املاک سلطنتی
| انقلاب شاه و مردم | روز رستاخیز ملی ۲۸ امرداد ۱۳۳۲ | برنامههای عمرانی کشور |
با کنارهگیری رضا شاه بزرگ از سلطنت پس از اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی [۱]در روز ۲۵ شهریور ماه ۱۳۲۰ شاهنشاهی ولیعهد ایران محمدرضا پهلوی به آگاهی همگان رسید. اعلیحضرت رضا شاه بزرگ املاک و دارایی خود را به پسر تاجدار خود منتقل نمودند. متن انتقالنامه چنین است:
- چون از ابتدا تاسیس و تشکیل سلطنت خود پیوسته در فکر عمران و آبادی کشوری بوده و این مطلب را در مقدمه برنامه اصلاحات کشور خود قرار داده بودم و همواره در نظر داشتیم این رویه عمران سرمشق کلیه صاحبان زمین و املاک گردد تاموقع خود بتوانم از ثمره این املاک کلیه ساکنین و رعایای کشور خود را بهره مند نمایم این فرصت در اینموقع که فرزند ارجمند عزیزم اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی زمام امور کشور را بدست گرفتهاند حاصل شدهاست بنابراین مصالحه نمودند کلیه اموال دارائی خود را (اعم از منقول و غیر منقول و کارخانجات و غیره) از هر قبیل میباشد بایشان بمال الصلح ده گرم نبات موهوب تا بمتضای مصالح کشور بمصارف خیریه فرهنگی و غیره بهر طریقی که صلاح بدانند برسانند.
در روز ۳۰ شهریور ماه ۱۳۲۰ شاهنشاه محمدرضا شاه پهلوی همه املاک و مستغلات رضا شاه بزرگ را به دولت منتقل نموده که برای خیریه از آن استفاده شود و اگر کسانی باشند که نسبت به این املاک ادعایی داشته باشند به شکایت آنها رسیدگی شود و از همین املاک رفع مورد ادعا بشود:
- چون منظور اصلی اعلیحضرت پدر بزرگوار مادر واگذاری اموال خودشان بما این بود که بمصارف خیریه برسد و ما هم از هر حیث فراهم میآوریم بنابراین چنین تصمیم نمودند اموالی که از قبیل املاک و مستغلات و کارخانجات بما واگذار شدهاست بمنظور ترقی کشاورزی و بهبودی حال کارگران ترقی فرهنگ و بهداری دولت و ملت اعطا نمائیم تا بر حسب اقتضا و برای انجام منظورهای بالا یا املاک را بفروش برساند و یا با حفظ و توسعه آبادی آنها در ملک دولت نگاهدارند. و نیز مقرر میداریم که اگر کسانی باشند که نسبت به املاک ادعای غبنی داشته باشند پس از رسیدگی به شکایت آنها از محل همین املاک رفع ادعا بشود - سی ام شهریور ماه ۱۳۲۰
در مجلس سیزدهم قانونی به تصویب رسید که برپایه آن در وزارت دادگستری یک یا چند هیات سه نفری به نام هیات رسیدگی و تصفیه امور املاک سلطنتی واگذار شده به دولت از سوی محمدرضا شاه پهلوی تشکیل شد. این قانون دربرگیرنده بیست و هشت ماده بود که در جلسه دوازدهم خرداد ماه یک هزار و سیصد و بیست و یک به تصویب مجلس شورای ملی رسید[۲]. برپایه این قانون شکایتنامه باید به عنوان هیأت رسیدگی و تصفیه املاک واگذاری در ظرف مدت شش ماه مذکور کتباً با تمام مدارک آن به دفتر هیات رسیدگی و یا به اداره ثبت محل اقامت شاکی در مقابل قبض رسید و یا به پستخانه با پست سفارشی تسلیم شود تاریخ قبض رسید دفتر هیأت رسیدگی ویا اداره ثبت و یا پستخانه تاریخ شکایت محسوب میشود شکایات ممکن است تلگرافی هم باشد. چنانچه هیات رسیدگی در حوزه تشکیل شود میتوان شکایتنامههای راجع به آن حوزه را به دفتر هیأت رسیدگی آن حوزه تسلیم نمود. در صورتی که شکایت بدون مدارک فرستاده شود دفتر هیأت رسیدگی به شاکی اخطار مینماید که در ظرف یک ماه با رعایت مهلت مسافت کلیه مدارکو اسناد خود را ارسال دارد والا درخواست او رد خواهد شد.
در مجلس پانزدهم پس از هفت سال که از تصویب قانون راجع به دعاوی اشخاص نسبت به املاک واگذاری گذشته بود و هیچ ادعایی درباره املاک سلطنتی از سوی هیچکسی نشده بود، مجلس شورای ملی در بیست تیرماه ۱۳۲۸ قانون بازگشت املاک و مستغلات اعلیحضرت شاهنشاه فقید به ملکیت اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی را تصویب کرد و املاک سلطنتی به ملکیت شاهنشاه درآوردند[۳] [۴]. بهرهبرداری و رسیدگی این املاک زیر نظر سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی قرارگرفت. نوشتار این قانون چنین است.
- مجلس شورای ملی:چنانکه خاطر نمایندگان محترم مستحضراست در ۲۰ شهریورماه ۱۳۲۰ اعلیحضرت فقید کلیه املاک و مستغلات خریداری خود را بدولت واگذار نمودند که بمصارف خیریه برسد و چون نسبت باین املاک اشخاص ادعاهایی داشتند قانونی در ۲۲ خرداد ۱۳۲۱ از مجلس شورای ملی گذشت که اشخاصی که دعاوی دارند در ظرف مدت شش ماه در محکمه حاضر و بمحکمه عادی املاک واگذاری مراجعه نمایند چون منظوری که از واگذاری املاک مزبور برای مصرف خیریه بوده در این مدت انجام نشده بنابراین این در نظرگرفته شد، املاکی که نسبت بآنها اقدامی نشده یا اگر شده بملکیت قطعی دولت درآمدهاست مجدداً بملکیت اعلیحضرت همایون شاهنشاهی واگذار که املاک مذکور را وقف بمصارف خیریه بفرمایند برای این منظورماده واحده زیر بقید دو فوریت پیشنهاد و استدعای تصویب را دارد.
