سفر اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر به فرانسه ۱۳-۱ خرداد ماه ۱۳۳۸
دیدار رسمی سران دیگر کشورها از ایران/سال ۱۳۳۸ خورشیدی | درگاه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر | سخنرانیهای محمدرضا شاه پهلوی آریامهر سال ۱۳۳۸ خورشیدی تازی |
سفر اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر به فرانسه ۱۳-۱ خرداد ماه ۱۳۳۸
شاهنشاه آریامهر ساعت ۱۳ و پنجاه و شش دقیقه با یک هواپیمای وایکانت - ۷۰۰ وارد فرودگاه بورژه شدند.[۱] با وجود اینکه سفر شاهنشاه ایران به پاریس خصوصی و غیر رسمی است پرچمهای شاهنشاهی ایران و پرچم فرانسه بر فراز هوایپما برافراشته شده بود و فرودگاه نیز با با پرچمهای دو کشور آذین بسته شده بود. پس از اینکه هواپیما در برابر سالن ویژه بازایستاد، نصراله انتظام سفیر کبیر ایران در پاریس از پلههای هواپیما بالا رفت و کوتاه زمانی پس از آن شاهنشاه آریامهر با یونیفورم نیروی هوایی از هواپیما پیاده شدند. رییس تشریفات وزارت امور خارجه فرانسه از سوی ژنرال دوگل به پیشباز شاهنشاه آمد و خوش آمد گفت. در این هنگام دختر خردسال آقای قدیمی رایزن سفارت ایران در پاریس دسته گل زیبایی به شاهنشاه فراداشت، آنگاه شاهنشاه به سالن ویژه تشریف فرما شدند. همه کارمندان و هموندان سفارت شاهنشاهی ایران در فرانسه و گروهی از پایوران ایران در فرودگاه به پیشباز همایونی آمده بودند. سپس شاهنشاه آریامهر با خودروی سفارت شاهنشاهی ایران از فرودگاه سفارت خانه شدند.
روزنامه لوموند در نوشتاری رسا درباره شاهنشاه ایران و ملت و کشور ایران نوشت و از دلیری و دلاوری شاهنشاه ایران و ملت و دولت ایران در برابر تهدیدهای شوروی، ستایش نمود. روزنامه لوموند نوشته است که ایرانیان روزهای بسیار بحرانی را پشت سر گذاشتهاند، چنین روزهای بحرانی در هشت سال پیش نیز وجود داشت. روزنامه لوموند به کارهای شاهنشاه در رستههای گوناگون کشور اشاره کرد و کوششهای شاهنشاه را در راستای تجدید شکوه و بزرگی ایران ستود. سخنگوی وزارت خارجه فرانسه گفت که شاهنشاه دیدارهایی به ژنرال دوگل پرزیدنت فرانسه و نخست وزیر و وزیر خارجه فرانسه خواهند داشت. میان ایران و فرانسه پیوندهای بسیار دوستانه وجود دارد. میان کشورهای ما هیچ گونه مسائل پس افکنده وجود ندارد. دو کشور ایران و فرانسه دارای منافع مشترک بسیاری هستند. بنای چهار اشکوبه سفارت ایران به گونهای جالب و بسیار زیبا ساخته شده است. سفارت شاهنشاهی ایران در یکی از جاهای آرام و شیک شهر پاریس ساخته شده است. در برابر سفارت شاهنشاهی ایران خانه ادموند روستاند قرار دارد. گفته میشود که هنگام دیدار شاهنشاه آریامهر از فرانسه همکاری اقتصادی، فنی، فرهنگی و نظامی میان ایران و فرانسه از سوی شاهنشاه و ژنرال دوگل بررسی خواهد شد.
۲ خرداد ماه ۱۳۳۸ بامدادان شاهنشاه آریامهر هموندان سفارت شاهنشاهی ایران در پاریس را به پیشگاه شاهانه پذیرفتند.
۲ خرداد ماه ۱۳۳۸ شاهنشاه آریامهر ناهار را به همراه والاحضرت شاهدخت فاطمه پهلوی و سرهنگ شقاقی وابسته نظامی ایران در یکی از رستورانهای پرآوازه پیرامون شهر پاریس خوردند. شاهنشاه خود خودرو را میراندند و خودروی گارد ویژه پشت خودروی همایونی روان بود. گروهی از روزنامه نگاران خودروی شاهنشاه را دنبال میکردند. پس از ناهار شاهنشاه
۲ خرداد ۱۳۳۸ شاهنشاه آریامهر در سفارت کبرای شاهنشاهی ایران در پاریس نمایندگان گروهی از ایرانیان در فرانسه به پیشگاه شاهنشاه باریافتند. و معظمله درباره زندگی آنان در خارج از کشور پرسشهایی فرمودند. در این روز گفتگوهای هیات نمایندگی ایران و فرانسه برای بازنگری در موافقتنامه بازرگانی دو کشور در تهران آغاز شد.
شاهنشاه آریامهر میهمان ژنرال دوگل در کاخ الیزه
۴ خرداد ۱۳۳۸ ژنرال شارل دوگل پرزیدنت فرانسه مهمانی ناهار باشکوهی به سرفرازی ورود شاهنشاه به فرانسه در کاخ الیزه برگزار کرد. نزدیک به نیم ساعت پس از نیم روز شاهنشاه آریامهر با خودروی خود وارد پهنه کاخ الیزه شدند، انبوهی از اهالی پاریس پیرامون کاخ گرد آمده بودند و به شاهنشاه ایران ابراز شور و شادمانی میکردند. در دو سوی در ورودی کاخ گارد ویژه با یونیفورم آبی و سرخ و سواران با شمشیر ایستاده و آیین احترام را به جای آوردند و سرود شاهنشاهی ایران و مارسیز نواخته شد. ژنرال دوگل در ورودی ساختمان کاخ به پیشباز شاهنشاه آمدند. و سپس اعلیحضرت و ژنرال دوگل درون کاخ رفتند. سالن پذیرایی در اشکوب نخست بود. ژنرال دوگل میشل دبره نخست وزیر و آندره مالرو وزیر امور فرهنگی و پیر گیوما وزیر نیروهای مسلح را به پیشگاه شاهنشاه آریامهر شناسدند. نصراله انتظام سفیر کبیر ایران تنها ایرانی در این میهمانی بود. بیست و یک تن از کارشناسان درجه اول نظامی چون رییس ستاد ارتش فرانسه و پایوران والاجاه اقتصادی چون رییس انجمن کارخانههای فرانسه و رییس بانک کردیت لیونه، از باشندگان بودند.
