سفر اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی به هند و پاکستان ۱۳ تا ۱۷ بهمن ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی
۵ بهمن ماه ۲۵۳۶
سفر شاهنشاه و توافق‌های ایران و هند
با سفر رسمی شاهنشاه به دهلی، ایران و هند در آستانه توافق‌های جدید اقتصادی و سیاسی قرار دارند این سفر هم اکنون از طرف محافل سیاسی و مطبوعاتی جهان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و این محافل نتایج آن را ا نظر روابط دو کشور بخصوص از لحاظ منطقه بسیار با اهمیت تلقی می‌کنند. این اولین سفر شاهنشاه بعد از چهار سال و بعد از تغییر دولت هندوستان به این کشور است. با توجه به مواضع سیاسی و اقتصادی هند در صحنه بین‌المللی و داخلی پیش‌بینی می‌شود که شرایط مساعدی برای تفاهم زمینه‌های مختلف بویژه در بخش اقتصادی وجود دارد. ایران و هند دارای چند قرارداد همکاری اقتصادی و مشارکت در واحدهای تولیدی و سرمایه‌گذاری و مبادله کالا می‌باشند. در حال حاضر دولت هندوستان به علت نیاز مبرم به سرمایه‌های جدید، آمادگی زیادتری برای تفاهم و همکاری‌های تازه دارد. به همین جهت احتمالاً یکی از نتایج این سفر توسعه مشارکت‌های قبلی و تأسیس واحدهای مشترک خواهد بود. لزوم این همکاری در زمینه معدن، کشاورزی و صنعت، هر سه احساس می‌شود. ایران و هند بعد از سفر نخست وزیر سابق ایران به هند، یک نوع همکار مقدماتی اتمی را آغاز کردند که توسعه و عمق بخشیدن به آن از هدف‌های مهم ایران می‌باشد. ایران در آستانه فعالیت‌های صنایع اتمی است. به همین جهت به تکنولوژی آن که هندوستان نیز صاحب نوعی از آن است، احتیاج دارد. جذب و جلب هر چه بیشتر نیروهای انسانی ماهر و متخصص هند- که هم اکنون نیز وجود دارد- یکی دیگر از مسائل مورد علاقه دو کشور است. بازار مشترک یا نوعی روابط بازرگانی بین کشورهای منطقه و حتی اقیانوس هند یکی از پیشنهادهای قدیمی شاهنشاه ایران است که احتمالاً این بار نیز مورد بررسی رهبران دو کشور قرار می‌گیرد. کارشناسان معتقدند که اگر بین هندوستان و پاکستان توافق و تفاهمی حاصل شود، شرایط لازم برای ایجاد چنین بازاری فراهم می‌شود. هندوستان به دلایل بیشمار از جمله قدرت صادراتی از تأسیس این بازار نفع خواهد برد و به همین جهت با آن موافقت خواهد کرد. آگاهان معتقدند که بهتر شدن روابط هند و پاکستان نیز در سفر شاهنشاه مورد گفتگو قرار خواهد گرفت. شاهنشاه در سر راه خود به تهران توقف کوتاهی در پاکستان خواهند داشت که به عقیده رادیو لندن ضمن گفتگو پیرامون مسائل مختلف «چگونگی بازگشت به حکومت غیر نظامی در پاکستان» نیز یکی از موضوعات مورد بحث خواهد بود. به عقیده آگاهان بعد از سفر شاهنشاه به هندوستان مشکلات باز شدن راه ترانزیت هند و پاکستان برطرف خواهد شد و ترانزیت هند از راه پاکستان به ایران و پاکستان از راه هند به بنگلادش آغاز خواهد شد.
۵ بهمن ماه ۲۵۳۶
سفر شاهنشاه و توافق‌های هند و پاکستان
روز ۴ بهمن ماه به آگاهی رسید وزیر خارجه هندوستان پیش از سفر شاهنشاه ایران به دهلی، برای گفتگو پیرامون مسائل مختلف به پاکستان سفر خواهد کرد. به نظر آگاهان، مقام‌های هندوستان کوشش دارند قبل از ورود شاهنشاه ایران به کشورشان قسمتی از مشکلات و اختلافات خود را با پاکستان - از جمله استفاده از راه ترانزیت پاکستان- را که ایران با آن نظر مساعد دارد، حل و فصل کند. حل این مسئله در گفتگوهای مقامات هندی با شاهنشاه ایران، اثر و مزایای بیشماری برای هند در پی خواهد داشت، زیرا استفاده از این راه هند را قادر می‌کند که تعهدات جدید برای تحویل کالای ساخته شده و مواد اولیه و کالاهای سرمایه‌ای به ایران قبول کند. حمل و نقل کالا از راه ترانزیتی پاکستان به ایران، تنها شامل راه زمینی و بوسیله کامیون حمل و نقل کالا نیست، بلکه راه‌آهن در این زمینه نقش اساسی‌تر خواهد داشت و می‌توان با این وسیله مقرون به صرفه کالا را از غربی‌ترین نقاط هند به زاهدان حمل کرد. محافل دیپلماتیک معتقدند که اگر هند و پاکستان بتوانند در پیرامون بسیاری از مسائل عمده به توافق برسند (مشروط بر اینکه مسئله کشمیر را مسکوت بگذارند) برای ایجاد یک نوع همکاری اقتصادی وسیع منطقه‌ای شرایط لازم را فراهم ساخته‌اند. این تفاهم موجب می‌شود که مقدمات تأسیس یک بازار منطقه‌ای، و در نهایت امر یک بازار مشترک کشورهایی را از دریای مدیترانه تا خلیج بنگال در برخواهد گرفت، فراهم گردد. این طرح چند سال قبل توسط شاهنشاه ایران به کشورهای حوزه اقیانوس هند پیشنهاد شد، اما تاکنون به علت وجود اختلافات منطقه‌ای عملی نشده است. سفر نزدیک شاهنشاه به هند سبب شده یک بار دیگر مسئله بازار مشترک حوزه اقیانوس هند با لحن و مساعدتر، ولی در عین حال با تردیدهای بسیار در مطبوعات خارجی مطرح شود. مطبوعات خارجی در پشت سر گفتگوهای وزیر خارجه هند با پاکستان برای ایران نقشی سازنده و مثبت قائلند. به همین جهت پیش‌بینی می‌کنند هند و پاکستان حداقل درمورد استفاده از راه ترانزیت به توافق خواهند رسید.
۸ بهمن ماه ۲۵۳۶
۸ بهمن ماه ۲۵۳۶
سفر شاهنشاه و تلاش برای تفاهم هند و پاکستان
اعلام سفر شاهنشاه به هند انعکاس وسیعی در آژانس‌های خبری و مطبوعات داشته است. روزنامه «نیو تایمز» چاپ راولپندی با اشاره به سفر شاهنشاه و پیشنهاد رهبر ایران مبنی بر لزوم تشکیل یک بازار مشترک در منطقه نوشته است:
- پیشنهاد ایران از هر جهت قابل توجه است. این اقدام البته بسیار دشوار است اما با اراده بیشتر و تفاهم بهتر و با رهنمودهای شاهنشاه ایران، هند و پاکستان باید قادر باشند این مسئله را حل کنند. «نیو تایمز» سپس به مسئله اختلافات هند و پاکستان اظهار کرده و نوشته است: شاهنشاه ایران نفوذ خاصی هم بر دهلی نو و هم بر اسلام آباد دارند، لذا شاهنشاه باید در کوشش خود برای تشویق هند و پاکستان برای در پیش گرفتن نظریات ملایم‌تر و واقع‌گرایانه‌تر موفق شوند در حالیکه بسیاری در این زمینه با شکست روبرو شده‌اند.
در این حال اعلام شد که وزیر خارجه هند قرار است هفدهم بهمن ماه به اسلام آباد سفر کند. در این دیدار وزیر خارجه هند ضمن گفتگو با مقام‌های پاکستانی پیشنهاد خواهد کرد، دو کشور همکاری‌های بیشتری در زمنیه بازرگانی داشته باشند. رادیوی صدای آمریکا در تفسیری پیرامون سفر وزیر خارجه هند و به پاکستان گفت: آثار این دیدار موجب از سر گرفته شدن همکاری‌های اقتصادی بازرگانی، فرهنگی و توریستی بین دو همسایه است.
۱۱ بهمن ماه ۲۵۳۶
۱۱ بهمن ماه ۲۵۳۶
سفیر هند: سفر شاهنشاه اهمیت خاص سیاسی و اقتصادی دارد
در آستانه سفر شاهنشاه و شهبانو به هند که روز ۱۳ بهمن ماه انجام می‌شود، «رام پرتاب سینگ» سفیر هند در تهران این سفر را مهم و پرثمر خواند و گفت: این سفر از لحاظ سیاسی و اقتصادی اهمیت خاصی دارد. سفیر هند ضمن اشاره به سفر چندی قبل «موراجی دسای» نخست وزیر هند به تهران اظهار امیدواری کرد که گفتگوهای ایران و هند در تحکیم هر چه بیشتر مناسبات و همکاری‌های دو کشور مؤثر باشد. سفیر هند گفت، در گفتگوهای رهبران دو کشور نه تنها روابط دوجانبه، بلکه مناسبات این کشورهای منطقه و مشکلات منطقه و مسائل مربوط به اقیانوس هند مورد بررسی قرار می‌گیرد. سفیر هند در زمینه همکاری‌های دوجانبه گفت، در این زمینه مسائل زیادی برای تبادل نظر وجود دارد که اجرای چند طرح مشترک جهت برنامه‌ای گسترده عمرانی در ایران از آن جمله است. سفیر هند از پیشنهاد شاهنشاه برای تشکیل یک بازار مشترک با شرکت کشورهای منطقه ستایش کرد و گفت، هند از این پیشنهاد استقبال می‌کند. سفیر هند گفت، در حال حاضر یک هزار پزشک هندی در ایران مشغول کار هستند و دولت ایران خواستار اعزام یک هزار پزشک دیگر شده است.