- ماده واحده - املاک و مستغلات اعلیحضرت شاهنشاه فقید که مطابق فرمان همایونی مورخ ۲۰ شهریور ۱۳۲۰ بدولت واگذارشدهاست تا بمصارف خیریه برسد (باستثنای اراضی که در آنها کارخانه تاءسیس شده و ابنیه و ساختمانهای توابع آنها و همچنین املاک و مستغلاتی که بموجب حکم دادگاههای مربوطه باستناد قانون املاک واگذاری مصوب خرداد ۱۳۲۱ ملک اشخاص شناخته شده و یا منعبد میشود) در این تاریخ بملکیت اعلیحضرت همایونی برمیگردد که بنا بتصمیمی که اتخاذ فرمودهاند بنام موقوفه خاندان پهلوی نامیده شود و عوائد آن بمصرف امور خیریه برسد. اداره بهره برداری املاک و مستغلات مزبور بعهده سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی خواهدبود و سازمان آنها را بهر نحو که صلاح بداند بهره برداری نموده و عوائد حاصله را بنحویکه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی در وقف نامه قید خواهند فرمود بمصرف میرساند. این واگذاری در مورداملاک و مستغلاتی که تا این تاریخ ملک قطعی دولت شناخته شده فوراً، و در مورد بقیه بلافاصله پس از صدور حکم قطعی دادگاههای مربوطه برله دولت نسبت بهر یک از آنها انجام خواهد گرفت. برای استفاده مجانی از ابنیهء که مورد استفاده قطعی ادارات دولتی است ترتیب خاصی بین سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی و ادارات دولتی داده خواهدشد. نخست وزیر محمد ساعد - وزیر دارائی گلشائیان - وزیر دادگستری دکترسجادی
با فرمانی که شاهنشاه در هفتم بهمن ماه ۱۳۲۹ صادر کردند که برپایه آن املاک سلطنتی را میان کشاورزان تقسیم کنند اصلاحات ارضی آغاز شد[۵].
برنامه اصلاحات ارضی دو مخالف بزرگ داشت مالکان بزرگ[۶] و دیگر روحانیون و موقوفات مذهبی که ۷۰٪ زمینهای کشاورزی را در اختیار داشتند، یعنی کسانی که ثروت خود را از راه دسترنج کشاورزان اندوختهبودند. نخستین مخالفت با اصلاحات ارضی به وسیله محمد مصدقالسلطنه سازمان داده شد. مصدقالسطنه و خانوادهاش که ده بزرگ مالک ایران را تشکیل میدادند، با اختیاراتی که از مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری هفدهم بدست آورده بود، لایحههای خود را تصویب میکرد و به اجرا میگذاشت. لایحه ازدیاد سهم کشاورزان علیه تقسیم اراضی شاهنشاه به وسیله مصدق طراحی شد[۷]. برپایه این لایحه مالکیت زمین همچنان در دست مالکین بزرگ میماند. تا آن زمان مالک بزرگ ۱۰۰٪ بهره مالکانه میبرد با این لایحه مصدق خواست که سهم مالکان ۸۰٪ بشود، ۱۰٪ به کشاوز داده شود و ۱۰٪ برای امور چرخاندن دهات برای ساختن مسجد و غیره داده شود. با برنامه تقسیم اراضی مالکیت به کشاورز داده میشد و بهره ۱۰۰٪ به کشاورز تعلق مییافت. مصدق با بکار بردن همه امکانات سیاسی خود کوشش کرد که برنامه اصلاحات ارضی شاهنشاه را از میان بردارد. مصدق وزیر دربار حسین علا را که مسئول به انجام رساندن برنامهریزی اصلاحات ارضی بود را برکنار کرد و ۱۱ امرداد ۱۳۳۲ با اختیاراتی که داشت املاک سلطنتی و کاخهای سلطنتی را مصادره کرد. پس از سقوط محمد مصدق و روز رستاخیز ملی ۲۸ امرداد ۱۳۳۲ اصلاحات ارضی و عمران کشور ادامه یافت. شاهنشاه در زادروز خود ۴ آبان ۱۳۳۲ در کاخ مرمر ۱۶۰۰ کشاورز را فراخواندند و سند مالکیت زمینهایی را که روی آن کار میکردند را بدانها اعطا کردند.
دیگر ضدیت با اصلاحات ارضی [۸] با تشکیل جبهه ملی دوم و همکاری نزدیک سنجابی و شاپور بختیار، مهدی بازرگان، یدالله سحابی، و دیگر اعضای جبهه ملی دوم با روحالله موسوی خمینی و شاگردانش که همگی از کارگردانان و برگزارکنندگان شورش ۱۳۵۷ بودند، سازمان یافت. پس از اعلام منشور شش مادهای انقلاب شاه و مردم [۹]و رای مردم ایران به تصویب آن، آغاز شد که در روز ننگین ۱۵خرداد ۱۳۴۲ [۱۰] به زد و خورد میان ارتش با پشتیبانی مردم و هواخواهان خمینی به پایان رسید. در این مرحله اصلاحات ارضی مالکان بزرگ میبایستی که زمینها را به کشاورزانی که روی آن کار میکردند بفروشند، با پایان این فاز همه کشاورزان ایران صاحب زمین شدند.
روز شمار اصلاحات ارضی مرحله اول تقسیم املاک سلطنتی و دوم تقسیم زمینهای خالصه
۹ بهمن ۱۳۲۹ روزنامههای گیتی صادر کردن فرمان شاهنشاه در واگذاری املاک سلطنتی میان کشاورزان را ارج نهادند و نوشتند که "شاهنشاه ایران برای برچیدن مالکیتهای بزرگ و محو آثار فئودالیته در ایران پیشقدم شدهاند." اعضای کمیسیون واگذاری املاک سلطنتی از سوی شاهنشاه برگزیده شدند. مجلس سنا نیز فرمان شاهنشاه دایر بر واگذاری املاک شخصی خود به کشاورزان را گرامی داشت. ۱۱ بهمن وزیر کشاورزی امریکا نیز با صدور بیانیهای، فرمان شاهنشاه دایر بر واگذاری املاک خود به کشاورزان را یک کار رفورم بزرگ در سنت ایران خواند. نخستین نشست کمیسیون واگذاری املاک سلطنتی به کشاورزان در پیشگاه شاهنشاه برگزار شد و شاهنشاه اعضای کمیسیون را درباره ارزشمندی کاری که بر دوش دارند آگاه ساختند.
