاهنشاهی در فرودگاه مهرآباد تشریف فرما شدند. پس از ورود اعلیحضرتین به فرودگاه، شاهنشاه آریامهر در جایگاه ویژه قرار گرفتند و دسته موزیک سرود شاهنشاهی ایران را نواخت و شاهنشاه از گارد احترام سان دیدند.

در آیین پسواز رسمی از اعلیحضرتین، امیرعباس هویدا نخست وزیر،رییس مجلس سنا، رییس مجلس شورای ملی، اسداله علم وزیر دربار شاهنشاهی، دکتر منوچهر اقبال رییس هیات مدیره و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، رییس دفتر مخصوص شاهنشاهی، رییس دفتر مخصوص علیاحضرت شهبانو، جانشین رییس ستاد بزرگ ارتشتاران رییس سرای نظامی و ژنرال آجودان شاهنشاه، فرمانده گارد شاهنشاهی، فرماندهان نیروهای سه گانه، وزیر کشور، معاون نخست وزیر، فرمانده ژاندارمری کشور، رییس شهربانی کشور، معاونین وزارت دربار شاهنشاهی، کاردار سفارت پاکستان و گروهی از پایوران کشوری و لشکری در فرودگاه بودند. هم چنین والاحضرت شاهپور غلامرضا پهلوی و همسرشان، والاحضرت شاهپور احمدرضا پهلوی و همسرشان، والاحضرت فاطمه پهلوی و سرکار علیه بانو فریده دیبا در این آیین هرماه اعلیحضرتین بودند. شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو باشندگان در آیین پسواز رسمی را مورد مهر قرار دادند.

در این سفر عباسعلی خلعتبری وزیر امور خارجه، مهناز افخمی وزیر مشاور در امور زنان، هرمز قریب رییس کل تشریفات شاهنشاهی، تیمسار سپهبد دکتر عبدالکریم ایادی پزشک شاهنشاه آریامهر، تیمسار سپهبد محمد کاظمی آجودان نظامی اعلیحضرت همایون، پرویز خانلری سناتور و رییس فرهنگستان ادب و هنر، شجاع الدین شفا معاون وزارت دربار شاهنشاهی، صادق صدریه سفیر و مدیر کل سیاسی وزارت امور خارجه، هدایت اله ذوالفقاری معاون تشریفات کل شاهنشاهی، بانو هما خسروشاهی ندیمه موقت علیاحضرت شهبانو، کامبیز آتابای مدیر کل وزارت دربار شاهنشاهی، کامبیز یزدان پناه مدیر کل اطلاعات و مطبوعات دربار شاهنشاهی، انوشیروان صدیق سرپرست دبیرخانه وزارت امور خارجه در رکاب اعلیحضرتین می‌باشند. منوچهر ظلی سفیر شاهنشاه آریامهر در اسلام آباد نیز به این پهرست افزوده خواهد شد.

پایتخت و شهرهای بزرگ پاکستان ازچند روز پیش خود را برای پیشباز پرشکوه از اعلیحضرتین آماده کرده بودند. اعلیحضرتین در این سفر از دو روز از شهرهای راولپندی، اسلام آباد و یک روز از لاهور دیدن خواهند کرد. یک روز نیز خصوصی در « لارکانا » زادگاه ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر پاکستان خواهند بود.

محافل پاکستان بیشتر روی ماهیت دوستانه این دیدار تکیه می‌کنند. این محافل یادآور می‌شوند که ایران نخستین کشوری بود که در سال ۱۹۴۷ دولت پاکستان را به رسمیت شناخت و شاهنشاه ایران نخستین رییس کشوری بودند که از پاکستان دیدن فرمودند. رهبران دو کشور در گفتگوهایی که در راولپندی لاهور انجام می‌دهند مسایل سیاسی جهان را بررسی خواهند کرد. در زمینه اقتصادی ایران در سال ۱۹۷۴ برای کمک به موازنه پرداخت‌های پاکستان ۵۸۰ میلیون دلار به پاکستان پرداخت کرده است. ایران هم چنین پذیرفته است که یک کارخانه نساجی و یک کارخانه سیمان در بلوچستان بسازد. هزینه این کارخانه نزدیک به ۶۷ میلیون دلار برآورد شده است.