۱۲ بهمن ماه ۲۵۳۶
به مناسبت سفر شاهنشاه و شهبانو به هند.
سفر شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به هند از فردا آغاز می‌شود. موراجی دسای نخست‌وزیر هند که در خرداد ماه سال جاری از تهران دیدن کرد، به نمایندگی از طرف پرزیدنت «سانجی واردی» رئیس جمهوری هند از شاهنشاه و شهبانو دعوت به عمل آورد که از هند دیدن کنند. سفری که بدون تردید در گسترش مناسبات و همکاری‌های دو کشور نقش مهمی ایفا خواهد کرد.
مهد آزادی
روز ۶ بهمن هر سال مردم هند سالروز تأسیس جمهوری هند را جشن می‌گیرند. هند پس از مبارزات طولانی به رهبری یکی از درخشان‌ترین چهره‌های سیاسی و انسانی دنیای معاصر، یعنی مهاتما گاندی و یاران او، تأسیس شد و از آن هنگام نا کنون به پیشرفت‌های عظیم و قابل توجهی در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نائل آمد. امروز هند، به عنوان بزرگترین دمکراسی جهان، مهد آزادی‌ها نام گرفته است. با این حال بزرگترین مشکل دموکراسی هند فقر و نابرابری است که بدون از میان برداشتن آن دموکراسی همواره با مسائل بغرنج روبرو است. به این سبب است که توسعه و عمران مهمترین بُعد و جنبه دموکراسی هند به شمار می‌رود. هند قرن‌ها برای دنیای خارج سرزمین افسون‌ها بود. گذشته تاریخی، فرهنگ درخشان، عظمت بلندپایه، نژادهای گوناگون و منابع سرشار و طبیعی همواره تحسین و اعجاب جهانیان را نسبت به هند برانگیخته است. هند کشوری است وسیع و اگر روسیه را جدا فرض کنیم، وسعت آن تقریباً برابر دو سوم وسعت اروپا است. هند بیش از ۱۵ هزار کیلومتر مرز دارد و دارای ۵۶۰۰ کیلومتر خط ساحلی می‌باشد. جمعیت تقریبی هند طبق سرشماری سال ۱۹۷۱، ۵۶۰ میلون نفر تخمین زده شده است. ولی اکنون جمعیت هند با احتساب حداقل ۵/۲ درصد رشد سالانه، بالغ بر ۶۲۰ میلیون نفر است از جهت سیاسی، هند جمهوری دموکراسی پارلمانی است و پارلمان از دو مجلس تشکیل می‌شود. نظام حکومتی ایالات هند (هند دارای ۲۱ ایالت و ۹ ناحیه است) مشابه حکومت مرکزی است. ریاست اجرایی هر ایالت به عهده استاندار و هیأت وزیران است و یک رئیس‌الوزراء در رأس آن قرار داد. رئیس‌الوزراء را استاندار تعیین می‌کند.
روابط ایران و هند
ایران و هند در قرون متمادی علائق بسیار نزدیک سیاسی و فرهنگی، اقتصادی و بازرگانی داشته‌اند. قبل از نفوذ و تسلط انگلستان بر شبهه قاره هند، دو کشور در مواقع و به مناسبت‌های مختلف سفرای متعددی مبادله کرده‌اند. در زمان سلطنت آخرین پادشاه سلسله گورکانی که کمپانی هند شرقی و دولت انگلیس عملاً هند را در اختیار ایران و هند در حقیقت جزئی از روابط سیاسی ایران و انگلیس بوده است، با استقلال هند، مناسبات دو کشور نیز وارد مرحله تازه‌ای شد و روز بروز توسعه یافت. مسافرت رسمی شاهنشاه به هند در سال ۱۳۳4 (1955) و دیدار جواهر لعل نهرو نخست وزیر فقید هند از ایران در سال ۱۹۵۹ و مسافرت رادها کرشنا رئیس جمهوری وقت هند در سال ۱۹۶۳ و امضای عهدنامه‌های مودّت و تجارت و دریانوردی در سال‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۳۶ و موافقت‌نامه‌های فرهنگی و بازرگانی در سال‌های ۱۳۳۷ و ۱۳۴۳ مناسبت دو کشور را بیش از پیش تحکیم بخشید. در سال ۱۳۵۰ «وی وی گی ری» رئیس جمهوری سابق هند به ایران آمد تا در جشن‌های دوهزار و پانصد ساله شاهنشاهی ایران شرکت کند. در سال ۱۳۵۲ والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی برای شرکت در جلسات هیأت داوران اعطای جوائز محمدرضا پهلوی که هر ساله به کوشندگان امر مبارزه با بیسوادی داده می‌شود، به هند سفر کردند. در سال ۱۳۵۳ بانو گاندی نخست وزیر وقت هند و در بهار سال جاری موراجی دسای نخست وزیر جدید هند به ایران سفر کردند که منجر به تحکیم باز هم بیشتر روابط دو کشور شد.
روابط نفتی
پالایشگاه مَدرَس در سال ۱۳۴۶ به موجب موافقت‌نامه‌های سه جانبه‌ای که بین دولت هند، شرکت ملی نفت ایران و یک شرکت آمریکایی به امضاء رسید تشکیل شد. هند ۷۴ درصد و شرکت ملی نفت ایران و شرکت آمریکایی هر کدام ۱۳ درصد از سهام شرکت پالایشگاه مَدرَس را در اختیار دارند. برای تأمین نفت مورد نیاز پالایشگاه نیز قراردادی برای فروش نفت خام منطقه داریوش در خلیج فارس بین دولت هند و شرکت ملی نفت ایران و شرکت آمریکایی مذکور به امضاء رسید که بر اساس آن سالانه بطور متوسط ۷۵/۲ میلیون تن نفت خام میدان داریوش به پالایشگاه مَدرَس تحویل می‌گردد. بر اساس تصمیمات پروتکل چهارمین اجلاسیه کمیسیون مشترک با شرکت ایران و هند که در بهمن ماه ۱۳۵۲ به امضاء رسید، موضوع توسعه ظرفیت پالایشگاه مذکور به ۵/۳ میلیون تن در سال در اجلاسیه سهام داران پالایشگاه مطرح و تصویب شد و به این ترتیب همکاری‌های ایران و هند در زمینه نفت گسترش بیشتری یافت.
بازار مشترک
اکنون با سفر شاهنشاه به هند یک سلسله گفتگوهای مهم میان رهبران دو کشور صورت می‌گیرد که انتظار می‌رود به نتایج مشخص و روشن منجر شود. مهمترین این مسائل ایجاد بازار مشترک آسیایی است که پیشنهاد آن توسط شاهنشاه آریامهر عنوان شده و مورد استقبال هند قرار گرفته است. در آستانه سفر شاهنشاه وزیر خارجه هند در حیدرآباد اعلام کرد که تأسیس اتحادیه اقتصادی آسیا امکان‌پذیر است. وی گفت، اگر اروپای غربی با منافع متفاوت کشورهای اروپایی می‌تواند به این هدف برسد، چرا کشورهای آسیایی نتوانند چنین اتحادیه‌ای داشته باشند. مسئله دیگر گشایش راه ترانزیت بین دو کشور هند و پاکستان است. راه ترانزیت بین هند و پاکستان پس از آغاز جنگ هند و پاکستان بسته شد. بعد از استقلال بنگلادش دولت پاکستان دیگر علاقه چندانی به این راه نشان نداد و به این ترتیب یکی از شاخه‌های پُر سود اقتصادی این دو کشور به زیان هر دوی آن‌ها قطع شد. راه ترانزیت هند و پاکستان برای هر دو کشور مزایای زیادی دارد. در صورت باز شدن مجدد این راه، ایران به عنوان بزرگترین بازار داد و ستد منطقه می‌تواند صدها میلیون دلار کالای هندی را جذب کند. در چنین صورتی هر روز صدها کامیون و تریلر و واگن‌های باری قطار از هند و از طریق پاکستان به ایران سرازیر می‌شوند که پاکستان می‌تواند بابت عوارض از آن‌ها مبلغ مهمی پول به دست آورد. از طرف دیگر، پاکستان نیز متقابلاً اجازه خواهد داشت تا کالاهای خریداری شده از بنگلادش را از راه هند وارد کند و یا کالاهای خود را از همین راه به بنگلادش صادر کند. هند و افغانستان می‌توانند از این راه استفاده کنند. افتتاح راه ترانزیت برای هند علاوه بر آنکه حجم صادرات آن کشور را به ایران افزایش می‌دهد، یک رشته کار جدید بوجود می‌آورد که موجب اشتغال تعداد زیادی از هندی‌ها خواهد شد. این راه ترانزیت برای ایران نیز اهمیت خاص دارد زیرا حمل مقدار زیادی کالا توسط کامیون و قطار موجب کاهش تراکم در بنادر و ایجاد گشایش برای تأمین نیازهای وارداتی دیگر کشور خواهد شد. ایران تا چند سال آینده کم و بیش گرفتار تراکم و فشار در بنادر خود خواهد بود و به همین دلیل استفاده هر چه بیشتر از راه‌های ترانزیت مورد استقبال دولت ایران قرار می‌گیرد.