۲۶ اسفند ۱۳۲۹ شاهنشاه در مراسمی سند مالکیت یک صد و چهل و سه قطعه از زمینهای قریه داودآباد ورامین را به کشاورزان این قریه دادند
۱۵ اردیبهشت ۱۳۳۰ فرمان شاهنشاه درباره واگذاری املاک سلطنتی در بیرون دروازه شهر ری به شهرداری برای جنگلکاری و تغییر آب و هوای جنوب تهران صادر شد.
۱۴ مهر ۱۳۳۰ اعضای کمیسیون تقسیم املاک سلطنتی در ورامین به پیشگاه شاهنشاه شرفیاب شدند و آمادگی دو قریه دیگر از زمینهای ورامین را برای تقسیم میان کشاورزان به آگاهی رساندند. شاهنشاه درباره فراهم کردن ماشینهای کشاورزی، بذر و پرداخت وامهای بلند ودت به کشاورزان دستوراتی دادند و همچنین یادآور شدند که تقسیم زمینها با شتاب بیشتری انجام شود.
۱۹ دی ۱۳۳۰ تقسیم ۵۳۸۱ هکتار از املاک سلطنتی میان ۷۰۸ تن از کشاورزان ورامین به پایان رسید.
۴ اردیبهشت ۱۳۳۱ حسین علاء وزیر دربار شاهنشاهی به همراه کمیسیون تقسیم املاک سلطنتی در کاخ مرمر به پیشگاه شاهنشاه شرفیاب شد و گزارش کارهای انجام یافته کمیسیون را درباره تقسیم املاک سلطنتی در ورامین میان کشاورزان به آگاهی معظمله رسانید.
شاهنشاه در روز ۲۱ امرداد ۱۳۳۱ در فرمایشات[۱۱] خود هنگام دادن اسناد مالکیت یازده قریه به کشاورزان ورامین و روستاهای پیرامون آن فرمودند
قریب شانزده ماه پیش برای دادن اسناد مالکیت رعایای داورآباد خود من به این ده آمدم و رفتن به داخل یک عده ایرانی برای من اسباب خوشوقتی بود زیرا به منزل و خانه افراد زحمتکش ایرانی داخل میشدم. آنروز مشاهده کردم که متاسفانه وضع زندگی رعیت ما در ایران خوب نیست و منازل آنان از لحاظ بهداشت و آسایش با تمدن امروزه مطابقت ندارد. قبل از آن بطور کلی تصمیم گرفته شده بود که تا اندازهای که به خود من مربوط است با اتخاذ یک رویه جدید وسیله بالابردن سطح زندگی رعایا را فراهم و بهترین طریق نیز این بود که کشاورز مالک و صاحب زمینی بشود که در آن زحمت میکشد و کار میکند. خوشبختانه این تصمیم در نقاط ورامین عملی شد و امروز شما به نمایندگی از جانب سایر رعایا برای گرفتن اسناد مالکیت به اینجا آمدهاید و از این پس برای خودتان مالک زمین هستید و امیدوارم که از این به بعد بیشتر کار کنید زیرا کار زیادتر در وهله اول به خود شما نفع بیشتری میدهد و در وهله بعد مملکت را آباد و عمران میکشاند. البته جون سرمایه ندارید اهم واجبات این است که به تاسیس صندوقهای روستایی و یا بانک عمران بپردازیم تا کارهای شما را تسهیل نمایند. مطمئن هستم با علاقهای که پیدا کردهاید از این پس بیش از پیش زحمت خواهید کشید و زندگی آبرومندانهتری برای خانواده خود فراهم خواهیدکرد. امروز شما را دعوت کردهاند که به این باغ بیایید تا اسناد مالکیت بین شما توزیع گردد. فرد فرد شماها حتی حس کرده و میدانید که اینجا هم خانه خود شما است و تمام ایرانیها امروزه باید این مطلب را حس کرده باشند که هر چیز در این مملکت هست به عموم مردم تعلق دارد ما همه باید برای تعالی وطن خود قدم برداریم و این امر صورت نخواهد گرفت مگر موقعی که تمام افراد مملکت حس کنند و بدانند که تمام خاک وطن و هر چه در آن است مال تمام افراد ملت است. گرچه تاریخ نشان داد که ایرانی با وجود مصائب و مسکلات دست از وطن خود بر نمیدارد و در راه دفاع از میهن خود از هیچگونه فداکاری دریغ نمیورزد ولی احساسات بشری امروزه ایجاب میکند که سطح عمومی زندگی مردم در ایران طوری بالا رود که با سطح رندگی ملل راقیه برابری نماید. بهر حال من مطمئنم که سطح زندگی شما چند برابر بالا خواهد رفت و امیدوارم که سال آینده بعد از اینکه محصولتان را برداشتید بتوانم از شما سئوال کنم که امسال درآمد شما چقدر بیشتر شدهاست و باز هم میل دارم که به دهات شما بیایم و باز میهمان شما باشم تا اینکه بتوانم به چشم خود ببینم که تا چه اندازه وضع زندگانی شما بهتر شدهاست. بزرگترین آرزوی من اینست که شاهد ترقی و خوشبختی همه شماها باشم.