هنگام گفتگوهای شاهنشاه و ژنرال دوگل، نصراله انتظام با مسیو دوکورسل رییس تشریفات کاخ پرزیدنت فرانسه دیدار و گفتگو کردند.
دیدار میان شاهنشاه ایران و ژنرال دوگل نخستین دیداری است که از سال ۱۹۴۴ میلادی تاکنون انجام یافته است. در آن هنگام ژنرال دوگل رهبر فرانسه آزاد هنگام گذشتن از تهران با شاهنشاه ایران دیدار کرد. پس از پایان یافتن این مهمانی ناهار، شاهنشاه و ژنرال دوگل درباره پیوندهای دوستانه ایران و فرانسه به گفتگو نشستند. گفتگوهای خصوصی میان شاهنشاه آریامهر و ژنرال دوگل یک ساعت به درازا کشید. شاهنشاه و ژنرال دوگل هر دو ابراز امیدواری کردند که پیوندهای دو کشور در همه رشتهها بیش از پیش گسترش یابد. رهبران دوکشور درباره مسایل اقتصادی میان دو کشور موافقت نمودند، جزییات آن هنگام گفتگو میان نمایندگان و سفیران دو کشور روشن خواهد شد. شاهنشاه آریامهر و ژنرال دوگل درباره وضع سیاسی گیتی یه ویژه رل مهم ایران نیز گفتگو نمودند.
ساعت ۱۵ شاهنشاه کاخ الیزه را ترک کردند و به سفارت کبرای ایران در پاریس بازگشتند
شاهنشاه آریامهر هم چنین از کارخانه هلیکوپتر سازی فرانسه بازدید فرمودند.
در سفارت کبرای شاهنشاهی ایران پاریس
۴ خرداد ماه ۱۳۳۴ روز سه شنبه ساعت ۱۷ در تالار سفارت شاهنشاهی کبرای ایران دانشجویان ایرانی به پیشگاه شاهنشاه آریامهر باریافتند و با ورود شاهنشاه به تالار با شور و هیجان بسیار گرم و صمیمانه از شاهنشاه ایران پیشباز کردند. نخست یکی از دانشجویان ورود همایونی را خوش آمد گفت و وفاداری طبقه جوان و دانش آموخته را نسبت به شخص اول کشور در راه رفاه و پیشرفت و خوشبختی به آگاهی رسانید. سپس یکی از دانشجویانی که از بلژیک برای دیدار شاهنشاه به پاریس به آمده بود، به نمایندگی دانشجویان ایرانی در بلژیک، پیامی به پیشگاه شاهانه فراداشت. سپس شاهنشاه در بیاناتی فرمودند:[۲]
عادت من بر این است که در موقع صحبت با دانشجویان و جوانان مملکت شمهای از گذشته بیان کنم. از فاصله شهریور ۱۳۲۰ امروز چیزی نخواهم گفت، برای اینکه همه حوادث این سالهای گذشته را به چشم دیدهاید و میدانید چه اتفاقاتی افتادهاست. بعد از آن تاریخ سه مرتبه نزدیک بود مملکت از دست برود، ولی در تمام موارد حس وطنپرستی ایرانیان و توجهات خداوندی، ما را از خطر قطعی نجات داد. وارد این مباحث نمیشوم، چون طولانی است. همیشه در مواقع باریک ملت ایران بعد از مدتی راه صحیح خود را از روی ناسیونالیسم طبیعی پیدا نموده و پرچم استقلال کهن خود را در دست نگه میدارد. من به کرات به کشورهای خارجی مسافرت کردهام. این دفعه کشورهای مترقی انگلستان و دانمارک و هلند را دیدم. مردم اسکاندیناوی از نظر ملل دیگر جهان ملتهای مترقی و سعادتمندی هستند، اما برنامه کار ما و اساس عدالت اجتماعی که نقشه آن را ریختهایم، از آنچه در این کشورها دیدهایم نیز مترقیتر است.
در کشور ما صنایع سنگین ملی است. صنایع نفت ملی است. آهن و فولاد ملی است. استخراج ذغال سنگ، راهآهن، پست و تلگراف و تلفن و بنادر مال عموم است. در کشور ما برنامه تقسیم اراضی شروع شده و پیشرفت دارد و هر دقیقهای که نقشهبرداری اراضی تمام شود، فوراً آن اراضی بین رعایای همان زمینها تقسیم میشود. در این ممالک اغلب این صنایع ملی نبود، بلکه در دست افراد و گروههای خصوصی قرار داشت. در دانمارک مهمان فردی بودیم که آن فرد مالک هفت مزرعه، یعنی سههزار هکتار اراضی بود.
در مملکتی مثل دانمارک که وسعت خاک آن نسبت به ایران خیلی کم است، چنین وضعی وجود دارد. در کشور ما برای مالکیت اراضی محدودیتی خواهدبود و مازاد این حد خریداری شده بین زارعین تقسیم خواهدشد. درمورد تعلیمات اجباری اقدامات زیادی شدهاست. بسیاری مدارس ساخته شده و میشود، ولی این مدارس نیاز به دبیران و آموزگاران و مربیان لایق دارد. در آتیه فرهنگ و بهداشت برای عموم مجانی و به طور کلی از لحاظ اجتماعی و صنعتی مملکت ما از مترقیترین کشورها خواهدگردید. این نقشهها باید سریعتر و صحیحتر اجرا شود و این فقط بسته به اراده و مهیابودن عناصر تحصیلکننده، مثل شما است. امروزه دنیا به طرف ترقی پیشرفت نموده و به جایی رسیدهاست که افراد باید از حداقل زندگی بهرهمند شوند. این حداقل را در پنج اصل میتوان خلاصه کرد: کار، بهداشت، فرهنگ، مسکن، و غذا. تأمین این پنج اصل زندگی اولین برنامه ما است. درمورد عدالت اجتماعی، قوانین کار برای کارگر و برای رعیت در نظر گرفته شده، هر کس بهتر و بیشتر کار میکند، باید در این اجتماع جای بهتر و راحتتر و وسایل بیشتری داشتهباشد.