نتایج سیاسی و اقتصادی سفر شاهنشاه به هند
شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو فردا برای یک دیدار چهار روزه به هندوستان سفر خواهند کرد. مطبوعات منطقه (بویژه مطبوعات هندوستان) نتایج این سفر را از جهات مختلف و بخصوص از نظر سیاسی و اقتصادی مورد بحث و تفسیر قرار داده‌اند. از نظر سیاسی در این سفر نتایج آرام کننده‌ای در زمینه اختلافات هند و پاکستان پیش‌بینی می‌شود. هند و پاکستان مدتی است که در تدارک آغاز گفتگو به منظور حصول به توافق‌هایی هستند که در ایجاد آن ایران نقش کمک کننده را به عهده داشته است . شاهنشاه در بازگشت از هندوستان، در پاکستان توقف کوتاهی دارند و با ضیاءالحق رئیس حکومت نظامی پاکستان گفتگوهایی خواهند داشت. به عقیده آگاهان، این گفتگوها چهارچوب توافق و تفاهم آینده هند و پاکستان را روشن خواهد کرد. آرامش سیاسی بین هند و پاکستان زمینه مساعدی برای توسعه و گسترش روابط اقتصادی این دو کشور و نیز تمام کشورهای منطقه را فراهم خواهد کرد. به همین جهت پیش‌بینی می‌شود که در دهلی، پیرامون پیشنهاد چند سال پیش شاهنشاه به هنگام سفر معظم‌له به کشورهای حوزه اقیانوس هند در زمینه ایجاد یک بازار مشترک یا نوعی اتحادیه اقتصادی گفتگوهای سازنده و جدیدی انجام شود. از سویی شاید بتوان گفت فوری‌ترین توافق هند و پاکستان که نتایج آن نصیب کشورهای سراسر منطقه خواهد شد، گشایش راه ترانزیت این دو کشور است. در مسائل دو جانبه ایران و هند. انتظارات هند تقریباً روشن است. هند مایل به سرمایه‌گذاری مجدد با افزایش و توسعه آنچه که تاکنون توافق شده، می‌باشد. در حال حاضر ایران برای بهره‌برداری سنگ معدن، کارخانه آلومینیوم سازی، کاغذسازی و شبکه کانال‌های راجستان سرمایه‌گذاری و کمک‌های لازم به عمل می‌آورد. ایران متقابلاً خواهان توسعه همکاری در زمینه تکنولوژی و صنایع اتمی است. رادیو لندن از قول خبرنگار خود در دهلی ارزش این برنامه‌ها را به یک میلیارد دلار تخمین می‌زند. ایران و هند قادرند در زمینه‌های فوق یا شاخه‌های دیگر اقتصادی سرمایه‌گذاری بیشتر و جدیدتری به عمل آورند. همه این موارد هم دوجانبه وهم در چهارچوب یک اتحادیه اقتصادی یا بازار مشترک منطقه‌ای قابل اجرا است. محافل غرب، بخصوص مقامات منطقه منتظر نتایج این سفر هستند و پیش‌بینی می‌کنند که در این سفر ضمن به ثمر رسیدن قسمتی از موارد فوق، پایه و زمینه لازم برای به ثمر رسیدن همه برنامه‌ها ریخته شود. وزیر خارجه بلژیک دیروز قبل از عزیمت به کویت در یک مصاحبه مطبوعاتی درمورد نتایج سفر خود در تهران گفت: در شرفیابی به حضور شاهنشاه ایران در زمینه کنفرانس شمال و جنوب که مسئله اساسی تقسیم بین‌المللی کار است گفتگو کردم. هنری سیمونه اضافه کرد، کشورهای صنعتی باید بتوانند ظرفیت تولید و توسعه خود را حفظ کنند و انجام گفتگوها باید در چهارچوب سازمان ملل از سر گرفته شود و طرفین گفتگو بایستی نرمش بیشتری از خود نشان دهند. وزیر امور خارجه بلژیک در مورد شاخ آفریقا گفت: به نظر من ایران می‌تواند در این زمینه بسیار صاحب نظر باشد و قادر است نقش مهمی در دستیابی به صلح و آرامش در شاخ آفریقا داشته باشد. وی افزود، درمورد بازار مشترک نیز با شاهنشاه در جهت خواسته‌های ایران برای ایجاد روابط ترجیحی گفتگو کردیم. ما برای ایجاد این روابط با کشورهای عضو بازار مشترک از ایران جانبداری خواهیم کرد. وزیر امور خارجه بلژیک در جواب این سئوال که آیا در مورد خرید نفت گفتگویی نیز انجام شده یا نه گفت: در این مورد صحبتی نشد ولی برای خرید گاز طبیعی از ایران گفتگوهایی انجام شد. وی اضافه کرد، در حال حاضر باید منتظر گفتگوهای مجدد شرکت بلژیکی و شرکت ملی گاز که متوقف شده بود، باشیم. وزیر امور خارجه بلژیک در جواب این سئوال که روش دولت بلژیک در برابر بمب نوترونی چیست گفت: ما کشوری نیستیم که مستقیماً به این مسئله مربوط شویم اما در پیمان ناتو باید از آن به عنوان یک امتیاز بسیار مهم در برابر عدم کاهش نیروهای پیمان ورشو استفاده کرد. هنری سیمونه وزیر خارجه بلژیک دیروز در آخرین روز اقامت خود در تهران با آقای امیرعباس هویدا وزیر دربار شاهنشاهی ملاقات کرد و عصر از موزه جواهرات سلطنتی بازدید و در ضیافت عصرانه سفیر آن کشور در تهران شرکت نمود و دیشب با بدرقه معاون سیاسی و مقامات وزارت خارجه تهران عازم کویت شد.
آغاز سفر اعلیحضرتین ۱۳ بهمن ماه
گفتگوهای شاهنشاه و موراجی دسای
سفر چهار روزه شاهنشاه آریامهرو علیاحضرت شهبانو که به دعوت رسمی رئیس جمهوری هند و همسرشان انجام گرفت، بعد از ظهر ۱۳ بهمن ماه آغاز شد. در فرودگاه مهرآباد والاحضرت همایون ولایتعهد و والاحضرت شاهپور محمودرضا و والاحضرت شاهپور احمدرضا پهلوی اعلیحضرتین را بدرقه کردند. در مراسم بدرقه رسمی آقای آموزگار نخست‌وزیر و دبیر کل حزب رستاخیز ملت ایران، رؤسای مجلسین سنا و شورای ملی، وزیر دربار شاهنشاهی، رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران و جمعی دیگر از مقامات عالی لشگری و کشوری افتخار حضور داشتند. اعلیحضرتین با استقبال رسمی وارد دهلی نو پایتخت هند شدند. رئیس جمهوری و همسرشان در پای پلکان هواپیما از شاهنشاه و شهبانو استقبال کردند. نخست‌وزیر، اعضای هیئت دولت، عده‌ای از نمایندگان مجلسین، رؤسای هیئت‌های سیاسی و فرماندهان نیروهای سه گانه در مراسم استقبال از شاهنشاه حضور داشتند. شهردار دهلی نو و همسرش با حلقه‌های گل سنتی هند که به گردن اعلیحضرتین آویختند، به شاهنشاه و به شهبانو از سوی مردم دهلی خوش آمد عرض کردند. شاهنشاه دقایقی پس از تشریف‌فرمایی به دهلی نو، با رئیس جمهوری دیدار خواهند داشت که در این ملاقات وزرای خارجه دو کشور و چند تن از مقامات نیز حضور دارند.