۲۰ شهریور ۱۳۳۱ برای انجام شدن تقسیم زمینها و بوجود آوردن کشاورز مالک، بنیان صندوقهای روستایی و بانک عمران از پیشنیازهای آن بود که آن نیز در شهریور ۱۳۳۱ انجام پذیرفت. شاهنشاه در بیانات[۱۲] خود به هنگام گشایش بانک عمران فرمودند
آقایانی که عضو شورای این بانک هستند خوشبختانه از ابتدای کار در جریان تقسیم املاک بودهاند و از ابتدا با سعی و فعالیت خود به انجام این مقصود کمک کردهاند و من از همه آنان اظهار قدردانی میکنم. شاید لازم نباشد که بگویم فکر تقسیم املاک بخوبی مقرون به موفقیت نمیشد مگر به تأسیس این بانک و شرکتهای تعاونی تابعه آنکه حتماً کمکهای با ارزشی به دهقانان بعمل خواهند آورد. برای اینکه فاقد وسائل هستند مقدور نبود که هر کس از زمین خود شروع به بهره برداری کند و چون فکر صاحب زمین کردن عدهای از اهالی کشور حتماً باید انجام بگیرد این است که بانک عمرانی و شرکتهای تعاونی تابعه آن بی نهایت اهمیت دارد و این بانک است که میتواند کمک به تحول بزرگی بکند که موجب رفاهیت عده کثیری از مردم خواهد بود. من در حصول موفقیت ابداً تردید ندارم زیرا میدانم که اعضای این بانک کار خود را با حُسن نیت و سعی و کوشش آغاز خواهد کرد و این وظیفه را حتی تا مرحله فداکاری پیش خواهد برد. لازم است تذکر دهم که عمده مأمور ینی هستند که به دهات اعزام میشوند، اینها باید پاک و دلسوز و درستکار بوده و از متدهای جدید کشاورزی آگاه باشند. اینها بدانند با اینکه سمت معلمی و رهبری کشاورزان را به عهده دارند ولی در حقیقت مستخدم صمیمی و مهربان رعایا خواهند بود تا ایشان به کمک آنها بتوانند وظیفه انفرادی خود را در بهبود امور زراعتی به نحو احسن انجام بدهند. به عقیده من اگر این عده خود را خدمتگذار دهاقین بدانند سر موفقیت بانک فقط در همین نکته مخفی و مستتر است خوشوقتم که در چنین روزی بانک افتتاح میشود و چون مفتاح موفقیت تقسیم املاک را من در تأسیس این بانک میدانستم امیدوارم اضافه درآمد این بانک عمران صرف ایجاد یک رشته صنایع تولیدی محلی بشود و این قبیل صنایع را در دهکدهها ترویج دهد و برای خود نیز سرمایهای بدین طریق تحصیل نماید. فعلاً هدف و اساس پایدار کردن وضع کشاورزان است ولی بعد از آن هدف بالا بردن سطح بهداشت آنان خواهد بود و وقتی این قسمت هم تأمین شد در نظر باید بگیریم که کشاورزان و خانوادههای آنان را بیمه طبی کنیم و هنگامی که این اصول کاملاً تأمین گردید برای بالا بردن سطح بهداشت دهات مجاور اقدام خواهیم کرد. ما امیدواریم انشاءالله در آتیه بتوانیم بر اقدامها خیریه دیگر اضافه کنیم و حتی از اضافه درآمد این بانک به شورای بنگاههای خیریه نیز کمکهای لازم را بنمائیم صرف نظر از همه اینها باعث خوشوقتی است که یک بانک بر بانکهای کشور اضافه میشود.
۴ آبان ۱۳۳۱ شاهنشاه اسناد مالکیت یک صد و شصت و پنج تن از کشاورزان روستاهای رودهن و محمدآباد کرج از املاک سلطنتی را در کاخ سعدآباد به آنان دادند. در همین روز به فرمان شاهنشاه نخستین کلنگ برای ساختن بیش از یک صد خانه برای خانوادههای نیازمند در زمینهای فرحآباد به وسیله حسین علاء به زمین زدهشد.
۱۳ آبان ۱۳۳۱ شاهنشاه در مراسم دادن سندهای مالکیت به کشاورزان شمال ایران فرمودند: " زمینهایی که اکنون مالک آن شدهاید باید به وسیله بدنهای سالم و بازوهای توانای شما زراعت شود و بتوانید در پرتو کار و کوشش، خود و عائله خویش را اداره کنید."
۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۲ برای بازایستاندن تقسیم زمینها میان کشاورزان و برانداختن سیستم مالکان بزرگ، محمد مصدق با سواستفاده از اختیاراتی که داشت املاک سلطنتی را مصادره کرد و املاک را جزو زمینهای خالصه درآورد.
۲۱ شهریور ۱۳۳۲ از آنجا که مصادره املاک سلطنتی خلاف قانون و هدفهای والای شاهنشاه بود، هیات وزیران برپایه قانون مصوب ۲۰ تیر ۱۳۲۸ سواستفاده و تجاوز مصدق از اختیارات خود را غیرقانونی دانست و املاک را به وضع پشینش درآورد.
۱۴ بهمن ۱۳۳۲ شاهنشاه اسناد مالکیت یک صد و بیست قطعه زمینهای قریه خانلق را در کاخ مرمر به روستاییان آن قریه دادند و فرمودند: " باید هر چه زودتر برای تقسیم اراضی خالصه دولتی اقدام شود، زیرا این امر مقدمه یک سلسله اصلاحات اساسی در کشور است."
۵ فروردین ۱۳۳۳ اعضای کمیسیون تقسیم املاک سلطنتی پس از بررسیها برآن شدند که یک دانشسرای کشاورزی و دبیرستان و دبستان در روستای فریمان مشهد بنیان شود.
۱۹ فروردین ۱۳۳۳ شاهنشاه برای بازدید از شهرهای شمالی کشور و دادن سندهای مالکیت کشاورزان گنبدکاوس از تهران رهسپار استانهای شمالی کشور شدند و پس از بازدید از کارخانههای گونیبافی و چیتسازی بهشهر به بندر شاه رفتند. روز پسین در ایستگاه راهآهن بندرشاه، شاهنشاه سندهای مالکیت کشاورزان پنج روستای گنبدکاوس را به آنان دادند و سپس شاهنشاه با ترن به تهران بازگشتند.
۲۴ تیر ۱۳۳۳ در پیرو گامهای شاهنشاه در دگرگونی رعیت به کشاورزان مالک، در سال ۱۳۳۳ پنجاه تن از فرزندان کشاورزان مالک املاک سلطنتی، با هزینه اداره املاک سلطنتی برای تحصیل به کشور آلمان فرستاده شدند.
۱۸ امرداد ۱۳۳۳ شاهنشاه فرمان احیای زمینهای بایر املاک سلطنتی را دادند تا بدین روش دهات و مزرعههای نمونه ایجاد و ابزارگان (امکانات) نوینی برای گسترش کشاورزی در دهات و مزرعهها فراهم شود. اداره املاک سلطنتی درباره چگونگی بنیان شرکت عمرانی "زیت" که به امر شاهنشاه برای عمران زمینهای بایر "زیت" سازمان یافته بود، آگاهیهای در اختیار خبرنگاران گذاشتند.