آریامهر شاهنشاه ایران هم چنین درباره پیوندهای هند و پاکستان و پاکستان افغانستان نیز با نخست وزیر پاکستان گفتگوهایی انجام خواهند داد. حکومت محلی پنجاب به درخواست این ایالت از مقررات روزهای آدینه چشم پوشی کرد و اعلام داشت که به سبب تشریف فرمایی اعلیحضرتین آدینه تعطیل همگانی نخواهد بود و همه جا باز است. رادیو پاکستان به مناسب بازدید اعلحضرتین برنامه ویژه‌ای پخش کرد و فیلم « از کورش تا پهلوی» از تلویزیون پخش شد.

شاهین هواپیمای شاهنشاهی ایران ساعت ۱۴ و بیست دقیقه به وقت محلی (ساعت ۱۲ و ۵۰ دقیقه به وقت تهران) در فرودگاه راولپندی بر زمین نشست. یک اسکادران از جنگنده‌های نیروی هوایی پاکستان هواپیمای اختصاصی شاهنشاه و شهبانو را از مرز این کشور تا فرودگاه اسلام آباد اسکورت کردند. در پای پلکان نخست منوچهر ظلی سفیر شاهنشاه آریامهر در پاکستان و به درون هواپیما رفتند و پس از کوتاه زمانی اعلیحضرتین از پلکان هواپیما پایین آمدند. در پای پلکان حضرت فضل الهی چودری پرزیدنت، ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر، بیگم بوتو و پرنس کریم آقا خان به پیشباز اعلیحضرتین ایستاده بودند. در این هنگام ۲۱ تیر توپ شلیک شد. آنگاه فرماندهان نیروهای مسلح پاکستان به پیشگاه اعلیحضرتین شناسانده شدند.

سپس شاهنشاه آریامهر به همراه پرزیدنت و نخست وزیر پاکستان در جایگاه ویژه قرارگرفتند. فرمانده گارد احترام گزارش نظامی به آگاهی رسانید و دسته موزیک سرود شاهنشاهی ایران و سپس سرود ملی پاکستان را نواخت. آنگاه شاهنشاه و پرزیدنت پاکستان و نخست وزیر از گارد احترام سان دیدند.

شاهنشاه آریامهر و میهمانان گرامی دوباره در جایگاه ویژه قرار گرفتند و گارد احترام از برابرشان رژه رفتند. آنگاه اعلیحضرتین به همراه پرزیدنت و نخست وزیر پاکستان پس از گذشتن از روی فرش قرمز رنگ در برابر صف پیشبازکنندگان قرار گرفتند. در اینجا آقایان عزیز احمد وزیر مشاور امور خارجی و دفاع پاکستان، روسای سنا و نمایندگان پاکستان، پایوران نامی پاکستان، سفیران خارجی در پاکستان، فرماندهان نیروهای مسلح این کشور و هموندان سفارت شاهنشاهی با بانوانشان به پیشگاه شاهنشاه و شهبانو شناسانده شدند. انبوهی از مردم پاکستان روی تراس ساختمان فرودگاه با پرچم‌های ایران و پاکستان در دست با آرنگ‌های شاهنشاه ایران زنده باد، شهبانوی ایران زنده باد ، آیین پیشباز را باشکوه تر کردند. پس از پایان آیین باشکوه پیشباز اعلیحضرتین از فرودگاه با خودرو رهسپار اسلام آباد شدند.

در راستای جاده از فرودگاه تا شهر آذین بندی شده بود. هزاران تن از مردم پاکستان، زن و مرد و کودک با گرمی و هیجان بسیار از شاهنشاه و شهبانوی ایران در دو سوی جاده ایستاده بودند و ابراز شور و شادمانی می‌کردند. در این چهار کیلومتر و نیم تا اقامتگاه اعلیحضرتین موج پیشبازکنندگان فشرده تر می‌شد. در خیابان کشمیر شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت چودری در یک کالسکه و علیاحضرت شهبانو و بیگم بوتو در کالسکه زرین دیگری جای گرفتند. هنگام گذشتن کالسکه‌ها مردم با سورنا و دهل به شادی و پایکوبی پرداختند. در میان آرنگ‌های مهرآمیز اعلیحضرتین یک آرنگ را خیلی پسندیدند: « آمدنت باعث آبادی ». آیین پیشباز از رادیو و تلویزیون پاکستان پخش شد.

