بیست و پنجمین سال شاهنشاهی اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر/ سال ۱۳۲۶

درگاه اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر

اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر بزرگ ارتشتاران بیست و پنجمین سال شاهنشاهی اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر

درگاه انقلاب شاه و مردم

شاهنشاه در میان مردم آذربایجان از ابراز احساسات مردم بارها به گریه افتادند

مردم مهاباد در جشن‌ها برای شاهنشاه دست‌افشانی می‌کنند سپهبد شاه‌بختی، تیمسار یزدان‌پناه و گروهی دیگر از افسران ارتش

شاهنشاه در میان شور و هیجان بر بام ساختمان فرمانداری برای مردم رضاییه سخنرانی می‌کنند

دوشیزه‌ای به پاس فداکاری خود، به دریافت نشان دلیری و نشان آذرآبادگان سرافراز می‌گردد

احمد قوام

رضا حکمت رییس مجلس شورای ملی

تمبر یادبود روز نجات آذربایجان

تمبر یادبود روز نجات آذربایجان

تمبر یادبود روز نجات آذربایجان

تمبر یادبود روز نجات آذربایجان

تمبر یادبود روز نجات آذربایجان

بیست و پنجمین سال شاهنشاهی اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر/ سال ۱۳۲۶

۱۳۲۶ هفتمین سال

• پس از اعلامیه‌ایی که از سوی نخست‌وزیر در رادیو خوانده‌شد، وزیران کابینه گروهی از کار کناره‌گیری کردند!

• نخست‌وزیر کناره‌گیری کابینه را نپذیرفت و با وجود پافشاری اکثریت مجلس، نخست‌وزیر احمد قوام خود آماده به کناره‌گیری نبود.

با آنکه دم و دستگاه حکومت خودمختار آذربایجان و کردستان برچیده شده‌بود و دادرسی آن گروه از سران جدایی‌خواهان که یا به چنگ مردم افتاده و یا زمان فرار به خارج پیدا نکرده‌بودند، در دادگاه‌های گوناگون پیگیری می‌شد، دولت شوروی هنوز امیدوار بود که بر پایه گفتگوهای مسکو، امتیاز نفت شمال را به دست آورد. بدین روی با وجود آنکه میان دولت قوام و روس‌ها روابط گرمی وجودداشت، دولت شوروی از راه پشتیبانی این گروه به برگزاری میتینگ‌ها و دمونستراسیون‌های پیاپی می‌کوشید تا هر چه بیشتر دولت و مردم ایران را بترساند و هر چند روز یک بار به بهانه‌ای دسته‌های گوناگون وابسته به حزب توده در خیابانهای تهران دست به راه‌پیمایی می‌زدند و چون نمی‌خواستند بر ضد دولت شعار منفی بدهند، بانگ قدیمی « مرده باد ساعت » را برآوردند. این شعار از زمانی که دولت ساعد خواسته‌های کافتارادزه برای واگذاری امتیاز نفت به روس‌ها را نپذیرفت به راه‌پیمایی‌کنندگان توده‌ای آموخته شده‌بود. ولی راه‌پیمایی‌کنندگان که بیشترشان از مهاجرین قفقازی بودند با لهجه خود فریاد می‌زدند: « مورده باد ساعت! » و این اسباب سرگرمی و شوخی مردم تهران شده‌بود.

در نخستین روزهای فروردین‌ماه ۱۳۲۶، قاضی محمد رییس‌جمهوری حکومت خودمختار کردستان، صدر قاضی برادر وی و سیف قاضی وزیر جنگ کردهای دموکرات به جرم زیر پاگذاشتن چندین اصل از قانون اساسی و شورش بر ضد حکومت مرکزی در سربازخانه شهر مهاباد اعدام شدند و به جزای کار خود رسیدند.

با وجود این، هنوز ایل بارزانی دست از یاغیگری برنداشته‌بود و جنگ میان یکان‌های ارتش با تفنگداران ملامصطفی ادامه‌داشت تا آنکه سرانجام در روزهای پایانی فروردین‌ماه، ملامصطفی به خارج مرز فرارکرد و شورش بارزانی‌ها نیز به پایان رسید.