۱۱ شهریور ۱۳۳۳ شاهنشاه به گنبدکاوس تشریف فرما شدند و در مراسمی سندهای مالکیت ۷۵۰ تن از کشاورزان ترکمن صحرا را به آنان دادند.
۲۰ فروردین ۱۳۳۴ مراسم دادن اسناد مالکیت ۲۷۳۰ تن از کشاورزان روستاهای دشت گرگان و گنبد کاوس از سوی اداره املاک پهلوی در پیشگاه شاهنشاه برگزار شد.
۲۸ فروردین ۱۳۳۴ دولت به آگاهی همگان رسانید که زمینهای موات ازآن دولت است و کسانی که کوشش در به چنگآوردن این زمینها کنند در پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت.
۱۶ تیر ۱۳۳۴ شاهنشاه دهکده نوبنیاد شاهآباد زیت را در هجده کیلومتری ساری که با کمک و نظارت اداره املاک سلطنتی بوجود آمده بود گشودند و اسناد مالکیت روستاییان آن دهکده را به آنها دادند. این دهکده نمونه با هزینهای بیش از پنج میلیون و پانصد هزار ریال بنیاد شد.
۳ آبان ۱۳۳۴ شاهنشاه اسناد مالکیت دویست و هشتاد و هفت تن از کشاورزان روستای رین، باجک، و دیگر دهکدهها و روستاهای پیرامون تهران را در کاخ مرمر به آنان دادند.
۳۰ آبان ۱۳۳۴ اصلاحات ارضی سپس با قانون فروش خالصجات دولتی [۱۳] به مرحله دوم خود وارد شد و از سال ۱۳۳۶ بانک عمران و تعاون روستایی با توان مالی ارزندهایی وارد کار شد. بدین ترتیب تا هنگام آغاز مرحله سوم یعنی اعلام اصول انقلاب شاه و مردم، زمینهای هزار و چهار صد قریه با پهنه ۲۰۰ هزار هکتار، میان بیش از ۴۲۰۰۰ کشاورز تقسیم گردید. با این اصلاحات وضعیت بیش از نیمی از جمعیت ایران از رعیتی به کشاورز مالک دگرگون شد.
۲۷ آذر ۱۳۳۴ شاهنشاه دستور دادند که اداره املاک و مستغلات پهلوی هرچه زودتر برای فراهمآوردن روشنایی و آب به روستاهای گوناگون املاک چه تقسیم شده و یا چه تقسیم نشده دست بکارشوند.
۲۹ آذر ۱۳۳۴ قانون فروش خالصجات دولتی به تصویب مجلس سنا رسید این قانون در ۳۰ آبان به تصویب مجلس شورای ملی رسیده بود.
۲۳ بهمن ۱۳۳۴ شاهنشاه اسناد مالکیت دویست و پنجاه خانوار کشاورز از روستاییان دشت گرگان را در کاخ مرمر به آنان دادند.
۱ فروردین ۱۳۳۵ سی و هشت تن از روستازادگان املاک سلطنتی به پیشگاه شاهنشاه شرفیاب شدند. این جوانان روستایی با هزینه اداره املاک سلطنتی ۱۵ فروردین برای آموزش در امور کشاورزی به آلمان غربی فرستاده شدند نخستین گروه سال گذشته به آلمان غربی فرستاده شده بودند و به دنبال آن تعیین شد که از سه کشور ایتالیا، آلمان و ژاپن شماری از روستاییان کارآمد آن کشورها نیز به ایران فراخوانده شوند تا در گسترش کشاورزی ایران با کشاورزان ایرانی همکاری کنند.
۲۶ فروردین ۱۳۳۵ شاهنشاه اسناد مالکیت صد تن از کشاورزان دشت گرگان را در کاخ مرمر به ایشان دادند.
۱۶ اردیبهشت ۱۳۳۶ اسناد مالکیت پنج هزار کشاورز روستاهای پیرامون گنبدکاوس و همچنین اسناد مالکیت ششصد کشاورز دیگر که برای هر یک دویست و پنجاه تا دو هزار متر زمین داده ویژه شده بود از سوی شاهنشاه که در سفر مشهد برای گشودن راهآهن مشهد - تهران بودند، داده شد.
۱۱ آبان ۱۳۳۶ شاهنشاه اسناد مالکیت شش هزار تن از کشاورزان املاک سلطنتی گرگان را به سیصد تن از نمایندگان آنان دادند.
۲۷ آبان ۱۳۳۶ نخستین بخش از برنامه تقسیم املاک خالصه میان کشاورزان سیستان با شرکت گروهی از روسای ادارهها و کشاورزان با قرعهکشی انجام یافت و هر یک از سی تن از کشاورزان این منطقه چهار هکتار زمین کشاورزی دارنده یک زمین کشاورزی شدند.
۳ آذر ۱۳۳۶ دولت در اعلامیه رسمی به آگاهی رساند که در اجرای اوامر شاهنشاه دایر بر تقسیم املاک سلطنتی در اسفند ماه هفت سال پیش، در این درازا زمینهای ۱۰۷ دهکده به پهنای ۱۸۲،۰۰۰ هکتار میان ۱۶۶۵۲ تن از روستاییان تقسیم شده است. در این روز قانون انتقال املاک و خالصجات دولتی به وزارت کشاورزی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
۲۰ اردیبهشت ۱۳۳۷ شاهنشاه اسناد مالکیت دو هزار تن از کشاورزان گرگان و گنبدکاوس به ۱۲۰ تن نمایندگان آنان دادند.[۱۴]
۳۰ آذر ۱۳۳۷ شاهنشاه سندهای مالکیت پنج دهکده خالصه در گرمسار را به کشاورزان این دهکدهها دادند.
۲۱ دی ۱۳۳۷ سندهای مالکیت زمینهای پنج روستای خالصه از دهکده هندیجان به سیصد و دوازده تن از کشاورزان داده شد.
۱۴ فروردین ۱۳۳۸ شاهنشاه سندهای املاک کشاورزی نخستین روستا در مازندران که ازآن امیر اسدالله علم و مهدی شیبانی بود را به هشتاد و یک نفر از کشاورزان آن روستا دادند.
۸ اردیبهشت ۱۳۳۸ شاهنشاه در بندرگناوه سندهای مالکیت املاک خالصه حیات داوری را به کشاورزان آن منطقه دادند.