شبانگاه میهمانی از سوی پرزیدنت پاکستان به سرفرازی ورود اعلیحضرتین برگزار شد. در این میهنانی پرزیدنت پاکستان بیاناتی در زمینه پیوندهای دو کشور و نقش رهبری شاهنشاه آریامهر ایراد کرد. پرزیدنت چودری با ابراز خوشوقتی و سرافرازی از ورود شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو گفت:

عشق ملت ما به شما و ملت برادر ایران، تنها بر مبنای احساسات بنا نشده است. کشور بزرگ شما به رهبری شاهنشاه همیشه در زمان‌های گرفتاری کنار پاکستان ایستاده است و ما از صمیم قلب برای این از شما سپاسگزاریم. ... تردیدی ندارم که مردم ایران به پیشرفت خود ادامه خواهند داد و ایران برادر، مکان شایسته خود را در میان کشورهای جهان به دست خواهد آورد. سلامت و تندرستی و خوشبختی شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو و رفاه و بهروزی ملت ایران و ادامه برادری مردم دو کشور را آرزو دارم.

شاهنشاه در پاسخ بیانات پرزیدنت چودری سخنانی ایراد کردند:

(در اسلام‌آباد، پاکستان)

حضرت رئیس جمهوری،

از سخنان محبت‌آمیز شما نسبت به شهبانو و خودم و نسبت به کشورم کمال تشکر را دارم. همچنین مایلم از استقبال بسیار گرمی که مردم پایتخت زیبای شما امروز از ما به عمل آوردند، صمیمانه سپاسگزاری کنم. من این احساس را انعکاس صادقانه و طبیعی دوستی و برادری عمیقی می‌شمارم که دو ملت ما را به یکدیگر پیوند می‌دهد و خوشبختانه این پیوند که بر پایه سنت‌های بسیار کهن ارتباط تاریخی و فرهنگی تکیه دارد، در جریان تمام حوادث خوب و بد استوار و راسخ مانده است.

برای من تأیید این گفته شما مایه خوشوقتی است که در تاریخ حیات سیاسی پاکستان، دو کشور ما همواره دوستانی صمیمی بوده‌اند.

در دوران زمامداری شما حضرت رئیس جمهوری، این اولین سفر من به کشور شما است، ولی از نظر من یادآوری این خاطره مطلوب است که پس از تأسیس کشور پاکستان در قریب سی سال پیش، من اولین رئیس کشوری بودم که به دیدار سرزمین شما آمدم و کشور من نیز نخستین مملکتی بود که با پاکستان عهدنامه مودت امضا کرد. خوشبختانه از آن زمان تاکنون من بارها خوشوقتی بازدیدهای تازه‌ای را از کشور شما و از شهرهای تاریخی و جالب آن داشته‌ام، که برخی از آنها در تاریخ فرهنگ ایرانی مقامی برابر با مهمترین کانون‌های فرهنگی خود ایران دارند.

من در هر سفر شاهد تلاش‌های وسیع و سازنده ملت شما در راه پیشرفت بوده‌ام، که یکی از نمونه‌های جالب آن سد بزرگی است که ما فردا آن را از نزدیک خواهیم‌دید.

این دوستی و همبستگی پاکستان و ایران امروزه به همکاری‌های همه‌جانبه دو کشور ما در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کاملاً منعکس است، که به عنوان نمونه‌ای از آن می‌توان از اشتراک مساعی ما در همکاری عمران منطقه‌ای نام برد. در عین حال همانطور که متذکر شدید، از نظر بین‌المللی ما دیدگاه‌های نزدیک و مشترکی داریم که از یک طرف از تعلق هر دو کشور ما به جامعه بزرگ اسلامی و از طرف دیگر از هم‌جواری و پیوستگی منطقه‌ای ناشی می‌شود.

ما و شما در اعتقاد به ضرورت تعدیل اساسی در نظم اقتصادی غیر عادلانه کنونی جهان و استقرار نظم نوین به جای آن توافق نظر داریم.

دو کشور ما اکنون با تمام نیروی خود دست در کار کوشش در راه سازندگی و پی‌ریزی آینده‌ای بهتر برای ملت‌های خویش هستند و ما در این زمینه با علاقه و ستایش فعالیت‌های وسیع و همه جانبه کشور شما را دنبال می‌کنیم، که ایمان و پشتکار و تحرک فراوان جناب نخست وزیر بهترین نمونه آن است.