کابینه جدید قوام

در خردادماه ۱۳۲۶ قوام، نخست‌وزیر، کناره‌گیری دولت را به پیشگاه همایونی تقدیم کرد ولی شاهنشاه قوام را دوباره مامور برپایی کابینه نوین نمودند و پس از کوتاه زمانی، قوام وزیران کابینه جدید خود را به شاهنشاه شناساند:

- سپهبد امیر احمدی، وزیر جنگ

– علی‌اصغر حکمت، وزیر مشاور

– منصورالسلطنه عدل، وزیر دادگستری

– عبدالحسین هژیر، وزیر دارایی

– احمدحسین عدل، وزیر کشاورزی

– انوشیروان سپهبدی، وزیر خارجه

– دکتر اقبال، وزیر بهداری

– دکتر صدیق اعلم، وزیر فرهنگ

– ابوالحسن صادقی، وزیر اقتصاد ملی

– غلامحسین فروهر، وزیر راه

– سرلشگر آق‌اولی، وزیر کشور

– موسوی‌زاده، وزیر مشاور

– همایونجاه، وزیر مشاور

– سیدعلی نصر، وزیر پست و تلگراف

– سلمان اسدی، وزیر کار و تبلیغات.

پایان و برقراری حکومت

روز شانزدهم خردادماه، دولت در جارنامه‌ای (اعلامیه)، پایان حکومت نظامی را به آگاهی رساند، ولی در تاریخ هفدهم تیرماه دوباره حکومت نظامی در تهران برقرارگردید و در جارنامه‌ای که به این روی از سوی نخست‌وزیر به چاپ رسید، چنین نوشته شده‌بود:

« متأسفانه به وسیله بعضی اشخاص مفسده‌جو کانون‌های فسادی تشکیل داده شده و عده‌ای از مغرضین و عوامل فتنه و فساد اوراقی به نام روزنامه منتشرمی‌کنند که بر مشوب‌ساختن اذهان و افکار افزوده و حتی به وسایل بسیار خطرناک نیز متشبث شده از درج هرگونه مقالات مغرضانه و تحریک‌آمیز مخالف واقع فروگذار ننموده‌اند به قسمی که انتشار این گونه اوراق قطعاً در اختلال امنیت و حسن جریان امور مملکت مؤثر واقع گردیده‌است، نظر به اینکه چندین روز فرصت داده‌شد که از تعقیب اغراض و انتشار مقالات تحریک‌آمیز و فسادانگیز خودداری شود و این انتظار که با کمال حسن نیت مترصد آن بودم به وقوع نپیوست، ناچار طبق تصویب‌نامه هیأت دولت دستور داده‌شد از تاریخ ۱۷ تیرماه ۱۳۲۶ مقررات حکومت نظامی را در تهران و حومه به موقع اجرا بگذارند.

نخست‌وزیر – قوام»

مسافرت آذربایجان

روز دوم خردادماه، اعلیحضرت همایونی سفر تاریخی خود را به آذربایجان آغازفرمودند. در این سفر که پس از سرکوب حزب دموکرات آذربایجان و نجات آذربایجان صورت می‌گرفت، شاهنشاه از یکایک شهرهای آذربایجان دیدن کردند و با همه گروه‌های مردم دیدار و گفتگو کردند. در هر شهر و روستایی که شاهنشاه وارد می شدند ابراز احساسات مردم چنان زیاد بود که چندین بار در درازای سفر، شاهنشاه از هیجان زیاد به گریه افتادند. در مهاباد مردم به سرفرازی ورود شاهنشاه جشن‌هایی برپاکردند و این جشن‌ها برنامه‌های جالبی از دست‌افشانی و پایکوبی محلی به نمایش گذاردند، تیمسار سپهبد شاه‌بختی، تیمسار یزدان‌پناه و گروهی دیگر از افسران ارتش، در این سفر در رکاب شاهنشاه بودند.

در بازدید از رضاییه هنگامی که شاهنشاه بر فراز بالکن ساختمان فرمانداری رضاییه ایستادند، انبوه مردم رضاییه که در میدان پهلوی رضاییه گردآمده‌بودند، شور و هیجان بی‌مانندی به شاهنشاه از خود نشان دادند.

بازگشایی مجلس

دوره پانزدهم قانون‌گذاری، که انتخابات آن از سوی دولت قوام و به سرپرستی حزب دموکرات انجام شده‌بود، روز بیست‌وپنجم تیرماه از سوی شاهنشاه بازگشایی شد.