۵ امرداد ۱۳۳۸ شاهنشاه در پاسخ به پرسشهای خبرنگار روزنامه لوموند فرمودند:
تا دو سال دیگر املاک بزرگ در ایران تقسیم میشود و تصمیماتی اتخاذ خواهد شد که مالکان بزرگ ناچار به پیروی از آن خواهند شد. در مورد حملات رادیویی شوروی نیز ما به سازمان ملل شکایت نمیکنیم زیرا تبلیغات منفی این رادیوها به قدری مسخره است که کسی آنها را جدی نمیگیرد.
۲۰ امرداد ۱۳۳۸ شاهنشاه سندهای مالکیت هجده روستا را به نمایندگان هزار و پانصد و چهل و دو تن از برزگران آمل و بابل در کاخ سعدآباد دادند. در این آیین برای نخستین بار به شصت و هشت زن کشاورز نیز سند زمینهای مورد کشت آنها داده شد.
۳ مهر ۱۳۳۸ مدیران و سردبیران روزنامهها و مجلههای پایتخت و شهرستانها و چند تن از روزنامهنگاران ترکیه و پاکستان در کاخ سعدآباد به پیشگاه شاهنشاه باریافتند. در این شرفیابی شاهنشاه فرمودند: " امیدوارم روزی برسد که شاهد از بین رفتن همه پیمانهای دفاعی و نظامی باشیم و خلع سلاح عمومی انجام یابد." شاهنشاه سپس درباره تقسیم املاک فرمودند: " نظر اصلی این است که در ایران اصلاحات ارضی عملی شود و هر کس در زمینی زراعت کند که خودش صاحب آن باشد." در این روز میان بوشهر و برازجان و کازرون پیوند تلفنی کاریر برقرار شد. کارشناسان چای هند برای دیدار و گفتگو با مقامات ایران درباره کشت و برداشت چای وارد تهران شدند.
۴ مهر ۱۳۳۸ شاهنشاه با هواپیما وارد بجنورد شدند و در آیینی سند مالکیت بخشی از املاک سلطنتی بجنورد را به نمایندگان هزار و هشتصد نفر از برزگران دادند و به تهران بازگشتند.
۱۷ بهمن ۱۳۳۸ شاهنشاه اسناد مالکیت هزار و ششصد و هفت نفر از کشاورزان شمال کشور را در کاخ مرمر به نمایندگان آنان دادند.
۱۰ اسفند ۱۳۳۸ شاهنشاه سندهای مالکیت زمینهای خالصه در آبادان و خرمشهر را به نمایندگان دو هزار و هشتصد هشتاد و چهار تَن از کارمندان ادارههای دولتی آبادان دادند.
۱۷ اسفند ۱۳۳۸ شاهنشاه سندهای مالکیت ششصد و هشتاد و سه زمین از زمینهای خالصه را به مردم سوسنگرد و دشت میشان دادند.
۲۴ اسفند ۱۳۳۸ قانون مربوط به اصلاحات اراضی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
۱۶ خرداد ۱۳۳۹ قانون مربوط به اصلاحات اراضی به توشیح شاهنشاه رسید.
۲۲ امرداد ۱۳۳۹ شاهنشاه در کاخ سعدآباد اسناد مالکیت زمینهای هفت دهکده خالصه در ورامین و گرمسار را به نمایندگان روستاییان این دهکدهها دادند.
۲۱ شهریور ۱۳۳۹ اسناد مالکیت بیست و چهار دهکده کشاورزی پیرامون شهسوار از سوی شاهنشاه به نمایندگان کشاورزی داده شد.
۲۶ آذر ۱۳۳۹ زمینهای خالصه روستای "دشمن زیاری" از توابع شیراز در آیینی میان یک صد و یازده نفر از کشاورزان این منطقه تقسیم شد و به هر یک از کشاورزان تا یازده هکتار زمین دادهشد.
۷ اسفند ۱۳۳۹ در سال جاری سی و دو روستا از املاک سلطنتی پیرامون مازندران و گنبدکاوس به پهنه ۴،۴۸۱ هکتار میان کشاورزان تقسیم شد. بدین روی از آغاز برنامه تقسیم املاک سلطنتی تا پایان سال ۱۳۳۹ رویهم رفته دویست و شصت قریه به پهنه ۱۵۰،۲۸۷ هکتار و به ارزش ششصد میلیون ریال میان ۲۸،۲۴۱ برزگر تقسیم شد.
۲۹ اسفند ۱۳۳۹ در اجرای قانون تقسیم و فروش خالصجات، تا پایان سال ۱۳۳۹ شمار ۴۷ قریه به پهنه ۲۲،۵۶۶۴ هکتار در گرمسار، ورامین، هندیجان، میاندوآب و حیات داود میان ۲،۱۱۹ خانواده برزگر تقسیم شد.
۱۹ فروردین ۱۳۴۰ شاهنشاه اسناد مالکیت ۴۲ روستا از املاک سلطنتی را در کاخ مرمر به نمایندگان کشاورزان دادند و شتاب در اجرای قانون اصلاحات ارضی را به وزیر کشاورزی یادآوری فرمودند.
۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۰ شاهنشاه اسناد مالکیت ۷۴۶ تن از کشاورزان گرمسار را اعطا فرمودند.
۱ خرداد ۱۳۴۰ شماری از مالکان بزرگ در نامهها و تلگرامهایی که برای نخستوزیر علی امینی فرستادند آمادگی خود را برای اجرای آرمانهای شاهنشاه در اصلاحات ارضی و تقسیم املاک خویش میان کشاورزان را به آگاهی رساندند. از سوی دولت به آگاهی رسانده شد که مهدی باتمانقلیچ به نخستوزیر وکالت دادهاست که املاک کشاورزی وی را که دربرگیرنده ۲۵ پارچه ملک به ارزش ۲۵۰ میلیون ریال است میان برزگران بخش کنند.
۲۱ خرداد ماه ۱۳۴۰ شاهنشاه رهسپار بابلسر شدند و سند مالکیت چهار روستا از املاک اختصاصی را به کشاورزان دادند و به تهران بازگشتند.
۲۵ خرداد ماه ۱۳۴۰ شاهنشاه برای دادن سندهای مالکیت کشاورزان رهسپار دشت مغان و جلفا شدند.