لازم به تذکر نیست که ما در این راه به عنوان کشور برادر، هم‌کیش، هم‌پیمان و به عنوان دوست دیرینه شما، آرزومند پیشرفت هر چه بیشتر برای شما هستیم.

تندرستی و شادکامی حضرت رئیس جمهوری و بانو چودری، و ترقی و رفاه روزافزون ملت پاکستان، و تقویت هر چه بیشتر روابط دوستی و همکاری دو کشور را آرزومندم.

نخستین روز دیدار رسمی ۱۸ اسفند ماه

شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو در نخستین روز دیدار رسمی خود از پاکستان برای بازدید از سد تاربلا در ۱۰۰ کیلومتری شمال غربی اسلام آباد با هلیکوپتر تشریف فرما شدند. گروهی از پایوران کشوری به پیشباز اعلیحضرتین آمده بودند. اعلیحضرتین پس از پیاده شدن از هلیکوپتر به چادر ویژه وارد شدند و رییس سازمان آب و برق پاکستان گزارش ساختمان سد تاربلا را به آگاهی رساند. سد تاربلا بزرگترین سد خاکی جهان است که در ۱۰۰ کیلومتری شمال غربی اسلام آباد بر روی رود بزرگ « ایندوس » زده شده است. رودخانه ایندوس که از کوه‌های تبت سرچشمه می‌گیرد، پس از پیمودن ۲۵۰۰ کیلومتر به دریای عمان می‌ریزد. ساختمان سد تاربلا از سال ۱۹۶۸ میلادی آغاز شد. درازای این سد نزدیک به سه هزار متر و بلندای آن نزدیک به ۲۶۰ متر است که تنها با سنگ و خاک ساخته شده است. این سد دارای چهار تونل انحرافی و چهار واحد تولید برق می‌باشد که پس از پایان یافتن ساختمان سد می‌تواند دو میلیون و صد هزار کیلووات برق تولید کند. هزینه ساختن این سد نزدیک به یک میلیارد و سیصد دلار برآورده شده است و قرار است تا پاییز سال ۱۳۵۵ برابر با ۱۹۷۶ میلادی بهره برداری از این سد آغاز شود.

بازدید شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو از سد تاربلا و تاسیسات آن پیش از یک ساعت و نیم به درازا کشید و اعلیحضرتین پس از درنگ در میهمان سرای سد ساعت ۱۱ و ۴۵ دقیقه به وقت پاکستان رهسپار مجتمع منابع سنگین در چهل کیلومتری غربی اسلام آباد شدند. در راستای بازدید اعلیحضرتین هزاران تن از مردم پاکستان گرد آمده بودند و به اعلیحضرتین ابراز مهر و شور و شادمانی می‌کردند. در این راستا ۱۲ تاق نصرت بر پا شده بود و با شعارهای « زنده باد برادری ایران و پاکستان » و « زنده باد شاهنشاه و پاینده باد شهبانو » آذین یافته بود.

پیش از نیم روز شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو با بوتو نخست وزیر جمهوری اسلامی پاکستان، بیگم بوتو و شماری از پایوران کشور پاکستان از مجتمع منابع سنگین در چهل کیلومتری غربی اسلام آباد دیدن فرمودند. در این جا مدیر عامل مجتمع به عرض رسانید که مجتمع صنایع سنگین تاکسیلا دربرگیرنده کارخانه شکر، کارخانه سیمان، کارخانه ماشین‌های راه سازی، لوکوموتیوهای برقی و واگن سازی، اتوبوس جیپ و کامیون و هم چنین لوله‌های بزرگ آهنی است. این مجتمع یکی از مهمترین برنامه صنایع مادر در پاکستان است. کار تاسیس این مجتمع در سال ۱۸۶۷ آغاز گردید و در سال ۱۹۷۱ به پایان رسید. هزینه ایجاد این مجتمع بیش از ۲۴۰ میلیون روپیه می‌باشد. مجتمع صنایع سنگین تاکسیلا قرار است یک کارخانه بزرگ شکرسازی که تولید روزانه آن ۲۵۰۰ تن است در منطقه مرزی پاکستان بسازد.