از آنجا که این مجلس، مجلسی بود که پس از بیرون کردن ارتش شوروی و نجات آذربایجان و برقراری تمامیت ارضی کشور برپا شده بود و کارهای بسیار مهمی در پیش رو داشت، مورد توجه ویژه گروه‌های سیاسی داخلی و خارجی بود. روس‌ها چشم به راه بودند مجلسی که بیشتر نمایندگان آن، هموندان حزب دموکرات می‌باشند، بی‌گمان موافقتنامه قوام – سادچیکف را در زمینه همکاری‌های اقتصادی ایران و شوروی و استخراج نفت شمال به دست روس‌ها را خواهندپذیرفت. به ویژه اینکه نخست‌وزیر با آنها پیمان بسته بود که به نمایندگان درباره پذیرفتن این لایحه سپارش خواهدکرد. هنگامی که مجلس پانزدهم آماده کار شد، به روش همیشگی، دولت کناره‌گیری کرد و دوباره قوام‌السلطنه برای تشکیل کابینه برگزیده شد و دولت جدید خود را با تغییرات کمی به مجلس شناساند.

هنگام گفتگوی برنامه دولت، دکتر رضازاده شفق و عباس مسعودی نماینده مجلس و مدیر روزنامه اطلاعات و تنی چند از نمایندگان، به عنوان مخالف در زمینه استخراج و اکتشاف نفت پیشنهادکردند که بهره‌برداری از منابع نفت ایران باید به دست ایرانی انجام شود و حق استخراج نفت را دولت تنها به شرکت‌های داخلی واگذارنماید.

این نخستین واکنش مخالف مجلس در برابر پیمان نفت قوام – سادچیکف بود، با وجود این، تا روز بیست‌ونهم مهر ماه که نشست پرشور تاریخی مجلس برای تعیین تکلیف این قرارداد برگزار شد، هنوز گروه‌های سیاسی به ویژه روس‌ها با توجه به شمار فراوان نمایندگانی که دولت قوام در مجلس داشت، از گذرانده شدن قرارداد نفت در مجلس ناامید نبودند.

نشست بیست‌ونهم مهر ماه ۱۳۲۶، از تاریخی‌ترین نشست‌های مجلس شورای ملی بود. در این نشست آقای قوام، نخست‌وزیر، گزارش رسایی به مجلس داد که در آن گرایش ملت و دولت ایران را به استوارنگاهداشتن پیوندهای دوستانه با اتحاد جماهیر شوروی بیان داشت. این بخش از سخنان از سوی نمایندگان پذیرفته شد. سپس پیشنهاد نمایندگان مجلس درباره موافقتنامه نفت خوانده شد. ولی از ۱۰۴ نفر نمایندگان در این نشست، ۱۰۲ نفر با آن مخالف بودند و بدین سان قرارداد نفت قوام – سادچیکف به هیچ انگاشته‌شد، افزون بر نپذیرفتن قرارداد نفت، مجلس شورای ملی واگذاری هرگونه امتیازی را به خارجی‌ها ممنوع کرد و آشکارا گفته شد که حتی کمپانی‌هایی با سرمایه‌های خارجی نمی‌توانند پروانه بهره‌برداری از منابع زیرزمینی و روی زمینی ایران را بگیرند.

از آن پس روابط تهران – مسکو به تیرگی گرایید و رادیو مسکو برنامه‌هایی علیه کشور ایران آغازکرد.

گذشته از این، سفیرکبیر شوروی در ایران در یادداشت اعتراض که به دولت ایران داد، یادآور شد که دولت ایران پیمان خود را شکسته و نسبت به دولت شوروی دشمنی ورزیده است که پاسخگوی پیامدهای این کارها، خود دولت ایران خواهدبود. در پاسخ این یادداشتِ دولت شوروی، از سوی دولت ایران نامه‌ای به سفیر آن کشور داده‌شد که در آن نوشته شده‌بود دولت شاهنشاهی ایران اعتراض دولت اتحاد جماهیر شوروی را به هیچ روی نمی‌پذیرد و از اینکه دولت شوروی در یادداشت خود از کارهای دشمنگونه می‌گوید و به دولت ایران هشدار می دهد که پاسخگوی پیامدهای این امر می‌باشد، در شگفت و دریغ است.

نخست‌وزیر بدون وزیر

پس از پذیرفته نشدن قرارداد قوام – سادچیکف در مجلس، رفته‌رفته احساس می‌شد که میان نخست‌وزیر و نمایندگان مجلس، گلایه‌هایی به وجود آمده و نخست‌وزیر از پذیرفته‌نشدن قرارداد نفت در مجلس ناخشنود است. تا آنکه شب دوشنبه نهم آذرماه، بیانیه‌ای از سوی نخست‌وزیر به نمایندگان در رادیو خوانده‌شد و با پخش این گزارش، دشمنی‌های موجود آشکارگشت. به ویژه آنکه در بیانیه عبارت‌های نیشداری نسبت به مقامات گوناگون گنجانده شده‌بود.