۱۰ تیر ماه ۱۳۴۰ هال لرمن مفسر روزنامه نیویورک تایمز در یک برنامه رادیویی در نیویورک کارهای شاهنشاه را در بخش کردن املاک سلطنتی ستود و گفت: شاهنشاه مبارزه خود را بر ضد فساد ادامه میدهند و با اجرای برنامههای سدسازی، آبیاری، بنیاد کارخانههای نوین و گسترش کشاورزی توانستند کشور ایران را از چنگال کمونیسم آزاد سازند و به سبب همین کارهای سازنده است که آماج یورشهای ناروای کمونیستها قرار گرفتهاند.
۱ مهر ماه ۱۳۴۰ روز ۱ مهر ماه به فرمان شاهنشاه در سال ۱۳۳۹ روز دهقان نامگذاری شد. در این روز شاهنشاه در پیامی که به کشاورزان و روستاییان فرستادند فرمودند:
- شما کشاورزان پایه محکم و متین ساختمان اقتصادی و سیاسی و اجتماعی ما را تشکیل میدهید. کار مداوم شماست که برای ملت ایران تولید ثروت میکند. فرزندان شما یا در مزارع در راه تولید کشاورزی کار میکنند و یا در لباس با شرافت سربازی دفاع از زاد و بوم و هستی خود و خانواده ملی خود را میآموزند. پس شما نزد من عزیز و گرامی هستید و من نگران رفاه و سعادت شما هستم.
۲ مهر ماه ۱۳۴۰ شاهنشاه نمایندگان طبقههای گوناگون شهر میاندوآب را پذیرفتند و به آنان فرمودند:
- ما میخواهیم کار مردم را به خود مردم بسپاریم و اصلاحات را از دهات شروع کنیم تا به شهرستانها ادامه داده شود. باید خود مردم در فعالیتهای اجتماعی شرکت کنند و اگر به ترقی و خوشبختی خویش علاقمندند همانگونه که مردم کشورهای بزرگ برای پیشرفت کشورشان تلاش میکنند، آنها هم برای سعادت خود سعی و کوشش مینمایند.
۶ مهر ماه ۱۳۴۰ به فرمان شاهنشاه، امیر اسداله علم مدیر عامل بنیاد پهلوی شد.
۷ مهر ماه ۱۳۴۰ شاهنشاه در آیینی اسناد مالکیت کشاورزان منطقه زیره را در نوار مرزی ایران و ترکیه به دهقانان دادند. شاهنشاه در این آیین فرمودند:
- قدرت یک مملکت را فقط میتوان به قدرت افراد آن وابسته دانست. اگر اکثریت یک ملت خوشبخت و سالم بود و دچار امراض گوناگون نبود میشود گفت که آن ملت و آن جاعه نیز سالم و سعادتمند است...
روزنامه تایمز لندن در نوشتاری درباره اراده شاهنشاه ایران در جدا کردن بنیاد خیریه پهلوی از املاک و مستغلات، مصاحبه شاهنشاه با خبرنگار تایمز را به چاپ رساند که در آن شاهنشاه فرمودند:
- نه تنها مال و دارایی من، بلکه جان من وقف خدمت به مردم ایران است و رفاه وسعادت آنان یگانه و پرارزش ترین پاداش من به شمار میرود...
۸ مهر ماه ۱۳۴۰ شاهنشاه نمایندگان مردم شهرستان خوی را پذیرفتند و درباره کارهای گروهی فرمودند:
- اگر خود مردم در کار تشکیل شرکتهای تعاونی مشارکت نمایند، بسیاری از مشکلاتشان که تا امروز برطرف نشده است در پرتو این همکاری برطرف خواهد شد....
هیات وزیران واگذاری ۶۲٬۶۷۵ متر مربع از زمینهای داورآباد گرمسار به بنگاه عمران را پذیرفت.
اعلیحضرت شاهنشاه فرمان پایهگزاری بنیاد پهلوی را در روز ۱۳ مهر ماه ۱۳۴۰ کردند. بنیاد پهلوی موقوفه مردم ایران است و وقف نامه آن در دفتر اسناد رسمی به ثبت رسید. در این روز املاک سلطنتی و دیگر اموال غیرمنقول به عنوان "موقوفات خاندان پهلوی" از سوی بنیاد پهلوی با اساسنامهای دربرگیرنده ۶ بخش و ۲۵ ماده به توشیح شاهنشاه رسید.
۱۳ مهر ماه ۱۳۴۰ شاهنشاه بر پایه فرمان نوینی، بازمانده املاک شش دانگ کشاورزی موروثی خودشان را که بیش از ۵۸۹ روستا و مزرعه میشد به رایگان به بنیاد پهلوی پیشکش کردند تا ملت ایران از آن بهرهمند شوند. بر پایه این فرمان شاهنشاه یادآور شدند که در پی فرمان ۷ بهمن ماه ۱۳۲۹ که ۸۳۳ مزرعه و ۲۵۸٬۰۰۰ هکتار زمین با بازپرداخت دراز زمان به کشاورزان و کسانی که در آن زندگی میکنند داده شده بود را به رایگان به کشاورزان و ماندگاران در آن زمینها واگذارند، و برای دیگر زمینها نیز به همین شیوه میان کشاورزان و کسانی که در آن زمینها زندگی میکنند انجام شود. هم چنین بر پایه این فرمان همه داراییها و زمینها و ساختمانها و داراییهای جا به جا شدنی و داراییهای جا به جا نشدنی برای همیشه موقوفات خاندان پهلوی برای ملت ایران میباشد.
۱۵ مهر ماه ۱۳۴۰ شاهنشاه به رامسر تشریف فرما شدند و اسناد مالکیت ۴۳۰۰ تن از کشاورزان استان مازندران را به نمایندگان آنان دادند.
خبرگزاریهای خارجی کارهای اعلیحضرت شاهنشاه ایران را در وقف سرمایه بنیاد پهلوی برای اجرای برنامههای فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی ستودند.
۱۰ آبان ماه ۱۳۴۰ امیر اسداله علم مدیر عامل بنیاد پهلوی در یک گفتگو با رسانهها آرمانها و شیوه اداره بنیاد پهلوی را روشن ساخت و گفت: شاهنشاه علاقمند هستند کارهای این بنیاد کاملا به دست مردم اداره شود و همه بدانند در اینجا چه میگذرد و عواید و مخارج آن چیست و در چه راهی به مصرف میرسد.