پس نقشه ما و برنامه ما موجود است. اما از عوامل اجرای آن مقداری موجود است و مقدار دیگر باید به تدریج به مملکت برسد و آن شما هستید. تصمیم ما یعنی تصمیم دولت ایران، این است که در میان افراد ایرانی افراد منحرف را نپذیریم. ما حق نداریم نسبت به کسانی که به وطن مهر نمیورزند اغماض کنیم. ما نسبت به هر فردی که به خود ما صدمه بزند میتوانیم اغماض کنیم و این کار را کردهایم، ولی درمورد اجتماع نه من میتوانم صرفنظر کنم و نه شما. گذشت خصلت خوبی است، ولی اگر فرصت به دست دشمنان ما برسد، مهلت نخواهند داد. ما نمیتوانیم نسبت به مسئولیت خود در برابر ایران و تاریخ مملکت خود اجازه چنین گزندی را به دیگران بدهیم. ثروت مملکت ما چه مادی و چه معنوی، بینظیر است. ملت ایران بیش از سههزار سال در مقابل هر بدبختی ایستادگی کرده و مملکت مستقلی را در میان جامعه حفظ نمودهاست و اکنون احتیاج به فعالیت و استفاده از این منابع بینظیر دارد.
من نسبت به هر فرد ایرانی وطنخواه علاقه دارم، به خصوص افرادی که میتوانند در کار بهبود مملکت سهیم باشند و این افراد شما هستید. موفقیت همه شما را همیشه خواستارم. میدانم در بین شما افراد برجستهای هستند که امتحانات و کنکورهای مشکل را با موفقیت گذراندهاند. از احوال شما همیشه مطلعم و هم به شما و هم به تمام ایرانیان که چنین فرزندان شایستهای دارند، تبریک میگویم. امیدوارم در آتیه با اتمام تحصیلات و استفاده از معلومات خود خدمات درخشانی به میهن خواهیدنمود.
پس از بیانات شاهنشاه آریامهر منوچهر وحیدنیا دانشجوی دوره دکترای دانشکده حقوق چامهای را که در دَم سروده بود خواند که مورد توجه ویژه شاهانه واقع شد. آنگاه دانشجوی دیگر از مهر شاهنشاه نسبت به نسل جوان و به ویژه دانشجویانی که در پاریس زندگی میکردند، سپاسگزاری کرد و وفاداری طبقه دانش آموخته را نسبت به شخص اول کشور ایران ابراز داشت و گفت که دانشجویان امیدوارند با شکیبایی، رنج دوری از میهن، پس از بازگشت تحت رهبری خردمندانه شاهنشاه بتوانند در اجرای برنامههای آبادانی کشور عضو موثری باشند و دین خود را نسبت به مام میهن ادا نمایند. سپس شاهنشاه آریامهر با یک یک دانشجویان از نزدیک آشنا شده نسبت به یک ابراز مهر شاهانه فرمودند. در ته سالن دانشجوی بلند قد و با آزرمی توجه شاهنشاه را به خود وامیکشد. در پایان این آیین شاهنشاه با این دانشجو، دوشیزه فرح دیبا دست میدهد. این دیدار به ازدواج شاهنشاه با فرح دیبا در ۲۹ آذر ۱۳۳۹ میانجامد. یکی از دانشجویان به نام کاظم رجوی چامهای سروده بود که به پیشگاه همایونی تقدیم داشت و مورد مهر شاهانه قرار گرفت.
باریابی ایران شناسان به پیشگاه همایونی
۵ خرداد ماه ۱۳۳۸ پیش از نیم روز گروهی از ایران شناسان برجسته فرانسوی به پیشگاه شاهنشاه در سفارت شاهنشاهی ایران در پاریس باریافتند. شاهنشاه آریامهر که شیفته تاریخ و هنر میباشند پیرامون تمدن کهن ایران بیاناتی ایراد کردند. پروفسور « لویی ماسینیون » رییس انستیتوی پژوهشی سوربن، پروفسور « لویی والری » پروفسور « هانری ماسه » و شماری دیگر از خاورشناسان نامی از تاثیر فرهنگ ایران در تمدن بشر و تاثیر تمدن شرق در غرب با شاهنشاه آریامهر به گفتگو نشستند. اعلیحضرت همایونی و پایوران برجسته فرهنگی فرانسوی هوادار گسترش پیوندها و مبادله فرهنگی دو کشور میباشند. شاهنشاه هم چنین از برنامههایی که قرار است با همکاری آقای کوربن برای به چاپ رساندن آثار ایرانی در فرانسه انجام گیرد، خرسندی خود را ابراز داشتند. بر پایه این برنامه که از سوی دانشگاه تهران پذیرفته شده است، مرکزی به نام « کانون انتشارات ایران » در پاریس زیر سرپرستی دانشگاه تهران بوجود خواهد آمد که این کانون برای شناسانیدن فرهنگ و ادب و تمدن ایران آثار برجسته ایرانی را به زبان فرانسه به چاپ خواهد رساند.
شاهنشاه آریامهر سپس مدیران فرانسوی انجمن فرهنگی « فرانس ایران » را پذیرفتند. نصراله انتظام آقای پودزی رییس اتاق بازرگانی ایران و فرانسه و رییس انجمن فرانس ایران و مادام هلو دبیر انجمن را شناساندند و کوششهایی را که این جمعیت به وسایل گوناگون و به ویژه با برگزاری کنفرانسهایی برای شناساندن ایران به مردم فرانسه پذیرفتند و ستودند. نصراله انتظام به نمایشگاه بزرگ فرانسویها که در تهران گشایش خواهد یافت اشاره نموند و گفت که انجمن فرانس ایران پافشاری میکرد که در این نمایشگاه جایی نیز برای نمایش نقاشیهای فرانسه در نظر گرفته شود، اما این نمایشگاه جنبه تکنیک و صنعت دارد و این ناممکن است.
هموندان اتاق بازرگانی ایران و فرانسه نیز به پیشگاه همایونی باریافتند.