روز سیزدهم آذرماه، کابینه قوام در واخواهی (اعتراض) به بیانیه یاد شده که بدون توجه به وظیفه مشترک وزیران پخش و چاپ شده‌بود و هم چنین برپایه اینکه دولت اکثریت هواداران خود را در مجلس از دست داده، کناره‌گیری کردند و کناره‌گیری خود را به آقایان جم وزیر جنگ، و حکمت وزیر مشاور دادند که برای نخست‌وزیر برده شود. نخست‌وزیر در پاسخ گفت که نه کناره‌گیری وزیران را، و نه پیشنهاد ایشان را برای کناره‌گیری خود می‌پذیرد، و چون دولت با رأی مجلس روی کار آمده تنها با رأی عدم اعتماد مجلس باید کنار برود.

وزیران کابینه قوام هنگامی که چنین دیدند کناره‌گیری خود را به پیشگاه شاهنشاه تقدیم داشتند و این کار بیشتر سبب رنجش رییس دولت شد. ولی در همین هنگام بیشتر نمایندگان مجلس نیز با برگه‌ای دستینه شده از سوی ۶۶ تن از نمایندگان، عدم اعتماد خود را به کابینه قوام، به آگاهی رساندند.

سرپیچی نخست‌وزیر از کناره‌گیری و پافشاری نمایندگان در نشان‌دادن عدم اعتماد نسبت به دولت، آشفتگی تازه‌ای در کشور به وجود آورد و چون اقلیت هوادار قوام‌السلطنه با اوبستروکسیون روش شیطانی محمد مصدق در کارشکنی در کار دولت‌های مجلس چهاردهم را درپیش‌گرفتند، از برپایی نشست‌های علنی مجلس جلوگیری می‌‌کردندو مملکت دوباره در بلاتکلیفی قرار گرفت. سردار فاخر حکمت، رییس مجلس شورای ملی و رهبر اکثریت هشدار داد که چنانچه نخست‌وزیر به مجلس نیاید، تصمیم شایسته از سوی بیشتر نمایندگان گرفته خواهدشد.

این هشدار سبب شد که قوام از مجلس درخواست شش روز زمان کند. اما مجلس تنها یک روز را پذیرفت و سرانجام روز هیجدهم آذرماه، قوام‌السلطنه به تنهایی به مجلس آمد و پس از ایراد سخنانی از مجلس خواستار رأی اعتماد شد. اما بیشتر نمایندگان مخالف بودند و همانگونه که تنها به مجلس آمده‌بود، تنها رهسپار خانه خویش گشت.

نخست‌وزیر دو روزه

پس از سرنگونی دولت قوام، زمانی مجلس برای گماشتن زمامدار آینده بررسی و پژوهش می‌کرد و در این هنگام دو تن بیش از دیگران شانس ریاست دولت را داشتند: سردار فاخر حکمت رییس مجلس، و محمد مصدق.

سرانجام سردار فاخر با ۷۲ رأی، دارای بیشترین آرا شد. اما پس از درخواست مجلس و صدور فرمان نخست‌وزیری از سوی شاهنشاه و با اینکه نام‌های وزیران کابینه نیز شناسانده شده‌بود، ناگهان سردار فاخر حکمت از پذیرفتن نخست‌وزیری پوزش خواست و خواست که در مقام ریاست مجلس باقی بماند.

بدین سان یکبار دیگر رایزنی برای برگزیدن زمامدار آینده آغازشد و این بار ابراهیم حکیمی بیشترین آرا را به دست آورد و کابینه خود را در روز ششم دی‌ماه به پیشگاه همایونی شناساند.

روز آذربایجان

روز ۲۱ آذرماه ۱۳۲۶ که هم زمان با نخستین سالروز نجات آذربایجان بود، از سوی مردم باشکوهِ هر چه تمامتر جشن گرفته‌شد و از آن تاریخ همه ساله در این روز آیین باشکوه رژه واحدهای ارتش شاهنشاهی به یادبود و ارج نهادن به روز آذربایجان، انجام می‌پذیرد.

- بن مایه‌ها

‎