روز نفت ۹ امرداد ماه

تصمیم‌های مجلس

درگاه نفت تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز

ملی کردن نفت و قرارداد کنسرسیوم تا الغای قرارداد کنسرسیوم

روز نفت ۹ امرداد ماه

روز نفت ۹ امرداد ماه

روز نفت ۹ امرداد ماه - روز ۹ امرداد ماه ۲۵۳۲ شاهنشاهی برابر با ۱۳۵۲ خورشیدی فرمان اجرای قرارداد فروش و خرید نفت به توشیح شاهنشاه آریامهر رسید و بی درنگ از دفتر مخصوص شاهنشاه به دولت ابلاغ گردید. توشیح قرارداد نوین نفت، لحظه تاریخی در زندگی مردم ملت ایران است. با توشیح این فرمان، قرارداد نفت با کنسرسیوم ملغی شد و برای همیشه باطل شد و خرید و فروش نفت یکسره به شرکت ملی نفت ایران داده شد. این آیین تاریخی از تلویزیون ملی ایران پخش شد.

این قانون، قانون ملی شدن نفت در ایران است. در روز ۲ امرداد ماه ۲۵۳۲ شاهنشاهی مجلس شورای ملی قانون قرارداد نفت با کنسرسیوم که در سال ۱۳۳۳ خورشیدی بسته شده بود را لغو کرد و اجازه اجرای قرارداد فروش و خرید نفت میان دولت شاهنشاهی ایران و شرکت‌های خارجی را تصویب نمود. در روز ۸ امرداد ماه این قانون از مجلس سنا گذشت که این بزرگترین پیروزی در صنعت نفت برای اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و ملت سرافراز ایران و کشور ایران بود زیرا که با این قانون، برای نخستین بار از ملی شدنِ بهره‌برداری و تولید و فروش نفت در تاریخ نوین ایران می‌توان گفتگو کرد. ایران برای نخستین بار توانست تعیین نماید که چند بشکه در روز، با چه بهایی و به چه شرکت نفتی می‌خواهد بفروشد و باز هم برای نخستین بار صد در صد سود از فروش نفت، از آنِ کشور ایران می‌شود و در کشور می‌ماند و به خزانه ملت واریز می‌شود.

پس از توشیح شدن فرمان از سوی آریامهر شاهنشاه ایران دولت اعلامیه ای به چاپ رساند

اعلامیه دولت

بنا به پیشنهاد کمیته سپاس روز نهم امرداد ماه ۱۳۵۲ که قانون الغای قرارداد فروش و خرید نفت به توشیح مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر رسیده و مالکیت کامل و اداره حقیقی تمام منابع و تاسیسات نفتی به ایران تعلق گرفته است روز نفت اعلام می‌شود. نخست وزیر - امیر عباس هویدا

• 
• 
• 
• 
• 

جشن سپاس و نیایش در استادیوم آریامهر در پیشگاه آریامهر شاهنشاه ایران

پس از نیمروز یک صد هزار تن از مردم تهران در استادیوم ورزشی آریامهر، پیروزی ملت ایران را در حاکمیت نفت جشن گرفتند و آیین سپاس و نیایش به جای آوردند.

از ساعت ۱۴ گروه‌های مردم با پرچم‌های ایران، فرتورهای شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو و والاحضرت ولیعهد و آرنگ‌های ملی و میهنی در دست، وارد استادیوم ورزشی آریامهر شدند. در استادیوم ضلع شرقی کشاورزان و کارگران و هموندان حزب ایران نوین جای گرفته بودند. در اشکوب نخست ضلع شرقی نیز سپاهیان انقلاب، دانشگاهیان، و ورزشکاران جای داشتند. ضلع جنوبی نمایندگان کارگران و اصناف و در اشکوب بالای ضلع غربی به کارگران هموند حزب ایران نوین و اشکوب پایین آن بلندپایگان کشوری نشسته بودند. نمایندگان دهقانان آزاده ایرانی از دشت‌ها و کوهپایه‌ها دور دست سراسر کشور با غریوهای شادمانه خود، استادیوم را به یک پارچه شور و سرور دگرگون کرده بودند. در جایگاه ویژه و پیرامون استادیوم صدها هزار پرچم سه رنگ شیر و خورشید نشان ایران در اهتزاز بود.

یک مشعل بزرگ که با گاز ذخایر نفتی ایران می‌سوخت، بالای فرتورهای شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو و والاحضرت ولیعهد روشن بود. آرنگ‌های نورانی نزدیک جایگاه جلوه‌ای بی همتا به استادیوم بخشیده بود. در ساعت ۱۸ و سی دقیقه انبوه مردم در ورزشگاه آریامهر آن چنان فشرده شد که برای گروهی جای نشستن نبود. از ساعت ۱۸ هنرمندان رادیو تلویزیون چون عارف، گوگوش و آغاسی برای مردم به هنرنمایی پرداختند. در هوای دلپذیر استادیوم هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر که از دیگر جاهای کشور به تهران آمده بودند به میان چمن‌های ورزشگاه رفتند و با دست افشانی و پایکوبی خود، شور و هیجانی شگفت انگیز در مردم برانگیختند. در این هنگام مشعل بزرگی را که برای اتحادیه المپیک آسیایی فراهم شده بود و در برابر جایگاه قرار داشت به نشانه فرخندگی روز سپاس از شاهنشاه آریامهر، افروختند.

اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی ساعت ۱۹ و پنجاه و پنج دقیقه وارد استادیوم ورزشی آریامهر شدند. علیاحضرت شهبانو پیراهن لیمویی رنگ زیبایی با حاشیه و قلمکار بر تن داشتند. والاحضرت شاهپور غلامرضا و والاحضرت منیژه، والاحضرت عبدالرضا و والاحضرت پری سیما، والاحضرت شاهپور محمودرضا، امیرعباس هویدا نخست وزیر، مهندس شریف امامی رییس مجلس سنا، دکتر منوچهر اقبال رییس هیات مدیره و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، جمشید آموزگار وزیر دارایی، عباسعلی خلعتبری وزیر امور خارجه، کورس آموزگار وزیر آبادانی و مسکن، رییس ستاد بزرگ ارتشتاران، فرماندهان نیروهای سه گانه ارتش، ژنرال آجودان شاهنشاه فرمانده ژاندارمری کل کشور، رییس شهربانی و شماری از بلندپایگان کشوری از اعلیحضرتین پیشباز کردند و در رکاب اعلیحضرتین وارد جایگاه ویژه شدند. با ورود شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو غریو شادی مردم برخاست و فریادهای جاوید شاه استادیوم یک صد هزار نفری را به لرزه درآورد و یک پارچه شور و شوق شد، هزاران بادکنک رنگی آسمان استادیوم را رنگارنگ کرد و هزاران ایرانی با نواخته شدن سرود ملی ایران در استادیوم به پاخاستند و سرود شاهنشاهی را خواندند. پس از آنکه اعلیحضرتین نشستند، دانش آموزان بنیاد فرهنگی فرح پهلوی سرود سپاس را خواندند.آنگاه در ساعت ۲۰ و هشت دقیقه سپاهیان انقلاب دختر و پسر نوای « سرود انقلاب » را سر دادند. در ساعت ۲۱ و ده دقیقه مهندس محمد سماوکی رییس کمیته ملی سپاس، نوشتار لوحه سپاس را خواند:

بر لوحه سپاس مردم ایران از شاهنشاه آریامهر چنین نبشته بود:

سپاس فراوان آفریدگاری را سزا است که سرزمین ایران را با اندوخته‌هایی از کان‌های انباشته از ثروت گرانبها بیافرید. سپاس بی انتها خداوند یکتا را که مردم این مرز و بوم را به پیروی از آیین شاهنشاهی و سنت‌های تاریخی و فرهنگی و دینی خود به زیور کردار نیک و پندار نیک و گفتار نیک بیاراست و پس از گذشت دو هزار و پانصد سال اریکه شاهنشاهی ایران را به وجود شاهنشاهی توانا و خردمند و بیدار دل با اندیشه‌ای تابناک و فر ایزدی و نیروی یزدانی آراسته داشت تا به اراده توانایش بر دشواری‌ها پیروز شود و ایران را در پرتو فروغ جاودان آریامهری در راه رستگاری با پایداری و استواری به سوی تمدن بزرگ گسیل دارد و آنچه خداوند به سرزمین ایران ارزانی فرمود به دست ایرانی بسپارد تا با اندیشه ایرانی و به سود ایرانی از آن بهره برداری شود،

سپاس بیکران به پیشگاه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران که به فرمان همایونیش، ملت ایران توانست از کاوش تا پیدایش و پالایش و پخش و فروش نفت زمام کار را در دست توانای خویش گیرد و در راه سعادت و رفاه نسل حاضر و نسل‌های آینده به کار برد.

پس از خوانده شدن نوشتار لوحه سپاس، رییس کمیته ملی سپاس به همراه ۲۳ تن از نمایندگان استان‌ها و فرمانداری‌های کل یعنی هموندان گروه سپاس، در دو ردیف ۱۱ تَنی به سوی جایگاه به راه افتادند. هر یک از اینان تابلوی سپاس مردم استان یا فرمانداری کل خود را در دست داشتند. کمیته با فریادهای « جاوید شاه » وارد جایگاه شد و لوحه سپاس را به پیشگاه شاهنشاه آریامهر پیشکش کرد. در این هنگام سرود « شاه سایه خدا » خوانده شد و برنامه‌ی باشکوه نیایش انجام شد. پس از نیایش شاهنشاه آریامهر سخنرانی کردند و استادیوم یک پارچه غریو جاوید شاه بود.

سخنرانی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در استادیوم آریامهر آیین جشن ملی سپاس برای ملی کردن نفت ۹ امرداد ماه ۱۳۵۲

سپاس متقابل من به شما ملت ایران که با مهر و محبت و پشتیبانی بی دریغ خود هر موقعیتی که به دست آمده است با یکپارچگی خود در به دست آوردن هدف‌های ملی تلاش کرده‌اید.