روزنامههای پاریس در چند روز گذشته درباره سفر شاهنشاه آریامهر به فرانسه و ژرفا و دیرینگی پیوندهای فرهنگی ایران و فرانسه قلم فرسایی کردند. ادوارد سابلیه کارشناس مسایل خاورمیانه روزنامه سیاسی لوموند، مقالهای رسا نوشت و در آن نخستین سفرش به تهران و مصاحبه اش با شاهنشاه ایران را یادآور میشود. نخستین دیدار پانزده سال پیش در ۱۹۴۴ انجام گرفت. در آن هنگام ژنرال دوگل ریاست حکومت فرانسه آزاد را به گردن داشت. بیشتر خاک فرانسه هنوز در اشغال سربازان نازی بود. ژنرال دوگل پس از دیدار خود با استالین در مسکو به تهران آمد و در تهران میهمان شاهنشاه جوان ایران، شاهنشاه بیست و چهار ساله ایران شد. پیوندهای ایران و فرانسه همواره گسترش یافته و چندی پیش نیز سفر رسمی « آندره مالرو » به تهران که از سوی ژنرال دوگل پیام دوستی همراه داشت بیش از پیش به این امر کمک کرد. روزنامه لوموند پس از گفتگو پیرامون مسافرتهای رسمی اخیر شاهنشاه به انگلستان، دانمارک و هلند و بررسی دستاوردهای آن دلاوری شاهنشاه ایران را در روبرو شدن با خطرها ستود و سپس به اصلاحاتی که در سالهای گذشته در ایران انجام یافته است، پرداخت. در پایان ادوارد سابلیه مینویسد: شاهنشاه ایران در کشور خود به کارهای آبادانی بزرگی دست زده است و برنامههای خانه سازی، مدرسه، بیمارستان، ایجاد کار و پشتیبانی از کارگر و کارمند از سوی دولت و بسیاری دیگر. به عقیده شاهنشاه هنوز فئودالیسم در ایران قدرت دارد و صد خانواده شصت در صد زمینهای ایران را در دست دارند. شاهنشاه ایران به بیگاری گرفتن کشاورزان را ممنوع ساخت، و فرمان دیگری برای مبارزه با اختلاس و ارتشا صادر نمودهاند. کابینه نخست وزیر و نمایندگان مجلس شورای ملی از این پس نباید در معاملات دولتی شرکت جویند و بایستی که بگویند که ثروت کنونی خود را از کجا آوردهاند.
رویهم رفته سفر شاهانه در فرانسه با این که رسمی نیست، با اهمیت ویژهای روبرو شده است و محافل گوناگون، مردم و به ویژه کاخ ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه فرانسه این سفر را دگرگونی بزرگی در آینده روابط دو کشور میدانند.
مصاحبه اعلیحضرت همایون با نمایندگان روزنامهها و خبرگزاریهای فرانسه و جهان در پاریس
۶ خرداد ماه ۱۳۳۸ شاهنشاه آریامهر در روز پنج شنبه ساعت ۱۷ روزنامه نگاران فرانسوی را به پیشگاه همایونی پذیرفتند و پس از آن بر پایه پروانه ایی که پیشتر به تلویزیون فرانسه داده بودند، , در یک مصاحبه تلویزیونی با خبرنگاران سیاسی روزنامهها و مجلههای پاریس شرکت فرمودند. نزدیک به چهل تن روزنامه نگار، فرتورنگار (عکاس) و فیلمبردار فرانسوی در این کنفرانس که در سالن پذیرایی سفارت ایران در پاریس برگزار شد شرکت داشتند. [۳] شاهنشاه آریامهر پس از اینکه روزنامه نگاران فرانسوی به پیشگاه همایونی شناسانده شدند، بر روی مبلی که در بالای سالن گذارده شده بود نشستند و از روزنامه نگاران خواستند که آنها هم بنشینند. در این هنگام فرنورنگاران و فیلمبرداران چند دقیقهای فیلم و فرتور گرفتند و شاهنشاه به زبان فرانسه به شیوایی و ملایم فرمودند:
میخواستم در آغاز سپاس خود را از اینکه به این میهمانی کوچک آمدهاید ابراز دارم. خوشبختانه رسانههای فرانسه نسبت به من و کشورم همیشه علاقه ویژهای نشان دادهاند و فکر میکنم با سمپاتی بزرگی که دو کشور را به هم پیوند میدهد، این توجه و دوستی نیز افزایش خواهد یافت. ما بسیار شادمانیم از این که میبینیم فرانسه در همه زمینهها پیشرفت سریع و ترقی بزرگی دارد و مایلیم که پیوندهای دوستی دیرین میان ایران و فرانسه بیش از پیش پایدار شود. امیدواریم این پیوندها از هر جهت فنی، صنعتی، بازرگانی و فرهنگی گسترش یابد و دامنه پیدا کند. با شادمانی بسیار میتوانم بگویم که نسل من با زبان فرانسه آموزش دیده و امیدوارم که فرزندانمان نیز این رسم را بازگیرند. امیدوارم زبان، ادبیات و تکنیک فرانسه بتواند جای شایسته خود را در ایران باز به دست آورند.
من و ژنرال دوگل
همانگونه که میدانید اقامت من در فرانسه خصوصی است، بسیار شادمانم که توانستم با پرزیدنت شما ژنرال دوگل دیدار نمایم. ژنرال دوگل را در ایران با تحسین مینگرند که به راستی شایستگی آن را هم دارد. پیشتر در تهران هم با پرزیدنت دوگل دیدار کرده بودم. میتوانم بگویم که من و ژنرال دوگل بر آن هستیم همه کوشش خود را برای افزایش نزدیکی میان دو کشورمان به کار بریم. شوربختانه اقامت من در پاریس زیاد به درازا نخواهد کشید و باید به کشور برگردم. وضع کشور من از هر نظر مانند همیشه مطلوب و آرام است و این با وجود کسانی است که میخواهند چنین جلوه دهند که اوضاع کشور ما خوب نیست. من از شما یک پرسش دارم: چرا وضع کشور ما خوب نباشد.
سیاست ما
سیاست ما، سیاست کشاورزی، بازرگانی و اجتماعی ما به اندازهای پیشرفت کرده که در سنجش با کشورهای دیگر اگر از همه کشورهای دیگر جلوتر نباشد از هیچ کدام هم کمتر و عقب تر نیست. برای عملی ساختن و به مرحله اجرا درآوردن این سیاست هم دو عامل وجود دارد: نخست مردان و زنانی که در اجرای آن شرکت کنند و دوم عامل زمان. آنچه قطعی و آشکار است، ناشندنی خواهد بود که عامل زمام را نادیده گرفت و در مدت کم و بسیار کوتاهی همه برنامهها را عملی ساخت. درباره مسله افراد، دانشگاههای ما در ایران گنجایش محدودی دارند و به همین روی، گذشته از جوانانی که در دانشگاههای ایران تحصیلات عالیه خود را میگذرانند، هم اکنون سیزده هزار دانشجو داریم که در آمریکا و در کشورهای اروپایی تحصیل مینمایند. این جوانان که کادرهای آینده مملکت را تشکیل میدهند، به زودی نزد ما بازمیگردند، در جایی که با تمدنهای بزرگ امروز جهانی آشنایی یافتهاند. ما از جهت کوچکترین ناراحتی نداریم. بسیار شادمانیم از تجربههای کارشناسان خارجی، اروپایی یا امریکایی و یا فرانسویهایی که برای ما در کارهای ساختمانی و صنعتی کار مینمایند، بهره مند گردیم و برای مدرنیزه نمودن کشور از دیدگاه اجتماعی و اقتصادی اندیشه هایشان را به کار بندیم. تا کنون در این زمینه بسیار پیشرفت نمودهایم و گامهای آشکاری برداشتهایم. گامهایی که در کار تقسیم اراضی برداشته شده است از دیدگاه اجتماعی اهمیت و اثر ویژهای داشته است. شیوه کار ما را با هر شیون مدرن دیگری که موجود است میتوان سنجید.