گفتگو با دسای پس از شرفیابی رئیس مجلس اعیان هند که معاون رئیس جمهوری نیز می‌باشد، موراجی دسای نخست‌وزیر هند به پیشگاه شاهنشاه شرفیاب می‌شود. طبق برنامه تنظیم شده اولین دور گفتگوهای شاهنشاه آریامهر و دسای نزدیک به یک ساعت به طول می‌انجامد و فردا نیز قبل از ظهر پس از شرفیابی وزیر خارجه هند، دسای یک ساعت با شاهنشاه گفتگو خواهد داشت. گفتگوهای شاهنشاه و نخست‌وزیر هند دو جانبه خواهد بود و هیچیک از مقامات دو کشور در این گفتگوها شرکت ندارند. بر طبق برنامه تنظیمی، امشب از جانب رئیس جمهوری و بانو ضیافتی به شام به افتخار شاهنشاه و شهبانو داده می‌شود، از جانب شاهنشاه نیز در شب پایان ضیافتی به افتخار رئیس جمهوری و بانو داده خواهد شد. روز شنبه اعلیحضرتین از استان جیپور دیدن خواهند کرد و روز یکشنبه هند را ترک خواهند فرمود. شاهنشاه در سر راه از پاکستان دیدن می‌کنند و چند ساعتی در این کشور توقف و با ضیاءالحق رئیس حکومت نظامی پاکستان گفتگو خواهند داشت. خبرگزاری‌ها این سفر را نشانه تحکیم دوستی قدیمی بین ایران و پاکستان عنوان کرده‌اند. در ملاقات شاهنشاه با دسای مسائل مختلفی مطرح است که مهمترین آن مسائل سیاسی و اقتصادی جهان و بخصوص مسائل حساس منطقه است. مطبوعات هند سفر شاهنشاه ایران را «بزرگترین رویداد امسال هند» نامیده‌اند. در مطبوعات غرب نیز بر اهمیت این سفر تکیه شده است. این مطبوعات معتقدند که گفتگوهای شاهنشاه با مقامات هندی اثر آرامش‌بخشی در اوضاع سیاسی منطقه و نتایج کلی اقتصادی برای کشورهای همجوار و نتیجه فوری برای دو کشور خواهد داشت. نکته جالبی که هم اکنون در همکاری بین ایران و هند وجود دارد، مشارکت دو کشور در توسه و تکمیل کارخانه آلومینیوم‌سازی اراک است. در این کارخانه از یک طرف پاکستان و ترکیه همکاری دارند، و از جانب دیگر هند. این مورد وسیله ارتباطی غیر مستقیم همکاری هند و پاکستان شناخته شده است. پیش‌بینی می‌شود که در گفتگوهای دهلی موافقتنامه تهیه و یا امضاء شود که به موجب آن ایران نیز از منابع عظیم اکسید هند برای کارخانه آلومینیوم سازی اراک استفاده بیشتر کند. مسئله حساس دیگر که برای منطقه نیز با اهمیت تلقی می‌شود، گفتگو پیرامون برقراری یک نوع اتحادیه اقتصادی در منطقه است. شاهنشاه ایران مبتکر آن بودند و در موارد مختلف از آن سخن گفتند. اخیراً هند نیز با علاقه بیشتری آن را مطرح کرده است. ایران مایل است این اتحادیه ابتدا با مشارکت هند و ایران و پاکستان و ترکیه و احتمالاً افغانستان و بنگلادش تشکیل شود. سپس در شرق کشورهای ساحل اقیانوس هند تا استرالیا و در غرب کلیه کشورهای ساحلی اقیانوس هند تا اقیانوس هند قرار دارند را شامل شود. دستیابی به این طرح به زودی مقدور نیست، اما تدارک آن هر چه زودتر باید آغاز گردد. مطبوعات غرب پیش‌بینی می‌کنند شاهنشاه ایران به هند پیشنهاد تأسیس شرکت‌ها و مؤسسات مشترکی را می‌نمایند تا بتواند در اجرای طرح‌های کشورهای منطقه کمک و یاری کنند.
رئیس جمهور هند در آیین پیشباز از اعلیحضرتین گفتند: ملت هند برای شاهنشاه احترام فوق العاده قائل است.
شاهنشاه: منافع کشورم در برقراری همکاری بین کلیه ملل آسیا مستتر است
شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو پس از نیمروز پنجشنبه ۱۳ بهمن ماه در میان پیشباز رسمی وارد دهلی نو شدند. هواپیمای آورنده اعلیحضرتین در ساعت ۱۴ به وقت تهران در فرودگاه این شهر به زمین نشست. در جلوی پلکان هواپیما حضرت رئیس جمهوری هند و بانو، نخست وزیر هند، وزیر خارجه هند، سفیر هند در دربار شاهنشاهی، وزیر مشاور در امور خارجی، قائم مقام وزیر امور خارجه و شهردار دهلی نو از اعلیحضرتین پیشباز کردند. بر پایه آیین تشریفاتی هند، سفیر شاهنشاه آریامهر همراهان رسمی اعلیحضرتین را به مقامات هندی معرفی کرد در این هنگام به افتخار تشریف‌فرمایی اعلیحضرتین به عنوان ادای احترام ۲۱ تیر توپ شلیک شد.
شهرداری دهلی نو بنا بر یک سنت قدیم حلقه گل زیبایی به گردن شاهنشاه آریامهر و همسر شهردار دسته گلی به پیشگاه علیاحضرت شهبانو تقدیم کرد. شاهنشاه آریامهر پس از انجام تشریفات رسمی به طرف پاویون تشریف‌فرما شدند و به همراه حضرت رئیس جمهوری هند در روی سکوی مخصوص خیر مقدم قرار گرفتند و رئیس جمهوری هند در بیاناتی گفتند:
- ملت هند همواره برای شاهنشاه ایران احترام فوق‌العاده قائل است و چشم براه تشریف‌فرمایی اعلیحضرتین به هند بوده است. اعلیحضرتین برای ملت هند غریبه نیستند. دیدارهایی که پیش از این شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو از این کشور به عمل آورده‌اند، در توسعه هر چه بیشتر روابط نزدیک و صمیمانه ایران و هند بسیار مؤثر بوده است. از آخرین باری که اعلیحضرتین از هند بازدید فرموده‌اند تا کنون تحولات بسیاری در هر دو کشور ما رخ داده است. ما پیشرفت‌های ایران را در همه زمینه‌ها تحت رهبری خردمندانه شاهنشاه آریامهر با دیده تحسین می‌نگریم. ملت هند نیز در این مدت روحیه سرسخت و شکست ناپذیر خود را متجلی ساخته است و موفق شد در ماه مارس گذشته به نحو صلح‌آمیز و آرامی دولت را تغییر دهد. ملت هند ضمناً توانسته است در زمینه تجدید نظر در سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی نیز توفیق به دست آورد. تحت راهنمایی و ابتکارهای شخص شاهنشاه آریامهر زمینه‌های متعدد همکاری‌های ایران و هند فراهم شده است و ما از این بابت سپاسگزار و خوشوقت هستیم. دیدار اعلیحضرتین از هند همواره موقعیت‌های فوق‌العاده نیکویی برای گفتگو پیرامون مسائل بین‌المللی منطقه‌ای و مورد علاقه دو کشور در اختیار ما گذارده است. رئیس جمهوری هند افزود، از علاقه وافر علیاحضرت شهبانو در جهت تأمین رفاه و آسایش هر چه بیشتر جوامع انسانی و تمایلات معظم‌له در مورد بالا بردن سطح فرهنگ و دیگر مسائل اجتماعی آگاهیم و اطمینان داریم که علاقه‌های علیاحضرت شهبانو در دیدار کنونی اعلیحضرتین اثرات مطلوبی بر جامعه هند بجا خواهد گذاشت.
بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ خوش‌آمد پرزیدنت هند در فرودگاه دهلی نو ۱۳ بهمن ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی: [۱]
- مایلم در درجه اول از سوی شهبانو، خودم و هیئت همراه از استقبال صمیمانه‌ای که از ما به عمل آوردید سپاسگزاری کنم. استقبالی این چنین برای ما امری طبیعی است زیرا هر بار که رهبران کشور شما از ایران دیدار می‌کنند، در کشور ما از آنان استقبال مشابهی به عمل می‌آید چون نه تنها پیوندهای قدیمی که دو کشور ما را در گذشته به یکدیگر مرتبط ساخته‌اند، بلکه رشته‌های مودّت و دوستی کنونی و آنچه که در پیش داریم و من مطمئن هستم ما را به یکدیگر نزدیکتر خواهد ساخت، جملگی بر طرز تفکر و رفتار ما تأثیر می‌گذارد. من به عنوان یک دوست قدیمی به کشور شما آمده‌ام. کسی که همواره در این فکر بوده است که منافع کشورش، منطقه و حتی آسیا در برقراری دوستی صمیمانه‌تر و همکاری بین کلیه ملل این قاره مستتر است. ممکن است آنچه دو کشور ما متّفقاً قادر به انجام آن هستند نمونه خوبی از همکاری‌های دوجانبه و همکاری‌های منطقه و مآلاً به نفع همه باشد. ما پیشرفت‌های این کشور بزرگ را با علاقه فراوان دنبال می‌کنیم. آنچه که می‌تواند برای شما غنا و سعادت به همراه داشته باشد در مورد کشور ما نیز صادق است. ما در این جهت قرار گرفته‌ایم و من امیدوارم این دیدار و دیدارهایی که شما از کشور ما به عمل می‌آورید هر بار رشته‌های مودّت و دوستی که هر دو کشور ما را به یکدیگر مربوط ساخته است مستحکم‌تر سازد.
- از خدای متعال مسئلت دارم که شما را همواره در کنف حمایت خود قرار دهد.