اگر قدمی به عقب برگردیم شاید خیلی از حاضرین یادشان نباشد، روزی را که من برای حفظ این آب و خاک سوگند وفاداری یاد نمودم، در آن روز از یک طرف پایتخت کشور ما به وسیله نیروهای بیگانه اشغال می‌شد و از طرف دیگر در حالیکه من فاصله بین منزل تا مجلس شورای ملی را طی می‌کردم، می‌شود گفت که اتومبیل و موکب من بر دوش شما ملت ایران حمل می‌شد. این امر هم به من قدرت می‌داد و هم یک فرمان ملی بود که در برابر حوادث و مشکلات هیچوقت به زانو در نیایم. دوره جنگ را با هر خون دلی که بود من و شما با مقاومت منفی طی کردیم. هر اشغال بیگانه عوارضی دارد و در کشور ما نیز ایجاد ستون پنجم‌های رنگارنگ مشکلاتی بوجود آورد که یکی از آن ستون پنجم‌ها خطه زرخیز و تاریخی آذرآبادگان را مدت کوتاهی از ما جدا کرد، ولی روزی که من تصمیم گرفتم در این راه مبارزه کنم و پیروزی یا مرگ با افتخار را انتخاب نمایم بخوبی می‌دانستم که فرد فرد شما ملت ایران در این راه حاضر به هر گونه فداکاری هستید، کما آنکه قوای مسلح ایران بیش از مختصر زد و خوردی نکرد و این ملت ایران بود که خائنان را سرنگون ساخت.

بعد از آن مبارزه، مبارزه دیگری پیش آمد که عبارت از مبارزه ملت ما برای پس گرفتن حقوق و ثروت ملی مان یعنی نفت بود. در سال ۱۳۲۹ قانونی برای ملی کردن این ثروت عظیم گذشت که به دلائلی که اکنون موقع ذکر آن نیست حقیقتاً عملی نشد. تحریکات از همه طرف ادامه داشت تا اینکه پادشاه شما تصمیم گرفت برای اینکه پرده‌ها به عقب برود و قیافه حقیقی هر کس روشن بشود در غیاب او ملت ایران قضاوت خودش را بکند، و شما مردم ایران در ۲۸ امرداد قضاوت خود را با آن قیام تاریخی کردید و نه فقط خواستار مراجعت پادشاه قانونی و موروثی خود شدید، بلکه علاوه بر آن یک رسالت تاریخی نیز به من دادید که منجر به انقلاب ششم بهمن گردید.

انقلاب ششم بهمن همانطوری که امروز آن را می‌نامیم (انقلاب شاه و ملت) بود، برای اینکه از سرچشمه محبت و تفاهم بین من و شما برخاسته است. این انقلاب توانست یکپارچگی ملت ایران را به صورت عمل درآورد، به طوری که امروز هر فرد ملت ایران به طریقی در سرنوشت و در موفقیت این کشور سهیم و شریک است. این قدرتی بود که به من آن اراده و توانایی را بخشید که امروز توانستم قانون جدید فروش ثروت ملی ایران یعنی نفت را به مشتریان خارجی به بهترین وجهی به مورد اجرا بگذارم.

قدرت من فقط ناشی از قدرت شما است، قدرت شما ناشی از یکپارچگی ملت ایران است که امروزه در دنیا مورد احترام قرار گرفته است. می‌دانید که تا آخرین لحظه حیات، از آنچه که تابحال بوده‌ام تغییر نخواهم کرد و اگر تاکنون با حمایت شما به این جا رسیده‌ایم مسلماً از این پس نیز به مرزهای تمدن بزرگ خواهیم رسید. پس از سپاس متقابلی که در آغاز سخنم از شما نمودم اکنون نیز نیایش متقابل من به درگاه خداوند این است که شما ملت ایران را سلامت و سرفراز نگهدارد.

هنگام سخنرانی شاهنشاه آریامهر، علیاحضرت شهبانو ایستاده بودند و مردم پیوسته کف می‌زدند. پس از پایان سخنرانی شاهنشاه آریامهر، آتش بازی آغاز شد و هزاران ستاره فروزان و رنگارنگ آسمان استادیوم آریامهر را در نور فرو برد. در پایان، دانش آموزان مجتمع فرهنگی فرح پهلوی سرود انقلاب را بار دیگر خواندند و نمایندگان استان‌ها و فرمانداری‌های کل با پوشاک محلی و زیبایشان در دایره‌هایی جدا از هم به دست افشانی و پایکوبی و شادمانی پرداختند.

• 
• 
• 
• 
• 

الغای قرارداد نفت با کنسرسیوم مصوب سال ۱۳۳۳ و ملی کردن نفت

قرارداد با کنسرسیوم نفت برای ۲۵ سال بسته شده بود با پروانه اینکه در پایان بیست و پنج سال تا سه بار و هربار برای ۵ سال تمدید شود. در درازای سال‌هایی که کنسرسیوم در ایران به بهره‌برداری نفت ایران می‌پرداخت، شرکت ملی نفت ایران فهرستی از شکایت‌ها علیه کنسرسیوم را فراهم آورد:

۱- کنسرسیوم تکنولوژی مناسب برای سالم‌سازی چاه‌های نفت بکار نبرده است (انژکسیون گاز به چاه‌ها) . کنسرسیوم استفاده از تکنولوژی را رد کرده است زیرا که سبب هزینه برای کنسرسیوم می‌شود که با توجه به درازای قرارداد، سود کنسرسیوم بسیار کم می‌شود.