پایههای اساسی
روشن است که ما کوشش میکنیم که عدالت اجتماعی را کاملا برقرار سازیم، به نظر ما اصولا یکی از پایههای اساسی دموکراسی وسیله عدالت تضمین و استوار میگردد، یعنی برابر همه در برابر قانون. افزون بر این در زمینه امور اجتماعی ما کوشش دولت را داریم که کارهای عام المنفعه و خیریه بسیار مهمی انجام میدهد، جزییات را نمیگویم، زیرا که وقت زیادی میگیرد، اما وقت و انرژی ما صرف همین کارها میشود. درباره تشکیلات اداری کوشش زیادی کردهایم که یک سازمان اداری سالم، شریف و سریع بوجود آید، تشکیلاتی که دشواریهای مردم را از میان بردارد و بار سنگینی بر دوش ملت نباشد. البته باز مشکل زمان وجود دارد شدنی نیست که به سرعت به این ایده آل رسید.
حال و آینده
مسایل بسیار دیگری هست که میتوانم از آن در میان پاسخ به پرسش هایتان بگویم. میخواستم چکیدهای از وضعمان را برایتان روشن کرده باشم. آنچه اکنون انجام میدهیم، یا آنچه در آینده خواهیم کرد و آنچه لازم است برای اینکه کشورمان را در مدت ممکن به گونه یک کشور نمونه که مردم آن آزاد و خوشبخت زندگی میکنند، از همه برتریها و خوبیهای تمدن جدید، پیشرفتهای صنعتی و از همه عدالتهای اجتماعی برخوردار خواهند شد و من امیدوارم آنچه را از گذشته و تمدن باستانی برایمان جالب است با پذیرفتن تمدن غربی، در آینده نیز حفظ کنیم.
وجود خطرها
اکنون یک بار دیگر به پرسش خود بر میگردم که برای چه نزد ما خطری وجود داشته باشد؟ وضع خاصی را که ایران دارد، با هیچ کشور دیگری نمیتوان مقایسه کرد. میتوانم به شما اطمینان بدهم که مسایل یکی نیست، عوامل یکی نیست، مردم یکی نیستند، راه تفاوت دارد، طرز فکر گوناگون است، تمدن ما فرق دارد و رویهم رفته همه عوامل کاملا از یکدیگر متمایز است. بنابراین، وضع کشور ایران را نمیتوان با کشور دیگری قیاس کرد. اگر در دنیای ما چیز محکم و مستقری وجود داشته باشد، زیرا در جهان کنونی پایداری نسبی است است و عواملی هست که نمیتوان آن را پیش بینی کرد، نمیتوانم به شما کاملا اطمینان دهم که آن، وضعیت کشور من و آینده آن است. اکنون بسیار شادمان خواهم شد که بتوانم به همه پرسشهای شما جواب گویم.
روبردوسن ژان نویسنده مجله پاری ماچ و رییس مطبوعات دیپلماتیک ابراز داشت: اعلیحضرتا مطبوعات دیپلماتیک مرا مامور کردهاند تا از اینکه شاهنشاه به نمایندگان رسانههای بار دادهاند و با برگزاری این کنفرانس موافقت نمودهاند، سپاسگزاری نمایم. ما بسیار شادمانیم که میبینیم شاهنشاه یک کشور بزرگ خارجی به زبان ما چیره است و آشنایی کامل دارد و با دانش یک پاریسی سخن میگوید.
نخستین پرسش
مسنترین بانوی روزنامه نگار فرانسه پرسید: اعلیحضرتا آیا فکر نمیکنید که پس از کنفرانس ژنو در صورتی که نتایج این کنفرانس رضایت بخش نباشد، دولت شوروی دشواریهای تازهای برای ایران بوجود آورد؟
شاهنشاه فرمودند: تمایلات دولت شوروی را نمیدانم. من فقط میتوانم از طرف خود سخن بگویم. ما همواره کوشیدهایم که برای اتخاد جماهیر شوروی همسایه خوبی باشیم، با این کشور در صلح و سلامت زندگی نماییم، با یکدیگر بازرگانی داشته باشیم و روابط عادی و حتی دوستانه و صمیمانه داشته باشیم. سیاست ما به هیچ روی تغییر نمیکند، برای اینکه بر اساس منافع ملی قرار گرفته است. اگر دولت شوروی استقلال ایران را احترام گذارد، هرگز مسله ایی وجود نخواهد داشت. پس از جنگ بین الملل کلنیها (مستعمرهها) استقلال یافتند. همه دنیا به ویزه کشورهای کمونیست ظاهرا از استقلال دیگران پشتیبانی میکنند، اما با وجود این ما بیشتر هنگامی یادداشتی از شوروی دریافت میداریم میپنداریم که این یادداشت از سوی دولتی است که ما را مستعمره خود میداند. دولتی که نمیخواهد استقلال و تساوی حقوق ما را بپذیرد. ما همان حقوقی را داریم که دولت شوروی دارد و آنها قوی هستند، خیلی نیرومندتر از ما. هزاران پایگاه پرتاب موشک، فرودگاه نظامی، جادههای نظامی و پایگاههای جورواجور و یک ارتش اتمیک دارند. ما هم همین حقوق را داریم. آخر چرا آنها این حق را دارند و ما نداریم؟ ما که از دولت شوروی نپرسیدیم چرا این تسلیحات و آمادگیهای نظامی و جنگی را دارد. حتی در موارد مختلف هم رک گفتیم و اعلام داشتیم که ما پایگاههای پرتاب موشک در خاک خود به هیچ کشوری نخواهیم داد. اما رویه حکومت شوروی نسبت به ما بسیار شدیدتر از رفتارش با دولتهایی بود که پروانه تاسیس این پایگاهها را در خاک خود دادهاند، مفهوم این رویه چیست؟ احترام گزاردن به زور و قدرت، ما را به عنوان یک کشور آزاد و مستقل نشناختن. ما حق نداریم آنچه میخواهیم در کشور خود انجام دهیم، ما حق نداریم به فکر پدافند از خود در صورت تجاوز باشیم؟
روسها مجبور نیستند به ما حمله کنند، اما اگر روزی حمله کردند، خویشکاری ما حکم میکند که از خود دفاع کنیم. ما عادت نداریم که به بردگی و ذلت بمیریم. اگر باید بمیریم، مصمم هستیم که با سرافرازی و شرافت بمیریم. آیا ما حقو نداریم با دوستان خود پیمان دوستی داشته باشیم؟ آیا همه دنیا این کار را نمیکند؟ دولت شوروی این گونه نمیکند؟ این دولت اتحاد نظامی با بسیاری از کشورها ندارد؟
خلاصه میکنم، اگر با ما به صورت یک مستعمره یا کُلُنی رفتار شود، ما که هرگز در تاریخ خود مستعمره نبودهایم، مضحک است که در سال ۱۹۵۹ بپذیریم که مستعمره کشوری شویم و چنانچه دولت شوروی به کشور ما مانند یک کشور مستقل احترم بگذارد، هرگز میان ما و دولت شوروی مسله و اختلافی پدید نخواهدآمد. ما به ابتکار خودمان تصمیم گرفتیم که به هیچ دولت خارجی پایگاه نظامی ندهیم و در این زمینه حتی انتظار داشتیم که دولت شوروی از ما سپاسگزاری نماید.