آنگاه شاهنشاه آریامهر به همراه حضرت رئیس جمهوری هند به پاویون فرودگاهی تشریف‌فرما شدند. در ورودی پاویون علیاحضرت شهبانو به معظم‌له پیوستند و شخصیت‌های بلند پایه هند و سفیران خارجی مقیم این کشور که به پیشباز آمده بودند به پیشگاه همایونی معرفی شدند. در ساعت پانزده و پنجاه و پنج دقیقه شاهنشاه آریامهر به همراه حضرت رئیس جمهوری هند با اتومبیل به سوس محل اقامت‌شان کاخ ریاست جمهوری تشریف‌فرما شدند. در جلوی در بزرگ کاخ، سواران کاخ ریاست جمهوری اتومبیل حامل میهمانان عالیقدر را تا ورودی کاخ اسکورت کردند.
ساعت هفده شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو با حضرت رئیس جمهوری و بانو دیدار کردند و این دیدار سی دقیقه به درازا کشید. چهل دقیقه بعد از این دیدار معاون رئیس جمهوری هند آقای جاتی در اقامتگاه اختصاصی به پیشگاه شاهنشاه باریافت. این دیدار تا ساعت هجده و ده دقیقه به طول انجامید. در ساعت ۱۸ و پانزده دقیقه نخست‌وزیر هند به پیشگاه شاهنشاه باریافت و برای یک ساعت با شاهنشاه گفتگو کرد.
موراجی دسای: هند با نظر شاهنشاه ایران برای بسط همکاری‌های منطقه‌ای موافق است
میهمانی شام به سرفرازی ورود اعلیحضرتین
در نخستین شب ورود شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو ضیافتی به شام از سوی رئیس جمهوری هند به افتخار اعلیحضرتین داده شد و در سر میز شام رئیس جمهوری هند گفت:
- اعلیحضرتا- علیاحضرتا- عالیجنابان- خانم‌ها و آقایان:
- جای کمال خوشوقتی است که پس از گذشت سه سال بار دیگر اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانوی ایران را در بین خود می‌بینیم. اعلیحضرت در گذشته نیز به مناسبت‌های دیگری به مردم کشور ما ایران افتخار را دادند که از ایشان استقبال به عمل آورند. رهبران کشور ما نیز در فرصت‌های گوناگون به کشور بزرگ شما سفر کرده‌اند. تبادل نظرهایی که در جریان این دید و بازدیدها صورت گرفت، مناسبات گسترده‌ای را که بین دو کشور ایران و هند وجود دارد بیش از پیش تحکیم بخشید. هر دیدار مقامات عالیرتبه ایران و هند از کشورهای یکدیگر مناسبات همکاری دو کشور را وسیع‌تر می‌سازد و باعث نزدیکتر شدن تفاهم بیشتر ما نسبت به مسایل جهان خواهد شد. سپس رهبر جمهوری هند از فرهنگ مشترک و سنن باستانی دو کشور و دو ملت سخن گفت و اضافه کرد که طبیعی است که امروز هم ما بار دیر دیگر در کنار یکدیگر قرار داریم. وی از تحولات هند سخن گفت و در پایان اضافه کرد: اعلیحضرتا، شما برای از میان برداشتن موانع بازدارنده تبادل تجاری، بازرگانی و ارتباطات میان ممالک توسعه یافته و در حال توسعه مبارزه کرده‌اید. کوشش ما به خاطر تعدیل وضع جاری اقتصاد جهان، محکّی برای کشورداری و درک عمیق شما در قبال قوام بخشیدن نیروهای اقتصادی جهان محسوب می‌شود. من قویاً معتقدم که کشورهای ما می‌توانند نقش بارزی در توسعه روند هماهنگی و درک چشمگیرتر میان شمال و جنوب ایفا نمایند. امکانات همکاری میان دو کشور ما به راستی نامحدود هستند. ما خوشحالیم از اینکه می‌بینیم بسیاری از طرح‌هایی که پیش از این مد نظر دولت‌ها قرار داشتند، اینک صورت تحقق به خود می‌گیرند. انجام کامل همگی این طرح‌ها مطمئناً موجب ایجاد تحرک در زمینه‌های صنعتی- اقتصادی و تکنولوژیک به نفع متقابل دو کشور خواهد شد. در این مورد تشکیل اجلاس کمیسیون مشترک هند و ایران در سپتامبر ۱۹۷۷ در دهلی نو ثمربخش بوده و دیدگاه‌های تازه‌ای از همکاری را که می‌بایست با سرعت و ثبات دنبال شوند، گشوده است. دولت ما اعتقاد دارد که وجود یک ارتباط سازنده بر پایه درک سیاسی و همراه با همکاری اقتصادی به استحکام واقعی و دوام آرامش در منطقه ما کمک خواهد کرد. اعلیحضرتا، با الهام از همین آزادی اندیشه‌ها است که شما کوشش‌های‌تان را در بسط زمینه همکاری جغرافیایی به کار بسته و در همین مورد ممالکی را هم که به دلیل موقعیت اضطراری محلی‌شان ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند مورد توجه قرار داده‌اید.
- کشور هند در عقیده شما نسبت به این زمینه همکاری سهیم بوده و آرزوی تحقق آن را دارد.
در پاسخ بیانات حضرت رئیس جمهوری هند، شاهنشاه آریامهر در سخنان خود چنین فرمودند:[۲]
- حضرت رئیس جمهوری هند
- من از سخنان محبت‌آمیز شما در مورد کشورم و شخص خودم . همچنین شهبانو بسیار ممنونم. یک بار دیگر به دنبال دعوت محبت‌آمیز شما، من در نهایت خوشحالی خود را در جمهوری بزرگ هند می‌بینم. کشوری که برای هر ایرانی اگر چه خود به اینجا نیامده باشد، سرزمینی آشنا و شناخته شده است. سپس شاهنشاه به تاریخ چند هزار ساله روابط ایران و هند و مناسبات فرهنگی و روحی دو ملت اشاره کردند و پیرامون آن مطالبی بیان فرمودند و اضافه کردند: هنگامی که من از ارزش‌های واقعی فرهنگی هند سخن می‌گویم، طبیعتاً این وظیفه را احساس می‌کنم که احترام عمیق خود را نسبت به مهاتما گاندی رهبری بزرگ معنوی و روحی هند که همین روزها سی‌امین سالروز درگذشت او می‌باشد ابراز نمایم. روشن است که چنین ارزش‌های والای فرهنگی و معنوی می‌باید با دستیابی‌های علمی و تکنولوژیکی قرین گردد تا نیکبختی واقعی بشر را تضمین نماید. این مسئله‌ای است که امروزه در کشور بزرگ شما به آن توجه می‌شود.
- شما در حالی که به اهداف وسیع علم، تکنولوژیکی، صنعتی و اقتصادی تان دست می‌یابید، از ارزش‌های والا و کهن فرهنگی خود نیز مراقبت و محافظت به عمل می‌آورید. این حقیقتی است که در کلیه فعالیت‌های روزمره کشور شما مشاهده می‌شود. عوامل مؤثر برای رسیدن به این اهداف از قبیل دانش نیروی انسانی و منابع وسیع طبعی در اختیار شما قرار دارند. برای من موجب مباهات است که خاطرنشان کنم همکاری پرثمر کشورهای‌مان در زمینه‌های مختلف از قبیل صنعت، استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی، کشتیرانی، ماهیگیری، نفت، بازرگانی و سایر روابط علمی و فرهنگی رو به توسعه است.
- کمیسیون مشترک ایران و هند برای همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی و فنی نیز نمونه دیگری از توسعه همکاری‌های دو کشور است. ما امیدواریم چنین نمونه‌هایی از همکاری‌های پرثمر فیمابین نه تنها در آینده توسعه بیابد، بلکه ابعاد جغرافیایی وسیعتری را شامل گردد. با توجه به منطقه اقیانوس هند، نقطه نظرهای اولیه ما روشن واضح می‌باشند. هر دو ما آرزومندیم که منطقه اقیانوس هند ناحیه صلح و آرامش باشد. بنابراین، ما قویاً از قطعنامه شماره ۲۸۳۳ سازمان ملل متحد پشتیبانی می‌کنیم.
- آقای رئیس جمهوری،
- کشور شما که معمولاً به عنوان بزرگترین دموکراسی سراسر جهان شناخته می‌شود، در حال حاضر مشغول انجام تجربه تاریخی بالا بردن سطح زندگی ملت والای شما است. ما به عنوان یک دوست قدیمی آرزومندیم ک شما در طی مسیرتان بر روی جاده پیشرفت موفق باشید، زیرا در این دنیای پر تلاطمی که ما در آن زندگی می‌کنیم این تنها را واقع‌بینانه و منطقی است. به همین دلیل است که ما به دنبال صلح جهانی و تفاهم بین‌المللی هستیم که تنها راه رسیدن به این هدف می‌باشد.
- آقای رئیس جمهوری،
- من اطمینان دارم شایستگی شما پاسخ مثبتی است که در قلوب مردم والا مقام هند طنین انداز است. شاهنشاه آریامهر در پایان سلامت شخص حضرت رئیس جمهوری و دوستی دو ملت ایران و هند و صلح جهانی را آرزو نمودند.
۱۴ بهمن ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی
شاهنشاه ایران و نخست وزیر هند در اجتماع مردم دهلی اعلام کردند: همکاری ایران و هند تمام منطقه را در برخواهد گرفت.
شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو پس از نیمروز در اجتماع چند هزار نفری مردم دهلی نو که در باغ زیبای قلعه سرخ (بنای تاریخی دوران امپراتوری سلسله گورکانی) است، حضور یافتند و در این اجتماع شهردار دهلی نو خوش‌آمد شهروندان خود را با ذکر تاریخچه‌ای از ارتباطات و همکاری‌های ایران و هند ذکر کرد و اضافه نمود:
- ما مردم دهلی پایتخت جمهوری هند با خوشوقتی بسیار ورود آن اعلیحضرت و علیاحضرت شهبانوی ایران را به کشورمان خوش‌آمد می‌گوییم. از دوره مغول تاکنون رسم بر این بوده که از میهمانان و ادبای خارجی بلند قدر خود در این قلعه باستانی و تاریخی پذیرایی کنیم. این قلعه در مبارزه دراز مدت ما علیه حکومت انگلیس به صورت مظهر آزادی درآمده بود. پس از استقلال ما در ۱۹۴۷، میلیون‌ها مردم از پیام‌هایی که پانزدهم اوت هر ساله از برج‌های این قلعه فرستاده می‌شود الهام گرفته‌اند. مبالغه‌آمیز نخواهد بود اگر بگوییم این قلعه تاریخی سرخ رنگ مظهر اراده تسخیرناپذیر مردم ما و همچنین فرهنگ مرکب ما است. آنگاه شهردار دهلی از اثرات فرهنگ ایران بر تمدن هند مثال فراوان آورد و از پیشرفت‌ها و ترقیات ایران و رهبری شاهنشاه تجلیل کرد.
سپس آقای موراجی دسای نخست‌وزیر در سخنانی گفت:
- میهمانان عالیقدر، برادران، خواهران! اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو میهمانان بلندمرتبه ما نیازی به معرفی ندارند. آن‌ها در سرتاسر هند کاملاً شناخته شده و مورد احترام و ستایش هستند. دولت و ملت هند حدود هشتصد سال پیش در چنین لحظات تاریخی به آن‌ها خوش‌آمد گفته بودند و اینکه من از فرصتی که پیش آمده سود جسته یک بار دیگر گرمترین خوش‌آمدها را نثار ایشان می‌کنم و آرزو دارم اقامت‌شان در کشور ما ثمربخش و مطبوع باشد. توقف ایشان بسیار کوتاه است اما از اینکه آن‌ها در این مدت در کنار ما خواهند بود، خوشحال هستیم، چه برای دیدار ایشان امروز بهتر از فردا است. سپس نخست‌وزیر از همکاری‌های فرهنگی و تمدن مشترک گذشته سخن گفت و اضافه کرد: در سال اخیر این همکاری تحت رهبری خردمندانه و داهیانه اعلیحضرت شاهنشاه شکوفا شده و معاضدت و همکاری ثمربخش و متقابل ما در زمینه‌های مختلف مانند راه‌آهن، کشتیرانی، کمک فنی و نفت گسترش یافته است. ما تصمیم داریم این همکاری را بیش از پیش توسعه دهیم تا اینکه دیگر زمینه‌ها و حتی دیگر کشورها را دربر گیرد و در این جهت امیدواریم برای ایجاد طرح‌های مشترک گرد هم آییم. بدین سان که تاریخ بر اساس ادامه روند همکاری گذشته به پیش می‌رود، تردیدی ندارم دو کشور ما بیشتر بهم نزدیک خواهند شد و سود آن نه تنها آن‌ها بلکه دیگر کشورهای منطقه را نیز در برخواهد گرفت. ما اطمینان داریم روابط سازنده میان ایران و هند که بر اساس تفاهم و همکاری فزاینده اقتصادی استوار شده هر چه بیشتر تقویت خواهد شد و زمینه را برای پیشرفت و ثبات بیشتر در منطقه فراهم خواهد ساخت. سپس نخست وزیر هند مفصلاً از فرهنگ مشترک و تشابه و نزدیکی دو کشور صحبت کرد و از رفتار سخاوتمندانه و نیکویی که با اتباع و کارشناسان آن کشور در ایران می‌شود، سپاسگزاری نمود.
سخنان شاهنشاه
آنگاه شاهنشاه نطقی ایراد کردند و در مقدمه از بیانات گرم و محبت‌آمیز نخست وزیر و شهردار و از استقبال پرشکوه مردم دهلی تشکر کردند و فرمودند:
- من قبلاً هم از این بنای تاریخی دیدن کرده‌ام و از آنوقت من شخصاً احساس دوستی بسیار عمیقی به مردم دهلی داشته‌ام. امروز صبح در نمایشگاه صنایع شما از این که مشاهده کردم چه پیشرفت عظیمی در مملکت شما بوجود آمده است، بسیار خوشحال شدم. من اطمینان دارم که تحت رهبری خردمندانه نخست‌وزیر شما این مملکت به سوی پیشرفت‌های بیشتر و روزافزونی در آینده گام برمی‌دارد. ما گفتگوهای خوبی داشته‌ایم و این برای من امری بسیار طبیعی است زیرا منافع دو کشور ما آنچنان نزدیک و پیوندهای بین ما آنچنان محکم است که هر زمانی که ملاقاتی بین ما روی دهد، غیر از گفتگوهای خوب بین ما چیز دیگری نخواهد بود. من و نخست‌وزیر شما هر دو متقاعد هستیم که نه تنها روابط دو جانبه فیمابین دو کشور مان می‌تواند و می‌بایستی بطور دائم رو به گسترش باشد، بلکه این دوستی و مناسبات نزدیک در خدمت منافع تمام این منطقه که در فرم آینده دنیا بسیار مهم خواهد بود، قرار خواهد گرفت. اگر در گذشته زبان‌های ما، یعنی سانسکریت شما و پهلوی ما بسیار نزدیک به هم بود، امروز ما دست در دست یکدیگر برای آینده‌ای بهتر و بزرگتر و درک بهتر و بیشتر گام برخواهیم داشت. با تشکر از پذیرایی و استقبال گرم شما، من یک بار دیگر از پروردگار بزرگ خواستارم که باران رحمت خود را به شهروندان دهلی و تمام مردم هند ارزانی دارد.
عطیه علیاحضرت شهبانو
از سوی علیاحضرت شهبانو قطعه چکی به مبلغ یکصد هزار روپیه هندی برای بازسازی قسمت‌های ویران شده آرامگاه امیر خسرو دهلوی شاعر پارسی‌گوی هند به بنیاد ملی امیر خسرو دهلوی داده شد. این چک روز دهم بهمن ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی در آیین ویژه‌ای از سوی سفیر شاهنشاه آریامهر در هند، به یونس سلیم نماینده مجلس هند که ریاست این بنیاد را نیز بر گردن دارد داده شد.