۲-گازی که در هنگام بهره‌برداری نفت آزاد می‌شود بیشتر آن می‌سوزد و به هدر می‌رود. شرکت بهره‌برداری و تولید کنسرسیوم به جای اینکه این گاز را انباشته کند و بصورت مایع درآورد و یا آن گاز را دوباره به چاه برگرداند برای سالم‌سازی آن و نه آن را در اختیار شرکت ملی نفت ایران می‌گذارد که شرکت ملی آن گاز را پالایش کند و به فروش برساند.

۳- کنسرسیوم افزایش تولید در ایران را رد کرده است و می‌گوید که باید به دیگر مشتری‌هایش مانند عربستان سعودی نیز بیاندیشد.

۴- چند امارات در خلیج فارس با گفتگوهایی که کرده‌اند شرایط بهتری از پنجاه / پنجاه بدست آورده‌اند.

شاهنشاه آریامهر محمدرضا شاه پهلوی در سوم بهمن ۱۳۵۱ به مناسبت سالروز انقلاب شاه و مردم سخنرانی ایراد کردند که در آن به کار کنسرسیوم در ایران ایراد گرفتند که خلاف منافع ایران است.

ما در موضوع نفت با شرکت‌های عامل، یعنی کنسرسیوم نفتی که در ایران کار می‌کند - چون شاید پنج شش شرکت دیگری هستند که با ما کار می‌کنند، ولی البته آن‌ها در محدوده‌های بسیار کوچکتری هستند- مشغول مذاکره بودیم. مذاکرات نه قطع شده‌است و نه به جایی رسیده‌است. این است که امروز بدون ورود در دنیا خطوط کلی آن را باید برای شما بگویم. موقعی که در ۱۹۵۴ ما قرارداد نفتی را امضاء کردیم که شاید در آن روز بیشتر از آن هم نمی‌توانستیم بدست بیاوریم، یکی از مواد قرارداد این بود که شرکت‌های عامل منافع ایران را به بهترین وجهی حفظ خواهند کرد. ما دلائلی داریم که این کار نشده‌است. در قرارداد ۵۴، سه دوره تمدید ۵ ساله در نظر گرفته بودند که ضمناً شرط شده بود که منافع ایران حفظ بشود. ما دلائل کافی داریم که مطابق حتی همین قرارداد ۵۴، قرارداد نفت خود را با کنسرسیوم در سال ۱۹۷۹، یعنی ۶ سال دیگر، دیگر به هیچوجه تمدید نکنیم. حقوق حاکمیت هر مملکتی به او اجازه می‌دهد که بر ثروت طبیعی خود نظارت کامل داشته باشد و اصول منشور ملل متحد و قطعنامه‌های بخصوصی در این مورد تحقیق دارد که نه فقط ثروت هر مملکتی، ثروت زیر زمینی و روی زمینی هر مملکتی، مال اوست، ولی حتی قراردادهایی که با کمپانی‌های خارجی برای بهره برداری و استخراج بسته می‌شود، نمی‌تواند بدون صلاحدید مملکت صاحب ثروت مورد بهره برداری قرار بگیرد، یعنی هیچ کمپانی ای نمی‌تواند بگوید که من می‌خواهم مثلاً از نفت، سالی انقدر استخراج بکنم، مثلاً یک استخراج معقولانه‌ای که بگوییم - فقط محض خاطر ذکر یک رقمی - یک میلیون بشکه معقولانه باشد نسبت به ذخائر، اگر آن کمپانی بگوید من ۲۰۰ هزار بشکه بیشتر برنمی‌دارم، یا اینکه بعکس بگوید من دو میلیون بشکه برمی‌دارم، آن حق را به او نداده‌است. نفت صنعت پیچیده‌ای است. یک چاهی را اگر بیش از مقدار معین استخراج بکنید، در واقع آن چاه را شما می‌کُشید. اگر بازیافت مجدد، چون نفت هم نیست، اگر گازهایی را که در آنجا هست، دومرتبه در چاه برگردانند و بقول اصطلاح فنی انژکسیون بکنند، نکنند، این حفظ منافع مملکت نیست و این کارها در مملکت ما نشده‌است.

شاهنشاه پس از این سخنرانی برای گذراندن تعطیلات به سن موریتس در کشور سویس رفتند. نمایندگان کمپانی‌های نفتی کنسرسیوم در سن‌موریتس به دیدار شاهنشاه رفتند. پس از گفتگوهایی که انجام شد کمپانی‌ها پیشنهادی به شاهنشاه تقدیم کردند که پایه قراردادهای نفتی آینده ایران شد:

۱- شرکت ملی نفت ایران تمام عملیات بهره‌برداری و کنترل و دیگر عملیات وابسته به صنعت نفت را بر عهده خواهد داشت. کمپانی‌های کنسرسیوم به خریداران با حق تقدم دگرگون خواهند شد.

۲- کمپانی‌های وابسته به کنسرسیوم کاوش و تولید و پالایش برچیده خواهند شد. کنسرسیوم کمپانی سرویس نفت بنیان خواهد کرد برای فراهم‌آوردن سرویس تکنولوژیک برای شرکت ملی نفت ایران.

۳- شرکت ملی نفت ایران به کمپانی‌های کنسرسیوم نفت خامی خواهد فروخت که برای مصرف داخلی بدان نیازی نیست و جدا از صادرات مستقل خود به کمپانی‌های دیگر است.