پرسش دوم: در این هنگام روزنامه نگار دیگری در دنبال سخنان شاهنشاه آریامهر پرسید: بنایراین دولت ایران پروانه تاسیس پایگاههای اتمی و مرکزهای پرتاب موشک را در خاک خود نداده است؟
شاهنشاه فرمودند: به هیچ روی چنین پروانهای داده نشده است. افزون بر این، چنین امری را هم از ما نخواسته ان. ما هم تصمیم نداریم پایگاه پرتاب موشک در خاک خود در اختیار دولت قرار دهیم.
قبایل ایران
روزنامه نگار دیگری پرسید: گزارشهایی چندی پیش در برخی روزنامهها به چاپ رسید که در میان ایلهای ایران در مرکز و جنوب کشور حرکاتی وجود دارد. این شایعهها در پاره ایی از روزنامههای امریکا نیز منعکس شد. آیا ممکن است که اعلیحضرت در این مورد دیدگاه خود را ابراز دارند؟
شاهنشاه فرمودند: برخی از روزنامه نگاران به ایران میآیند و در درازای چند روز که انجا میمانند، کارشناسان بزرگ مسایل ایلها قومهای ایران میشوند. در درازای فقط چند روز، رییس ایل، معاون ایل و حتی بزهای ایل را میشناسند، آن وقت این کارشناسان بزرگ!!! رخدادهای بسیار حساس و مهم را پیش بینی مینمایند. ماجراهایی هم چون لورنس و واسموت برای خوانندگان خود میسازند و گمان میبرند که امروز هم امکان بروز رخدادهای مانند رخدادهای ۱۹۱۴ در مشرق زمین وجود دارد. برای ما مسله ایلها وجود ندارد زیرا ما به مردم ایل که به سبب حیوانات و گله و گوسفند خود، از جایی به جای دیگر کوچ میکردند، آرام آرام فهماندهایم که گله و حشم باید برای آنها باشد و نه اینکه آنها برای حشم باشند و پیوسته کوچ کنند. به این ایلها ما نشان دادهایم که یک زندگی ثابت و مستقر برایشان بسیار بهتر از زندگی در بیانان هاست. مظاهر گوناگون زندگی امروز را به افراد ایلات نشان دادهایم، رادیو، یخچال، خودرو و ... و این ایلات دریافتهاند که بهتر است زندگی ثابت و مستقری در پیش گیرند و این کاریست که انجام دادهاند. دیگر برای رییس قبیله ایی نزد ما آسان نیست که از نادانی افراد قبیله خود سوءاستفاده نمایند. افزون بر این روسای قبایل قدرتی ندارند، زیرا ارتش ما، پلیس ما، ژندارمری ما و حتی میتوانم بگویم دادگاههای ما در همه جا مستقر است. البته وقتی این تشکیلات نبود در مرکزهای ایل نشین حکومت با آن کس بود قوی تر بود و یا بهتر تیراندازی میکرد، اما اکنون این عدالت است که حکومت مینماید و دشواریهای را از میان برمیدارد. بار دیگر تاکید میکنم که مسله ایلات نزد ما وجود ندارد. من خود میان این مردم رفتهام و دیدهام که دیگر مانند مردم شهرهای متمدن هستند. بنابراین بهتر است این کارشناسان بزرگ مسایل ایلات پیش از اینکه به افسانه پردازی سرگرم شوند اندکی بیاندیشند.
یکی از روزنامه نگاران پرسید: درباره برنامه هفت ساله ایران که از سال ۱۹۴۹ آغاز شده است، آیا میشود اعلیحضرت دیدگاه خود را ابراز نمایند؟
شاهنشاه فرمودند: برنامه هفت ساله نخست که در سال ۱۹۴۹ آغاز گردید، موفقیت کاملی نداشت و تنها یک بخش از این برنامه عملی شد. بدین روی، در سال ۱۹۵۴ برنامه هفت سال تجدید گردید و برنامه هفت ساله نوین در سال ۱۹۶۱ به پایان خواهد رسید. این برنامه تاکنون پیشرفتهای موثر و بزرگی از دیدگاه فنی، صنعتی، اقتصادی و اجتماعی داشته است و بی گمان در درازای سه سال آینده آن را درست و رسا (به طور کامل) اجرا خواهیم کرد.