۱۵ بهمن ماه ۲۵۳۶
توافق‌های اقتصادی جدید ایران و هند
تشکیل بازار مشترک منطقه مورد بررسی قرار می‌گیرد
دور دوم گفتگوهای شاهنشاه ایران و موراجی دسای نخست وزیر هند امروز انجام گرفت. در پایان گفتگوهای دور اول شاهنشاه اعلام فرمودند: «گفتگوهای خوبی انجام گرفت» و همچنین از قول مقامات دست اندر کار هندی گفته شد که بین دو کشور همکاری‌های تازه‌ای در زمینه‌های جدید بوجود خواهد آمد. در حاشیه گفتگوها صحبت از ایجاد کارخانه کاغذسازی در ایالت تریپولا و بهره‌برداری از معادن اکسید در سواحل خاوری هند و استفاده از تجربیات هند در زمینه انرژی اتمی و ایجاد یک نوع همکاری مشترک دو کشور در بهره‌وری از تکنولوژی صلح‌آمیز صنایع اتمی است. طرح‌های دیگر توسعه و ایجاد کارخانه آلومینیوم و توسعه طرح آبیاری در بیابان‌های راجستان است که جنبه کشاورزی خواهد داشت. آنچه در این گفتگوها مورد توجه بیشتر مطبوعات و محافل دیپلماتیک دهلی قرار گرفت، مسئله ایجاد یک اتحادیه اقتصادی در منطقه است. در این زمینه در فرمایشات شاهنشاه و همچنین در گفته‌های موراجی دسای تأیید و تأکیدهای صریح وجود دارد. شاهنشاه ایران در اجتماع مردم دهلی فرمودند، دوستی و مناسبات دو کشور در خدمت تمام منطقه قرار خواهد گرفت. و موراجی دسای نیز در همین اجتماع گفت ما تصمیم داریم این همکاری را بیش از پیش توسعه دهیم تا اینکه دیگر زمینه‌ها و حتی دیگر کشورها را دربر گیرد. در دهلی نو انتظار نمی‌رود که در پایان گفتگوها رسماً اعلام شود اتحادیه اقتصادی منطقه تشکیل شده است، بلکه پیش‌بینی می‌شود این امر بعد از گفتگوها با پاکستان و حل و فصل مواردی چند از اختلافات هند و پاکستان عملی گردد. به همین جهت دهلی نو با علاقه خاص به سفر کوتاه شاهنشاه ایران به اسلام آباد می‌نگرد که فردا انجام خواهد گرفت. در پاکستان نیز فعالیت‌های شدیدی در این زمینه به چشم می‌خورد. ضیاءالحق امروز با رهبران سیاسی احزاب مختلف پیرامون مسائل مورد گفتگو با شاهنشاه ایران به گفتگو می‌نشیند. پاکستان به علت داشتن اختلافاتی با هند از تأیید علنی بازار مشترک پرهیز دارد و ظاهراً پاکستان مایل است اول مواردی از اختلافات آن کشور با هند حل و فصل شود، سپس توافق خود را با اتحادیه اقتصادی و در نهایت امر بازار مشترک منطقه اعلام دارد. ناظران پیش‌بینی می‌کنند شاهنشاه در دیدار چهار ساعته از اسلام‌آباد، رئیس حکومت نظامی پاکستان را در جریان گفتگوهای خود با رهبران هند، بخصوص در زمینه گفتگوئی قریب‌الوقوع هند و پاکستان در زمینه‌هایی خواهد بود که شاهنشاه در دهلی نو انجام داده‌اند. شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو امروز از استان جیپور که در شمال غربی هند واقع است دیدن خواهند کرد و امشب از جانب شاهنشاه و علیاحضرت شهبانو ضیافتی به شام به افتخار رئیس جمهوری هند و همسرشان داده خواهد شد. فردا صبح اعلیحضرتین دهلی را ترک و پس از یک توقف ۴ ساعته در اسلام آباد به تهران مراجعت خواهند فرمود. شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به اتفاق رئیس جمهوری هند و همسرشان دیروز بعد از ظهر از یک مسابقه چوگان که بین دو تیم دهلی انجام گرفته بود، دیدن کردند. شاهنشاه در پایان جوایز برندگان را اهدا فرمودند. و علیاحضرت شهبانو نیز بدون برنامه قبلی از آرامگاه امیر خسرو دهلوی شاعر پارسی‌گوی هند دیدن کردند و مردم محل با احساسات فراوان از علیاحضرت استقبال به عمل آوردند. علیاحضرت سپس از مقبره نظام‌الدین علیا صوفی معروف نیز بازدید فرمودند. در برنامه‌ای دیگر شاهنشاه آریامهر از نمایشگاه بازرگانی دیدن کردند. وزیر صنایع هند در این بازدید چهل دقیقه‌ای حضور داشت. سپس شاهنشاه از یک نمایشگاه صنایع دفاعی به مدت نیم ساعت دیدن کردند. شری باندرجی وزیر دفاع هند در این بازدید حضور داشت و توضیحات لازم را به عرض می‌رسانید.
مصاحبه شاهنشاه با روزنامه‌های هند
شاهنشاه در مصاحبه‌ای در دهلی نو فرمودند: نیروی دریایی ایران باید در اقیانوس هند تقویت شود
شاهنشاه آریامهر در روز ۱۵ بهمن ماه در یک کنفرانس مطبوعاتی در هند شرکت فرمودند و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ گفتند.[۳]
در ابتدا یکی از خبرنگاران نظر شاهنشاه را درباره آخرین بیانیه دولت پاکستان که در آن اندیشه بازار مشترک آسیایی را رد کرده است، جویا شد.
شاهنشاه فرمودند: فردا در بازگشت به کشورم در اسلام‌آباد توقف کرده و مستقیماً از واکنش و روش آن‌ها درباره مسائلی که در اینجا مورد بحث قرار گرفت، آگاه خواهم شد. و این اندیشه تشکیل بازار مشترک در منطقه اقیانوس هند یک اندیشه تازه نیست. به یاد دارم سه سال پیش این اندیشه را پیشنهاد کردم و فکر می‌کنم در سه سال گذشته خیلی از کشورها از این اندیشه پشتیبانی کرده‌اند. بنابراین، اگر فردا این پرسش را مطرح می‌کردید روشن‌تر می‌توانستم به پرسش شما پاسخ گویم.
خبرنگار دیگری از شاهنشاه پرسش کرد، دقیقاً نظر معظم‌له در مورد همکاری هند و پاکستان و ایران چیست؟
شاهنشاه فرمودند: این اندیشه مطمئن از سه کشور فراتر خواهد رفت . اندیشه اصلی ایجاد بازار مشترک برای تمام منطقه اقیانوس هند بوده است. این اندیشه می‌تواند ابتدا سه کشور شمال اقیانوس هند را دربر گیرد، زیرا با توجه به این واقعیت که ما همه همسایه هستیم آسان‌تر خواهد بود. اما درنهایت، ما می‌توانیم حتی به کشورهای آفریقایی که دارای مرز دریای در اقیانوس هند هستند و استرالیا نیز فکر کنیم. اما باید با یک چیزی شروع کرد و به اعتقاد ما اگر کشورهایی مانند کشور خود من، افغانستان، پاکستان ، هند، نپال و بنگلادش بتوانند کار روی این اندیشه را آغاز کنند و طبیعتاً این فکر را که این نقشه تنها به نفع چند کشور و به زیان بقیه است کنار بگذارید- برای همه خوب خواهد بود.
خبرنگار دیگری ضمن اشاره به گزارش‌های مختلف درباره همکاری ایران و هند، از شاهنشاه درخواست کرد چنانچه ممکن است قبل از انتشار اعلامیه مشترک اطلاعاتی در این مورد در اختیار خبرنگاران بگذارند.
شاهنشاه فرمودند: بعضی از این پیشنهادها جنبه کلی دارند و بعضی دیگر از یک ماهیت دقیق برخوردار است. در این پیشنهادها همکاری دو جانبه در زمینه بهره‌برداری از منابع معدنی مانند آلومینیوم و کاغذسازی و توسعه منابع کشاورزی مطرح شده است. یک کمیته مشترک مسئولیت بررسی مداوم این مسائل را به عهده دارد. این کمیته ممکن است اندیشه‌های تازه‌ای را ارائه دهند ولی من مطمئناً می‌توانم بگویم این کمیته از اهمیت بسیار برخوردار خواهد بود.
شاهنشاه آریامهر در این مصاحبه اعلام کردند که تصمیم در مورد تشکیل صندوق مشترک برای کمک به کشورهای در حال توسعه به نتایج گفتگوهای کنفرانس شمال و جنوب موکول می‌شود.
شاهنشاه آریامهر در این مصاحبه فرمودند که همچنان در مورد پیشنهاد تشکیل صندوق مشترک برای کمک به کشورهای در حال توسعه مصرّ هستند ولی هنوز این پیشنهاد از جانب بعضی از کشورهای صنعتی مورد قبول واقع نشده است.
شاهنشاه در پاسخ پرسش دیگری تأکید فرمودند که ایران مانند هند در منطقه اقیانوس هند باید نیروی دریایی خود را تقویت کند زیرا ایران معتقد است که اقیانوس هند باید منطقه صلح باشد و تأمین امنیت و آرامش اقیانوس هند به عهده کشورهای ساحلی آن است.
شاهنشاه در این مصاحبه اعلام کردند که ایران در مرحله دوم شبکه آبیاری راجستان که امروز از آن دیدن کرده‌اند، شرکت خواهد کرد.
شاهنشاه در همین مصاحبه توجه خاص کشورها را به تهیه مواد غذایی بیشتر جلب کردند و تأکید فرمودند که در صورت همکاری و توجه کشورها به تهیه مواد غذایی این مشکل که در جهان امروز یکی از حادّترین مشکلات جهان است حل خواهد شد.
شاهنشاه در مورد قیمت نفت فرمودند: در آینده بهای نفت باید متناسب با بهای منابع دیگر انرژی باشد. شاهنشاه دوباره بهره‌گیری و یافتن منابع دیگر انرژی را مورد تأکید قرار دادند.
شاهنشاه در مورد مسئله خاورمیانه عربی خاطرنشان ساختند که ایران از همان آغاز خواهان اجرای قطعنامه‌های ۲۴۲ و ۳۳۸ سازمان ملل متحد بوده است و در هر کوششی که هدف آن برقراری صلح منصفانه باشد، سهیم است. شاهنشاه به ابتکار اخیر پرزیدنت سادات اشاره کردند و آن را قابل تقدیر دانستند و اظهار امیدواری کردند که صلح در منطقه خاورمیانه عربی هر چه زودتر برقرار شود.
در پاسخ به پرسش خبرگزاری‌ها فرمودند: باید تلاش همه جانبه‌ای به عمل آید تا ابتکار صلح انور سادات پیروز گردد، چه در غیر این صورت وضعی بوجود خواهد آمد که فکر کردن درباره آن نیز ترس‌آور است.
علیاحضرت شهبانو در مدت اقامت خود در دهلی طی مصاحبه‌ای که تلویزیون هند به عمل آورد، پیرامون نقش زن و پیشرفت و تغییراتی که در زندگی سیاسی و اجتماعی زن ایرانی بوجود آمده مشروحاً مطالبی فرمودند.
پایان سفر اعلیحضرتین به هند و درنگ در پاکستان
همکاری‌های ایران و پاکستان افزایش می‌یابد
شاهنشاه و علیاحضرت شهبانو ۱۶ بهمن ماه در راه بازگشت از هند به تهران، مدت پنج ساعت در پایتخت پاکستان توقف کردند و با پیشباز گرم و پرشور رئیس جمهوری و رئیس حکومت نظامی و مقامات عالیرتبه کشوری و لشگری و همچنین انبوه مردم پاکستان روبرو شدند.