۴- سرمابه‌گذاری در نفت ایران بر عهده شرکت ملی نفت ایران می‌باشد گرچه کمپانی‌های کنسرسیوم متعهد می‌شوند که ۴۰٪ آن را برای کاوش و تولید برای پنج سال نخست قرارداد نوین برعهده بگیرند.

۵- از آنجا که کمپانی‌های کنسرسیوم سرمایه‌گذاری و سرویس تکنولوژیک به شرکت ملی نفت ایران خواهند داد در برابر ۲۲ سنت از هر بشکه تخفیف خواهند گرفت.

قانون الغای قرارداد نفت با کنسرسیوم مصوب سال ۱۳۳۳ و اجازه اجرای قرارداد فروش و خرید نفت بین دولت شاهنشاهی ایران و شرکت‌های خارجی

امیر عباس هویدا در روز ۲۸ تیر ماه ۱۳۵۲ پس از ایراد یک سخنرانی رسا قرارداد تاریخی نفت را به مجلس شورای ملی تقدیم کرد. هویدا گفت: "... ما در مقابل قدرت خارجی تسلیم نشدیم و سازش نکردیم و قرارداد جدید بساط قبلی را که همه کار نفت در لندن انجام می‌گرفت، برچید. به موجب قرارداد جدید، دست شرکت‌های خارجی در عملیات نفت کوتاه می‌شود و اختیارات آنها به شرکت ملی نقت داده می‌شود. ... " سرانجام دولت امیرعباس هویدا در روز ۲ امرداد ۱۳۵۲ لایحه الغای قرارداد نفت با کنسرسیوم و اجازه اجرای قرارداد فروش و خرید نفت بین دولت شاهنشاهی ایران و شرکت‌های خارجی را به مجلس داد. و پس از گفتگوها در مجلس شورای ملی و سخنان نمایندگان قرارداد با کنسرسیوم نفت برچیده شد و برای نخستین بار در تاریخ نفت ایران، کشور ایران توانست نفت خود را به کمپانی نفتی دلخواه خود با شرایط مناسب بفروشد.

تصویب قانون الغای قرارداد نفت با کنسرسیوم مصوب سال ۱۳۳۳ و اجازه اجرای قرارداد فروش و خرید نفت بین دولت شاهنشاهی ایران و شرکت‌های خارجی در روز ۲ امرداد ۱۳۵۲ در مجلس شورای ملی و ۸ امرداد ۱۳۵۲ در مجلس سنا بزرگترین پیروزی در نفت برای محمدرضا شاه پهلوی و کشور ایران بود زیرا که با این قانون برای نخستین بار از ملی شدن بهره‌برداری و تولید و فروش نفت در تاریخ نوین ایران می‌توان گفتگو کرد. این قانون در واقع قانون ملی شدن نفت در ایران است. ایران برای نخستین بار تعیین کرد که چند بشکه در روز، با چه بهایی و به چه شرکت نفتی می‌خواهد بفروشد. صد در صد سود از فروش نفت برای نخستین بار از آن کشور ایران شد و در کشور باقی ماند. این قانون در تاریخ ۷ آبان ۱۳۳۳ به توشیح شاهنشاه رسید. این قانون با ماده واحده، قرارداد دولت ایران با کنسرسیوم نفت مصوب آبان ماه ۱۳۳۳ و ملحقات آن لغو می‌گردد و به دولت اجازه داده می‌شود قرارداد ضمیمه‌مربوط به فروش و خرید نفت را که بین دولت شاهنشاهی ایران و شرکت ملی نفت ایران از یک سو و شرکتهای خارجی نامبرده در قرارداد مزبور از طرف دیگر منعقد و امضاء شده است به موقع اجراء بگذارد.

• 
• 
• 

- کنگره بزرگ ملی

سخنان تاریخی شاهنشاه آریامهر در کنگره بزرگ ملی ۳ بهمن ۱۳۵۱

سخنرانی شاهنشاه آریامهر در کنگره بزرگ ملی ۳ بهمن ۱۳۵۱ - بخش آینده نفت

قانون الغای قرارداد نفت با کنسرسیوم مصوب سال ۱۳۳۳ و اجازه اجرای قرارداد فروش و خرید نفت بین دولت شاهنشاهی ایران و شرکت‌های خارجی

نشست مشترک سنا و مجلس شورای ملی و قطعنامه مهم آن

پیشنهاد کمپانی‌های عضو کنسرسیوم به شاهنشاه درباره لغو قرارداد نفت کنسرسیوم و همکاری‌ها در آینده بهمن ۱۳۵۱

کنگره بزرگ ملی در بزرگداشت آغاز دومین دهه انقلاب شاه و مردم ۱ تا ۴ بهمن ماه ۱۳۵۱

کنگره پرشکوه بزرگ ملی در آستانه آغاز دومین دهه انقلاب شاه و مردم با بودن بیش از پنج هزار تن از گروه‌های گوناگون مردم ایران در تهران در روز ۱ بهمن ماه ۱۳۵۱ در سالن محمدرضا شاه پهلوی گشایش یافت. ده سال پیش در چنین روزهایی در سالن محمد رضا شاه، مردم ایران به پای منشور انقلاب سفید یک سدا و یک دل صحه گذاشت و دوباره گواه شکوهی بی پایان از احساسات مردمی که در دیدگان آنان نور پرفروغی از امید به آینده‌ای بس درخشان تابان شده بود گشت. پنج هزار ایرانی از ۲۳ گروه گوناگون در کنگره بزرگ ملی شرکت کرده بودند.