ایران و درآمد نفت
پرسش پایانی، سردبیر آزانس اطلاعات نفتی پرسید: اعلیحضرت برای این توسعه اقتصادی که سبب تامین رفاه بیشتر و بالارفتن سطح زندگی مردم خواهد گردید برای نفت چه نقشی قائل هستند؟
شاهنشاه فرمودند: نفت دراین توسعه اقتصادی نقش مهمی بازی کرده و باید داشته باشد. بی گمان، مسئله نفت مهم است و نفت یکی از رقمهای عمده و قابل ملاحظه درآمدهای ملی ما را تشکیل میدهد. حتی برخی میگویند ایران جزیره بزرگی است که بر روی دریای نفتی قرارگرفته است. ما کوششهای خود را در همه جاهای ایران برای اکتشاف منابع نفتی جدید دنبال مینماییم، این کوشش و جستجو در یک نقطه معین نیست، بلکه در بیشتر شهرستانهای ایران دنبال میگردد. به هر روی، نفت کمک بسیار مهمی است به اقصاد ما. تولید نفتی ما سالانه اکنون به چهل و پنج میلیون تن میرسد، اما این رقم کافی نیست. از دیدگاه ترابری اینکه تسهیلات نوینی بوجود میآوریم. همه اکنون سرگرم ساختن بندر نفتی نوینی در خلیج فارس هستیم که به ما پروانه ترابر سالانه پنجاه میلیون تن نفت را خواهد داد. افزون بر این، ساختمان یک لوله از منطقه مرکز ایران تا ترکیه و کناره دریای مدیترانه به زودی آغاز خواهد شد. اگر آن گونه که فکر میکنم منابع نفتی نوینی در ایران کشف گردد، تا ده سال دیگر تولید ما به رقم بسیار مهمی خواهد رسید و میتواند سالانه یک میلیارد دلار برای کشور درآمد داشته باشد. این برای این بود که شما به نقش نفت و اهمیت آن در توسعه اقتصادیو برنامههای آینده ما توجه کنید.
در این هنگام دیگر پرسشی نشد و شاهنشاه آریامهر به اتاق پهلویی که برای مصاحبه تلویزیون فرانسه با شاهنشاه ویژه شده بود رفتند.
بازگشت شاهنشاه آریامهر به میهن
۱۲ خرداد ۱۳۳۸ شاهنشاه در راه بازگشت از سفر اروپا با هواپیما وارد استانبول شدند و از سوی حضرت جلال بایار پرزیدنت ترکیه و عدنان مندرس و گروهی از سران برجسته کشور ترکیه مورد پیشباز قرارگرفتند. پرزیدنت جلال بایار مهمانی شام باشکوهی به
۱۳ خرداد ماه ۱۳۳۸ ساعت ۱۷ و سی دقیقه روز پنجشنبه پس از یک ماه سفر به کشورهای اروپایی به میهن بازگشتند. با آنکه شاهنشاه به سبب گرما هوا درخواست کردند که مردم و گروهها به فرودگاه نیایند، از ساعت ۱۶ دستههای گوناگون پیشبازکنندگان به سوی فرودگاه مهرآباد به راه اقتادند. فرودگاه با پرچمهای ملی ایران آذین بسته شده بود و یراق یونیفورمهای گارد احترام و دسته موزیک زیر نور خورشید میدرخشید. ساعت ۱۷ و سی دقیقه هواپیمای آورنده اعلیحضرت همایونی بر روی باند فرودگاه بر زمین نشست و در همین هنگام پرچم شاهنشاهی بر فراز ساختمان فرودگاه مهرآباد به اهتزاز درآمد. هواپیما چرخ کوتاهی زد و در برابر جایگاه ویژه بازایستاد. پلکان هواپیما با گلهای رنگارنگ بسیار زیبا و جالب آذین یافته بود. شاهنشاه آریامهر خرسند از هواپیما بیرون آمدند و به دنبال معظم له والاحضرت شاهدخت فاطمه پهلوی نیز از هواپیما پیاده شدند. در این هنگام شیپور احترام نواخته شد و بی درنگ آقای مهام شهردار تهران پیش رفت و به اعلیحضرت همایونی خوش آمد گفت. پس از خوش آمد گویی شهردار، خواهران و برادران شاهنشاه، والاحضرت شاهدختها شمس و اشرف پهلوی و والاحضرت شاهپورها غلامرضا پهلوی، عبدالرضا پهلوی، محمود رضا پهلوی و حمید رضا پهلوی به پیشگاه شاهنشاه برادر تاجدار خود باریافتند و مورد مهر شاهانه قرار گرفتند.
در این هنگام آیین رسمی پیشباز آغار شد و اعلیحضرت همایونی بر روی سکوی ویژه قرار گرفتند و دسته موزیک سرود شاهنشاهی را نواخت. در همین هنگام شلیک ۲۱ تیر توپ آغاز گردید. سپس شاهنشاه آریامهر از برابر گارد احترام گذشتند و آیین احترامات نظامی انجام یافت. آنگاه شاهنشاه در برابر صف هیات دولت تشریف فرما شدند. در این هنگام دکتر منوچهر اقبال نخست وزیر سخنانی ایراد کرد و گفت:[۴]
شاهنشاها، خداوند را سپاسگزاریم که دوران انتظار را کوتاه کرد و امروز دیدگان مشتاق افراد ملت را به دیدار از شاهنشاه آزاد منش و مردم دوست و ترقی خواه خود روشن گردانید. سفرهای شاهانه که از روی کمال واقع بینی و مصلحت اندیشی و انگیزهای بسیار دقیق و عالی انجام میپذیرد، در هر بار برای ملک و ملت متضمن رفاه و سعادت و خیر و برکت است. در جهان امروز یک سلسله ارتباطات نهفته و آشکار سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی ملل جهان را در دور و نزدیک به یکدیگر پیوند میدهد. برای کشور ایران که در صحنه سیاست گیتی و به ویژه خاورمیانه صاحب نظر و واجد اثر است، این دیدارها و گفتگوها امری لازم و واجب شمرده میشود و در دوام و قوام اوضاع ممالک و تشریک مساعی و حسن تفاهم ملل و به ویژه در حفظ و تقویت مبانی صلح اثری غیر قابل انکار دارد.