پس از این گزارش که با اسلاید به آگاهی می‌رسید، بوتو نخست وزیر پشت قرار گرفت و گفت به میمنت بازدید شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانوی ایران از این مجتمع صنعتی پاکستان مبلغی برابر با یک ماه حقوق به همه کارکنان و کارگران این مجتمع پرداخت می‌شود.

پس از آن، شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو از دالان زیبایی که دختران و پسران پاکستانی ایجاد کرده بود گذشتند و این جوانان با تکان دادن پرچم‌های کوچک دو کشور ورود اعلیحضرتین را به گرمی خوش آمد گفتند. آنگاه اعلیحضرتین از بخش‌های دیگر این مجتمع بازدید کردند.

نخستین دور گفتگوهای رهبران دو کشور ۱۹ اسفند ماه و سفر به لاهور

اعلحضرتین و ذوالفقار علی بوتو هنگام ورود به لاهور

علیاحضرت شهبانو در میهمانی عصر در لاهور

علیاحضرت شهبانو و بیگم سلیمه آقا خان

اعلیحضرتین در میهمانی رسمی در لاهور

میهمانی شام رسمی در لاهور

نخستین دور گفتگوهای شاهنشاه آریامهر و ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر پاکستان با بودن هیات‌هایی از دو کشور در کاخ نخست وزیری پاکستان در راولپندی انجام یافت.

همزمان علیاحضرت شهبانو بامدادان ساعت ۹ و ۵۰ دقیقه از موسسه ملی میراث سنتی و مردمی پاکستان بازدید کردند و به نمونه ای از موسیقی سنتی پاکستان گوش دادند. در پایان پیشکش هایی به علیاحضرت شهبانو و همراهان فرا داشته شد. آنگاه علیاحضرت به راولپندی بازگشتند و از موسسه مطالعات زبان پارسی بازدید فرمودند.

• 

  علیاحضرت و بیگم سلیمه آقاخان

• 

پس از این گفتگوها شاهنشاه آریامهر وعلیاحضرت شهبانو به همراه نخست وزیر پاکستان و بیگم بوتو از راولپندی رهسپار لاهور شدند. در لاهور پیشباز باشکوهی از اعلیحضرتین انجام شد. و در فرودگاه لاهور استاندار استان پنجاب از اعلیحضرتین پیشباز کرد و سخنانی ایراد نمود. پس از شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو از باغ شالیمار دیدن کردند و در یک گرد هم آیی که در آن ۲۵۰۰ تن از پایوران و نمایندگان مردم پاکستان در شهر لاهور که در باغ زیبا و پرآوازه شالیمار برگزار شد در بیاناتی همبستگی دو ملت ایران و پاکستان را تایید فرمودد. پیش از سخنرانی شاهنشاه آریامهر، نخست سوره هایی از قرآن خوانده شد. آنگاه صادق حسین قریشی نخست وزیر ایالت پنجاب در سخنانی از تشریف فرمایی اعلیحضرتین سپاسگزاری کرد.

شاهنشاه آریامهر در پاسخ به نخست وزیر پنجاب فرمودند:

از جانب شهبانو و خودم مراتب امتنان خودمان را از بابت پذیرایی گرم و صمیمانه‌ای که مردم میهمان‌نواز لاهور از ما به عمل آورده و از این راه احساسات خود را نسبت به مردم کشور دوست و همسایه خودشان، ایران، نشان داده‌اند، ابراز می‌دارم.

دیدار کنونی برای من فرصت تازه‌ای فراهم آورده‌است که با مردم لاهور بیشتر آشنا شوم و در عین حال منعکس‌کننده احساسات دوستانه‌ای باشم که ما در کشورمان نسبت به مردم پاکستان و اهالی لاهور داریم.

هر بار که من به این شهر آمده‌ام، نه تنها شاهد پیشرفت مادی آن، بلکه شاهد پیشرفت‌هایی بوده‌ام که مردم لاهور در زمینه آموزش و پرورش و خوشبختانه در حال حاضر به رهبری خردمندانه نخست وزیر شما در زمینه عدالت اجتماعی و مساوات به دست آورده‌اند.

ما نیز در ایران قبل از آنکه انقلاب شاه و ملت را آغاز کنیم، ناچار بودیم با عواقب جنگ جهانی و اشغال کشورمان به وسیله نیروهای خارجی و ستون پنجم، با افراد بی‌تفاوت، با افراد بی‌شهامت، مبارزه کنیم و تنها پس از آنکه اتحاد کشور را استحکام بخشیدیم، توانستیم انقلاب خود را آغاز کنیم. من شاهد رویداد همین حوادث در کشور شما بوده‌ام. اکنون از هنگامی که دولت شما برنامه اصلاحات اساسی را آغاز کرده، مدت زمانی می‌گذرد، اصلاحاتی که توسعه و گسترش، برابری، عدالت و پیشرفت‌های اساسی را برای تمامی مردم شما در پی خواهدداشت.

در اینجا بار دیگر اعلام می‌کنم که شما همسایه‌ای صمیمی و پا بر جا به نام ایران دارید، که بیشتر در حکم برادر شما است و اعلام می‌کنم که ما همواره با شما و در کنار شما خواهیم‌بود. خوشبختانه ما شاهد نشانه‌های نویدبخشی از پیشرفت‌های همه‌جانبه کشور بزرگ شما هستیم، که با عنایات الهی نصیب مردم خوب و نجیب و مهربان شما شده‌است.

بار دیگر موفقیت شما را از خداوند متعال مسئلت می‌کنم.

میهمانی شام در لاهور

شامگاهان به سرفرازی ورود شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو، میهمانی شام با شکوهی از سوی ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر اسلامی پاکستان و بیگم بوتو در قلعه لاهور انجام یافت. در این میهمانی پرنس کریم آقاخان و بیگم سلیمه آقاخان و نزدیک به دویست تن از پایوران پاکستانی، نمایندگان سیاسی خارجی در پاکستان و بانوانشان و هم چنین همراهان اعلیحضرتین در سفر دعوت شده بودند.

بر سر میز شام ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر جمهوری اسلامی پاکستان سخنانی ایراد کرد و گفت:

امشب این افتخار نصیب من شده است که مقدم اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو را خوش آمد گویم.

دیدار رسمی اعلیحضرتین از کشور ما در سالی صورت می‌گیرد که پنجاهمین سال سلطنت دودمان پهلوی جشن گرفته می‌شود، بدین روی برای ما فرصت مغتنمی است که صمیمانه‌ترین تبریکات خود و مردم پاکستان را به پیشگاه اعلیحضرتین فرا داریم.

دولت پاکستان هیچ گونه سازشی در باره استقلال و حق حاکمیت پاکستان تحمل نخواهد کرد. ما خواستار عادی شدن مناسبات خود با دولت هند بر پایه اصولی که از سوی نمایندگان هر دو کشور در شهر « سیم لا » نزدیک به چهار سال پیش تایید شد، می‌باشیم.

مناسبات ما با دولت افغانستان می‌بایستی یکی از بهترین مناسبات دربرگیرنده همکاری‌های نزدیک باشد که نشان دهند زمینه تاریخی و صمیمیت کامل دو کشور باشد. تنش‌هایی که ناخواسته میان روابط دو کشور ایجاد شد، اندوهبار است. در هر روی، دولت پاکستان همواره آماده و مایل است که دست دوستی، حسن نیت و صلح به سوی افغانستان دراز کند و تنها چیزی که ما از افغانستان می‌خواهیم، شرایط هم زیستی مسالمت آمیز است که در سراسر جهان پذیرفته شده است.

نخست وزیر جمهوری اسلامی پاکستان سیپس درباره پیشرفت های همه سویه ایران به رهبری شاهنشاه آریامهر که سبب دگرگونی پایه در حیات سیاست اجتماعی و اقتصادی ملت ایران شده است، سخن راند و آن را ستود.

در پاسخ به سخنان نخست وزیر پاکستان، اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر فرمودند:

آقای نخست وزیر،

از جانب شهبانو و خودم و مردم ایران مراتب امتنان خود را از سخنان محبت‌آمیزی که نسبت به ما اظهارنموده‌اید و نیز به خاطر یادآوری این نکته که این سفر با پنجاهمین سال سلطنت دودمان پهلوی ما تقارن پیدا کرده، ابراز می‌داریم. این سخنان به طور مستقیم بر قلب من و بر قلب مردم ایران می‌نشیند. مردمی که بعضی از آنها طی این پنجاه سال خدمت کرده‌اند و مردمی که اکنون به کشور خود خدمت می‌کنند، زیرا انگیزه ما همواره انگیزه‌ای بوده‌است که اکنون در کشور شما مشاهده می‌کنیم.

ما می‌بایست از استقلال کشور خود و از قابلیت ملت خویش نه تنها در آزادی و استقلال زیستن مطمئن گردیم، بلکه از وجود این واقعیت نیز اطمینان حاصل نماییم که چگونه تمدن کهن کشور ما نحوه نگریستن به زندگی، سرشاری زندگی و آنچه را که ارزشمند است، به موفقیت‌هایی که در کشورمان نائل شده‌ایم مبدل گشته و راه گشوده است.

همانطور که قبلاً گفتم، مشاهده می‌کنم همان وقایع در پاکستان نیز روی می‌دهد. پس از ایجاد این کشور که من به عنوان شاهنشاه کشورم با خوشوقتی شاهد آن بودم، هر اقدامی را که این ملت جوان، ولی پر افتخار، از آغاز تولد خود تاکنون به عمل آورده، دنبال کرده‌ایم و باید بگویم که گذشتن از دوران‌ها با تمامی محنت‌ها و نابسامانی‌هایش، برای ملت پر غرور و پر افتخار پاکستان به میزان سایر ملل چندان آسان نبوده‌است. تا کنون هیچ گاه پرچم این کشور به حضیض کشانده نشده و همواره سرشار از افتخار بر پا مانده و باز گاهی توفان‌های بد فرجام تنها توانسته‌است این پرچم را به گونه‌ای حتی شدیدتر بر پهنه این کشور به اهتزاز درآورد.

برای ما دوستی با پاکستان امری بسیار طبیعی بوده و نیازی به آوردن دلیل و اثبات آن نیست. این یک دوستی عادی و طبیعی به نفع هر دو کشور بوده و به همین دلیل است که این همبستگی راهی جز قوی‌تر شدن ندارد.

این است آنچه که در مقابل دیدگان جهانیان نشان داده‌ایم تا ثابت شود که دوستی ما حتی در جهان کنونی نیز می‌تواند عمیق و صمیمانه باشد. شما در سخنان خود به موضوعاتی اشاره کردید که به جهان مربوط بوده و مورد علاقه جهانیان است. ما به نظرهای شما کاملاً واقفیم و تمامی آنها مورد تأیید ما است.

مسئله ایجاد مناطق صلح، مشی اصلی سیاست ایران را تشکیل می‌دهد. ما ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های اتمی را در خاورمیانه پیشنهاد کردیم، که شما از صمیم قلب از آن پشتیبانی نمودید.

ما ایجاد مناطق صلح و عاری از تسلیحات اتمی را در هر منطقه‌ای از جهان پشتیبانی می‌کنیم و همواره آماده حل و فصل انواع اختلاف‌های میان کشورها، چه کشورهای همسایه و چه کشورهای دوردست می‌باشیم. تاکنون با منتهای توانایی خود کوشش کرده‌ایم که به گردآوردن ملت‌ها به دور هم و به اجتناب از بروز برخوردهای غیر لازم کمک کنیم.

ما به این نتیجه رسیده‌ایم که جهان کنونی، جهانی تغییرپذیر است و باید هم تغییرپذیر باشد. اختلاف میان سطوح کشورها را دیگر نمی‌توان قبول کرد. من نمی‌خواهم بگویم که کشورهای ثروتمند مبدل به کشورهای فقیر گردند. بعضی از کشورهای فقیر باید به درجه‌ای از سطح زندگی دست یابند، که با بشریت و با تمدن قرن بیستم مطابقت داشته‌باشد.

در این باره روشی در پیش گرفته‌ایم که کاملاً روشن و آشکار است و می‌دانم که پاکستان از صمیم قلب و نیز بیشتر کشورهای جهان این روش را پشتیبانی و تأیید می‌کنند.

در پاریس کنفرانسی تشکیل شده‌است که سرگرم مطالعه این موضوع بسیار مهم است. امیدوارم که مشورت‌های کمیته‌های این کنفرانس صرفاً تکرار کار کنفرانس بازرگانی و عمران سازمان ملل که تاکنون نتایجی به بار نیاورده‌است، نباشد.