۲۵ آبان ماه ۱۳۴۰ شاهنشاه با هواپیما به کرمانشاه پرواز کردند و در آیینی اسناد مالکیت ۶۶ روستا را در "شاهآباد غرب " به ۲۴۶۴ خانوار کشاورز که در این زمینها زندگی میکردند دادند و به تهران بازگشتند.
روزنامه کریسچن ساینس مونیتور چاپ امریکا در نوشتاری با فرنام "یک مالک - یک دهکده" نوشت: شاهنشاه ایران اجرای یک رشته اصلاحات گسترده اراضی را در این کشور به عهده گرفتهاند که نه تنها باید از سوی کشورهای خاورمیان مورد توجه قرارگیرد، بلکه باید برای اشراف و مالکان اراضی در امریکای لاتین و جنوب شرقی آسیا نیز سرمشقی باشد. شاهنشاه ایران در چند سال پیش به شیوه شایستهای این کار را رهبری کردند و تقسیم هزار دهکده متعلق به خانواده خود را میان روستاییان آن دهات آغاز نمودند. اکنون نیز قانونی تصویب شده است که بر پایه آن املاک زمیندارانی که بیش از یک دهکده دارند میان روستاییان بخش خواهد شد. زمینها و املاکی از اشغال مالکان بیرون میآید با پرداخت بندی بلند مدت به دهقانان فروخته میشود و دولت نیز بهای این املاک را به مالکان پیشین آنها میپردازد.
بدین روی در ایران دگرگونی شگفتانگیزی رخ داد که جامعه ایران را یک شبه زیر و زبر کرد. با مالک شدن کشاورزان املاک سلطنتی و با اجرای قانون اصلاحات ارضی که به مالک شدن کشاورزان سراسر کشور انجامید، در روز ۶ بهمن ماه ۱۳۴۱ با رای اکثریت ملت ایران، منشور شش گانه انقلاب شاه و مردم که اصل نخست آن اصلاحات ارضی و الغای رژیم ارباب و رعیتی بود تصویب شد و به چپاول قاجاریان مغول که نزدیک به ۱۳۰ سال بر ایران و ایرانیان چیره شده بودند و خود را مالکان زمینها و دهکدهها و مردم این دهکدهها و کشاورزان میدانستند، پایان داده شده شد. با اجرای قوانین انقلاب شاه و مردم برگ نوینی در سرنوشت ایرانیان ورق خورد که ستونهای استوار زندگی پر از سرافرازی ایرانیان شد. با پیاده شدن برنامههای عمرانی سوم و برنامه عمرانی چهارم و برنامه عمرانی پنجم بر پایه منشور نوزده مادهای انقلاب شاه و مردم، از ایران، کشوری مدرن و پیشرفته و با احترام بینالمللی ساخت.
- قوانین و مذاکرات
- - استعفای اعلیحضرت رضاشاه پهلوی و اعلام سلطنت والاحضرت ولایتعهد - مصوب ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ مجلس شورای ملی
- - قرائت و امضای قسمنامه از طرف اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه شاهنشاه پهلوی و فرمایشات دایر به مصالح کشور - مصوب ۲۶ شهریور ۱۳۲۰ مجلس شورای ملی
- - متن انتقالنامه املاک و دارایی اعلیحضرت رضاشاه پهلوی - مصوب ۳۰ شهریور ۱۳۲۰ مجلس شورای ملی
- - متن انتقالنامه املاک واگذاری به دولت به وسیله اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه شاهنشاه پهلوی - مصوب ۳۰ شهریور ۱۳۲۰ مجلس شورای ملی
- - قانون راجع به دعاوی اشخاص نسبت به املاک واگذاری - مصوب ۱۲ خرداد ۱۳۲۱ مجلس شورای ملی
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۳ فروردین ۱۳۲۱ نشست ۴۱
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشست ۴۵
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۳ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشست ۴۶
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۶ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشست ۴۷
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۸ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشست ۴۸
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۰ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشست ۴۹
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشست ۵۱
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۷ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشست ۵۵
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۹ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشست ۵۶
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۳۱ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشست ۵۷
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۰ خرداد ۱۳۲۱ نشست ۶۰
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۲ خرداد ۱۳۲۱ نشست ۶۱
- لایحه راجع باملاک واگذاری از طرف آقای وزیردارائی بقید یک فوریت مجلس شورای ملی ۱۵ خرداد ۱۳۲۸ نشست ۱۶۹
- قانون بازگشت املاک و مستغلات اعلیحضرت شاهنشاه فقید به ملکیت اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی – مصوب ۲۰ تبر ۱۳۲۸ مجلس شورای ملی
- درگاه روز رستاخیز ملت ایران ۲۸ امرداد ۱۳۳۲
منبع
- ↑ اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی
- ↑ قانون راجع به دعاوی اشخاص نسبت به املاک واگذاری
- ↑ قانون بازگشت املاک و مستغلات اعلیحضرت شاهنشاه فقید به ملکیت اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی
- ↑ فرمان همایونی راجع به قانون بازگشت املاک و مستغلات اعلیحضرت شاهنشاه فقید به ملکیت اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی ۲۹ تیر ۱۳۲۸
- ↑ اصلاحات ارضی
- ↑ مالکان بزرگ ایران
- ↑ روز رستاخیز ملی ۲۸ امرداد ۱۳۳۲
- ↑ اصلاحات ارضی
- ↑ انقلاب شاه و مردم
- ↑ روز ننگین ۱۵خرداد ۱۳۴۲
- ↑ بیانات اعلیحضرت همایون شاهنشاه محمدرضا شاه پهلوی هنگام اعطای اسناد مالکیت یازده قریه پیرامون ورامین به کشاورزان
- ↑ بیانات اعلیحضرت همایونی شاهنشاه محمدرضا شاه پهلوی در گشایش بانک عمران ۲۰ شهریور ۱۳۳۱
- ↑ قانون فروش خالصجات
- ↑ بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران در گنبدکاوس هنگام دادن اسناد مالکیت به کشاورزان ۱۱ آبان ماه ۱۳۳۷