ملت ایران مفتخر و مباهی است که موکب شاهنشاه معظم و مفخم در هر کجا با شکوه و جلال و هیمنه و وقاری که در خور و شایسته مقام شامخ و عظیم شاهنشاهی ایران است، پیشباز و بدرقه شد و اولیای دولت و امنای ملل توانستند از نزدیک به وسعت آگاهی وحدت ذهن و جودت قریحه و عمق فکر و قوت اراده و آمال ذات مبارک برای آبادی و عظمت کشور پهناور و ترقی و تعالی ملت بزرگ ایران پی ببرند و به نظرات عالی در تقویت مبانی صلح جهانی و حفظ پایداری و آرامش خاورمیانه آگاهی یابند. چاکر از سوی خود و هیات وزیران و همه کارمندان و کارکنان دولت نزول اجلال موکب همایونی را به پایتخت تبریک و تهنیت میگوییم. دولت بندگان اعلیحضرت در این مدت در حدود مقدورات به وظایفی که بر عهده داشت قیام و اقدام کرده و اوامر مطاع را که همه متضمن تامین و رفاه و آسایش ملت بود، به موقع اجرا گذاشت. از خداوند مسئلت دارد که توفیق عنایت فرماید تا بتوان آن گونه که آن وجود مبارک اصلاحات شئون مختلف کشور را در مد نظر دارند با قدرت و سرعت انجام دهد و با خدمات صادقانه بیش از پیش موجبات خشنودی خاطر شاهانه را فراهم آورد.
پس از سخنان نخست وزیر، شاهنشاه آریامهر از خدمات نخست وزیر ابراز خشنودی نمودند و آقایان وزیران را مورد مهر همایونی قرار دادند.
سپس شاهنشاه در برابر صف نمایندگان سیاسی خارجی قرار گرفتند. ژنرال رضا سفیر پاکستان در ایران به عنوان مقدم السفرا از سوی نمایندگان سیاسی خارجی در دربار شاهنشاهی، بازگشت اعلیحضرت همایونی را خوش آمد گفت و شاهنشاه در پاسخ از ایشان سپاسگزاری فرمودند و نسبت به یکایک نمایندگان سیاسی ابراز مهر فرمودند.
در برابر صف نمایندگان مجلس سنا، صدرالاشراف رییس مجلس سنا از سوی آقایان سناتورها بازگشت اعلیحضرت همایونی را به خاک میهن خوش آمد گفت و شاهنشاه نیز در پاسخ بیاناتی ایراد فرمودند.
هنگامی که شاهنشاه در برابر صف نمایندگان مجلس شورای ملی رسیدند، آقای حکمت رییس مجلس شورای ملی از سوی نمایندگان آن مجلس و ملت ایران چنین به آگاهی شاهانه رسانید:
امروز به مناسبت ورود موکب مسعود اعلیحضرت همایون شاهنشاه به میهن عزیز برای ملت ایران و چاکران روزی سعید و فرخنده است با آنکه مسافرت رسمی و غیررسمی به کشورهای دوست طولانی نشد، با وجود این در نظر ملت شاهدوست ایران بی اندازه طولانی آمد. نتایج سودمند مسافرت و اینکه امروز افتخار زیارت شاهنشاه مفخم نصیب میشود، همه مردم را غرق شادمانی ساخته است. این نکته مجهول نیست که ذات شاهانه در سفر، در سختیها و دشواریها و در هر موقع در راه عظمت کشور و سعادت ملت از هیچ گونه کوششی فروگذار نفرمودهاند. رجاء واثق دارم که در سایه مهر و کوشش خستگی ناپذیر و افکار صائب و مقدس ذات خجسته صفات، کشور ایران مجد و عظمت دیرین را به دست خواهد آورد و ملت ایران به سعادت و رفاه حقیقی خواهد رسید.
پس از بیانات رییس مجلس شورای ملی اعلیحضرت همایونی در پاسخ، پس از سپاسگزاری، بیاناتی پیرامون کارهای اصلاحی که باید در کشور انجام یابد و گامهایی که برای فراهم ساختن رفاه مردم کشور باید برداشته شود ایراد فرمودند و سپس یکایک نمایندگان مجلس شورای ملی را مورد مهر شاهانه قرار دادند.
در برابر صف روسای دربار شاهنشاهی، حسن علاء وزیر دربار شاهنشاهی چنین گفت:
اعلیحضرتا - روسا و کارمندان دربار از زیارت جمال شاهنشاه محبوب و معظم پس از یک ماه غیبت که به نظر یک سال آمده است بی اندازه سرافراز و شادمانند. خدای را شکرمی کنند که همه جا تشریف فرمایی همایونی با شکوه و احترام بی همانند پیشباز شده و سیاست خردمندانه و شخصیت بارز شاهانه سبب بالا رفتن جایگاه و حیثیت کشور ما را در خارجه فراهم ساخته است. روسای ممالک دریافتهاند که زیر لوای دلیرانه ذات اقدس ملوکانه در این دنیای آشفته، ایران است که دارای عزم و ثبات امنیت و آزادی میباشد. میدانند که در راه پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی به رهبری شاهنشاه، گامهای مهمی برداشته شده است در برابر این حقایق، دسیسهها و تبلیغت دروغ معاندین و بدخواهان جز تولید انزجار و استوار ساختن اتحاد قاطبه ایرانیان شاهدوست نتیجهای نبخشیده است.
دعا میکنیم که پرتو عنایت خدای بزرگ، شاهنشاه همیشه از کامیابی و تندرستی و پیروزی برخوردار باشند.
شاهنشاه در پاسخ سخنان حسین علاء وزیر دربار شاهنشاهی پس از سپاسگزاری بیاناتی ایراد فرمودند و نسبت به هموندان دربار شاهنشاهی ابراز مهر همایونی فرمودند. آیین پیشباز رسمی تا ساعت ۱۸ به درازا کشید، آنگاه اعلیحضرت همایونی پس از ابراز مهر به پیشبازکنندگان رهسپار کاخ سعدآباد شدند. در ورودی کاخ شاهنشاهی روحانیون به پیشگاه همایونی باریافتند و خوش آمد گفتند.
نیز نگاه کنید به
بنمایهها
- ↑ Paris–Le Bourget Airport (French: Aéroport de Paris-Le Bourget) was Paris's principal airport, now used only for general aviation, including business jet operations
- ↑ بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران هنگام باریابی دانشجویان ایرانی در سفارت ایران در پاریس ۴ خرداد ماه ۱۳۳۸
- ↑ مصاحبه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران با نمایندگان روزنامهها و خبرگزاریهای فرانسه و جهان در پاریس ۶ خرداد ۱۳۳۸
- ↑ سخنان نخست وزیر دکتر منوچهر اقبال در آیین رسمی پیشباز از شاهنشاه آریامهر در فرودگاه مهرآباد ۱۳ خرداد ماه ۱۳۳۸