بنابراین بار دیگر تکرار می‌کنم که نه تنها جهان باید تغییر یابد، بلکه این تغییر باید به خصوص در جهت بهبود زندگی ملل نیازمند، مردم فقیر، و کشورهای کمتر توسعه‌یافته سوق داده‌شود.

در برابر ما خطراتی عظیم قرار دارد، که بشریت را تهدید می‌کند، خطر کمبود مواد غذایی، خطر کمبود مراقبت‌های پزشکی، خطر بی‌سوادی و تمام خطرات دیگری که هنوز در جهان ما وجود دارد.

برای غلبه بر این خطرها، راهی جز این وجود ندارد که شاهد دوستی پا بر جا، همانند دوستی میان دو کشورمان باشیم. ما نه تنها باید خواستار صلح در جهان و دستاوردهای همزیستی باشیم، بلکه باید بگویم که همه ما با مشورت یکدیگر باید به خاطر بشریت و تمدن کوشش خود را برای مبارزه با تمامی این پلیدی‌ها به کار برده و بر آن فائق آییم.

مایلم بار دیگر سپاسگزاری عمیق خود را از این میهمان‌نوازی پرشکوه و نشانه‌های متعدد دوستی که نسبت به شهبانو و من، همراهان ما، و از طریق ما نسبت به مردم ایران نشان داده شده‌است، ابراز دارم و بار دیگر دوستی صمیمانه خودمان را نسبت به مردم نجیب پاکستان، به این سرزمین پر افتخار و به این همسایه بسیار خوب اعلام نمایم.

سعادت دائمی این ملت و شادکامی رئیس جمهوری و نخست وزیر و مردم پاکستان را خواستارم.

دومین دور گفتگوهای رهبران ایران و پاکستان در لاهور ۲۰ اسفند ماه

دومین دور گفتگوهای رهبران ایران و پاکستان در لاهور ۲۰ اسفند ماه انجام یافت.

هم زمان با گفتگوهای رهبران دو کشور، علیاحضرت شهبانو از موزه لاهور و یک نمایشگاه نقاشی دیدن کردند. پس از نیم روز اعلیحضرتین با پسواز رسمی پرزیدنت چودری و پایوران برجسته پاکستان به همراه ذوالفقارعلی بوتو از فرودگاه لاهور رهسپار « موین جودارو » شدند و تا روز پسین در آنجا ماندند.

پیش از پرواز از لاهور، دانشجویان ایرانی که برای پسواز به فرودگاه آمده بودند، با فریادهای شادی ابراز شور و شادمانی خود را نسبت اعلیحضرت همایون و شهبانوی ایران ابراز داشتند. دانشجویان چنان ابراز احساساتی کردند که آریامهر شاهنشاه ایران و علیاحضرت شهبانو به میان دانشجویان رفتند. شاهنشاه از دانشجویان پرسش‌هایی فرمودند که پاسخ به آن‌ها به آگاهی همایونی رسید. آنگاه شاهنشاه پرسیدند چه درخواست‌هایی دارند. دانشجویان گفتند درخواست افزایش کمک هزینه تحصیلی و بیمه درمانی و تصادفات داریم. شاهنشاه آریامهر درباره خواست‌های دانشجویان اوامری دادنند. آنگاه اعلیحضرتین از برابر سف فرنشینان دولت ایالت پنجاب گذشتند و سپس به همراه پرزیدنت پاکستان فضل اللهی چودری در جایگاه ویژه قرار گرفتند. در این هنگام آیین احترامات نظامی انجام شد و پس از اجرای سان و رژه اعلیحضرتین با پرزیدنت چودری بدرود گفتند و به همراه نخست وزیر پاکستان و بیگم نصرت بوتو با هواپیما به سوی « موانجو دارو » پرواز کردند.

در فرودگاه موانجودارو نمایندگان مجلس ایالت سند و پایوران محلی از اعلیحضرتین و میهمانان پیشباز کردند. پس از انجام آیین پیشباز اعلیحضرتین رهسپار « لارکانه » خانه نخست وزیر پاکستان شدند. شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو شام را میهمان نخست وزیر پاکستان بوتو و بیگم بوتو بودند.

در روز ۲۱ اسفند ماه سفر چهار روزه اعلیحضرتین به پایان رسید و از لارکانه به تهران بازگشتند.