کنگره بزرگ ملی ساعت ۹ بامداد یکشنبه ۱ بهمن ماه ۱۳۵۱ با شرکت پنج هزار هموند رسمی کنگره و چند صد میهمان با نواختن سرود شاهنشاهی و خواندن سرود انقلاب آغاز شد که سدای خواندن سرودها سالن عظیم محمدرضا شاه را به لرزه درآورد.

در سومین روز کنگره بزرگ ملی روز ۳ بهمن ماه ۲۵۳۱ شاهنشاهی برابر با ۱۳۵۱ خورشیدی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی در برابر سالن محمدرضا شاه پهلوی از خودرو پیاده شدند، شهبانو پالتوی سپید رنگ بسیار زیبایی با حاشیه‌هایی از سوزن دوزی بلوچ بر تن داشتند. غریو شادی دانش‌آموزان پیشبازکننده دو چندان شد، سدای دسته موزیک دانش آموزان که سرود شاهنشاهی را می‌نواختند در میان ابراز شور و هیجان دانش آموزان گم شد.

از ساعت ۱۵ تهران پر جنب و جوش، خلوت شد. آمد و رفت مردم و خودروها در خیابان‌ها دیده نمی‌شد. ساعت ۱۶ و پانزده دقیقه تنها یک سدا در ایران پژواک داشت و آن سدای شاهنشاه ایران زمین بود:

شاهنشاه آریامهر در هفتاد و پنج دقیقه سخنرانی رسایی ایراد کردند و راهنمایی‌ها و دستورالعمل‌های نوینی در راه پیشبرد و تکمیل کردن انقلاب ایران در زمینه های انقلاب کشاورزی، انقلاب صنعتی، سیاست دفاعی، انقلاب فرهنگی، انقلاب آموزشی، انقلاب اداری و آینده نفت ایراد کردند و هم چنین اعلام فرمودند که از این پس « انقلاب شاه و مردم » « انقلاب شاه و ملت » نام خواهد گرفت. شاهنشاه آریامهر در :

آینده نفت ایران

مدت‌ها ما در موضوع نفت با شرکت‌های عامل یعنی کنسرسیوم نفتی که در ایران کار می‌کند، چون چهار پنج شش شرکت دیگری هست که با ما کار می کنند، ولی البته آنها در یک محدوده بسیار کوچکتری هستند، مشغول مذاکره بودیم. مذاکرات نه قطع شده است و نه به جایی رسیده است. این است که امروز بدون ورود در جزییات، خطوط کلی آن را باید برای شما بگویم. موقعی که در سال ۱۹۵۴ ما قرارداد نفتی را امضاء کردیم، که شاید در آن روز بیشتر از آن هم نمی‌توانستیم به دست بیاوریم، یکی از مواد قرارداد این بود که شرکت‌های عامل، منافع ایران را به بهترین وجهی حفظ خواهند کرد.

ما دلایلی داریم که این کار نشده است. در قرارداد ۱۹۵۴ سه دوره تمدید پنج ساله در نظر گرفته بودند که ضمناً شرط شده بود که منافع ایران حفظ بشود. ما دلایل کافی داریم که مطابق حتی همین قرارداد ۱۹۵۴ قرارداد نفت خود را با کنسرسیوم در سال ۱۹۷۹ یعنی شش سال دیگر به هیچوجه تمدید نکنیم.

حقوق حاکمیت هر مملکتی به آن اجازه می‌دهد که بر ثروت طبیعی خود نظارت کامل داشته باشد و اصول منشور ملل متحد و قطعنامه‌های بخصوصی در این مورد تصریح دارد که نه فقط ثروت هر مملکتی، ثروت زیرزمینی و روی زمینی هر مملکتی مال او است، بلکه قراردادهایی که با کمپانی‌های خارجی برای بهره برداری و استخراج نفت بسته می‌شود نیز نمی‌تواند بدون صلاحدید مملکت صاحب ثروت مورد بهره برداری قرار بگیرد یعنی هیچ کمپانی نمی‌تواند بگوید که من می‌خواهم از نفت سالی این قدر استخراج بکنم، مثلاً استخراج معقولانه ای که بگویم یک میلیون بشکه، آن کمپانی نمی‌تواند بگوید من دویست هزار بشکه بیشتر برنمی‌دارم. یا آنکه بعکس میزان آن را افزایش دهد و بگوید من دو میلیون بشکه برمی‌دارم. این حق به او داده نشده است.

صنعت نفت صنعت پیچیده‌ای است، یک چاه را اگر بیش از مقدار معینی استخراج بکنید در واقع آن چاه را شما می‌کشید. اگر بازیافت مجدد (چون حرف فنی است اصطلاح انگلیسی آن را می‌گویم) سکندری ریکاوری نکند، < secondary recovery > این حفظ منافع مملکت نیست.

اگر گازهایی را که لازم است دومرتبه در چاه برگردانند و باصطلاح فنی انژکسیون بکنند، نکنند این حفظ منافع مملکت نیست. این کارها برای مملکت ما نشده است. راهی که برای ما می‌ماند دو تا است. چون مردمانی هستیم که به امضاء خودمان پایبند هستیم می‌گوییم، یک امکان این است که تا سال ۱۹۷۹ یعنی شش سال دیگر کمپانی‌های موجود به کارشان ادامه بدهند، به شرطی که درآمد هر بشکه نفتی که به ما می‌رسد از درآمد ممالک هم حوزه ما کمتر نباشد و به شرطی که قدرت صادراتی ایران به هشت میلیون بشکه در روز برسد. اگر فاصله‌ای که حالا تا آن رقم هست پر نشود، خود ما این کار را خواهیم کرد و خودمان می‌دانیم که با آن نفت اضافی چه بکنیم. به هر حال در سال ۱۹۷۹ قرارداد موجود خاتمه پیدا خواهد کرد و شرکت‌های فعلی مشتری نفت ایران خواهند بود بدون هیچ مزایایی و باید مثل دیگران بیایند و صف بکشند.

راه دوم این است که از موقع امضاء قرارداد جدید تمام مسئولیت‌ها و هر چه که امروز در دست ما نیست تمام برگردد به ایران و شرکت‌های عامل فعلی مشتری طویل‌المدت ما باشند و ما نفت را به آن‌ها برای مدت طولانی به قیمت خوب، با تخفیفی که هر کسی به یک مشتری خوب می‌دهد، خواهیم فروخت و این تنها راه است برای آنکه شرکت‌های عامل بدانند تا هر موقع که قرارداد طول می‌کشد (۲۰سال- ۲۵ سال) نفت به آن‌ها می‌رسد. در صورتی که در آن نوع دیگر من آنقدرها مطمئن نیستم که آن نفت‌ها به همین سادگی به هر مملکتی صادر بشود. این مطلب باید بزودی برای ما روشن بشود. شق اول ادامه کار تا سال ۱۹۷۹ است، و شق دوم مشتری شدن و مطمئن بودن به اینکه نفت برای مدت طولانی با شرایط مناسب در اختیار آن‌ها خواهد بود، ولی برای اینکه شق دوم را ما بتوانیم انجام بدهیم لازم است بخصوص صنعت ما توسعه پیدا کند و بهترین متخصصین خارجی را یا بطور دستجمعی و متشکل یا بطور انفرادی در استخدام خود بیاوریم تا برای ما کار بکنند و ما باید در مورد حفظ و نگهداری و تفحص و تجسس بیش از گذشته دقت کنیم و بیش از همیشه برای اینکه یک صنعت درجه یک به مقیاس بین‌المللی ایجاد بکنیم بکوشیم و برای این کار حتی از همین فردا باید مطالعه کنیم که سازمان شرکت ملی نفت ایران چطور خودش را برای یک زمان فوری ولو برای سال ۱۹۷۹ آماده و مهیا کند. اگر در آتیه خیلی نزدیک موفق به این کار شویم - در سال ۱۹۷۹ که قطعی است - اهمیت آن را هر یک از شما می‌تواند بداند.

به دنبال سخنرانی ۷۵ دقیقه‌ای شاهنشاه آریامهر در کنگره ملی درباره نفت سفارت خانه‌های خارجی بی درنگ به دولت‌های متبوع خود گزارش کردند. در تهران و لندن بزرگان کنسرسیوم که بسیار نگران شده بودند از ابراز دیدگاه هایشان خودداری کردند و گفتند چشم به راه دریافت نوشتار رسمی سخنرانی شاهنشاه هستند. سهام شرکت‌های نفتی در بورس لندن پایین آمد. سهام شرکت نفت انگلیس که پیش از سخنرانی تاریخی شاهنشاه دو پنس پایین آمده بود پس از سخنرانی شاهنشاه ۲۰ پنس یعنی ۳٫۵٪ کاهش یافت.

۵ بهمن ماه ۱۳۵۱ نشست مشترک مجلس سنا و مجلس شورای ملی به ریاست مهندس شریف امامی در کاخ سنا برگزار شد. نخست وزیر و کابینه، وزیر دربار شاهنشاهی، دکتر منوچهر اقبال رییس هیات مدیره و مدیر عامل شرکت نفت، بسیاری از بزرگان کشوری، نمایندگان سپاهیان دانش و بهداشت و ترویج و آبادانی، نمایندگان خانه‌های انصاف و شوراهای داوری، کارگران و کشاورزان و هم چنین روزنامه نگاران خارجی باشندگان این نشست بودند. در آغاز شریف امامی سخن گفت آنگاه شش سناتور و شش نماینده مجلس هر کدام درباره یکی از اصول انقلاب بیاناتی ایراد کردند. در پایان قطعنامه نشست مشترک دو مجلس نوشته شد:

در پایان دهمین سالگرد انقلاب شاه و ملت که به ابتکار و رهبری اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران منشور آن به تصویب ملی رسید و به اجرا درآمد و نتایج شگرف و ثمرات ارزنده‌ای که این رستاخیز ملی در دگرگون ساختن کلیه مظاهر زندگی فردی و اجتماعی ملت ایران به همراه داشت و توفیق در برقراری اصول عدالت و مساوات و توزیع عادلانه ثروت بر اساس ارزش کار و وصول صحیح مالیات‌ها و از میان بردن امتیازات طبقاتی و برخورداری زن و مرد از مزایای حقوق سیاسی و اجتماعی یکسان و مبارزه با جهل و فقر و برقراری نظام اجتماعی سالم و سپردن کار مردم به مردم و ایجاد پیوستگی معنوی و استحکام مبانی دین و اعتلای روح میهن پرستی به بالا بردن مراحل کمال که اکنون ملت ایران را از یک سو به گذشته‌ای تابناک متکی به فرهنگ و تمدن کهن و تاریخ ۲۵۰۰ سال دوران شاهنشاهی و از سوی دیگر آینده‌ای روشن و تمدنی بزرگ می‌پیوندد. نمایندگان مجلسین در آغاز دهه دوم انقلاب در جلسه مشترک ۵ بهمن ماه ۱۳۵۱ مراتب حق شناسی خود را همراه با سپاسگزاری ملت به پیشگاه رهبر بزرگ انقلاب تقدیم می‌دارند و اقداماتی که به منظور استیفای حقوق مسلم ملت ایران از منابع طبیعی به ویژه نفت انجام داده و می‌دهند تایید می‌نمایند. مجلسین مساعی پر ثمر و افکار الهام بخش رهبر گرانقدر انقلاب را می ستایند و از آن با عظمت و شکوهی که درخور است تجلیل می‌کنند و این تصمیم قانونی را به نشانه حق شناسی ملت ایران به اتفاق آرا تصویب و اعلام می‌دارند.

پیام اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر به مناسبت روز نفت ۹ امرداد ماه ۱۳۵۳

اکنون که یک سال از تاریخ قرارداد خرید و فروش با کنسرسیوم می‌گذرد لازم می‌دانیم نتایج درخشان و چشمگیر اجرای آن را به اطلاع ملت ایران برسانیم.

با توشیح قرارداد جدید نفت در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۵۲ آرزوی دیرینه ملت ایران در استقرار کامل حاکمیت ملی بر منابع نفتی تحقق یافت و برای پیشرفت و تعالی کشور دوره نوینی آغاز گردید.

در نتیجه اجرای این قرارداد مرکز کنترل و مدیریت کلیه امور مربوط به اکتشاف، استخراج، و پالایش به تهران منتقل شد و کلیه امور تحت نظر شرکت ملی نفت ایران قرار گرفت و اکنون این دولت ایران است که با توجه به مصالح و منافع درازمدت کشور، برنامه‌های مربوط به استفاده و بهره برداری از منابع نفت گاز کشور را تنظیم و به موقع اجرا می‌گذارد. امور مربوط به پالایشگاه آبادان کُلاً بوسیله شرکت ملی نفت ایران اداره و کارهای مربوط به اکتشاف و تولید نیز تحت نظر کامل این شرکت انجام می‌شود.

طی یک سالی که از عقد قرارداد جدید می‌گذرد اقدامات اساسی و مهمی از نظر استفاده هر چه بیشتر و برخورداری هر چه بهتر از منافع نفت و گاز کشور به عمل آمده است. برای حفظ ذخائر نفت و گاز چه از لحاظ افزایش میزان بازدهی میدان‌های نفتی تا حداکثر ممکن و چه از جهت فراهم ساختن امکان بهره برداری هر چه بیشتر و طولانی تر از منابع نفت و گاز کشور اقدامات مقدماتی مقدور معمول و پیش بینی‌های لازم انجام گرفته است.

تزریق گاز به منابع نفتی به زودی آغاز خواهد شد و با اجرای برنامه‌های فشرده و وسیعی که از نظر بازیافت مجدد برای میدان‌های نفتی مختلف تهیه و تنظیم شده است امید می‌رود که ده‌ها هزار میلیون بشکه بر ذخائر قابل بهره برداری نفت کشور افزوده شود. ... تثبیت حق تعیین قیمت‌های اعلان شده برای کشورهای تولید کننده که به رهبری ایران و بوسیله سازمان کشورهای صادر کننده در این سال انجام گرفت از جمله مهمترین کارهایی است که تاکنون در تاریخ صنعت نفت جهانی بوقوع پیوسته است. با این اقدام نه تنها بر درآمد نفتی ما به مقیاس وسیعی افزوده شد، بلکه در واقع حاکمیت ما بر منابع نفتی خود به نحو قاطع و مسلمی تجلی کرد.

حق تعیین قیمت که از بدو استخراج و بهره برداری از نفت در ایران بطور دربست و برخلاف موازین عدل و انصاف در اختیار شرکت‌های نفتی قرار داشت، آن‌ها را موفق نمود با بکار بستن یک قیمت تصنعی و ظالمانه برای این نیروی ممتاز رشد اقتصادی جهان صنعتی امروز را طی دوران پس از جنگ دوم جهانی بر پایه نفت ارزان و به بهای محرومیت و عقب ماندگی کشورهای تولید کننده نفت فراهم آورند....

نیز نگاه کنید به

• پیام اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر به مناسبت روز نفت ۹ امرداد ماه ۱۳۵۳
• پیام دکتر منوچهر اقبال مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران به مناسبت روز نفت ۹ امرداد ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی

بن‌مایه

‎