شاهنشاه گفتگوهای مهمی با ژنرال ضیاءالحق رئیس حکومت نظامی، چه خصوصی و چه با بودن نمایندگان دو کشور به عمل آوردند که در آن پیوندهای دو کشور و نتایج سفر هند و مسائل مربوط به منطقه مورد بحث قرار گرفت.
پس از بازگشت شاهنشاه از پاکستان، ژنرال ضیاءالحق رئیس حکومت نظامی آن کشور اعلام کرد که شاهنشاه ایران موافقت فرمودند که بازپرداخت قسط اول بدهی پاکستان برای مدتی که تقاضا شده بود فرافکنده شود (به تعویق افتد). خبرگزاری‌ها موافقت شاهنشاه ایران را درباره تعویق بازپرداخت بدهی ۵۷۰ میلون دلاری برای پاکستان مؤثر و با اهمیت عنوان کردند و افزودند: چهار سال پیش دولت ایران برای تقویت موازنه پرداخت‌های پاکستان وام کلانی به آن کشور داد که به علت مضیقه مالی بازپرداخت اولین قسط آن ممکن نبود.
ضیاءالحق در مورد گفتگو با شاهنشاه ایران به خبرنگاران گفت: در تبادل نظرهای خود با شاهنشاه ایران امکانات همکاری عمران مشترک و ارتباطات کشتیرانی، مبادلات فرهنگی بین دو کشور مورد گفتگو قرار گرفت. وی در مورد بازار مشترک منطقه‌ای سخن روشنی به میان نیاورد. اما روزنامه متنفذ پاکستان تایمز بامداد سرمقاله خود را به سفر شاهنشاه به پاکستان و نتایج آن اختصاص داد و نوشت:
- «شاهنشاه ایران طبعاً به تحکیم صلح در این منطقه حساس علاقمند هستند. در گذشته شاهنشاه نقش برجسته‌ای در نزدیک ساختن دوباره پاکستان و افغانستان و برقراری مجدد پیوندهای برادرانه بین کشور ما و بنگلادش ایفا کرده‌اند و به تازگی پیوندهای ایران و هند با آهنگ پیوسته‌ای در حال افزایش است و پاکستان به این مسئله به عنوان یک روند کاملاً عادی و طبیعی می‌نگرد.» و در همین مقاله گفته شد (مفاهیم جدید همکاری‌های گسترده‌تر منطقه‌ای ایران را باید از این جنبه دید و مورد بررسی و مطالعه قرار داد و هر تصوری غیر از این نابخردانه و ریاکارانه است) روزنامه باز تأکید می‌کند: «اگر اقدامات جدیدی در جهت همکاری‌های منطقه‌ای صورت گرفته به ضرر و زیان پاکستان نمی‌باشد.»
علیاحضرت شهبانو در مصاحبه‌ای با یک نشریه پاکستانی خواستار شدند که «روح آسیایی» از طریق مبادله دانشمندان، محققان، نقاشان و شاعران، زنان و دانشجویان بین کشورهایی که شامل سرزمین‌های پر جمعیتی از ایران تا منطقه جنوبی آسیا می‌گردد، زنده شود.
علیاحضرت شهبانو در یک مصاحبه اختصاصی با «انیس میرزا» خبرنگار نشریه «داون» فرمودند:[۴]
- توجه بشر دوستانه در جهت حل مسائل مردم آسیا اغلب بیش از برنامه‌ریزی‌های رسمی در این مورد نتیجه بخش بوده است. اولین نیاز مردم منطقه آسیای جنوبی این است که میراث‌های معنوی و فرهنگی تاریخ را به نحو پویایی با ضرورت‌های ناشی از علم و تکنولوژی جدید ترکیب کنند. ... ما نمی‌توانیم برای همیشه صرفاً وارد کننده تکنولوژی و تخصص غرب باشیم. شهبانو با تأکید بر لزوم پژوهش‌های بیشتر در زمینه علوم نظری و تجربی گفتند که امروز کشور ایران برای دست یافتن به روش‌های علمی متناسب با محیط و شرایط زندگی مردم ایران با آهنگ فزاینده‌ای دست به پژوهش و تحقیقات زده است و افزودند که دانشگاه‌های ایران در تمام سطوح کوشش‌های خود را معطوف به پژوهش نموده‌اند.
از علیاحضرت شهبانو سئوال شد که آیا می‌توان راه‌های مؤثری برای از میان بردن تسلیحات روزافزون و فقر ظالمانه مردم آسیا پیدا کرد؟
علیاحضرت فرمودند: متأسفانه تسلیحات با وجود بد بودن آن در بعضی موارد اجتناب‌ناپذیر می‌گردد. ولی این بدان معنی نیست که دولت‌ها باید از پیدا کردن راه‌هایی برای بهبود شرایط زندگی مردان، زنان و کودکان دست بردارند. شهبانو ضمن اشاره به تعیین سال ۱۹۷۸ به عنوان سال بین‌المللی کودک گفتند که اگر در سال جاری بودجه دفاعی یک روز کشورهای جهان برای رفاه کودکان اختصاص یابد، کشورهای دنیا می‌توانند امیدوار باشند که گامی به جلو برداشته‌اند.
علیاحضرت شهبانو ضمن اشاره به دیدار کوتاهشان از اسلام آباد اظهار داشتند: ما در پاکستان احساس می‌کنیم که در وطن خودمان هستیم. به لطف خداوند بین کشورهای ما همیشه روابط خوبی وجود داشته است. امیدوارم که این روابط در آینده در سطح دو دولت و به ویژه در سطح مردم و کشور توسعه بیشتری پیدا کند. در سطح فرهنگی کوتاهی‌هایی شده است و امروز مردم آسیا به علت تأثیر تلویزیون و فیلم‌های غربی از فرهنگ غرب آگاهی بیشتری دارند. فکر می‌کنم که مردم آسیا درباره فرهنگ‌های آسیایی باید بیشتر بدانند.
شهبانو ضمن صحبت درباره علاقه خودشان نسبت به پیشرفت وضعیت اجتماعی زنان گفتند که راه یافتن زن‌ها به مدارج تحصیلات عالی و پژوهش‌های علیم صرفاً یک هدف آکادمیک نیست، بلکه نیاز ضروری دنیای در حال توسعه است. مسئله واقعی این است که جهان هنوز نتوانسته است توازنی بین نقش یک زن در توسعه اقتصادی و وظایف وی به عنوان همسر و مادر بوجود آورد. جوامع سنتی بایستی زن‌ها را از قید بیسوادی و تبعیض نجات دهد.
از علیاحضرت شهبانو درباره احساسات‌شان نسبت به دیدار اخیرشان از دهلی نو سئوال شد. ایشان پاسخ دادند که در هند تحت تأثیر توجهی که به کیفیت کار و نگهداری امکانات انسانی می‌شود قرار گرفته‌اند و افزودند که آن‌ها پول را بیهوده صرف ساختمان‌ها و وسایل نمایشی نمی‌کنند. آن را برای مغزها و انسان‌ها نگه می‌دارند. شهبانوی ایران اظهار داشتند که هند صنایع دستی روستایی خود را تا حد زیادی حفظ نموده و از سرازیر شدن مردم روستانشین به محیط‌های شهری پرجمعیت جلوگیری کرده است و افزودند که ما نیز در ایران در جهت تشویق و بهبود صنایع دستی کشورمان می‌کوشیم و راه‌ها و وسایلی اتخاذ کرده‌ایم که جلوی مهاجرت جمعیت روستانشین به شهرها را بگیرد.
دیدگاه وزیر امور خارجه ایران
عباسعلی خلعتبری وزیر امور خارجه درباره گفتگوهای ایران و هند که در سفر شاهنشاه آریامهر به هند انجام یافته است، ابراز داشت: در این گفتگوها مسایل منطقه‌ای، مسئله اقیانوس هند و بازار مشترک اقیانوس هند به عبارت بهتر، همکاری وسیع اقیانوس هند و مسائل عمومی بین‌المللی مورد تبادل نظر قرار گرفت. خلعتبری اضافه کرد که ایران همیشه به حفظ صلح منطقه علاقمند بوده و اقداماتی که در گذشته شده و کوشش‌هایی که خود اعلیحضرت همایونی در چند مورد اشاره فرمودند، نشان‌دهنده علاقه ایران به صلح منطقه است بخصوص که بدون صلح امکان توسعه اقتصادی و در نتیجه بهبود وضع کشورها و زندگی مردم مقدور نخواهد بود زیرا صلح در منطقه کلید تمام مسایل آینده خواهد بود.
- ↑ بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ خوش‌آمد پرزیدنت هند در فرودگاه دهلی نو ۱۳ بهمن ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی
- ↑ سخنرانی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در میهمانی شام پرزیدنت هند ۱۳ بهمن ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی
- ↑ مصاحبه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با رسانه‌های هند دهلی نو ۱۵ بهمن ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی
- ↑ مصاحبه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی با خبرنگار روزنامه داون پاکستان ۱۶ بهمن ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی