دیدار رسمی اعلیحضرت ملک حسن دوم پادشاه مغرب از ایران ۳۱-۲۳ فروردین ماه ۱۳۴۷
دیدار رسمی ژرژ پمپیدو پرزیدنت فرانسه از ایران ۲۶ شهریور ماه ۱۳۵۲ خورشیدی | دیدار رسمی سران دیگر کشورها از ایران | درگاه اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر |
دیدار رسمی اعلیحضرت ملک حسن دوم پادشاه مغرب از ایران ۳۱-۲۳ فروردین ماه ۱۳۴۷
۲۳ فروردین ماه ۱۳۴۷ اعلیحضرت ملک حسن دوم پادشاه مغرب برای یک دیدار هشت روزه از ایران وارد تهران شدند و از سوی اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر مورد پیشباز قرارگرفتند. پادشاه سی و نه ساله مراکش ساعت ۱۳ با هواپیمای بویینگ ۷۲۷ شرکت هوایپمایی ملی ایران وارد تهران شد. پرنس مولا برادر و پرنسس عایشه خواهر اعلیحضرت که سفیر مراکش در لندن میباشند و گروهی از پایوران برجسته سیاسی و اقتصادی مراکش نیز در رکاب ملک حسن دوم به ایران آمدند.
در فرودگاه مهرآباد والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی که چندی پیش به دعوت پرنسس عایشه از مراکش دیدن کرده بودند، هم چنین هویدا نخست وزیر، رییس مجلس سنا، رییس مجلس شورای ملی، وزیر دربار شاهنشاهی، کابینه نخست وزیر یا هیات دولت، رییس کل تشریفات شاهنشاهی، ژنرال آجودان شاهنشاه جانشین رییس ستاد بزرگ ارتشتاران، آجودانهای لشکری و کشوری شاهنشاهی و سفیران کشورهای اسلامی به پیشباز آمده بودند. هنگامی که هواپیمای جت بویینگ ۷۲۷ شرکت هواپیمایی ملی ایران که پادشاه مراکش و همراهان را از آنکارا به تهران آورده بود، در برابر آشیانه شاهنشاهی بازایستاد « مهدی عبدالجمیل » سفیر مراکش در ایران و بانو به درون هواپیما رفتند و به پادشاه مراکش خوش آمد گفتند.
در پای پلکان هواپیما، شاهنشاه آریامهر دست اعلیحضرت سلطان حسن دوم را به گرمی فشردند و ورود ایشان را به خاک ایران خوش آمد گفتند. در این هنگام ۲۱ تیر توپ شلیک شد و پس از نواختن سرود ملی مراکش و سرود شاهنشاهی ایران رهبران دوکشور از برابر پیشبازکنندگان گذشتند. رهبران دو کشور پس از انجام آیین رسمی پیشباز در خودروی روباز نشستند و با گروهی از افسران پلیس موتورسیکلت سوار که پیشاپیش حرکت میکردند، از فرودگاه مهرآباد رهسپار مرکز شهر تهران شدند. در درازای خیابان آیزنهاور و شاهرضا تا میدان فردوسی مردم پایتخت، کارگران، دانش آموزان، فرهنگیان با فرتورهایی از شاهنشاه آریامهر و ملک حسن دوم در دست شور و شادمانی خود را ابراز میداشتند. در خیابان شاهرضا خودروی اعلیحضرتین از سوی دانش آموزان گلباران شد. در میدان فردوسی شهردار پایتخت کلید طلایی شهر را پس از خوش آمد گویی به پیشگاه اعلیحضرت ملک حسن دوم فراداشت و پس از اجرای این آیین، اعلیحضرتین در کالسکه شاهنشاهی ایران نشستند و پس از گذشتن از خیابانهای فردوسی، میدان سپه، باب همایون، خیابان داور و میدان ارک به کاخ گلستان، کاخی که ملک حسن و همراهان اقامت میکردند، رسیدند و اعلیحضرتین از کالسکه پیاده شدند.
پادشاه مراکش ناهار را خصوصی خوردند. ایوار شهردار تهران باریافت و پیشکشهای مردم پایتخت را به میهمانان فراداشت.
میهمانی رسمی در کاخ نیاوران
در میهمانی با شکوهی که در کاخ نیاوران برگزار شد. در این میهمانی که از سوی شاهنشاه آریامهر به سرفرازی ملک حسن دوم برگزار شد، خاندان شاهنشاهی ایران، هویدا نخست وزیر، مهندس شریف امامی رییس مجلس سنا، مهندس ریاضی رییس مجلس شورای ملی، اسداله علم وزیر دربار شاهنشاهی، هیات وزیران و شماری از پایوران کشوری شرکت داشتند. پس از شام شاهنشاه آریامهر و پادشاه مغرب در زمینه همکاریهای اقتصادی و فرهنگی دو کشور سخنانی ایراد کردند و ملک حسن شاهنشاه ایران را به عنوان بنیانگذار مبارزه با بیسوادی در جهان ستایش کرد. شاهنشاه آریامهر در سخنان خود فرمودند:[۱]
اعلیحضرتا،
برای شهبانو و من مایه کمال خوشوقتی است که مقدم آن اعلیحضرت را به کشور خویش شادباش بگوییم. شما نه فقط به عنوان میهمانی عزیز، بلکه به عنوان برادری گرامی به خانه ما آمدهاید و یقیندارم که در هر نقطه کشور ما احساس خواهیدکرد که همه مردم ایران نیز همینطور فکرمیکنند. من از سفر خود به مملکت زیبای شما، یکی از بهترین خاطرات مسافرتهای خویش را به کشورهای مختلف جهان همراه دارم و هرگز استقبال بسیار صمیمانه و بیشائبه مردم سرزمین مغرب را فراموش نمیکنم. سفر من پیوند قلبی من و ملتم را با مردم دوستداشتنی شما بیش از پیش استوارکرد و بدیهی است که سفر کنونی آن اعلیحضرت به کشور ما، این رابطه معنوی را باز هم استوارتر خواهدساخت.
برای ما مایه کمال خوشوقتی است که شاهد پیشرفتهای روزافزون کشور مغرب در همه رشتهها هستیم. بدیهی است این پیشرفتها نتیجه کوششهای وسیعی است که اکنون در سراسر مملکت مغرب تحت رهبری خردمندانه آن اعلیحضرت انجام میگیرد. خوشبختانه امروز کشور آن اعلیحضرت در صحنه سیاست جهان و علیالخصوص در دنیای اسلامی، مظهر سیاسی مثبت و متین و نماینده ثبات و استحکامی است که از یک طرف ضامن انجام برنامههای داخلی صنعتی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی است و از سوی دیگر به تفاهم و همکاری بینالمللی کمک میکند. ایفای چنین نقشی شایسته ملت مغرب است، زیرا این ملتی است که در طول قرون متمادی، فرهنگی درخشان پدیدآورده و سهم مؤثری در پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری به عهده داشتهاست. تذکر این نکته برای من مایه خرسندی است که ملتهای ما طی قرون متوالی با وجود دوری جغرافیایی با یکدیگر، ارتباط مدنی و فرهنگی نزدیکی داشتهاند و این رابطه که بر پایه اخوت اسلامی و در لوای تمدن عظیم عالم اسلام برقراربوده، دلهای مردم ما را به قدری به هم نزدیک کرده، که از این راه فاصله جغرافیایی آنها جبران شدهاست.
امروز وظیفه کشورها و ملتهای ما بر اساس پیروی از همین تعالیم عالیه اسلامی کاملاً روشن است. ما باید هر چه بیشتر و هر چه بهتر خویش را با پیشرفتهای علم و دانش بشری هماهنگ سازیم و از نعمتهایی که خداوند به صورت منابع انسانی و طبیعی به ما عطافرمودهاست، در راه تأمین سعادت و رفاه مردم خود به حداکثر استفادهکنیم. ما باید با الهام از اصول واقعی اسلام جامعه خود را چه از حیث معنوی و چه از لحاظ مادی به صورت جوامعی هر چه منزهتر، فعالتر، مثبتتر و سازندهتر درآوریم و در عین حال بکوشیم تا در حد امکانات خویش به پیشرفت و نیکبختی سایر ملل و جوامع جهان کمک کنیم.
اعلیحضرتا، اکنون میان دو کشور ما پایههای یک همکاری وسیع اقتصادی و فرهنگی ریختهشدهاست که مسلماً روزبهروز توسعه بیشتری خواهدیافت و من یقین دارم که این همکاری نه فقط به نفع هر دو کشور ما، بلکه در عین حال به نفع دنیای اسلامی و به نفع همه جامعه بشری خواهدبود. سلامت و سعادت آن اعلیحضرت، و ترقی ورفاه روزافزون ملت دوست و برادر و همکیش مغرب را از خداوند متعال خواستارم.
در پاسخ بیانات شاهنشاه آریامهر، اعلیحضرت ملک حسن دوم نیز سخنانی ایراد کردند:[۲]
اعلیحضرتا
شوق و شادمانی ژرفی را که به محض ورود به این کشور میهمان نواز به ما دست داد نمیتوان برای شما بیان نمود. پیشباز گرمی که آن اعلیحضرت و دولت و ملت نجیب ایران از ما انجام دادند، به این سبب ما را بیشتر زیر تاثیر قرار داد که ما پیوسته ستایش بی همانندی برای گذشته افتخارآمیز ملت ایران و نبوغ خلاقه مردم آن و تلاش پی گیر آن کشور در راه پیشرفت و رفاه زیر رهبری آن اعلیحضرت عظیم الشان داشتهایم.
شادمانی که ما احساس وی کنیم، همان است که به دو برادر هنگام دیدار دست میدهد و بازدید ما از کشور شما که در پاسخ دعوت دوستانه شما است، آرزوی قلبی ما را برآورده میکند، یادگار بازدید آن اعلیحضرت از کشور مراکش در تابستان دو سال پیش هنوز در یادواره و دلهای ما زنده است، نتیجه ثمربخش این بازدید استوار ساختن مناسبات ما و تجلی دورنماهای تازهای در زمینههای همکاری و تبادلات پر ثمر میان دو کشور است، بدین سان موافقتنامهها و قراردادهای مربوط به زمینههای گوناگون میان دو کشور ما بسته شده است. ما بسی امیدواریم که این بازدید سبب گسترش همکاری و پایداری روابط دوستی و برادری میان دو کشور ما شود و بدین سان هدفهای مشترک ما مبنی بر توسعه اقتصادی و اجتماعی دو کشور ما و رفاه و آسایش دو ملت ما استوار گردد.
اعلیحضرتا
ما با کمال علاقه کوششهای ستودنی شما را مبنی بر فراهم ساختن خوشبختی ملتتان و از میان برداشتن همه مانعها و از میان برداشتن همه دشواریها برای رسیدن به آرزوهای بلندتان دنبال میکنیم. بر تخت شاهنشاهی نشستن شما، هنگامی روی داد که جهان دوران سختی را میگذراند. شما با خرد و بینش، شایستگی، دلیری و شکیبایی عمل نمودند واین موضوع بنیاد نهادن ایران نوین را در مقابل تحسین همه جهان تسهیل نمود. کوششهای شما از مرزهای کشورتان فراتر رفته و آن اعلیحضرت را بنیادگذار مبارزههای انسانی قابل ستودنی برای نبرد با نادانی و بی سوادی معرفی کرده که اثراتش تمام کشورهایی را که با این آفات دست بگریبانند، شامل شده است.
در دوران آشفتهای که ما میگذرانیم باید با ایجاد دوباره شرایطی که موجبات وحدت جمیعیت مسلمان را در اوج تمدنش فراهم آورد درسی از دنیای اسلام بگیریم. چنانچه مسلمانان از راه صواب منحرف نشده بودند و اجازه نداده بودند که اختلافاتشان به پراکندگی صفوفشان میانجامد، هرگز دچار بسیاری از بدبختیها نمیشدند. یکی از سختترین مواقع برای جهان اسلام یورش آشکار صهیونی است که در نتیجه آن اعراب و مسلمانان مقدار زیادی از قلمروهای خودر ا از دست دادند. تنفر ما بیشتر از این است که این اشغال هم چنان ادامه دارد و عملیات تهاجمی توام با تدابیری برای ضمیمه نمودن قطعی قلمروهای نامبرده باوجود قطعنامه سازمان ملل که بمبنی بر خروج نیروهای مهاجم است هم چنان تجدید میگردد. ما بهترین استفاده را از این دیدار مینماییم و چشم به راه پایدار ساختن روابط نزدیک و توسعه دورنمای همکاری هستیم که در خوشبختی و رفاه همه ملل مسلمان و استواری امنیت و صلح در جهان سهم به سزایی دارد.
تاج گلی بر آرامگاه پدر ایران نوین رضا شاه بزرگ
۲۴ فروردین ماه بامدادان اعلیحضرت پادشاه مراکش و همراهان تاج گل باشکوهی بر آرامگاه رضا شاه بزرگ بنیانگذار ایران نوین نهادند. برابر نیم روز ملک حسن دوم روسای هیاتهای سیاسی در دربار شاهنشاهی را در کاخ گلستان پذیرفتند. ایوار نیز موزه جواهرات سلطنتی مورد بازدید قرار گرفت.
میهمانی شام از سوی ملک حسن دوم در کاخ گلستان
شبانگاه میهمانی شامی از سوی اعلیحضرت ملک حسن دوم در کاخ گلستان به سرفرازی شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو برگزار شد. در این میهمانی خاندان شاهنشاهی ایران، نخست وزیر، رییس مجلس سنا، رییس مجلس شورای ملی، وزیر دربار، هیات دولت و شمار دیگری از پایوران کشوری و لشکری شرکت داشتند.
سخنرانی ملک حسن دوم در کاخ سنا ۲۵ فروردین ماه
در سومین روز دیدار رسمی از ایران، اعلیحضرت پادشاه کشور مغرب در نشست مشترک مجلسین که در کاخ سنا برگزار شده بود، شرکت فرمودند و سخنرانی رسایی ایراد کردند. ساعت ده و نیم بامداد شاهنشاه آریامهر با یونیفورم نظامی بر تن به کاخ سنا تشریف فرما شدند. ساعت ده و پنجاه و پنج دقیقه اعلیحضرت ملک حسن دوم به کاخ سنا وارد شدند. نخست وزیر، رییس مجلس سنا، رییس مجلس شورای ملی، و وزیر امور خارجه از ملک حسن دوم پیشباز کردند. دسته موزیک سرود ملی دو کشور را نواخت و سپس پادشاه مراکش به درون مجلس سنا گام نهادند و به اتاقی که شاهنشاه آریامهر پیشتر رفته بود، رفتند. هیات وزیران و دیگر پیشبازکنندگان که در سرسرای تالار ایستاده بودند به درون تالار رفتند. مهندس شریف امامی ریاست نشست مشترک دو مجلس، در جایگاه هیات رییسه، سه تن از منشیهای هیات رییسه مجلس سنا و سه تن از منشیهای هموند هیات رییسه مجلس شورای ملی در دو سوی رییس نشست مشترک ایستاده بودند. در جایگاههای پیرامون تالار مجلس سنا، نمایندگان سیاسی، قضات، ژنرالهای ارتش، پایوران برجسته کشوری قرار داشتند. در صندلیهای جلو، هیات وزیران و سپس همراهان پادشاه مغرب نشسته بودند. ساعت ۱۱ و پنج دقیقه رییس کل تشریفات شاهنشاهی ورود اعلیحضرتین را اعلام کرد و نمایندگان دو مجلس و باشندگان به پا خاستند. نخست مهندس شریف امامی رییس نشست مشترک دو مجلس، نشست را گشود و ورود میهمانان والاجاه شاهنشاه را به نمایندگی از سوی نمایندگان دو مجلس خوش آمد گفت.
پس از خوش آمد مهندس شریف امامی اعلیحضرت ملک حسن دوم بیاناتی ایراد کرد و گفت:
اعلیحضرتا
نمایندگان محترم مجلسین ایران، باشندگان گرامی
با کمال خوشوقتی از فرصتی که به مناسبت دیدارمان از کشور زیبای شما دست داده است، استفاده میکنیم تا مسایل گوناگونی را که به حال و آینده دو کشور پیوند دارد و هم چنین با وضع کنونی بین المللی مربوط میشود، با شما در میان گذاریم. پیش از بیان هر گونه مطلبی، به ملت برادر ایران که دارای یک چنین پیشینه تاریخی پر افتخار و تمدن درخشانی است، صمیمانه درود میفرستیم. هم چنین برای ما فرصت نیکویی است که سپاسگزاری صمیمانه و خرسندی خود را به برادر عظیم الشانمان اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه آریامهر ابراز داریم که به ما فرصت دادند، با نمایندگان مجلس و سناتورهای برگزیده ملت ایران در این نشست باشکوه تماس برقرار سازیم. بازدید از کشور شما که به مناسبت تمدن ژرف و تاریخ درخشان و کارهای پادشاهان بزرگ آن و هم چنین سنت پدیدآوردن مردان نابغه و پزشکان و فلاسفه، حکما و دانشمندان بزرگی که یادگار آنان هنوز در خاطرهها زنده است، آوازه فراوان دارد، سبب خرسندی کامل ما شد و بدین روی احترام ژرف خود را به این میراث بزرگ تمدن که از دوره زرتشت و شاهنشاهی چون کورش کبیر و داریوش اول به یادگار مانده و تا دورههای نخستین اسلام و سپس سلسلههای سلجوقی و صفوی ادامه یافته و سرانجام به روزگار پر افتخار سلسله پهلوی کشیده شده است ابراز میداریم.
باید با خرسندی از سهم به سزایی که اندیشه ایرانی در بوجود آوردن بنای عظیم تمدن اسلامی دارد یاد کنیم. همین تمدن بود که بر جهان پرتو افکند، میراثهای بشری را غنی تر ساخت و تمدنهای معاصر را بوجود آورد. البته نیم توان نام همه کسانی را که مشعل فروزان دانش را به دوش کشیده و اندیشه ایرانی را به جهانیان عرضه داشتهاند، یادآور شد و بدین روی، ما از میان این همه مردان بزرگ و دانشمندان و اندیشمندان و ادبا تنها به بردن نام کسانی چون، ترمذی، ابوداود، طبری، رازی، ابوعلی سینا، خوارزمی، بیرونی، طوسی، تعلیبی، تبریزی، میدانی، فیروزآبادی، فردوسی و عمرخیام بسنده میکنیم.
گرچه این نابغهها در ایران زاده شدهاند و از اتباع این کشور برادر به شمار می آنید و در نتیجه به دنیای اسلام تعلق دارند. اما در حقیقت میتوان گفت آنان از افراد جامعهای بودهاند که اسلام سبب همیستگی و هم آهنگی آن را فراهم ساخته بود و این جامعه نمیتواند خویشکاریهای خود را کامل انجام دهد مگر اینکه هر یک از هموندان آن نقشی را که به گردن دارد بارز و هماهنگ با دیگران انجام دهد. دیدار کنونی ما در عین حال که سبب شده با ملت نجیب و کشور بزرگ شما با همه عظمت تاریخی آن از نزدیک آشنا شویم، این فرصت را برای ما فراهم ساخت که ناظر مراحل گوناگون اقدامات بزرگ اقتصادی و اجتماعی ایران که موجبات پیشرفتهای انکارناپذیر این سرزمین را فراهم ساخته است، باشیم.
منظور ما از این دیدار نیرومند ساختن رشتههای دوستی و برادری و پایداری همکاری میان دو کشور است و آرزومندیم که این یاری متقابل سرمشق شایستهای برای سایر دولتها باشد. ما قویا باور داریم که همکاری میان کشورهای عرب و مسلمان به طور اخص و میان همه کشورها به طور اعم دستاوردهای نیکویی به بار میآورد. ما ایمان داریم که تفاهم و همکاری توام با احترام متقابل ریشه اختلافات و حل بحرانهایی را که به سبب سوتفاهمها و ناسازگاریها و تحقیر به قوانین و کنوانسیونهای بین المللی بروز میکند و توسل به زور و یورش را در پی دارد از میان برخواهد داشت. بدون برقراری توافق و تفاهم میان ملتها و بدون رعایت تعهدها و موافقت نامههای بین المللی رسیدن به ثبات و امنیت و صلح در جهان و بالنتیجه پیشرفت و توسعه کشورها امکان پذیر نیست. اگر این گونه تعهدات رعایت شده بود، صهیونیها جسارت آن را نمی یافتن که تهاجم خود را عملی سازند و بدون ترس از مواخذه سرزمینهای عرب مسلمان را غاصبانه اشغال کنند و اهالی آن را در معرض ظلم و ستم و اخراج دستجمعی قرار دهند.
در مقایل ما نیز روشی در پیش گرفتهایم که از هر سو برابر با خط مشی سیاست خارجی ما و مبتنی به احترام به اصول و ارزشهای شناخته شده در جهان است. این بحران جز با خروج نیروهای اسراییل از سرزمین اشغال شده و جاهای مقدسه پایان نخواهد پذیرفت زیرا عدل و انصاف و قوانین بین المللی و منشور سازمان ملل متحد و قطعنامههای صادره از سوی این سازمان جز این حکم نمیکند. نمایندگان محترم بخرانی که در حال حاضر ممالک عربی و اسلامی گرفتار آن هستند، بدین منظور ایجاد شده که ناامیدی در میان آن را بپراکند و از پیشرفتهای اقتصادی و نوسازی بنای اقتصادی این کشورها جلوگیری نماید. ....
ملت ما بی درنگ پس از به دست آوردن استقلال از آزادی بیان و آزادی عبور و مرور و آزادی تشکیل اجتماعات و مشروطه و تشکیلات سیاسی و سندیکایی برخوردار گردید و از سوی نمایندگان برگزیده خود در شوراهای ایالتی و ولایتی و اتاقهای بازرگانی و کشاورزی و صنعتی در اداره کشور سهیم شد. ما همیشه مرافبت کامل میکنیم تا ملتمان از گزند تهی دستی و نیاز ایمن باشند.
بار دیگر خرسندی خود را از تماسهای انجام یافته و هم چنین سپاسگزاری خود را از احساسات تقدیرآمیز و توجههای شما ابراز میداریم. از خداوند متعال درخواست داریم کمک خود را در ماموریت حساسی که به گردن دارید به شما ارزانی دارد. برای ملت ایران زیر توجهات خردمندانه رهبر عالیقدرش اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه آریامهر که خداوند همیشه ایشان را در سایه مراحم خود حفظ و به ایشان عمر دراز عنایت فرمایند، آینده پیروزمندانه و پر از خوشی و رفاه آرزومندیم.
در پایان سخنان ملک حسن دوم، شاهنشاه آریامهر و باشندگان به پا خاستند و با کف زدنهای شدید و پیوسته ابراز احساسات کردند. شاهنشاه آریامهر و ملک حسن با تکان دادن دست به ابراز شور و هیجان باشندگان پاسخ گفتند. اعلیحضرتین پانزده دقیقه به نیم روز کاخ سنا را با همان تشریفات هنگام ورود ترک گفتند.
دیدار از مرکز رآکتور اتمی دانشگاه تهران
در همین روز ملک حسن از مرکز راکتور اتمی دانشگاه تهران در خیابان امیرآباد بازدید کرد.
شامگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به همراه میهمانشان از اپرای آتوسا در تالار رودکی دیدن کردند.
سفر ملک حسن دوم به اسپهان و شیراز
۲۶ فروردین ماه اعلیحضرت ملک حسن دوم در چهارمین روز دیدار خود از ایران به دعوت رسمی شاهنشاه آریامهر، برای دیدار از برجای ماندنیهای باستانی اسپهان رهسپار این شهر شدند. شاهنشاه آریامهر و میهمان والاجاه ایران ساعت ده و سی دقیقه بامداد با هواپیما از تهران به سوی اسپهان پرواز کردند. هنگام ورود به فرودگاه اسپهان استاندار، فرمانده مرکز توپخانه، شهردار و گروهی از پایوران محلی از اعلیجضرتین پیشباز کردند. اعلیجضرتین پس از انجام آیین پیشباز رسمی در فرودگاه اسپهان، در خودروی رو بازی قرار گرفتند و با اسکورت گارد ویژه رهسپار شهر شدند. در درازای ره از خیابان میر، پل خواجو، خیابان کمال اسمعیل، میدان ۲۴ اسفند، چهار باغ، خیابان سپه، و میدان شاه گذشتند این خیابانها با تاق نصرتهای زیبایی با گلهای میخک آذین بسته شده بود و هزاران تن از اهالی با در دست داشتن پرچمهای ایران و مراکش به شور بی اندازه به شاهنشاه و میهمان ارجمندشاه ابراز مهر و شادمانی میکردند و انبوه گل در برابر خودروی شاهنشاه و میهمان میریختند. در چند جا، ابراز احساسات بسیار شورانگیز بود که خوروی اعلیحضرتین ناچار بازایستاد و اهالی خودرو را گلباران کردند.
اعلیحضرتین پس از ورود به شهر وارد میدان نقش جهان شدند و از عمارت عالی قاپو این بنای تاریخی دیدن کردند. در برابر در ورودی عالی قاپو، مدیر کل فرهنگ و هنر و آموزش و پرورش اسپهان به پیشگاه شاهنشاه آریامهر شناسانده شدهد و دکتر هنرفر مامور راهنمایی اعلیحضرت پادشاه مراکش برای بازدید بناهای تاریخی اسپهان گردید. هنگامی که اعلیحضرتین در ایوان عالی قاپو ایستادند، بیش از ده هزار تن از اهالی اسپهان که در میدان نقش جهان گرد آمده بودند، غریو جاوید شاه آنان به آسمان رفت و پیوسته با اعلیحضرتین ابراز شور و شادمانی میکردند. دختران دانش آموز با پوشاک محلی به خواندن سرودهای ملی پرداختند.
پس از بازدید عالی قاپو، اعلیحضرتین با خودرو پیرامون میدان نقش جهان گردش کردند و برای ناهار به میهمانسرای شاه عباس رفتند. ساعت ۱۷ اعلیحضرت ملک حسن دوم به همراه والاحضرت شاهپور غلامرضا پهلوی به مسجد شاه رفتند. پس از ادای نماز، اعلیحضرت ملک حسن دوم و همراهان از نمایشگاه فرتورهای مذهبی که از سوی اداره اوقاف اسپهان برگزار شده بود، دیدن کردند. آنگاه مسجد شیخ لطف الله مورد بازدید قرار گرفت.
برابر ساعت ۱۸ اعلیحضرت پادشاه مراکش در کاخ چهل ستون به شاهنشاه آریامهر پیوستند و پس از بازدید از بخشهای گوناگون کاخ از برنامههای هنری که از سوی دختران ارامنه جلفا و دبیرستان گوهرشاد برگزار شده بود، دیدن فرمودند. این برنامه که با پوشاک محلی از سوی دختران هنرمند اجرا میشد، یک ساعت به درازا کشید و چنان مورد توجه اعلیحضرت ملک حسن دوم قرار گرفت که چندین بار هنرمندان را مورد تشویق قرار دادند. در پایان یک پوشینه « گنجینه آثار تاریخی اسپهان » نوشته دکتر هنرفر که برنده جایزه شاهنشاهی شده است، به پادشاه مغرب فراداشته شد.
شبانگاه، شاهنشاه آریامهر و ملک حسن دوم در میهمانی که از سوی استانداری اسپهان در شاه عباسی برگزار شده بود، شرکت نمودند و برنامه هنری جالبی با هنرمندان هنرهای زیبای تهران اجرا گردید.
بازدید از برجای ماندههای شیراز
۲۷ فروردین ماه نزدیک به ساعت ده بامداد اعلیحضرتین و همراهان اسپهان را با هواپیما پشت سر گذاشتند و به سوی شیراز پرواز نمودند. در درازای راه میان شهر اسپهان و فرودگاه، انبوه اهالی با پرچمهای ایران و مراکش در دست، شور و هیجان بی مانندی ابراز داشتند. در فرودگاه اسپهان، با بودن استاندار و پایوران محلی اسپهان آیین بدرقه رسمی انجام یافت و اعلیحضرتین در میان ابراز احساسات پرشور اهالی رهسپار شیراز گردیدند.
هواپیمای آورنده اعلیحضرتین ساعت ۱۱ بامداد در فرودگاه شیراز بر زمین نشست. در فرودگاه آیین پیشباز رسمی از اعلیحضرتین انجام یافت و در این آیین تیمسار سپهبد مین باشیان فرمانده ارتش سوم، فرماندار شیراز، مدیران کل، قضات و استادان دانشگاه و نمایندگان سازمان زنان و گروهی از بزرگان شهر از باشندگان بودند. شاهنشاه آریامهر و اعلیحضرت ملک حسن دوم سپس با خودرو رهسپار تخت جمشید گردیدند. در درازای راه هزاران زن و مرد و کودک با فریادهای جاوید شاه با شور و هیجان ورود شاهنشاه آریامهر و میهمان والاجاه ایران را گرامی داشتند.
شاهنشاه آریامهر و ملک حسن دوم از آثار سرفرازیهای تاریخ کهن دو هزار و پانصد سال شاهنشاهی در ایران دیدن فرمودند. شاهنشاه آریامهر میهمان گرامی را در دیدار از کاخ شاهنشاهان هخامنشی همراهی فرمودند. در هر بخش از سوی سرپرستان اداره باستانشناسی توضیحهای نیازین به آگاهی همایونی رسید. اعلیحضرتین ناهار را در تخت جمشید خوردند. ملک حسن دوم در این بازدید زیر تاثیر تمدن باستانی و کهن ایران قرار گرفتند. ساعت پانزده و سی دقیقه اعلیحضرتین رهسپار فرودگاه شیراز شدند. در درازای راه هزاران تن از طبقههای گوناگون مردم در دو سوی جاده گرد آمده بودند و شورانگیز به اعلیحضرتین ابراز احساسات میکردند. موکب اعلیحضرتین در ساعت ۱۶ و سی دقیقه وارد فرودگاه شیراز شد و پس از انجام آیین پسواز رسمی ساعت ۱۷ شیراز را با هواپیما به سوی تهران ترک گفتند. اعلیحضرت پادشاه مغرب هنگام ترک شیراز سپاسگزاری خود را از میهمان نوازی و پیشباز گرمی که مردم شیراز از معظم له کرده بودند، ابراز داشتند. هواپیمای آورنده اعلیحضرتین ساعت ۱۸ وارد فرودگاه تهران گردید.
۲۸ فروردین ماه ساعت ۱۳ والاحضرت عایشه خواهر اعلیحضرت ملک حسن دوم از آموزشگاه حرفهای فرح پهلوی وابسته به جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران بازدید کردند.
میهمانی سفیر مراکش در هتل هیلتون
۲۸ فروردین ماه اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی، شهبانو فرح پهلوی، ولیعهد ایران و والاحضرت فرحناز در میهمانی باشکوهی که از سوی سفیر مراکش در تهران برگزار شده بود شرکت کردند و ملک حسن "نشان درجه یک محمدیه" را بر سینه والاحضرت ولیعهد برنشاندند. شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو و والاحضرت ولیعهد و والاحضرت شاهدخت فرحناز پهلوی در میهمانی باشکوهی که از سوی سفیر مراکش مهدی عبدالحمیل برگزار شده بود، شرکت فرمودند. دقایقی چند مانده ساعت ۱۸ اعلیحضرت ملک حسن دوم به همراه شاهپور غلامرضا پهلوی به هتل هیلتون آمدند و به سالن « بالروم » که در آن شمار بسیاری از سران و پایوران کشوری و سفرای خارجی با بانوان خود دعوت شده بودند، وارد شدند. این سالن بسیار باشکوه با صنایع دستی مراکشی آذین بسته شده بود و گونههای خوراکها و شیرینیهای مراکشی در سرتاسر تالار چیده شده بودند. همه پیشخدمتها مراکشی بودند و همه همراهان پادشاه مغرب با پوشاک رسمی مراکشی از میهمانان خود پذیرایی میکردند. در سالن دیگری نمایشگاهی جالبی از آثار صنعتی مراکش سامان یافته بود.
ساعت ۱۸ اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر به همراه علیاحضرت شهبانو و والاحضرت ولیعهد و والاحضرت فرحناز به سالن پذیرایی هتل تشریف فرما شدند. پادشاه مراکش و پایوران برجسته آن کشور از آریامهر و شهبانو پیشباز کردند. شاهنشاه با یونیفورم نظامی و علیاحضرت شهبانو جامهای صورتی رنگ مراکشی به نام کفتان که از سوی پادشاه مغرب پیشکش شده بود دربرداشتند. اعلیحضرتین و علیاحضرت شهبانو نخست در جایگاه ویژه قرار گرفتند و در این جا ملک حسن دوم نشان درجه اول کشور خود را که جواهر زینت یافته بود را بر سینه رضا پهلوی ولیعهد ایران آویختند.
در این هنگام، پایوران برجسته کشور باریافتند و معرفی شدند. سالن با بودن پیشخدمتهای مراکشی که سرگرم پذیرایی بودند جلوهای جالب و دیدنی یافته بود. ساعت ۱۹ و ده دقیقه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو و والاحضرتین به کاخ شاهنشاهی بازگشتند و پادشاه مراکش و والاحضرت عایشه خواهر ملک حسن دوم و مولای علی برادر پادشاه و دیگر همراهان اعلیحضرتین را پسواز نمودند. این میهمانی باشکوه تا پاسی از شب ادامه داشت.
گفتگوهای ایران و مراکش
در روز ۲۹ فروردین ماه گفتگوهای ایران و مراکش برای گسترش بیشتر پیوندها و همکاریهای فنی و علمی میان دو کشور از امروز آغاز گردید. پیش از پایان سفر رسمی اعلیحضرت ملک حسن دوم به ایراد اسناد مربوط به موافقتنامه دوستیو موافقتنامههای همکاری علمی و فنی و فرهنگی میان ایران و مراکش که همزمان با سفر شاهنشاه به مراکش دستینه شد، در تهران مبادله خواهد گردید.
بامداد پادشاه مراکش از دانشکده افسری تهران دیدن کردند و عملیات نظامی دانشجویان دانشکده مورد بازدید قرار گرفت و ستوده شد. آقای برکاش وزیر عمران و برنامه ریزی مراکش به همراه دکتر زاهدی وزیر کشاورزی بامدادان از بنگاه اصلاح بذر و موسسه رازی کرج دیدن کردند.
برابر نیم روز امیرعباس هویدا نخست وزیر و اردشیر زاهدی وزیر خارجه ایران در کاخ گلستان به پیشگاه ملک حسن دوم باریافتند. در این باریابی با بودن پایوران سیاسی مراکش، گفتگوهایی در راستای یافتن راههای گوناگون برای گسترش روابط ایران و مراکش انجام یافت. هویدا نخست وزیر سرنوشتارهای برنامههای آبادانی و برنامه چهارم عمرانی ایران را به آگاهی ملک حسن دوم و همراهان رسانید و پادشاه مغرب را در جریان پیشرفتها و تاریخ درخشان انقلاب شاه و مردم قرار داد.
۲۹ فروردین ماه وزیران امور خارجه ایران و مراکش عهدنامه دوستی و موافقتنامه فرهنگی و همکاری علمی و فنی دو کشور را رد و بدل کردند. قرارداد اصول همکاری میان وزارت اطلاعات ایران و وزارت اطلاعات مراکش پس از نیم روز پنجشنبه ۲۹ فروردین ماه در تهران دستینه شد. جواد منصور وزیر اطلاعات از سوی دولت شاهنشاهی و احمد اسنوسی وزیر اطلاعات مغرب از سوی کشور خویش این قرارداد را دستینه نهادند.
در این روز ملک حسن دوم به همراه شاهزاده مولای عبدالله برادر و شاهزاده خانم عایشه خواهر ملک حسن به دیدار رسمی خود از ایران پایان دادند. پادشاه مراکش روزهای پنجشنبه ۲۹ و آدینه ۳۰ فروردین ماه را در تهران خصوصی گذراندند. قرار بود که میهمان والاجاه این دو روز را به کناره دریای مازندران بروند، اما به سبب بدی هوا نشد.
۳۰ فروردین ماه پادشاه مراکش شام را میهمان شاهنشاه آریامهر در کاخ نیاوران بودند.
اعلامیه مشترک دو کشور درباره همکاریهای اقتصادی و برقراری خط هوایی میان دو کشور به چاپ رسید.
در این اعلامیه گفته شده اوضاع وخامت بار خاورمیانه موجب نگرانی شدید است و رهبران دو کشور تخلیه سرزمینهای اشغال شده را شرط اصلی هر گونه راه حلی دانسته و تغییر وضع حقوقی سرزمینهای اشغال شده منجمله بیت المقدس را نیز غیرقابل قبول اعلام مینماید. توسعه بیشتر روابط ایران و مغرب که بر اساس دوستی و برادری استوار است.
پایان سفر اعلیحضرت ملک حسن دوم پادشاه مغرب
۳۱ فروردین ماه بامدادان، شاهنشاه آریامهر به کاخ گلستان نزول اجلال فرمودند و میهمان والاجاه خود را تا فرودگاه مهرآباد همراهی کردند. در فرودگاه مهرآباد آیین پسواز رسمی از پادشاه مراکش انجام یافت و هواپیما ساعت ۹ و بیست و پنج دقیقه از باند فرودگاه مهرآباد بلند شد. در آیین پسواز رسمی، والاحضرت شاهپور غلامرضا پهلوی، والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی، امیرعباس هویدا نخست وزیر، رییس مجلس سنا، رییس مجلس شورای ملی، وزیر دربار شاهنشاهی، هیات وزیران، سفیران کشورهای اسلامی و گروه دیگری از پایوران کشوری و لشکری از پادشاه مراکش، پرنس مولای عبداله برادر و پرنسس عایشه خواهر اعلیحضرت پادشاه مغرب پسواز نمودند.